CUMHURİYET DÖNEMİNDE KAMU YATIRIMLARI
Aziz devrine kadar devam etmiştir. 1790 yılında Daracağı maçunası, 1830 yılında da dökümhane, 1831 yılında demirhane, 1837 yılında Valide kızağı ve Taş Kızak, 1848 de Küçük Çekiç Fabrikası kurulmuş, 1885 ve 1886 yıllarında kazanhane, çelik fırını, endaze ve modelhane yapılmıştır.” “Haliç Tersanesinin çekirdeği Fatih Sultan Mehmet zamanında atılmış, fakat 18. yüzyılda gemi tiplerinin büyütülmesi dolayısıyla bir zamanlar kızaklarda inşa edilen gemilerin yapımı için, kızakların gerekli teknik ilerlemeden yoksun olmaları nedeni ile taş havuzun inşası yoluna gidilmiştir. Havuzların inşaatına Birinci Mahmut zamanında başlanmış ve ilk olarak günümüzde Kasımpaşa Kapısı diye anılan yerde bir kuru havuz inşa edilerek, bu havuz Sultan Selim zamanında 1788 yılında bitirilmiştir.” “Tanzimat devrinde gemilerin önemli miktarda artması nedeni ile havuzlara olan ihtiyaç da fazlasıyla artmış ve 1825 yılında Kasımpaşa deresi ile Azapkapı arasında ikinci bir havuzun inşası öngörülmüştür. 1870 yılında da üçüncü bir havuz ilave edilmiştir. Bu şekilde kurulan Haliç Tersanesinde çeşitli tevsiatlar yapılmış, gemilerin havuzlanması işlemleri ile ilgili olarak gerekli su tahliye tertibatı Ferit Halit Paşa tarafından yaptırılmış, sonra da buhar makinaları ile güçlendirilmiştir. Ayrıca Bahriye Nazırı Bozca Adalı Hasan Paşanın teşebbüsü ile Avrupa’dan satın alınan yüzer havuzun tersanede montajı yapılarak gemilerin onarım imkânı geliştirilmiştir.” “1923 yılından itibaren deniz ticaret filosu üzerine eğilen Cumhuriyet Hükümeti, gemi inşa sanayini geliştirmek amacı ile eski tersaneleri modern tezgah ve aletlerle donatmıştır.” “Hasköy Tersanesi Şirket-i Hayriye gemilerinin onarımı için Hasköy Vapur İskelesi ile Halıcıoğlu arasında 1861 yılında oldukça basit bir atölye şeklinde kurulmuştu. Daha sonra bu alan genişletilmiş ve 1884 yılında 45 metre uzunluğunda ağaç bir kızak yapılmıştır. Çekme gücü olarak istimli (buharlı) bir ırgat tesisatı kurulmuştur. 1910 yılında tersanede iyileştirmeye gidilerek yeni bir kızak ilave edilmiş ve ırgat (gemi çekme tertibatı) elektrikle çalışır hale getirilmiştir.” “24 Ocak 1945’de Devlet Denizyolları ve Limanları Genel Müdürlüğüne devredildikten sonra tersanenin geliştirilmesine önem verilmiş, onarımların kısa sürede gerçekleştirilebilmesi ve aynı zamanda gemi inşaatına da elverişli hale getirilmesi için yeni makina teçhizat ilave edilmiştir.” “İstinye Tersanesi 1912 yılında Fransız St. Nazaire Firması tarafından kurulmuştur. Bu tersanenin, normal gemi bakım onarım hizmetleri yanında Boğazdan geçen yabancı bandıralı gemilere hizmet sunması da düşünülmüştür. Şirket, Japonya için İngiltere’de inşa edilen 8.500 ton kapasiteli yüzer havuzu satın almış ve ek olarak dökümhane kurmuştur.” “Birinci Dünya Savaşı döneminde bu tersane donanma için bir onarım üssü olarak hizmet vermiştir. Kuruluş Nisan 1938’de devlet tarafından satın alınmıştır.” Cumhuriyetin ilanından sonra Haliç ve Camialtı Tersaneleri, Fabrikalar ve Havuzlar İşletmesi adı altında birleştirilmiştir. Daha cumhuriyetin ilanından önce ekonomiye ve sanayileşmeye büyük önem veren ve 17 Şubat 1923 tarihinde İktisat Kongresini düzenleyen Atatürk, Cumhuriyetin ilanından sonra hemen sanayileşme girişimlerine başlamış ve o dönemin yetişmiş iş gücü eksikliği ve sınırlı mali imkânlarına rağmen uçak sanayii gibi çok önemli bir kuruluşun gerçekleştirilmesine karar verilmiştir. Benzer olarak gemi inşa sanayiinin geliştirilmesi de ele alınmıştır. - 150 -