Nuon herfstgids 2014 by MPG.

PUNTEN UIT WINNEN

Nuonexclusief.nl pag. 46-50

EVoor xcu.lusief

NUONHERFSTGIDS INDIEN ONBESTELBAAR RETOUR: NUON, POSTBUS 41920, 1009 DC AMSTERDAM PAC 1AA7320

JAARGANG 2014, NUMMER 03

TIPS

om goed te ventileren p. 6

De geschiedenis van windenergie p. 32

Win!

een Melitta Caffeo Barista T t.w.v. € 1.099,- p. 49

Wat mogen wij voor u veranderen? Ga naar nuon.nl/veranderen

Positieve veranderingen Energie is de mogelijkheid om iets te

Wij vinden echter dat het altijd beter kan.

ver足anderen. Bij Nuon werken wij al jaren

Daarom horen wij graag van u wat wij voor

samen met onze klanten, scholen, bedrijven

u mogen veranderen. Zodat we ook voor u

en gemeentes aan positieve veranderingen.

echt het verschil kunnen maken.

voorwoord

inhoud We kunnen nog even genieten van een lekker najaarszonnetje en maken ons op voor de wintermaanden. Maar voor het zover is kunt u met onze tips en suggesties voor leuke activiteiten nog even genieten van de herfst.

Frisse lucht Over een paar weken zit de zomer er officieel weer op. Die zomer begon ongeveer in maart, dus ik zie nog geen enkele reden om de tuinspullen alweer op te bergen. Wel is het najaar voor mij de beste tijd om weer eens na te denken over de energiezaken in huis. Zijn mijn tochtstrips nog in goede staat? Het is handiger die nu te vervangen, dan te wachten tot het -5 °C is. In deze Herfstgids besteden we speciale aandacht aan het belang van ventilatie. Goed ventileren is iets waar ik zelf eerlijk gezegd best moeite mee heb in mijn inmiddels goed geïsoleerde huis. Als ik het eindelijk warm gestookt heb, wil ik het graag warm houden. Fout!! Na het lezen van pagina 6, 7 en 8 weet u waarom. Eens per dag luchten is belangrijk, ook als het vriest, en ventilatieroosters moeten altijd openstaan. Zo houden we ons binnenklimaat niet alleen gezond, maar ook veilig. Koolmonoxidevergiftiging komt helaas nog steeds voor. Verschrikkelijk zijn die situaties en vaak te voorkomen. Een koolmonoxidemelder is een absolute must als u een open gastoestel heeft, zoals een geiser. Maar ook als u andere gastoestellen hebt, is het geen overbodige luxe. Voor de prijs hoeft u het niet te laten. Wij verkopen al een goede tegen een bodemprijs van iets meer dan € 20,-. Veiligheid voorop!

nuonnieuws

september

6 Ventileren

22 Energie

10 Zonnepanelen

26 Week van de smaak

14 Stadsverwarming

28 Burendag Drie broers uit Schiedam wonen bij elkaar in de straat

oktober

november

40 Philipsvleugel Rijksmuseum Modern Times Fotografie in de 20ste eeuw

Alles over een gezond en veilig binnenklimaat Binnen een dag zonnepanelen op het dak

Nieuwe warmtebuffer in Diemen

ind W De geschiedenis van windenergie

Wij versturen CO2-neutraal met PostNL

Recept voor een bonen-rijstsalade

35 Hardlopen

42 Natuurwerkdag

36 Besparen

44 Niet-Winkeldag

Iedereen kan het leren met deze tips van Evy Winterse energiebespaartips

Jacqueline Bonn, bladmanager, nuongids@nuon.com

Hoe slaan we grootschalig duurzame elektriciteit op?

Voor u.

Hoe maak ik mijn tuin winterklaar? Met deze tips hoeft u niets te kopen

Voor ons spaarpuntenprogramma, besparen, leuke uitjes en fantastische prijzen gaat u naar Nuon Exclusief op pagina 46.

COLOFON Uitgever: NV Nuon Sales Nederland Bladmanagement: NV Nuon Sales Nederland: Jacqueline Bonn Concept en realisatie: MediaPartners LoyaliteitsCommunicatie, Amstelveen Redactie: Daniëlle Levendig, Ronald Meerkerk, Arie Meijer, Elisabeth Quarles, Marjolein Stroet Beeldredactie: Karin Köhne von Jaski Artdirection: Esther Tji Ontwerp en vormgeving: Bianca van Hilst Aan dit nummer werkten mee: Pascale Attema, Menno de Boer, Hilli voor den Dag, Annemiek de Gier, Mandy van Koningsbrugge, Barbara Luigies, Homme Siebenga, Armand van Wijck Fotografie: Peter Arno Broer, Buitenbeeld, Lex Draijer, Getty Images, Hollandse Hoogte, Anja Robertus, Studiophilippi, Martin Waalboer, Valesca van Waveren Illustratie: Allan Grotjohann, Studio Ping, Theo Smit, Esther Tji, Valesca van Waveren Drukwerkcoördinatie: Scripta, Groningen Lithografie: Ready4Print Aan de Nuon Herfstgids werkten verder mee: verschillende medewerkers van NV Nuon Sales Nederland

NIEUWS

Visladder De waterkrachtcentrales in rivieren kunnen de natuurlijke trek van vissen als zalm blokkeren. Om te zorgen dat vissen toch veilig hun paaigronden bereiken, legt Vattenfall zogenoemde visladders aan. Deze ladders bestaan uit een groot aantal kunstmatige watervalletjes, waardoor de vissen alsnog stroomopwaarts kunnen springen. Deze visladder in de rivier de Elbe nabij Geesthacht in Duitsland is de grootste ter wereld. Hij heeft een lengte van 550 meter. In de aangrenzende 49 bassins wordt vis gekweekt. De gekweekte soorten worden als zodanig gemarkeerd en vrijgelaten zodat ze hun weg naar zee kunnen vinden.

WIST U DAT? Ook bij de waterkrachtcentrale van Nuon in Maurik, Gelderland, is een visladder aangelegd om de natuurlijke trek van de vissen te kunnen waarborgen.

Nuon Herfst

NIEUWS

Meer positieve verandering op komst Sinds een paar maanden vragen we onze klanten: “Wat mogen wij voor u veranderen?” Want wij vinden het belangrijk om onze dienstverlening continu te verbeteren.

UW TOP 3 VAN SUGGESTIES: 1 Beloon vaste klanten 2 Help mij mijn energierekening te verlagen

Meer duurzame energie

BLIJVEN INVESTEREN IN ONZE RELATIE MET U De meest gegeven suggestie is vaste klanten vaker belonen. Investeren in een relatie levert natuurlijk ook het meeste op voor iedereen. Daarom hebben we onlangs het spaarprogramma Nuon Exclusief geïntroduceerd. Maar daar blijft het niet bij. De komende maanden gaan we nog meer energie steken in onze vaste klanten. We houden u op de hoogte!

Slimme zonnebloem Hij is fraai om te zien en profiteert maximaal van het aantal zonuren per dag: de Smartflower van Solarselect, een zonnepaneel in de vorm van een bloem. De bloem is flexibel en richt zich met behulp van een gps-tracker de hele dag door naar de zon, net als een zonnebloem. ’s Nachts, of bij harde wind, vouwt de bloem zichzelf op in de speciale huls. Per jaar kan de Smartflower zo’n 3200 kWh elektriciteit opwekken, genoeg voor een gemiddeld

huishouden. De speciale techniek en bewegende delen maken de Smartflower wel wat duurder dan een gemiddelde dakinstallatie met een vergelijkbaar rendement. Op dit moment zijn het dus nog vooral bedrijven die interesse tonen. Zo is er al een Smartflower geïnstalleerd op het gemeentehuis in Didam. Toch biedt de techniek veel mogelijkheden voor de toekomst. Wat te denken bijvoorbeeld van een veld volgeplant met Smartflowers?

Zachte winter, zachte rekening Terwijl vorig jaar bij veel mensen tot ver in april de kachel nog brandde, was er dit jaar van een winter nauwelijks sprake. Wat voor effect heeft dat straks op uw jaarafrekening? Door vijf opeenvolgende zachte maanden hoefden we dit stookseizoen aanzienlijk minder te stoken dan vorig jaar. De kans is daarom groot dat u dit jaar geld terugkrijgt. Dat bedrag kan, afhankelijk van uw verbruik, al snel flink oplopen. Houdt u niet zo van verrassingen? Dan is er meer goed nieuws. Uw verbruik kunt u eenvoudig bijhouden via ‘Mijn Verbruik’ in Mijn Nuon. Via de TermijnbedragManager kunt u zien of uw daadwerkelijke verbruik nog in lijn is met het termijnbedrag dat

u aan Nuon betaalt. Dit bedrag is gebaseerd op uw geschatte energieverbruik. Via de TermijnbedragManager kunt u uw termijnbedrag desgewenst naar boven of beneden bijstellen en zo verrassingen bij de jaarafrekening voorkomen. Houd er wel rekening mee dat een vergelijking van uw huidige energieverbruik met dat van vorig jaar misschien geen realistische weergave is van uw gemiddelde energieverbruik, omdat het vorig jaar juist extreem lang koud was.

DAT IS DUBBEL BESPAREN! Nuon Exclusief is uitgebreid met Besparen. We helpen klanten graag met energie besparen. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de portemonnee. In Nuon Exclusief vindt u daarom vanaf nu allerlei energiebesparende artikelen. En het leuke is: hoe langer u klant bent, hoe meer korting u krijgt. Dat is dus dubbel besparen: producten met korting kopen én besparen op uw energierekening. Kijk voor het volledige aanbod in de bespaarshop op www.nuonexclusief.nl

Voor u. Nuon Herfst

ADVIES

Zo belangrijk is ventileren Door te douchen, koken, stofzuigen en zelfs gewoon door te ademen verslechtert de luchtkwaliteit in huis. Goed ventileren is dus heel belangrijk, maar vaak doen we dit onvoldoende. Dit is slecht voor de gezondheid, en het kan ook gevaarlijk zijn. Hoe goed ventileert ú eigenlijk? Goed ventileren is meer dan even de ramen tegen elkaar openzetten. Daarmee haalt u frisse lucht in huis, maar het effect hiervan is tijdelijk. Door te ventileren voert u vochtige en vervuilde lucht continu af en kan verse lucht binnenstromen. Dat is belangrijk, want een vochtige en warme atmosfeer is het ideale groeiklimaat voor schimmels en huisstofmijt. Mensen met longklachten en allergie kunnen hierdoor last krijgen van benauwdheid, geïrriteerde ogen en andere ongemakken. Door vervuilde lucht kunt u ook hoofdpijn krijgen en zelfs chronische verkoudheid. Door de steeds betere isolatie van woningen stroomt verse lucht niet meer automatisch via kieren naar binnen. Laat daarom altijd de ventilatieroosters of een klein raampje openstaan, ook als het buiten koud is. Veel mensen zijn bang om kou te vatten door tocht. Daarvoor is geen wetenschappelijk bewijs, maar tocht kan wel hinderlijk zijn. Probeer daarom de raampjes of roosters zo open te zetten dat u er geen last van hebt en maak uw ventilatieroosters elk jaar schoon.

MECHANISCHE VENTILATIE OP DE JUISTE MANIER GEBRUIKEN Ongeveer een derde van de Nederlandse woningen is uitgerust met mechanische ventilatie. De meeste systemen hebben drie standen. Stand 1 gebruikt u alleen als

Nuon Herfst

er niemand in huis is. Onder normale omstandigheden zet u het systeem op 2. Wanneer u gaat koken of douchen, gebruikt u de hoogste stand tot een uur nadat u klaar bent. Zet uw mechanische ventilatie in elk geval nooit uit, behalve als dit wordt geadviseerd door de brandweer bij calamiteiten in uw omgeving. Bij mechanische ventilatie moet er ook buitenlucht worden aangevoerd. Raampjes of roosters moeten dus ook bij dit systeem openstaan. Mechanische ventilatiesystemen kunnen na verloop van tijd minder goed werken door ophopend vuil. De lucht in huis wordt dan niet meer goed ververst en bovendien verbruikt het systeem hierdoor meer energie. U hoort dit vaak aan de ventilator, die meer lawaai maakt. Het is verstandig om uw mechanische luchtventilatie minimaal eens in de twee jaar te laten onderhouden door een professional, zoals Feenstra. Feenstra is een partner van Nuon en is thuis in onder andere warmte, ventilatie en isolatie. De onderhoudsmonteur reinigt uw luchtkanalen en onderhoudt de motor en de afzuigerventielen van uw ventilatiesysteem. Zelf kunt u ventielen en ventilatieroosters reinigen met de stofzuiger en een vochtig doekje. Let erop dat u de ventielen wel

Lees verder op pagina 8 >>

De MECHANISCHE VENTILATIE voert vervuilde lucht af naar buiten via de ventielen in de woonvertrekken. Een alternatief is een Warmte terug Win-installatie, die ook verse lucht het huis in blaast.

“ Houd uw ventilatieroosters altijd open”

ADVIES

KOOLMONOXIDE: WEES ALERT Elk jaar worden ongeveer 200 mensen met een koolmonoxidevergiftiging opgenomen in het ziekenhuis. Zo’n 10 tot 11 van hen overlijden. In de meeste gevallen is de oorzaak van de vergiftiging gebrek aan ventilatie. Er zijn een aantal zaken die kunnen wijzen op de vorming van koolmonoxide: • klachten als hoofdpijn, slaperigheid, hartkloppingen en verwardheid; • signalen van onvolledige verbranding, zoals vlammen die instabiel flakkeren en gelig van kleur zijn (dit is alleen zichtbaar bij open toestellen); • condensvorming op de ramen. Bij een lage hoeveelheid koolmonoxide in huis kunt u vage gezondheidsklachten krijgen zoals een grieperig gevoel, lichte hoofdpijn en vermoeidheid. Verdwijnen deze klachten weer als u naar buiten gaat, dan worden ze mogelijk veroorzaakt door koolmonoxide. Neem in dat geval contact op met de GGD.

NUON’S PARTNER FEENSTRA STEUNT HET LONGFONDS

Voor een gezond leefklimaat in huis is continue ventilatie een vereiste. In deze woning wordt de ventilatie mechanisch geregeld via de unit op zolder. Deze zuigt verse lucht aan via de ventilatieroosters en de open ramen.

Goede ventilatie in huis houdt uw longen gezond. Bij het afsluiten van een onderhoudscontract voor uw ventilatiesysteem of een eenmalige reiniging van uw ventilatiesysteem schenkt Feenstra daarom 10 euro aan het Longfonds. Het Longfonds strijdt voor gezonde longen, zet zich in voor 1 miljoen mensen met een longziekte in Nederland en maakt wetenschappelijk onderzoek naar longziekten mogelijk. Kijk voor meer informatie over de actie op www.feenstra.com/longfonds

Nuon Herfst

ADVIES

OPEN TOESTEL

GESLOTEN TOESTEL

Bestel nu een koolmonoxidemelder met klantenkorting. Zie p. 47 TIPS VAN REMON JONKER, ADVISEUR GGD AMSTERDAM Een koolmonoxidemelder waarschuwt als het koolmonoxidegehalte in de ruimte te hoog is. Remon Jonker van de GGD in Amsterdam geeft deze tips: • “Hebt u een verbrandingstoestel in huis, zoals een cv-ketel of gasfornuis, plaats dan een koolmonoxidemelder op de overloop of in de gang. Plaats een extra melder in de buurt van een open verbrandingstoestel. Niet direct erboven, dat is te warm en te vochtig.

Een open verbrandingstoestel (links), zoals een geiser of (oude) gaskachel, onttrekt zuurstof aan zijn directe omgeving voor de verbranding. Een gesloten toestel haalt zijn lucht direct van buiten via een aparte luchttoevoer en is daarom veiliger.

weer in dezelfde stand terugplaatst. Hebt u balansventilatie, controleer dan elke maand de filters en maak deze schoon zoals voorgeschreven. Vervang ze minimaal 1x per jaar (de eerste jaren van nieuwbouw vaker).

OPEN VERBRANDINGSTOESTEL? EXTRA GOED VENTILEREN! In veel Nederlandse huizen zijn nog open verbrandingstoestellen te vinden, zoals een oudere geiser of cv-ketel, een open haard of een gasstel. Open toestellen gebruiken voor de verbranding van gas de lucht uit de ruimte waarin ze staan. De rookgassen komen vrij in dezelfde ruimte of gaan via een afvoer naar buiten. Goede ventilatie is in dit geval zeer belangrijk voor de afvoer van rookgassen, maar vooral voor de aanvoer van voldoende zuurstof. Anders is er een onvolledige verbranding en dan kan koolmonoxide ontstaan. Dit is een gevaarlijk gas, dat u niet kunt zien of ruiken en dat in het ergste geval dodelijk kan zijn

Nuon Herfst

(zie kader vorige pagina). Laat voor een goede afvoer ook uw schoorsteen regelmatig vegen en de geiser en cv-ketel onderhouden door een gecertificeerd vakman. Die kan u bovendien adviseren over de technische staat van uw apparatuur.

ZO VOORKOMT U STORINGEN Moderne geisers en cv-ketels zuigen de lucht die nodig is voor de verbranding rechtstreeks aan van buiten, waardoor ze een stuk veiliger zijn dan open toestellen. Maar ook voor deze toestellen geldt dat regelmatig onderhoud noodzakelijk is voor een goede en veilige werking. Onderdelen van uw ketel kunnen verroesten, verslijten of verkeerd ingesteld zijn. Regelmatig onderhoud verlengt de levensduur en voorkomt energieverspilling en storingen. Het is beter om niet te wachten met een onderhoudsbeurt tot de verwarming weer dagelijks aangaat. Zo voorkomt u onaangename verrassingen.

• Het meest betrouwbaar zijn kool- monoxidemelders die aangesloten zijn op het lichtnet met een back-uplithiumbatterij. Er zijn ook melders met een ingebouwde lithiumbatterij. Deze batterij heeft dezelfde levensduur als de koolmonoxidemelder. Bij andere melders dient u de batterij jaarlijks te vervangen. • Een koolmonoxidemelder heeft een beperkte levensduur (lees hiervoor de handleiding) en moet daarna vervangen worden. • Check de batterij meerdere keren per jaar. Op de melder zit een testknop. Deze test alleen de batterij, niet of de melder nog koolmonoxide waarneemt. • Plaats een koolmonoxidemelder op gemiddelde ‘ademhoogte’, ongeveer 1,5 meter boven de vloer.”

KL ANT IN BEELD

“ Ons huis was zo lek als een mandje” Het begon met een energierekening van € 685,- per maand. Een bedrag dat Henk Schoorl uit Velsen-Zuid na zijn pensioen – toen hij zelf in de administratie dook – behoorlijk deed schrikken. Het was het startsein om zijn huis uit 1927 zo energieneutraal mogelijk te maken. “Uit luchtdruktesten bleek ons huis zo lek als een mandje”, vertelt Henk. “Als eerste ben ik dus gaten en kieren gaan dichten. Dit duurde twee jaar. Hierna had ik de smaak te pakken en volgden zonnepanelen, een pelletkachel, ledlampen, gevelisolatie én -impregnatie, zevenlaags glas en simpelweg slimmer met temperatuurstromen omgaan. Zo wekt onze serre zelfs in de winter flink wat warmte op als de zon schijnt: daar verwarmen we onze woonkamer mee. En in ruimtes waarin we dagelijks maar even zijn, zoals de badkamer, gaat de cv standaard uit. Hier volstaat een elektrisch kacheltje dat zijn energie krijgt van onze zonnepanelen.”

DUURZAAMHEIDSCOWBOYS De duurzame inspanningen van Henk bleven niet onopgemerkt. “Alliander heeft me gevraagd voor een pilot om warmte van de pelletkachel en zonneboiler op te slaan, voor onder andere vloerverwarming. Die innovatieve instelling waardeer ik. Ook Nuon heeft die: positief naar duurzaamheid kijken en handige tips aanreiken waarmee je direct aan de slag kunt. Als we willen dat de aarde ook nog leefbaar is voor toekomstige generaties moeten we nu aan de slag. Zet apparaten die je niet gebruikt dus uit, breng tochtstrippen aan, zet de thermostaat een graadje lager.” Henk waarschuwt wel voor ‘duurzaamheidscowboys’. “Voor sommige aanpassingen is écht een gerenommeerde vakman nodig. Je hebt niks aan zonnepanelen die elektriciteit niet goed geleiden of dubbel glas waar condens tussen gaat zitten.” Dat investeren loont, steeds met enkele procenten energiebesparing, bewijzen de aanpassingen van Henk. “Ons huis heeft inmiddels energielabel A en onze maandelijkse energierekening bedraagt nog maar 80 euro. Het ultieme doel is om ooit helemaal energieneutraal te wonen.” Nuon Herfst

REPORTAGE

Een zonnig dak binnen een dag 8 uur â&#x20AC;&#x2122;s ochtends: Dave, Wietse en Maarten van onze partner, installatiebedrijf Feenstra, bellen aan bij de familie Van de Weetering in Lelystad. Ze gaan vandaag zestien zonnepanelen plaatsen. Rond een uur of twee beginnen de mannen al weer met opruimen. Binnen een dag is de klus geklaard en heeft de familie Van de Weetering een perfect werkend zonnepanelensysteem.

1. DE PANELEN. Er worden zestien panelen geplaatst, elk met een capaciteit van 260 Wp (Wattpiek). Dit is een nieuw type panelen; een aantal jaar geleden was 200 Wp per paneel nog gebruikelijk. Mevrouw Van de Weetering heeft de koffie alvast klaargezet. 2. DAKRANDBEVEILIGING. Om veilig te werken wordt een dakrandbeveiliging aangebracht. Bij daken met een hellings-

Nuon Herfst

hoek van minder dan 65 graden is dit de veiligste oplossing. 3. DAKDOORVOER. Doordat de kabels bij een zonnepaneleninstallatie dun zijn, kunnen ze eenvoudigweg tussen de dakpannen doorlopen. Dat scheelt veel werk en er is daardoor ook geen kans op inwatering. Elke rij zonnepanelen wordt ook geaard (beveiligd, red.), vandaar de bekende groengele installatiedraad.

4. AANBRENGEN BEUGELS EN STRIPS. Dave en Maarten haken de beugels onder de dakpannen. Ze vinden dit een heel fijn dak, met moderne, stevige dakpannen en panlatten in goede staat. Een aantal strips moet nog worden ingekort. Dit gebeurt met een ruime marge; wanneer de panelen eenmaal gemonteerd zijn, worden de laatste stukjes strip met een elektrische zaag ingekort.

REPORTAGE 5

5. MONTAGE PANELEN. De panelen worden op de strips bevestigd met bouten. Zonnepanelen worden in zogenaamde strings aangesloten, d.w.z in serie. Vergelijkbaar met de werking van kerstboomverlichting; een lampje eruit en alles gaat uit. Op dit dak komen er twee strings van acht panelen. Wanneer alles eenmaal is vastgezet, ontstaat een absoluut stormvast geheel.

7. DE OMVORMER. Omdat de omvormer op zolder komt te hangen en de meterkast op de begane grond is, moeten in dit geval gaten in de voegen worden geboord. Op welke plek dat gedaan wordt, gaat uiteraard in overleg met de bewoners. Zonnepanelen produceren gelijkstroom, het elektriciteitsnet is gebaseerd op wisselstroom. Om de panelen op het net aan te sluiten is daarom een omvormer nodig. Die heeft in principe geen onderhoud nodig en krijgt een plekje op zolder, zo dicht mogelijk bij de zonnepanelen, om zo de kabels zo kort mogelijk te houden. Er kan met de omvormer een draadloze verbinding met de computer gemaakt worden en met een bijgeleverd programmaatje kan de gebruiker dan op elk moment de opbrengst van z’n zonnepanelen overzien. Maarten legt aan meneer Van de Weetering uit hoe de omvormer werkt.

6. DE METERKAST. Wietse past de installatie aan. Dat betekent het installeren van een nieuwe groep voor de zonnepaneleninstallatie, met een extra aardlekschakelaar en een installatieautomaat. Omdat deze groepenkast nog geen aparte hoofdschakelaar had, heeft Wietse de hoofdzekering moeten verwijderen en ook een hoofdschakelaar geplaatst.

GROEN MET ZONBONUS

WAAROM KOOS DE FAMILIE VAN DE WEETERING VOOR ZONNE-ENERGIE? “Onze zonnepanelen zijn er gekomen omdat we zijn aangestoken door het enthousiasme van een aantal buren dat al eerder installaties op hun daken had laten zetten. We zijn ons erin gaan verdiepen en dan ontdek je eigenlijk alleen maar voordelen: het milieu, de terugverdientijd, en de lol dat je zelf stroom opwekt. Ik heb begrepen dat je door zo’n installatie op je dak ook bewuster gaat nadenken over je stroomverbruik, dus het mes snijdt aan heel veel kanten.”

‘Groen met ZonBonus’ is een energiecontract voor mensen die al zonnepanelen hebben, of gaan aanschaffen. Met dit contract krijgen klanten een ZonBonus voor elke teruggeleverde kilowattuur (kWh). Daardoor worden zonnepanelen sneller terugverdiend. Hoe werkt het? Met zonnepanelen produceert u overdag vaak meer stroom dan u zelf nodig heeft. Deze stroom wordt op dat moment teruggeleverd aan het elektriciteitsnet. Voor elke kilowattuur die u op deze manier teruglevert ontvangt u boven op uw tarief 1 of 2 cent ZonBonus. De bonus staat apart vermeld op uw jaarafrekening. Om dit contract af te kunnen sluiten heeft u een digitale of ‘slimme’ meter nodig en dient uw zonnepaneleninstallatie aangemeld te zijn bij de netbeheerder. Aanmelden kan eenvoudig via www.energieleveren.nl Meer weten over dit speciale energiecontract? Ga naar nuon.nl/zon w ww.youtube.com/ watch?v=rVztGZVkLzw

Nuon Herfst

NIEUWS

Meer gemak met handige apps Met de juiste app op de smartphone kunt u bewuste keuzes maken en energie besparen. Maak het uzelf makkelijker met deze vijf handige apps.

DE NUON LAADPUNTEN APP Waar is het dichtstbijzijnde oplaadpunt voor mijn elektrische auto? Op een kaartje ziet u waar de dichtstbijzijnde beschikbare oplaadpunten zijn. Uw veelgebruikte oplaadpunten plaatst u in uw favorieten. Ook handig: een seintje als er een oplaadpunt is vrijgekomen of een nieuw oplaadpunt is bijgekomen. Wilt u meer weten over elektrisch rijden? Ga naar www.nuon.nl/ev

MIJN NUON-APP Hoe heb ik controle over mijn energieverbruik zodat ik niet te veel betaal? Door het invoeren van uw meterstanden (of via een ‘slimme’ meter) houdt u het eigen verbruik eenvoudig in de gaten. Ook kunt u uw verbruik vergelijken met dat in het voorgaande jaar, vergelijken met dat van andere huishoudens of een bespaardoel instellen. Als blijkt dat u niet meer op koers zit, krijgt u daarvan een melding en kunt u uw termijnbedrag desgewenst meteen aanpassen. Meer weten? Ga naar www.nuon.nl/app

FUELESS-APP Hoe bespaar ik brandstof tijdens het rijden? Terwijl u achter het stuur zit, krijgt u feedback op uw rijstijl. Via de speaker van uw telefoon krijgt u tips hoe u zuiniger kunt rijden. Aan het eind van de reis krijgt u een cijfer tussen 1 en 100, dat aangeeft hoe efficiënt u hebt gereden. Meer weten? Ga naar www.fueless.nl

ECO FOOTPRINT Welke ecologische footprint laat ik achter? Met deze app krijgt u snel inzicht in de gevolgen voor het milieu door uw individuele keuzes. Denk aan eetgedrag (vlees, rijst of vis) en reisgedrag (fiets, ov of auto). De uitslag kunt u op Facebook plaatsen, een mooie gelegenheid voor een discussie met vrienden.

QUESTIONMARK

De Nuon Laadpunten App.

Deze apps zijn alle gratis verkrijgbaar in de App Store (voor iPhone) en Market (voor Android).

Nuon Herfst

Hoe zit het met het product dat ik nu wil kopen, is het wel verantwoord? Deze app scant uw product, bijvoorbeeld vlees, chocolade of wijn, en geeft direct feedback. De scan let op de volgende zaken: volksgezondheid, milieu, mensenrechten en dierenwelzijn. Met deze app kunt u in de supermarkt een weloverwogen keuze maken. Meer weten? Ga naar www.thequestionmark.org

NIEUWS

Dit Almeerse tunneltje krijgt straks de uitstraling van een ‘gezellige huiskamer’.

Kim van Luttervelt, leraar op het Groenhorst College in Almere, met op de achtergrond het op te knappen fietstunneltje.

Enge fietstunneltjes? Dat kan ook anders Met energie kun je positieve veranderingen teweegbrengen. Energie brengt warmte waar het koud is, licht in het donker en het brengt dingen in beweging. Daarom gaat Nuon enge fietstunneltjes veranderen in goed verlichte en prettigere fietstunnels. Een op de vijf mensen kent wel zo’n tunneltje. U reageerde dan ook massaal toen we u vroegen welk fietstunneltje in uw buurt u graag door Nuon zou willen laten veranderen. Inmiddels zijn we aan de slag met het opknappen van vijf enge fietstunneltjes in Nederland. Die heeft u via een stemronde gekozen als ‘meest eng’. Dit doen we niet alleen, maar samen met de betreffende gemeente, scholen, buurtcommissies en andere partijen uit de buurt. Zo is de hele omgeving betrokken bij het project. Een mooi voorbeeld van zo’n fietstunneltje is het Burgerspad in Almere. Deze donkere betonnen onderdoorgang wordt nu bekeken door de Almeerse ‘Snoepkunstenaar’, leerlingen van het nabijgelegen Groenhorst College en een lichtontwerper. Hun plan is om het tunneltje de gezellige uitstraling van een huiskamer te geven, met aan de

wanden behang en kunstwerken van de leerlingen. Dit gebeurt in overleg met initiatiefnemer Nuon en de gemeente Almere.

KUNST AAN DE MUUR Kim van Luttervelt, cultuurcoördinator en docent CKV aan het Groenhorst College: “Veel van onze leerlingen fietsen dagelijks door dit tunneltje. Wij vinden het fantastisch dat wij mee mogen helpen om deze tunnel wat meer licht en kleur te geven. Ons plan is om nieuwe brugklassers kunstwerken te laten maken die passen bij de thema’s duurzaamheid en groene omgeving. Deze thema’s passen ook bij onze school en bij dit project. We willen hier bovendien een wedstrijdelement aan koppelen: de winnende ontwerpen zullen waarschijnlijk in een wisselende tentoonstelling getoond worden in de tunnel. Voor ons is dit een mooie manier om

meer zichtbaar te worden als school en om tegelijkertijd een bijdrage te leveren aan een veiliger omgeving. Voor de leerlingen is het wedstrijdelement erg leuk. En door mee te werken aan de veiligheid in hun buurt worden zij zich meer bewust van hun eigen omgeving.”

DE SNOEPKUNSTENAAR De Snoepkunstenaar is een anonieme Almeerse kunstenaar die lokale bekendheid verwierf met een aantal opvallende clandestiene kunstuitingen. Zo veranderde hij betonnen pilaren onder een tunnel in rollen snoep en maakte hij onder de Hollandse Brug over de A6 een heuse snoepautomaat.

Nuon Herfst

NIEUWS

Stadsverwarming uit een Nuon investeert in een toekomst met meer energie die duurzaam is opgewekt. Dat betekent niet alleen investeren in schonere energiebronnen, maar ook de bestaande gascentrales verder verduurzamen door ze nog efficiĂŤnter in te zetten. Een manier daarvoor is warmteopslag.

Gascentrales zijn flexibel. Je kunt ze makkelijk aan- en uitzetten wanneer je ze even niet nodig hebt, zoals wanneer er een overvloed aan duurzame energie wordt opgewekt. Daarnaast kan Nuon de restwarmte die vrijkomt bij een gascentrale gebruiken voor de levering van duurzame stadsverwarming (zie kader). Dat gebeurt onder andere bij twee warmtekrachtcentrales in Diemen, waar naast het opwekken van elektriciteit de temperatuur van het water kan oplopen tot maar liefst 125 Â°C. Het door de centrales

Nuon Herfst

opgewarmde water verwarmt 70.000 huizen in Amsterdam, Amstelveen en Almere.

22 MILJOEN LITER WATER Om stadsverwarming te blijven leveren kunnen de centrales dus eigenlijk niet worden stilgezet, ook al zijn ze op een bepaald moment niet nodig om elektriciteit te leveren. De klanten zouden dan letterlijk in de kou staan. Om iedereen tijdens stilstand toch nog te kunnen voorzien van warm water, startte eind vorig jaar

de bouw van een gigantische thermoskan op het terrein van de Diemense centrales. Een watertoren van 50 m hoog en 26 m doorsnee, goed genoeg voor de opslag van 22 miljoen liter water. Een staalwand van 37 cm met daaromheen een isolatieschil van 50 cm dik zorgt voor een zeer beperkt warmteverlies. In de zomer kan een volle opslag voor 16 uur aan warmte leveren en in de winter voor 8 uur. Doordat dankzij deze tussentijdse warmteopslag de twee centrales niet verplicht continu hoeven te draaien, levert dat per jaar gemiddeld

NIEUWS

thermoskan

FEITEN EN CIJFERS Wat is stadsverwarming? Stadsverwarming is in feite de restwarmte die ontstaat tijdens het productieproces in centrales, fabrieken of bij de verbranding van afval. Nuon gebruikt die restwarmte om uw woning te verwarmen. Daardoor heeft een huis met stadsverwarming gemiddeld 50% minder uitstoot van CO 2 dan een vergelijkbaar huis zonder stadsverwarming.

Hoe werkt stadsverwarming? Bij stadsverwarming gaat er water dat is opgewarmd met restwarmte, door een ondergronds leidingnet naar overdrachtsstations in woonwijken en op industrieterreinen. Van de overdrachtsstations gaat het warme water naar de warmteafleverset in de meterkast. De warmteafleverset verdeelt de warmte over de waterleidingen en radiatoren. De warmtewisselaar verwarmt het koude kraanwater. Nadat de woning is verwarmd, stroomt het afgekoelde water terug naar het overdrachtsstation. Het water wordt dan opnieuw verwarmd.

Waar levert Nuon stadswarmte? Onze grootste stadswarmtenetten liggen in Amsterdam, Almere, Rotterdam-Zuid en de regio Arnhem/Nijmegen.

Hoe gemakkelijk is stadswarmte? Stadswarmte voorziet een woning 24 uur per dag van warmte. Het water is op de juiste temperatuur en op elk moment klaar voor gebruik. Een cv-ketel, boiler of geiser zijn niet meer nodig. Dat scheelt kosten voor aanschaf en onderhoud.

Van welke soorten warmtebronnen maakt Nuon gebruik? De echt grote hoeveelheden restwarmte die Nuon levert, zijn afkomstig van energiecentrales, zoals die in Diemen. Daarnaast koopt Nuon veel warmte in van afvalverbrandingscentrales van derden. Dit gebeurt in Amsterdam, Rotterdam en in de regio Arnhem/Nijmegen.

Hoe warm is dat water gemiddeld? 1% CO2-reductie op ten opzichte van het scenario waarbij de centrale het gehele jaar draait. Dat komt neer op een besparing van bijna 14.000 ton CO2 per jaar, te vergelijken met de uitstoot die drie grote windturbines jaarlijks besparen. De bouw van de thermoskan ofwel warmtebuffer in Diemen is een halfjaar geleden gestart. In 2015 is hij klaar voor gebruik. Nuon maakt bij de bouw gebruik van de kennis van moederbedrijf Vattenfall, dat eerder al een soortgelijke warmtebuffer in Denemarken realiseerde.

De temperatuur van het water in de grote aanvoerleidingen is in de winter 110 °C tot 120 °C, in de zomer meestal net onder de 100 °C. De temperatuur van het warme water dat naar de woningen gaat, ligt meestal tussen de 75 °C en 95 °C.

Wat kost stadswarmte? Net als bij gas bestaat het tarief voor stadsverwarming uit verbruik en vastrecht. Bij stadsverwarming is het vastrecht hoger, maar klanten betalen geen apart vastrecht aan een netbeheerder, zoals bij gas. Ook zijn er geen kosten voor onderhoud en vervanging van een cv-ketel. Bij een gemiddeld verbruik zijn de kosten per jaar ongeveer gelijk aan of zelfs lager dan de kosten voor gas.

Nuon Herfst

BINNENKIJKEN

Tips voor het tuinhuisje van Krista In de stad Groningen staat een huisje in de tuin van Krista Middel en haar zoon Thomas. Krista gebruikt het vooral om aan haar boek te schrijven en er staat ook een slaapbank voor logés. Ze is benieuwd of het tuinhuis qua energieverbruik zuiniger kan. Nuon-energieadviseur Rob van der Plas ging langs en noteerde de volgende besparingstips.

VERLICHTING

ISOLATIE BINNENGEVEL De houten schuurwanden zijn niet geïsoleerd. Als Krista in de komende winter veel gebruik gaat maken van haar tuinhuis, dan is het raadzaam om de wanden te isoleren. Plaats bijvoorbeeld een voorzetwand met isolatie van minerale wol. TIP: Pas altijd aan de binnenzijde een dampremmende laag of klimaatfolie toe tussen de isolatie en wandafwerking. Door de isolatie neemt de behaaglijkheid en het comfort toe en is er minder kans op bevriezing van de waterleiding. Dit geeft een besparing van 25 procent op het gasverbruik. Dit komt neer op een energiebesparing van circa 77 m3 gas per jaar (dat is zo’n € 50,- per jaar). De investeringskosten komen op zo’n € 10,- tot € 60,- per m2 (afhankelijk van arbeidskosten). Let op: soms zijn er aanpassingen nodig bij de aansluiting van kozijnen en wandcontactdozen.

Nuon Herfst

Er zijn nog veel gloeilampspots aanwezig. Het is verstandig om spaarzaam met deze verlichting om te gaan. Vervang waar mogelijk de gloei- of halogeenlampen door led- of spaarlampspots. Dit zal zo’n 150 kWh elektra schelen per jaar. Dit komt neer op een besparing van circa € 35,- per jaar. Denk hierbij aan een investering van rond de € 40,-.

BINNENKIJKEN DAKISOLATIE Veel warmte ontsnapt via het platte, ongeïsoleerde dak. Het is aan te raden om dakisolatie toe te passen aan de buitenzijde van het dak. Normaal gebeurt dit samen met nieuwe dakbedekking. Als de dakbedekking niet aan vervanging toe is, overweeg dan ‘omgekeerde dakisolatie’. Bij het omgekeerde dak ligt de isolatielaag óp de dakbedekking in plaats van eronder. Op het isolatiemateriaal ligt een ballastlaag, zoals tegels of grind. Belangrijk is dan wel dat het dak geschikt is voor die extra ballast! Zo wordt het warmteverlies gereduceerd en is de dakbedekking beschermd tegen lekkage. Het benodigde isolatiemateriaal heet geëxtrudeerde polystyreen (XPS). Dit is waterbestendig en heeft een goede drukvastheid. De energiebesparing na deze ingreep is ongeveer 60 m3 gas per jaar. Dit komt overeen met een besparing van circa € 40,- per jaar. De investeringskosten variëren van € 20,- tot € 50,- per m2.

ENERGIETIPS TUINHUIS Overweegt u ook een tuinhuisje? Houd rekening met de volgende zaken. • Wilt u een bewoonbaar en verwarmd tuinhuis? Dan geldt hetzelfde advies als voor een normaal huis: maximale isolatie, dubbel glas en een hr-ketel met cv-installatie. Dat laatste is vaak goedkoper in onderhoud dan een geiser en twee gaskachels. • Gaat u voor een niet-bewoonbaar tuinhuis of schuur waarin een tweede koel- of vrieskast komt? Dak- en/of gevelisolatie kan nuttig zijn. Met de zomerzon op het platte dak warmt de schuur snel op en dat geeft veel energieverlies bij koelingsapparaten. - Zet een tweede koeling alleen aan als deze echt nodig is, bij verjaardagen bijvoorbeeld. - Kijk bij de aanschaf van de koeling naar de klimaatklasse: een SN-klasse koel- of vrieskast is iets geschikter voor koudere ruimtes. • Wilt u een tuinhuis of schuur voor uw wasmachine of droger? Hier kan dakisolatie en soms ook gevelisolatie nuttig zijn tegen bevriezingsgevaar. Houd waterleidingen bij strenge vorst warm met bijvoorbeeld een elektrische verwarming zoals een warmtelint of vorstbeveiligingsradiator. Minimale isolatie is dan wel aan te raden. LET OP: zoals op pag. 6 t/m 8 uitgebreid beschreven staat, is ventilatie essentieel. Ook voor niet-verwarmde tuinhuisjes overigens, in verband met vochtverdrijving.

REACTIE VAN KRISTA

OPROEP Wilt u ook energieadvies en op de foto voor de Nuon seizoensgids? Meld u aan via www.nuonherfstgids.nl

“We wonen hier al een tijdje, maar we hebben het huisje pas vorige zomer opgeknapt. Ik heb er echt mijn domein van gemaakt met mijn favoriete spullen. Nu zit ik er zo’n vijf keer per week met plezier te schrijven of doe er mijn administratie. De investeringen die nodig zijn om uiteindelijk geld en energie te besparen zijn fors. Ik ga me daar snel eens over buigen. Gelukkig heb ik daar een mooie ruimte voor!”

Nuon Herfst

ADVIES

VRAAG HET

Tessel Jarigsma, Cindy Kroon en Rob van der Plas beantwoorden al uw vragen.

AAN NUON Hebt u een vraag? Onze specialisten beantwoorden hem graag! Dit keer bijvoorbeeld over zonnepanelen, het inzien van uw gegevens, het checken van uw cv-ketel en de keuze voor een type lamp.

Terugleververgoeding ook voor bestaande panelen? Ik ben klant bij Nuon en heb zonnepanelen op mijn dak, die ik niet via Nuon heb gekocht. Kan ik toch in aanmerking komen voor het energiecontract Groen met ZonBonus? Mevr. D. Drukker, Kudelstaart Ja, ook als u uw zonnepanelen ergens anders hebt gekocht, kunt u als klant van Nuon gebruikmaken van Nuon Groen met ZonBonus, mits u een geschikte elektriciteitsmeter hebt. Geschikte meters zijn ‘slimme’ meters of digitale teruglevermeters, omdat deze meters kunnen registreren hoeveel energie u teruglevert. Deze informatie hebben wij nodig om de teruggeleverde energie en de ZonBonus te kunnen verwerken. Beide typen meters registreren de hoeveelheid afgenomen energie van het net én de aan het net teruggeleverde energie op afzonderlijke telwerken. De slimme meter geeft daarnaast periodiek en automatisch de meterstanden door aan de netbeheerder. Meer informatie over geschikte meters vindt u bij de meest gestelde vragen op www.liander.nl (klik op ‘zelf opwekken’). Verder is het voor de verwerking van de ZonBonus op uw jaarnota belangrijk dat uw installatie is aangemeld bij uw netbeheerder. Is dit nog niet gedaan, dan kunt u dit zelf eenvoudig doen via www.energieleveren.nl Tessel Jarigsma

Nuon Herfst

Tessel Jarigsma commercieel directeur

Cindy Kroon directeur Klantenservice

Rob van der Plas energieadviseur

Waar vind ik mijn contractgegevens? Ik wil graag weten wanneer mijn energiecontract afloopt. Hoe kom ik daar het snelst achter? Dhr. M. Verharen, Arnhem U kunt uw contract op elk moment inzien via Mijn Nuon op Nuon.nl. U hoeft hiervoor dus niet te bellen of te wachten op antwoord. U kunt via Mijn Nuon ook heel eenvoudig zelf uw gegevens veranderen, bijvoorbeeld als u gaat verhuizen of als u wegens een veranderende gezinssamenstelling uw termijnbedrag wilt aanpassen. Wist u dat u via Mijn Nuon ook direct uw rekeningen kunt inzien en betalen? En wilt u weten waar in uw huishouden nog energie te besparen valt, bekijk dan ook eens de handige bespaartips en checks in Mijn Nuon. Cindy Kroon

ADVIES

CV-check nodig na de zomer? Tijdens het warme voorjaar en de zomer hebben de radiatoren vrij lang uitgestaan. Moet ik, voordat de verwarming weer dagelijks aangaat, nog een bepaalde check doen op mijn cv-ketel om te zien of alles nog goed werkt? Hoe kan ik eigenlijk zien of mijn ketel een onderhoudsbeurt nodig heeft?

Praat! mee

Je huis laten isoleren, is dat veel gedoe? Zonnepanelen, iets voor mij? Zijn er energiebesparingstips die ik nog niet ken? Heb ik wel het juiste energiecontract? Deze en andere onderwerpen kunt u met elkaar bespreken op het Nuon Forum. En ook onze experts delen op het forum graag hun kennis met u over zaken als energiebesparing. Praat met ons mee op www.nuon.nl/forum

Mevr. K. Walters â&#x20AC;&#x201C; van Veen, Lelystad

U kunt zelf voor elk stookseizoen de installatie bij de ketel ontluchten en eventueel bijvullen naar 1,5 tot 2 bar. Ook is het verstandig om de condensafvoer te legen: deze kan vol zitten met vuil uit de warmtewisselaar. Controleer ook de instelling van de klokthermostaat op de juiste schakeltijden. De meeste ketels zijn combiketels en worden zowel in de zomer als in de winter gebruikt. Echt stilstaan doen ze niet, daarom is een onderhoudsbeurt om de twee jaar

wenselijk. Bij een Nuon all-incontract wordt natuurlijk een eventuele tussentijdse storing gratis eerder opgepakt. Bij nieuwe ketels komen doorgaans de eerste twee jaar geen storingen voor. Bij oudere ketels neemt het risico hierop met het jaar toe. Meestal zal een moderne ketel een storingsmelding geven bij problemen na achterstallig onderhoud. Rob van der Plas

Hoe kies ik een lamp?

Voorheen werd de lichtsterkte van gloeilampen uitgedrukt in watt. Tegenwoordig is dat anders. Er zijn verschillende benamingen. Hoe is de verhouding tussen watt en de huidige benamingen? Mevr. J.M. Nelemans, Bussum Dat klopt helemaal. Vroeger wist je dat een lamp van 60 watt meer licht gaf dan een lamp van 40 watt. Maar nu gebruiken we led- of spaarlampen en die geven veel meer licht tegen een lager wattage. Op de verpakking staat aangegeven wat u van de lamp mag verwachten en er staat een energielabel op. Heeft de lamp geen energielabel, zoek dan op de verpakking naar het aantal lumen (lm) en het aantal watt.* Lumen is de lichtopbrengst van de lamp. Hoe meer lumen per watt, des te zuiniger de lamp. Op de verpakking staat ook de kleur van het licht aangegeven

in kelvin (afgekort als K). De kleur van het licht varieert van koel wit licht (4000 K), tot warm gelig licht (2700 K). Vaak kunt u lampen in de winkel testen. Zo ziet u welk licht de lamp geeft. Rob van der Plas

*Een gloeilamp van 40 watt staat gelijk aan een halogeenlamp van 30 watt, een spaarlamp van 9 watt en ledlamp van 7 watt. De lichtopbrengst is 450 lumen.

Nuon Herfst

Kies voor Nuon Groen met ZonBonus Verdien uw zonnepanelen sneller terug. nuon.nl/zon

Ontvang uw ZonBonus!

Bonus bij zonne-energie Heeft u zonnepanelen? Kies dan voor Nuon Groen met ZonBonus. Dan krijgt u namelijk voor alle teruggeleverde stroom een extra bedrag van ons, bovenop uw gebruikelijke vergoeding.

Altijd duurzame stroom Heeft u meer stroom nodig dan uw panelen opleveren? Dan vullen wij uw tekort aan stroom graag aan met duurzame stroom, opgewekt in Nederland uit wind en water.

Ga voor meer informatie en de voorwaarden naar nuon.nl/zon

Groen met ZonBonus Unieke ZonBonus voor elke teruggeleverde kWh 100% duurzame stroom ter aanvulling Keuze uit contract voor vaste, of onbepaalde tijd Alleen in combinatie met Nuon Gas

SEPTEMBER

‘ De tijd bestaat alleen maar omdat anders alles tegelijk zou gebeuren’ Albert Einstein (1879 – 1955)

Opslag duurzame elektriciteit

Wonen in nieuwe duinen

Houd het schoon

Alles over bonen en peulvruchten

All in the family

september

Wat Opening academisch jaar Waar Nederland Wanneer Vandaag

Veranderen vergt tijd en onderzoek De collegebanken van de Technische Universiteit Delft zitten weer vol, ook tijdens de lessen warmteleer van professor Bernard Dam. Nu deelt hij met ons zijn toekomstvisie over de grootschalige opslag van duurzame elektriciteit. Volgens Dam staan we aan de vooravond van een grote overgang naar duurzame energie. Fossiele brandstoffen raken op en in 2050 moet de CO2 -uitstoot in Nederland met 80 procent gereduceerd zijn. Maar er zitten een paar flinke hobbels in de weg ernaartoe. Zo is de opwekking van duurzame energie seizoensgebonden en kent het een dagen nachtritme. De zon gaat onder en windmolens staan soms stil. De hoeveelheid beschikbare duurzame energie gaat op en neer, terwijl we er op ieder moment over willen beschikken. Nu verschilt de energievraag ook. Als we slapen kan het licht uit. Onderzoekers kijken daarom naar de mogelijkheden om de – op een bepaald moment – overbodige duurzame energie tijdelijk op te slaan, om er later – wanneer we die wel nodig hebben – weer elektriciteit van te maken. De huidige opslagmethoden, zoals oplaadbare batterijen, zijn veel te beperkt om alle Nederlandse huishoudens mee van energie te voorzien. Maar wat werkt dan wel?

dat een hoge energiedichtheid heeft. Dam: “Het gaat uiteindelijk om elektrochemische processen. Als we elektriciteit hebben, hoe kunnen we die dan omzetten in een chemische binding die we op een later tijdstip kunnen afbreken om er zo weer elektriciteit van te maken.” Maar kunstmatig benzine maken is enorm bewerkelijk en kost ook erg veel energie, omdat

benzine een vrij complexe stof is. Dam: “We richten ons daarom op het maken van heel simpele moleculen, zoals waterstof, met behulp van elektrolyse. Dan zetten we de door zonnecellen gegenereerde elektrische spanning op twee elektrodes die in het water hangen. Hierdoor kunnen we water splitsen in waterstof en zuurstof. Door de reactie om te keren kunnen we waterstof later ook weer omzetten in elektriciteit.” De waterstofproductie is ook goed op te schalen, alleen is deze methode vrij duur doordat we dure elektrodematerialen zoals platina moeten gebruiken. Daarnaast is er een opslagprobleem: waar laat je al de waterstof? De meest voor de hand liggende oplossing zou volgens Dam zijn om het gas in ondergrondse

“ We moeten nu beginnen, anders komen we in 2050 nooit aan de noodzakelijke 80% CO2-reductie”

WATERSTOF EN AMMONIA “Er zijn nog geen oplossingen voor het opslaan van grote hoeveelheden energie. Daarom doen we er nu onderzoek naar”, aldus Dam. “De tussenoplossingen die we nu hebben – zoals met een overschot aan elektriciteit water in een Noors stuwmeer pompen – lopen al tegen hun limiet aan.” De beste manier om grote hoeveelheden energie op te slaan zit volgens Dam in chemische bindingen, zoals bij benzine,

Nuon Herfst

Het omzetten van waterstof uit water in een proefopstelling in het lab. De kleine belletjes zijn waterstof(gas). In deze proefopstelling worden zonnecellen gecombineerd met elektrolyse; ofwel licht wordt gebruikt als energiebron voor het elektrolyseproces, waarbij waterstof uit water wordt gescheiden.

Bernard Dam, hoogleraar Technische Natuurwetenschappen aan de TU Delft.

zoutkoepels op te slaan. Maar volgens hem zullen de meeste Nederlanders niet zitten te wachten op grootschalige, ondergrondse waterstofopslag.

IN DE KINDERSCHOENEN “We willen daarom nog een stap verder kijken, bijvoorbeeld door waterstof te combineren met stikstof om er zo ammonia van te maken. Ammonia is een vloeistof met een grote energiedichtheid en de Nederlandse industrie heeft al jaren ervaring met het veilig opslaan ervan”, aldus Dam. Maar het maken van ammonia uit waterstof en stikstof gaat gepaard met een groot energieverlies. Dam: “Dit hele proces staat nog in de kinderschoenen. Het is alleen nog maar mogelijk op

laboratoriumschaal. De hoeveelheid elektriciteit die we er weer uit kunnen halen is vele malen minder dan wat we er hebben ingestopt.” Een volledige omschakeling naar duurzame energietechnologie met de bijbehorende grootschalige energieopslag laat nog een tijd op zich wachten, maar is volgens Dam absolute noodzaak. “Die transitie zal met veel horten en stoten gaan, net zoals het invoeren van elektrisch rijden, maar we moeten wel nu al beginnen, anders komen we in 2050 nooit aan de noodzakelijke 80 procent CO2 -reductie.”

VERSCHIL TUSSEN ZOMER EN WINTER Volgens Dam kunnen we in Nederland in de lente- en zomermaanden bij elkaar zo’n 4000 GWh (gigawattuur) meer aan duurzame energie opwekken dan in de herfst- en wintermaanden. Dat is ongeveer hetzelfde als de totale hoeveelheid energie die een elektriciteitscentrale in een half jaar produceert. Als we in de herfst en winter deze extra energie nodig hebben om in onze behoeften te voorzien, dan moeten we dus 4000 GWh kunnen opslaan tijdens de lente- en zomermaanden.

Nuon Herfst

september

Wat Duurzame dinsdag Waar Nederland Wanneer Vandaag

Wonen in nieuwe duinen In het zuiden van Almere, vlak bij Muiderberg, verrijst het nieuwbouwproject DUIN. De huizen worden duurzaam gebouwd en verwarmd met stadsverwarming. Toch is het vooral de aanleg van het landschap dat dit project zo uniek maakt, vertelt Maarten Janssen, als gebiedsontwikkelaar bij Amvest een van de verantwoordelijken voor DUIN. WAT IS DUIN? “DUIN is een nieuw stuk stad aan het IJmeer dat wordt gerealiseerd in een landschap van duinen, bossen en stranden. Op elk duin komen een paar honderd eengezinswoningen, in korte rijtjes. Bij het IJmeer komt het stedelijke deel van het project, met appartementen van vijf tot twintig verdiepingen hoog, winkels, horeca, hotels en andere voorzieningen.”

WAT MAAKT DIT PROJECT VOORAL ZO BIJZONDER? “Het is een gebied van ruim honderd hectare. Het water, strand en bos zijn er al, maar het duinlandschap wordt helemaal nieuw gemaakt en hebben we dus van a tot z moeten bedenken. We willen dat de duinen werken; dat ze regenwater vasthouden en dat het water, gezuiverd door het zand, uit de teen van de duinen in een nieuw stelsel van kreken sijpelt. Hiervoor winnen we nu zand uit het IJsselmeer.

Nuon Herfst

Zand waarop we ook de juiste duinvegetatie kunnen laten groeien.”

HET WORDT DUS GEEN RECHTTOE RECHTAAN NIEUWBOUWWIJK? “Het nieuwe duinlandschap staat echt voorop. In DUIN is niets recht. Je vindt er slingerende straten en schelpenpaadjes. En de woningen krijgen elk een groot terras, maar geen tuin: je woont hier direct aan het duinlandschap. Vanuit de woningen loop je dus zo de natuur in.”

WANNEER MOET DUIN KLAAR ZIJN? “Het totale project duurt meer dan tien jaar; het gaat om drieduizend woningen in totaal. Het eerste duin ligt er nu en we zijn begonnen met het bouwen van vier modelwoningen, die tot en met de theelepeltjes worden ingericht. Deze kunnen mensen bezichtigen en wie wil kan er ook een weekendje proefwonen. Eén gezin trekt er eind mei in, voor een jaar. Als

ons proefkonijn – ze geven ons tips – en leiden ook anderen rond. Gedurende die tijd houdt de familie een blog bij over hun ervaringen.” Voor het blog van de familie: duin.nl/ verhalen-van-het-duin

september

Wat KeepItCleanDay Waar Nederland Wanneer Vandaag

ZO KAN HET OOK

Houd het schoon! De derde vrijdag van september gaan we naar buiten om zwerfafval te verzamelen. We stoppen het in de vuilnisbak en klaar! Iedereen kan meedoen. DE AFBREEKTIJD VAN ZWERFAFVAL:

KAUWGOM DIE SNELLER VERDWIJNT In opdracht van Stichting Nederland Schoon heeft TNO in 2012 een biologische kauwgombasis ontwikkeld die snel wordt afgebroken. Als die gom na het kauwen op straat belandt, verdwijnt hij binnen 6 tot 12 maanden. De chew en bite zijn net even anders. Vandaar dat de kauwgomfabrikanten het nog niet aandurven.

Bron: Milieu Centraal

KAUWGOM

EEN SINAASAPPEL- OF BANANENSCHIL één tot drie jaar, afhankelijk van het weer

20 tot 25 jaar

ALUMINIUM LIPJE VAN EEN FRISDRANKBLIKJE vergaat nauwelijks, dus blijft zo’n beetje eeuwig zichtbaar; het stalen blikje zelf: 1,5 jaar

EEN APPELKLOKHUIS ongeveer veertien dagen

SIGARETTENPEUKEN ongeveer twee jaar

KRANTEN van een paar dagen tot een halfjaar

PLASTICVISSERIJ Veel plastic zwerfafval belandt uiteindelijk in het water. Die ‘plastic soep’ is wereldwijd een groeiend probleem. Plastic Whale doet daar wat aan. Deze organisatie vaart over de Amsterdamse grachten om plastic uit het water te vissen. De opbrengst gebruiken ze om designspullen van te maken. Alle hulp is welkom. Zie ook: www.plasticwhale.org DE SCHOONHEID VAN AFVAL Massaproductie leidt uiteindelijk ook tot een massale afvalberg. Zo’n tien jaar geleden zag de Amerikaanse fotograaf Chris Jordan hoe mooi een grote hoeveelheid ingezamelde troep kan zijn. Dat leidde uiteindelijk tot de kunstzinnige fotoserie Intolerable Beauty: Portraits of American Mass Consumption. Kijk op chrisjordan.com om de foto’s te zien. DUURZAME ENERGIE Ons ingezamelde afval wordt zo veel mogelijk hergebruikt, gesorteerd en gerecycled. Van wat er overblijft wordt ook duurzame energie opgewekt. Nog meer reden het niet te laten slingeren.

PETFLES VAN POLYESTER in de schaduw tien jaar, in de zon vijf jaar

HOEVEEL ZWERFAFVAL? De schattingen lopen uiteen van 50 miljoen tot bijna 300 miljoen kilo per jaar in Nederland. En daar zit vooral verpakkingsmateriaal tussen, zoals blikjes en snoepwikkels.

RUIM € 250.000.000,- … … dat is het bedrag dat de overheid jaarlijks uittrekt om het zwerfafvalprobleem tegen te gaan. In dat bedrag zitten niet alleen de kosten voor het opruimen (88 procent) en verwerken (5,5 procent), maar ook de kosten voor preventie (6,5 procent). Bron: Deloitte. Rapport Kostenonderzoek zwerfafval Nederland, 2010

MEEDOEN? Stroop dan op 19 september gewoon de mouwen op en zamel zwerfafval in op een moment dat het u uitkomt. Wilt u meer informatie of wilt u meedoen aan een gezamenlijke activiteit? Kijk dan op www.keepitcleanday.nl

Nuon Herfst

september

Wat Week van de Smaak Waar Nederland Wanneer Vandaag t/m 5 oktober

In de bonen Gezonde en eerlijke voeding. Daar draait het om tijdens de Week van de Smaak, een jaarlijks evenement met activiteiten door het hele land. De nadruk ligt op ambachtelijke, seizoensgebonden, duurzame en streekgebonden producten. OVER BONEN EN PEULVRUCHTEN Een van dé favoriete groenten in ons land? Sperziebonen! Lekker zacht van smaak, en niet ‘toevallig’ een peulvrucht. In Nederland kennen we al heel lang tal van heerlijke peulvruchtenrassen. Tel daar de geïmporteerde peulvruchten bij op en de keuze in soorten is enorm. Handig om te weten: bonen zijn ook peulvruchten. Maar peulvruchten zijn niet alleen bonen. Peulvruchten is de verzamelnaam voor bonen in alle soorten en maten, kiemgroenten, sojaproducten en pinda’s. Veel peulvruchten zijn eigenlijk zaden, bijvoorbeeld witte en bruine bo-

nen. Maar de zaden in een omhulsel (zoals bij sperziebonen, snijbonen, tuinbonen, doperwten, sugarsnaps en peultjes het geval is) worden als groenten beschouwd. Peulvruchten zijn lekker én gezond. En een goede vleesvervanger bovendien. Ze zijn rijk aan eiwitten, B-vitamines, voedingsvezels, ijzer en andere mineralen. De soorten met omhulsel bevatten zelfs allemaal vitamine C. Als vleesvervanger hebben ze één minpunt: er zit geen vitamine B12 in. Eet daarom niet alleen peulvruchten, maar ook andere vleesvervangers als u (een dagje) geen vlees eet.

Meer informatie? www.weekvandesmaak.nl

RECEPT BONEN-RIJSTSALADE

25 MIN.

VEGETARISCH HOOFDGERECHT

INGREDIËNTEN 300 g witte rijst 6 el olijfolie 2 tenen knoflook, fijngehakt 1 tl gemalen komijn 1 blik kidneybonen (400 g), afgespoeld en uitgelekt 250 g cherrytomaatjes, gehalveerd 1 rode ui, in halve ringen 1 bosje platte peterselie, grof gehakt 1 limoen, uitgeperst 1 stokbrood 125 g zure room

BEREIDINGSWIJZE

1 Kook de rijst volgens de aanwijzin-

gen op de verpakking gaar. Verhit in een koekenpan de helft van de olie en fruit de knoflook. Voeg de komijn en kidneybonen toe en schep door elkaar. Neem de pan van het vuur.

2 Giet de rijst af, spoel onder stromend

water kort koud en doe in een schaal. Meng de bonen in knoflookolie, de tomaatjes, ui en peterselie erdoor. Breng op smaak met het limoensap en zout en peper.

3 Serveer het stokbrood en de zure room er apart bij.

Nuon Herfst

tip

Serveer in plaats van stokbrood een schaal tortillachips met tomatensalsa erbij.

Nuon Herfst

september

Wat Burendag Waar Nederland Wanneer Vandaag

v.l.n.r Jetty, Siem, Leen, Lia, Jaap en Cok.

Beter een goede buur dan een verre broer Planten water geven tijdens de vakantie, een pakketje aannemen of een kopje suiker lenen. Tijdens de landelijke Burendag staat het burencontact centraal. En daar weten de drie Vermeer-broers uit Schiedam alles van: zij wonen bij elkaar in de straat. Leen (72) en Jetty (69) Vermeer

Siem (68) en Cok (67) Vermeer

Jaap (74) en Lia (70) Vermeer

DE EERSTEN “Jetty en ik woonden hier als eersten. Mijn broers vonden het ook een prettige woning in een fijne straat. Nee, ze kwamen niet helpen met klussen. Dat wilde ik zelf op mijn gemakje doen.”

PERFECT WONEN “We wilden per se dit

HALF WOORD “Als kleine jongens konden we elkaar bij vlagen niet luchten of zien. Soms was het dikke ruzie, maar dat speelt nu allang niet meer. Na al die jaren hebben we aan een half woord genoeg.”

maar lopen elkaars deur niet plat; Leen loopt altijd met de hond langs en als we buiten zitten, maken we altijd een praatje. Maar daarna gaan we snel weer verder met onze eigen bezigheden.”

VERRASSING “Toen Lia 70 werd, brulde ze van tevoren: ‘ik ga het niet vieren.’ Maar daar hadden mijn broers lak aan. De voordeur werd versierd met ballonnen en er kwam een partytent te staan. En gezellig was het. Als je deze leeftijd bereikt, dan moet je blij zijn met elk jaar dat er gezond bij komt.”

BUREN “Andere buren keken in het begin

ENIGE NADEEL “Er zijn nog meer kin-

wel op, zo veel familie bij elkaar in de straat. Maar nu vindt niemand het meer raar.”

deren uit het gezin Vermeer. Als die bij de een langsgaan, voelen ze zich bijna verplicht om ook de andere broers te bezoeken. De jongste zus zou hier ook wel willen wonen. Wie weet …”

DOOR EN DOOR “Jetty was 13 en ik 16 toen we verkering kregen, dus die kent mijn broers en de schoonzussen ook al een heel leven. Hetzelfde geldt voor Lia, die ook al heel lang samen is met Jaap.”

Nuon Herfst

huis hebben. Geen enkel ander huis kwam in aanmerking. Geen andere woning heeft dit uitzicht.”

NIET OP BEZOEK “We zien elkaar vaak,

HECHT “Anderen hebben misschien het idee dat we erg hecht zijn. Maar zo voelen we dat zelf niet. Iedereen doet zijn eigen ding, we zitten niet elke dag uren bij elkaar. Voor ons is dit logisch.”

ACTIVITEITEN “Leen weet alles van iedereen, want die loopt altijd langs met de hond. De schoonzussen ondernemen ook veel samen. Er wordt gezwommen en geschilderd. Soms gaan we met z’n allen naar de film of steken we de barbecue aan.”

SLEUTEL “Wij hebben van iedereen de sleutel plus van nog wat andere buren. Maar we gebruiken ze niet. Die zijn er echt alleen voor noodgevallen.”

TAFELTJE-DEK-JE “Als er bij een van mijn broers te veel eten is gekookt of mijn lievelingseten wordt gemaakt, dan staat er vervolgens iemand met een pan voor de deur. Heerlijk dat tafeltje-dek-je.”

Wat Cultuur Monumenten Maand Waar Diverse locaties van Natuurmonumenten Wanneer september Bijzondere gebouwen, buitenplaatsen, tuinen, forten en molens zijn de hele maand september open voor publiek. Daarnaast zijn er rondleidingen en cultuurhistorische wandelingen. www.natuurmonumenten.nl/ cultuurmonumenten

Altijd energie voor MÉÉR in…

SEPTEMBER

Wat Into The Great Wide Open Waar Vlieland Wanneer 5 t/m 7 september

Wat Airborne Wandeltocht Waar Oosterbeek Wanneer 6 september

Samenzijn, daar draait het om tijdens dit intieme festival. Muziek in een prachtige omgeving staat centraal. Maar er is meer, zoals beeldende kunst, film, kinderactiviteiten. En de kracht van Vlieland. www.intothegreatwideopen.nl

Wandel mee met de grootste eendagswandeltocht ter wereld. De tocht wordt gehouden ter herinnering aan de slag om Arnhem in 1944. Hierbij kwamen ruim 1700 Britse en Poolse soldaten om het leven. www.airbornewandeltocht.nl

Wat Ljouwert Culinair Waar Leeuwarden Wanneer 12 t/m 14 september Kom genieten van eten in de buitenlucht. In het centrum van de Friese hoofdstad serveren zo’n 25 Friese restaurants kleine gerechtjes met bijpassende drankjes. Zet uw smaakpapillen alvast op scherp. www.ljouwertculinair.nl

Wat 50PlusBeurs Waar Jaarbeurs, Utrecht Wanneer 16 t/m 20 september Inspiratie voor de vakantie nodig? In gesprek gaan met politici? Tips voor een gezond leven? Op de 50PlusBeurs bent u aan het juiste adres. www.50plusbeurs.nl

Wat Hier kom ik weg, door Daniel Lohues Waar Drents Museum, Assen Wanneer Vanaf 16 september Deze Drentse singer-songwriter bereikt met zijn muziek een groot publiek. Voor deze tentoonstelling selecteerde hij Drentse kunst om zijn liefde voor zijn provincie te illustreren. www.drentsmuseum.nl

Nog geen spouwmuurisolatie? Geef de winter thuis straks geen kans

nuon.nl/isolatie

Vanaf

€ 750,-

Isolatie vanaf slechts € 750,Met isolatie geniet u van een comfortabel huis en heeft u een lagere energierekening. En nu zijn uw spouwmuren al goed geïsoleerd vanaf slechts € 750,-! Bovendien proﬁteert u nu nog van het lage btw-tarief.

Voor de winter geregeld Goed voorbereid de winter in? Dat is zo geregeld. Bestel vóór 1 november dan geniet u nog deze winter van een lagere energierekening. Onze experts staan voor u klaar!

Alleen nu met GRATIS cadeau Kiest u in september of oktober voor isolatie, dan mag u een gratis cadeau kiezen in onze winterklaar webshop. Nu is hét moment om voor isolatie te kiezen. Meer informatie? Bel 0900 0808 of ga naar nuon.nl/isolatie.

Deze actie is geldig van 15 september tot 1 november 2014. Kijk op nuon.nl/isolatie voor meer informatie en de actievoorwaarden.

OKTOBER

‘ Dieren zijn prettige vrienden: zij stellen geen vragen, zij maken geen aanmerkingen’ George Eliot (1819 – 1880)

Geschiedenis van de windenergie

Digitaal lezen

Hardlopen kun je leren

Energiebespaartips voor de winter

oktober

Wat Maand van de geschiedenis Waar Nederland Wanneer Oktober

Van windmolen naar windturbine De moderne uitvoering van een eeuwenoud idee De gezichtsbepalende Nederlandse molens met houten wieken hebben gezelschap gekregen van meer eigentijdse exemplaren: reuzen van staal en kunststof die enorme hoeveelheden elektriciteit opwekken. In deze maand van de geschiedenis een goede aanleiding om de ontwikkeling van dit oer-Hollandse fenomeen onder de loep te nemen. VANAF DE DERTIENDE EEUW: MIDDELEEUWSE VOORGANGERS Ze verdienen respect, de oude windmolens die zo typerend zijn voor het Hollandse landschap. Al in de middeleeuwen namen ze onze voorouders veel werk uit handen. De eerste Nederlandse windmolens stammen uit de dertiende eeuw. Daarna ging het snel. Er ontstonden verschillende molentypen, elk met zijn eigen specialisme. Naast het malen van graan konden windmolens bijvoorbeeld ook hout zagen of water pompen.

Nuon Herfst

NEGENTIENDE EEUW: STOOMMACHINES VERSLAAN DE WIND Nadat een groot deel van het Nederlandse grondgebied dankzij de inzet van windmolens was drooggepompt, kregen ze in de negentiende eeuw serieuze concurrentie van de mechanische kracht van stoommachines. Langzaam maar zeker verdween windenergie bijna volledig uit beeld. Ook letterlijk, want van de ongeveer tienduizend traditionele windmolens die Nederland rijk was, bleven er nog geen duizend over.

JAREN ZEVENTIG VAN DE TWINTIGSTE EEUW: DE OPKOMST VAN MODERNE WINDTURBINES Toen in 1973 de oliecrisis uitbrak, groeide het besef dat het niet verstandig is om te afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen. Ook in Nederland werd er gepionierd met moderne windturbines. Aanvankelijk gebeurde dat op kleine schaal. De turbines hadden een gering vermogen van maximaal 100 kW en een rotordiameter van maximaal 15 meter.

1985: VERMOGEN VAN 1 MEGAWATT In Nederland had de Wieringermeerpolder een primeur. Daar verscheen in 1985 de eerste windturbine met een geschat vermogen van 1 megawatt – voldoende om ruim 700 huishoudens een jaar van stroom te voorzien. Hij had een ashoogte van 60 meter en een rotordiameter van 45 meter. Dit was nog een uitvoering met twee wieken: één minder dus dan we vandaag de dag gewend zijn.

EEN BLIK IN DE TOEKOMST: CREATIEF MET WIND

2014: WINDENERGIE IS NIET MEER WEG TE DENKEN Een vermogen van 3 tot 4 megawatt en een rotordiameter van meer dan honderd meter is tegenwoordig al heel normaal. In Nederland stonden er in maart van dit jaar 1783 windturbines op het land. Samen hadden zij een totaal vermogen van ongeveer 2500 megawatt. In het vorig jaar door de regering ondertekende energieakkoord staat dat dit in 2020 maar liefst 6000 megawatt moet zijn. Dat staat gelijk aan het energieverbruik van 3,6 miljoen huishoudens op jaarbasis. En windmolenparken op zee? Daar wordt de komende jaren ook flink in geïnvesteerd. Het streven: in 2023 een operationeel windvermogen van 4450 megawatt. Als het om het opwekken van energie gaat, is de wind momenteel dus weer duidelijk aan de winnende hand.

De ontwikkelingen staan niet stil. De huidige windturbines worden steeds groter en geavanceerder. Zo heeft Denemarken onlangs een gigantische windturbine met een vermogen van maar liefst 8 megawatt in bedrijf gesteld. Daarnaast hebben slimme en creatieve geesten nieuwe manieren gevonden om windenergie op te wekken. DE POWERPLANE: een onbemand zweefvliegtuigje van 400 kilo dat via een stevige kabel aan een stroomgenerator op de grond is verbonden. De automatische piloot zorgt ervoor dat het toestel constant achtjes draait op een hoogte van tussen de 300 en 600 meter. Dit systeem is ontwikkeld door Ampyx Power, een Nederlands bedrijf. Het is nu wachten op de daadwerkelijke ingebruikname. WINDENERGIECONVERTOR EWICON: een ‘molen’ zonder wieken. Er zitten zelfs helemaal geen bewegende onderdelen aan. Dit concept is ontwikkeld door de TU Delft in samenwerking met de Wageningen UR en commerciële partijen, waaronder Nuon. Hoe het werkt? In een raamwerk worden geladen druppeltjes gecreëerd. Als de wind die wegblaast, veroorzaakt de beweging van die druppeltjes een elektrische stroom. Dit concept is vorig jaar gepresenteerd en is vooral geschikt voor toepassingen in steden.

Wist u dat? Windpark Prinses Alexia in Zeewolde is veruit het grootste Nuon-park: met een vermogen van 122 megawatt levert die locatie stroom voor gemiddeld 88.000 huishoudens.

Nuon Herfst

oktober

Wat Kinderboekenweek Waar Nederland Wanneer Vandaag t/m 12 oktober

‘OUDERWETS’ VAN PAPIER Het ‘digitaal’ lezen van boeken wordt steeds populairder. Niet alleen voor volwassenen, ook voor kinderen zijn er steeds meer boeken beschikbaar in een digitale versie (e-book). Voor de meesten geniet het hebben van een echt boek nog steeds de voorkeur. Toch wint het e-book terrein en de voordelen ervan zorgen ervoor dat deze ontwikkeling zich zal voortzetten. In de bibliotheek zijn tegenwoordig ook e-books te leen en online kunnen er, naast het aanschaffen van e-books via bijvoorbeeld ebook.nl, ook een aantal gratis e-books worden verkregen via onder meer gratis-nederlandse-ebooks.nl

Digitaal lezen Vandaag begint de 60e editie van de Kinderboekenweek. Dat levert weer een schat aan mooie (prenten)boeken op, die we tegenwoordig ook digitaal kunnen lezen. Vijf vragen aan Gijs Schep over de wereld van e-readers en tablets. LEZEN VEEL MENSEN HUN BOEK TEGENWOORDIG ELEKTRONISCH? “4 procent van de boeken die worden verkocht zijn e-books en die lijn is stijgend. Als lid kun je bij de bibliotheek ook e-books lenen. In Nederland is het gebruik van een e-reader om digitaal boeken te lezen zeer populair.”

MAKEN KINDEREN VEEL GEBRUIK VAN DE E-READER? “Dit is moeilijk te zeggen, maar mijn gevoel zegt dat kleine kinderen nauwelijks op de e-readers lezen, omdat die geen kleur en animaties ondersteunen. Wel tablets, want daar kunnen ze ook spelletjes op doen, internetten en nog veel meer.”

KUN JE OP EEN TABLET DAN OOK EEN BOEK LEZEN? “Ja, maar dat heeft wel nadelen. Een tablet is veel zwaarder, de batterij is snel leeg,

Nuon Herfst

doordat het scherm licht geeft, is het veel vermoeiender voor de ogen en hij is veel duurder dan een e-reader.” Een voordeel van een tablet is dat deze ook kleuren kan weergeven en bewegende beelden, waardoor deze geschikter zijn om bijvoorbeeld het nieuws op te lezen (digitale krant).”

ZIJN ER VEEL VERSCHILLEN TUSSEN E-READERS EN TABLETS? “De verschillen tussen de e-readers onderling zijn minimaal en zitten voornamelijk in de snelheid waarmee de volgende pagina wordt geladen, de grootte van het scherm en extra opties zoals wifi om boeken direct te downloaden vanaf internet. Tablets verschillen onderling voornamelijk van schermgrootte. Andere verschillen zijn van ondergeschikt belang. Het scherm van een tablet geeft zelf licht waardoor deze geschikt zijn om ’s avonds in bed te gebruiken zonder extern licht (bedlamp).

Dit heeft als nadeel dat het vermoeiender is voor de ogen dan het scherm van een e-reader.”

WAT IS UW ADVIES VOOR HET LEZEN VAN EEN E-BOOK? “Een tablet is de beste oplossing als deze gebruikt wordt voor het surfen op internet en het bekijken van teksten en afbeeldingen en/of filmpjes. Wanneer het lezen van boeken een belangrijk aspect is, raad ik te allen tijde een e-reader aan. Dit vervangt een tablet niet, maar het maakt het lezen van een boek een stuk prettiger en is een volwaardige vervanging voor een gedrukt boek. Ga maar eens kijken naar een e-reader en ervaar het verschil met een tablet en de overeenkomst met een boek.”

GIJS SCHEP is productmanager bij BAS Group, het hoofdkantoor van onder andere Dixons. Hij zorgt ervoor dat in de Dixons-winkels een breed assortiment ligt van de beste en nieuwste tablets en e-readers zoals die van Apple, Sony en Kobo. Als er dus iemand verstand heeft van ons digitale leesgedrag dan is hij het wel.

oktober

Wat Lage Landen Marathon Waar Eindhoven Wanneer Vandaag

Positieve energie door hardlopen In Eindhoven gaan vandaag de getrainde renners weer van start. Maar met de app Hardlopen met Evy kan iedereen leren hardlopen. De stem die de loper begeleidt is die van Evy Gruyaert, zelf een fanatiek hardloopster.

1 2

Drie tips van Evy GOEDE SCHOENEN Iedereen loopt op een andere manier, waardoor de schokken op spieren, pezen en gewrichten anders vallen bij verschillende lopers. Goede schoenen helpen om de klappen op te vangen, en daarmee blessures te voorkomen. In een hardloopwinkel staat speciale apparatuur om ‘pronatie’ te meten, de manier waarop de voet naar binnen kantelt tijdens het wandelen en hardlopen. Een goed paar kost minimaal 100 euro maar voor wie lang en gelukkig wil rennen is deze investering meer dan de moeite waard.

LANGZAAM OPBOUWEN Zoek online een trainingsschema of download een hardloop-app speciaal voor beginners. Denk aan Start to run, Get running of Runkeeper. Na ongeveer 10 weken drie keer per week trainen kan

een startende loper een halfuur (ongeveer 5 kilometer) rennen. Zo went het lichaam geleidelijk aan de nieuwe sport. Uit enthousiasme gaan lopers vaak te fanatiek van start, met blessures als gevolg. Conditioneel (hart, longen, bloedvaten) kan een beginner misschien al snel meer aan, maar het bewegingsapparaat (spieren, botten, pezen, gewrichten) heeft meer tijd nodig. Lekker rustig aan beginnen dus!

DE DEUR UIT! Gewoon beginnen en kijken hoe het lopen bevalt. Alleen of in gezelschap. Na een tijdje is hardlopen geen ‘moetje’ meer: lopers zitten lekker in hun vel. Sommigen ervaren zelfs een ‘runners high’, een euforisch gevoel. Dat wordt waarschijnlijk veroorzaakt door het vrijkomen van endorfines tijdens het rennen.

EVY GRUYAERT “De tv-zender waar ik in 2006 voor werkte, daagde me uit om voor een nieuw programma ‘Vlaanderen sportland’ in een paar weken tijd 20 km te leren lopen. Hoe onaangenaam het me op voorhand leek, hoe aangenaam vind ik het nu. Lopen is me-time, pure luxe, zorgen voor mezelf, mijn hoofd leeg maken. De beste antistress-, anti-depressie-, anti-vanalles-pil!”

Nuon Herfst

oktober

Wat Aanvang wintertijd Waar Nederland Wanneer Vandaag

LET VOORAL OP DE GROOTVERBRUIKERS!

Wees wijs met warmte Het lijkt misschien nog ver weg maar straks gaat de kachel weer wat hoger, de verlichting eerder aan en loopt de energierekening op. Toch zijn er, naast een dikke trui en een extra paar sokken dragen, nogal wat maatregelen die u dan thuis eenvoudig kunt nemen om een oplopende energierekening te beperken.

Tip 1

ISOLATIE

Voor het isoleren van uw woning is het nu een goed moment. Tot eind 2014 vallen de arbeidskosten en, tot op zekere hoogte, de materiaalkosten onder het lage btwtarief van 6 procent.

Tip 2

RADIATORFOLIE

Via een niet-geïsoleerde muur achter de radiator gaat veel warmte verloren. Om dit te voorkomen kunt u radiatorfolie tegen de muur of tegen de achterkant van de radiator plakken. Let er wel op dat de folie de luchtstroom niet belemmert. Ook loont het om met tochtstrippen eventuele spleten en kieren te dichten.

Nuon Herfst

Tip 3

VERSE LUCHT

U doet er goed aan om uw vertrekken in de winter regelmatig te ventileren. Verse lucht is namelijk makkelijker te verwarmen dan vochtige lucht. Dat compenseert het extra verbruik weer. Zie hiervoor ook het artikel op pagina 6.

Tip 4

ENERGIEMETER

Met een energiemeter kunt u nagaan welke van uw apparaten in huis de meeste energie verbruiken, om daar vervolgens in het verbruik extra op te letten. Door uw meterstanden bij te houden en deze wekelijks te vergelijken krijgt u meer inzicht in uw verbruik. Voor

• Verwarming – Programmeer de thermostaat lager wanneer u naar bed of de deur uit gaat. Maar doe dat niet meer dan een graad of 5. • Elektrische boiler – Zorg ervoor dat hij uitstaat wanneer u langer dan een week niet thuis bent. • Wasdroger – Het is verstandig om deze alleen te gebruiken als het echt nodig is, ook omdat uw kleding er sneller van slijt. • Vaatwasser – Een vaat draaien met de machine doet u het liefst met het energiezuinige programma en alleen als ie helemaal vol is. Kleine wasjes kunnen snel met de hand maar niet onder een lopende kraan. • Verlichting – Denk eraan om niet onnodig het licht te laten branden. Voor de buitenverlichting kunt u bijvoorbeeld denken aan het plaatsen van bewegingssensoren. • Energielabel – Bij de aanschaf van nieuwe apparaten doet u er goed aan om op het energielabel te letten, ‘A+++’ gaat het zuinigst met energie om.

gas hangt een en ander natuurlijk wel af van de buitentemperatuur. Maar de schommelingen in uw elektraverbruik kunnen goed inzicht geven in de manier waarop u dat gebruikt.

Tip 5

TERMIJNBEDRAG

En denk er bij extreme weersomstandigheden aan om uw termijnbedrag aan te passen. Zo voorkomt u een hoge eindafrekening. Uw termijnbedrag aanpassen doet u eenvoudig via mijn Nuon of met de Nuon-app, kijk daarvoor op Nuon.nl/app Wilt u meer besparingstips en informatie over isoleren? Zie www.nuon.nl/energiebesparen

Wat Markertoer Waar Purmerend Wanneer 4 oktober Fiets de prachtige, waterrijke route van Purmerend via Marken, Monnickendam, Broek in Waterland en Durgerdam naar Ilpendam. Er is een route van 45 en 90 kilometer. www.lechampion.nl

Altijd energie voor MÉÉR in…

OKTOBER Wat LEGO World Waar Jaarbeurs, Utrecht Wanneer 16 t/m 22 oktober

Wat T entoonstelling Designing 007: Fifty years of Bond style Waar Kunsthal, Rotterdam Wanneer vanaf 12 oktober

Tijdens een druilerige herfstmiddag lekker aan de slag met lego, heerlijk! Tijdens LEGO World verzamelen legofans zich tussen de ruim 10 miljoen bouwsteentjes, grote legobouwwerken, legomaquettes, legofilms en attracties. Wat een feest. www.legoworld.nl

Geheim agent 007 heeft zijn sporen achtergelaten op het gebied van kunst, muziek, mode, technologie, design en lifestyle. Meer dan 500 gadgets, kostuums, auto’s, rekwisieten en uiteraard veel filmfragmenten zijn te zien op deze internationale tentoonstelling. www.kunsthal.nl SEAN CONNERY leunt ontspannen tegen de bumper van zijn Aston Martin DB5 tijdens de filmopnames van ‘Goldfinger’ in de Zwitserse Alpen. Copyright -©1964 Danjaq, LLC en United Artists Corporation. Alle rechten voorbehouden.

Wat Nacht van de Nacht Waar Heel Nederland Wanneer 25 oktober

Wat Dutch Design Week Waar Eindhoven Wanneer 18 t/m 26 oktober

Nachtwandelingen, sterren kijken of een vaartocht in het donker ... Tijdens de Nacht van de Nacht zijn er volop duistere activiteiten. Bekijk snel welke activiteiten er bij u in de buurt zijn en doe mee. www.nachtvandenacht.nl

Bekijk met eigen ogen hoe – met inventieve ontwerpen en slimme oplossingen – de wereld van morgen vandaag al in de maak is. Het gonst van vernieuwing en creatieve energie tijdens de Dutch Design Week. www.ddw.nl

Wat Dag van de Duurzaamheid Waar Heel Nederland Wanneer 10 oktober

Beleef de Nacht van de Nacht tijdens de Nuon Klantendag in Space Expo. Kijk voor meer informatie op pag. 46.

Particulieren, bedrijven, overheden, scholen en organisaties laten zich op deze dag met honderden verschillende activiteiten van hun ‘groenste’ kant zien. Kijk voor meer informatie en een overzicht van alle activiteiten op www.dagvandeduurzaamheid.nl

Kijk, duurzaam uit eigen land Nuon Groen uit Nederland

nuon.nl/groen

Groene stroom is belangrijk De ontwikkeling van groene stroom is belangrijk voor ons allemaal. Als een van de grootste producenten van groene stroom in Nederland dragen wij daar graag aan bij. Bijvoorbeeld met onze waterkrachtcentrales en windmolens. Voor groene stroom zit u bij ons dus goed.

Nuon Groen uit Nederland Nuon Groen uit Nederland is: . Opgewekt in Nederland . Uit de natuurlijke bronnen wind en water . 100% vrij van CO2-uitstoot opgewekt (doorÂ ons of onze partners)

Meer weten? Wilt u meer weten over Nuon Groen uit Nederland? Of er gebruik van maken? Ga dan naar nuon.nl/groen. Of bel de medewerkers van onze klantenservice opÂ 0900 08 08.

NOVEMBER

‘ Wie een brug legt naar een ander kan altijd heen en terug’ Jana Beranovà (1932)

Fotografie in het Rijksmuseum

Zo maakt u uw tuin winterklaar

Dag van de mantelzorg

Koop een dagje niks

november

Wat Heropening Philipsvleugel Rijksmuseum Waar Amsterdam Wanneer Vandaag

Modern Times Na een grondige renovatie opent nu ook de Philipsvleugel zijn deuren voor het publiek. Een nieuwe tentoonstellingsvleugel van het museum, met grote en kleinere (inter)nationale tentoonstellingen. De tentoonstelling Modern Times Fotografie in de 20ste eeuw’ bijt de spits af met ruim 400 werken uit de zeer rijke eigen fotocollectie.

László MoholyNagy, Uitzicht vanaf Pont Transbordeur, Marseilles, 1929 | © László Moholy-Nagy Purchased with the support of Baker & McKenzie Amsterdam N.V. and the Vereniging Rembrandt, with additional funding from the Prins Bernhard Cultuurfonds

Paul Huf, Portret van Rita Loonen, 1961 | © Paul Huf | MAI

Nuon Herfst

John Gutmann, Class, olympisch kampioen schoonspringen, San Francisco, 1936 Purchased with the support of Baker & McKenzie Amsterdam N.V.

Man Ray, Portrait of Peggy Guggenheim, 1924

Jacques Henri Lartique, Zissou stijgt op in zijn zelfgemaakte vliegtuigje de ZYX 24 | (Papa, Joie Zissou Le Fermier Rouzat, septembre 1910) | Photographie J.H. Lartigue © Ministére de la Culture France | AAJHL Purchased with the support of Baker & McKenzie Amsterdam N.V.

MODERN TIMES FOTOGRAFIE IN DE 20STE EEUW: 1 NOVEMBER 2014 – 18 JANUARI 2015 Met ‘Modern Times’ organiseert het Rijksmuseum voor het eerst een grote overzichtstentoonstelling van zijn collectie 20steeeuwse fotografie. Ontwikkelingen als de doorbraak van fotografie als kunstvorm en als journalistiek medium komen in de tentoonstelling aan bod. 400 foto's worden getoond, waaronder werk van wereldberoemde fotografen als Man Ray, László Moholy-Nagy en Helen Levitt.

Nuon Herfst

november

Wat Natuurwerkdag Waar Nederland Wanneer Vandaag

Winterklaar zonder zwoegen Tijdens de Natuurwerkdag kunt u als vrijwilliger meedoen aan de jaarlijkse opknapbeurt van het Nederlandse landschap. Maar is het niet nodig ook uw eigen tuin goed voor te bereiden op de winter? Gelukkig doet de natuur heel veel zelf, u hoeft alleen maar een handje te helpen.

1 2 3 4 5 42

Nuon Herfst

WAT DOET DE NATUUR?

WAT IS UW BIJDRAGE?

De bladeren vallen waardoor een vorstwerende beschermingslaag ontstaat die wortelschade aan uw planten voorkomt. Het bladerdek op de grond werkt bovendien onkruidwerend.

Rustig laten liggen die bladeren, zeker in de borders! Alleen als u een mooi groen gazon belangrijk vindt, dan kunt u het blad daar beter wegharken. Anders ontstaan er bruine plekken.

De bladeren verteren uiteindelijk tot natuurlijke bladcompost. Die voeding wordt opgenomen in de grond en zorgt in het voorjaar voor nieuwe begroeiing. Ook verbeteren regenwormen de bodem door bladeren mee de grond in te nemen.

Van overtollig blad kunt u eenvoudig compost maken in een plastic zak: bladeren bevochtigen, mengen met wat kalk en wachten tot het voorjaar. Alleen blad van eik en beuk verteert moeizaam. Dat is meer geschikt als winterdek in de border.

Holle stengels van uitgebloeide bloemen en planten bieden een ideale overwinteringsplek voor regenwormen, of allerlei nuttige insecten. Zo eten lieveheersbeestjes bijvoorbeeld schadelijke bladluizen en schimmels. Wilde bijen zorgen voor de bestuiving en dus voor de voortplanting van veel gewassen.

Afgestorven delen van planten hoeft u dus niet meteen op te ruimen! Alleen verwijderen als ze last hebben van schimmelziektes. Bijen worden nog steeds bedreigd door grote sterfte tijdens de winter. Geef ze extra overlevingskansen door zelf een ‘hotel’ voor ze te bouwen (www.bijenlint.nl).

Insecten onder bladafval en in dode planten dienen als winterkost voor vogels. Hoopjes dode bladeren en takjes zijn dé perfecte plek voor egels om in te overwinteren.

Help de egel aan een (winter)slaapplaats door zelf takjes en bladeren bij elkaar te vegen. Hang bij vorst vetbollen en pindastrengen op als voedselbank voor vogels.

De natuur gaat in de herfst langzaam over in de ruststand.

Volg als tuinier het goede voorbeeld!

november

Wat Dag van de Mantelzorg Waar Nederland Wanneer Vandaag

‘ Het is pittig, maar ik doe het met zó veel liefde’ Vandaag, op de Dag van de Mantelzorg, worden door het hele land activiteiten georganiseerd om mantelzorgers in het zonnetje te zetten. Mantelzorger Henny verzorgt al drie jaar haar moeder intensief. Mevrouw Bos (83) zit in een rolstoel bij het raam van haar woonkamer. Ze kijkt op als Henny (52) binnenkomt. “Dag kind”, begroet ze haar dochter. “Hallo mam.” Henny geeft haar moeder een zoen op beide wangen en vraagt hoe het gaat. “Hetzelfde als gisteren”, luidt het antwoord. “Mijn moeder heeft parkinson”, legt Henny uit. “Sinds drie jaar zit ze in een rolstoel. Ze raakt steeds meer gevangen in haar lichaam. Toch proberen mijn zus en ik er alles aan te doen om mijn moeder thuis te laten wonen.” “Je hebt gezien hoe het met oma ging toen zij naar een verzorgingshuis verhuisde”, onderbreekt mevrouw Bos. “Dat mens was doodongelukkig.” “Weet ik mam”, zegt Henny, en pakt haar moeders hand. “Maar zoals wij het doen is het toch goed?” Mevrouw Bos knikt en kijkt naar buiten. Henny verzorgt haar moeder vijf dagen per week; twee dagen komt haar zus. “Zij woont een uur rijden hier vandaan. Ik woon om de hoek. We zijn blij dat we dit voor mijn moeder kunnen doen; ze wil geen vreemden

“ Ik vind het fijn dat ik voor haar het verschil kan maken” over de vloer. We komen drie keer per dag en helpen mijn moeder met alledaagse dingen als opstaan, douchen en eten. Ook maken we haar huis schoon.” Om haar moeder zo intensief te kunnen verzorgen, moet Henny dingen opzijzetten. “Sociale contacten heb ik op dit moment niet zoveel. Die komen wel weer. Ik vind het fijn dat ik voor mijn moeder het verschil kan maken. Naar een verzorgingstehuis gaan, overgeleverd zijn aan mensen die ze niet kent, is haar grootste nachtmerrie.” Wat vindt Henny het pittigst van alles? “Dat ik mijn moeder fysiek steeds meer achteruit zie gaan. Soms valt ze ’s nachts uit bed, dan word ik gebeld door de alarmcentrale en vind ik haar rillend op de vloer. Dus ik stop er al mijn liefde in …”

ONTVANG EEN MANTELZORGCOMPLIMENT Ook mantelzorger? Misschien heeft u recht op het mantelzorgcompliment: een bedrag van € 200,- dat de overheid schenkt als blijk van waardering voor de zorg die u verleent. Kijk voor meer informatie op de site van de Sociale Verzekeringsbank (www.svb.nl), de instantie die het mantelzorgcompliment uitdeelt. Doe dit wel snel: per 1 januari 2015 wordt het mantelzorgcompliment waarschijnlijk afgeschaft.

Nuon Herfst

november

Wat Niet-Winkeldag Waar Nederland Wanneer Vandaag

Geen cent te veel De laatste zaterdag van november is Niet-Winkeldag, geïnspireerd op de Amerikaanse Buy Nothing Day. Hét moment om een keer niets te kopen, want – zo stelt de organisatie – we hebben al zo veel. Hebt u ook genoeg van te veel consumeren? Met deze tips kan het elke dag Niet-Winkeldag zijn.

tip 4

Theo van den Akker en Willem Bos repareren in het Repair Café een lamp.

tip 1

In verschillende steden zijn Weggeefwinkels. Het motto van deze winkels is ontleend aan een uitspraak van Mahatma Gandhi: “Er is genoeg voor ieders behoefte, maar niet voor ieders hebzucht.” Iedereen is er welkom om spullen te brengen of mee te nemen. www.weggeefwinkel.nl

tip 2

www.gratisdagjeuit.nl. Wat dacht u van een bezoek aan de permanente expositie in het Amsterdamse filmmuseum EYE (de overtocht met de pont vanaf het Centraal Station is ook gratis!), of van een gratis rondleiding door Den Haag met een echte Hagenees? (www.denhaaggreeters.nl)

tip 3 GRATIS EROPUIT

De leukste uitjes hoeven geen geld te kosten. Er zijn allerlei websites waarmee u gratis uitstapjes kunt zoeken, bijvoorbeeld www.landvananwb.nl of

tip 5

HEBBEN WEGGEEFWINKELS

Nuon Herfst

WEGGOOIEN? MOOI NIET

Steeds meer buurthuizen organiseren zogeheten Repair Cafés. U kunt met een kapot artikel langsgaan en een gespecialiseerde vrijwilliger helpt u met de reparatie. Een bijdrage geven mag, maar hoeft niet. www.repaircafe.nl

ORIGINEEL CADEAU

Verras een jarige eens met iets anders dan een fles wijn of een doos bonbons. Gratis alternatieven, en nog origineel ook: bied aan om een dag in de tuin te helpen, om schoon te maken of het balkon te schilderen. Geef een massage weg, een mooie foto of maak zelf iets voor de jarige. Ook fijn: schrijf een persoonlijke brief en stuur die met de post!

DELEN IS HET NIEUWE

Waarom iets kopen als een ander het je kan lenen? Via www.peerby.nl deelt u gemakkelijk allerlei spullen met uw buren, van schuurmachine tot hometrainer.

tip 6

CREATIEF MET OUDE SPULLEN

Een ongebruikte brillenkoker voldoet prima als manicuredoosje. Een oude tandenborstel kunt u gebruiken om de tandwielen van uw fiets mee schoon te maken. Een petfles snijdt u makkelijk tot een handige schep. Denk creatief, de mogelijkheden om oude spullen een nieuwe bestemming te geven zijn eindeloos. Laat u eens inspireren via Pinterest, zoek op creative reuse and recycling tips.

Wat F estival Literaire Meesters: Ernest Hemingway Waar Het Literatuurhuis, Utrecht Wanneer 1 t/m 16 november De Amerikaanse schrijver Ernest Hemingway staat centraal tijdens dit festival. Er zijn films, lezingen en muziekvoorstellingen over leven en werk van dit literaire kanon uit de wereldliteratuur. www.literairemeesters.nl

Altijd energie voor MÉÉR in…

NOVEMBER

Wat Opening Winter Efteling Waar Kaatsheuvel Wanneer 6 november

Wat Lampionnenoptocht Waar Halsteren Wanneer 11 november

Dit sprookjesachtige attractiepark ziet er in de winter zelfs nog mooier uit. Het Sprookjesbos is feeëriek verlicht, bezoekers zwieren over het ijs, kinderen glijden van een sneeuwglijbaan terwijl verderop de langlauflatten worden uitgeprobeerd. www.efteling.com

Tijdens Sint-Maarten ontsteken kinderen hun lampionnen, gaan langs de deuren en ontvangen snoep in ruil voor een liedje. Het kan ook anders. In Halsteren lopen de kinderen in een kleurrijk verlichte optocht mee. www.stichtingaltersecarnaval.nl

Wat Intocht Sinterklaas in Gouda Waar Heel Nederland Wanneer 15 november Ieder jaar is het weer spannend: bereikt Sinterklaas heelhuids, met alle pieten en pakjes, de vaste wal? Gelukkig komt het elke keer weer goed.

Wat I nternational Documentary & Filmfestival Amsterdam Waar Amsterdam Wanneer 19 t/m 30 november Het IDFA in Amsterdam vertoont maar liefst 250 films. Inmiddels uitgegroeid tot een toonaangevend documentair festival trekt het meer dan 200.000 bezoekers uit binnen- en buitenland. www.idfa.nl

Wat Mega Vlooienmarkt Waar Mecc, Maastricht Wanneer 22 t/m 23 november Op zoek naar een spiegel met baroklijst? Of een handbeschilderd suikerpotje? Op naar de Mega Vlooienmarkt om uitgebreid te snuffelen tussen de curiosa. www.mecc.nl

Voor u. Nuon is blij met u als klant. Daarom bieden wij u graag iets extra’s. In ons Exclusief-programma vindt u uitjes met speciale klantenkorting, elk kwartaal een klantendag, ons puntenspaarprogramma, leuke winacties en korting op energiebesparende producten. En bij een aantal acties geldt: hoe langer klant, hoe groter het voordeel. Want wij vinden dat trouwe klanten beloond moeten worden.

Meedoen? Meld u aan via www.nuonexclusief.nl en log in met uw Mijn Nuon-account.

Kom naar de Nuon Klantenavond Specia voor ual gereg eld

Langs sterren en planeten ...

0 € 7,5 p.p.

De Nacht van de Nacht in Space Expo Benieuwd wat André Kuipers zag toen hij op ruimtemissie was in het ISS? U beleeft het bij Space Expo in Noordwijk. Maak een reis langs verre planeten en prachtige melkwegstelsels. Bewonder het originele ruimtepak van Kuipers van zijn eerste missie in 2004 op de permanente tentoonstelling Ruimteschip Aarde. Leer hoe zwaartekracht werkt, voel hoe het is om de ruimte ingeschoten te worden, schiet uw eigen satelliet de ruimte in en repareer een ruimtestation met een robotarm. Een buitenaardse ervaring!

Nuon Herfst

Op zaterdag 25 oktober organiseert Nuon een bijzondere klantenavond voor u bij Space Expo in Noordwijk. Tussen 17.00 en 21.00 uur kunt u zelf naar hartenlust door het museum struinen. Woon een spectaculaire presentatie bij over het ontstaan en de werking van planeten. Ga mee met een van de rondleidingen door het museum en maak een gratis ritje in de Sojoez-simulator. Er is deze avond speciale aandacht voor de Nacht van de Nacht, waarin u ziet hoe mooi de nacht kan zijn zonder kunstmatig licht. Wij zorgen voor soep en broodjes. Na afloop staat er een heerlijk kopje koffie met iets lekkers voor u klaar. Kaarten bestelt u via Nuonexclusief.nl (volwassenen € 7,50, kinderen 4 t/m 12 jaar € 5,-).

/UIT Alle grote meesters op één expositie In één klap de tweehonderd beroemdste en kostbaarste kunstwerken ter wereld zien? Grijp uw kans en kom naar de expositie 200 Greatest Paintings in de Rotterdamse Fenixloods. Met grootmeesters als Rembrandt, Da Vinci, Warhol en Michelangelo maakt u een unieke reis door de kunstgeschiedenis. De ludieke weetjes, zoals de waarde van het schilderij of hoe vaak het gestolen is, maken de reis compleet! Nuonklanten betalen nu geen € 24,50, maar slechts € 13,50 p.p. voor een compleet arrangement bestaande uit entree, koffie met beroemde Dudok-appeltaart en een catalogus.

¤ 13,50

Ga naar Nuonexclusief.nl voor meer informatie.

p.p

30% korting

Even heerlijk ontspannen Bent u toe aan ontspanning? Met Nuon Exclusief krijgt u 30% korting op de entree bij één van de 25 luxe Sauna- en Wellnessbedrijven. De sauna’s zijn verspreid over heel Nederland, dus er zit er altijd één bij u in de buurt. Geniet van de rust, woon een professionele opgieting met geurende etherische oliën bij of boek een beautybehandeling of massage. U komt als herboren thuis.

Ga naar Nuonexclusief.nl voor meer informatie en voorwaarden.

Doe eens een Duinrell-dag!

¤ 93 ,-

Kunt u wel een opkikker gebruiken? Bij Attractiepark Duinrell in Wassenaar bent u er even helemaal uit. Zet uw wereld op zijn kop in een van de achtbanen, neem een duik in het Tikibad, zwier en zwaai in de Aqua Swing of neem een duikvlucht van 70 km/u in de Falcon … Met Nuon Exclusief krijgt u 30% korting op de entree voor het attractiepark inclusief toegang tot het Tikibad. Ga naar

p.p

Drie dagen genieten in Zuid-Limburg Een glooiend landschap, heerlijk eten, gezellige terrassen: in Zuid-Limburg geniet u van een heerlijk ontspannen weekendje weg. En via Nuon Exclusief boekt u nu heel voordelig een driedaags arrangement voor twee personen naar Valkenburg, op een steenworp afstand van Maastricht. U overnacht al vanaf € 93,- p.p. in het viersterrenhotel Hotel Atlanta, inclusief elke dag een overheerlijk ontbijt en 1 keer een viergangendiner.

30% korting

Nuonexclusief.nl voor meer informatie.

Ga naar Nuonexclusief.nl voor meer informatie.

Bewonder vogels van groot tot klein Wat maakt flamingo’s roze? En waarom kan een kolibrie achteruit vliegen? U vogelt het uit tijdens een dagje Vogelpark Avifauna in Alphen aan den Rijn. Wedden dat u thuiskomt met tientallen leuke vogelweetjes? Er wonen meer dan 1800 vogels in Avifauna, dus er is genoeg te leren en te doen voor jong en oud. Zo mogen kinderen zelf de lori’s voeren en kunt u overdag op een heuse nachtsafari. Met Nuon Exclusief krijgt u 30% korting op de entree! Ga naar

Nuonexclusief.nl voor meer informatie.

Welke culinaire geheimen heeft Kasteel de Haar Utrecht?

30% korting

Wat hebben Coco Chanel, Roger Moore en Brigitte Bardot gemeen? Ze hebben allemaal genoten van de heerlijkste culinaire hoogstandjes op Kasteel de Haar in Utrecht. Ze waren te gast bij de adellijke familie van Zuylen van Nijevelt van De Haar, die traditiegetrouw elk jaar in september het kasteel bewoonde. Ontdek nog veel meer van 9 september t/m 30 november op de tentoonstelling ‘Culinaire geheimen van De Haar’. Met Nuon Exclusief krijgt u het tweede entreekaartje gratis.

2= 1

Ga naar Nuonexclusief.nl voor meer informatie.

Ga voor veel meer acties en informatie naar Nuonexclusief.nl Nuon Herfst

/BESPAREN NIEUW IN EXCLUSIEF: KORTING OP ENERGIEBESPARENDE PRODUCTEN Nuon Exclusief is uitgebreid met Besparen. We helpen u graag met energie besparen. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor uw portemonnee. Daarom hebben we het uitgebreide assortiment energiebesparende producten van de Nuon Energiewinkel ondergebracht bij Nuon Exclusief. Hoe langer u klant bent, hoe hoger de korting die u krijgt op het hele assortiment: 10% voor bronzen en zilveren klanten en maar liefst 15% voor gouden en platina klanten. Dat is dus dubbel besparen! Kijk voor het volledige aanbod en uw persoonlijke korting op www.nuonexclusief.nl

v an

5 ¤ 15,2r voo

73 ¤ 13,

10%

Spaar voor de leukste cadeaus

15%

Spaart u al punten? Iedereen die zich aanmeldt, spaart automatisch voor leuke cadeaus en dagjes uit. Hieronder een greep uit het assortiment.

korting

Philips-ledlampen Led lampen verbruiken 90% minder energie dan gloeilampen én ze gaan veel langer mee. Ze zijn er in allerlei uitvoeringen, en tegenwoordig ook in ‘warm wit’ licht. Gouden

en platina klanten betalen € 12,96. Kijk op Nuonexclusief.nl voor uw persoonlijke korting.

v an

95 ¤ 24, vo or

21 ¤ 21,

Koolmonoxidemelder Met deze CO2-melder van Alecto voelt u zich thuis direct een stuk veiliger. De melder heeft een levensduur van maar liefst 7 jaar en geeft een duidelijk alarmsignaal af wanneer er een gevaarlijke concentratie van koolmonoxide in de lucht zit. Dankzij de drievoudige led-indicatielampjes geeft hij continu haarfijn aan wat de status is. CO2 is reukloos, daarom is deze melder absoluut een aanwinst voor uw huis. Zilveren en

bronzen klanten betalen € 22,46. Kijk op Nuonexclusief.nl voor uw persoonlijke korting.

390en

p un t

v an

95 ¤ 34o,or

71 ¤ 29, v

Zonnecellamp met bewegingsmelder Nu het weer wat sneller donker wordt, is het prettig om voldoende buitenverlichting te hebben. Deze ledspot laadt op met zonne-energie en gaat automatisch aan bij beweging zodra het begint te schemeren. De compacte zonnecel kan overal eenvoudig gemonteerd worden. Ideaal voor bijvoorbeeld een tuinhuisje, garage of bij de voordeur. Zilveren en bronzen

klanten betalen € 31,46. Kijk op Nuonexclusief.nl voor uw persoonlijke korting.

Snoeischaar en tuinschepje Onmisbaar in elke tuin. De snoeischaar is speciaal gemaakt voor het knippen van bloemen en dunne twijgen. Het Gardenatuinschepje is ideaal om plantjes te planten of te verplaatsen. Ga naar Nuonexclusief.nl en

bestel direct.

5u0nt0en

v an

0 ¤ 11o,o3r

v 17 ¤ 10,

Tuinlampen De solar frosted glazen parels zijn een sierraad voor elke tuin. De parelvormige lampen hebben een doorsnede van 10 cm en laden zichzelf op met direct zonlicht. Voor een sfeervol effect op elke gewenste plek in uw tuin. Gouden

en platina klanten betalen € 9,61. Kijk op Nuonexclusief.nl voor uw persoonlijke korting.

Nuon Herfst

Stormparaplu Onder de senz° original-stormparaplu blijft u zelfs bij storm en wind tot 100 km/u heerlijk droog. Door het aerodynamisch design klapt deze paraplu niet om. Daardoor gaat hij veel langer mee dan een gewone paraplu. Ga naar

Nuonexclusief.nl en klik op Punten.

/PUNTEN 180en

p un t

/WINNEN WIN

WIN Win een robuuste stadsfiets van Roetz-Bikes t.w.v. € 559,-

Pathé Film E-Voucher Met deze Pathé Film E-Voucher kunt u elke dag van de week gezellig naar de film bij een van de 22 Pathé-bioscopen in Nederland. Ga naar

Nuonexclusief.nl en bestel direct.

Een Roetz-Bike is niet zomaar een fiets. Deze hippe, robuuste fietsen worden namelijk met hand en hart gemaakt van afgedankte fietsframes. Elke fiets is uniek! Ze zijn niet alleen hartstikke mooi en stevig, maar ook nog eens duurzaam. Op een Roetz-Bike steelt u dus zeer verantwoord de show. Ga snel

naar Nuonexclusief.nl om deel te nemen aan de prijsvraag.

Win de Sony Xperia Z2 tablet t.w.v. € 499,De dunste en lichtste tablet ter wereld. De Xperia Z2 is waterdicht tot 1,5 meter diepte, razendsnel en uitgerust met een 8 megapixel camera. De batterij gaat met gemak uren mee. Ga snel naar

Nuonexclusief.nl om deel te nemen aan de prijsvraag.

Win de Melitta Caffeo Barista T t.w.v. € 1.099,36t5en

Superprijs

p un

Living color light

Nuonexclusief.nl om deel te nemen aan de prijsvraag.

Creëer steeds een andere sfeer met deze living color lamp. U hebt keuze uit 256 kleuren die u bedient door middel van de knop op de lamp. De lamp is oplaadbaar met een usb-kabel.

Ga naar Nuonexclusief.nl en bestel direct.

375en

Het geheim van de lekkerste koffie? Dat is de Melitta Caffeo Barista T. Met dit veelzijdige apparaat geniet u thuis van de perfecte koffie, espresso, cappuccino, latte macchiato of een van de andere veertien geprogrammeerde koffiespecialiteiten. Dat is genieten met een gerust hart, want door de energiebesparende functies en het eco & care-label verbruikt dit apparaat zo min mogelijk energie. En dan hebben we het nog niet eens over het dubbele bonenreservoir met automatische bonenselectie, verlichte all-inone-uitloop en het grote gebruiksgemak gehad… Wilt u ook deze Melitta Caffeo Barista voor thuis? Ga snel naar

Win een week lang een Dutchtub in uw tuin

p un t

WIN

WIN Rituals giftset Gun uzelf of een ander een welverdiend relaxmoment met deze fijne, kleine giftset van Rituals. Verkrijgbaar in twee varianten: Ancient Beauty en Hammam. Ga naar Nuonexclusief.nl

en bestel direct.

Heerlijk buiten badderen in uw eigen tuin … dat kan in de enige echte Dutchtub! In deze handgemaakte hot tub geniet u met maximaal 4 personen tegelijk van een welverdiend rustmoment. De Dutchtub is houtgestookt en maakt alleen gebruik van natuurlijke circulatie. U kunt hem daardoor overal gebruiken. Doe mee met de prijsvraag en maak kans op een week lang deze Dutchtub in uw tuin t.w.v. € 750,-. Ga snel naar Nuonexclusief.nl om deel te nemen.

Win een vrolijke klikosticker

Vindt u uw grijze of groene kliko maar saai? Doe dan mee aan de prijsvraag van Nuon Exclusief en maak kans op een van de 15 hippe klikostickers van Pimpmijnkliko.nl t.w.v. € 34,95.

Ga snel naar Nuonexclusief.nl om deel te nemen aan de prijsvraag.

Kijk voor alle Exclusief-aanbiedingen op Nuonexclusief.nl Nuon Herfst

/PUZZEL

Voor u. WIN

uw foto op plexiglas

WOORDZOEKER In deze mengelmoes van letters zijn alle onderstaande woorden verstopt. Sommige letters worden meer dan een keer gebruikt. Streep alle woorden door. De resterende letters vormen dan regel voor regel van links naar rechts gelezen de oplossing van de puzzel.

Win uw mooiste foto op plexiglas Een foto op plexiglas is een echte blikvanger. Elke keer als er licht op valt krijgt uw foto een ander effect. Zo blijft de foto iedere keer weer bijzonder om naar te kijken. Leuk voor dat mooie vakantiekiekje of vrolijke familieportret. Een foto op plexiglas is eenvoudig aan de muur te hangen met de meegeleverde ophangset. Wilt u ook iets bijzonders aan uw wand? Stuur het goede antwoord op de woordzoeker in en win uw foto op plexiglas via webprint.nl. Nuon Exclusief geeft 15 keer een foto op plexiglas van 30x40 cm weg.

Winnen? Laat het antwoord van de woordzoeker achter op nuonexclusief.nl. U kunt de oplossing ook op een briefkaart sturen naar: Nuon PAC 1aa7320, o.v.v. Woordzoeker Herfstgids 2014, Postbus 41920, 1009 DC Amsterdam. Vergeet niet uw brief of kaart voldoende te frankeren. Deelnemen kan tot en met 1 november 2014. Veel plezier!

App Bespaarkop Bonen Broeihoop Burendag Dak Dal Duin Feest Fotografie

Gas Geriefhout Geschiedenis Groen Kind Laadpunt Marathon Natuur Natuurwerkdag Ogen

Overconsumptie Wind Panelen Wonen Plaggen Zwerfafval Smaak Stadswarmte Tuin Tunnel Ventileren Vijand Vriend

INFORMATIE

PRIJSVRAGEN EN ACTIES Voor alle prijsvragen in deze Nuon Herfstgids geldt dat de winnaars bericht krijgen. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd. Indien u meedoet aan een actie uit de Nuon Herfstgids, dan accepteert u daarmee onze voorwaarden. U vindt deze terug op Nuonexclusief.nl onder ‘voorwaarden’.

REAGEREN? Al uw reacties op dit magazine en uw tips kunt u sturen via www.nuonherfstgids.nl

EXTRA SERVICE NUON KLANTENSERVICE Voor al uw vragen over de producten of diensten van Nuon. Telefoon: 0900 0808 (u betaalt hiervoor niets extra’s, alleen uw eigen belkosten) Internet: www.nuon.nl Postadres: Postbus 40021, 6803 HA Arnhem

Dit magazine van Nuon is in aangepaste leesvorm aan te vragen bij Dedicon, lectuur en informatie voor mensen met een leeshandicap, Postbus 24, 5360 AA Grave. Telefoon: (0486) 486 486.

www.facebook.com/nuon

AANSPRAKELIJKHEID

@Nuon

De redactie heeft de grootst mogelijke aandacht besteed aan de inhoud van dit magazine. Voor eventuele onjuistheden in de weergave of foutieve informatie, dan wel voor schade hierdoor veroorzaakt, kan Nuon niet verantwoordelijk worden gesteld. Alle berekeningen met betrekking tot CO2-uitstoot zijn gebaseerd op aannames. Er kunnen dan ook geen rechten aan worden ontleend.

MIJN NUON – SELF SERVICE Regel 24 uur per dag handig en snel uw energiezaken via Mijn Nuon, uw persoonlijke site op www.nuon.nl Aanmelden kan via www.nuon.nl. Klik op ‘Inloggen Mijn Nuon’

ENERGIE BESPAREN Voor informatie over zonnepanelen, elektrisch rijden, de Nuon E-manager, HR-ketels en boilers, service- en onderhoudsabonnementen, EnergieAdvies aan Huis en inbraak- en brandbeveiliging kunt u altijd contact met ons opnemen. Telefoon: 0900 0808 (u betaalt hiervoor niets extra’s, alleen uw eigen belkosten) Postadres: Postbus 40021, 6803 HA Arnhem

KLACHTEN Bent u niet tevreden over de dienstverlening en/of de producten van Nuon, dan horen we dat graag. Samen zoeken we dan naar een oplossing. Telefoon: 0900 0808 (u betaalt hiervoor niets extra’s, alleen uw eigen belkosten) Internet: gebruik het klachtenformulier op www.nuon.nl

STORING? MELD HET! Gas en stroom. Telefoon: 0800 90 09 (gratis; dag en nacht bereikbaar) Stadswarmte. Telefoon: 0800 05 13 (gratis; dag en nacht bereikbaar) Cv-ketel. Telefoon: 0900 68 66 020 (dag en nacht bereikbaar) Huisbeveiliging. Telefoon: 0900 68 66 020 (dag en nacht bereikbaar)

Wilt u de seizoensgids voortaan niet meer ontvangen? Geen probleem. Ga naar www.nuonherfstgids.nl Houd uw klantnummer (zie cover) bij de hand.

Nuon Herfst

Vaste klanten verdienen wat extraâ&#x20AC;&#x2122;s Nu ook klantenkorting op energiebesparende producten

Voordeel voor trouwe klanten Bij Nuon Exclusief spaart u automatisch voor uitjes en cadeaus - ĂŠn krijgt u vanaf nu korting op energiebesparende producten. Hoe langer u klant bent, hoe meer voordeel u heeft.

U krijgt bijvoorbeeld korting op Led- en spaarlampen Tijdschakelaars Waterbesparende douchekoppen

Bekijk gelijk uw eigen korting en log in via nuonexclusief.nl/besparen

Zo geregeld Nu korting, straks een lagere energierekening. Dat is dubbel voordeel! Kijk dus meteen op nuonexclusief.nl/besparen en laat geen voordeel liggen.