Kh bolortsetseg 2015 by odko_11

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ ОУС- олон улсын стандарт НББ- нягтлан бодох бүртгэл НБОУХ- нягтлан бодогчдын олон улсын холбоо НББОУС- нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт НББОУСЗ- нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын зөвлөл УСНББОУС- улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт УСНББОУСЗ- улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын зөвлөл СТ- санхүүгийн тайлан ААНБ- аж ахуйн нэгж байгууллага

АГУУЛГА Үндэслэл НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийн онол арга зүйн үндэс 1.1 Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг түүний хэрэгцээ, боловсруулах ач холбогдол.......................................................................6-8 1.2 Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого боловсруулахад тавигдах шаардлага, боловсруулах үе шат................................................................................. 9-16 ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг боловсруулах асуудал 2.1 Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлтийн өнөөгийн байдал............................................................................................17-19 2.2 Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодох бүртгэлийн ерөнхий ба тусгай бодлого................................................................................................20-73 Ерөнхий дүгнэлт Ном зүй Хавсралт

ҮНДЭСЛЭЛ Монгол Улс нийгмийн социалист тогтолцооноос зах зээлийн харилцаат тогтолцоонд шилжиж, нийгэм эдийн засгийн харилцаанд зарчмын ихээхэн өөрчлөлт гарсны дотор нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичигт өмнөхтэй харьцуулахад шинэ хандлагаар хандах шаардлага бий болсон байна. Тухайлбал нягтлан

бодох бүртгэлийн

бодлогын баримт бичгийг

төдийлэн

хэрэглэдэггүй, түүний хэрэгцээ, боловсруулах ач холбогдлыг анхаарч үздэггүй байсан тогтолцоо өөрчлөгдөж бүхий л аж ахуйн нэгж байгууллагууд бодлогын баримт бичигтэй болох сонирхол нь нэмэгдэн, нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулдаг аутсорсингийн үйлчилгээ хүртэл бий болсноос гадна төрийн өмчийн байгууллагуудад ч бодлогын баримт бичигтэй байхыг хуульчлан заасан. Үүнд “Аж ахуйн нэгж, байгууллагын удирдлага нь санхүү нягтлан бодох бүртгэлийн хууль тогтоомж, стандарт, дүрэм журам, зааварт нийцүүлэн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулан 1

мөрдөж ажиллана” мөн “Аж ахуйн нэгж, байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулж, батлуулах үүргийг нягтлан хүлээнэ”

бодогч

гэж заасан байдаг. Үүнтэй уялдуулан би Агроэкологи бизнесийн

сургуулийн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулахаар шийдвэрлэв. Судалгааны асуудлын чухал болох нь: Монгол Улсын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн тухай хуулинд “Аж ахуйн нэгж, байгууллагууд нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулж мөрдөж ажиллана” хэмээн заажээ. Гэтэл Агроэкологи бизнесийн сургууль нь бодлогын баримт бичгийг боловсруулан мөрдөж ажиллаагүй өдийг хүрсэн байна. Энэ нь тус байгууллагад сөрөг үр дагаварыг бий болгож болох юм. Тухайлбал: -

НББ-ийн баримт бичиг архивгүй болох

Шинэ удирдагч санхүүгийн мэдээллийг авахад хугацаа алдах

Санхүүгийн

бүртгэлийн

ажилтан

солигдоход

шинэ

ажилтан

бүртгэлийн мэдээллийг авахад хугацаа алдахгүй байх Энэхүү асуудлыг судлах нь нэг талаас Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлтийн өнөөгийн байдлыг илрүүлэх, нөгөө талаас

1 2

Монгол Улсын Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль, 2001он 17 дугаар зүйлийн 2 дахь заалт Монгол Улсын Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль, 2001 он 19 дүгээр зүйлийн 1 дэх заалт

Агроэкологи бизнесийн

сургуульд санал болгох

бодлогын

баримт бичгийг

боловсруулахад оршино. Сэдвийн судлагдсан байдал: Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг боловсруулан мөрдөх ажилд байгууллагууд нилээд ач холбогдол өгч байгаа бөгөөд НББ-ийн бодлогын баримт бичгийн хүрээнд боловсруулагдсан дараах материалууд байна. Үүнд: Б. Отгонхишиг 2013 он “Компанийн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого боловсруулах арга зүй” /Геосан ХХК дээр баримт бичиг боловсруулах арга зүй талаас нь судалж, нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг боловсруулах арга зүйг боловсронгуй болгосон/ Р. Намжилмаа 2012 он “Аж ахуйн нэгжийн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсронгуй болгох асуудал” /Мөнхөд Мандаг ХХК-ний нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт боловсронгуй болгох талаас нь судалсан/ Дээрх дипломын ажлууд нь бүгд магистрын зэрэг горилсон дипломын ажлууд байсан ба нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын дагуу аж ахуйн нэгж дээр хийгдсэн баримт бичгүүд байна. Харин би Улсын Секторын Нягтлан

Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандартын дагуу

бодлогын баримт бичиг боловсруулан санал болгож байгаагаараа өөр болж байна. Судалгааны ажлын зорилго: “Агроэкологи бизнесийн сургууль”-ийн нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлтийг судалж, нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулахад судалгааны ажлын зорилго оршино. Зорилт: Дээрх үндсэн зорилгын хүрээнд дараах зорилтуудыг дэвшүүлж байна. Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодох

бүртгэл

хөтлөлтийг

судлах Улсын Секторын НББОУС-ыг судалж Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг боловсруулан санал болгох

Судалгааны обьект: ХААИС-ийн харъяа Ургамал Газар Тариалангийн Хүрээлэнгийн Агроэкологи бизнесийн сургууль Судалгааны арга : Судалгааг баримт бичгийн шинжилгээ хийх аргыг ашиглан хийсэн. Судалгааны ажлын шинэлэг тал: Энэ нь Агроэкологи бизнесийн сургуулийн хувьд анх удаа нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг боловсруулан санал болгож байгаагаараа шинэлэг юм. Судалгааны ажлын ач холбогдол: Агроэкологи бизнесийн сургууль нь өөрийн онцлогт тохирсон, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлтөд ашиглах бодлогын баримт бичигтэй болох Удирдлага нь байгууллагынхаа нягтлан бодох бүртгэлийн үйл ажиллагааг хянах боломжтой болох Мэдээлэл

хэрэглэгчдийн

хувьд Улсын

Секторын

НББОУС-д нийцсэн

санхүүгийн мэдээллийг хүлээн авах итгэл үнэмшилтэй болох

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН БОДЛОГЫН БАРИМТ БИЧГИЙН ОНОЛ АРГА ЗҮЙН ҮНДЭС 1.1 Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг түүний хэрэгцээ, боловсруулах ач холбогдол Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын тухай “УСНББОУС 3”-д “Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого гэдэг нь санхүүгийн тайланг бэлтгэх болон толилуулахад байгууллагын хэрэглэж буй тусгай зарчим, суурь, үндэслэл, дүрэм, журам ба 3

практик үйл ажиллагаа юм” гэж тодорхойлсон байна. Тэгэхээр нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг гэдэг нь санхүүгийн мэдээллийг цуглуулж, баримтжуулж, бүртгэлд тусгаж, нэгтгэн дүгнэж, санхүүгийн тайлан бэлтгэж, толилуулахын тулд бүртгэл хөтлөлтөд ашиглах бүртгэлийн суурийг тодорхойлсон, нийтлэг мөрдөх хууль, стандарт, дүрэм журамд нийцсэн заавар, аргачлалын дагуу бүртгэл хөтлөх практик үйл ажиллагааг тодорхойлсон удирдамж болох баримт бичиг юм. Санхүүгийн тайлан болон нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлтөд нягтлан бодох бүртгэлийн дараах зарчмуудыг мөрдөж ажиллана. 1.

Хоѐр талт байх зарчим

Мөнгөн хэмжүүрийн зарчим

Бие даасан байх зарчим

Тасралтгүй байх зарчим

Жинхэнэ хэрэгжилтийн зарчим

Материаллаг зарчим. “Материаллаг байдал гэдэг нь зүйлүүдийг дангаар

нь

юмуу

хамтад

нь

орхигдуулснаас,

эсхүл

буруу

тайлагнаснаас санхүүгийн тайланг үндэслэж гаргасан хэрэглэгчдийн 4

эдийн засгийн шийдвэрт нөлөөлөх байдал” юм. 7.

Тогтвортой байх зарчим

Тодруулгын зарчим

Бүртгэлийн суурь гэдэг нь орлого болон зардлыг хүлээн зөвшөөрөх 5

бүртгэлийн систем юм. Бүртгэлийн суурийг дотор нь мөнгөн ба аккруэл суурь гэж ангилдаг. Аккруэл суурь нь ажил гүйлгээ ба бусад үйл явдлыг гарсан үед нь /мөнгө

Улсын Секторын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт-3, 2011он. 7 дугаар зүйл

4 5

Улсын Секторын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт-1, 2011 он. 7 дахь зүйл Нягтлан Бодох Бүртгэлийн нэр томёоны Англи-Монгол толь, УБ 2000 он, 10х

түүнтэй

адилтгах

хөрөнгийг

хүлээн

авсан

эсвэл

төлөгдсөн

эсэхээс 6

хамаарахгүйгээр/ хүлээн зөвшөөрдөг нягтлан бодох бүртгэлийн суурь юм . Мөнгөн суурь нь мөнгө хүлээн авсан үед орлогыг, мөнгө төлсөн үед зардлыг хүлээн зөвшөөрдөг нягтлан бодох бүртгэлийн систем юм. Дүрэм гэдэг нь байгууллагын үйл ажиллагааны зарчим, эрх үүрэг, зохион байгуулалтын бүтэц, бусад байгууллагатай харилцах зарчмыг тодорхойлсон баримт бичиг юм. Жишээлбэл: Агроэкологи бизнесийн сургуулийн дотоод дүрэм гэх мэт. Журам гэдэг нь тодорхой үйл ажиллагаанд баримтлах

дэг горимыг

тогтоосон нийтээр дагаж мөрдөх баримт бичиг юм. Заавар аргачлал гэдэг нь хууль, тогтоомжийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны арга, дэс дарааллыг нарийвчлан заасан баримт бичиг юм. Энэ хэсэгт дансны заавар, санхүүгийн тайлан бэлтгэх аргачлал гэх мэт. Практик үйл ажиллагаа гэдэг нь аж ахуйн үйл явдал болон үйл ажиллагааг ажиглах, баримтжуулах, хэмжих бүртгэлийн мэдээллийг нэгтгэж эсвэл ангилж, санхүүгийн тайлан бэлтгэж толилуулж байгаа хэлбэр горимоор илэрхийлнэ. Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг нь Улсын Секторын НББОУС болон холбогдох хуулийн агуулгад нийцүүлж бүртгэлийн мэдээлэл боловсруулж толилуулах зарчим горимыг тогтоож мөрдүүлдэг. Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийн ерөнхий бүтэц, зохион байгуулалт нь дараах байдалтай байна. Үүнд: 1.

Нягтлан

бодох

бүртгэлийн

бодлогын

баримт

бичгийн

агуулга,

үндэслэл 2.

Нягтлан бодох бүртгэлийн удирдлага, зохион байгуулалт

Нягтлан бодох бүртгэлийн ерөнхий бодлого, зарчим

Нягтлан бодох бүртгэлийн тусгай бодлого, горим

Хавсралт

Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг нь санхүүгийн бүртгэл хөтөлж, тайлан бэлтгэж гаргах ажиллагаатай холбоотой Монгол Улсын хууль, тогтоомж, журам болон Улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт /Цаашид УСНББОУС гэх/, Монгол Улсын сангийн сайдын тушаалаар баталсан журам, заавар, аргачлалд нийцсэн болно. Монгол Улсын Сангийн сайдын тушаалаар баталсан төсвийн байгууллагад санхүүгийн бүртгэл хөтөлж, тайлан гаргахтай холбоотой дараах журам, зааврыг

Улсын Секторын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт-1, 2011 он, 7 дахь зүйл

үндэс болгоно. Үүнд : 1.

Сангийн сайдын 2014 оны 1 сарын 10 ны өдрийн 05 дугаар тушаалаар баталсан “Эдийн засгийн ангилал батлах тухай”

Сангийн сайдын 2006 оны 11 сарын 27 ны өдрийн 388 дугаар тушаалаар баталсан “Нягтлан бодох бүртгэлийн дансны заавар”

Агроэкологи бизнесийн сургууль нь нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогоо тусгах баримт бичиггүй байгаа нь энэ бүхнийг мөрдөж санхүүгийн тайлангаа гарган гадаад болон дотоод мэдээлэл хэрэглэгчиддээ хүргэхэд одоогийн байдлаар бэрхшээл учраагүй багаа хэдий ч ирээдүйд учирч болох эрсдэлтэй юм. Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг нь Агроэкологи бизнесийн сургуулийн хувьд дараах хэрэгцээтэй байна. Үүнд: -

Бүртгэлийн ажлыг цэгцрүүлэх

Бүртгэлийг ойлгомжтой энгийн болгох

Санхүүгийн шинэ ажилтанг хурдан сургах

Удирдлага

нь

байгууллагынхаа

нягтлан

бодох

бүртгэлийн

үйл

ажиллагааг хянах боломжтой болох -

Мэдээлэл хэрэглэгчдийн хувьд Улсын Секторын НББОУС-д нийцсэн санхүүгийн мэдээллийг хүлээн авах итгэл үнэмшилтэй болох

Монгол Улсын НББ-ийн тухай хуулинд заасан үүргээ биелүүлэх

НББ-ийн бодлогын баримт бичгийг хэрхэн боловсруулж мөрдөж байгаагаар түүний ач холбогдол тодорхойлогдоно. Тиймээс байгууллагын удирдлага болон ерөнхий нягтлан бодогч солигдоход батлагдсан НББ-ийн бодлогын баримт бичиг нь уламжлагдан танилцан урьдын адил мөрдөж ажиллахаар нарийн чанд боловсруулагдсан байж түүний ач холбогдол бий болно.

1.2 Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого боловсруулахад тавигдах шаардлага, боловсруулах үе шат 1.2.1 НББ-ийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулахад тавигдах шаардлагууд “Санхүүгийн тайланг ашиглах боломжтой Улсын Секторын НББ-ийн ОУС-т тус бүрийн бүх шаардлагад нийцүүлэхийн тулд удирдлага нь НББ-ийн бодлогыг сонгож

хэрэглэх ѐстой”

. НББ-ийн бодлогын баримт бичиг

нь дараах

мэдээллүүдийг хангаж байх шаардлагатай. а. Хэрэгпэгчдийн шийдвэр гаргах хэрэгцээнд ач холбогдолтой байх. Агроэкологи бизнесийн сургуулийн санхүүгийн тайлан нь гадны болон дотоод мэдээлэл хэрэглэгчдийг санхүүгийн байдал, түүнд гарсан өөрчлөлтийн талаар шаардлагатай мэдээллээр хангаж эдийн засгийн зөв шийдвэр гаргахад нь туслана. б. Итгэл үнэмшилтэй байх. 1. Агроэкологи бизнесийн сургуулийн санхүүгийн үр дүн ба санхүүгийн байдлыг үнэн зөв толилуулах. 2. Зөвхөн хуулийн хэлбэрийг нь бус, үйл явдал ба ажил гүйлгээний эдийн засгийн мөн чанарыг нь тусгах. 3. Төвийг сахисан бөгөөд туйлшралаас ангид байх 4. Ухаалаг шийдэлтэй байх. 5. Бүх материаллаг талаараа иж бүрэн байх. 6. Зэрэгцүүлэх боломжтой, иж бүрэн байх Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого боловсруулахдаа санхүүгийн тайлан нь хэрэглэгчдийн шийдвэр гаргах хэрэгцээг хангах, тухайлбал Агроэкологи бизнесийн сургуулийн үйл ажиллагааны үр дүн, санхүүгийн байдлыг үнэн зөв тодорхойлох, үйлдвэрлэл, аж ахуй, санхүүгийн үйл ажиллагааны явцад гарсан бүхий л ажил гүйлгээний эдийн засгийн мөн чанарыг тусгах, урьдчилан харсан ухаалаг шийдэлтэй, бүрэн гүйцэт байхад гол анхаарлаа чиглүүлнэ. Агроэкологи

бизнесийн

сургуулийн

НББ-ийн

бодлогын

боловсруулахад: Монгол Улсын нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль

баримт

бичгийг

Улсын Секторын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт-1, 2011 он 37 дахь зүйл

Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт гэсэн хоѐр үндсэн шаардлагыг хангах ѐстой юм. Нөгөө талаас нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого боловсруулахад Агроэкологи бизнесийн сургуулийн үйл ажиллагааны болон зохион байгуулалтын онцлог, тухайн салбар, байгууллагад мөрдүүлэхээр эрх бүхий дээд

байгууллагаас

гаргасан шийдвэр, дүрэм, заавар, аргачлал, журам зэргийг баримтлах ѐстой бөгөөд эцсийн дүнд Улсын Секторын НББОУС, нягтлан бодох бүртгэлийн нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн нийтлэг зарчмууд, Монгол Улсын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн тухай хууль зэрэг тулгуур баримт бичгийн заалтад нийцүүлнэ. 1.2.2 Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого боловсруулах үе шат Нягтлан бодох бүртгэлийн ерөнхий бодлого Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого боловсруулах зөвлөмжид: Ерөнхий зарчимд: 

Санхүүгийн тайлан бэлтгэхэд мөрдөх стандарт, заавар, журам



Санхүүгийн тайланг ба зорилго



Санхүүгийн тайлагналын үндсэн төсөөллүүд



Санхүүгийн тайлагналын үндсэн зарчим



Санхүүгийн тайлангийн элемэнтүүдийг хүлээн зөвшөөрөх гэсэн ерөнхий зарчмуудыг тодорхойлсон бодлогуудыг хамруулж болно.

Нягтлан бодох бүртгэлийн тусгай бодлого Тусгай бодлогод дараах зүйлсийг тусгаж болно. Үүнд:  Орлогод: Татаас санхүүжилтын орлого , тусламжийн орлого , үйлчилгээний орлого  Зардалд: Ажиллагсадтай холбоотой зардал, бараа үйлчилгээний зардал, үндсэн хөрөнгө ашиглалтын зардал, хүүгийн зардал, бусад зардал  Хөрөнгөд: Мөнгө, авлага, урьдчилж төлсөн зардал, бараа материал, үндсэн хөрөнгө ба элэгдэл, биет бус хөрөнгийн бүртгэл  Өр төлбөрт: Дансны өглөг, цалин хөлс, зээл ба зээлийн хүүгийн өглөг, татварын өглөг 1. Орлого 11

 Холбогдох Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт :  УСНББОУС 1 - Санхүүгийн тайлангийн толилуулга  УСНББОУС 9 - Арилжааны ажил гүйлгээний орлого  УСНББОУС 11 - Барилгын гэрээ  УСНББОУС бусад Орлого

гэдэг

нь

тайлангийн

хугацаанд

байгууллагын

ердийн

үйл

ажиллагааны үр дүнд орж ирж байгаа бөгөөд өмчлөгчдөөс оруулах нэмэгдэл хөрөнгө оруулалтаас бусад цэвэр хөрөнгө өмчийг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн өгөөж буюу үйлчилгээний чадавхиас орох нийт орлогын урсгал юм. 2. Зардал Холбогдох Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт : -

УСНББОУС 1 - Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 5 - Зээлийн зардал

УСНББОУС 11 - Нөөц, болзошгүй өр төлбөр ба болзошгүй хөрөнгө

УСНББОУС бусад

Зардал гэдэг нь

хөрөнгийн

зарлагын

урсгал,

зарцуулалт

төлбөр хэлбэрээр тайлант хугацааны туршид гарсан эдийн өгөөж

буюу

үйлчилгээний

чадавхийн

бууралт

эсвэл

засгийн

бөгөөд

3. Хөрөнгө Мөнгөн хөрөнгийн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын хүрээ Холбогдох Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт: -

УСНББОУС 1 – Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УНББОУС 4 – Гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтийн үр нөлөө

УСНББОУС 15 – Санхүүгийн хэрэглүүр толилуулга ба тодруулга

УСНББОУС бусад

Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэлийн бодлого нь: o Мөнгө ба мөнгөтэй адилтгах зүйлд хамааруулах хөрөнгө

ирээдүйн

өмчлөгчдөд

хуваарилагдсанаас бусад /цэвэр хөрөнгө/ өмчийн бууралт юм.

Эдгээр стандартуудад дараах байдлаар заасан байдаг. Үүнд:

өр

o Мөнгөн гүйлгээг тайлагнах үйл ажиллагааны төрлүүдийн тодорхойлолт o Мөнгөн гүйлгээний тайланг бэлтгэх арга o Ханшийн өөрчлөлтийн санхүүгийн нөлөөг санхүүгийн тайланд хүлээн зөвшөөрөх бодлого o Гадаад валютаар гарсан ажил гүйлгээг бүртгэх арга o Гадаад үйл ажиллагааны санхүүгийн тайланг

тайлагналын

мөнгөн

тэмдэгтээр илэрхийлэх хөрвүүлэлтийн арга Мө нгө ба м ө нгө тэй а дил тгах хө р ө нгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрч нягтлан бодох бүртгэл тусган

санхүүгийн тайланд тодруулга хийхдээ холбогдох

стандартыг дагаж

мөрдөнө. Мөнгө ба түүнтэй

адилтгах

хөрөнгө

гэдэг нь үнэ цэнийн өөрчлөлтийн

эрсдэл багатай, мөнгөнд чөлөөтэй хувирдаг, түргэн хөрвөх чадвартай богино хугацаат хөрөнгө оруулалт юм. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийг кассд байгаа бэлэн мөнгө буюу жижиг мөнгөн сан, харилцах дахь мөнгө, замд яваа мөнгө, богино хугацаат хадгаламж, үнэт цаас гэх зэргээр ангилна Мө нгө н гүйлгээг та й ла гна х Мөнгөн гүйлгээний тайлан нь : -

Үндсэн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ гэсэн гурван хэсэгтэй бөгөөд эдгээр мөнгөн гүйлгээнүүдийн нийлбэрийг нийт цэвэр мөнгөн гүйлгээ гэж нэрлэнэ.

Мөнгөн гүйлгээний тайланг: 1. Шууд арга 2. Шууд бус арга гэсэн 2 аргыг сонгон тайлагнадаг. Сангийн сайдын 1999 оны 215 тоот тушаалаар баталсан санхүүгийн тайлан бэлтгэж гаргах аргачлалд Монгол Улсын ААНБ-ууд шууд бус аргыг хэрэглэхийг

заасан байдаг. Харин төсвийн байгууллагууд шууд аргаар СТ-3А тайлангийн маягтыг хэрэглэнэ. Бараа материалын НББ-ийн бодлогын хүрээ Холбогдох улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт: -

УСНББОУС 1 – Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 12 – Бараа материал

УСНББОУС бусад

Бараа

материал

явцад хэрэглэгдэх

гэдэг

нь

байгууллагын

хэвийн

үйл

ажиллагааны

материал буюу хангамжийн зүйлс, худалдах зориулалтаар

хадгалагдаж байгаа (улсын нөөцийн бараа зэрэг) бэлэн бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээ, үйлдвэрлэлийн процесст байгаа хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн зэрэг болно. УСНББОУС 12.6 д дараах хөрөнгүүд орно. -

Үйлчилгээ үзүүлэхэд хувиарлагдах

эсвэл хэрэглэгдэх

материал буюу

хангамжийн зүйлс -

Үйл ажиллагааны хэвийн үед борлуулах буюу хувиарлахаар эзэмшиж байгаа хөрөнгө

Худалдан борлуулах эсвэл хувиарлах зорилгоор үйлдвэрлэлийн эргэлтэнд байгаа зүйлс гэж заасан байна.

Бараа материалын дансны үлдэгдэл нь байгууллагад байгаа бүх бараа материалын зүйлсийг багтаасан байх ба тээврийн нөхцөлд байгаа хөрөнгийг байгууллага НББ-ийн бодлогын баримт бичигт тусгана. Байгууллага бараа материалыг санхүүгийн тайланд тусгахдаа эрхэлж буй үйл ажиллагаанаас хамааран ангилан тусгаж болдог. Авлагын бүртгэлийн НББ-ийн бодлогын хүрээ Холбогдох Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт : -

УСНББОУС 1 - Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 15-Санхүүгийн хэрэглүүр: тодруулга ба толилуулга

УСНББОУС бусад

Авлагыг хүлээн зөвшөөрч нягтлан бодох бүртгэлд тусган санхүүгийн тайланд тодруулга хийхдээ холбогдох стандартыг дагаж мөрдөнө. Зээлээр үзүүлсэн ажил үйлчилгээ, нийлүүлсэн бүтээгдэхүүний төлбөрийг нэхэмжлэн

авах

мөнгөн

дүнг

авлагаар

бүртгэнэ.

Төсвийн

зарлагын тусгай горимыг нэвтрүүлж дээд шатны төсвөөс төсөвт байгууллагад олгох санхүүжилтийг урьдчилан амлаж бүртгэх талаар заавар журам гарсан үед татаас шилжүүлгийн орлогыг “авлага” болгон бүртгэж болно. Үндсэн хөрөнгийн НББ-ийн бодлогын хүрээ Холбогдох Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт : -

УСНББОУС 1 Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 17 Үндсэн хөрөнгө

УСНББОУС 16 Хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгө

УСНББОУС бусад

Үндсэн хөрөнгийн хүлээн зөвшөөрөлт, тэдгээрийн дансны үнэ, элэгдэл шимтгэлийн хэмжээг тодорхойлох, дахин үнэлгээ зэрэг нягтлан бодох бүртгэлийг УНББОУС 17 “ Үндсэн хөрөнгө” –ийг дагаж мөрдөнө. Биет бус хөрөнгийн НББ-ийн бодлогын хүрээ Холбогдох Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт :  УСНББОУС 1- Санхүүгийн тайлангийн толилуулга  НББОУС 38 - Биет бус хөрөнгө  УСНББОУС - бусад Биет шинж чанаргүй, харьцангуй урт хугацаанд ашиглагддаг, эзэмшигчиддээ эрх, давуу болон онцгой эрх, өрсөлдөөний давуу тал олгодог хөрөнгийг “биет бус хөрөнгө” гэнэ. Биет бус хөрөнгөд патент, гудвилл, франчайз, зохиогчийн эрх, лиценз, програм хангамж, судалгаа хөгжүүлэлтийн зардлууд хамрагдана. Биет бус хөрөнгийг анхны өртгөөр нь бүртгэнэ. 4. Өр төлбөр Холбогдох Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт : -

УСНББОУС 1 Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 15 Санхүүгийн хэрэглүүр : Тодруулга ба толилуулга

УСНББОУС 19 Нөөц, болзошгүй өр төлбөр ба болзошгүй хөрөнгө

УСНББОУС бусад

Өр төлбөр гэдэг нь төлбөрийг барагдуулахад эдийн засгийн өгөөж буюу үйлчилгээний

чадавхид

биелэлээ

олсон

байгууллагын

урсахаар хүлээгдэж байгаа, өнгөрсөн үйл явдлын

үр

дүнд

нөөц

гадагш

үүссэн өнөөгийн

үүрэг хариуцлага юм. Өр төлбөрийг богино хугацаат ба урт хугацаат өр төлбөр гэж ангилна. Богино хугацаат өр төлбөр гэдэг нь: а/ Байгууллагын үйл ажиллагааны циклийн

хэвийн

нөхцөлд

төлбөр нь

барагдахаар хүлээгдэж байгаа б/ Тайлангийн өдрөөс хойш 12 сарын дотор төлбөр нь барагдах ѐстой байна. Бусад бүх өр төлбөр нь урт хугацаат өр төлбөр гэж ангилагдана. 5. Цэвэр хөрөнгө Холбогдох Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт : -

УСНББОУС 1 Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 3 Тайлангийн үеийн цэвэр ашиг буюу алдагдал, суурь алдаа ба нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт

УСНББОУС бусад

Цэвэр хөрөнгө /өмч/ гэдэг нь байгууллагын хөрөнгийн дүнгээс бүх өр төлбөрийг хассан дүн буюу засгийн газрын оруулсан хувь оролцоог хэлнэ. Засгийн газрын хувь оролцоо нь хувь оруулсан капитал ба хуримтлагдсан ашиг

буюу

алдагдал,

нөөцийн

нийлбэр

байна.

Энэ

нь

байгууллагын

үйл ажиллагаанд хамаарах цэвэр хөрөнгө / өмч / өөр тусгагддаг. Тайлант хугацааны үр дүн дансанд тайлангийн хугацааны орлого, зардлын зөрүүг хааж бичнэ. Орлого, зарлагын

нэгдсэн

дансны зөрүүгээр тайлангийн үеийн үр дүнг

тодорхойлох бөгөөд: Аши гта й бол: 16

Дт. Орлого зарлагын нэгдсэн данс Кт. Тайлант хугацааны үр дүн Алдагда л та й бол: Дт. Тайлант хугацааны үр дүн Кт. Орлого, зарлагын нэгдсэн данс гэж бүртгэнэ. Хөрөнгийн дахин үнэлгээний өөрчлөгдсөн дүнгээр “дахин үнэлгээний нэмэгдэл данс” -нд бичилт хийнэ. Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт: Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг нь Монгол Улсын нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль, Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын

стандартуудтай

зөрчилдөж

байвал

уг

хууль

тогтоомж,

стандартад

нийцүүлэн өөрчлөлт оруулна. Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичигт оруулах

өөрчлөлтийг

боловсруулан

Агроэкологи

сургуулийн

даргын

бизнесийн тушаалаар

сургуулийн батлуулна.

нягтлан Нягтлан

бодогч бодох

бүртгэлийн бодлогод өөрчлөлт орсон бол нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичигт тухай бүр тусгана.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: АГРОЭКОЛОГИ БИЗНЕСИЙН СУРГУУЛИЙН НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН БОДЛОГЫН БАРИМТ БИЧИГ БОЛОВСРУУЛАХ АСУУДАЛ 2.1

Агроэкологи

бизнесийн

сургуулийн

нягтлан

бодох

бүртгэл

хөтлөлтийн өнөөгийн байдал Агроэкологи бизнесийн сургууль нь төсөвт байгууллагын Acolous нягтлан бодох бүртгэлийн системийн програмыг нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлтөндөө хэрэглэж байна. Энэхүү програмаар гарсан ажил гүйлгээ бүрийг цаг тухайд нь компьютер дээр бүртгэн анхан шатны баримтуудыг бүрдүүлэн авч, өдөр тутмын санхүүгийн үйл ажиллагаандаа хяналт тавин, тайлан мэдээг гаргадаг байна. Агроэкологи бизнесийн сургууль нь дансны давхар бичилтийг хэрэглэж байна. НББ-ийн мэдээлэл боловсруулах ажиллагаа нь: 1.

Анхан шатны баримт бүрдүүлэх

Ажил гүйлгээг журналд бичих

Дэлгэрэнгүй болон ерөнхий данс хөтлөх

Ажил гүйлгээний мэдээ гаргах

Санхүүгийн тайлан гаргах гэсэн дарааллаар хийгддэг. Мөн санхүүгийн тайлангаа Монгол Улсын нягтлан бодох бүртгэлийн хууль,

тогтоомж, журам болон Улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт /Цаашид УСНББОУС гэх/, Монгол Улсын сангийн сайдын тушаалаар баталсан журам, заавар, аргачлалын дагуу бэлтгэн толилуулж байна. Санхүүгийн тайлангийн иж бүрдэл нь: 1.

Санхүүгийн байдлын тайлан

СТ – 1А

Санхүүгийн үр дүнгийн тайлан

СТ – 2А

Мөнгөн гүйлгээний тайлан

СТ – 3А

Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан

СТ – 4А

Бүрэн тодруулга

Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийг: 1. Тухайн зүйлтэй холбогдсон ирээдүйн эдийн засгийн үр ашиг нь ААН –д орох буюу түүнээс гарах боломжтой

2. Үнэн зөв хэмжиж болохуйц үнэ өртөгтэй байвал хүлээн зөвшөөрч бүртгэж байна. Мөн НББ-д нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн дараах зарчмыг баримталдаг байна. Үүнд: Хоѐр талт байх зарчим Мөнгөн хэмжүүрийн зарчим Бие даасан байх зарчим Тасралтгүй байх зарчим Жинхэнэ хэрэгжилтийн зарчим Материаллаг зарчим. Орлого зардлын уялдаат зарчим Өртгийн зарчим Нягтлан бодох бүртгэлийн аккурэл суурийг баримталдаг. САНХҮҮГИЙН БАЙДЛЫН ТАЙЛАН Эргэлтийн хөрөнгөд:

Богино хугацаат өр төлбөр:

1. Касс

1. Цалингийн өглөг

2. Харилцах

2. НДШ өглөг

3. Байгууллагаас авах авлага

3. ХХОАТ өглөг

4. Хувь хүмүүсээс авах авлага

4. ОАТ өглөг

5. Тусгай зориулалттай материал

5. Байгууллагад өгөх өглөг

6. Бичиг хэргийн материал

6. Хойшлогдсон татварын өглөг

7. Аж ахуйн материал

7. УОО

8. Сэлбэг хэрэгсэл 9. Түлш шатах тослох материал 10. Барилгын засварын материал 11. Хүнсний материал Эргэлтийн бус хөрөнгөд:

Өмч:

1. Барилга байгууламж

1. Засгийн газрын сан

2. Машин тоног төхөөрөмж

2. Хуримтлагдсан үр дүн

3. Авто тээврийн хэрэгсэл

3. Хөрөнгийн ДҮ-ний зөрүү

4. Тавилга аж ахуй эд хогшил

5. Номын фонд 6. Үндсэх хөрөнгийн элэгдэл 7. Програм хангамж 8. Биет бус хөрөнгийн хасагдуулга Тус сургуулийн нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлт хууль, стандартын дагуу хэвийн жигд явагдаж байна. Гэхдээ ирээдүйд учирч болохуйц эрсдлээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулж ажиллах шаардлагатай.

2.2 Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодох бүртгэлийн ерөнхий ба тусгай бодлого Нэгдүгээр хэсэг: Байгууллагын үйл ажиллагаа шинж чанар, хүрээ Хоѐрдугаар

хэсэг: Нягтлан

бодох бүртгэлийн

баримт

бичиг

боловсруулах

үндэслэл Гуравдугаар

хэсэг: Нягтлан

бодох бүртгэлийн

бодлогын

баримт бичгийн

зориулалт, үйлчлэх хүрээ Дөрөвдүгээр хэсэг: Нягтлан бодох бүртгэлийн баримт бичгийн мөрдөлт Тавдугаар хэсэг: Нягтлан бодох бүртгэлийн ерөнхий бодлого 5.1 Санхүүгийн тайланг бэлтгэхэд мөрдөх стандарт, заавар, журам 5.2 Санхүүгийн тайлангийн бүрэлдэхүүн хэсэг ба зорилго, санхүүгийн тайлангийн иж бүрдэл 5.3 Нягтлан бодох бүртгэлийн суурь 5.4 Санхүүгийн тайлангийн шинж чанарууд 5.5 Санхүүгийн тайлангийн элементүүд 5.6 Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийг хүлээн зөвшөөрөх нь 5.7 Санхүүгийн тайлагналын мөнгөн хэмжүүр буюу үзүүлэлтийн нэгж 5.8 Санхүүгийн тайлангийн хугацаа Зургадугаар хэсэг: Дансны нэгдсэн жагсаалт Долдугаар хэсэг: Санхүүгийн тайлан бэлтгэх бодлого, горим Наймдугаар хэсэг: Нягтлан бодох бүртгэлийн тусгай бодлого, горим 8.1 Орлого бүртгэлийн бодлого, горим 8.2 Зардлын бүртгэлийн бодлого, горим 8.3 Улс, орон нутгийн төсвийн зарлагын эдийн засгийн чиг үүргийн ангилал 8.4 Санхүүгийн бүртгэлийн бодлого, ажлын горим 8.5 Авлагын бүртгэлийн бодлого, горим 8.6 Бараа материалын бүртгэлийн бодлого, горим 8.7 Үндсэн хөрөнгийн бүртгэлийн бодлого, горим 8.8 Өр төлбөрийн бүртгэлийн бодлого, горим

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ШИНЖ ЧАНАР, ХҮРЭЭ ХААИС-ийн харяа Дархан-Уул аймаг дахь Ургамал Газар Тариалангийн Хүрээлэнгийн Агроэкологи бизнесийн сургууль нь Монгол Улсын Хөдөө Аж ахуйн их сургууль (цаашид ХААИС гэх)-д харьяалагдаж газар тариалан, хүрээлэн буй орчин, газрын харилцаа, ус цаг уур, инженер, бизнесийн удирдлагын чиглэлээр сургалт явуулдаг төрийн өмчийн дээд боловсролын байгууллага мөн. ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ НББ-ИЙН БОДЛОГЫН БАРИМТ БИЧИГ БОЛОВСРУУЛАХ ҮНДЭСЛЭЛ Монгол улсын НББ-ийн тухай хуулийн 17 дүгээр зүйлийн 17.2-т "Аж ахуйн нэгж, байгууллагын удирдлага нь санхүү НББ-ийн хууль тогтоомж, стандарт, дүрэм журам, зааварт нийцүүлэн НББ-ийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулан 8

батлаж мөрдөж ажиллана" 19 дүгээр зүйлийн 19.1-д "аж ахуйн нэгж, байгууллагын НББ-ийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулж, батлуулах үүргийг нягтлан 9

бодогч хүлээнэ" . 16 дугаар зүйлийн 16.1-д "НББ-ийн үйл ажиллагаанд НББ-ийн ОУС-ыг мөрдөнө"

гэж тус тус заасан нь энэхүү бодлогын баримт бичгийг

боловсруулах үндэслэл болно. Бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг нь НББ-ийн тухай хууль, төсвийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтийн тухай хууль НББ-ийн ОУС-т, бусад холбогдох хууль, эрх зүйн актуудад нийцсэн болно. ГУРАВДУГААР ХЭСЭГ НББ-ИЙН БОДЛОГЫН БАРИМТ БИЧГИЙН ЗОРИУЛАЛТ, ҮЙЛЧЛЭХ ХҮРЭЭ Энэхүү

бодлогын

баримт

бичиг

нь

Агроэкологи

бизнесийн

сургуулийн

санхүүгийн тайлан бэлтгэн гаргахад ашиглагдахаар боловсруулагдсан. НББ-ийн бодлогын баримт бичгийн үндсэн заалтууд нь нийтлэг зориулалт бүхий санхүүгийн тайланг бэлтгэхээр зориулагдсан тул тухайн байгууллагын хэлтэс, нэгжүүдийн үйл ажиллагааг бүхэлд нь хамарна. ДӨРӨВДҮГЭЭР ХЭСЭГ НББ-ИЙН БАРИМТ БИЧГИЙН МӨРДӨЛТ Энэхүү нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг нь “ Агроэкологи бизнесийн сургууль”-ийн захиралын тушаалаар батлагдсан өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр болно. Мөн баримт бичгийг өөрийн үйл ажиллагаандаа тогтвортой

Монгол Улсын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн тухай хуулийн 17,2 Монгол Улсын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн тухай хуулийн 19,1 10 Монгол Улсын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн тухай хуулийн 16,1 9

мөрдөж хэрэгжүүлнэ. НББ-ийн бодлогын баримт бичигтэй холбоотой стандарт, хууль тогтоол, тушаал, дүрэм журамд өөрчлөлт орсон тохиолдолд энэхүү бодлогын баримт бичигт нэмэлт өөрчлөлт оруулна. ТАВДУГААР ХЭСЭГ НББ-ИЙН ЕРӨНХИЙ БОДЛОГУУД 5.1Санхүүгийн тайлан бэлтгэхдээ мөрдөх стандарт, заавар, журам Санхүүгийн тайлан бэлтгэхдээ Монгол Улсын нягтлан бодох бүртгэлийн хууль, тогтоомж, журам болон Улсын Секторын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт /Цаашид УСНББОУС гэх/, Монгол Улсын сангийн сайдын болон тухайн яамдын сайдын тушаалаар баталсан журам, заавар, аргачлалыг мөрдлөгө болгоно. 5.2Санхүүгийн тайлангийн бүрэлдэхүүн хэсэг ба зорилго Санхүүгийн тайлангийн иж бүрдэл 1. Санхүүгийн байдлын тайлан

СТ-1А

2. Санхүүгийн үр дүнгийн тайлан

СТ-2А

3. Мөнгөн гүйлгээний тайлан

СТ-ЗА

4. Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан

СТ-4А

5. Бүрэн тодруулга Санхүүгийн тайлангийн тодруулга: Үндсэн хөрөнгийн тайлан

СТТ-1

Бараа материалын тайлан

СТТ-2

Өглөгийн тайлан

СТТ-3

Авлагын тайлан

СТТ-4

Ажилчдын цалингийн тайлан Санхүүгийн тайлан нь байгууллагын санхүүгийн байдал, үйл ажиллагааны үр дүн,

санхүүгийн

байдлын

өөрчлөлтийн

талаар

санхүүгийн

тайлангийн

хэрэглэгчдийг мэдээллээр хангах зорилготой. Санхүүгий н та й ла нги й н зо ри лго, за р чм ууд Зорилго:

Санхүүгийн

мэдээлэл

хэрэгцээтэй

байгаа

хэрэглэгчдийг

шаардлагатай мэдээллээр хангах явдал юм. Агроэкологи бизнесийн сургуулийн санхүүгийн тайлангийн гол үндсэн хэрэглэгчид нь удирдлага, хянан шалгагчид, төсвийн төлөвлөлт, гүйцэтгэлийг хянаж нэгтгэдэг байгууллагууд байна.

Нягтлан бодох

бүртгэлд нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн дараах

зарчмуудыг баримтална. Үүнд: 1. Хо ё р та л т за р чи м . Хөрөнгийн дүн нь эх үүсвэрийнхээ дүн буюу өр төлбөр ба эзэмшигчдийн өмчийн дүнтэй тэнцүү байна. Хөрөнгө=өр төлбөр+эзний өмч 2.. Би е даа са н за р чим . Байгууллагын санхүү нь байгууллагыг өмчлөгчдийн санхүүгээс ангид хараат бус байх ѐстой. Төсөвт байгууллага нь дээд

шатны төсвийн

захирагчаас

хуваарилан

эзэмшүүлсэн

хөрөнгөөр

үйл

ажиллагаа явуулахдаа санхүүгийн талаар бие даасан үйл ажиллагаа

явуулдаг. 3.

Жи нхэнэ хэрэгжи лти й н за р чи м . Орлого, зарлагын өсөлт,

бууралтыг уг үйл явц үнэхээр тодорхой болсон үед нь хүлээн зөвшөөрнө. 4.Өр тгий н за р чим . Хөрөнгийг олж бэлтгэсэн үед түүнийг анх худалдан авсан үнэ болон зориулалтаар нь ашиглах хүртэл гарсан бүх зардлуудын нийлбэрээр үнэлэн бүртгэлд тусгана. Өртөг нь илүү бодитой байдаг учир мэдээлэл нь бодитой байж тайланд найдвартай мэдээллийг агуулдаг байна. 5. Ор ло го за р длы н уялдаа т за р чи м . Тайлангийн хугацаанд орлого олохтой холбоотойгоор тодорхой хэмжээний зардал гарч байдаг тул зардлын хүлээн

зөвшөөрөлтийг

орлогын хүлээн

зөвшөөрөлттэй

нийцүүлэн

бүртгэх.

Өөрөөр хэлбэл жинхэнэ хэрэгжилтийн зарчим ѐсоор үйлчилгээ үзүүлсэн онд нь орлогыг хүлээн зөвшөөрсөн бол уялдаат зарчим ѐсоор түүнтэй холбоотой зардлыг мөн онд хүлээн зөвшөөрөх ѐстой гэж үздэг. 6. Ор ло гыг хүлээн зө вшөө рө х зар чим . Орлого олох нь ойлгомжтой буюу боломжтой болсон, мөн орлого олох нь тодорхой болсон үед хүлээн зөвшөөрч бүртгэлд тусгах. 7. Ма те р и а лла г ба й х за р чи м . Мэдээллийн хамааралтай байдалд түүний

материаллаг

байдал

нөлөөлдөг.

Санхүүгийн

тайланд

зөрчилтэй

илэрхийлсэн эсвэл орхигдуулсан мэдээллийн улмаас хэрэглэгч нь санхүүгийн тайланд тулгуурлан гаргаж буй эдийн засгийн шийдвэрээ өөрчлөхөд хүрч байвал эдгээр

мэдээллийг материаллаг чанартай гэж үздэг. Материаллаг чанар нь

орхигдуулсан эсвэл зөрчилтэй илэрхийлсэн мэдээллийн хэмжээ, шинж чанараас хамаардаг. 8.. Тасра лтгүй ба й х за р чи м . Байгууллага нь тасралтгүй байх зарчмаар ажиллах ба үйл ажиллагаа нь үргэлжилэн, ойрын ирээдүйд хууль ѐсны үүргээ хангана гэсэн төсөөллөөр санхүүгийн тайлангаа гаргадаг.

Удирдлага

нь

байгууллагаа

татан

буулгах

буюу

байгууллагын

үйл

ажиллагааг зогсоох төлөвлөгөөтэй, эсвэл ингэхээс өөр бодит сонголт байхгүй бол

санхүүгийн тайланг тасралтгүй байх зарчмаар гаргана. Тасралтгүй байх зарчим дээр тулгуурлан бэлтгэсэн санхүүгийн тайланд хөрөнгийн татан буугдалтын үнээр нь бус харин өртгөөр нь тусгадаг. 9. Мөнгөөр хэмжих зарчим. Нягтлан бодох бүртгэл бол хэмжил зүйн ухаан юм. Хэмжил зүйн биет, хөдөлмөрийн, мөнгөн гэсэн хэмжүүрүүд байдагч НББ-ийн хувьд зөвхөн мөнгөн хэмжүүрээр аливаа хөрөнгийг нэгтгэн бүртгэж тайлагнах нь зохимжтой гэдгийг нийтээр хүлээн зөвшөөрдөг бол бусад хэмжүүрийг анхан шатны бүртгэлд түгээмэл хэрэглэдэг байна. 5.3Нягтлан бодох бүртгэлийн суурь. НББ-ийн аккурэл суурийг баримтлана. Өөрөөр хэлбэл мөнгө хүлээн авсан эсэхээс хамаарахгүйгээр орлогыг олсон үед, зардлыг

гарсан

үед

хүлээн

зөвшөөрч бүртгэх арга юм. Аккруэл суурьтай бүртгэл нь хөрөнгө, өр төлбөр, эзний өмч, орлого, зардал гэсэн элементүүдтэй байна. Аккруэл суурь нь ажил гүйлгээ, үйл явдлын үр нөлөөг тухайн ажил гүйлгээ, үйл явдлыг гарсан буюу тохиолдсон тухайн үед /мөнгө ба мөнгөтэй адилтгах хөрөнгийг хүлээн авсан эсвэл төлснөөс үл хамааран/ хамааруулан хүлээн зөвшөөрнө.

Аккруэл

сууриар

бэлтгэгдсэн

санхүүгийн

тайлангаас

дараах

мэдээллийг шийдвэрлэх боломжтой. Үүнд: 

Санхүүгийн тайлангаар дамжуулан хөрөнгө, өр төлбөрийн менежментийн байдлыг олон нийтэд илтгэх



Хөрөнгийн засвар, үйлчилгээ ба шинээр хөрөнгө авах зэргээр шаардлагатай ирээдүйн хөрөнгийн хэрэгцээгээ төлөвлөх



Өнөөгийн өр төлбөрийг төлөх, эсвэл урьдчилсан төлбөрт ажлыг төлөвлөх



Мөнгөн хөрөнгийн байдалд үндэслэн санхүүгийн оновчтой менежментийг хэрэгжүүлэх

Санхүүгийн тайлангийн хэмжилтийн суурь Санхүүгийн тайлан нь түүхэн өртөгт суурилсан болно. Холбогдох стандартаар шаардсан бол хэмжилтийн бусад суурийг /түүхэн, цэвэр боломжит үнэ, одоогийн өртөг, өнөөгийн үнэ цэнэ/ тодорхой зүйлийн хувьд хэрэглэнэ. Санхүүгийн тайлангийн жил Төсвийн жил нь жил бүрийн 1 дүгээр сарын 1-нээс 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болно. Санхүүгийн тайланг улирал, жилээр гаргана. Тайлангийн өдөр гэдэг нь тайлант хугацааны сүүлчийн өдөр болно.

5.4Санхүүгийн тайлангийн шинж чанарууд. Санхүүгийн тайлангууд нь ойлгомжтой, хамааралтай /удирдлагын шийдвэр гаргалтанд хамаатай/ зэрэгцүүлэгдэх, материаллаг байх, найдвартай байх шинж чанарыг хадгалсан байна. Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийг хүлээн зөвшөөрөхдөө стандартад заасан доорхи зарчмуудыг баримтална. Үүнд: 

Түүхэн өртгийн зарчим. Хөрөнгө, өр төлбөрийг худалдан авсан үнээр бүртгэнэ.



Орлого

хүлээн

хэрэгжих

зөвшөөрөлтийн

боломжтой

болсон,

зарчим. төсвийн

Орлогыг

хэрэгжсэн

ерөнхийлөн

буюу

захирагчид

бүтээгдэхүүнээ нийлүүлсэн үед үндсэн орлогыг хүлээн зөвшөөрнө. 

Ажил гүйлгээний ирээдүйн үр ашгийн бууралт найдвартай хэмжигдсэн бөгөөд хөрөнгийг багасгаж өр төлбөрийг нэмэгдүүлж байвал зардлыг хүлээн зөвшөөрнө.



Уялдуулах зарчим. Тодорхой орлогыг олохын тулд гаргасан зардлыг түүнээс олсон

орлоготой уялдуулах буюу

зохицох зарчмыг мөрдөнө.

Өнгөрсөн үйл явдлын үр дүнд үүссэн бөгөөд ирээдүйд эдийн засгийн өгөөж хүртэхээр,

байгууллагын

хяналтанд

байгаа

нөөцийг

хөрөнгө

гэж

тодорхойлно. Өнгөрсөн явдлын үр дүнд үүссэн бөгөөд ирээдүйд эдийн засгийн өгөөжийг гадагшлуулах замаар шийдвэрлэгдэхээр хүлээгдэж буй одоо хүлээсэн хариуцлагыг өр төлбөр гэж тодорхойлно. 

Бүрэн нэмэлт тодруулгын зарчим. Санхүүгийн тайлан хэрэглэгчдийн дүгнэлт ба шийдвэрт нөлөөлөх хангалттай чухал мэдээллийн мөн чанар ба дүнг хүлээн зөвшөөрч тусгахыг хэлнэ. 5.5Санхүүгийн тайлангийн элемент

Санхүүгийн байдлын зүйлсийн ангилал ба санхүүгийн байдлын тайлан бэлтгэх 

Санхүүгийн

байдлын

тайлангийн

зүйлүүдийг

хөрөнгө,

өр

төлбөр,

эзэмшигчдийн өмч гэж ангилна. 

Хөрөнгө, өр төлбөр, эзэмшигчдийн өмчийг санхүүгийн байдлын тайланд зохих үнэлгээгээр нийт дүнгээр үзүүлнэ.



Нэг жил хүртэлх хүгацаанд ашиглагдах хөрөнгийг эргэлтийн, түүнээс дээш хугацаагаар ашиглагдах хөрөнгийг эргэлтийн бус хөрөнгө гэж ангилна. Санхүүгийн байдлын тайлан үндсэн гурван элементээс бүрддэг.Үүнд: Хөрөнгө = Өр төлбөр + Эзэмшигчдийн өмч 1. Хөрөнгө нь өнгөрсөн ажил гүйлгээ, үйл явдлын үр дүнд байгууллага

эзэмшилдээ авсан, ирээдүйд эдийн засгийн үр ашгаа өгөх нөөц юм. 2. Өр төлбөр нь өнгөрсөн ажил гүйлгээ, үйл явдлын үр дүнд үүссэн, эдийн засгийн үр ашгийг агуулагч, байгууллагын хөрөнгөөр төлөгдөх үүрэг хариуцлага юм. 3. Эзэмшигчдийн

өмч

нь

бүх

өр

төлбөрийг

барагдуулсны

дараа

байгууллагын эзэмшилд байгаа хөрөнгийн өөрийн эх үүсвэр юм. Санхүүгийн байдлын тайлан актив, пассив гэсэн хоѐр талтай. Санхүүгийн байдлын тайлангийн актив тал хөрөнгө түүний байршил, эзэмших эрхийг, пассив тал хөрөнгийн эх үүсвэр түүний зориулалт, зээлдүүлэгчид ба өмч эзэмшигчдийн өмнө хүлээх үүргийг харуулдаг. Санхүүгийн тайлан нь ажил гүйлгээ үйл явцын санхүүгийн нөлөөллийг түүний эдийн засгийн шинж чанартай уялдуулсан ерөнхий ангиллын хүрээнд тэдгээрийг бүлэглэж харуулдаг. Эдгээр ерөнхий ангиллыг санхүүгийн тайлангийн бүрдэл хэсгүүд гэж нэрлэнэ. Хөрөнгө, өр төлбөр, капитал нь санхүүгийн байдлыг хэмжихтэй шууд холбоотой бүрдэл хэсгүүд болно. Орлого ба зардал нь орлого, үр дүнгийн тайланд байгаа үйл ажиллагааны үр дүнг хэмжихтэй шууд холбогдсон бүрдэл хэсгүүд юм. 5.6Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийг хүлээн зөвшөөрөх нь Элементийн тодорхойлолтод нийцсэн зүйлийг дараах нөхцөлд хүлээн зөвшөөрнө. а. Тухайн зүйлтэй холбогдсон ирээдүйн эдийн засгийн үр ашиг нь аж ахуйн нэгжид орох буюу түүнээс гарах боломжтой бол б. Тухайн зүйл нь үнэн зөв хэмжиж болох үнэ буюу өртөгтэй байх. 

Хэмжигдэхүүний итгэл, үнэмшилтэй байдал: Хэмжиж болох өртөг ба үнэлгээ нь санхүүгийн тайлангийн чухал хэсэг бөгөөд түүний итгэл үнэмшилтэй байдлыг нэмэгдүүлдэг. Үндэслэлтэй хэмжилт хийж

чадахгүй

бол тухайн зүйлийг баланс буюу орлого, үр дүнгийн тайланд тусгахыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. 

Хөрөнгийг

хүлээн зөвшөөрөх: Хөрөнгө нь аж ахуйн нэгж, албан

байгууллагад эдийн засгийн ирээдүйн үр ашгийг оруулах магадлалтай, маш итгэл үнэмшилтэй хэмжиж болох өртөг буюу үнэтэй бол балансад тусгахаар хүлээн зөвшөөрдөг. Хөрөнгө нь тайлангийн хугацаанд эдийн засгийн үр ашиггүйгээр зардал гаргаж байгаа үед балансад тусгахыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. 

Өр

төлбөрийг

хүлээн

зөвшөөрөх: 27

Одоо

байгаа

өр

төлбөрийг

барагдуулснаар эдийн засгийн үр ашгийг агуулж байгаа нөөц хасагдах магадлалтай, мөн хэмжигдэх бүрэн боломжтой өр төлбөрийг балансад хүлээн зөвшөөрнө. Талуудын харилцан биелүүлээгүй гэрээний үүргийг санхүүгийн тайланд өр төлбөр гэж үздэггүй. Хэрэв тодорхой нөхцөлд тэр нь хүлээн зөвшөөрөх шалгуурыг хангаж байгаа бол хүлээн зөвшөөрч болно. 

Орлого хүлээн зөвшөөрөх: Эдийн засгийн ирээдүйн үр ашгийн хэмжигдэж болохуйц өсөлт нь хөрөнгийг нэмэгдүүлэх буюу өр төлбөрийг багасгаж байвал орлого, үр дүнгийн тайланд орлогоор хүлээн зөвшөөрнө.



Зардлыг хүлээн зөвшөөрөх:

Эдийн

засгийн

ирээдүйн

үр

ашгийн

хэмжигдэх бололцоотой бууралт нь хөрөнгийг багасгах буюу өр төлбөрийг нэмэгдүүлэхээр байвал орлого, үр дүнгийн тайланд зардлыг хүлээн зөвшөөрнө. Зардлыг хүлээн зөвшөөрөх гэдэг нь хөрөнгийг багасгах буюу өр төлбөрийн нэмэгдлийг хүлээн зөвшөөрнө. Зардал нь эдийн засгийн ирээдүйн үр ашгийг бий болгохгүй буюу энэ үр ашгийг үнэлж болохгүй, эсвэл тайлан тэнцэлд

хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрүүлэх

зорилгоор үнэлэхийг

хориглосон үед зардлыг орлого үр дүнгийн тайланд хүлээн зөвшөөрнө. 5.7Санхүүгийн тайлагналын мөнгөн хэмжүүр буюу үзүүлэлтийн нэгж Санхүүгийн

тайланг

Монгол

Улсын

мөнгөн

тэмдэгт

төгрөг,

мөнгөөр

илэрхийлнэ. Гадаад валютаар гарсан ажил гүйлгээг зөвшөөрөгдсөн аргаар тухайн өдрийн Монголбанкны ханшийг төгрөгт шилжүүлэн бүртгэнэ. 5.8Санхүүгийн тайлан, мэдээ тушаах хугацаа Тус байгууллага нь улирлын санхүүгийн тайланг дараа улирлын эхний сарын 20-ны дотор, жилийн санхүүгийн тайланг дараа оны 2-р сарын 15-ны дотор гаргаж аудитаар баталгаажуулж, харъяа санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн төв байгууллагад тушаана. Сар бүрийн төсвийн зардлын гүйцэтгэлийн мэдээг дараа сарын 5-ны дотор гаргаж төсвийн ерөнхийлэн захирагчид ирүүлнэ.

ЗУРГАДУГААР ХЭСЭГ ДАНСНЫ НЭГДСЭН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт- 2.2.1 Дансдын кодчилол 13030101 13030201 13030301 13030501 14010100 1402010101 1402010102 1402010103 1402010104 1402010105 1402010201 1402010202 1402010203 1402010204 1402010205 140502 14050305 210101 210102 21010302 21010303 210105 21020101 22010101 22010102 22010103 22010301 22010302 22010303 22010304 22010305 22010306 22010307

Дансны бүлэг, дансны нэр Урсгал үйл ажиллагааны санхүүжилт / төвлөрсөн төсөв/ Урсгал үйл ажиллагааны санхүүжилт /Бусад шат/ Урсгал үйл ажиллагааны санхүүжилт /Төсөвт байгууллагаас/ Сургалтын төрийн сангаас Хүүгийн орлого Үндсэн үйл ажиллагааны орлого /Бакалавр/ Үндсэн үйл ажиллагааны орлого /Эчнээ/ Үндсэн үйл ажиллагааны орлого /Магистр/ Үндсэн үйл ажиллагааны орлого /Лицей/ Үндсэн үйл ажиллагааны орлого /МСҮТ/ Туслах үйл ажиллагааны орлого /Байр/ Туслах үйл ажиллагааны орлого /Дахин шалгалт/ Туслах үйл ажиллагааны орлого /Гуанз/ Туслах үйл ажиллагааны орлого /Жолоо/ Туслах үйл ажиллагааны орлого /Бусад/ Хөрөнгийн орлого Бараа материал худалдсаны олз Үндсэн цалин Нэмэгдэл цалин Илүү цагийн нэмэгдэл Унаа болон бусад нөхөн олговор Унаа, хоолны хөнгөлөлт Тэтгэврийн даатгалын шимтгэл Гэрэл цахилгаан Түлш халаалт Цэвэр бохир ус Бичиг хэргийн зардал Тээвэр шатахууны зардал Шуудан холбоо Дотоод томилолт Гадаад албан томилолт Ном хэвлэл захиалах, худалдан авах Хичээл үйлдвэрлэлийн дадлага

Агроэкологи бизнесийн сургуулийн дансны код

22010308 22010309 22010312 22010313 22010317 22010318 22010322 22010323 22010325 22010327 22010328 22020113 2202050402 27010201 27030101 270306 270309 270312 280102 28020205 310101 31020102 31020103 31020104 31020105 310204 330501 330502 350101 350401 350402 350403 350404 350405 350406 39020101 39020102 39020201 39020202 39020301 39020302 39020401

Сургалт семинар Эрдэм шинжилгээний ажил хийх Төлбөр хураамж жижиг татвар Харуул хамгаалалтын зардал Урсгал засварын зардал Биеийн тамирын уралдаан тэмцээний зардал Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл Аж ахуйн материал худалдан авах зардал Газрын төлбөр Ажил, үйлчилгээний хөлс Хог хаягдал устгах цэвэрлэх Оюутны замын зардлын хөнгөлөлт Шагнал тэтгэмжийн зардал Хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсаны тэтгэмж Нэг удаагийн тэтгэмж Тэтгэвэрт гарахад нь олгох нэг удаагийн мөнгөн тэтгэмж Нэг удаагийн буцалтгүй туслаж Шагнал, урамшуулал Суваг ашигласны түрээс Бараа материал худалдсаны гарз Касс жижиг мөнгөн сан /төгрөг/ ХУДАЛДАА ХӨГЖИЛ БАНК Данс: 403088728 ХААН БАНК Данс: 5068092385 ХАС БАНК Данс: 5000059186 ХААН БАНК Данс: 5046186687 Хадгаламж Байгууллагаас авах авлага Хувь хүмүүсээс авах авлага Тусгай зориулалттай материал Бичиг хэргийн материал Аж ахуйн материал Сэлбэг хэрэгсэл Түлш шатах тослох материал Барилгын засварын материал Хүнсний материал Барилга орон сууц Хуримтлагдсан элэгдэл /барилга орон сууц/ Авто тээврийн хэрэгсэл Хуримтлагдсан элэгдэл /Авто тээврийн хэрэгсэл/ Машин тоног төхөөрөмж компьютер Хуримтлагдсан элэгдэл /Машин тоног төхөөрөмж/ Тавилга аж ахуйн эд хогшил 30

39020402 39020801 39020802 39020803 39030101 39030102 41030101 41030102 41030103 41030601 510101 510301 5104 60

Хуримтлагдсан элэгдэл /Тавилга аж ахуйн эд хогшил/ Бусад үндсэн хөрөнгө Хуримтлагдсан элэгдэл /Бусад үндсэн хөрөнгө/ Номын фонд Програм хангамж Хасагдуулга /Програм хангамж/ Цалингийн өглөг НДШ-ийн өглөг ХАОТ-н өглөг код: 10000003 Байгууллагад төлөх өглөг Засгийн газрын сан Өмнөх үеийн үр дүн Хөрөнгийн дахин үнэлгээний зөрүү ОРЛОГО ЗАРДЛЫН НЭГДСЭН ДАНС

ДОЛДУГААР ХЭСЭГ САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН БЭЛТГЭХ БОДЛОГО, ГОРИМ Санхүүгийн байдал Хөрөнгө, өр төлбөр, капитал нь санхүүгийн байдлын хэмжилттэй шууд холбогдсон бүрдэл хэсгүүдийг дараах байдлаар тодорхойлно: а. Хөрөнгө гэдэг нь өнгөрсөн үйл явдлын үр дүн бөгөөд байгууллагад өгөөж бий болгохоор хүлээгдэж буй ирээдүйн эдийн засгийн өгөөж байдлаар Агроэкологи бизнесийн сургуулийн эзэмшилд байгаа нөөц болно. б. Өр төлбөр гэдэг нь Агроэкологи бизнесийн сургуулийн эдийн засгийн үр ашгийг өөртөө агуулж байгаа, нөөцөөс гарах үр дүн хүлээгдэж буй төлбөр тооцоо болон өнгөрсөн үйл явдлын үр дүнд үүссэн өнөөгийн хүлээх үүрэг болно. в. Цэвэр хөрөнгө гэдэг нь Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нийт хөрөнгийн дүнгээс бүх өр төлбөрийн дүнг хассаны дараа үлдэх хувь оролцоо болно. Хөрөнгө Хөрөнгийн ирээдүйн эдийн засгийн үр ашиг нь байгууллагын мөнгө ба мөнгөтэй адилтгах хөрөнгийг шууд ба шууд бус замаар бий болгох чадамж болно. Энэ чадамж нь Агроэкологи бизнесийн сургуулийн үйл ажиллагааны хэсэг учраас үр өгөөжийг бий болгоно. Мөн мөнгө ба мөнгөтэй адилтгах хөрөнгийн хөрвүүлэлт, мөнгөн хөрөнгийн гадагшлах урсгалыг багасгах боломжтой байж болно. Хөрөнгийг дараах байдлаар ангилна. -Эргэлтийн хөрөнгө 31

-Эргэлтийн бус хөрөнгө Эргэлтийн хөрөнгө Эргэлтийн хөрөнгө гэж нэг жилийн дотор эсвэл бизнесийн үйл ажиллагааны нэг мөчлөг /цикл/-ийн хугацаанд мөнгө болон хөрвөх чадвартай хөрөнгийг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл дараах тохиолдолд хөрөнгийг “эргэлтийн хөрөнгө” гэж үзнэ. а. Аж ахуйн нэгж, байгууллагын үйл ажиллагааны циклийн хэвийн нөхцөлд ашиглахаар хүлээгдэж байгаа, эсвэл худалдан борлуулахаар эзэмшиж байгаа. б. Үндсэндээ худалдах зориулалттай юм уу богино хугацаатай эзэмшиж байгаа бөгөөд тайлангийн өдрөөс хойш арван хоѐр сарын дотор ашиглахаар хүлээгдэж байгаа. в. Ашиглалтанд нь ямар нэг хязгаар тавигддаггүй мөнгө болон мөнгөтэй адилтгах хөрөнгүүд байна. Эргэлтийн хөрөнгийг дараах байдлаар ангилна. Үүнд: 

Касс /төгрөг/



Харилцах данс Үүнд:

- Худалдаа хөгжил банк данс: 403088728 - Хаан банк данс: 5068092385 - Хас банк данс: 5000059186 -Хаан банк данс: 5046186687



Хугацаатай болон хугацаагүй хадгаламж



Дансны авлага Үүнд: -Байгууллагаас авах авлага -Хувь хүмүүсээс авах авлага Бараа материал Үүнд: -Тусгай зориулалттай материал - Бичиг хэргийн материал - Аж ахуйн материал - Сэлбэг хэрэгсэл - Түлш шатах тослох материал - Барилгын засварын материал - Хүнсний материал

Эргэлтийн бус хөрөнгө а. Бүтээгдэхүүн эсвэл үйлчилгээний үйлдвэрлэлт буюу нийлүүлэлтэнд, бусдад түрээслэхээр эсвэл захиргааны зориулалтаар ашиглаж буй аж ахуйн нэгжийн эзэмшиж байгаа б. Нэгээс дээш тайлангийн хугацааны туршид ашиглагдахаар хүлээгдэж байгаа хөрөнгө.

Бие т хө р ө нгө Барилга байгууламж Машин тоног төхөөрөмж компьютер Авто тээврийн хэрэгсэл Тавилга аж ахуйн эд хогшил Номын фонд Үндсэн хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл Бусад хөрөнгө Бие т бус хө р ө нгө Үүнд: -Програм хангамж -Биет бус хөрөнгийн хасагдуулга Өр төлбөр Өр төлбөр гэдэг нь ямар нэг тодорхой арга замаар биелэгдэх үүрэг хариуцлага юм. Өр төлбөр нь гэрээгээр буюу дүрмийн шаардлагын дагуу хуулийн хүчин төгөлдөр байх ѐстой. Энэ нь голдуу хүлээн авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн дүн байж болно. Тэрчлэн өр төлбөр нь ажил хэргийн сайн харилцаа тогтоох буюу шударгаар ажиллах, ажил хэргийн явцад бий болдог. Өр төлбөр нь голдуу хөрөнгө худалдаж авсан, хөрөнгө авах тухай үл цуцлагдах гэрээ байгуулсан үед үүсдэг. Энэ гэрээ нь үүргээ биелүүлэх эдийн засгийн чадваргүйгээс их хэмжээний торгууль төлөх эсвэл аж ахуйн нэгж гадагш нь нөөцөө шилжүүлэх боломжоо алдахыг хэлж байгаа юм. Өр төлбөрийг дараах байдлаар ангилна. Богино хугацаат өр Урт хугацаат өр Богино хугацаат өр төлбөр Дараах тохиолдолд өр төлбөрийг богино хугацаат өр төлбөр гэж үзнэ. а. Агроэкологи бизнесийн сургуулийн үйл ажиллагааны циклийн хэвийн нөхцөлд төлбөр нь барагдахаар хүлээгдэж байгаа. б. Санхүүгийн байдлын тайлангийн өдрөөс хойш арван хоѐр сарын дотор төлбөр нь барагдах боломжтой байх. Богино хугацаат

өр төлбөрийг санхүүгийн байдлын

байдлаар ангилж бүртгэнэ. Үүнд: Цалингийн өглөг Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн өглөг

тайланд

дараах

Хувь хүний орлогын албан татварын өглөг Орлогын татварын өглөг Байгууллагад төлөх өглөг Хойшлогдсон татварын өглөг Урьдчилж орсон орлого Өм ч

Эзэмшигчдийн өмчийг төрийн болон хувийн өмч гэсэн нэрээр ангилна. Эзэмшигчдийн өмчийн ангилал: 

Засгийн газрын сан



Хуримтлагдсан үр дүн



Хөрөнгийн дахин үнэлгээний зөрүү



Эзэмшигчдийн өмчийн бусад хэсэг

Хөрөнгөөс өр төлбөрийг хассаны дараах дүнг “өмч” гэж тодорхойлно. Эзэмшигчдийн өмч = Хөрөнгө-өр төлбөр Хөрөнгө, өр төлбөр, өмчийн элементүүдийг дээрх тодорхойлолтыг хангаж, хүлээн зөвшөөрөлтийн шалгуурыг хангаж байвал санхүүгийн тайланд хүлээн зөвшөөрнө. Үүнд: а. Тухайн зүйлээс ирээдүйд эдийн засгийн өгөөжийг байгууллага хүлээх, эсвэл гадагшлуулах нь магадлалтай байх. б. Тухайн зүйл нь найдвартай хэмжигдэх өртөг эсвэл үнэ цэнэтэй байх гэсэн хүлээн зөвшөөрөлтийн зарчмуудыг баримтална. Үйл ажиллагааны үр дүн Ашиг нь үйл ажиллагааны үр дүнгийн үзүүлэлт болохоос гадна хөрөнгө оруулалтын өгөөж юм. Ашгийн хэмжүүрт хамрагдах бүрдэл хэсгүүд бол орлого ба зардал юм. Орлого ба зардлыг хүлээн зөвшөөрснөөр санхүүгийн тайлан гаргахад ашиглаж байгаа капиталын хэвийн хэмжээг хадгалах ойлголтоос хамаарна. Орлого, зардлын бүрдэл хэсгүүдийг дараах байдлаар тодорхойлно. а. Орлого гэж хөрөнгийг бий болгох буюу нэмэгдүүлэх хэлбэрээр тайлангийн хугацаанд эдийн засгийн үр ашгийн өсөлт буюу өөрийн капитал болон эзэмшигчийн оруулснаас бусад хэлбэрээр өмчийг нэмэгдүүлэхэд хүргэсэн өрийн бууралтыг хэлнэ. б. Зардал гэж хөрөнгийг хасагдуулж, элэгдүүлэх хэлбэрээр тайлант үед гарсан эдийн засгийн үр ашгийн бууралт буюу өмч эзэмшигчдэд хуваарилахаас бусад байдлаар өмчийг багасгах, өр төлбөр нэмэгдэхийг хэлнэ.

САНХҮҮГИЙН БҮРТГЭЛИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ГОРИМУУД Нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт нь тухайн ажил гүйлгээ, үйл

явдлыг

санхүүгийн тайланд гаргаж илэрхийлэх талаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн албан ѐсны заавар юм. НББ-ийн дансны бүтэц: 1. Орлого, орлогын үйл ажиллагааны горим, дансны жагсаалт 2. 3ардал,зардлын үйл ажиллагааны горим, дансны жагсаалт 3. Санхүүгийн бүртгэлийн бодлого, ажлын горим НАЙМДУГААР ХЭСЭГ НББ-ИЙН ТУСГАЙ БОДЛОГО, ГОРИМУУД 8.1 Орлого бүртгэлийн бодлого горим 8.1.1 Орлогын бүртгэлийн бодлого: Орлого гэдэг нь байгууллагын ердийн, хэвийн үйл ажиллагааг хангах хугацаанд бий болсон хөрөнгийн дотогшлох урсгал, өр төлбөр барагдуулалтын үр дүнд орж ирж байгаа бөгөөд өмчлөгчдөөс оруулах нэмэгдэл хөрөнгө оруулалтаас бусад цэвэр хөрөнгө өмчийг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн өгөөж буюу үйлчилгээний чадавхиас орох нийт орлогын урсгал юм. Үүнд: - Татварын орлого - Нийгмийн хамгаалал, тусгай сангийн орлого - Татаас санхүүжилтийн орлого - Тусламжийн орлого - Үйлчилгээний орлого болно. 8.1.2 Орлогын бүртгэлийн горим: Орлого нь байгууллагын үндсэн үйл ажиллагааны орлого, санхүүжилтийн орлого, хууль тогтоомжоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн бусад орлогоос бүрдэх бөгөөд энэ нь тухайн тайлангийн хугацаанд төсвийн тухай хуулиар батлагдсан байна. Эдгээр орлогыг зориулалтаар нь урсгал үйл ажиллагааны зардлын, хөрөнгийн зардлын орлого гэж ангилна. 8.1.3 Орлого хүлээн зөвшөөрөх ба үнэлэх: Хэрэгжсэн эсвэл хэрэгжих боломжтой болсон, орлогын илэрхийлэх өгөөжийг хүртэхийн тулд орлого олох үйл явц дуусгавар болсон тохиолдолд орлого иж бүрдсэн гэнэ. Орлогыг дараах байдлаар хүлээн зөвшөөрнө. 

Бараа, үйлчилгээг

мөнгөөр эсвэл мөнгө нэхэмжлэх

арилжсан үед орлого хэрэгжсэн гэнэ.

эрхээр /авлага/



Мөнгө эсвэл мөнгө нэхэмжлэх эрхийн тогтоосон дүнд шууд хөрвөх боломжтой хөрөнгийг арилжаагаар хүлээн авсан бол орлого хэрэгжих бүтээгдэхүүнийг худалдан авагчдад хүлээлгэн өгсөнөөр борлуулалтын орлогоор хүлээн зөвшөөрнө.



Ажил үйлчилгээний /нийлүүлсэн бүтээгдэхүүн/-ний орлогыг аккруэл суурьт үндэслэн тайлант хугацааны туршид хуримтлуулан, хэрэглэгчдэд ажил үйлчилгээ үзүүлж, бараа бүтээгдэхүүнийг худалдан авагчдад шилжүүлж нэхэмжлэх боломжтой болсон үед хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ.



Хүү, түрээсийн орлого нь байгууллагын хөрөнгийг бусад этгээд ашиглахыг зөвшөөрсөний дүнд бий болсон орлогыг өнгөрсөн хугацаа буюу хөрөнгө ашиглалтаар хүлээн зөвшөөрдөг.



Орлогыг анх хүлээн авсан буюу авлага болгон тооцсон дүнгээр хэмжиж тодорхойлно.



Үнэ төлбөргүй, хандиваар хүлээн авсан бараа бүтээгдэхүүнийг орлого гэж хүлээн зөвшөөрнө. Энэ талаар санхүүгийн тайланд тодруулга хийнэ.



Орлогыг олон улсын валютын сангаас гаргасан Засгийн газрын санхүү, статистикийн

заавар

болон

Төсвийн

тухай

хууль

тогтоомж

түүнийг

хэрэгжүүлэх заавар журам болон холбогдох бусад хууль, тогтоомжийн дагуу ангилна. Татаас санхүүжилтийн орлогыг хүлээж авсан мөнгөн дүнгээр үнэлж бүртгэнэ. Татаас санхүүжилтийн орлогын бүртгэл нь: а/ Агроэкологи бизнесийн сургууль нь дээд шатны төсвийн эрх захирагчдаас татаас санхүүжилтийн орлогыг хүлээн авч “урьдчилж орсон орлого” дансанд бүртгэнэ. Дт Мөнгө Кт Урьдчилж орсон орлого - татаас санхүүжилтийн орлого б/ Ажлын гүйцэтгэл /нийлүүлсэн бүтээгдэхүүн/ буюу бодит зарлагын дүнгээр урьдчилж орсон орлогын дансыг хорогдуулж, татаас санхүүжилтийн орлогын дансанд бичилт хийнэ. Дт Урьдчилж орсон орлого Кт Татаас санхүүжилтийн орлого в/ Санхүүжилт нь орж ирээгүй боловч бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийг хүлээн зөвшөөрөхөд дараах байдлаар бүртгэнэ. Дт Авлага татаас санхүүжилтийн орлого /бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийн/ Кт Орлого татаас санхүүжилтийн орлого/ бүтээгдэхүүн

нийлүүлэлтийн/ Орлогыг дараах байдлаар дөрөв ангилна 1100: ТАТВАРЫН ОРЛОГО 1200: НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН ХУРААМЖ 1300: ТУСЛАМЖ, ТАТААС, САНХҮҮЖИЛТИЙН ОРЛОГО 1400: ТАТВАРЫН БУС ОРЛОГО 1100: Татварын орлого нь татварын ерөнхий хуулиар тодорхойлсон албан татвар, хураамж, төлбөрөөс бүрдэнэ. 1200: Нийгмийн хамгааллын хураамж Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн дагуу иргэн болон төр, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас зохих журмын дагуу шимтгэл төлж, нийгмийн даатгалын сан бүрдүүлэх, даатгуулагч өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвараа алдах, өвчлөх, ажилгүй болоход өөрт нь тэрчлэн даатгуулагч нас барахад түүний асрамжинд байсан хүмүүст хууль тогтоомжид заасан тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр өгөх зориулалт бүхий ажил үйлчилгээтэй холбогдсон заавал даатгуулах орлогыг энэ дансанд бүртгэнэ. (энэ дансыг нийгмийн даатгалын байгууллага хөтөлнө) Энэ орлогыг ажиллагчдаас төлөх шимтгэл, ажил олгогчоос төлөх шимтгэл гэж 2 ангилна. 1300: Тусламж, татаас, санхүүжилтийн орлого Олон улсын байгууллага болон бусад шатны төсвөөс төвлөрүүлэх орлого (санхүүгийн дэмжлэг), дотоодын байгууллага, хувь хүмүүсээс хариу төлбөргүй олгосон буцалтгүй тусламжийн мөнгөн орлогыг энэ дансанд бүртгэнэ. Буцалтгүй тусламжийг шинж чанар, зориулалтаар нь урсгал тусламж, хөрөнгийн тусламж гэж 2 ангилж бүртгэнэ. Засгийн газрын бусад түвшинээс авах тусламж, санхүүжилтэд нэгдсэн төсвийн тухай хууль тогтоомж болон холбогдох бусад хууль тогтоомжид заасан бусад шатны төсвийн эрх захирагчдаас хариу төлбөргүй шилжиж ирсэн орлогыг энэ дансанд бүртгэнэ. Ихэвчлэн төсвийн дээд шатны эрх захирагчаас татаас санхүүжилтийг дараагийн шатны төсвийн эрх захирагчдад олгоно. Тусламж нь мөнгөн хэлбэрээр олгогдох бол тусламжийг олгохоор амлаж, гэрээ хэлэлцээрт заасан мөнгөн дүн, шилжүүлэхээр тохиролцсон хугацааг харгалзан эсвэл хүлээн авсан мөнгөн дүнгээр бүртгэлд тусгана. Тусламж нь биет хөрөнгийн хэлбэрээр орж ирсэн бол гэрээ хэлэлцээрт тохиролцсон үнэ, биет хөрөнгийн тоо хэмжээ, тусламжийг хүлээн авахаар тохиролцсон хугацааг үндэслэн бүртгэнэ.

Харин үндсэн хөрөнгийн хэлбэрээр хүлээн авсан тусламжийг тусламжийн орлого гэж бүртгэхгүй бөгөөд засгийн газрын сан, үндсэн хөрөнгийг нэмэгдүүлсэн бичилт хийнэ. А. Буцалтгүй тусламжаар олгосон орлогыг мөнгөөр хүлээж авсан үед орлого гэж бүртгэнэ. Дт Мөнгөн хөрөнгө Кт Тусламжийн орлого-ОУ-ын байгууллага урсгал Б. Буцалтгүй тусламжийн орлогыг үндсэн хөрөнгө болон бусад бүтээгдэхүүн худалдан авахад зориулж мөнгөөр олгосон бол дээрхийн адилаар бүртгэнэ. В. Буцалтгүй тусламжийн орлогыг хөрөнгө тухайлбал, бараа материал хүлээж авсан бол гэрээнд заасан эсвэл зах зээлийн үнээр бүртгэнэ Дт Бараа материал Кт Тусламжийн орлого Татаас санхүүжилтийн орлого нь төсвийн тухай хууль тогтоомж болон холбогдох бусад хууль тогтоомжид заасан хариу төлбөргүй шилжиж ирсэн орлогыг хэлнэ. Тус байгууллага нь аккруэл суурьтай бүртгэл хөтлөх боловч татаас санхүүжилтийн орлогыг мөнгөн сууриар бүртгэнэ. Хүлээж авсан санхүүжилтийг мөнгөн дүнгээр үнэлж урьдчилж орсон орлогод бүртгэнэ. Татаас санхүүжилтийн орлогыг батлагдсан төсвийн хүрээнд олгохоор амласан хянагдаж зөвшөөрөгдсөн мөнгөн дүн, шилжиж ирсэн хэмжээг үндэслэн бүртгэнэ. Төсвийн зардлын санхүүжилтийн заавар журамд санхүүжилт олгох горимыг бас харгалзана. Төсвийн

ерөнхийлөн

захирагчдаас

дараагийн

шатны

төсвийн

эрх

захирагчдад олгох санхүүжилтийг татаас, санхүүжилтийн орлого дансанд зориулалтаар нь ангилж бүртгэнэ. Төсөл тусгай сан нь дээд шатны төсвийн эрх захирагчдаас татаас санхүүжилтийн

орлогыг

хүлээн

авч,

санхүүжилтийн

орлого

дансанд

бүртгэнэ. Дт Мөнгөн хөрөнгө Кт Санхүүжилтийн орлого /УОО/ урсгал төсвийн Санхүүжилт нь орж ирээгүй боловч бүтээгдэхүүний нийлүүлтийг хүлээн зөвшөөрөхөд дараах байдлаар бүртгэнэ. Дт Авлага - Татаас, санхүүжилтийн орлого

Кт Орлого - Татаас, санхүүжилтийн орлого /УОО/ Засгийн газрын санхүүжилтэд гадаад зээлийн хөрөнгөөр нийлүүлэгдэж байгаа бараа, материал, сэлбэг хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийн гааль болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөгдсөн дүнг оруулна. 1400: Татварын бус орлого Энэ ангилалд албан татварын тухай хууль тогтоомжид заагдаагүй гэхдээ улсын орлогод хамрагдах орлогын ажил гүйлгээг бүртгэнэ. Үүнд: аж

ахуйн

нэгжийн өмчийн орлого, бараа үйлчилгээний борлуулалт, төлбөр, хураамжийн орлого, торгууль шимтгэлийн орлого, тусламжаас бусад шилжүүлэг, татварын бусад орлого зэрэг хамрагдана. Үйлчилгээний орлогын бүртгэл. Үйлчилгээний

орлого

гэдэг

нь

Агроэкологи

бизнесийн

сургуулийн

нийлүүлсэн бүтээгдэхүүн үзүүлсэн үйлчилгээний орлогыг хэлнэ. Үйлчилгээний орлогыг дараахь байдлаар ангилна. 1. Байгууллагын өмчтэй холбоотой орлого 2. Сургалтын орлого 3. Торгууль төлбөрийн орлого 4. Бусад орлого Тайлангийн хугацааны эцэст орлого зарлагын дансыг ОЗНД-нд хаана. ОЗНД-ны үлдэгдлийг хуримтлагдсан үр дүн дансны тайлангийн жилийн үр дүн дансанд хаана. Үйлчилгээний орлогыг холбогдох хууль тогтоомж, заавар гэрээнд заасан төлбөр ногдуулах журмын дагуу төлбөрийн хувь хэмжээ, төлөх хугацаа болон төлбөр хийсэн баримтыг үндэслэн бүртгэнэ Төсөл, тусгай сангийн ажил, үйлчилгээний орлогыг дараах байдлаар бүртгэнэ Ажил үйлчилгээний орлогын авлага: Дт Авлага Кт Ажил үйлчилгээний орлого Энэхүү орлогыг мөнгөөр хүлээн авахад Дт Мөнгөн хөрөнгө Кт Авлага Төлбөртэй үйлчилгээний орлогыг урьдчилж хүлээн авахад: Дт Мөнгөн хөрөнгө Кт Урьдчилж орсон орлого 39

Урьдчилж орсон орлогыг орлогын дансанд шилжүүлж бүртгэхэд: Дт Урьдчилж орсон орлого Кт Ажил, үйлчилгээний орлого Хүүгийн орлогыг: Дт Авлага -зээлийн хүүгийн Кт Хүүгийн орлого энэ орлогыг мөнгөөр хүлээн авахад: Дт Мөнгөн хөрөнгө Кт Авлага -хүүгийн орлого Торгууль төлбөрийн орлогыг зөвхөн мөнгөөр хүлээн авсан үед хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ. Төсөл, тусгай сангийн тухай /өрөнд хураагдсан бараа зэрэг/ барааны борлуулалттай холбогдсон ажил гүйлгээг борлуулалтын дүнгээр бүртгэнэ. Дт Мөнгөн хөрөнгө Кт Ажил үйлчилгээний орлого - бараа борлуулсаны орлого Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бүртгэл Тайлангийн хугацааны эцэст байгаа гадаад валютын үлдэгдлийг тайлангийн өдрийн Монгол банкны зарласан гадаад валютын ханшаар үнэлэхэд ханш өссөнөөс үүссэн олзыг дараах байдлаар бүртгэнэ Дт Мөнгөн хөрөнгө Кт Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн олз Гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтөөр хөрөнгө /мөнгөн хөрөнгө, авлага/ийн үлдэгдэл нэмэгдэхэд эсвэл өр төлбөрийн үлдэгдэл буурахад ханшийн зөрүүгийн олз үүснэ. Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн олзыг үр дүнгийн тайланд тусгана. Хөрөнгө худалдсаны орлогын бүртгэл Үндсэн хөрөнгийгдансны үнээс нь өндөр үнээр худалдсан бол худалдсан үнэ болон дансны үнэ хоѐрын зөрүүгээр олсон олзыг тодорхойлно. Биет хөрөнгийг худалдах үед олсон олзыг орлогоор хүлээн зөвшөөрч үр дүнгийн тайланд тусгана. Санхүүгийн тайлангийн тодруулга Орлогыг

хүлээн

зөвшөөрөх

талаар

бүртгэлийн

бодлогын

өөрчлөлт,

болзошгүй олз ба гарзын талаар тодруулга хийнэ. /Санхүүгийн тайлангийн тодруулгагүй санхүүгийн тайланг НББОУС-д нийцсэн тайлан гэж үздэггүй/

ОРЛОГЫН ДАНСНЫ ЖАГСААЛТ Дансны код 1200 1201000000 1201010000 1201020000 1201020100 1201020200 1201020300

Хүснэгт- 2.2.2

1303010300 1303010500 1303030100 1303020100 130304 1303040100 1303040200 1303040300 1303040400

Дансны нэр НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН ХУРААМЖ Нийгмийн даатгалын шимтгэл Ажиллагчдаас төлөх Ажил олгогчоос төлөх Улсын төсөвтэй харьцдаг байгууллагаас Орон нутгийн төсөвтэй харьцдаг байгууллагаас Аж ахуйн нэгж байгууллагаас Сайн дурын даатгуулагч, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, ажилгүй иргэд Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл Ажиллагсдаас төлөх Ажил олгогч, аж ахуйн нэгжээс төлөх Улсын төсөвт байгууллагаас төлөх Төр бүрэн хариуцах даатгуулагчийн хураамж Нөхөн олговор авагсадын төр хариуцах шимтгэл Сайн дурын даатгуулагчаас Бусад орлого ТАТААС САНХҮҮЖИЛТИЙН ОРЛОГО Олон улсын байгууллагын тусламж Урсгал тусламж Хөрөнгийн тусламж Засгийн газрын бусад түвшнээс авах тусламж, санхүүжилт Урсгал үйл ажиллагааны санхүүжилт / Төвлөрсөн төсөв/ Урсгал үйл ажиллагааны санхүүжилт /Бусад шат/ Урсгал үйл ажиллагааны санхүүжилт / Төсөвт байгууллагаас/ Засгийн газрын нөөц хөрөнгө Хөрөнгийн санхүүжилт Яамдаас олгосон үйл ажиллагааны санхүүжилт Орон нутгаас урсгал үйл ажиллагааны санхүүжилт Нийгмийн даатгалын сангаас Нэг иргэнд нормативаар олгох зардал ЭМДС-аас эмнэлгүүдэд олгох санхүүжилт НДС-ийн шилжүүлэг ЭМДС-ийн шилжүүлэг

130305

Бусад ЗГ-ын тусгай зориулалтын сангаас санхүүжих

1303050100 1303050101

Сургалтын төрийн сангаас ТАХ-ын 1 хүүхдийн сургалтын төлбөр

1201040000 1202000000 1201010000 1201020000 1201020100 1201020200 1201020300 1201040000 1201050000 1300 1302000000 1302010000 1302020000 1303 1303010100 1303020100 1303030100

1303050102 1303050300 1400 1401000000 1401010000 1402 1402010101 1402010102

Буцалтгүй тусламжаар суралцагчдын тэтгэлэг Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан ТАТВАРЫН БУС ОРЛОГО Өмчийн орлого Хүүгийн орлого Төсөвт байгууллагын ажил үйлчилгээний орлого Үндсэн үйл ажиллагааны орлого / Бакалавр / Үндсэн үйл ажиллагааны орлого / Эчнээ /

1402010103

Үндсэн үйл ажиллагааны орлого / Магистр /

1402010104

Үндсэн үйл ажиллагааны орлого / Лицей /

1402010105

Үндсэн үйл ажиллагааны орлого / МСҮТ /

1402010201

Туслах үйл ажиллагааны орлого / Байр /

1402010402 1402010403 1402010404 1402010405 140502 14050305

Туслах үйл ажиллагааны орлого / Дахин шалгалт / Туслах үйл ажиллагааны орлого / Гуанз / Туслах үйл ажиллагааны орлого / Жолоо / Туслах үйл ажиллагааны орлого / Бусад / Хөрөнгийн орлого Бараа материал худалдсаны олз 8.2 Зардлын бүртгэлийн бодлого, горим

8.2.1 Зардлын бүртгэлийн бодлого Зардал гэдэг нь хөрөнгийн зарлагын урсгал, зарцуулалт эсвэл өр төлбөр хэлбэрээр тайлант хугацааны туршид гарсан эдийн засгийн ирээдүйн өгөөж буюу үйлчилгээний чадавхийн бууралт бөгөөд өмчлөгчдөд хуваарилагдсанаас бусад цэвэр хөрөнгө өмчийн бууралт гэх буюу байгууллагын үйл ажиллагаа явуулахтай холбогдон гарч буй хөрөнгийн бууралт, хөдөлмөрийн зохицуулалт юм. Мөн тайлангийн хугацаанд байгууллагын ажил үйлчилгээний явцад хөрөнгө багасгах, эсвэл өр төлбөр нэмэгдэх байдлаар эдийн засгийн үр дүнг хорогдуулах ажил гүйлгээг “зардал” гэнэ. 8.2.2 Зардлыг хүлээн зөвшөөрөх ба үнэлэх Үйл ажиллагааны зардлыг тайлант хугацааны туршид аккруэл суурьт үндэслэн холбогдох зардлын дансуудад хуримтлуулан бүртгэнэ. Аккруэл суурьт бүртгэлийн хувьд ажил гүйлгээ гарсан бөгөөд мөнгөн дүнг нь хэмжиж тодорхойлох боломжтой болсон үед төлбөр хийгдсэн эсэхээс үл хамааран гарсан зардлаас тайлант хугацаанд хамаарах хэсгийг хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ. Тайлант хугацааны эдийн засгийн үр дүн буурч, зарлагын урсгал гарах нь магадлалтай, уг урсгалыг бодитойгоор хэмжих боломжтой бол зардалд хүлээн

зөвшөөрч бүртгэлд тусгана. Зардлыг дээрхи шалгуураас гадна дараах зарчмыг баримтлан хүлээн зөвшөөрнө. -Материаллаг байх зарчим: Зардал нь материаллаг бол тусад нь толилуулах бөгөөд шинж чанараараа ижил, хэмжээний хувьд материаллаг зүйлүүдийг нэгтгэж болно. Харин материаллаг бус дүнтэй зардлуудыг шинж чанар, чиг үүргийн нь дагуу ижил зардлуудын дүнтэй нэгтгэх бөгөөд тэдгээрийг тусад нь толилуулах шаардлагатай. -Зэрэгцүүлэгдэхүйц байх зарчим: Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийн тоон мэдээлэл нь /орлого, зардал, хөрөнгө, өр төлбөр, өмч/ тайлант болон өмнөх үеийнхээ хувьд зэрэгцүүлэгдэхүйц байна. -Уялдаат зарчим: Ажил гүйлгээний үр дүнд бий болсон орлогыг хүлээн зөвшөөрч бүртгэсэн бол түүнтэй холбогдон гарсан зардлыг хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ. -Системтэй, оновчтойгоор хуваарилах зарчим: Эдийн засгийн өгөөжийг нэгээс дээш тайлант хугацаанд хүртэхээр бол зардлыг орлого олох хугацаатай нь уялдуулан тайлангийн үеүдэд системтэйгээр хуваарилна. Тухайлбал биет болон биет бус хөрөнгийн ашиглалттай холбоотой зардлыг хүлээн зөвшөөрөхөд хэрэглэнэ. -Зардлыг нэн даруй хүлээн зөвшөөрөх зарчим: Зардал нь ирээдүйн эдийн засгийн өгөөжийг бий болгохгүй, эсвэл энэхүү өгөөж нь балансад хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрөгдөх нөхцөлийг хангахгүй юмуу хангахаа больсон үед энэ зарчмыг хэрэглэнэ. 8.2.3 Зардлын ангилал Төсвийн зарлагыг мөрдөгдөж байгаа хууль, тогтоомж, олон улсын валютын сангаас эрхлэн гаргадаг Засгийн газрын санхүүгийн статистикийн

зааврын

зардлын ангилал, төсвийн төлөвлөлтийн өнөөгийн түвшин зэргийг үндэслэн ангилна. Удирдлагуудын шийдвэр гаргалтанд нөлөөлхүйц байдлаар нь зардлыг дараах байдлаар ангилдаг: 1. Бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлтэй холбоотойгоор : -

Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн зардал

Үйл ажиллагааны зардал /удирдлагуудын/

2. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хэмжээтэй хамааралтайгаар нь:

Хувьсах, тогтмол, хагас хувьсах холимог

Бүтээгдэхүүний бус зардал /торгууль, хандив, хөрөнгийн/

3. Зардлын төвтэй нь уялдуулан: -

Үйлдвэрлэлийн нэгжийн зардал

Үйлчилгээний нэгжийн зардал /ж:нь: цайны газар/

4. Санхүүгийн тайланд тусгагдах байдлаар: -

Капиталжуулах зардал

Үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх

Бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах

Хөрөнгийн ашиглалтын хугацааг уртасгах

Шинэ технологи бүрдүүлэх боломжийг хангах

Орлого олох зардал энэ нь үр ашиг авчирахад чиглэгддэг

5. Өртгийн обьекттой хамааралтайгаар нь: -

Шууд ба шууд бус зардал гэж ангилна

8.3Улс орон нутгийн төсвийн зарлагын эдийн засгийн чиг үүргийн ангилал 2100:

АЖИЛЛАГСАДЫН ЗАРДАЛ

2200:

БАРАА ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ УРСГАЛ ЗАРДАЛ

2300: ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ, ҮНДСЭН ХӨРӨНГИЙН АШИГЛАЛТЫН ЗАРДАЛ 2400:

ХҮҮГИЙН ЗАРДАЛ

2500:

ТАТААС, САНХҮҮЖИЛТ

2600:

ТУСЛАМЖ ШИЛЖҮҮЛЭГ

2700:

НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН ЗАРДАЛ

2800:

БУСАД ЗАРДАЛ

2100: Ажиллагсадтай холбогдсон зардлын бүртгэл Төрийн албаны тухай хуульд заасны дагуу ажиллагсадтай холбоотой тооцоо үндсэн болон нэмэгдэл цалин, хөлсийг энэ дансанд бүртгэнэ. Нийгмийн

даатгалын

зардлыг

хүлээн

зөвшөөрөх

болон

үнэлж

тодорхойлохдоо "нийгмийн даатгалын тухай хууль" болон "эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль" түүнийг хэрэгжүүлэх заавар журмын холбогдох заалтыг дагаж мөрдөнө. Ажил олгогч нь ажиллагсдад олгох цалин хөлс болон түүнтэй адилтгах орлогоос төлөх нийгмийн даатгалын болон эрүүл мэндийн даатгалын хураамжийг хууль тогтоомжийн дагуу тодорхойлсон хэмжээгээр уг зардлыг хүлээн зөвшөөрч тухайн зардал дансанд бүртгэнэ.

8.3.1 Цалин хөлсний бүртгэлийн бодлого, горим 1.

Хөдөлмөрийн

байгууллага

нь

зардлын

удирдах

албан

бүртгэл,

тооцоололт

тушаалтны

цалин

төрийн

хөлсний

албаны талаар

төв

санал

боловсруулахдаа албан тушаалаас гадна ажлын үр дүнгээс хамаарах чиглэлийг баримтлан дараах шаардлагыг харгалзана. 1.1 Адил албан тушаалт, адил хэмжээний цалин хөлс тогтоох 1.2 Тухайн албан тушаалын хариуцлагын түвшин 1.3 Тухайн албан тушаалын үүргийг гүйцэтгэхэд шаардагдах мэдлэг чадвар 1.4 Төсвийн ерөнхийлэн захирагч тухайн ерөнхий менежерийн цалин хөлс, хөлсний хэмжээг тогтоохдоо төрийн албаны төв байгууллагын саналыг харгалзан үр дүнгийн гэрээний хэрэгжилтийг үндэслэнэ. Төрийн албан хаагчийн ажиллах нөхцөл, баталгаа нь төрийн албаны тухай хууль болон Төрийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн хуульд заасан зарчмаар хэрэгжинэ. Үндсэн ба нэмэгдэл цалингийн тооцоо Төрөөс цалинд зохицуулалт хийх үндсэн арга хэрэгсэл нь цалин хөлсний доод хэмжээг хуулиар тогтоож байдаг. Үндсэн цалин

Хүснэгт – 2.2.3

Шатлал Ажилласан жил

Цалин /төгрөг/

Тэнхим ийн эрхлэгч

Менеж ер

Дэд захира л

Гүйцэтг эх Захирал

ТҮМБ -5

ТҮМБ6

ТҮМБ7

ТҮМБ8

ТҮМБ-9

Дад.баг ш

Багш

Ахлах багш

Дэд пр о

ТҮМБ1

ТҮМБ2

ТҮМБ3

ТҮМБ -4

1-4

656000

706700

734400

822156

889434

949010

1012982

1082072

5-12

661248

712200

740400

828900

896853

957100

1021717

1091502

13-16

674473

726488

755400

846400

942400

977300

1019000

1123300

17-24

707444

762700

793500

890000

968900

25 с дээш

744225

801398

836000

939000

977300

1198100

Нэмэгдэл цалин: Тэнхимийн эрхлэгчийн -

/багш нарт/ 20000

Менежрийн

/ажилчдад/ 20000

Зэрэг дэвийн нэмэгдэл

/доктор / үндсэн цалин*15%

Мэргэжпийн зэргийн нэмэгдэл

/МНБ/ үндсэн цалин*15%

Илүү цаг

“А” цаг 80000, “Б” цаг 65000

Хоол унааны мөнгө

/ 5000*22/

110000

Цалин хөлсний бүртгэлийн горим Цалин хөлсний зардлын дүнг бодитойгоор тодорхойлж дараах журналын бичилтүүдийг хийнэ. а/ Та й ла нгий н хугацаа нд олговол зо хи х цали н Дт Цалингийн зардал Кт Өглөг -цалингийн тооцоо б/ Байгууллага олговол зохих цалингаас суутган төлөх төлбөрийг тооцож буса д өглө г т ши лжүүлэн бүр тгэнэ . Дт Өглөг -Цалин тооцоо Кт НДШ -ийн өглөг Кт ХХОАТ-ийн өглөг Кт Бусад өглөг в/ Эдгээр суу тган тө лбө р и й г тө лө хө д Дт НДШ -ийн өглөг Дт ХХОАТ-ийн өглөг Дт Бусад өглөг Кт Мөнгө г/ Ца ли нг бэлнээр о лгохо д Дт Цалингийн тооцоо Кт Мөнгө д/ Ца ли нг ур ь дчи лж тө лө хө д Дт Цалингийн урьдчилгаа Кт Мөнгө е/ Ажлын гүй цэтгэ ли й н би е лэлти й г үндэслэн ур ь дчилга а г ха а ж ца ли нги йн

то о цоо данса нд би чнэ . Дт Цалингийн тооцоо Кт Цалингийн урьдчилгаа

Дт Цалингийн урьдчилгаа Кт Цалингийн өглөг Дт Цалингийн өглөг Кт ХХОАТ өглөг Кт НДШ-ийн өглөг Кт Цалингийн урьдчилгаа Кт Бусад суутгал Ээлжийн амралтын олговор Монгол Улсын хөдөлмөрийн тухай хуулийн дагуу байгууллага ээлжийн амралтын хуваарийг тухайн жилийн эхний улиралд багтаан байгууллагын ерөнхий захирлын тушаалаар батлуулж мөрдөнө. Байгууллага нь өөрийн ажилчиддаа ээлжийн амралтыг жилдээ багтаан заавал биеэр эдлүүлнэ. Ажилтны ээлжийн амралтийн үндсэн хугацаа 15 хоног байна. Багш нар 48 хоног Ажилчид 30 хоног АШИГЛАГДАХ АНХАН ШАТНЫ БҮРТГЭЛИЙН МАЯГТ Санхүү эдийн засгийн сайд, Үндэсний статистикийн газрын даргын 2002 оны 171/111 тоот хамтарсан тушаалаар баталсан "Өмчийн бүх хэлбэрийн аж ахуйн нэгж, байгууллагад нийтлэг хэрэглэгдэх анхан шатны бүртгэлийн маягтыг нөхөх зааврын"

дагуу хөтөлнө.

Ажлын цаг ашиглалтын бүртгэл

НХМаягт ЦХ-1

Ажлын цагийн тооцоо

НХМаягт ЦХ-2

Цалингийн тооцооны карт

НХМаягт ЦХ-4

Цалингийн урьдчилгаа олгох хүснэгт

НХМаягт ЦХ-5а

Цалин олгох хүснэгт

НХМаягт ЦХ-56

Нягтлан бодох бүртгэлийн маягт Санхүү, эдийн засгийн сайдын 2002 оны 191 тоот тушаалаар баталсан "Аж ахуйн нэгж , байгууллагад нийтлэг хэрэглэгдэх нягтлан бодох бүртгэлийн маягт аргачлалын дагуу хөтөлнө. Ажиллагчдын цалин хөлсний дэлгэрэнгүй бүртгэл

ЦХ-1

Ажиллагчидтай хийх тооцооны дэлгэрэнгүй бүртгэл

ЦХ-2

Дансны бүртгэл:

СЭЗСайд, Үндэсний статистикийн газрын даргын 2002 оны 171/111 тоот тушаал

Хүснэгт – 2.2.4 Дансны код

Дансны нэр

2100

АЖИЛЛАГСАДТАЙ ХОЛБОГДСОН ЗАРДАЛ

2101

Цалин хөлс болон нэмэгдэл урамшил

210101

Үндсэн цалин

210102

Нэмэгдэл цалин

21010302

Илүү цагийн нэмэгдэл

21010303

Унаа болон бусад нөхөн олговор

210105

Унаа, хоолны хөнгөлөлт

2102

Нийгмийн даатгал

210201

Тэтгэвэр болон тэтгэмжийн шимтгэл

21020101

Тэтгэврийн даатгал

21020105

Эрүүл мэндийн даатгалын хураамж

Хүлээн зөвшөөрөх болон үнэлэх шалгуур нөхцөлийг хангасан нийгмийн даатгалын шимтгэлийн зардлыг дараах байдлаар бүртгэнэ. а. Ажил олгогчийн төлбөл зохих нийгмийн даатгалын шимтгэлийг Дт Нийгмийн даатгалын зардал Кт Өглөг - Нийгмийн даатгалын шимтгэл б. Өглөгийг төлөхөд: Дт Өглөг - Нийгмийн даатгалын шимтгэл Кт Мөнгөн хөрөнгө Ажил олгогчийн төлбөл зохих эрүүл мэндийн даатгалын хураамжийг мөн дээрхийн адилаар хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ. 2200: Бараа үйлчилгээний урсгал зардал Агроэкологи

бизнесийн

сургуулийн

хэвийн

үйл

ажиллагааг

хангахад

зориулагдсан бараа, ажил үйлчилгээний зардлыг энэ дансанд бүртгэнэ. Бараа үйлчилгээний зардлын дансанд байнгын бөгөөд өдөр тутмын

хэрэглээний

шинжтэй бараа үйлчилгээний ашиглалттай холбоотой төсвийн урсгал зардлуудыг бүртгэнэ. Ажил үйлчилгээг гүйцэтгэхэд ашигласан материал болон үйлчилгээний зардлыг энэ дансанд бүртгэнэ. Бараа материалыг борлуулсан буюу солилцсон үед түүний

өртгийг

холбогдох

орлогыг

хүлээн

зөвшөөрсөнөөр,

үйлчилгээний

байгууллагын хувьд үйлчилгээ үзүүлсэн буюу үйлчилгээний тооцоог нэхэмжилсэн үед холбогдох зардлыг хүлээн зөвшөөрнө.

Бараа материалын өртгийг бууруулсан үед гарзыг уг бууруулах бичилтийг хийсэн тайлант үеийн зардал гэж хүлээн зөвшөөрнө. Бараа ажил үйлчилгээний зардлыг дотор нь тогтмол чанартай зардлууд, үйл ажиллагааны үндсэн үзүүлэлттэй шууд холбоотой зардал, бараа үйлчилгээний нийтлэг чанартай зардал гэсэн 3 хэсэгт хувааж үзнэ. а. Тогтмол зардал: Агроэкологи бизнесийн сургуулийн байрны ашиглалттай холбоотойгоор тухайн үеийн үнэ, тарифаар тооцогдон төлөвлөгддөг цахилгааны болон дулааны, эрчим

хүчний

болон

усны

зардлыг

энэ

ангилалд

хамааруулна.

Төсвийн

төлөвлөгөөнд инфляцын өсөлтөөр тусгагдсан боловч гүйцэтгэлээр үнэ тариф нэмэгдээгүйтэй

холбоотойгоор

гарсан

эдгээр

зардлын

хэмнэлтийг

төсвийн

санхүүжилтээр олгохгүй. Дансны бүртгэл: Хүснэгт – 2.2.5 Дансны код 22010101 22010102 22010103

Дансны нэр Гэрэл цахилгааны зардал Түлш халаалтын зардал Цэвэр бохир ус

б. Бараа үйлчилгээний бусад зардал: Бараа

үйлчилгээний

зардлыг

зөвхөн

батлагдсан

төсөв,

эрх

бүхий

байгууллагын шийдвэр, амлалт гэрээний дагуу гарсан зардлын гүйцэтгэлийг үндэслэн гарсан зардлын бодит хэмжээгээр хүлээн зөвшөөрч үнэлж бүртгэнэ. Энэ ангилалд байгууллагын үйл ажиллагааны үр дүнтэй шууд хамаарал бүхий зардлууд багтах бөгөөд эдгээр зардлуудыг хооронд нь гүйлгэн зарцуулах эрхийг Агроэкологи бизнесийн сургууль эдэлнэ. Дансны бүртгэл: Хүснэгт 2.2.6 Дансны код 22010301 22010302 22010303 22010304 22010305 22010306 22010307 22010308

Дансны нэр Бичиг хэргийн зардал Тээвэр шатахууны зардал Шуудан холбооны зардал Дотоод томилолтын зардал Гадаад албан томилолтын зардал Ном хэвлэлийн зардал Хичээл үйлдвэрлэлийн дадлагын зардал Сургалт семинарын зардал

22010309 22010312 22010313 22010317 22010318 22010322 22010323 22010327 22010328 2202 220201 22020113 22020116 220205 22020504 2202050402

Эрдэм шинжилгээний ажлын зардал Төлбөр хураамж жижиг татваруудын зардал Харуул хамгаалалтын зардал Урсгал засварын зардал Биеийн тамирын уралдаан тэмцээний зардал Элэгдлийн зардал Аж ахуйн материал худалдан авах зардал Ажил, үйлчилгээний хөлс Хог хаягдал устгах, цэвэрлэх Хөтөлбөр арга хэмжээний зардал Төсвийн эрх захирагчдын арга хэмжээний зардал Оюутны замын зардлын хөнгөлөлт Оюутны тэтгэлэг Засгийн газрын нөөц хөрөнгө Бусад төсөл арга хэмжээ Шагнал тэтгэмжийн зардал

Хүлээн зөвшөөрөх болон үнэлэх шалгуур нөхцөлийг хангасан, тайлангийн хугацаанд хамаарах бараа үйлчилгээний зардлуудыг дараах байдлаар бүртгэнэ. а. Дт Зардал - бараа үйлчилгээний зардал /дэд ангиллаар/ Кт Мөнгөн хөрөнгө эсвэл өглөг /дэд ангиллаар/ б. Төсөл, тусгай сан нь эрх бүхий байгууллагын шийдвэрээр

банк,

санхүүгийн байгууллагаас зээл авч ашигласан бол зээлийн үлдэгдэлд төлөх хүүгийн зардлыг дараах байдлаар бүртгэнэ. Дт Зээлийн хүүгийн зардал Кт Мөнгөн хөрөнгө /зээлийн хүүгийн өглөг / в. Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн бүртгэл Гадаад валютын үлдэгдлийг Монголбанкны

зарласан тухайн

өдрийн

ханшаар дахин үнэлэхэд ханшийн зөрүүгээс гарз гарч болно. Ханшийн зөрүүгийн гарз нь гадаад валютаар гүйлгээ хийх үед ханш өөрчлөгдсөнөөс болж илүү мөнгө зарцуулах, мөн тайлант үеийн эцсийн үлдэгдлийг бодит ханшаар үнэлэх үед хөрөнгө буурах, өр төлбөр нэмэгдэх, байдлаас гарз үүсч болно. Тэдгээрийг тооцоологдсон дүнгээр нь хүлээн зөвшөөрнө. Гадаад валютын авлага нь валютын ханш буурсан үед: Дт Мөнгөн хөрөнгө Дт Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн гарз 50

Кт Авлага Гадаад валютын өглөгийг валютын ханш өссөн үед төлөхөд: Дт Өглөг Дт Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн гарз Кт Мөнгөн хөрөнгө Валютын өглөгийн үлдэгдлийг тайлангийн өдрийн ханшаар үнэлэхэд үүсэх ханшийн зөрүүгийн алдагдал: Дт Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн гарз Кт Өглөг Гадаад валютын үлдэгдлийг тайлангийн өдрийн ханшаар үнэлэхэд үүсэх ханшийн зөрүүгийн алдагдал: Дт Гадаад валютын ханшийн зөрүүгийн гарз Кт Мөнгөн хөрөнгө Ашиглагдах анхан шатны бүртгэл маягтууд Бараа материалын үнэт зүйлсийн маягт. 1. Бараа, материалын хүлээн авалтын баримт

НХМаягт БМ-1

2. Орлогын баримт

НХМаягт БМ-2

3. Зарлагын баримт

НХМаягт БМ-3

4. Агуулахын бүртгэл

НХМаягт БМ-5

5. Шаардах хуудас

НХМаягт БМ-6

6. Тооцоо бодсон баримт

НХМаягт БМ-7

7. Эд хөрөнгийн тооллогын бүртгэл

НХМаягт БМ-8

8. Бараа материалын тайлан

НХМаягт БМ-9

9. Аж ахуйн хэрэгцээнд хэрэглэж байгаа эд хөрөнгө ашиглалтын бүртгэл

НХМаягт БМ-10

2300: Хөрөнгө оруулалт, үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын зардал Үндсэн хөрөнгийг сайжруулах, өөрчлөх, сэргээн босгох, нөхөн орлуулах, засварлах зэрэг өмчлөлийн хугацаанд гарсан зардлыг дараах тохиолдолд капиталжуулна: 1. Хөрөнгө ашиглах хугацааг уртасгах 2. Хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх эсвэл хөрөнгийн үр ашиг ба аюулгүй байдлыг дээшлүүлэх 3. Бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах Хөрөнгө нэмж капиталчлагдсан хэмжээгээр үндсэн хөрөнгийн анхны өртгийг нэмэгдүүлнэ. Хэрэв дараа үеийн зардал нь хөрөнгийн ирээдүйн үр өгөөжийг 51

нэмэгдүүлээгүй бол түүнийг тайлант хугацааны зардал болгоно. Гол төлөв жижиг урсгал засвар тайлангийн хугацааны зардал болдог. Хөрөнгийн үнэлгээ: Үндсэн хөрөнгө нь анхны өртгөөс, хуримтлагдсан элэгдлийг хасаж тооцсон үлдэгдэл өртгөөр илэрхийлэгдэнэ. Хөрөнгийн элэгдэл: Үндсэн

хөрөнгийн

анхны

өртгөөс

элэгдэл

тооцож,

өртөг

зардалд

системтэйгээр шингээнэ. Үнэлгээ, засвар үйлчилгээ, ашиглалтаас болон данснаас хасалт, сэргээн босголт ба сайжруулалт, элэгдэл тооцох арга, түүний өөрчлөлт, барьцаалал, үүрэг хариуцлага ба нэмэх хөтөлбөр, тэдгээрийн өөрчлөлт зэргийн хувьд бүртгэлийн гол бодлогыг нэмж тодруулдаг. Үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын хугацааг засгийн газрын 2005 оны 233 дугаар тогтоолыг

баримтлан

элэгдэл

тооцно.

Элэгдлийг

шулуун

шугамын

аргаар

байгуулж тайлангийн үеийн элэгдлийг зардал гэж хүлээн зөвшөөрнө. Хөрөнгийн ашиглахаар тооцсон хугацааг байгууллагад оруулах хөрөнгийн хүлээгдэж буй ашиглалтын нөхцөлөөр тодорхойлно. Хөрөнгө оруулалтаарх их засварыг: Давсан өгөөжийг хүртэх магадлалтай үед "хөрөнгө" гэж хүлээн зөвшөөрнө. Өгөөжийг дахин сэргээж нөхцөлийг сайжруулах ашиглагдах

хугацааг

уртасгах тохиолдолд "зардал" гэж хүлээн зөвшөөрнө. Өөрөөр хэлбэл: Эдийн засгийн ирээдүйн өгөөж буюу үйлчилгээний чадавхийг "дахин сэргээх" эсвэл "хэвээр хадгалах хугацааг уртасгах" зорилгоор хийгдсэн үндсэн хөрөнгийн засвар буюу үйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг "зардал" хэмээн хүлээн зөвшөөрнө. Хөрөнгө оруулалт, тоног төхөөрөмжийн болон их засварын ажлын зардлын санхүүжилтийг хүлээн авсан байгууллага нь "Урьдчилж орсон орлого" дансанд бүртгэж байгаад биет хөрөнгө худалдан авсан хэмжээгээр “Засгийн газрын сан” дансыг нэмэгдүүлж “Урьдчилж орсон орлого” дансыг хорогдуулах бичилт хийнэ. Ашигпагдах анхан шатны бүртгэл маягтууд Үндсэн хөрөнгийн маягт: 1. Үндсэн хөрөнгө хүлээн авах, шилжүүлэх

НХМаягт Үх-1

2. Үндсэн хөрөнгө ашиглалтаас хасах баримт

НХМаягт Үх-2

3. Үндсэн хөрөнгийн их засвар, хүлээн авах

НХМаягт Үх-3

2700: Нийгмийн хамгааллын зардал

Нийгмийн даатгалын сангийн тухай хуулиар олгогдох тэтгэвэр, тэтгэмж тусгай сангууд болон нийгмийн халамжийн тухай хуулийн дагуу халамжийн сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмж, хөнгөлөлт, үйлчилгээ тусламжийг дэд дансаар ангилан бүртгэнэ. Дансны бүртгэл: Хүснэгт – 2.2.6 Дансны код 270101 270102 27010201 27010202 2703 270301 27030101 270306 270309 270312

Дансны нэр Нийгмийн даатгалын зардал: Тэтгэмжийн даатгалын сан Хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсаны тэтгэмж Жирэмсэн болон амаржсан эхийн тэтгэмж Ажил олгогчоос өгөх бусад тэтгэмж Мөнгөн хэлбэрээр Ажил олгогчоос өгөх нэг удаагийн тэтгэмж Тэтгэвэрт гарахад нь олгох нэг удаагийн мөнгөн тэтгэмж Нэг удаагийн буцалтгүй тусламж Шагнал, урамшил

2800: Бусад зардал Энэ дансанд нэр заагдаагүй бусад зардал, алдагдал гэж ангилагдсан зардлуудыг бүртгэнэ. Дансны бүртгэл : Хүснэгт – 2.2.7 Дансны код 280102 2802 28020205

Дансны нэр Суваг ашигласны түрээс Бусад зардал ба алдагдал Бараа материал худалдсаны гарз

8.4Санхүүгийн бүртгэлийн бодлого, ажлын горим Хөрөнгө гэдэг нь байгууллагын өнгөрсөн үйл явдлын үр дүнд бий болсон бөгөөд байгууллагад эдийн засгийн ирээдүйн өгөөж буюу үйлчилгээний чадавхи авчирахаар хүлээгдэж байгаа нөөц юм. Хөрөнгө нь дараах шинж чанартай байна. 1. Дангаараа эсвэл бусад хөрөнгөтэй хамтарсан байдлаар ирээдүйд цэвэр орлого оруулах болон ажил үйлчилгээ үзүүлэх чадавхи бүхий ирээдүйн өгөөжийг агуулсан байх. 2. Хэмжиж тодорхойлох боломжтой бөгөөд өгөөжийг хүртэх, хянах эрхтэй 53

байх

3. Хөрөнгийн анхны өртөг болон нэрлэсэн үнээр нь хүлээн зөвшөөрч

бүртгэлд тусгана. Биет хөрөнгийн дансны үнэ нь бодит үнэ цэнээс материаллаг хэмжээгээр зөрүүтэй байгаа тохиолдолд хөрөнгийн дахин үнэлгээг хийж болно. Агроэкологи бизнесийн сургууль нь хөрөнгийн тооллогыг "Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай" хуулийн 11-р зүйл болон "Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай" хууль, бусад хуульд заасан зайлшгүй шаардлагатай үед хийнэ. Хөрөнгийг санхүүгийн тайланд тусгагдах байдлаар нь эргэлтийн болон эргэлтийн бус хөрөнгө гэж ангилан үздэг. Эргэлтийн хөрөнгө: Байгууллагын үйл ажиллагааны циклийн хэвийн нөхцөлд хэрэгжихээр эзэмшиж байгаа 12 сарын дотор мөнгө болон хөрвөх боломжтой хөрөнгө юм. Эргэлтийн бус хөрөнгө. Эргэлтийн хөрөнгө гэж тодорхойлогдохгүй урт хугацааны шинжтэй, биет бус, үйл ажиллагааны болон санхүүгийн хөрөнгийг “эргэлтийн бус хөрөнгө” гэнэ.

Харилцах дансны бүртгэл, мэдээллийн журам 1. Ерөнхий зүйл 1.1 Харилцах дансны мөнгөний гүйлгээ түүний бүрэн бүтэн байдлыг хангах, төлбөр тооцооны сахилгыг чангатгах,

мөнгөний удирдлагыг сайжруулахтай

холбоотой харилцааг зохицуулахад энэхүү журмын зорилго оршино. 1.2 Агроэкологи бизнесийн сургууль нь Төрийн санд харилцах данстай байна. 1.3

Төв

зарцуулалтын

төрийн эрхийн

сангаас хүсэлт

батлагдсан баталгааг

төсвийн

үндэслэн

хуваарьт харилцахад

сар

бүрийн

санхүүжилт

хийгдэнэ. 1.4 Байгууллагын харилцах данснаар батлагдсан төсвийг зориулалтын дагуу төлбөрийн нэхэмжлэлийг үндэслэн зарцуулна. 2. Харилцах дансны бүртгэл. 2.1 Байгууллагын захирал буюу ерөнхий менежер нь харилцах дансны үйл ажиллагааг өдөр тутмын удирдлагаар хангаж үйл ажиллагаанд хяналт тавина. 2.2 Харилцах дансны үйл ажиллагаанд мөрдөгдөх анхан шатны ба НББ-ийн үйл ажиллагааг нягтлан бодогч хариуцна. 2.3 Харилцахын зарлагын гүйлгээ болох төлбөрийн хүсэлтийг 3 хувь, бэлэн мөнгөний хүсэлтийг 2 хувь бичиж, 1, 2-р гарын үсэг зуруулан тамга даруулж Төрийн санд гүйлгээ хийсэн он сар өдрийг тэмдэглэж гарын үсэг зуран тэмдэг дарж гүйлгээг хийнэ. 3. Тооцоо хийх баримт бүрдүүлэх 3.1 Харилцах банкнаас гаргаж өгсөн хуулгыг үндэслэн орлого, зарлагын гүйлгээг холбогдох анхан шатны баримттай нь нэг бүрчлэн тулган, баталгаажуулж дагалдах бичиг баримтыг бүрдүүлнэ. 3.2 Төрийн сангаас дансны хуулгыг өдөр тутам авч дансан дахь мөнгөний үлдэгдлийг тулгаж зөрүүг тохируулах 3.3 Анхан шатны баримтуудыг үндэслэн мөнгөн хөрөнгийн орлого, зарлагын гүйлгээг мөнгөн орлого /МО-1, МО-2/ мөнгөн зарлага /МЗ-1, МЗ-2/ -ын журналд бүртгэнэ.

8.4.1 Мөнгө ба мөнгөтэй адилтгах хөрөнгийн бүртгэлд баримтлах бодлого. Холбогдох стандартууд: -

УСНББОУС 2 Мөнгөн гүйлгээний тайлан

УСНББОУС 15 Санхүүгийн хэрэглүүр.

УСНББОУС 24 Санхүүгийн тайлан дахь төсвийн мэдээллийн тодруулга

УСНББОУС 26 Мөнгө бий болгогч, хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт

УСНББОУС 28 Санхүүгийн хэрэглүүр: толилуулга ба тодруулга

1. Зорилго Байгууллагын мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийг зөв ангилж, бүртгэх, тайлагнахад оршино. 2. Тодорхойлолт Мөнгөтэй адилтгах хөрөнгө гэдэг нь үнэ цэнийн өөрчлөлтийн эрсдэл багатай мөнгөнд чөлөөтэй хувирдаг түргэн хөрвөх чадвартай богино хугацаат хөрөнгө оруулалт юм. 3. Мөнгөн хөрөнгийн ангилал 1. Мөнгө нь -

Кассд байгаа мөнгө А. Касс

Банкинд байгаа мөнгө нь А. Харилцах дансанд байгаа мөнгө Б. Харилцах дансанд байгаа тусгай зориулалттай мөнгө

4. Үнэлгээ Байгууллагын мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийг нэрлэсэн үнээр нь бүртгэж тайлагнана. Бусад орны мөнгөн тэмдэгтийг гадаад валют гэх бөгөөд түүгээр хийгдсэн ажил гүйлгээг тухайн ажил гүйлгээ гарсан өдрийн Монголбанкны албан ханшийг үндэслэн төгрөгт шилжүүлэн бүртгэнэ. 5. Мөнгөн хөрөнгийг санхүүгийн тайланд толилуулах ба тодруулах Балансад “Эргэлтийн хөрөнгө” бүлгийн эхний зүйл болох “Мөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө” гэсэн ангиллаар нэрлэсэн үнээр нь толилуулна. Санхүүгийн тайланд мөнгөн хөрөнгийн тухай мэдээллийг Монгол Улсын Сангийн сайдын 2006 оны 11 дүгээр сарын 27 ны өдрийн 388 тоот тушаалаар баталсан “Санхүүгийн тайлангийн заавар”-ийн дагуу нийцүүлж тодруулна. 6. Мөнгөн гүйлгээний тайланг бэлтгэх Тайлант хугацааны туршид байгууллагын мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэл болон

өөрчлөлтийг “Мөнгөн гүйлгээний тайлан”д толилуулна. Сангийн сайдын 2006 оны 388 дугаар тушаалаар баталсан “Санхүүгийн тайлангийн заавар”-ын дагуу мөнгөн гүйлгээний тайланг шууд аргаар бэлтгэнэ. 8.4.2 Мөнгө ба мөнгөтэй адилтгах хөрөнгийн бүртгэлийн горим Мөнгөн харилцах нь төсвийн санхүүжилтийн орлого, үндсэн ба үндсэн бус үйл ажиллагааны орлого, туслах үйл ажиллагааны орлого, бусад орлого орсноор нэмэгдэж, бараа материал худалдан авсан болон бусад байгууллага хүмүүсээс авсан үйлчилгээний төлбөрөөр багасна. Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодогч өдөр тутмын харилцахын хуулга боловсруулан гарсан гүйлгээ буцаж орсон болон данс андуурч орж ирсэн гүйлгээний талаар 3 хоногийн дотор Төрийн санд албан бичгээр хүсэлт гарган залруулга хийлгэнэ. Агроэкологи бизнесийн сургуулийн хувьд мөнгөн хөрөнгөтэй харилцах дансны бичилт: Ор ло гын гүй лгээ: ДТ Мөнгөн хөрөнгө КТ Урьдчилж орсон орлого /Татаас санхүүжилтийн орлого/ Кт Төлбөртэй ажил үйлчилгээний орлого Кт Тусламжийн орлого Кт Зээлийн орлого Кт Авлага Кт Урьдчилгаа гэх мэтээр мөнгөн урсгалаар орно. Төрийн сангаар батлуулсан зарцуулалтын эрхийн хүсэлт баталгааны дагуу төрийн сан дахь харилцах дансанд гүйлгээ хийгдэх бөгөөд тухайн дансны өдөр тутмын хуулгыг үндэслэн дансанд бичилт хийнэ. За р ла гын гүй лгээ: Мөнгөн хөрөнгийн зарлага нь бараа материал, үндсэн хөрөнгө худалдан авсан болон бусад байгууллага, хүмүүсээс авсан үйлчилгээний төлбөр байна. Дт Ажиллагсадтай холбогдсон зардал Дт Бараа үйлчилгээний зардал Дт Зээлийн төлбөр Дт Урьдчилгаа төлбөр Дт Өглөг Дт Үндсэн хөрөнгө Дт Бараа материал

Дт Хангамжийн зүйл Кт Мөнгөн хөрөнгө

гэх мэтээр мөнгөн

урсгалаар гарсан

тохиолдол бүрт дансны харилцааг хийнэ. Кассд байгаа бэлэн мөнгө: Агроэкологи бизнесийн сургуульд бэлэн мөнгөний гүйлгээг эрхлэх мөнгөн касс ажиллана. Мөнгөн касс нь Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нэр бүхий тэмдэгтэй байна. Мөнгөн кассын гүйлгээг сургуулийн даргын тушаалаар томилогдсон мөнгөн кассын нярав хариуцан гүйцэтгэнэ. Кассаар дур мэдэн үндсэн ба туслах үйл ажиллагааны орлого оруулж, зарцуулахыг хориглоно. Кассын орлогыг бүртгэхдээ харилцахаас татан авсан бэлэн мөнгөний баримтыг үндэслэн дараах бичилтийг хийнэ. Ор ло гын гүй лгээ : Дт Кассд байгаа бэлэн мөнгө Кт Банкинд байгаа мөнгө Кассаас зарцуулсан бэлэн мөнгийг бүртгэхдээ: За р ла гын гүй лгээ: Дт Өглөг Дт Зардал Дт Урьдчилгаа /урьдчилж төлсөн зардал/ Кт Кассд байгаа бэлэн мөнгө Дансны бүртгэл: Дансны код 31 3101 3102 31020102 31020103 31020104 31020105 310204

Хүснэгт – 2.2.8 Дансны нэр МӨНГӨ БА ТҮҮНТЭЙ АДИЛТГАХ ХӨРӨНГӨ Кассд байгаа бэлэн мөнгө Банкинд байгаа бэлэн мөнгө /төгрөг/ Худалдаа хөгжлийн банк Данс: 403088728 Хаан банк Данс: 5068092385 Хас банк Данс: 5000059186 Хаан банк Данс: 5046186687 Хадгаламж

Анхан шатны маягт: /мөнгөн гүйлгээний/ 1. Бэлэн мөнгөний орлого, зарлагын баримт

/НХМаягт МХ-1,2/

2. Бэлэн мөнгө олгохыг хүссэн өргөдөл

/НХМаягт МХ-3/

3. Бэлэн мөнгөний гүйлгээний тайлан

/НХМаягт МХ-5/

4. Бэлэн мөнгөний тооллогын баталгаа

/НХМаягт МХ-5/

5. Мөнгөн урьдчилгааны тайлан

/НХМаягт МХ-2/

Нягтлан бодох бүтгэлийн маягт: /мөнгөн гүйлгээний/ 1. Мөнгөн орлогын журнал

/МО-1, МО-2/

2. Мөнгөн зарлагын журнал

/МЗ-1, МЗ-2/

8.5Авлагын бүртгэлийн бодлого, горим 8.5.1 Авлагын бүртгэлийн бодлого Холбогдох стандартууд: -

УСНББОУС 1- санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 9- ажил үйлчилгээний орлого

УСНББОУС 23- арилжааны бус ажил үйлчилгээний орлого

УСНББОУС 15- санхүүгийн хэрэглүүр: толилуулга ба тодруулга

1. Зорилго Байгууллагын авлагыг үнэн зөв ангилж, хэмжих, бүртгэх, тайлагнах түүнд тавих хяналтыг бий болгоно. 2. Тодорхойлолт Авлага гэдэг нь үзүүлсэн ажил үйлчилгээ, нийлүүлсэн бүтээгдэхүүний төлөө худалдан авагчдаас нэхэмжилж буй мөнгөний дүн юм. 3. Авлагын ангилал Авлагыг орлогын нэр төрлөөс нь хамааруулан дараах байдлаар ангилж бүртгэнэ. Үүнд: -

Татаас санхүүжилтийн авлага /бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийн/

Төлбөртэй үйлчилгээний авлага

Бусад авлага

4. Авлагын хүлээн зөвшөөрөлт Зээлээр үзүүлсэн ажил үйлчилгээ, нийлүүлсэн бүтээгдэхүүний төлбөрийг нэхэмжлэн авах мөнгөн дүнг өөрөөр хэлбэл орлого гэж хүлээн зөвшөөрсөн боловч төлөгдөөгүй байгаа дүнгээр авлагыг хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ. 8.5.2. Авлагын бүртгэлийн горим. Үйл ажиллагаанаас үүссэн авлагыг эргэлтийн хөрөнгө хэсэгт мөнгө ба түргэн борлогдох үнэт цаасны дараа тусгана. Ахлах нягтлан бодогч нь байгууллага бүрээр авлагын дэлгэрэнгүй бүртгэлийг хөтөлнө. Авлага үүсэх үеийн бичилт: Дт Авлага Кт Бараа материал

Кт Мөнгө Авлага барагдсан үеийн бичилт: Дт Мөнгө Кт Дансны авлага 5. Авлагын толилуулга Санхүүгийн байдлын тайланд “Эргэлтийн хөрөнгө”-ийн бүлэгт мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн доор бичигдэнэ. Авлагыг гэрээнд заасан дүнгээр бус хүлээн авах боломжтой дүн буюу цэвэр боломжит үнэ цэнээр нь үнэлэн /авлагын хөнгөлөлт, хорогдуулалт, төлүүлэх боломжгүй

хэсгийг

шийдвэрлүүлсний

дагуу

авлагыг

хорогдуулсны

дараа/

санхүүгийн тайланд тусгана. Хэрэв авлага төлөгдөхгүй болвол найдваргүй авлагын зардлыг бүртгэх шууд аргыг хэрэглэнэ. Гэхдээ авлага найдваргүй болохыг хатуу хориглоно. Авлагын баталгаажуулалт: Санхүүгийн тайлангийн тасалбар болгосон хугацаанд байгаа бүх төрлийн авлагын үлдэгдлийг тооцоолж түүнийг төлөхөөр хүлээн зөвшөөрсөн баталгааг бичгээр зохих байгууллага, иргэдээс гаргуулна. Өөрөөр хэлбэл харилцагч байгууллагуудтай СЭЗЯ, Үндэсний статистикийн газрын даргын 2002 оны 6-р сарын 18-ны өдрийн 171/111 тоот тушаалаар баталсан тооцооны үлдэгдлийн баталгаа /хавсралт НХМаягт Т-3/ -ийн үдсэн дээр тооцооны үлдэгдлийг улирал жилийн эцэст тохируулна. Шаардлагатай бол санхүүгийн тайлангийн дундуур хийж болно. Тооцооны үлдэгдлийн баталгааг тооцоо үүссэн данс тус бүрээр хөтөлнө. Дансны бүртгэл: Хүснэгт – 2.2.9 Дансны код

Дансны нэр

АВЛАГА

330501

Байгууллагаас авах авлага

330502

Хувь хүмүүсээс авах авлага

Ашиглах анхан шатны маягт: 1. Нэхэмжлэх

НХМаягтТМ-1

2. Мөнгөн урьдчилгааны тайлан

НХМаягтТМ-2

3. Тооцооны үлдэгдлийн баталгаа

НХМаягт ТМ-3

4. Жолоочийн тооцооны хуудас

НХМаягтТМ-4 60

Нягтлан бодох бүртгэлийн баримт а. Авлагын дансны дэлгэрэнгүй бүртгэл б. Ажиллагсадтай хийх тооцооны дэлгэрэнгүй бүртгэл 8.6 Бараа материалын бүртгэлийн бодлого, горим 8.6.1. раа материалын бүртгэлийн бодлого. Холбогдох стандартууд: -

УСНББОУС 1 - Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 12- Бараа материал

1. Зорилго Бараа материалтай холбоотой ажил гүйлгээг баримтжуулах, оновчтой ангилах, үнэлж, бүртгэхэд оршино. 2. Тодорхойлолт Агроэкологи бизнесийн сургуулийн өөрийн үндсэн үйл ажиллагаа, үйлчилгээ бусад үйл ажиллагаанд ашиглах зорилгоор олж эзэмшсэн тусгай зориулалтын материал болон сэлбэг хэрэгсэл, түлш шатах тослох материал, бичиг хэргийн материал, аж ахуйн материалыг бараа материал гэж бүртгэнэ. 3. Бараа материалын үнэлгээ Бараа материалыг өртгөөр нь үнэлнэ. 4. Бараа материалын тайлагнал Санхүүгийн байдлын тайланд “Эргэлтийн хөрөнгө” гэсэн бүлгийн “Бараа материал” хэсэгт өртөг цэвэр боломжит үнэ цэнийн аль багаар тайлагнана. 8.6.2. раа материалын өртөг бүрдэлт, бүртгэхэд баримтлах систем. Бараа материалын НББ-ийн бодлого нь дараах үндсэн зарчмуудыг мөрдлөг болгоно. Бараа материалыг бүртгэхдээ байнгын системийг ашиглана. А. Худалдан авалтын өртөг Бараа материалыг орлого болгохдоо өртөг бүрдэх зарчмыг үндэслэн анхны өртгөөр нь бүртгэнэ. Бараа материалын өртөг нь түүний худалдаж авсан үнэ, гаалийн татвар, тээврийн зардал ба

бусад холбогдох

зардлуудыг

багтаан

худалдааны хямдрал хөнгөлөлтийг хасаж өртгийг хэмжинэ. Бараа материалыг орлогодохдоо өртөг зах зээлийн үнийн аль багаар нь бүртгэнэ. Б. Бараа материалын зарцуулалтын өртөг Бараа материалын зарцуулалтын өртгийг тооцож бүртгэлд ЭАЭЗА хэрэглэнэ. В. Бараа материалын үлдэгдэл өртөг 61

тусгахдаа

Бараа материалын үлдэгдэл тоо хэмжээг тооцож ЭАЭЗ аргаар тодорхойлно. Бараа материалын дутагдлыг өртөг зах зээлийн аль өндрөөр нь үнэлж, дутагдал хүлээсэн эд хариуцагчаар төлүүлнэ. 8.6.3. раа материалын бүртгэлийн горим. Үндэслэл Бараа материалын бүртгэлийн горим нь материаллаг нөөцийн худалдан авалт, зарцуулалт болон үлдэгдлийн өртгийг зөв тооцох, бараа материалтай холбоотой ажил гүйлгээ гарсныг нотлох, баримтжуулах, хянаж зөвшөөрөх, үнэн зөв ангилж бүртгэлд тусгах, тайлагнахад чиглэгдэнэ. а. Хангамжийн материалыг худалдаж авахад нь өртгөөр нь Дт Хангамжийн материал Кт Мөнгө Кт Дансны авлага б. Үндсэн хөрөнгийг устгалтаас орлогодоход Дт Хангамжийн материал Кт Үндсэн хөрөнгө в. Тооллогоор илүүдсэн материал хангамжийн зүйлсийг орлогодоход: Дт Хангамжийн материал Кт Бусад орлого г. Бараа материалыг ажил үйлчилгээнд ашиглахаар тавьж олгоход: Дт Зардал /зардлын зүйлээр/ Кт Хангамжийн материалын холбогдох дэд данс д. Хэрэв тооллогоор хөрөнгө үрэгдүүлж дутагдуулсан, тооцоо үүсвэл түүний өртөг болон зах зээлийн үнийн аль өндрөөр хийнэ. Тооллогоор дутагдсан материалыг зарлагдвал: Дт Бусад зардал Кт Хангамжийн материал Дт Авлага Кт Хангамжийн материал е. Бараа материалыг ашигтай эсвэл алдагдалтай үнээр худалдсан үед тухайлбал бараа материалыг олж бэлтгэсэн өртөгөөс илүү үнээр худалдсан гэвэл: Дт Мөнгө /авлага/ Кт Материал /өртгөөр/ Кт Бараа материал худалдсаны олз ѐ. Хэрэв алдагдалтай үнээр худалдвал дараах байдлаар бүртгэнэ. 62

Дт Мөнгө /авлага/ Дт Бараа материал худалдсаны гарз Кт Материал Дансны бүртгэл: Дансны код 35 3501 350101 3504 350401 350402 350403 350404 350405 350406

Хүснэгт – 2.2.10 Дансны нэр БАРАА МАТЕРИАЛ Түүхий эд материал Тусгай зориулалтай материал Хангамжийн материал Бичиг хэргийн материал Аж ахуйн материал Сэлбэг хэрэгсэл Түлш шатах тослох материал Барилгын засварын материал Хүнсний материал

Анхан шатны маягт: /БМ-тай холбогдох/ СЭЗСайд, Үндэсний статистикийн газрын даргын 2002 оны 171/111 тоот хамтарсан тушаалаар баталсан "өмчийн бүх аж ахуйн нэгж байгууллагад нийтлэг хэрэглэгдэх анхан шатны бүртгэлийн маягтыг нөхөх заавар"-ын дагуу хөтөлнө. Бараа материалын үнэт зүйлсийн маягт. 1. Бараа, материалын хүлээн авалтын баримт

НХМаягт БМ-1

2. Орлогын баримт

НХМаягт БМ-2

3. Зарлагын баримт

НХМаягт БМ-3

4. Бараа материал гаргах зөвшөөрөл

НХМаягт БМ-4

5. Агуулахын бүртгэл

НХМаягт БМ-5

6. Шаардах хуудас

НХМаягт БМ-6

7. Тооцоо бодсон баримт

НХМаягт БМ-7

8. Эд хөрөнгийн тооллогын бүртгэл

НХМаягт БМ-8

9. Бараа материалын тайлан

НХМаягт БМ-9

10. ААХ-ын хэрэглэж байгаа эд хөрөнгө ашиглалтын бүртгэл

НХМаягт БМ-10

НББ-ийн маягт: Санхүү, эдийн засгийн сайдын 2002 оны 191 тоот тушаалаар баталсан "ААН байгууллагад нийтлэг хэрэглэгдэх НББ-ийн маягт аргачлал"-ын дагуу хөтөлнө. Бараа материалын журнал 63

а. БМ-ын орлогын журнал

БМО

б. Бараа материалын зарлагын журнал

БМЗ

Бараа материалын бүртгэл а. БМ-ын дэлгэрэнгүй бүртгэл

БМ-1

б. БМ-ын дэлгэрэнгүй бүртгэлийн товчоо

БМ-2

Бараа материалд тавих дотоод хяналт -

Бараа материалын орлого ба зарлагын анхны баримтын хүчин төгөлдөр байдлыг нягтлан бодогч болон холбогдох удирдлага хариуцна.

Бараа материалын тооллогыг тогтоосон журмын дагуу явуулж, тооллогын үр дүнгээр бүртгэлд бичилт хийнэ.

Бараа

материалын

орцын

норм,

хэрэглээний

стандартыг

даргын

шийдвэрийн хүрээнд дагаж мөрдөнө. -

Бараа материалыг данснаас хасах, актлах тушаалын дагуу

тохиолдолд даргын баталсан

тооллогын комисс тоолого хийж, саналаа боловсруулан

удирдлагад танилцуулна. -

Өртөг, дүн багатай ахуйн хэрэглээний хангамжийн материалуудыг тавьж олгосон даруйд нь холбогдох зардлын дансанд бүртгэх боловч нягтлан бодогч давхар хяналт тавина. 8.7. ҮНДСЭН ХӨРӨНГИЙН БҮРТГЭЛИЙН БОДЛОГО, ГОРИМ 8.7.1. ндсэн хөрөнгийн бүртгэлийн бодлого Холбогдох стандартууд -

УСНББОУС 1 Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 5 Зээлийн зардал

УСНББОУС 13 Түрээс

УСНББОУС 17 Үндсэн хөрөнгө

1. Зорилго Үндсэн хөрөнгийн мөн чанар, түүнийг хүлээн зөвшөөрөх, үнэлж хэмжих, элэгдэл тооцох, ашиглалтаас хасах, бүртгэхэд оршино. 2. Тодорхойлолт Үндсэн үйл ажиллагаандаа ашиглах зорилготой худалдан борлуулах зориулалтгүй, ихэвчлэн үйлчилгээнд ашиглах, удирдлагын зориулалтаар эзэмшиж байгаа, нэг жилээс дээш тайлангийн хугацаанд ашиглаж элэгдэл тооцдог, биет шинжтэй хөрөнгүүдийг хэлдэг. 3. Үндсэн хөрөнгийн ангилал: Үндсэн хөрөнгийн данс нь: 64

o Барилга байгууламж o Авто тээврийн хэрэгсэл o Машин тоног төхөөрөмж o Тавилга эд хогшил o Номын фонд o Бусад үндсэн хөрөнгө гэж ангилагдана. 8.7.2. Үндсэн хөрөнгийн өртөг бүрдүүлэлт Худалдан авалтын өртгийг бэлтгэн нийлүүлэгчид төлсөн худалдан авалтын үнэ, гаалийн татвар, ашиглалтын хэвийн байдалд оруулахын тулд зарцуулсан бусад

нэмэгдэл

зардлуудыг

багтаасан

дүнгээс

худалдан

авалтын

аливаа

хөнгөлөлт бууралтыг хассан хэмжээгээр тодорхойлно. Гадаад валютаар худалдан авсан үндсэн хөрөнгийн өртгийг худалдан авалт хийгдсэн өдрийн Монгол банкны албан ханшаар төгрөгт шилжүүлэн тодорхойлно. Үндсэн хөрөнгийг хооронд нь солилцох гүйлгээг НББ-д тусгахдаа өгч байгаа болон авч байгаа хөрөнгийн аль тодорхой байгаа зах зээлийн үнэ дээр үндэслэдэг. 8.7.3. Үндсэн хөрөнгийн үнэлгээ: А. Анхдагч хүлээн зөвшөөрөлтийн үеийн хөрөнгийн үнэлгээ Үндсэн хөрөнгийн хүлээн зөвшөөрөлтийн шалгуурыг хангасан хөрөнгүүдийг өртгөөр нь буюу анхны өртөг /түүхэн өртөг/-өөр үнэлж бүртгэлд тусгана. Б. Хүлээн зөвшөөрөлтийн дараа үеийн хөрөнгийн үнэлгээ Үндсэн хөрөнгийн ангилал бүрийн хувьд анх орлогод авахдаа анхны өртгөөр бүртгэлд тусгах ба дараа дараагийн тайлант үеүдэд энэхүү хөрөнгийг дахин үнэлгээний загвараар үнэлж санхүүгийн тайланд тусгана. Үндсэн хөрөнгийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтөөс шалтгаалан хөрөнгийн дахин үнэлгээ хийгдэнэ. Биет хөрөнгийн дансны үнэ нь бодит үнээсээ материаллаг хэмжээний зөрүүтэй байх нөхцөлд хөрөнгийн дахин үнэлгээг хийнэ. Дахин үнэлгээний үр дүнд хөрөнгийн дансны үнэ нэмэгдсэн хэмжээгээр дахин үнэлгээний нэмэгдэл дансны кретдитэд бичнэ. Дахин үнэлгээний үр дүнд хөрөнгийн дансны үнэ буурсан тохиолдолд буурсан хэмжээг зардал гэж хүлээн зөвшөөрнө. Дахин үнэлгээний нэмэгдлийг хэрэгжсэн үед нь хуримтлагдсан үр дүн данс руу шилжүүлнэ. 8.7.4. ндсэн хөрөнгийн бүртгэлийн горим Үндсэн хөрөнгийг санхүүгийн тайлангийн эргэлтийн бус хөрөнгө

бүлгийн

биет хөрөнгийн хэсэгт харуулах ба хөрөнгийг дансны үнээр илэрхийлнэ. Энэ нь дахин үнэлгээ хийгдэхгүй болон шинээр олж бэлтгэсэн хөрөнгүүдэд 65

хамаарна. Үндсэн хөрөнгийн засварын зардал нь үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын хугацааг уртасгах гэх мэт уг хөрөнгөөс хүртэх эдийн засгийн өгөөжийг нэмэгдүүлж байвал уг зардлыг капиталжуулан үндсэн хөрөнгийн анхны өртөгийг нэмэгдүүлнэ. Бусад тохиолдолд тайлант үеийн зардлаар хүлээн зөвшөөрнө. Үндсэн хөрөнгийн бүртгэл: Худалдан авсан үндсэн хөрөнгийг бүртгэх: Үндсэн хөрөнгийг мөнгөөр буюу дараа тооцоогоор худалдан авах үед: Дт Үндсэн хөрөнгө Кт Мөнгөн хөрөнгө /Дансны өглөг Мөнгөнөөс бусад зүйлээр худалдан авсан үндсэн хөрөнгийг өгсөн зүйл ба авсан хөрөнгийн аль тодорхой байгаа зах зээлийн үнээр бүртгэнэ. Вексель гарган барилга худалдан авсан бол векселийн зах зээлийн үнээр: Дт Барилга Кт Векселийн өглөг Үндсэн хөрөнгийн солилцоог бүртгэх Үндсэн хөрөнгийг хооронд нь солилцох гүйлгээг нягтлан бодох бүртгэлд тусгахдаа өгч байгаа болон авч байгаа хөрөнгийн аль тодорхой байгаа зах зээлийн үнэ дээр үндэслэдэг. Өөр төрлийн хөрөнгийг солилцож буй үед олз, гарзын аль алинийг нь хүлээн зөвшөөрнө. Харин ижил төрлийн хөрөнгө солилцож буй үед зөвхөн гарзыг хүлээн зөвшөөрч бүртгэх ба олзыг бүртгэхгүй. Ижил төрлийн хөрөнгийг солилцохдоо олзыг бус гарзыг бүртгэдэг. Дт Үндсэн хөрөнгө - шинэ Дт Үндсэн хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл Дт Үндсэн хөрөнгө солилцсоны гарз Кт Үндсэн хөрөнгө - хуучин Харин ижил төрлийн хөрөнгийг солилцохдоо олзыг хүлээн зөвшөөрдөггүй боловч солилцоонд бэлэн мөнгө оролцсон үед олзын тодорхой хэсгийг зөвшөөрч бүртгэдэг. Бүртгэлийн олзын дүнг дараах байдлаар тооцно. Хүлээн авсан мөнгө+авсан хөрөнгийн зах зээлийн үнэ Дансны бичилт нь: Дт Үндсэн хөрөнгө -шинэ Дт Үндсэн хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл Кт Үндсэн хөрөнгө -хуучин Кт Үндсэн хөрөнгө солилцсоны олз Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн бүртгэл 66

Дт Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардал Кт Хуримтлагдсан элэгдэл Үндсэн хөрөнгө ашиглалтаас хасах Үндсэн хөрөнгө гадагш худалдах, шилжүүлэх, актлаж устгах үед түүний өртгийг үндсэн хөрөнгийн данснаас хасах ба хуримтлагдсан элэгдлийн данс хаагдсан байна. Хуримтлагдсан элэгдлээрээ анхны өртгөө бүрэн нөхсөн үндсэн хөрөнгийн дансны бичилт нь: Дт Хуримтлагдсан элэгдэл Кт Үндсэн хөрөнгө Үндсэн хөрөнгийг худалдсан үнэ нь түүний дансны үнээс /дансны үнэ=анхны өртөг-хуримтлагдсан элэгдэл/ их байвал үндсэн хөрөнгө худалдсаны олз, бага байвал гарзыг хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ. Үндсэн хөрөнгийг дансны үлдэгдэл өртгөөс нь илүү үнээр борлуулсан бол: Дт Мөнгөн хөрөнгө Дт Хуримтлагдсан элэгдэл Кт Үндсэн хөрөнгө Кт Үндсэн хөрөнгө борлуулсны ашиг /олз/ Үндсэн хөрөнгийг дансны үлдэгдэл өртгөөс нь доогуур үнээр борлуулсан бол: Дт Мөнгөн хөрөнгө Дт Хуримтлагдсан элэгдэл Дт Үндсэн хөрөнгө борлуулсны алдагдал/гарз/ Кт Үндсэн хөрөнгө Харин бүрэн элэгдэхээс нь өмнө данснаас хасвал үндсэн хөрөнгийг данснаас хассаны гарзыг бүртгэх шаардлагатай. Дт Хуримтлагдсан элэгдэл Дт Үндсэн хөрөнгийг данснаас хассаны гарз Кт Үндсэн хөрөнгө Бэлэг, хандиваар олж бэлтгэх, бусдад бэлэглэх, хандивлах бэлэг, хандивын хөрөнгийг бүртгэхдээ хөрөнгийн зах зээлийн үнийг ашигладаг. Хандиваар авсан хөрөнгийг зах зээлийн үнээр нь хандивласан капитал /нэмж төлөгдсөн капиталын данс/ дансанд бүртгэнэ. Дт Үндсэн хөрөнгө Кт Хандивласан капитал Мөнгөн бус хөрөнгийг хандивлан өгсөн бол уг хөрөнгийн зах зээлийн үнээр 67

бүртгэнэ. Хөрөнгийн зах зээлийн ба дансны үнэ зөрүүтэй бол олз, гарзыг хүлээн зөвшөөрнө. Дт Хандивын зардал Кт Газар Кт Газрыг данснаас хассаны олз Үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээ Дахин үнэлгээний улмаас хөрөнгийн үлдэгдэл өртөг нэмэгдсэн хэмжээг эзэмшигчийн өмчийн хэсэгт "дахин үнэлгээний нэмэгдэл" нэртэйгээр харуулна. Харин хөрөнгийн үлдэгдэл өртөг буурсан бол буурсан хэмжээг зардал гэж хүлээн зөвшөөрнө. Дахин үнэлэгдсэн хөрөнгийг данснаас хасах, устгах, элэгдлээрээ өртгөө бүрэн нөхсөн үед дахин үнэлгээний нэмэгдлийг хуримтлагдсан ашиг руу шилжүүлнэ. Дт Үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээний нэмэгдэл Кт Хуримтлагдсан ашиг 8.7.5. ндсэн хөрөнгийн элэгдлийн бүртгэл Элэгдэл нь хөрөнгийн ашиглалтын хугацааны туршид элэгдүүлэх дүнг системтэйгээр хуваарилсан хуваарилалтыг хэлнэ. Тайлангийн үеийн элэгдлийн шимтгэлийг зардал гэж хүлээн зөвшөөрнө. Дт Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардал Кт Хуримтлагдсан элэгдэл Төсөл, тусгай сан үндсэн хөрөнгийн элэгдлийг нөхөн байгуулан дараах дансны бичилт хийнэ. Дт Хуримтлагдсан үр дүн Кт Хуримтлагдсан элэгдэл Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцоход шулуун шугамын аргыг ашиглана. Ашиглах хугацааны дотор үндсэн хөрөнгийн өртгийг адил тэнцүү хэмжээгээр өртөгт хуваарилах аргыг “шулуун шугамын арга” гэнэ. 8.7.6. ндсэн хөрөнгө ашиглалтаас хасах. Үндсэн хөрөнгийг ашиглалтаас хасахдаа дээд удирдлагын зөвшөөрлийг авна. Үндсэн хөрөнгийг гадагш худалдах, шилжүүлэх, акталж устгах үед түүний өртгийг үндсэн хөрөнгийн данснаас хасах ба хуримтлагдсан элэгдлийн дансанд хаагдсан байна. Хуримтлагдсан элэгдлээрээ анхны өртгөө бүрэн нөхсөн үндсэн хөрөнгийг данснаас хасах үеийн дансны бичилт: Дт Хуримтлагдсан элэгдэл

Кт Үндсэн хөрөнгө Үндсэн хөрөнгө алдагдалтай үнээр худалдвал: Дт Мөнгө Дт Хуримтлагдсан элэгдэл Дт Үндсэн хөрөнгө худалдсаны гарз Кт Үндсэн хөрөнгө Үндсэн хөрөнгө дансны үнээс илүү үнээр худалдвал: Дт Мөнгө Дт Хуримдлагдсан элэгдэл Кт Үндсэн хөрөнгө Кт Үндсэн хөрөнгө борлуулсны олз Харин бүрэн элэгдэхээс нь өмнө данснаас хасвал үндсэн хөрөнгийг данснаас хассаны гарзыг бүртгэх шаардлагатай. Дт Хуримтлагдсан элэгдэл Дт: Үндсэн хөрөнгийг данснаас хассаны гарз Кт: Үндсэн хөрөнгө Үндсэн хөрөнгийн толилуулга Санхүүгийн байдлын тайланд “Эргэлтийн бус хөрөнгө” –ийн бүлэгт биет хөрөнгийн хэсэгт зүйл бүрээр анхны өртөг болон түүнээс хуримтлагдсан элэгдлийг хасч тооцсон үлдэгдэл өртгийн хэмжээгээр тусгана. Биет бус хөрөнгө, түүний бүртгэл. Тодорхойлолт: Биет шинж чанаргүй, харьцангуй урт хугацаанд ашиглагддаг, өөрийн эзэмшигчиддээ эрх, давуу болон онцгой эрх, өрсөлдөөний давуу талыг олгосон хөрөнгийг “биет бус хөрөнгө” гэнэ. Манай сургууль програм хангамжтай. Ашиглалтын хугацаа нь 4 жил ашиглана. Биет бус хөрөнгийг анхны өртгөөр нь бүртгэнэ. Биет бус хөрөнгийн хасагдуулга Биет бус хөрөнгийн хасагдуулгыг түүний ашиглалтын хугацааны туршид системтэйгээр хуваарилна. Биет бус хөрөнгийн элэгдэл тооцох өртөг нь хөрөнгийн анхны өртгөөс үлдэх өртгийг хассан дүн байна. Биет бус хөрөнгийг орлого болгох үед анхны өртгөөр бүртгэнэ. Дт Програм хангамж Кт. Мөнгөн хөрөнгө /дансны өглөг/

Биет бус хөрөнгийн тайлангийн үед ногдох элэгдлийн зардлын дүнгээр: Дт Програм хангамжийн хасагдуулга Кт Програм хангамж Дансны бүртгэл: Хүснэгт – 2.2.11 Дансны код 39 3902 39020101 39020102 39020201 39020202 39020301 39020302 39020401 39020402 39020801 39020802 39020803 3903 39030101 39030102

Дансны нэр ҮНДСЭН ХӨРӨНГӨ Биет хөрөнгө Барилга ба орон сууц Хуримтлагдсан элэгдэл /Барилга ба орон сууц/ Авто тээврийн хэрэгсэл Хуримтлагдсан элэгдэл /Авто тээврийн хэрэгсэл/ Машин тоног төхөөрөмж компьютер Хуримтлагдсан элэгдэл / Машин тоног төхөөрөмж компьютер / Тавилга аж ахуйн эд хогшил Хуримтлагдсан элэгдэл / Тавилга аж ахуйн эд хогшил/ Бусад үндсэн хөрөнгө Хуримтлагдсан элэгдэл / Бусад үндсэн хөрөнгө/ Номын фонд Биет бус хөрөнгө Програм хангамж Хасагдуулга / Программ хангамж /

Үндсэн хөрөнгөнд хөтлөх анхан шатны бүртгэлийн маягт: 1. Үндсэн хөрөнгө хүлээн авах, шилжүүлэх

НХМаягт ҮХ-1

2. Үндсэн хөрөнгө ашиглалтаас хасах баримт

НХМаягт ҮХ-2

3. Үндсэн хөрөнгийн их засвар, хүлээн авах

НХМаягт ҮХ-3

4. Үндсэн хөрөнгө дотоодод шилжүүлэх дагалдах хуудас

НХМаягт Үх-4

8.8. Өр төлбөрийн бүртгэлийн бодлого, горим 8.8.1. Өр төлбөрийн бүртгэлийн бодлого Холбогдох стандартууд: -

УСНББОУС 1 санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 15 санхүүгийн хэрэглүүр: толилуулга ба тодруулга

УСНББОУС 19 нөөц, болзошгүй өр төлбөр ба болзошгүй хөрөнгө

УСНББОУС бусад

1. Зорилго: 70

Байгууллагын өр төлбөрийг зөв ангилж, бүртгэх, тайлагнахад оршино. 2. Тодорхойлолт: Өнгөрсөн

үйл ажиллагааны туршид үүссэн ирээдүйд бусдад хөрөнгө

шилжүүлэх эсвэл үйлчилгээ үзүүлэх хариуцлагыг өр төлбөр гэнэ. Өр төлбөр нь төлөгдөх хүртлээ Агроэкологи бизнесийн сургуулийн хөрөнгийн эх үүсвэр болж ашиглагдана. Өр төлбөрт бусдад өгөх төрөл бүрийн өглөг, ирээдүйд үзүүлэх үйлчилгээний төлбөрийг урьдчилан авсан орлого, банкны зээл зэрэг хамаарагдана. 3. Өр төлбөрийн ангилал Өр төлбөрийг богино ба урт хугацаат өр төлбөр гэж ангилна. Өр төлбөрийг төлөх ѐстой дүнгээр нь үнэлнэ. Холбогдох хөрөнгө, зардал буюу алдагдлыг хүлээн зөвшөөрсөн үед өр төлбөрийг бүртгэнэ. Өр төлбөрийг урт ба богино хугацааны гэж ангилна. 8.8.2 Өр төлбөрийн бүртгэлийн горим Өр төлбөрүүд нь өр төлбөр ба эзэмшигчийн өмч гэсэн бүлгийн эхний хэсэгт төлөгдөх хугацаанаасаа хамаарч богино ба урт хугацаат гэсэн хэлбэртэйгээр санхүүгийн байдлын тайланд тусгагдана. 4. Хүлээн зөвшөөрөлт Өр төлбөрийг дараах нөхцөлд хүлээн зөвшөөрч бүртгэлд тусгана. Өр төлбөрийн тодорхойлолтонд бүрэн нийцсэн байх Өр төлбөрийн хэмжээ нь бодитойгоор хэмжигдэж, үнэлэгдсэн байх Төлөх хэмжээ нь төдийлөн тодорхой бус өр төлбөрийг урьдчилан тооцсон хэмжээгээр бүртгэнэ. 5. Өр төлбөрийн бүртгэл: Дансны өглөг үүсэх үед: Дт Үндсэн хөрөнгө / бусад холбогдох данс / Кт Бусад байгууллагад өгөх өглөг Дансны өглөгийг төлөх үед: Дт Бусад байгууллагад өгөх өглөг Кт Мөнгөн хөрөнгө Урьдчилж орсон орлогын бүртгэл Урьдчилж орсон орлого дансыг дотор нь урьдчилгаа- төсвийн санхүүжилт, бусад гэж 2 ангилна. А. Төлбөртэй үйлчилгээний орлогыг хүлээн авахад: 71

Дт Мөнгөн хөрөнгө КТ Урьдчилж орсон орлого Б. Урьдчилж орсон орлогыг орлогын дансанд шилжүүлэхэд: Дт Урьдчилж орсон орлого Кт Ажил үйлчилгээний орлого Дансны бүртгэл: Дансны код 41 4103 410301 41030101 41030102 41030103 410306 41030601

Хүснэгт – 2.2.12 Дансны нэр БОГИНО ХУГАЦААТ ӨР ТӨЛБӨР Өглөг Ажиллагсадтай холбогдсон тооцоо Цалингийн өглөг НДШ-ийн өглөг ХХОАТ-ын өглөг Код: 10000003 Бусад өглөг Байгууллагад төлөх өглөг

6. Өр төлбөрийн толилуулга ба тодруулга: Өр төлбөрийг санхүүгийн байдлын тайлангийн “эх үүсвэр” талд төлөгдөх хугацаанаас нь хамааруулан толилуулна. Санхүүгийн тайлангийн тодруулгыг холбогдох УСНББОУС –ын дагуу хийнэ. Болзошгүй өр төлбөрийн талаар үндэслэл, шалтгаан, тооцоолол зэргийг тайлбар тодруулгад бичнэ. 8.8.3. Өөрийн хөрөнгийн бүртгэлийн бодлого Холбогдох стандартууд: -

УСНББОУС 1 -санхүүгийн тайлангийн толилуулга

УСНББОУС 3 -тайлангийн үеийн цэвэр ашиг буюу алдагдал, суурь алдаа ба НББ-ийн бодлогын өөрчлөлт

УСНББОУС -бусад 1. Тодорхойлолт: Хөрөнгөөс өр төлбөрийг хассантай тэнцэх цэвэр хөрөнгө буюу засгийн

газрын оруулсан хувь оролцоог өөрийн хөрөнгө гэнэ. Засгийн газрын хувь оролцоо нь оруулсан капитал ба хуримтлагдсан үр дүн, нөөцийн нийлбэр байна. Өөрийн хөрөнгө нь: Засгийн газрын сан Хуримтлагдсан үр дүн Хөрөнгийн дахин үнэлгээний зөрүү гэсэн бүрэлдэхүүнтэй. 72

Агроэкологи бизнесийн сургуульд үндсэн үйл ажиллагаагаа гүйцэтгэхэд нь зориулж төсвийн болон өөрийн хөрөнгөөр бэлтгэсэн үндсэн хөрөнгөтэй тэнцүү хэмжээний

эх үүсвэрийг

тусгаарлаж

өгснийг

“Засгийн

газрын

сан”гэнэ.

Засгийн газрын сан нь үндсэн хөрөнгийн дүнтэй заавал тэнцүү байх ѐстой учраас үндсэн хөрөнгийн

дансанд бичилт хийгдсэн тухай бүр энэ дансыг

тохируулан бүртгэнэ. Хуримтлагдсан үр дүн Агроэкологи бизнесийн сургуулийн тайлант хугацааны хэтрэлт хэмнэлтийг хуримтлагдсан үр дүн гэсэн дансанд харуулна. -Өмнөх үеийн -Тайлант үеийн гэсэн 2 дэд данстай. Тайлант хугацааны төсөв хэтрүүлэн зарцуулсан тохиолдолд энэ данс нь дебет үлдэгдэлтэй байна. Хөрөнгийн дахин үнэлгээний зөрүү Үндсэн хөрөнгөө тодорхой эрх бүхий байгууллагын шийдвэрээр дахин үнэлэх бөгөөд хөрөнгөө дахин үнэлгээ хийсэн дүнгээр санхүүгийн тайланд тусгана. Үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээгээр гарсан үнэлгээний зөрүүг хөрөнгийн дахин үнэлгээний зөрүү дансанд бичнэ. Дахин үнэлгээ хийснээс хойш 1 жилийн дараа дахин үнэлгээний зөрүү дансыг “Засгийн газрын сан” дансанд хаана. Дансны бүртгэл: Хүснэгт – 2.2.13 Дансны код

Дансны нэр

эзний өмч

5101

Засгийн газрын оруулсан капитал

510101 510301 510302 5104

Засгийн газрын сан Өмнөх үеийн үр дүн Тайлант үеийн үр дүн Хөрөнгийн дахин үнэлгээний зөрүү

Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт: Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичиг нь Монгол Улсын нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль, Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын

стандартуудтай

зөрчилдөж

байвал

уг

хууль

тогтоомж,

стандартад

нийцүүлэн өөрчлөлт оруулна. Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичигт оруулах

өөрчлөлтийг

Агроэкологи

бизнесийн

сургуулийн

нягтлан

бодогч

боловсруулан даргын тушаалаар батлуулна. Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогод өөрчлөлт орсон бол нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичигт тухай бүр тусгана.

ЕРӨНХИЙ ДҮГНЭЛТ Дипломын ажилдаа Агроэкологи бизнесийн сургуулийн нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлтийн өнөөгийн нөхцөл байдлыг судлан тус байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулан санал болгож байна. Тус сургууль нь Дархан-Уул аймагт үйл ажиллагаагаа явуулаад 40 гаруй жил болж байгаа хэдий ч санхүү бүртгэлийн бодлогоо тодорхойлох бодлогын баримт бичиггүй, санхүүгийн тайлан балансаа нягтлан бодох бүртгэлийн хууль, Улсын Секторын НББОУС, санхүү эдийн засгийн яамнаас баталсан стандартын дагуу толилуулсаар өнөөг хүрсэн байна. Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулснаар Агроэкологи бизнесийн сургуулийн санхүүгийн үйл ажиллагаа хэвийн жигд явагдаж, санхүүгийн тайлан болон бусад

баримт

бичгүүдэд хөндлөнгийн хяналт, шалгалт ороход аливаа зөрчил болон маргаан үүсэхэд бодлогын баримт бичгийн дагуу хийснээ нотолж болох баримт юм. Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулснаар доорхи давуу талууд гарч байна. Үүнд: -

Бүртгэлийн ажил маш зөв цэгцтэй болно

Удирдлагад санхүүгийн үнэн зөв мэдээлэл хүрнэ

Бүртгэл ойлгомжтой энгийн болно

Санхүүгийн тайлангийн чанар сайжирна

Санхүүгийн бүртгэлийн ажилтан солигдоход шинэ ажилтан бүртгэлийн мэдээллийг авахад хугацаа алдахгүй байх

Бусад орны улсын секторын байгууллагуудын санхүүгийн мэдээллийг харьцуулах боломжийг бий болгоно

Мөн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулахад анхаарах зүйлс: -

Улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт, холбогдох хууль тогтоомж заавар журмын дагуу бэлтгэх

Байгууллагын зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны чиглэл, онцлогтоо тохируулах

Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлттэй уялдуулах

НОМ ЗҮЙ 1. Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль (2001). 2. Монгол Улсын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн тухай хууль, 17,2 (2001). 3. Монгол Улсын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн тухай хууль, 19,1 (2001). 4. Монгол Улсын СЭЗСайдын, 182 тоот (тушаал 2002). 5. Нягтлан бодох бүртгэлийн дансны заавар, 388 дугаар (Сангийн сайдын тушаал 2006 оны 11 27). 6. Эдийн засгийн ангилал батлах тухай, 05 дугаар (Сангийн сайдын тушаал 2014 оны 01 10). 7. Өмчийн бүх хэлбэрийн ААН, байгууллагад нийтлэг хэрэглэгдэх АШБ-ийн маягт нөхөх тухай, 171/111 (СЭЗСайд, Үндэсний статистикийн газар 2002). 8. Төсөвт байгууллага, төсвийн ерөнхийлэн захирагчдын санхүүгийн тайлан гаргах хугацааг тогтоох тухай, 28 тоот (Монгол Улсын сангийн сайдын тушаал 2004). 9. Улсын Секторын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт-1, 7 (2011). 10. Улсын Секторын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт-1, 7 (2011). 11. Улсын Секторын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт-3, 7 (2011). 12. Санхүү эдийн засгийн яам. (2006). Төсвийн байгууллагын нягтлан бодох бүртгэл. Улаанбаатар: Мөнхийн үсэг ХХК. 13. ММНБИ. (2003). Улсын Секторын нягтлан бодох бүртгэлийн стандарт. Улаанбаатар: Мөнхийн үсэг ХХК. 14. Нягтлан бодох бүртгэлийн нэр томёоны тайлбар. (2000 он). Улаанбаатар. 15. Агваан, Н. (2007). Төсвийн байгууллагын нягтлан бодох бүртгэл. Улаанбаатар : Эдмон принт ХХК. 16. Мэргэшсэн нягтлан бодогчдын институтын сайт. (n.d.). From WWW.MONICPA.mn.