1999 oiartzungo kantutegia bertako herri memoriatik

2.1. G iza k ia ren a d in a rì b egíratu ta 2.1.1. H aurren mundua: Sail honetakoak dira, lehenik sehaska kantuak, lo harraraztekoak; eta horiekin batera, haurra jolasteko piezak. Sehaska kantuei buruz, gauza pere bat: 1) K alitate handiko ereduak direla Aita D onostiak eta M anuel Lekuonak sail honetan gurean jaso zituztenak; 2) Badugula eredu bat, bat-batean sortua, testurik gabea, sortu zuenarentzat iadanik ahaztua, sehaskari eraginez eta sentim entuek bultzaturik kantatu zuena. B adirudi sehaska kantuek inprobisazio-kutsua dakartela, une harta­ ko sen tim en tu b erezietara isuria. G ero leudeke h aurra jo la ste k o eta d an tzatzek o piezak, gorputz-espresio xum e-xum eak, eskutxuekin eta ointxoekin gauzatuak.

2.1.2. U m een m undua: H auek dira adin honetako eredu jakingarrienak: txikitxoentzat otoitzak, “A m andre Santa Inés”, “Jexux, Joxe, M aria” ; hazixeagoentzat for­ m ula didaktikoak, bertsotan paratuak. giza lege xum e batzuk adierazteko (“B rin-bran ezkilak”, “K ukurruku”), edota orduak zenbatzen ikasteko piezatxoak; ohiturazkoak, batez ere “San N ikolas T tikiya”, eta, iniziazio m oduan, “O lentzero” , eriijiozkoak, dantzak, eguberri kantuak, besteak beste. Eta bereziki um e-jolasekin loturiko kan­ tuak. bai burla egitekoak, bai zenbait jostaketen lagungarri direnak. U m e m ailako ekintzak edota adineko izaten hasteko lehen ikasketa kantuzkoak.

2.1.3. A dinekoen mundua: Kantu-sail hauek sartzen dira helduen esparruan: jakinduriazkoak (apologoak, asm akizunak, ditxolarienak); festaren ospakizunak, bai herrian (adibidez ohiturazkoak, dantzak), bai elizan (eriijiozkoak). bai etxean (balada, errom antze, artazuriketa, m aite-kantu, bertsolaritza eta abar). B ertsogintza garatuago bat erakusten dute, bertsolaritza-aurreko poetika bat buru-bihotzetan oroitaraziko balute bezala.

2.2. K an tu on a ld erd i p ed agogik oa Um e-kantuetan bereziki nabaritzen den alderdia dugu hau. Oso garrantzizkoa da doinuaren erabilerari em aten zaion balioa, bai jostaketarako, bai testu bat buruz ikas­ teko, bai bertso-erabilera kantatuan trebatzeko. Ikustagun xehekiago.

2.2.1. Jolasa: U m eak badaki jostatzen anim alitxo m isteriozkoekin: karakolarekin (“A darrak atera” ), m arianagorrirekin (“M ariana gorri” ), kukulum erarekin (“Kukulum era”); jostatzen du beste um eekin, ohiturazko egunetan bere sentim entutxoak agertuz. San M arkos egunean sam arkopila dela-ta, “A ita Sam arko” ; beste um eekin buleka, (nor itsu geratu edo), sokasaltuan (“Alan, alan, kikirrinera”, “D on-don K andel”.

“D ona-dona, katona” , “X ubiri-X ubiri”). N eskek beren artean jostatzeko (“M ariana goiko”, “Purran-purran ardatza” . “Q uién quiere ver” , “X ixta-m ixta”). E dota andereño batekin jolasean aritzeko (“Hau berex”). Baita haurrari festak egiteko ere (“Kilibi-kalaba”, X ango m ango”); hem en sartzen ditugula gorputz espresioak: “X ango-m ango”. (haurraren ointxoak elkar joaz), “Txalo-txalo txin” (haurraren eskutxoak elkar joaz).

Jolasen ataltxoan sartzekoak dira, bestaide. burla egiteko errepikak, bai pertsona izenekin, bai leku izenekin, bai kanpaien hotsekin.

2.2.2. B uruz ikastea: G auza jak in a da antzinako pedagogian, buruz ikasi nahi ba­ da testu bat, testu hori doinu baten kulunkan behin eta berriz errepikatzea zela buruan finkatzeko baliabide eraginkorrena. G ure herrian sistem a hori erabili da katekesian,