Human winter 2017 by HUMAN HUMAN

In-

ter-

viw

IN ONS RAADHUIS DANSEN EN LEREN 55-PLUSSERS RUIMHARTIGHEID: EEN BOVENMENSELIJKE DEUGD? DUIVELSE DILEMMA’S VAN MEDISCH FILOSOOF ELSELIJN KINGMA

Humanistisch Verbond | Omroep Human | Winter 2017/18

Brandjesblussers & Bruggenbouwers NAZMIYE ORAL ‘Waarom zou je niet liefdevol leven?’

INHOUD

Hoe zit het met de cijfers?

De wereld kan niet zonder bruggenbouwers en brandjesblussers

28 Column Boris van der Ham 30 Duivels dilemma Van Socrateshoogleraar en medisch

Langs de humanistische meetlat

Arjan Visser interviewt Nazmiye Oral

34 Diender met een missie

Ons Raadhuis heeft ĂŠĂŠn doel: ouderen gezond en actief te houden

8 16 18

Hoe zat het ook alweer met...

Wijkagent Metin Yildiz blijft altijd in gesprek

Nelson Mandela, meester in vergeving

Use it or lose it

filosoof Elselijn Kingma

42 44

Column Marli Huijer Gespot Kijken, doen, lezen, luisteren

VOORWOORD

Een land vol witte raven Metin Yildiz doet als wijkagent in Rotterdam-West de hele dag niks anders dan brandjesblussen en bruggenbouwen. En ja, dat doet hij door te kletsen met de ouderen, te sporten met de jongeren en eindeloos veel kopjes thee te drinken. “Niks mis mee”, zegt hij. Hij merkt hoe de laatste jaren het klimaat is verhard, hoe steeds vaker wordt gedacht dat alle allochtonen terroristen zijn. Hoe zwaar zijn taak hem soms ook valt, hij probeert in gesprek te blijven met iedereen, want dat is het enige tegengif. Schrijfster en actrice Nazmiye Oral heeft het ergste gedaan wat haar moeder zich kon bedenken: ze heeft afstand genomen van haar islamitische geloof. Toch stonden moeder en dochter samen in een voorstelling waarin ze op zoek gaan naar hun verschillen, maar ook naar wat hen verbindt. Nazmiye: “Ik doe haar pijn uit liefde, ik wil juist dichter bij haar komen.” Mensen als Metin Yildiz, Nazmiye Oral en haar moeder lijken witte raven in deze tijd waarin de oude en de nieuwe media je soms het idee geven alsof Nederland zich heeft opgesplitst in twee onverzoenlijke partijen, die weigeren met elkaar te praten. En toch, zo uitzonderlijk zijn ze niet. Kijk om je heen en je ziet dat ons landje veel liever is dan het zich vaak voordoet. Daarom gaan we in deze HUMAN op bezoek bij mensen die naar elkaar omkijken, voor elkaar zorgen en ‘de boel bij elkaar houden’. Dat leverde mooie verhalen op. Hoopgevend ook. José Rozenbroek Hoofdredacteur HUMAN magazine Namens iedereen van het Humanistisch Verbond en omroep Human: een verbindend en liefdevol 2018!

COLOFON

HUMAN is een uitgave van het Humanistisch Verbond en omroep Human. Het verschijnt vier keer per jaar en wordt verspreid onder leden en belangstellenden. Omroep Human werkt nauw samen met de VPRO. Zo maken de VPRO en Human samen programma’s als Argos en De Volmaakte Mens. Om de leden van de VPRO kennis te laten maken met omroep Human en het Humanistisch Verbond stuurt de VPRO dit kwartaaltijdschrift mee met de VPRO-gids. Ledenadministratie Humanistisch Verbond Telefoon: 020 5219000 E-mail: leden@humanistischverbond.nl Ledenservice omroep Human Telefoon: 088 2058058 E-mail: ledenservice@human.nl Hoofdredactie José Rozenbroek Eindredactie John Min Art direction Sabine Verschueren Correctie Martine de Wijs Uitgever Tim Jansma Medewerkers Adinda Akkermans, Liddie Austin, Koos Breukel, Ad Fransen, Boris van der Ham, Jacqueline van den Heuvel, Marli Huijer, Angeliek de Jonge, Annelies de Korver, Bas Nabers, Jitske Schols, Arjan Visser, Enith Vlooswijk, Chantal van Wessel, Esther Wit Redactieraad Bert Janssens, Marc Josten Redactieadres info@magazinehuman.nl Human digitaal magazinehuman.nl Druk Senefelder Misset Doetinchem Rectificatie In het artikel Als ze maar gelukkig zijn in het herfstnummer van Human magazine is per abuis de verkeerde foto, met als bijschrift Desi, gekoppeld aan het verhaal van een meisje dat een rol speelt in het artikel. Het Humanistisch Verbond en Omroep Human willen benadrukken dat alles wat er over Desi wordt verteld niets te maken heeft met de leefsituatie van het meisje op de foto. Ze betreuren deze fout ten zeerste.

HOE ZIT HET MET DE CIJFERS?

96 €

741 €

311 €

481 €

742 €

904 €

515 €

118 €

628 €

149 €

3311 €

a dn

T da ijz O ik ts ze na keb i ts na mrA ne ëi keO r ïa en lA b iW na -t ëi uR s al dn T ru ik R ej su al dn P lo H ne no g ira ej sE G t al eir dn ek n al dn roP t gu la S p na ej eV tI K .r la ëi ino n irk kj eB gl ëi arF n irk iuD kj st al N dn ede D r al ne dn me a kr ne wZ de xuL ne me ub oN gr wro Z ge iw ne est lr

Knokpartijen op voetbalvelden, vechtscheidingen, polarisatie tussen bevolkingsgroepen, landen in slepende burgeroorlogen. De wereld kan niet zonder bruggenbouwers en brandjesblussers: de scheidsrechters, de mediators, theedrinkende wijkagenten groZ of UN-peacekeepers. Ze sussen, paaien, drajlim 29 € scheppen orde in de chaos, houden spiegels voor en grijpen zo nodig ook jiwrednO stevigsin.

2851 €

4091 €

3142 €

7592 €

2753 €

4344 €

2054 €

2194 €

9615 €

7685 €

0816 €

7837 €

4468 €

2878 €

Helden in roerige tijden

in zicht. Negen van de vijftien huidige missies duren al langer dan tien jaar. Dichterbij huis hebben we de wijkagenten: brandjesblussers op buurtniveau. Ze maken een praatje met hangjongeren, zijn aanspreekpunt voor bezorgde burgers en proberen heibel vroeg en vreedzaam de kop in te drukken. Toch is maar net iets meer dan een kwart van de bevolking tevreden over de politie in de buurt. Zeven procent van de Nederlanders is zelfs uitgesproken ontevreden, ook al communiceren de wijkagenten zich tegenwoordig een slag in de rondte op Twitter en Facebook.

Gareel Ook het werk van tienduizenden Nederlandse scheidsrechters heeft minder fraaie kanten. tsjil ezed ni gidellov tein aporuE * Vorig jaar moesten ze 901 voetbalwedstrijden voortijdig beëindigen, omdat ze de boel niet in het gareel kregen gefloten. Op een totaal van zo’n 30.000 wedstrijden is dat gelukkig maar enkele procenten. Sommige bruggenbouwers verdienen een goede boterham aan onze conflicten. Je kunt het drajlim 24 € conflict zo gek niet bedenken, of we schakelen er tegenwoordig een mediator voor in. Waar eilbuP we voorheen een advocaat zoudenek benaderen, peormo gaan we nu vaker om de tafel zitten om onder %7,5 326 € Tekst PNB teh nav professionele begeleiding een oplossing neojlite m ENITH VLOOSWIJK %31 zoeken. %90,0 Infographics werken teh nav Veruit de meeste tehbruggenbouwers nav PNB echter gratis. ZePhelpen NB daklozen, armen, CHANTAL VAN WESSEL zieken en mensen die het anderszins moeilijk siuhsgninoK hebben over de kloof die hen scheidt van een neojlim 04 € onbezorgder bestaan. Denk bijvoorbeeld aan al FSJ die vrijwilligers die zich inzetten anderen. Het valt niet altijd mee om oorlogen te beneojlvoor im 06 € En dat is meteen het goede nieuws: in elk van zweren en de vrede te bewaren. Denk aan de %900,0 ons schuilt een bruggenbouwer. < soldaten van de tientallen VN-vredesmissies teh nav %600,0 die, sinds de start van PNB teh nade v Verenigde Naties, de wereld een stukje P veiliger proberen te maken. NB Een van de eerste missies startte in 1949 en had als doel het conflict te sussen tussen India en Pakistan over de grensregio Kasjmir. De mis,)siuhduurt sgninok(nog sjihttaaltijd M namrevoort, H .forp ,)p eormo ekeieen lbup( roplossing emaknekeR ,)eitilop ,sjiwredno ,groz( SBC :nennorB sie zonder IMNK ,revargataD ,seitaN edginereV ,knabataD dlroW ,)FSJ( eisnefeD nav eiretsiniM

VN-VREDESMISSIES Sinds de oprichting van de VN zijn er 71 vredesmissies gestart. Momenteel zijn er wereldwijd zestien VN-vredesoperaties operationeel, waarbij 110.000 peacekeepers betrokken zijn. Van de zestien missies duren er negen al langer dan tien jaar.

korter dan 10 jaar langer dan 10 jaar

Kosovo CentraalAfrikaanse Republiek

UNMIK (sinds 1999)

Cyprus

UNFICYP (sinds 1964)

Libanon

UNIFIL (sinds 1978)

MINUSCA (sinds 2014)

Westerse Sahara

Syrië

UNDOF (sinds 1974)

MINURSO (sinds 1991)

Haïti

MINUSUSTH (sinds 2017)

Mali

MINUSMA (sinds 2013)

Liberia Bron: peacekeeping.un.org (VN)

UNMIL (sinds 2003)

Congo

India & Pakistan Israël

UNMOGIP (sinds 1949)

UNTSO MONUSCO (sinds 1948) Soedan (sinds 2010) Abyei Zuid-Soedan UNAMID (Soedan) UNMISS (sinds 2007) UNISFA (sinds 2011) (sinds 2011)

VOETBALSCHEIDSRECHTERS Wekelijks vinden in Nederland zo’n 30.000 voetbalwedstrijden plaats. In het seizoen 2015/16 stonden er 31.810 scheidsrechters geregistreerd. Vijf jaar geleden lag dit aantal rond 23.000. We zien dus dat het aantal clubscheidsrechters ieder jaar met zo’n 1500 tot 2000 mensen stijgt. Aantal rode en gele kaarten 489 kg Aantal2016-2017 rode en gele kaarten seizoen

seizoen 2016-2017

14.051 14.051

174.745 174.745

17.131

17.131 (in 2015/16) (in 2015/16)

183.580 (in183.580 2015/16)

(in 2015/16)

Verdwijnt in het restafval

49% 51%

60% kan later alsnog 901gescheiden worden 901 wedstrijden wedstrijden moesten moesten worden worden gestaakt door gestaakt door wanordelijkwanordelijkheden. heden.

Wordt gescheiden

MEDIATORS

Aantal mediators in 2017 Aantal mediators in 2017 (sommigen werken op verschillende terreinen) Ernstig overgewicht (sommigen werken op verschillende terreinen) 2016: 1 op de 8 1981: 1 op de 23

813 813

bij bij echtscheidingen echtscheidingen

722 722

BijBij ontslag ontslag

12,3% (2016)

665 665

bij bij burenruzies burenruzies

119 119

conﬂicten bij bij conﬂicten nana zorgbehandeling zorgbehandeling

Bron mediators: register van Mediatorsfederatie Nederland (MfN), Bron scheidsrechters : KNVB

Als je ruzie hebt en er met elkaar niet meer uitkomt, kun je naar een advocaat stappen, of een mediator inschakelen. Nederland heeft enorm veel mediators, op allerlei gebieden.

VRIJWILLIGERSWERK Bijna 1 op de 2 Nederlanders doet vrijwilligerswerk. (Cijfers in percentages)

arbeidsorganisatie 2,8% arbeidsorganisatie buurt 5,3% 2,8% hobbybuurt 5,3% vereniging 5,3%

hulpverlening 2% wonen2% 2% hulpverlening politieke organisatie 1,5% wonen 2% politieke organisatie 1,5%

49,7%

hobbyvereniging 5,3%

van de

Nederlanders 49,7%doet sportvereniging 15,3% culturele vrijwilligerswerk van de vereniging 5,4% Nederlanders doet sportvereniging 15,3% culturele vrijwilligerswerk vereniging 5,4% andere school 11,6% organisatie 7,1% andere school 11,6% verzorging 9,5% organisatie 7,1% levensbeschouwelijke jeugdwerk organisatie 7,6% levensbeschouwelijke organisatie 7,6%

8,2% jeugdwerk 8,2%

verzorging 9,5%

GEESTELIJK VERZORGERS Er zijn zoâ&#x20AC;&#x2122;n 190 humanistisch geestelijk verzorgers (hgvâ&#x20AC;&#x2122;ers) die zijn opgeleid door de Universiteit voor Humanistiek en benoemd door het Humanistisch Verbond. Ze helpen mensen hun gedachten en emoties op een rij te krijgen in verwarrende en verdrietige situaties.

Bron geestelijk verzorgers: Humanistisch Verbond, Bron vrijwilligerswerk: CBS

66 66

Ouderenzorg Ouderenzorg

10 10

Werkzoekend Werkzoekend

38 38

Defensie Defensie

Psychiatrie Psychiatrie

30 30

Justitie Justitie

4 4

Onderwijs Onderwijs

16 16

15 15

Zelfstandige praktijk Zelfstandige praktijk

Ziekenhuizen

2 2

Revalidatie Revalidatie

Ziekenhuizen

Hospice Hospice

LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

‘Luister; leven is uiteindelijk niets anders dan verveling bestrijden’

Lang dacht ze dat ze als actrice en schrijfster vrij was, nu vraagt ze zich af of dat werkelijk zo is. Want zit ze niet als ieder ander in een ratrace? Waar gaat het leven nu helemaal over? ‘Maar als je dan tóch bezig bent’, zegt NAZMIYE ORAL (48), ‘waarom zou je dan niet proberen een liefdevol mens te zijn? Iemand die warmte brengt?’

Tekst ARJAN VISSER Fotografie KOOS BREUKEL

LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

og niet zo lang geleden was Nazmiye Oral in New York om samen met haar moeder, Havva, de Engelstalige voorstelling van Niet Meer Zonder Jou te spelen. Een ‘schurende én dierbare ontmoeting tussen een lid van de traditionele moslimgemeenschap en haar vrijgevochten dochter’, een ‘openbaar gesprek’ over zaken die vroeger in het gezin nooit aan de orde kwamen. Twee jaar lang toerden ze samen door Nederland, in 2018 is de verfilming van Niet Meer Zonder Jou te zien op televisie. Ben je je moeder al een beetje beu?

“Ja! Ik ben iedereen beu, vooral mezelf. Telkens weer hetzelfde liedje. De woorden zijn anders, maar het is toch dezelfde tune. Een kapotte plaat, dat is het! Er zit een kapotte plaat in mij.” Je bent depressief.

“Nee, man! Wat ik bedoel, is dit: ooit dacht ik dat de wereld maakbaar was. Toen ik opgroeide, mocht ik heel veel dingen niet. De gedachte aan wat ik later, als ik eenmaal het huis uit was, voor elkaar zou krijgen was mijn reddingsboei. Tot op zekere hoogte wás het ook zo: ik ontsnapte aan een uithuwelijking, ik ging studeren - een opleiding die ik weliswaar afbrak omdat het toch niet was 11

wat ik wilde, maar dan nóg: ik gaf mijn eigen leven vorm. Inmiddels ben ik zo ver dat ik denk: vrije wil en dat soort shit? Ik geloof er niet zo in. Het is één grote kermis. En daar zitten we met z’n allen in gevangen.” Het maakt dus niet uit wat je doet?

“Nee. Je kunt wel dénken dat je met hart en ziel een bepaalde waarheid dient, maar… Wacht, ik zal je een voorbeeld geven: ik ben heel lang zogenaamd spiritueel geweest als het moeilijk ging, maar zodra ik me beter voelde, merkte je daar niets meer van. In 2005 raakte ik overspannen en daarna bleef dat spirituele echt hangen. Eerlijk en oprecht. Tenminste, dat dacht ik. Nu pas zie ik wat het was: drugs. Dingen rechtbreien, mediteren, een bedoeling zien achter dingen die helemaal geen bedoeling hadden, een boekje lezen van Nisargadatta Maharaj en dan was het weer even stil. Zo pufte ik de pijn weg.” Welke pijn moest je dan weg puffen?

“Levenspijn. Klinkt dramatisch misschien, maar ik kan het toch niet anders omschrijven. Dat is dus die kapotte plaat: ben ik het wel waard om te bestaan? Wordt er wel van mij gehouden? Terwijl ik het zeg, bedenk ik me dat ik jarenlang heb gedacht dat dit verhaal over liefde ging, maar dat het in feite over angst gaat. Een diepe angst voor eenzaamheid; dat er niets anders is dan ik, dat er buiten mij helemaal niets of niemand bestaat. Die angst. Snap je?” Dat lijkt me een heel menselijk trekje. Of geloof je dat jij eenzamer bent dan ik?

“Dat denk ik niet, maar ik geloof wel dat de één zich beter drugs kan toedienen dan de ander. Ik dacht dus dat ik er ook aardig in bedreven was tot ik, zo’n anderhalf jaar geleden, merkte dat het mij niet meer lukte. Ik was met mijn moeder en nog een paar andere familieleden in een Turks zomerhuis en op een of andere manier merkte ik plot-

LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

‘Intieme relaties zijn de beste leerschool: hoe dichterbij iemand komt, hoe gevaarlijker voor je ego’

Biografie

seling dat die intimiteit die we hadden opgebouwd steeds maar verder ging. Ik kon er geen weerstand aan bieden.”

- 1969 Geboren in Hengelo. - 1987 Kunstacademie Arnhem (niet

afgemaakt). Volgt opleiding scenario-

schrijven aan het Maurits Binger Film

Instituut. - 1998 Rol in Angelo en Rosanna van Theater

van het Oosten.

1999 Speelt mee in de VPRO-serie

Hertenkamp.

- 2003-2008 Column in De Volkskrant. - 2004 Doet mee aan De Gesluierde

Monologen. -

2005 Richt samen met, onder anderen,

Adelheid Roosen het Zinaplatform op.

2011 Debuut-roman Zehra verschijnt bij De

Bezige Bij.

2015-2017 Theatertour Niet Meer Zonder

Jou.

2016 Wint Gouden Kalf in de categorie

‘beste actrice televisiedrama’ voor haar rol

in de film In vrijheid.

2017 Werkt aan nieuwe roman.

2018 Televisieuitzending van de verfilming

van Niet Meer Zonder Jou, door omroep Human.

Is dat op zich niet prettig?

“Ten diepste wel, maar het is een eng proces. De wonden, al die oude verhalen over de relatie zijn nog vers, het mechanisme van elkaar als vijand zien is nog vers. Al die weerstand, de neiging om jezelf te willen beschermen, maar tegen wie, tegen wat? En wie of wat moet er überhaupt beschermd worden? Intieme relaties zijn uiteindelijk de beste leerschool: hoe dichterbij iemand komt, hoe gevaarlijker voor je ego. Ik werd me die zomer een vreselijke pijn gewaar; het was net alsof ik bij een abyss, een hele diepe afgrond in mezelf terecht was gekomen die bestond uit pijn. Hoe leg ik je dat goed uit? Het is de angst voor totale naaktheid. De angst om je aan te laten raken. En daarbij zelf te verdwijnen, en tegelijkertijd bij die aanraking te ervaren dat de ander niet bestaat. Daar was die vreselijke eenzaamheid; in volle omvang. Dit keer werkten mijn meditaties niet meer. Ik kreeg mijn pijn, dat gevoel van extreme kwetsbaarheid, niet weg gepuft. En op dat moment realiseerde ik me: ik zit gevangen.”

In?

“Dit ding. Het leven. Die kermis. Ik moet dus een beetje vrijheid voor mezelf zien te creëren. Ik heb steeds gedacht dat ik als actrice en als schrijfster vrij was, maar is dat werkelijk zo? Zit ik ook niet gewoon in de ratrace? Waar gaat dit over, allemaal? Voeg ik met mijn eigen werk nog wel iets toe? Ben ik niet te veel op mezelf, op mijn eigen gedoe, gericht? Je begon met een vraag over de voorstelling met mijn moeder: ik geniet ervan, een fantastische exercitie in praten, gewaardeerd door het publiek - maar er moet méér zijn dan dat. Ik wil dienstbaarder zijn, iets voor anderen betekenen. En weet je waar ik dan, bijvoorbeeld, op uitkom? In 2016 was ik, in het kader van de Gelderland Biënnale, de brievenschrijfster van het dorp. Ik zat een paar dagen per week achterin een café, klaar om brieven voor anderen te schrijven. Dat was zoiets moois... De meeste opdrachten waren persoonlijk - een brief aan een zus of aan een overleden echtgenoot - en er werd veel gelachen en gehuild. Het gaf me enorm veel energie omdat ik door middel van kunst de ander kon helpen. Gevoelens en gedachten werden geordend, de geschiedenis werd soms herschreven, inzicht werd geboden; ik gaf die mensen een stem. Zoiets wil ik weer gaan doen. Al is het maar een dag in de week.” Zie je dat ook als een soort opdracht?

“Nee joh. Dan lijkt het weer te veel op het goede willen doen. Er bestaat helemaal niet zoiets als goed of kwaad; de dingen gebeuren toch wel. Tegelijkertijd vind ik wel dat de mens zoiets als een zelfreinigende oven zou moeten zijn. Je moet je omgeving niet vervuilen. Sterker nog: je moet hem iets beter achterlaten dan je hem hebt aangetroffen.” Dat klinkt toch wel een beetje…

“Luister, Arjan, leven is uiteindelijk niets anders dan de verveling bestrijden, maar als je daar dan tóch mee bezig bent, waarom zou je dan niet proberen om een liefdevol 13

mens te zijn? Iemand die warmte brengt?” Lukt het jou wel eens om de boel de boel te laten?

“En van het leven te genieten, bedoel je? Hahaha! Daar heb je me... Dat is namelijk iets waar ik wel actief aan zou moeten werken. In die zin ben ik wel een mens van mijn tijd: ik vind dat alles ergens toe moet dienen. Is een illusie natuurlijk, maar toch. Ik ben behoorlijk streng. Type: de onderste steen moet boven komen. Alles bevragen. En ook: non-forgiving voor mezelf, vooral als ik het gevoel heb dat ik anderen iets aandoe. Ik was laatst in Turkije op bezoek bij mijn jeugdvriendin. We kennen elkaar al zó lang, zó goed en zij was een perfecte spiegel, want op een ochtend deed ze snibbig tegen me en ze kwetste me, en ik zag mezelf en toen realiseerde ik mij hoe het voor mij zit in het leven. In het Turks bestaat een gezegde waar ik aan moest denken: ağzınla kuş tutmak: met je mond een vogel vangen. Al kun je met je mond een vogel vangen, als je één keer iemands hart breekt, is alles voor niks. Snap je wat ik bedoel?” Niet helemaal, geloof ik.

“Nou goed, waar het op neerkomt, is dat ik het heel erg moeilijk vind om te dealen met de wetenschap dat ik een ander pijn doe. Als ik mij dat realiseer, dan kun je me bij elkaar vegen. Dan ben ik helemaal kapot.”

‘Je moet je omgeving niet vervuilen. Sterker, je moet hem beter achterlaten dan je hem hebt aangetroffen’

LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

‘Ik kan alles tegen mijn moeder zeggen, behalve dat ik niet meer geloof. Maar ik doe haar pijn uit liefde’ In Niet Meer Zonder Jou pak je je moeder ook behoorlijk hard aan.

immigratieproblematiek’. Hoe wordt er, vijftien jaar later, over dat onderwerp gediscussieerd?

“En zij mij hè? Ik kan alles tegen mijn moeder zeggen, behalve dat ik niet meer geloof. Dat onderwerp ben ik lang uit de weg gegaan, maar in een interview in Trouw (in de serie De Appel En De Boom op 26 september 2017, red.) heb ik het voor de eerste keer in het openbaar aangekaart. ‘Ik ben je moeder,’ zei ze, ‘ik heb je gebaard. Maar een ongelovige, die het kruis of de duivel aanbidt? Nee, mijn kind kan niet zo zijn!’ Ze heeft ook wel eens geroepen dat ze haar mochten doden als ik God zou afwijzen. Ik heb mij afgevraagd of ik haar niet onnodig geweld aandoe door mijn waarheid aan haar op te dringen, maar dat is niet zo; ik doe haar pijn uit liefde, ik wil juist dichter bij haar komen. In die setting, binnen die relatie, wil ik over het geloof praten. Daarbuiten heb ik geen enkele behoefte om iets over de islam te zeggen.”

“Ik zie in de eerste plaats een soort metaalmoeheid als het over integratie gaat. Het lijkt erop dat we maar twee kampen hebben. Het ene kamp houdt vast aan de gedachte dat we met elkaar verder moeten en het andere kamp roept: ‘We zijn er helemaal klaar mee, ze moeten allemaal opzouten!’ Er is geen gesprek meer, de stellingen zijn ingenomen. Terwijl het onderwerpen zijn waarover we - wij, het volk juist moeten blijven praten. Vijftig jaar geleden hebben we mensen naar Nederland gehaald. Voor een paar jaar, dacht iedereen, maar inmiddels zijn we al een paar generaties verder. We hebben die arbeiders toen een kamertje toegewezen: daar mogen jullie zitten, maar de rest van het huis is van ons. De vraag die al jarenlang speelt is: wanneer gaat die kamerdeur open? Wanneer gaan we de rest van het huis delen? Wanneer gaan we elkaar aanraken? Volgens mij is dat de grootste angst; om aan te raken en aangeraakt te worden.”

Je hebt in 2002 Pim Fortuyn voor de Nederlandse Moslim Omroep geïnterviewd. Het werd een fel debat over ‘de

Word jij somber als je de krant openslaat?

NASMIYE LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

“De krant is eenzijdig.” Laat ik het dan zo zeggen: als je alle informatie, van zoveel mogelijk kanten, tot je neemt, wat krijg je dan voor een beeld van de wereld om je heen?

Lekker verward

“Hm... Ik probeer even na te gaan wat je me vraagt... Kijk, de mens doet menselijk. Wat kan een mens anders doen? Natuurlijk word ik ontzettend verdrietig als onschuldige burgers pijn wordt gedaan, of als ik zie in welke klucht de Amerikanen verzeild zijn geraakt, of hoe het rechts-extremisme toeneemt. Haat en angst, maar angst vooral. En al de domheid en gewelddadigheid die dat met zich meebrengt... Maar ik kén die angst. Angst en haat zitten net zo goed in mij.”

blijkt wel weer uit dit interview. Oral is ongrijpbaar,

Dit is wie we zijn, bedoel je?

“Ja.” En het wordt er dus niet beter op?

“Tot nu toe niet. We kunnen wel denken dat het beter gaat dan duizend jaar terug, maar eigenlijk hebben we alleen maar slimmere gadgets uitgevonden. Ik heb ook een tijd gedacht dat de mensheid naar een hoger plan getild ging worden; dat we niet alleen fysiek maar ook mentaal, emotioneel zouden evolueren. Daar ben ik niet zo zeker meer van. Het is reëler, denk ik, om er - wat de mensheid in z’n geheel betreft - vanuit te gaan dat dit is hoe we rollen. Daarom blijft er maar één ding over: probeer erachter te komen hoe je het als individu leuker kan maken. Wat is voor jou van waarde? Voor mij is dat dus die dienstbaarheid. Dienstbaarheid geeft mijn leven zin.” Dat is dan wel weer een positieve gedachte.

“Precies! Ik ben alles behalve depressief. Dat probeer ik je nou al de hele tijd te vertellen.” <

Door diep nadenken én voelen wordt het leven niet per se helderder. We vergeten dat soms, ze glipt soms weg van de vragen. Tegenstrijdigheden alom. Zo is intimiteit zowel prettig als een lijdensweg. Het leven is verveling bestrijden én bijzonder. We gaan de goede kant op, maar ook de verkeerde. Verwarrend en fijn dat niet overal een punt achter staat maar een komma. En lekker helder Stevig vrijgevochten. Met je moslim-moeder op een podium staan om te verkondigen dat je haar ergste nachtmerrie bent geworden: ongelovig. Een botsing tussen twee werelden. Die botsing niet uit de weg gaan, maar beleven. Omdat je dat belangrijk vindt. Mooi. Ook helder, de integratiedebat-metaalmoeheid. Hoe herkenbaar, die twee kampen. Oral ziet er angst in, angst om elkaar aan te raken. Maar kun je het integratiethema wel zo psychologisch verklaren? Wij zijn er nog niet uit. Kijk naar jezelf! Oral gelooft er niet meer in, dat de mensheid beter wordt met de tijd. Hmm, dat is jammer. Maar Nazmiye, kijk naar jezelf! Dan blijkt het reuze mee te vallen, met die mensheid. Waar gaat het allemaal over? Oral heeft een groot gevoel voor levensvragen. Maar wat bedoel je toch met die mond en die vogel? En is spiritualiteit je drugs? Nu ja, dat hoef je ook allemaal niet precies uit te leggen. Een stem geven Mensen een stem geven door voor hen brieven te schrijven. Dat is gewoonweg lief! Maar nee, we moeten vooral niet denken dat Oral iets goeds probeert te doen. Gelukkig is ze kritisch over haar eigen zelfkritiek: ‘ik ben non-forgiving voor

▲

Bekijk Nazmiye Oral in Kwartslag: Hoe mens te

zijn. human.nl/kwartslag-nazmiye-oral ▲

Lees meer humanistischverbond.nl/thema/

seculier

mezelf’, zegt ze in goed Nederlands. Dat mag best een beetje minder. Als je het zelf niet kan, doen wij het wel: Je doet het goed Nazmiye Oral! Esther Wit

De man die een idee werd Tekst BAS NABERS

Zonder verzoening geen vrijheid, vond NELSON ROLIHLAHLA MANDELA (19182013). Maar kun je ooit je onderdrukkers vergeven? Het zal wel moeten, want alleen dán kun je weer samen een nieuwe natie opbouwen. Dat besef had Mandela toen hij zijn cel op Robbeneiland uitliep. ‘If I didn’t leave my bitterness and hatred behind, I would still be in prison.’ Mandela werd in 1994 de eerste democratisch gekozen president van Zuid-Afrika, na de bloedige jaren van Apartheid. Het woord is synoniem aan de raciale segregatie en discriminatie die blanke ‘Afrikaners’ – nazaten van Nederlandse, Duitse en Franse kolonisten – vanaf 1948 tot 1990 in Zuid-Afrika in stand hielden. Zwarte ‘Afrikanen’ hadden geen stemrecht, mochten zich alleen in afgegrendelde zones ‘vrij’ bewegen en hun mensenrechten werden structureel geschonden. Mandela was toen al een vrijheidsstrijder, maar nog niet het icoon van de vrijheid dat hij later zou worden. Toen vreedzame protesten in 1960 tot een bloedbad leidden, koos hij voor gewelddadige sabotage: hij blies bruggen, telefoonnetwerken en militaire doelen op. Omdat hij nauw samenwerkte met communisten, zagen westerse staten in zijn ANC (Afrikaans Nationaal Congres) een terroristische organisatie. De CIA gaf zelfs de gouden tip die tot zijn arrestatie leidde. Tijdens het strafproces in 1964 was het Mandela die het Westen aan de eigen idealen moest herinneren. ‘I have fought against white domination and I have fought against black domination. I have cherished the ideal of a democratic and free society in which alle people live together in harmony and with equal oppurtunities. It is an ideal I hope to live for and to achive. But if needs be, it is an ideal for which I am prepared to die.’

Getty Images

HOE ZAT HET OOK AL WEER MET... NELSON MANDELA

Zijn woorden maakten een onuitwisbare indruk, maar voorkwamen niet dat hij werd veroordeeld tot levenslang op Robbeneiland. Tijdens zijn 27 jaar in gevangenschap gaf Mandela zijn droom van een gelijkwaardige samenleving nooit op. Terwijl het geweld buiten de muren van zijn cel escaleerde, probeerde hij zich in te leven in de wereld van zijn tegenstanders. Zo leerde hij de taal van zijn cipiers - dezelfde gevangenisbewaarders die later aanwezig zouden zijn bij zijn inauguratie als president. Toen hij onder druk van de internationale gemeenschap en een dreigende burgeroorlog in 1990 werd vrijgelaten, bleef hij strijdvaardig. Maar hij koos tegelijk voor verzoening in plaats van vergelding. Hij wilde zowel de onderdrukten als de onderdrukkers bevrijden. Dat lijkt onvoorstelbaar na zoveel jaren gevangenis. Was dit een naïef idee van naastenliefde? Nee, het was Mandela duidelijk geworden dat de blanke ‘Afrikaners’ hun banden met de oude koloniale machten hadden verloren. Ze zouden dus in Zuid-Afrika blijven. Een land alléén voor zwarte ‘Afrikanen’, zoals elders in Afrika het vrijheidsideaal was geweest, kon slechts tot genocide leiden. Mandela was een realist en, nog belangrijker, hij belichaamde een oud-Afrikaanse en tegelijk diep humanistische levenswijsheid: ubuntu.

Waarheid en verzoening Daarom stelde Mandela in 1995 een beroemd geworden commissie in, zodat de harde waarheid van het verleden aan het licht kon komen, de keten van vergelding zou worden doorbroken en de overgang naar een gedeelde toekomst mogelijk zou kunnen worden. Slachtoffers van het geweld van beide kanten konden bij deze ‘waarheids- en verzoeningscommissie’ hun verhaal doen. Wie mensenrechten had geschonden werd uitgenodigd te bekennen; voor zover de misdaden politiek waren gemotiveerd, werd de straf kwijtgescholden. Nooit werd de ‘groep van misdadigers’ aan de schandpaal genageld, want dan zou niets zijn geleerd. Door dit beleid is Zuid-Afrika niet meer de politiek verscheurde natie die het was, ook al heeft Mandela de sociaal-economische kloven in zijn land niet kunnen dichten. Maar als voorbeeldfiguur overstijgt hij landgrenzen. “Alleen het ‘onvergeeflijke’ roept echt om vergeving”, zei de Franse filosoof Jacques Derrida ooit. Wie vergeeflijke daden vergeeft, schenkt de ander niets, maar doet gewoon wat je van elkaar mag verwachten. Mandela laat zien dat waar vergeving écht nodig is, ze een nieuw begin voor iedereen inluidt.<

▲

Ubuntu Dit zoeloe-woord betekent: ik ben mens in relatie tot andere mensen. Voor mijn ontplooiing ben ‘ik’ aangewezen op een ‘jij’ en een ‘wij’. Dat betekent ook: we zijn mede verantwoordelijk voor elkaars vrijheid en humaniteit. Voor Mandela had geen mens heeft volledige vrijheid zolang een medemens nog in ketens is. Om dezelfde reden sprak hij de taal van verzoening. De diepgaande, onderlinge verbondenheid tussen mensen geldt namelijk niet alleen voor vrienden of welgezinde wereldburgers, maar ook – of juist – voor daders en slachtoffers. Waarom? Omdat de dader zijn slachtoffer als mens heeft beschadigd – en daarmee ook

zichzelf. Voor hun heling, voor herstel van hun humaniteit, zijn ze beiden aangewezen op verzoening. Dat betekent niet acceptatie van de misdaad, maar wel wederzijdse erkenning en re-humanisering van de ander als medemens, als persoon met wie je deze wereld deelt. Dat is geen sinecure. Vergeving en verzoening laten zich niet afdwingen. Zuid-Afrika stond in 1990 dan ook voor de kolossale vraag in hoeverre vergeving en verzoening mogelijk waren na al het geweld en de trauma’s door het apartheidsregime.

In zijn Brainwash Talk spreekt Jonathan Fretz

over verzoening: human.nl/johan-fretz

FOTOREPORTAGE

Use it or lose it In Ons Raadhuis kunnen ouderen een lesje yoga volgen, een potje kaarten, meedoen aan een Goed Gesprek. Niks moet, alles kan in dit ontmoetingscentrum dat als doel heeft 55-plussers zo lang mogelijk gezond en actief te houden. Favoriete activiteit: dansen!

Ballet-fitness. Links Ineke Groeneveld en rechts Dea Walthuis.

Jokerende dames in Ons Raadhuis. Links Wil van de Beete en rechts Dora de Jong.

r hangt een touwtje uit de brievenbus van de pastorie aan de Nieuwstraat in Velp. Sinds maart 2016 is hier Ons Raadhuis gevestigd, een ontmoetings- en activiteitencentrum voor ouderen vanaf 55 jaar. Zij kunnen hier iedere werkdag de deur opentrekken en binnenlopen voor een praatje, een kopje koffie of een workshop. “Alle ouderen zijn hier welkom, ongeacht hun vitaliteit, hun afkomst, hun financiële situatie of hun beperkingen”, zegt initiatiefneemster Ester Bertholet (45), specialist ouderengeneeskunde met een eigen praktijk in Velp. Terwijl in een ruimte van de pastorie wordt voorgelezen en in een ander zaaltje de pocopocodans wordt geleerd, vertelt Bertholet over de ontstaansgeschiedenis van Ons Raadhuis. “Van ouderen wordt verwacht dat ze langer dan vroeger zelfstandig blijven wonen en velen van hen wíllen dat ook. Maar dat lukt alleen als je gezond en actief blijft. In mijn praktijk zie ik dat als mensen dingen niet meer doen, ze die ook al snel niet meer kunnen. Use it or lose it, dat geldt voor haast alles. Niet alleen voor lopen, jezelf aankleden en eten koken, waarover het altijd gaat, maar ook voor naar verjaardagsfeestjes gaan of voor het organiseren van hoe je ergens komt per auto of openbaar vervoer. Als je dat een tijdje niet doet, kun je het niet meer en zit je eenzaam thuis. 21

FOTOREPORTAGE Tekst LIDDIE AUSTIN Fotografie ANGELIEK DE JONGE

En ontwikkel je ook eerder fysieke klachten.” Met die fysieke klachten komen ouderen dan in de gezondheidszorg terecht, terwijl dat vaak niet per se nodig is. “Pilletjes nemen tegen de misselijkheid hoeft misschien helemaal niet als je wordt afgeleid en minder misselijkheid ervaart.” En zo kwam Bertholet op het idee voor een ontmoetingsplek waar alle soorten ouderen actief kunnen zijn en, ook belangrijk, zich kunnen blijven ontwikkelen. “We proberen de mensen die hier komen in een huiselijke sfeer het gevoel te geven dat ze ergens bijhoren. Daarnaast kunnen ze in Ons Raadhuis meedoen aan activiteiten en dingen leren, ook als ze sommige dingen niet meer zo goed kunnen. Het is een vergissing om mensen met dementie, een slecht gehoor of een andere beperking helemaal buiten de maatschappij te plaatsen. Door te doen alsof ze geen behoeften en interesses meer hebben of geen volwaardige gesprekspartners meer zouden kunnen zijn.

‘Use it or lose it, dat geldt voor alles. Niet alleen voor jezelf aankleden en eten koken, maar ook voor naar verjaardagsfeestjes gaan of de bus pakken’

FOTOREPORTAGE

‘Deze generatie ouderen laat zich echt niet meer ophalen door een taxibusje om ergens aan een tafel gezet te worden en in slaap te sukkelen. Die tijd is voorbij’ (zie pagina 24) dit najaar. Een mooie opsteker, vindt Bertholet. “Het is allereerst erkenning voor wat we hier doen. Daarnaast komt de prijs op een goed moment, want we willen graag dat onze incidentele financiering van de gemeente en een aantal fondsen en subsidies structureel wordt gemaakt. Voor de huur en de salarissen van de coördinatoren is 160.000 euro per jaar nodig. Zo’n prijs laat potentiële geldschieters zien dat we goed bezig zijn.” Ze hoopt dat het succesvolle initiatief navolging gaat krijgen. “Er moeten meer mogelijkheden tussen het buurthuis en de ouderwetse dagbehandeling komen, want de komende generatie ouderen gaat zich echt niet meer laten ophalen door een taxibusje om ergens aan een tafel gezet te worden en in slaap te sukkelen. Die tijd is voorbij. En het hoeft ook niet: het kan echt veel beter en leuker.” < Huisarts Jan van Dongen zet zich in voor een ‘Laefhoes’, een centrum waar mensen elkaar in de woonkeuken kunnen ontmoeten. human.nl/laefhoes ▲

Ook als je last hebt van dementie kun je aan yoga doen of geïnteresseerd zijn in hoe de oude Egyptenaren hun potten beschilderden.” Bijkomend voordeel van een bezoekje aan het ontmoetingscentrum is dat het de eenzaamheid, een groot probleem onder ouderen, tegengaat. “Van alle mensen die naar mijn praktijk worden verwezen, heeft een op de vijf geen sociaal netwerk meer. Alleen professionals kennen hun naam nog. Als specialist ouderengeneeskunde kan ik een vrijwilliger vragen om zulke mensen eens per maand te bezoeken, maar ik kan ze helaas geen recept voor vrienden voorschrijven. Hier kunnen ze elkaar ontmoeten en het gezellig hebben. Sommigen zoeken elkaar inmiddels ook buiten Ons Raadhuis op.” In het ontmoetingscentrum kunnen de deelnemers tegen een kleine vergoeding workshops volgen: van yoga via ‘omgaan met smartphone en iPad’ tot een leergang innerlijke rust. Omdat eigen initiatief wordt toegejuicht, is de lijn tussen ‘deelnemers’ en ‘vrijwilligers’ dun: deelnemers kunnen zich tot vrijwilligers ontpoppen door zelf een workshop te geven; vrijwilligers zijn ook vaak deelnemers. Er wordt in Ons Raadhuis veel gedanst en voor wie dat wil is er een knuffel van een van de coördinatoren die dagelijks aanwezig zijn om alles in goede banen te leiden. Heb je geen zin om aan een activiteit mee te doen? Geen probleem. “Je kunt hier in de huiskamer bij elkaar zitten en weer opstappen als het genoeg is geweest. De vrijheid om te komen en te gaan als het jou uitkomt vinden mensen fijn.” Ons Raadhuis voorziet inderdaad in een behoefte. “We zien veel deelnemers opbloeien en het loopt nog beter dan ik had gehoopt. Toen we onlangs gingen tellen, bleken we in een week 158 unieke bezoekers te hebben gehad. In totaal waren er 262 mensen op bezoek geweest.” Ons Raadhuis won de Human Included-prijs

Bertus Erdhuisen doet mee aan Bewegen maar, Yoga en Boetseren. Omdat hij liefhebber is van rock-â&#x20AC;&#x2122;n-roll wordt bij livemuziek altijd een nummer voor Bertus Bertus Erdhuisen aangevraagd.

FOTOREPORTAGE

Human-Included-prijs voor Ons Raadhuis Op 17 oktober werd in Utrecht door Hedy dâ&#x20AC;&#x2122;Ancona de eerste Human Included-prijs uitgereikt aan Ons Raadhuis. De prijs is een initiatief van het Humanistisch Verbond en andere humanistische organisaties verenigd in het Gouden Pact voor de Zorg. Een manifest voor waardige zorg, meer zeggenschap voor de ouderen en een inclusieve samenleving. De jury koos Ons Raadhuis tot winnaar op basis van een zestal criteria: de ervaringen van gebruikers, ruimte voor menselijke eigenheid, wederkerigheid, inclusie, professionaliteit en ontschotting van de zorg.

FOTOREPORTAGE

Ester Bertholet in gesprek met vrijwilliger Paula Pignato.

Vrijwilligster Tina Bordeaux leert de Poco-poco (een Indonesische linedance) aan Ria Zwart, Jan Toering en Jasper van Almenkerk.

‘Authentic Self’ 2010, meisje (17)

FOTOREPORTAGE

‘Na de eerste keer was ik verkocht’

‘Ik denk erover om hier iets over poëzie te vertellen’

Ada Madern (81), oud-wijkverpleegkundige, dacht toen ze van Ons Raadhuis hoorde: ik ga toch niet tussen al die oude mensen zitten? “Maar nadat ik een keer was gaan kijken, was ik verkocht. Er is hier van alles te doen en je wordt altijd heel hartelijk ontvangen. Ik kom een paar keer per week. Dat sommige deelnemers dementerend zijn, vind ik geen probleem. Ik kan er vaak wel om lachen.” Ada zit in het koor, doet mee aan Goed Gesprek en gaat als het kan naar Voorlezen.

Jan Toering (76), vroeger antiquair, komt graag schilderen in de serre van Ons Raadhuis. “Mijn vrouw komt hier niet, ik ga hier alleen naartoe. Dat vind ik het prettigst, en zij ook: dan ben ik even van de vloer. Het is gezellig om hier te zijn, al doe ik niet vaak aan de georganiseerde activiteiten mee. Ik ben benaderd om zelf een workshop te geven. Ik denk erover om iets over poëzie te vertellen.”

FOTOREPORTAGE

‘Het is voor mij mijn tweede huis geworden’

‘Zoveel vrienden maak je op onze leeftijd niet meer’

Rein van den Berg (85), voormalig troubleshooter bij AkzoNobel, viel na de dood van zijn vrouw in een diep gat. ‘Ons Raadhuis wist me daaruit te sleuren. Het is voor mij een tweede huis geworden. Als man ben ik hier wel in de minderheid. Er is dus keus genoeg! Ik heb kaartjes voor de schouwburg, wie weet dat ik een van de dames hier meevraag als mijn kinderen geen tijd hebben.” Rein doet mee aan Bewegen maar en komt zeker op vrijdag als er muziek is om te dansen.

Ria Zwart (75), in het verleden onder meer directiesecretaresse, vindt bij de mensen die ze in Ons Raadhuis ontmoet veel steun bij haar gezondheidsklachten. “Ik voel me een stuk beter sinds ik hier kom. We praten hier met elkaar en zo ontstaat er echt contact. Inmiddels is er een aantal mensen die ik ook buiten Ons Raadhuis zie. Daar ben ik blij mee, want zoveel nieuwe vrienden maak je op mijn leeftijd niet meer.” Ria doet mee aan Yoga, Tai-chi en Bewegen maar.

COLUMN

Voor één keer alle neuzen in dezelfde richting BORIS VAN DER HAM is voorzitter van het Humanistisch Verbond Soms voel ik me een beetje oud. Bijvoorbeeld als ik aan jongere collega’s vertel dat Nederland ooit maar twee televisiezenders had. Het overgrote deel van de bevolking keek dagelijks naar dezelfde tv-programma’s. Van het Journaal tot Ron’s Honeymoonquiz. Nu heeft bijna iedereen een paar honderd tv-kanalen en miljarden filmpjes via YouTube ter beschikking. Van een gemeenschappelijke ervaring is steeds minder sprake. Ik moest hieraan denken toen de nieuwe regering een aantal plannen bekend maakte voor het ‘verbinden van de samenleving’. Het regeerakkoord sprak de ambitie uit dat elk schoolkind het Rijksmuseum en de Tweede Kamer moest bezoeken. Daar zou dan geleerd moeten worden wat ‘typisch Nederlandse’ waarden als democratie, vrijheid en gelijkheid inhouden. Ook werd het kennen van het Nederlandse volkslied verplicht. Toen ik dat laatste hoorde, werd ik getroffen door een bliksemschicht sarcasme. Heel goed, het Wilhelmus! En dan het liefst staand en zingend! Daarmee maken we in een klap jarenlang bezuinigen op

zowel geschiedenis-, gym- als muzieklessen ongedaan! Maar na die negatieve gedachte besloot ik dat ik de plannen eigenlijk toch wel interessant vond. Er is de afgelopen jaren veel gesproken over het gebrek aan burgerschap, en deze voorstellen probeerden in ieder geval een concrete oplossing te bieden. Maar in de Tweede Kamer was er vooral kritiek. Was er wel extra geld voor de plannen? En is het Rijksmuseum niet te ‘Amsterdams’ en te 17de eeuws? In reactie op die kritiek krabbelde de nieuwe minister van Cultuur meteen terug. De voorstellen waren slechts ‘suggesties’ en iedere school moest maar voor zichzelf bepalen welk museum bezocht zou moeten worden. Ik vond dat jammer; juist de gedachte aan dat gezamenlijke schoolreisje vond ik wel prikkelend. In de eerste democratie ter wereld, in het Athene van 2500 jaar geleden, was zo’n gezamenlijke ervaring ook een belangrijk onderdeel van het burgerschap. In die tijd werden er jaarlijks theaterfestivals georganiseerd. Er werden tragedies gespeeld waarin koningen werden uitgebeeld die hun land autoritair bestuurden, en komedies waarin de democratische machthebbers op de hak werden genomen. De onderliggende boodschap was klip en klaar: bewaak de waarden van de democratie, en wees altijd op je hoede voor tirannie. Net als bij Ron’s Honeymoonquiz werden de toneelstukken door vrijwel elke Atheense burger gezien: arm, rijk, meester en slaaf. Als de neuzen heel af en toe letterlijk dezelfde richting op staan, kan dat een goed startpunt zijn voor een debat of een goed gesprek. Het geeft focus. Zeker in onze moderne samenleving, waar we worden overspoeld met een veelheid aan beelden en meningen, is zo’n focus geen overbodige luxe. Zo’n gemeenschappelijk schoolreisje is daarbij een prima hulpmiddel. De vraag is alleen: wat is de beste plek om te bezoeken?

Getty Images

Mijn voorstel: schrap Amsterdam, en ga een hele dag naar Den Haag. Begin bij het prachtige Vredespaleis, het symbool voor universele mensenrechten. Laat alle leerlingen in Nederland ervan doordrongen worden dat democratie, vrijheid en gelijkwaardigheid niet slechts ‘typisch Nederlandse’ waarden zijn, maar juist voor iedereen gelden, waar je ook ter wereld woont. Dan verplaatsen we ons naar de Tweede Kamer, en worden kinderen ook zelf gevraagd een mening te vormen over maatschappelijke onderwerpen. Daarna bezoeken we museum Escher in het Paleis, op steenworp afstand van het Binnenhof. Escher tekende zowel figuratief als abstract. Hij prikkelt de geest en stimuleert tot kritisch nadenken. De dag wordt besloten met een voorstelling van het Nationaal Theater, dat toegankelijk geëngageerd toneel maakt over het Nederland van nu. En o ja, dit gezelschap is gevestigd in de Koninklijke Schouwburg. Een prima plek om in de foyer het Wilhelmus te zingen. Het galmt er heerlijk! <

▲

In Alleen maar ons soort mensen vertellen jonge denktankers over wat voor hen belangrijke Nederlandse eigenschappen zijn. human.nl/ons-soort-mensen meer over identiteit en humanisme vind je op humanisme.nu

▲

Mijn voorstel: begin bij het Vredespaleis en eindig in de Koninklijke Schouwburg. En zing daar in de galmende foyer met z’n allen het Wilhelmus

DUIVELS DILEMMA

Dit is mijn lichaam Tekst AD FRANSEN Fotografie JITSKE SCHOLS

Medisch filosoof Elselijn Kingma (36) vertelt met groot enthousiasme over de dilemma’s die haar bezighouden. Maar waar zullen we eens afspreken? Ze is nogal mobiel namelijk. Want dan weer moet ze als Socrateshoogleraar filosofie en technologie vanuit humanistisch perspectief bij de TU in Eindhoven zijn, dan weer is ze te vinden in Engeland, aan de University of Southampton. Daar sleepte ze vorig jaar een beurs in de wacht van 1,2 miljoen euro om onderzoek te doen naar de metafysica van de zwangerschap en de ethiek binnen de geboortezorg. Een gebied dat legio onbeantwoorde thema’s oproept, zoals de ogenschijnlijk simpele vraag: wanneer wordt een persoon of organisme na de conceptie eigenlijk twee personen? Uiteindelijk ontmoet ik haar in de Stadsboerderij van Almere, waar ze is uitgenodigd 30

Wat is leven? Moet dat al beschermd worden in de embryofase? En als je een Down-test ondergaat, wijs je daarmee mensen met Down af? Essentiële vragen waar medisch filosoof en Socrateshoogleraar ELSELIJN KINGMA (36) graag over nadenkt. Nog zo’n duivels dilemma: mogen zwangere vrouwen voor zichzelf kiezen, ook als ze daarmee hun ongeboren kind in gevaar brengen? voor een bijeenkomst van de Geboortebeweging, een stichting die staat voor de keuzevrijheid en autonomie van de vrouw tijdens haar zwangerschap en bevalling. Kingma is zelf negen maanden geleden bevallen van een baby. Liever gaat ze niet publiekelijk in op welke dilemma’s er voor haar persoonlijk speelden tijdens de zwangerschap – zoals een Down-test, of wel of niet thuisbevallen of in het ziekenhuis. Privémeningen en wetenschappelijke opvattingen houdt ze graag gescheiden. “Als ik bijvoorbeeld zou vertellen: ja, ik heb een Down-test laten doen, dan loop ik het gevaar dat mensen zeggen: zie je wel, ze heeft zo’n test zelf ondergaan en daarom verdedigt ze dat nu als wetenschapper.” Maar als filosoof houdt ze de legitimiteit van de Down-test en het eventueel aborteren

DUIVELS DILEMMA

van een foetus met een Down-syndroom met wetenschappelijke graagte tegen het licht. Een gesprek met haar over zulke levenszaken wordt al snel een boeiend college. “Tegenstanders beweren dat je daarmee ook het signaal afgeeft dat je bestaande mensen met een Down-syndroom mindere wezens vindt. Maar stel dat ik nu het risico zou lopen een ongeluk te krijgen waarbij ik een arm verlies, dan wil ik dat toch zeker voorkomen? En dat betekent dan toch niet dat ik mensen met maar één arm voortaan minderwaardig vind? Ik denk niet dat er veel vrouwen zijn die een kind met Down verwerpen als een lelijk handtasje. Ik denk dat ze goed hebben nagedacht over of ze de optimale mogelijkheden kunnen bieden om zo’n kind te laten opgroeien.” Het zou goed kunnen zijn dat terwijl ik Elselijn Kingma spreek, de Geboortebeweging debatteert over het schildrecht: een principe dat bij zwangere vrouwen nogal eens op de helling staat. “Stel: een vrouw is zwanger van een kind in stuitligging. Riskant. Toch heeft die vrouw het recht om te zeggen: blijf van mijn lichaam 32

‘Zwangere vrouwen moeten zich opofferen en het gewoon vinden dat er van alles met hun lichaam gebeurt ten gunste van hun ongeboren kind. Bullshit!’ af, ik wil niet naar het ziekenhuis, waar ze in me gaan snijden en knippen. Ik wil thuis bevallen.” Maar wacht eens even, zei Kingma niet dat het ging om een riskante bevalling? En moet je dan wel kiezen voor een koppige moeder die per se thuis wil bevallen? Ten koste van het leven van het kind? “Ik zeg niet dat ik er juichend naast sta, maar het gaat mij om het beslissingsrecht, het schildrecht. Zolang wij voor volwassenen besluiten dat ze mogen zeggen: ‘Kom niet aan mijn lichaam’, kun je voor zwangere vrouwen geen uitzondering maken. Toch is het vreemd: als vrouwen tegen hun wil zijn opengesneden en daar een klacht over indienen, dan wordt die terzijde geschoven met argumenten als: u was toch zwanger, er is toch een gezond kind uitgekomen, u heeft ouderschapsverplichtingen, u lag toch al in het ziekenhuis. Bullshit! We zijn er zo aan gewend dat zwangere vrouwen zich opofferen, het heel gewoon moeten vinden dat er van alles met hun lichaam gebeurt ten gunste van de geboorte van een kind. Maar stel nou eens: een kleuter heeft

een ernstige bloedziekte en de artsen zien heil in een beenmergdonor. Er wordt een match gevonden met zijn vader. Maar die vader weigert. Hij twijfelt of zijn zoon er wel beter van wordt of wil gewoon niet dat in hemzelf wordt gesneden. Er bestaat geen jurisprudentie, toch weet ik zeker dat er geen rechter in Nederland is die zegt: ‘Die vader heeft ouderschapsverplichtingen, snij hem open en geef dat beenmerg aan zijn zoon.’”

Let’s Make Humans Better: onder dat motto maakte Kingma zeven jaar geleden als jongste hoogleraar van Nederland haar entree aan de TU in Eindhoven. De wetenschap is allang zover dat er menselijk leven kan worden gekweekt om het menselijk leven in zijn totaliteit beter te maken. Dan hebben we het onder meer over kiemcelmodificatie en kweekembryo-technologie waarmee het doorgeven van genetische afwijkingen - en dus erfelijke ziekten - kan worden voorkomen. Maar nu er voor de helft een christelijk kabinet zit, roept de politiek halt! en belandt het embryo-onderzoek weer in de ijskast. Kingma betwijfelt of het bij een kweekembryo al om volwaardig menselijk leven gaat. “Ik vind het prima als iemand dat gelooft op christelijke gronden, maar heel veel religies denken daar anders over. De islam vindt dat er pas sprake is van menselijk leven veertig dagen na de conceptie. En vanuit seculier oogpunt vind ik het moeilijk te verantwoorden om een embryo dat nog bezig is om het lichaam op te bouwen, als een baby te beschouwen. Kweekembryo’s, die geen onderdeel zijn van een moeder, daaraan zou ik niet dusdanig veel waarde willen hechten dat ze het onderzoek naar het medisch verbeteren van mensenlevens in de weg zitten.”< ▲

Kijk naar de Denktank-aflevering Alleen maar perfecte mensen: human.nl/denktankperfecte-mensen

Humanistisch Verbond voert campagne Houd leven, liefde en dood uit de ijskast! Met die slogan startte het Humanistisch Verbond in oktober een campagne met advertenties in

de Volkskrant en NRC, radiospotjes en online. Want in het huidige regeerakkoord ontbreekt duidelijkheid over belangrijke morele thema’s. Voor nieuwe medische doorbraken moet er in de wet meer ruimte komen voor het kweken van embryo’s. Er is ook behoefte aan duidelijkheid over hoe we mensen kunnen helpen die hun leven als voltooid zien. Vooruitgang is ook nodig voor kinderen en ouders die in alternatief samengestelde gezinnen leven. Zij willen goed voor elkaar zorgen, maar worden gedwarsboomd door verouderde wetgeving. In plaats van dit op te lossen, kondigt het regeerakkoord alleen ‘nieuw onderzoek’ aan. Stilstand is onwenselijk in de zorg. Daarom de oproep aan het kabinet meer geld te besteden aan persoonlijke aandacht voor ouderen. Goed ook dat schoolkinderen meer over het verleden leren, bijvoorbeeld in het Rijksmuseum. Maar minstens zo belangrijk is dat kinderen leren over de huidige maatschappij, universele mensenrechten, nieuwe kunst- en cultuurvormen. Zo worden ze kritische, creatieve burgers. Wij zullen de komende jaren de politiek scherp houden, om te voorkomen dat belangrijke onderwerpen in de ijskast eindigen. Meer weten of ons steunen? Ga naar www.humanisme.nu

REPORTAGE

Het Leger des Heils waar Metin elke dag koffiedrinkt, vandaag met zijn collega Dennis van Dijk. Hij vindt het belangrijk om oog te houden voor de mensen naar wie niemand meer omkijkt.

Diender met een missie Tekst ADINDA AKKERMANS Fotografie JAQUELINE VAN DEN HEUVEL

Met gespreide armen wordt Metin Yildiz begroet bij het Leger des Heils in Delfshaven. Pistool en handboeien paraat aan zijn riem, al komt hij gewoon voor een kop koffie. R. Kelly’s I believe I can fly schalt uit de speakers. Er wordt gedanst en hard meegezongen. Een jonge vrouw schuifelt er met haar rollator tussendoor, haar kaken bewegen onophoudelijk. Metin komt hier dagelijks. “De sfeer is nu gemoedelijk, maar kan ook zo omslaan.” Zijn blik blijft even hangen bij twee jongens in de hoek die wezenloos voor zich uitstaren. “Dit zijn allemaal mensen die nergens anders heen kunnen. Stel je voor dat het je zoon, vader of opa is.” Metin vindt het belangrijk oog te 35

Zeker weten: het is aan de wijkagent te danken dat er in Nederland nog geen terroristische aanslag is gepleegd zoals in Brussel, Londen of Parijs. Voor METIN YILDIZ (44) leidt dat geen twijfel. Voor hem is wijkagent zijn geen beroep, maar een manier van leven. Zijn missie: mensen verbinden in Rotterdam-West. ‘Ik probeer altijd in gesprek te blijven, ook al valt me dat soms zwaar.’

houden voor de mensen naar wie niemand meer omkijkt. Maar er is nog een reden om bezoekers van het Leger des Heils te vriend te houden: hij kan op tijd ingrijpen als er problemen ontstaan en hier hoort hij wie de dealers zijn. De verslaafden probeert hij naar een afkickkliniek te krijgen, maar hij is ook realistisch: “Als het tien procent lukt om een nieuw leven te beginnen, ben ik blij.” Geregeld staat hij op de begrafenis van een van hen. “Het is triest, maar drugs en criminaliteit zullen nooit uit de stad verdwijnen.” Metin Yildiz kwam in de jaren zeventig in Rotterdam-West wonen. Hij was als peuter

REPORTAGE

meegekomen met zijn vader die als gastarbeider bij de raffinaderij van Shell werkte en in Nederland bleef na een bedrijfsongeval. Als kind voelde hij zich thuis in hun kleine appartement vlakbij de beruchte Nieuwe Binnenweg. Het was er levendig, alle culturen leefden naast en door elkaar. Pas veel later realiseerde hij zich dat hij in een getto woonde. Als politieagent zag hij de statistieken met extreem hoge criminaliteitscijfers. Maar als jongetje beleefde hij er gewoon een gelukkige jeugd, vaak verkleed als cowboy, met sheriffsterren en al. “Ik droomde ervan politieman te worden: boeven vangen, in een auto scheuren, veel sensatie. Van een wijkagent had ik nog nooit gehoord.” Om aangenomen te worden op de politieacademie had hij twee belangrijke documenten nodig die hij ontbeerde: een zwemdiploma - zijn ouders hadden hem nooit op zwemles gedaan - en een Nederlands paspoort: als kind van een Turkse gastarbeider had je dat niet. Dus ging hij op zijn zeventiende op zwemles en schreef hij een brief naar de koningin met zijn verhaal dat hij een paspoort nodig had om agent te kunnen worden. “Ze zal het wel niet gelezen hebben, maar na jarenlang wachten kreeg ik wel plots een paspoort.” Toen Metin klaar was met zijn opleiding werd hij in zijn eigen wijk gestationeerd. “In het begin vond ik dat moeilijk, ik kende iedereen. Overdag liep ik er in uniform, ’s avonds in burger.” Dat enkele oude vrienden de criminaliteit waren ingegaan, maakte het er niet makkelijker op: “We groetten elkaar nog, maar we konden geen vrienden meer zijn.” Zijn tactiek was om vanaf het begin open kaart met ze te spelen: “Ik ben politieagent en moet optreden. Ik ga je niet sneaky volgen, maar doe wél mijn werk.” Hij werd hoofdagent, maar vond dat werk 36

onbevredigend: “Ik ging naar een probleem, loste het tijdelijk op en reed door. Dat irriteerde, want de basis van de problemen bleef bestaan.” Nu hij wijkagent is, wordt hij ook weleens gebeld voor een lekkage. “Dat is geen politiewerk natuurlijk. Toch probeer ik mensen op zo’n moment niet af te stoten. Het is ook een manier om contact te onderhouden met je burgers.” De volgende stop op zijn dagelijkse ronde is buurthuis ‘Huis van de wijk’ in Schiemond. Hij schudt de bejaarden aan tafel de hand en geeft een schouderklopje aan een jongen aan de bar: “Hoe ging je sollicitatie?” Elke woensdagavond organiseert Metin hier in de gymzaal een gratis zaalvoetbaltraining. Er komen jongens op af die op sokken rondhollen omdat ze geen geld hebben voor sportschoenen. Vaak is hij de scheids. “Het is een goede manier om in contact te komen met de jongeren in de buurt.” Eerst gaven ze nog valse namen op, maar al snel kwam het vertrouwen dat de wijkagent er ook voor hen is. “Ze vertellen me wat er in de buurt speelt, ook als een van de jongeren zich verdacht gedraagt of dreigt te radicaliseren.” Volgens terrorismedeskundige Beatrice de Graaf is het aan wijkagenten te danken dat er in Nederland nog geen grote terroristische

‘Van een Turk met 400 euro cash in zijn zak wordt al snel gedacht dat hij een crimineel is’

Rotterdam-West, de buurt waarin Metin wijkagent is. Hafida Boussantouh, â&#x20AC;&#x2DC;de moeder van Schiemondâ&#x20AC;&#x2122;, kookt elke donderdag voor 70 mensen in het buurthuis.

Lars

Buurtbewoners in overleg in â&#x20AC;&#x2DC;Huis van de wijkâ&#x20AC;&#x2122; in Schiemond. Appartementencomplex De Oase waar uitsluitend autochtone tweeverdieners wonen.

Lars

REPORTAGE

aanslag is gepleegd zoals in Brussel en Parijs. Zij zouden van cruciaal belang zijn om jihadistische moslims in het vizier te krijgen. Ziet Metin dat ook zo? “Zeker weten. Radicalisering vroegtijdig signaleren kan alleen als je veel contact hebt met de jongeren in de buurt.” Maar met 180 straten in de wijk kan hij dat onmogelijk allemaal zelf doen. Daarom heeft hij zo’n twintig sleutelfiguren die fungeren als zijn oren en ogen. “Dat varieert van een buurtmoeder tot een jongerenwerker en een opa op vierhoog.” Omdat hij veel tijd doorbrengt in de wijk heeft Metin al snel door welke mensen hem het best kunnen helpen. Een van die sleutelfiguren is Hafida Boussantouh, ook wel ‘de moeder van Schiemond’ genoemd. Als Metin haar begroet in de keuken van het buurthuis geeft ze hem een plagerig stootje. Ze draagt een zwarte hoofddoek en roze gymschoenen. Hij was het die haar aanspoorde om elke donderdag voor de buurt te koken met iedere week een ander land als thema. Zo’n zeventig mensen eten er dan aan lange tafels. Inmiddels zijn er zelfs wachtlijsten. Hafida geeft ook kookcursussen aan jongeren met thema’s als ‘wat doe je als je moeder in het ziekenhuis ligt’. Ze heeft zelf een zoon van zestien en spreekt veel met de Marokkaanse jongeren in de buurt. “Ik durf op ze af te stappen en vind het belangrijk dat er naar ze wordt geluisterd”, vertelde ze aan het Algemeen Dagblad nadat ze de Be a Nelson-Award won voor mensen die hun wijk veiliger maken. Toen Metin een paar jaar geleden deze wijk erbij kreeg, was er veel overlast van de jeugd en criminaliteit. Het eerste wat hij deed was bij elke deur aanbellen om te vragen wat er speelde en waarom sommige mensen nooit meer naar buiten durfden. “Dat contact werkte heel goed. Ik moest ze wel eerst overtuigen dat ik ze als wijkagent kan helpen en de sleutel 39

Metin heeft zo’n 20 sleutelfiguren, van buurtmoeder en opa tot jongerenwerker: zijn oren en ogen in de buurt ben tot andere instanties. Nu klagen mensen niet meer over wapens en drugs, maar over hondenpoep en duivenoverlast.” Niet dat hij dat laatste niet serieus neemt overigens. Hij wijst naar het grasveldje tussen de kleine arbeiderswoningen: “De duivenoverlast komt omdat bewoners hun brood niet weg willen gooien en het daarom voeren aan de vogels. Door goede voorlichting kun je ook daar wat aan doen.” Als je als wijkagent in deze buurt met 178 verschillende nationaliteiten wil overleven, is basiskennis van verschillende culturen essentieel, vindt hij. “Turken hebben bijvoorbeeld altijd contant geld bij zich, want we hebben niet zo’n pincultuur. Als er een Turk wordt aangehouden met 400 euro in zijn zak, kunnen collega’s denken dat de man een crimineel is. Maar ik weet: dat is zijn cultuur en dat heeft niet meteen met belastingontduiking te maken.” Hij vindt het ook logisch dat je je schoenen uitrekt als je bij moslims op bezoek komt: “Je kunt zeggen: ik ben van de politie, ik ga niet m’n schoenen uittrekken, pleur op. Maar je krijgt een hoop respect als je niet met vieze schoenen

REPORTAGE

Hij merkt hoe het klimaat verhardt. Steeds vaker moet Metin de mensen overtuigen dat niet alle allochtonen terroristen zijn over het tapijt loopt waarop zij bidden.” Wat hij ook ziet: sommige wijkagenten zeggen dat ze goede contacten hebben, maar gaan steeds om met dezelfde mensen. Zelf probeert hij overal te komen, in de kerk én de moskee bijvoorbeeld, maar ook door formeel zitting te nemen in verschillende netwerkorganisaties. “Ik maak bijvoorbeeld deel uit van het Caribisch netwerk en hoorde zo al vroeg dat Zwarte Piet gevoelig ligt. Dat kan mij in mijn werk als wijkagent verder helpen.” In maart van dit jaar werd Metin plots niet meer gegroet door Turken in Rotterdam-West. De dag ervoor was hij een van de agenten geweest die de Turkse minister Kaya moest tegenhouden. Zij kwam naar Rotterdam om een toespraak te houden over het Turkse grondwetsreferendum bij het Turkse consulaat, maar de Nederlandse overheid vond haar aanwezigheid ongewenst. Het was voor hem een verwarrend moment geweest. Of, om het met een Turks spreekwoord te zeggen: ‘als je spuugt 40

komt het of in je baard of op je snor’. “Ik stond daar in functie, maar wist ook: ik moet straks weer honderden Turken in Rotterdam onder ogen komen. Voor de Turkse gemeenschap was het alsof ik hen geslagen had, terwijl ik gewoon mijn werk deed.” De Turkse gemeenschap nam hem vooral ook kwalijk dat de Nederlandse politie honden had ingezet om de boze Turkse betogers die avond tot rust te manen. “In de Turkse cultuur zijn honden heel vernederend, je zegt er eigenlijk mee: je bent voor ons niet meer dan een hond.” Als het aan hem had gelegen had hij liever een waterkanon ingezet dan politiehonden. “Het voelde alsof de 25 jaar die ik als agent had geïnvesteerd in de Turkse gemeenschap in één keer werd weggevaagd omdat twee ministers het nodig vonden om ruzie te maken. Ik had Rutte en Erdogan liever bij elkaar gezet voor een goed gesprek.” Dankzij de credits die hij had opgebouwd bij de Turkse gemeenschap wordt hij inmiddels weer gegroet, maar hij houdt zich nog steeds een beetje gedeisd. De boosheid is nog niet helemaal weg. Hoewel hij zijn werk leuk vindt, heeft hij zijn eigen zoon van twintig afgeraden om ook bij de politie te gaan. “Toen ik begon was ik een van de weinige allochtonen bij de politie. Ik moest me al extra bewijzen voordat ik vertrouwen kreeg.” Hij heeft het klimaat steeds harder zien worden. Er is meer geld voor wapens, maar minder voor het zogenaamd ‘softe’ werk waar hij in gelooft. Steeds vaker moet hij mensen overtuigen dat niet alle allochtonen terroristen zijn. “Op televisie zien de autochtone bewoners uit Rotterdam-West veel ellende. Ik wijs ze dan op mensen als Hafida die met kerst ook voor de autochtone ouderen kookt. Ik zal altijd proberen in gesprek te blijven, ook al valt me dat soms zwaar.” Een tijd nam hij zijn werk te veel mee naar huis, kon hij niets anders dan op de bank televisie kijken zonder dat hij echt keek. Nu lukt het hem beter de zorgen van zich af te zetten en richt hij zich op de successen.

WAT DOET DE WIJKAGENT? Er zijn meer dan 3400 wijkagenten verspreid over heel Nederland, dat is ongeveer een wijkagent per 5000 inwoners. Wijkagenten richten zich op de aanpak van sociale problemen, maar ook op overlast, kleine criminaliteit, milieu en verkeer. In hun missie om de veiligheid in buurten te vergroten, werken ze samen met de surveillancediensten, recherches, de gemeentes en verschillende maatschappelijke organisaties. Veel wijkagenten communiceren via social media met hun buurtbewoners; er zijn inmiddels meer dan 1000 accounts op Facebook en Twitter. Bron: Nederlandse Politie.

Metin: ‘Soms heb je hekken nodig om mensen te verbinden.’

waardevolle plekken voor een buurt schoon en veilig te houden.” Ook verderop plaatste hij een hek, rondom appartementencomplex De Oase. Het is een idyllische binnentuin waar peuters spelen op loopfietsjes en steps. De architectuur van de huizen is Marokkaans, in de muren mozaïektegeltjes die gezamenlijk gelegd zijn door de bewoners: uitsluitend autochtone tweeverdieners. “In de jaren zeventig zijn de autochtone Nederlanders massaal weggetrokken uit deze wijk. Nu ze eindelijk zijn teruggekeerd, moeten we de bewoners beschermen tegen junks en criminaliteit.” De gemeente vroeg: is dat hek nou echt nodig Metin? Ja, had hij geantwoord, soms heb je helaas hekken nodig om te kunnen verbinden. < In de docu We doen het zelf wel organiseren buurtbewoners activiteiten voor hun Rotterdamse wijk: human.nl/huis-van-carnisse ▲

“Toen McDonald’s hier een vestiging wilde openen, zegde de gemeente alleen een vergunning toe als ze ook allochtone medewerkers zouden aannemen. Dat soort maatregelen helpt.” Metin loopt door de wijk met stevige passen, kijkt trots om zich heen. Maakt een grapje tegen een man die verkeerd geparkeerde fietsen wegknipt, groet twee jonge vrouwen met een hoofddoek. Op zijn portofoon klinken constant stemmen. We lopen over Het Dakpark, een enorm park op het dak van het winkelcentrum. Het is er nu druilerig en verlaten, maar het is niet moeilijk voor te stellen hoe hier zomers families picknicken en verliefde stelletjes flaneren. Hij wijst op een prachtige tuin vol bijzondere planten en ligstoelen. Zijn hand omklemt een ijzeren punt. “Dit hek heb ik min of meer laten plaatsen zodat het ’s nachts dicht kan. Ik ben een echte hekkenman.” Pardon? “Ja, ik geloof heilig in de noodzaak van hekken om

COLUMN

Te mooi om waar te zijn Kun je de man vergeven die jouw kind om het leven heeft gebracht? Of je vermeende verkrachter zonder dat je eerst een schuldbekentenis afdwingt? Ruimhartigheid: een prachtig woord voor een deugd die bijna bovenmenselijke eisen aan ons stelt, zegt filosoof MARLI HUIJER. Tijdens de twee jaar dat ik Denker des Vaderlands was, bepaalde het thema vluchtelingen en asielbeleid vrijwel onophoudelijk de actualiteit. Mijn pleidooi voor een open houding ten opzichte van de tienduizenden uit Syrië afkomstige vluchtelingen kwam me toen op menige boze reactie te staan. Een heel andere reactie maakte ik mee aan het einde van mijn periode. Dat gebeurde in de watertoren in Groningen, waar ik aanwezig was bij de boekpresentatie van Een coupé verder … Over het drama van Baflo. Het is het waargebeurde verhaal van Alasam Samarie die onder invloed van antidepressiva en na

een frustrerende asielprocedure zijn vriendin doodslaat en een politieagent om het leven brengt. Samarie, de dader, en Eddy Hekman, de vader van het slachtoffer, beschrijven samen hoe het zo ver kon komen en wat er daarna gebeurt. Eddy en zijn vrouw hebben de vriend van hun dochter van meet af aan met raad en daad bijgestaan. Daarover spraken ze in de watertoren. Hun ruimhartigheid maakte diepe indruk. Ook die gebeurtenis lijkt, nu het jaar ten einde loopt, lang geleden. Er is een nieuwe Denker des Vaderlands, René ten Bos. Europa heeft de opvang van vluchtelingen afgekocht in deals met landen die het met de mensenrechten niet al te nauw nemen. En in de actualiteit gaat het ineens over iets anders: seksueel grensoverschrijdend gedrag. Nu het (denkbeeldige) gevaar niet meer van buiten komt, ontdekken we een gevaar dat van binnen komt. Er zijn mannen onder ons die hun handen niet van vrouwen kunnen afhouden. De ene na de andere vrouw bekent te zijn lastiggevallen door mannen uit onze eigen cultuur. Daders nagelen ze via de hashtag #MeToo, krantencolumns of tv-programma’s met naam en toenaam aan de schandpaal. Machtige mannen die dachten dat ze zich alles konden permitteren, moeten beschaamd het veld ruimen. Velen juichen dat toe, eindelijk gaat de beerput open. De smeerlappen mogen niet meer met hun gedrag wegkomen. Kun je in die sfeer van massale boosheid over aanranding en verkrachting nog net zo ruimhartig zijn als de ouders van de vriendin van Samarie? Ruimhartigheid staat op gespannen voet met woede en wraakzucht, merkt de Amerikaanse classica en filosofe Martha Nussbaum op in haar boek Woede en vergeving. Zij maakt onderscheid tussen vergeving die zich naar het verleden buigt om via de schuldbekentenis en de spijtbetuiging tot vergiffenis te komen, en vergeving waarin

‘Het is prettig dobberen op gevoelens van wraak en woede, zeker als het over aanranding en verkrachting gaat’

In de scene Het is koud hier van De vloer Op, doet Eva haar best om Stefan, haar verkrachter, te vergeven. human.nl/koud-hier ▲

je de woede laat varen en bereid bent een nieuw soort relatie met de ander aan te gaan. De eerste vergeving heeft iets verstikkends en wraakzuchtigs; de tweede, die ze ruimhartigheid noemt, is liefdevoller omdat deze geen voorwaarden stelt. Die ruimhartige vergeving lijkt haast bovenmenselijke eisen aan ons te stellen. Je kunt toch niet verwachten dat we de woede over een verkrachting loslaten en de ander vergiffenis schenken zonder dat deze schuld bekent en zijn excuses maakt? Of dat we, zoals Eddy Hekman, bereid zijn om na doodslag op een naaste de woede achter ons te laten en een nieuw soort relatie met de dader op te bouwen? Of heeft Nussbaum gelijk en is ruimhartigheid de enige deugd die ons in staat stelt om, ondanks het kwaad dat we elkaar berokkenen, een toekomst open te houden waarin we enigszins liefdevol met elkaar verder kunnen? Ik wil niet ontkennen dat het moeite kost daarin mee te gaan. Het is prettig dobberen op gevoelens van wraak en woede, zeker als het over aanranding en verkrachting gaat. Toch is er geen standpunt in de #MeToohype waarom ik zo moest lachen als dat van

Dominee Gremdaat, die in een YouTubefilmpje Jelle en Gijs opriep elkaar de hand te geven. Met Jelle bedoelde hij Jelle Brandt Corstius, die enkele weken eerder op de voorpagina van dagblad Trouw bekende dat hij in het verleden tot onvrijwillige seksuele handelingen was gedwongen. Zowel Jelle als Gijs, die na enig speurwerk als de dader werd aangewezen, zijn een proces begonnen. De een wegens verkrachting, de ander wegens smaad. Wat de uitkomst ook zal zijn, beiden zullen er alleen maar op achteruitgaan. Vandaar dat Gremdaat, het alter ego van cabaretier Paul Haenen, de twee mannen opriep terug te gaan naar het Kurhaus, de plek waar het allemaal begon. Aan de bar kunnen ze dan in alle eerlijkheid hun herinneringen aan die avond ophalen. En wellicht kunnen ze daarna naar de hotelkamer gaan om samen uit te zoeken waar het misging. Het voordeel van die ruimhartigheid is dat het probleem voor de rest van hun leven de wereld uit is en ze qua kosten alleen de hotelkamer hebben, aldus de Dominee. Gremdaat roept niet op tot het afdwingen van een schuldbekentenis en excuses, maar tot een samen op onderzoek gaan zodat beide mannen zonder boosheid verder kunnen en, wie weet, elkaar zonder verdere voorwaarden vergeven. Dat klinkt te mooi om waar te zijn. Maar voor het grensoverschrijdende wezen dat de mens is, is er geen betere optie om het in de toekomst met elkaar vol te houden dan de door Hekman en zijn vrouw gepraktiseerde en door Gremdaat en Nussbaum bepleite ruimhartigheid. Toch moet je ook daar niet streng in zijn. Voorlopig vergeef ik het mezelf onvoorwaardelijk wanneer het weer eens niet lukt ruimhartig te zijn. <

KIJKEN

De vloer op

HET DENKEN EEN KWARTSLAG DRAAIEN Omroep Human en The school of

DE VLOER OP Geïmproviseerd kerstverhaal uit Groningen

Life organiseerden een bijzondere dag in het DeLaMar Theater, dat

Elf acteurs, een gestutte boerderij in Groningen,

werd bewerkt tot tien afleveringen

een tafel vol rekwisieten en drie camera’s - zie-

Kwartslag. Twaalf Nederlanders

hier de belangrijkste ingrediënten voor Het Kerst-

deelden hun persoonlijke relatie

verhaal van het Human-programma De Vloer Op.

met grote denkers uit het verleden

Drie dagen lang geeft regisseur Peter de Baan

met een uitverkochte zaal. Wat was

steeds nieuwe opdrachten voor improvisaties en

de invloed van een bepaalde den-

nemen de acteurs vaak onverwachte afslagen.

ker op het leven van sprekers als

Dat moet een geïmproviseerd doorlopend verhaal

Jan Jaap van der Wal, Niňa Wijers

opleveren. Lukt dat?

en Damiaan Denys?

Peter de Baan: “Een groep acteurs volstrekt

Niña Weijers. “To the lighthouse van

onwetend bij elkaar zetten en ze stukje bij beetje

Virginia Woolf maakte zoveel indruk

samen een verhaal laten maken; dat is bij mijn

op mij. Eigenlijk probeerde zij de

weten nog niet eerder vertoond.”

kleine dingen zo uit te pakken en

Met Stefan de Walle, Romana Vrede, Saskia Tem-

zo van alle kanten te bekijken dat

mink, Sanne den Hartogh, Eva Van der Gucht, Gijs

daar alsnog iets heel groots uit

Scholten van Aschat, Nasrdin Dchar, Anna Raads-

kwam.”

veld, Yannick van de Velde, Shahine El Hamus en

Kwartslag: human.nl/kwartslag.html

Guy Clemens. Zaterdag 23 december 2017 om 22.40 uur op NPO 2, herhaling zaterdag 30 december om 10.30 uur op NPO 2 human.nl/kerstverhaal

Anna van Kooij

GESPOT

Van prettige gesprekken tot felle debatten, van edgy exposities tot spraakmakende documentaires en van sprankelende festivals tot verdiepende cursussen. Wat je (eigenlijk) niet mag missen.

Wil Groenhuijsen

DOEN

Hoofdredacteur Medialogica Marc Josten

MEDIALOGICA Op tv én in de klas

MEDIATEST VOOR JONGEREN Hoe Goedgelovig Ben Jij? Stel dat je grootste nieuwsbron je timeline op Facebook is. Hoe pik je dan nepnieuws eruit? En hoe ga

In januari start een nieuwe serie van Medialogica, het Hu-

je om met je privacy op internet?

man-programma dat onderzoekt hoe de publieke opinie zich

Stuur je wel eens naaktfoto’s of

ontwikkelt. Een uitzending gaat over de ‘hoofden-affaire’ uit

niet? Kortom, hoe beweeg jij je in

1989 met journalist Willibrord Fréquin, waarbij sprake zou zijn

de wereld van nieuwe media?

van handel in hoofden die aan de wetenschap ter beschikking

3FM Tussenuur, het jongeren-

waren gesteld. Een van de eerste staaltjes nepnieuws.

platform van Human, maakte Hoe

Verder afleveringen over de beeldvorming na de Turkse rellen

Goedgelovig Ben Jij?, een test

vorig jaar in Rotterdam, hoe de politie omgaat met negatieve

voor jongeren op het gebied van

beeldvorming, en hoe de media reageren op vermissingen

mediawijsheid.

zoals bij Anne Faber.

De test past naadloos bij #onwijs,

Medialogica wijdt ook een documentaire aan de Russische

waarmee jongerenprogramma’s als

pogingen om het publieke opinieklimaat in de westerse

3FM Tussenuur, FunX, NPO3, NOS

wereld te beïnvloeden. De datum van deze speciale 2Doc is

en Club HUB mediawijsheid onder

nog niet bekend.

de aandacht brengen.

Sinds enige tijd worden ook verschillende afleveringen van

De test is ook een goed startpunt

Medialogica gebruikt in het voortgezet onderwijs: Medialogi-

voor discussie bij Medialogica in de

ca in de klas. Online via human.nl en bij NTR Schooltelevisie

Klas (zie ook: KIJKEN). Bovendien

zijn 8-minuten-versies beschikbaar, toegesneden op discus-

is de test een vast onderdeel

sies in het onderwijs.

van de tentoonstelling Nieuws of

Medialogica komt ook aan de orde in Nieuws of Nonsens, de

Nonsens in het Instituut voor Beeld

tentoonstelling die je aan het denken zet over wat nieuws nou

en Geluid.

eigenlijk is, in het Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum.

human.nl/goedgelovig

Medialogica vanaf dinsdag 23 januari rond 22.55 uur op NPO 2. human.nl/medialogica

LEZEN

GESPOT

DOEN

HUMANISTISCHE CURSUSSEN De kunst van het leven “De wereld is niet star, dus

van filosofen en gesprekken met

NIEUWE VRIJDENKERS Breken met de religie van je ouders

medecursisten heb ik geleerd hoe

In april 2018 komt bij uitgeverij Prometheus het

moeten je ideeën en idealen soms verschuiven. Door inzichten

ik door op verschillende manieren

boek Nieuwe Vrijdenkers uit.

te denken, mijn eigen problemen

Twaalf voormalige moslims vertellen hun vaak

beter kan oplossen.”

heftige verhaal over de breuk met de religie van

De cursussen van het Humanis-

hun ouders. De interviews zijn afgenomen door

tisch Verbond kunnen je helpen

Boris van der Ham, schrijver en voorzitter van

meer inzicht krijgen in jezelf en je

het Humanistisch Verbond, samen met journalist

drijfveren. Ontdek wat grote den-

Rachid Benhammou. Het Humanistisch Verbond

kers je kunnen leren in cursussen

organiseert na verschijning van het boek debat-

als Introductiecursus Humanisme,

ten over dit onderwerp in het land.

Klassieke Levenskunst, Moderne

Nieuwe Vrijdenkers, uitgeverij Prometheus,

Levenskunst en Once in a lifetime.

€ 19,99 (verkrijgbaar vanaf april 2018)

Ze worden gegeven op verschillende plekken in Nederland. cursushumanisme.nu

Still uit de documentaire van omroep Human Vrijdenkers op de vlucht

Schuldig, de documentaire

Jean Counet

LUISTEREN

SCHULDIG: Een jaar later Hoe gaat het nu met de Vogelbuurt? Hoe vergaat het de hoofdpersonen uit de tv-serie Schuldig een jaar later? Kan dierenwinkelier Dennis Frank Meester en Stine Jensen

zijn hoofd boven water houden? Bivakkeert het gezin van Ramona

DE OPVOEDERS Wat filosofie de schipperende ouder kan leren

en Ron nog steeds op een zolderka-

Filosofen Stine Jensen en Frank Meester schreven sa-

deed veel stof opwaaien en won

men een boek: De opvoeders. Volgens hen lijden ouders

verschillende prijzen, maar is er ook

van nu collectief aan het schippersyndroom: ze twijfelen

daadwerkelijk iets veranderd aan het

voortdurend of ze niet te streng zijn, of juist te meegaand.

denken over schulden? In de politiek,

Om houvast te vinden gaan de auteurs te rade bij de vele

de hulpverlening, het beleid?

opvoedgoeroes. Wat zeggen hun opvoedboeken, opvoedpro-

Regisseurs Sarah Sylbing en Ester

gramma’s en opvoedworkshops? En word je door al die ver-

Gould maken de balans op in zes

schillende adviezen niet alleen maar nog onzekerder? Jensen

podcast-afleveringen van 30

en Meester proberen de lezer met hun boek nu eens niet van

minuten.

het geschipper af te helpen, maar raken een filosofisch hand-

human.nl/schuldig-de-podcast

vat aan; wat filosofie de schipperende ouder kan leren. De opvoeders, uitgeverij Hollands Diep, € 24,99

mertje? En redt de Vogelbuurt zich wel zonder ‘godfather’ Paul? De tv-documentaire Schuldig

WAT HEEFT MORID GEDAAN? HIJ KAN DE DOODSTRAF KRIJGEN IN 13 LANDEN OMDAT HIJ VAN ZIJN GELOOF VIEL. DAT MOET STOPPEN.

STEUN VRIJDENKERS IN GEVAAR

WHATSMYCRIME.NU