Zagajnik nr 4 (52) zima 2018

N r 4 (5 2 M ZI )/ A 2 18 0

Kwartalnik edukacyjno-informacyjny Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie

W numerze:

Nabytki biblioteczne XI OPTAL® 2018 Coroczne ratowanie kasztanowców Konferencja „Społeczna rola lasu i środowiska przyrodniczego” Żubrowe święto Archiwum fotograficzne OKL – Pamięć

Karpina, karczownik, karczowanie Puszczyk mszarny

2 Drodzy Czytelnicy!

Zapraszamy

J. Frankowski

Złota jesień za nami. Zachęcająca do spacerów i podziwiania palety barw pora roku, przyciągnęła do Gołuchowa licznych gości, pragnących wypocząć, zrelaksować się, ale też utrwalić piękno pejzażu na zdjęciach i płótnach. Teren parku był miejscem organizowanego we współpracy z naszym Ośrodkiem pleneru artystycznego „Gołuchowskie impresje”, a utrwalone kadry z tego miejsca trafiły do rodzinnych albumów.

Z pewnością w długie zimowe wieczory staną się źródłem wspomnień o odbytych wojażach.

Jesień sprzyjała edukacji. Z gościnności Ośrodka korzystali uczestnicy zielonych szkół, wśród nich dzieci ze Stawiszyna, zdobywcy Grand Prix V Przeglądu Twórczości Dziecięcej „Ze sztuką bezpieczniej”. W ramach nagrody spędzili u nas dwa dni poznając tajniki życia lasu. Z jednodniowych pobytów korzystały szkoły z Wielkopolski, Dolnego Śląska oraz województwa łódzkiego. Wybierały z naszej oferty warsztaty zdobienia drewna, lekcje w sali edukacyjnej i muzeum, a przede wszystkim zajęcia terenowe wykorzystujące zmysły w poznawaniu przyrody.

Gościli u nas również studenci Wydziału Leśnego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, realizujący zajęcia dotyczące kulturotwórczej roli lasu oraz przedstawiciele Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu. Poza stałymi wystawami Ośrodka zwiedzili wystawy czasowe: prac artystycznych leśników, fotograficzną prezentującą przyrodę Nadleśnictwa Antonin oraz historyczną „Lasy w stulecie odzyskania niepodległości”, do oglądania których również Państwa serdecznie zapraszam.

W ostatnim kwartale roku podsumowano konkurs „Imiona dla żubrów” oraz sfinalizowano dwa inne konkursy, zorganizowane z okazji 125-lecia Ordynacji Książąt Czartoryskich w Gołuchowie, w których Ośrodek wystąpił w roli współorganizatora. Miała też miejsce akcja grabienia

liści pod kasztanowcami oraz zbiórka kasztanów i żołędzi w szkołach.

Z działaniami edukacyjnymi wychodziliśmy na zewnątrz jednostki. Prelekcje pracowników Ośrodka odbyły się w gołuchowskim Zamku oraz Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Kaliszu.

Ośrodek Kultury Leśnej zaprezentowano również podczas Jarocińskiego Festiwalu Kultury Łowieckiej.

Kwartalnik, który trzymacie Państwo w ręku, zawiera artykuły i krótkie notki o wybranych wydarzeniach. Przeczytacie w nim również obszerną relację z przebiegu XI edycji Ogólnopolskiego Przeglądu Twórczości Artystycznej Leśników, a także informację o konferencji zorganizowanej we współpracy z Sekcją Socjologii Środowiska Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, której celem było pokazanie lasu w kontekście społecznym.

Już wkrótce rozpoczniemy okres świątecznych przygotowań. Otworzymy go warsztatami robienia choinkowych dekoracji. Przyozdobiony przez dzieci świerk stanie w hallu Muzeum Leśnictwa. Życzę, aby choinka, która zagości również w Państwa domach, stała się miejscem zjednoczenia, niepośpiesznych rozmów i bliskości. Z okazji Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku składam Wszystkim Czytelnikom „Zagajnika” życzenia wszelkiej pomyślności.

Benedykt Roźmiarek, dyrektor Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie

P Wystawy stałe w Muzeum Leśnictwa: „Kulturotwórcza rola lasu” „Dzieje leśnictwa w Polsce” „Spotkanie z lasem” „Diorama – grąd środkowoeuropejski w aspekcie wiosennym” „Diorama – świerczyna borealna w aspekcie zimowym” „Gatunki leśne z Czerwonej Księgi” „Technika leśna”, „Ochrona lasu” „Kancelaria leśniczego” „Pszczelarstwo i pasiecznictwo” P Wystawy czasowe w Muzeum Leśnictwa: „Polskie lasy w Niepodległej 1918–1924, 1924–2018” (do marca 2019 r.) „Inspiracje naturą.Twórczość rodzinna Antowskich” (do marca 2019 r.) „Tam gdzie sosnowe bory dębami poprzetykane” fotografia Krzysztofa Moroza (do marca 2019 r.) ® OPTAL (do sierpnia 2019 r.)

P Zajęcia terenowe dla dzieci i młodzieży prowadzone w parku-arboretum: „Leśni detektywi”, „Ślady i tropy zwierząt” P Zajęcia muzealne dla dzieci i młodzieży prowadzone w Muzeum Leśnictwa i sali edukacyjnej: „Budowa warstwowa lasu” „Skrzydlate drapieżniki. Sowy” Informacje dotyczące zajęć: tel. 62 761-50-45 e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl P Biblioteka OKL: czynna od wtorku do czwartku 00 00 w godz. 9 –13 dla czytelników spoza Ośrodka po wcześniejszym uzgodnieniu: tel. 62 761-50-45 wew. 113

Nabytki biblioteczne „Drzewa i krzewy Ogrodu Dendrologicznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu” Poznański Ogród Dendrologiczny ma na swoim terenie około 1000 gatunków drzew i krzewów.

Założone w 1919 roku arboretum jest miejscem służącym do uprawy roślin drzewiastych dla celów naukowych i dydaktycznych. Powyższa książka pozwoli poszerzyć wiedzę w zakresie morfologii, biologii i znaczenia gospodarczego najczęściej spotykanych gatunków drzew w naszym kraju.

Autorzy: Władysław Danielewicz, Tomasz Maliński.

Rok wydania: 2011. Liczba stron: 442. Oprawa twarda. „Barć” Album pod tytułem „Barć” to fotograficzna dokumentacja życia pszczół. Poszczególne karty umożliwiają zajrzenie do barci, przyjrzenie się jej mieszkańcom, a także zapoznanie się z początkami bartnictwa i historycznymi metodami hodowli. „Must-read” każdego amatora pszczelarstwa.

Autor: Roman Rogoziński.

Rok wydania: 2015.

Liczba stron: 44.

Oprawa twarda.

Romana Koch

3 ®

XI OPTAL 2018 24 września 2018 roku miała miejsce uroczystość otwarcia wystawy XI Ogólnopolskiego Przeglądu Twórczości Artystycznej Leśników OPTAL® 2018 połączona z ogłoszeniem wyników organizowanego przy tej okazji konkursu.

Celem Przeglądu jest pokazywanie i promowanie dorobku amatorskiego ruchu artystycznego funkcjonującego wśród leśników i członków ich rodzin. Jest to również okazja do spotkania się w Ośrodku, dokonania wymiany informacji, porównania stylów i technik artystycznych oraz swoich umiejętności z talentami kolegów. Co więcej, jak już niejednokrotnie podkreślano, OPTAL® jest pretekstem i zachętą do publicznego przedstawienia owoców swoich, często skrywanych, zamiłowań. Tradycyjnie tu, w Gołuchowie, każda praca wykonana przez leśnika była, jest i będzie honorowana i prezentowana na wystawie.

Przy okazji Przeglądu w poszczególnych dziedzinach twórczości prowadzony jest konkurs. Ma on na celu z jednej strony podkreślenie walorów artystycznych przedstawionych prac i umiejętności technicznych ich autorów, z drugiej – jest pewnego rodzaju szczególną zachętą Finał XI Ogólnopolskiego Przeglądu Twórczości Artystycznej Leśników OPTAL 2018 (fot. P. Ortell) do udziału w kolejnych tego typu przedsięwzięciach, doskonalenia warsztatu artystycznego, poszukiwania no- Wyróżnienia: wych form i środków wypowiedzi.

1. Rafał Skwarski, Nadleśnictwo Międzychód, RDLP Szczecin – Wychodząc naprzeciw możliwościom twórczym uczestników, za przedstawione prace którzy już sześć lat temu proponowali zademonstrowanie utworów 2. Marta Kulpa, Nadleśnictwo Śnieżka, RDLP Wrocław – za filmowych oraz diaporam, w tegorocznej edycji pojawiła się nowa przedstawione prace kategoria – twórczość multimedialna. Pasje i zainteresowania artys- 3. Hubert Ogar, Nadleśnictwo Marcule, RDLP Radom – za tyczne leśników i ich rodzin są znacznie szersze, obejmują inne, do przedstawione prace tej pory nieprezentowane w Gołuchowie dziedziny, do których warw dziedzinie fotografii: to sięgnąć.

I nagroda – Andrzej Grabowiecki, RDLP Szczecin – za cykl W tegorocznym Przeglądzie wzięło udział 80 autorów, przed- fotografii „Artefakty mojego ogródka – zima” stawiając w sześciu kategoriach 361 prac. Jury w składzie: prof. dr II nagroda – Adam Bencal, Nadleśnictwo Śnieżka, RDLP Wrochab. Halina Zgółkowa – UAM (filolog j. polskiego), Mariusz ław – za cykl fotografii „Leśni ludzie” oraz portret Mirka Hertmann (fotografik), Vlodymyr Chornobay (artysta plastyk, III nagroda – Antoni Danielewicz, Nadleśnictwo Czerwony malarz i witrażysta), Rafał Walendowski, plastyk – OKL, Konrad Dwór, RDLP Białystok – za cykl „Lód” Bul – OKL, Rafał Kostka – OKL sekretarz oraz dr inż. Benedykt Wyróżnienia: Roźmiarek – dyrektor OKL – przewodniczący, przyznało następu- 1. Tomasz Sczansny, Nadleśnictwo Rudy Raciborskie, RDLP Kające nagrody: towice – za prace „Meandry rzeki Rudy” i „Dwa światy” w dziedzinie malarstwa: 2. Jolanta Piątek, Nadleśnictwo Zawadzkie, RDLP Katowice – za I nagroda – Grażyna Powalisz, Nadleśnictwo Kolumna, RDLP pracę „Kukuła przy fontannie” Łódź – za przedstawione prace wykonane w technice akwareli 3. Leszek Niejedli, Nadleśnictwo Włodawa, RDLP Lublin – za II nagroda – Irena Gałązkiewicz, Nadleśnictwo Drawsko, RDLP przesłany zestaw prac Szczecinek – za przedstawiony zestaw prac w dziedzinie tkaniny artystycznej: III nagroda – Anita Rusiecka, Nadleśnictwo Knyszyn, RDLP Z uwagi na małe zainteresowanie przyznano jedną nagrodę w Białystok – za nadesłane prace ze szczególnym uwzględnieniem ramach trzeciego miejsca – Dorocie Kowalskiej, Nadleśnictwo prac wykonanych w technice suchego pastela Różanna, RDLP Toruń – za pracę „Wilk”.

Wyróżnienia: w dziedzinie multimediów: 1. Grzegorz Pietruńko, Nadleśnictwo Lądek-Zdrój, RDLP WroW obecnej edycji Przeglądu zadebiutowała dziedzina multicław – za nadesłane prace media. Intencją organizatora było zaproszenie twórców zajmują2. Krzysztof Lewicz, Nadleśnictwo Łopuchówko, RDLP Poznań – cych się technikami multimedialnymi, tj. filmem, animacją kompuza nadesłane prace terową, diaporamą, dźwiękiem połączonym z obrazem.

3. Edward Marszałek, RDLP Krosno – za nadesłane prace wykoDo przeglądu zgłosiło się czterech twórców, którzy przedstanane w technice: malarstwo na szkle wili formy filmowe, zgodnie z regulaminem ograniczone czasem.

4. Eliza Konofalska, Nadleśnictwo Kielce, RDLP Radom – za na- Treść i forma wszystkich prezentacji odmienna, acz bardzo interedesłane prace sująca. Nie stanowiła jednak wystarczającego argumentu do wyróżw dziedzinie rzeźby: nienia. Dlatego Jury, mimo debiutu tej kategorii twórczości, postaI nagroda – Arkadiusz Mańczyk, Nadleśnictwo Zawadzkie, nowiło nagród i wyróżnień nie przyznawać.

RDLP Katowice – za nadesłane rzeźby ptaków w dziedzinie literatury: II nagroda – Sławomir Smyk, Nadleśnictwo Bielsk, RDLP BiałyJury z uwagi na obfitość nadesłanych prac oraz na konieczność stok – za nadesłane prace zapoznania się z ich treścią postanowiło przyjąć opinię pani prof. dr III nagroda – Józef Sieczka, Nadleśnictwo Kup, RDLP Katowice hab. Haliny Bułczyńskiej-Zgółki, pracownika naukowego UAM, – za przedstawione prace filologa języka polskiego, za podstawę decyzji o przyznaniu nagród i wyróżnień. [cd. str. 4] ®

4 ®

XI OPTAL 2018 [cd. ze str. 3]

I nagroda – Edward Marszałek, RDLP Krosno, „...za pięć tomów prac poświęconych przyrodzie, zwłaszcza lasom podkarpackim, ludziom lasu oraz kulturowym aspektom dostrzeganym w przyrodzie, zwłaszcza w lesie”.

II nagroda – Robert Piątek, Nadleśnictwo Zawadzkie, RDLP Katowice, „za czterotomową trylogię (jedna część złożona jest z dwóch tomów) z kategorii fantasy, czyli współczesnej baśni z elementami science fiction. Książki są profesjonalnie wydane, opatrzone numerem ISBN. Autor jest leśnikiem, ale jego twórczość ma nikły związek z lasem, a nawet z przyrodą.”

III nagroda – śp. Leszek Józef Krawiec, Nadleśnictwo Lipusz, DRLP Gdańsk, autor pięciu broszurowo wydanych tomików poetyckich. Poezja zawarta w tych tomach jest dojrzała literacko i językowo. Tematyka tekstów poetyckich nie zawsze jest związana z lasem – wbrew tytułom poszczególnych tomików – raczej jest to dojrzała poezja liryczna, impresyjna.

3. Kordian Dubkowski, Technikum Leśne w Starościnie, „poeta, który nadesłał jedenaście swoich wierszy (za mało na tomik) w formie maszynopisowej. Autor jest leśnikiem, co widać także w jego poezji. Dominują w niej jednak nuty autobiograficzno-liryczne. Poezja jest literacko i językowo dojrzała, chwilami (np. alegoria) jest grą z językiem.

4. Edward Paterek, były pracownik Lasów Państwowych, „pamiętnikarz, autor interesującego tekstu wspomnieniowego. Jest to obszerny maszynopis, zawierający wspomnienia rozpoczynające się od wczesnych lat dziecięcych, a rozwijane aż do krańca pięknych lat, czyli do emerytury. Autor jest samokrytyczny wobec własnego pisarstwa, ale jego tekst tej postawy nie potwierdza.”

5. Bożena Mazurkiewicz, córka leśnika, Drawsko Pomorskie, „autorka kilkunastu wierszy przedstawionych w formie maszynopisowej. Wiersze mają charakter dojrzałej, choć literacko prostej poezji lirycznej, bardzo osobistej, a miejscami, refleksyjnej i impresyjnej.”

6. Maya Gielniak, żona leśniczego, Nadleśnictwo Lipusz, RDLP Gdańsk, „bardzo obszerny materiał dokumentujący jej twórczość dość ściśle związaną z lasem i przyrodą. Pióro kruka jest to prozatorski tekst o skomplikowanej fabule i nieokreślonym odbiorcy”.

Laureaci konkursu (fot. P. Ortell)

Wyróżnienia: 1. Janusz Rautszko, Nadleśnictwo Szczecinek, RDLP Szczecinek, autor dwutomowej opowieści „O psie, który uwierzył, że jest człowiekiem”. Książka jest profesjonalnie wydana (z informacją o korekcie!), z numerem ISBN. Jej walory mają charakter przede wszystkim edukacyjny. Jest to bowiem opowieść o bliskim kontakcie rodziny z psem. Przeznaczona nie tylko dla dzieci.

2. Bożena Klimaszewska, „Poetka, pisząca bardzo dojrzałe wiersze liryczne. Do konkursu zgłosiła zaledwie pięć wierszy w postaci niepublikowanego maszynopisu. Jest to bardzo wysmakowana poezja osobista, dojrzała artystycznie i językowo.”

Zbigniew Bogucki, uhonorowany Grand Prix, odbierający statuetkę OKL „żubr skrzydlaty” z rąk Benedykta Roźmiarka, dyrektora Ośrodka (fot. P. Ortell)

Uczestnicy wydarzenia przed budynkiem Muzeum Leśnictwa – Powozownia (fot. P. Ortell)

Dyrektor Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie przyznał Grand Prix Przeglądu Zbigniewowi Boguckiemu, sekretarzowi Nadleśnictwa Konstantynowo, RDLP Poznań, za zaprezentowane prace. Pan Zbigniew Bogucki jest wielokrotnym uczestnikiem Przeglądów Twórczości Artystycznej Leśników w Gołuchowie, jest również laureatem w dziedzinie malarstwa. Przedstawione prace to suche pastele rejestrujące twarze bliskich mu osób w sposób niezwykle delikatny, wręcz klimatyczny. To obrazy pełne ukierunkowanej miłości. Na przestrzeni lat poziom artystyczny prac pana Zbigniewa podwyższał się, by osiągnąć obecne wartości.

Pierwszy raz od kilku edycji liczba uczestników Przeglądu osiągnęła poziom 80 twórców. Pojawiło się grono debiutantów, którzy zarówno poziomem prac, jak i zaangażowaniem, gwarantują kontynuację spotkań artystycznych w przyszłości.

Organizator Przeglądu będzie podtrzymywał prezentację poszczególnych twórców na wystawach indywidualnych lub grupowych. W najbliższym czasie zostaną zaprezentowane dokonania artystyczne pana Huberta Ogara. Obecna wystawa, zgodnie z regulaminem konkursu, będzie prezentowana w Gołuchowie do połowy sierpnia 2019 roku.

Konrad Bul

5

Coroczne ratowanie kasztanowców Jak co roku na terenie parku-arboretum Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie miała miejsce akcja „Ratujmy kasztanowce”. W tegorocznych wydarzeniach, które zorganizowano 17 i 19 października, wzięło udział ponad 150 uczniów ze szkół podstawowych w Jedlcu, Kaliszu, Kościelnej Wsi i Gołuchowie.

Pomoc kasztanowcom polega na grabieniu opadłych liści, w których zimują poczwarki szrotówka kasztanowcowiaczka.

Jest to motyl z rodziny kibitnikowatych, którego larwy atakują te parkowe drzewa i powodują brązowienie liści oraz ich przedwczesny opad. Ich grabienie i utylizacja jest najskuteczniejszą metodą walki z tym szkodnikiem.

Spotkanie rozpoczęto krótkim wykładem na temat rozwoju szrotówka, jego

wpływu na zdrowotność kasztanowców i wyjaśnieniu metod walki z tym owadem.

Następnie uczestnicy zaopatrzeni w grabie i worki ruszyli do pracy.

W tym roku akcja pomocy kasztanowcom odbyła się po raz 16. O jej skuteczności świadczy dobry stan kasztanowców wiosną i latem, kiedy to korony innych drzew nieobjętych ochroną często są już bardzo przerzedzone.

Uczniowie podczas pracy w gołuchowskim parku-arboretum (fot. K. Ziółkowska)

Krótkie szkolenie przed wyjściem w teren odbyło się w sali kolumnowej Powozowni (fot. K. Ziółkowska) Uczestnicy akcji wraz z workami zgrabionych liści (fot. K. Ziółkowska)

Wydarzenia

Studenci Wydziału Leśnego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu 27.10.2018 13 grudnia br. w OKL odbyły się Warsztaty Bożonarodzeniowe, w których uczestrealizowali w Ośrodku zajęcia edukacyjne obejmujące m.in. zagadnienia z zakresu niczyli uczniowie ze Szkoły Podstawowej w Tursku; własnoręcznie wykonane kulturotwórczej roli lasu i dziejów leśnictwa w Polsce, a także dotyczące bioróżno- przez młodzież ozdoby zawisły na choince w Ośrodku (fot. J. Zalejska-Niczyporuk) rodności parku-arboretum oraz restytucji żubra (fot. A. Antonowicz)

6

Konferencja „Społeczna rola lasu i środowiska przyrodniczego” 18 i 19 października w salach Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie odbyła się konferencja „Społeczna rola lasu i środowiska przyrodniczego”. Wydarzenie zorganizowano przy współpracy z Sekcją Socjologii Środowiska Polskiego Towarzystwa Socjologicznego.

Celem konferencji było pokazanie lasu – elementu środowiska M. Krokowska-Paluszak: „Las i leśnicy w oczach społeczeństwa – przyrodniczego, w kontekście społecznym, wyrażanym nie tylko co wpływa na wizerunek Lasów Państwowych i leśników”; K. określonymi formami jego użytkowania, ale także sferą pozama- Mączka: „Jak daleko spada jabłko od jabłoni? Ekspercka analiza terialną. Wśród społecznych wymiarów lasu poruszono m.in.: świadczeń ekosystemowych i ich zasięgu zapewnianych przez dostęp do zasobów surowca drzewnego i regulacje w tym zakresie drzewa”; M.D. Boćkowski: „Zastosowanie koncepcji usług eko(prawne i zwyczajowe), ochronę lasu i różnorodności biologicznej systemowych w tworzeniu i rozszerzaniu obszarów chronionych – w lasach, wartości, normy i postawy wobec lasu, społeczne funkcje wstępne założenia teoretyczne dla Turnickiego Parku Narodowego lasu (rekreacyjne, kulturowe, estetyczne itp.), zarządzanie i Bieszczadzkiego Parku Narodowego”; P. Przewoźna: „Geoankieta zasobami leśnymi (synergie, konflikty i kolizje), las jako przedmiot – narzędzie pozwalające na badanie świadomości społeczności lokalnej w zakresie świadzainteresowań grup społeczeń dostarczanych przez cznych (społeczności lokalne, drzewa i krzewy”; M. Fronia: organizacje pozarządowe, „Rola lasu i środowiska przypartycypacja społeczna), las w rodniczego w koncepcji gosedukacji formalnej i nieforpodarki o obiegu zamknięmalnej. tym”; D. Paniotova: „PsyPonadto celem był przechologiczne czynniki pośredgląd istniejących badań i wieniczące pomiędzy percepcją dzy na temat społecznego zagrożenia środowiskowego znaczenia lasu, a także zaprozwiązanego ze zmianą kliponowanie nowych perspekmatu a zachowaniem pośrotyw badawczych, co umożliwi dowiskowym”; A. Snopek: w przyszłości sprawniejsze „Tablice edukacyjne w lasach zarządzanie lasami i ich boi na obszarach chronionych – gactwem. problemy oceny skuteczZe zgłoszonych i zaakności”; A. Choryński, I. Pińceptowanych 24 wystąpień, skwar, D. Graczyk: „Zagrowygłoszone zostały 22 refeKonferencję otworzył Benedykt Roźmiarek, dyrektor Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie (fot. K. Ziółkowska) żenia naturalne: konsekwenraty. Głos zabierali kolejno: cje dla społeczności lokalprof. dr hab. Małgorzta Gronych oraz podejmowane dzińska-Jurczak: „Jak dzisiaj działania w wybranych wielnajefektywniej chronić przykopolskich gminach”; dr W. rodę? – studium Natura 2000”; Puchalski: „Percepcja krajodr M. Blicharska: „Na co brazu leśnego jako złożonego leśnictwu nauki społeczne?”; systemu ekologiczno-spodr hab. D. Rancew Sikora: łecznego: paradygmat dla „Lasy z perspektywy strategii zrównoważonego gospodakomunikacyjnych i władzy”; rowania, badań i edukacji”. dr K. Niedziałkowski: „LegiWymienieni powyżej tymacja społeczna systemu naukowcy związani są z certyfikacji drewna FCS na Uniwersytetem Jagiellońprzykładzie Białorusi i Polskim, Uniwersytetem Gdański”; ks. A. Wysocki: „Środoskim, Uniwersytetem im. wisko przyrodnicze jako meAdama Mickiewicza, Unichanizm generatywny życia wersytetem Mikołaja Koperspołecznego na przykładzie Wykład Małgorzaty Blicharskiej zatytułowany „Na co leśnictwu nauki społeczne?” nika, Uniwersytetem Kardyzmian w wybranych para(fot. K. Ziółkowska) nała Stefana Wyszyńskiego, fiach”; dr P. Pawliszak: „Co jest cenne w Puszczy Białowieskiej i co/kto zagraża jej unikalnym Polską Akademią Nauk i Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznawartościom? Analiza narracyjna dyskursu leśników i ekologów”; niu. W konferencji uczestniczyli również pracownicy Generalnej dr A. Wójcik: „Rola kolektywnego narcyzmu w promowaniu Dyrekcji Lasów Państwowych, parków narodowych, pracownicy postaw antyśrodowiskowych – przypadek Puszczy Białowieskiej”; kilku regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych, a także nadleśdr hab. P. Matczak: „Czy jesteśmy cwaniakami, gdy mówimy o niczy, zainteresowani pracownicy lasów – zwłaszcza edukatorzy. przyrodzie? Przypadek drzew na terenach prywatnych”; R. PutDzisiaj za wcześnie jest mówić o efektach konferencji, trzeba kowska-Smoter: „Przyroda czy przyrody? Las, park i drzewo w nieco czasu by poddać analizie prezentowane treści. Będzie ku temu mieście”; dr A. Peisert: „Lasy miejskie jako przedmiot działań znakomita okazja, bowiem zgodnie z przyjętymi zasadami, Ośrodek strażniczych dzielnicowych ruchów obywatelskich”; M. Mie- Kultury Leśnej w Gołuchowie opublikuje poszczególne referaty lewczyk: „Świadczenia ekosystemowe drzew i krzewów, a po- w najbliższym numerze rocznika „Studia i Materiały Ośrodka trzeby mieszkańców – perspektywa porównawcza na podstawie Kultury Leśnej”.

Konrad Bul badań etnograficznych”; dr M. Strzelecka: „Sprawiedliwość społeczna w kontekście konfliktów Natura 2000 – Fraser 3”;

7

Żubrowe święto W niezwykle ciepłej atmosferze odbył się tegoroczny finał konkursu na imiona dla żubrów – dwóch byczków urodzonych w gołuchowskiej zagrodzie. Na uroczystość rozstrzygnięcia, która miała miejsce 6 listopada br., przybyli laureaci oraz uczniowie ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 1 w Kaliszu.

Finał konkursu „Imiona dla żubrów”, który rozpoczął się w sali kolumnowej Powozowni, otworzył Benedykt Roźmiarek, dyrektor OKL. Przywitał gości, podziękował za zgłoszenie imion i zachęcił do brania udziału w kolejnych edycjach konkursu. Złożył również serdeczne życzenia jednej z laureatek, gdyż okazało się, że w tym dniu obchodziła urodziny. Życzeniom towarzyszyło wspólnie zaśpiewane „Sto lat”.

Po odczytaniu protokołu konkursowego wręczono laureatom nagrody ufundowane

Zwierząt, gdzie odbyła się druga część uroczystości. Tu bowiem nagrodzeni umieścili tabliczki z nowo nadanymi imionami w tablicy opisującej gołuchowskie żubry. Przekazali również prezent – sól do lizawki – przywieziony specjalnie dla „króla lasu”.

Uczestnicy wydarzenia mieli również możliwość z nieco bliższej odległości podziwiać te majestatyczne zwierzęta, zostali bowiem wpuszczeni do części zagrody, gdzie przebywać mogą tylko pracownicy.

Konkurs „Imiona dla żubByczki żubra urodzone w tym roku w gołuchowskiej zagrodzie (fot. P. Ortell) rów” jest organizowany przez Ośrodek Kultury Leśnej co roku, gdy tylko urodzą się żubry. Mogą w nim uczestniczyć wszyscy chętni – nie tylko z Polski, ale i z zagranicy. Jego celem jest wyłonienie imion dla nowo narodzonych osobników.

W tegorocznej edycji, zgodnie z regulaminem, uczestnicy mogli nadesłać dwa imiona, po jednym dla każdego cielaka. Warunkiem konkursu było również nazwanie żubrów imionami rozpoczynającymi się od liter „Po” (wymóg regulowany przez Księgę Rodowodową Żubrów).

Uczestnicy wydarzenia, a wśród nich laureaci trzymający tabliczki z zaproponowanymi imionami dla nowo narodzonych żubrów (fot. P. Ortell)

przez Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie. Nie zabrakło wśród nich maskotki – żubra. Po tej niewątpliwie miłej chwili uczestnicy wydarzenia wykonali pamiątkowe zdjęcie. Aby dodatkowo podkreślić znaczenie konkursu, nagrodzeni zapozowali z tabliczkami, na których widnieją wyłonione w ramach konkursu imiona. Następnie uczestnicy wydarzenia obejrzeli film przyrodniczy i wzięli udział w specjalnie na ten dzień przygotowanych warsztatach malowania sylwetki żubra na płóciennych torbach.

Po skończonych zajęciach i poczęstunku zgromadzeni na finale przemaszerowali przez park-arboretum do Pokazowej Zagrody

Warsztaty malowania sylwetek żubra na torbach (fot. P. Ortell)

Bliskie spotkanie z żubrami w ich zagrodzie (fot. P. Ortell)

Do pierwszego etapu konkursu zakwalifikowało się 565 zgłoszeń. W kolejnym etapie wyeliminowano te, które już wcześniej zostały zgłoszone do Księgi Rodowodowej Żubrów przez ośrodki hodowlane, również gołuchowski. Dlatego ostatecznie do rozpatrzenia pozostało 348 imion.

Jury konkursowe, pod przewodnictwem Benedykta Roźmiarka: dla byka urodzonego 18 czerwca, którego rodzicami są Poinsecja II i Pogaj, wybrało imię POMIŁEK – propozycję nadesłała Sylwia Kędzia ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 1 w Kaliszu, dla byka urodzonego 18 lipca, którego rodzicami są Podusta i Pogaj, wybrało imię POCIESZEK – propozycję tę nadesłały dwie osoby, dlatego zgodnie z regulaminem odbyło się losowanie i laureatem został Artur Woźniak z Ostrowa Wielkopolskiego.

Wybrane przez jury imiona zostały zgłoszone do Księgi Rodowodowej Żubrów.

Laureatom jeszcze raz serdecznie gratulujemy i zachęcamy wszystkich do brania udziału w kolejnej edycji konkursu.

Joanna Zalejska-Niczyporuk

8

Archiwum fotograficzne Ośrodka Kultury Leśnej Pamięć Pomniki, milczące ślady przeszłości upamiętniające ważne wydarzenia i ludzi. Miejsca przechowywania ogromnej dawki ludzkich losów, zaklętych najczęściej w metalu lub kamieniu.

Stawiane po to, by to co ważne, uchronić przed zapomnieniem.

Pomniki pozostawiają ślad dla przyszłych pokoleń, które powinny wiedzieć dzięki komu i czemu znajdują się w tym miejscu, w którym są. Tworzą tożsamość oraz kulturę. Jest to forma docenienia i zwrócenia uwagi na przeszłość, przedstawiająca wartość historyczną, naukową, czy też wreszcie estetyczną.

Odsłonięcie tablicy pamiątkowej przez wiceministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, prof. dr. Tadeusza Molendę, na gmachu Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych w Poznaniu, 28.04.1969 r. (fot. Arch. OKL)

Pomnik ku czci leśników walczących z okupantem hitlerowskim w latach 1939–1945; Szarlota koło Kościerzyny, 1971 r. (fot. M. Murman, przekaz J. Jarmarkiewicz)

Warta honorowa przy pomniku poświęconym walczącym leśnikom o wolność Polski, Wielkopolski Park Narodowy, 1966 r. (fot. Sokołowski)

Tablica pamiątkowa umieszczona w kościele w Białowieży w 1982 r. dla uczczenia pedagogów i wychowanków Wydziału Leśnego byłej Średniej Szkoły Rolniczo-Leśnej w Żyrowicach (fot. Arch. OKL)

Uroczystość odsłonięcia pomnika poświęconego poległym leśnikom; Bagatelka, gm. Miłosław, 29.04.1988 r. (fot. Z. Kroczyński) [cd. str. 9]

9

Archiwum fotograficzne Ośrodka Kultury Leśnej Pamięć [cd. ze str. 8]

Zawód leśnika jest profesją silnie związaną z historią naszego kraju. Leśnicy, jako służba mundurowa, czynnie i licznie brali udział w walkach o niepodległość. Dlatego nie dziwi fakt, że można znaleźć wiele miejsc pamięci związanych właśnie z tą grupą zawodową.

przez 40 lat żył i pracował w willi „Ornak” w Zakopanem, gdzie w 1965 roku odsłonięto tablicę ku jego czci.

Natomiast pomnik w Bagatelce poświęcono wymienionym z imienia i nazwiska leśnikom, którzy na tym właśnie terenie, pracowali w jednej osadzie leśnej (w różnym czasie). Swą postawą udowodnili, że nie tylko praca, ale też dobro wspólne było dla nich niezmiernie ważną wartością. Byli to Filip Skoraczewski, ranny w bitwie pod Ignacewem w 1863 roku, Władysław Wiewiórowski, poległy w Powstaniu Wielkopolskim w 1919 roku oraz Władysław Żyźniewski, poległy w bitwie nad Bzurą w 1939 roku.

Pozostałe miejsca pamięci uwiecznione na wymienionych fotografiach również dotyczą walk leśników o wolność naszego kraju, ale są to pomniki zbiorowe, odnoszące się do całej grupy zawodowej. Bezimienne lub imienne postumenty, ważne że są. Bowiem póki są i trwają, trwa także pamięć o wydarzeniach i ludziach, pamięć o historii.

Joanna Kostka

Pamiątkowa tablica ufundowana przez wychowanków z okazji 10-lecia Państwowej Szkoły dla Leśniczych w Margoninie (przekaz Józefa Nowackiego)

W archiwum fotograficznym OKL znajduje się zbiór zdjęć pokazujących pomniki wzniesione jako świadectwo walczących leśników, odbywające się w tych miejscach uroczystości, jubileusze.

Inną grupą są zdjęcia pokazujące ludzi mających duży wkład w polskie leśnictwo, pedagogów.

Fotografie pochodzą z różnych stron Polski, m.in. z Margonina, Wielkopolskiego Parku Narodowego, Spały, Bagatelki k. Miłosławia, Poznania, Białowieży, Szarloty k. Kościerzyny, Góry Chełmowej, czy też Zakopanego. W dwóch ostatnich zostali upamiętnieni profesorowie nauk leśnych – badacz m.in. modrzewia polskiego na Górze Chełmowej, profesor Marian Raciborski oraz nestor polskiego leśnictwa, profesor Stanisław Sokołowski. Prof. Sokołowski

Warta przy pomniku w Spale, w miejscu gdzie stała gajówka Korytnica spalona 4 V 1944 r.; 20 IX 1980 r. (fot. M. Mieszkalski)

Góra Chełmowa – pomnik poświęcony prof. Marianowi Raciborskiemu (przekaz Stanisława Fiołka)

Pomnik poświęcony leśnikom i drzewiarzom polskim poległym w okresie II wojny światowej; Spała, 1982 r. (fot. C. Malej)

Odsłonięcie pamiątkowej tablicy poświęconej profesorowi Stanisławowi Sokołowskiemu na willi „Ornak”; Zakopane 10 XI 1965 r. (fot. L. Kulig)

10

Karpina, karczowniki, karczowanie Karczowanie to wydobywanie karp z ziemi w celu pozyskania surowca lub oczyszczenia terenu, np. pod odnowienie lub szkółkę. Może odbywać się w różny sposób.

Pniaki pozostające po ściętych drzewach wraz z systemami korzeniowymi stanowią ok. 10–15% ogólnej masy drewna. Karczować można bezpośrednio po ścince drzew lub też po upływie pewnego czasu. W pierwszym przypadku pozyskujemy karpinę świeżą, w drugim – karpinę przemysłową (zwaną też użytkową).

Karczownik „diabeł leśny” [źródło: A. Szwarc, „Cięcie lasu i wyróbka drewna”, Warszawa 1922]

Karpinę świeżą, wydobytą zaraz po ścięciu drzew, pozyskuje się ze wszystkich gatunków drzew. W przeszłości zwykle była ona przeznaczana przez ludność wiejską na opał. Ze względu na trudne wydobycie i rozdrobnienie popyt na nią zanikł w połowie XX w.

Karczowniki na wystawie „Technika leśna” w Muzeum Leśnictwa (fot. R. Sorek)

praca polegała na obcinaniu bocznych korzeni i wyjmowaniu karpy z ziemi.

Dane techniczne karczownika Odyniec: ciężar urządzenia karczującego – 980 kg, szerokość robocza ramy – 160 cm, liczba kłów (zębów) – 4 szt., rozstaw kłów – 38 cm, odległość kłów skrajnych – 110 cm, długość kłów – 100 cm, maksymalne zgłębienie – 50 cm, sterowanie narzędziem – wciągarka dwubębnowa.

Jego większa wersja była pięciokłowa o następującej charakterystyce technicznej: ciężar urządzenia karczującego –1200 kg, szerokość robocza ramy – 170 cm, liczba kłów (zębów) – 5 szt., rozstaw kłów – 32, odległość kłów skrajnych – 128 cm, długość kłów – 100 cm, maksymalne zgłębienie – 50 cm, sterowanie narzędziem – wciągarka jednobębnowa.

Józef Nadolny

Karczownik Schustera [źródło: A. Nowicki , „Użytkowanie lasów”, Kraków 1913]

Karpinę przemysłową wyrabiano z drewna sosnowego i przeznaczano głównie na surowiec do ekstrakcji substancji żywicznych, a w mniejszym stopniu do suchej destylacji drewna.

Karpy na karpinę przemysłową wydobywa się z ziemi po 8–20 latach od ścinki drzew, kiedy uzyskują stan tzw. dojrzałości. W czasie dojrzewania następuje względne zwiększenie się procentowej zawartości żywicy w stosunku do masy karpy.

Karpinę można pozyskiwać ręcznie, za pomocą karczowników o napędzie ręcznym, mechanicznym lub za pomocą środków wybuchowych. W Polsce wykorzystywano i wyprodukowano wiele różnych typów karczowników. Bodaj ostatnim był Odyniec. Jego

Karczownik Odyniec [fot. ze zbiorów Muzeum Leśnictwa] Źródła 1. Rogaliński K., Kubiak M., „Użytkowanie lasu”, cz. II – „Technologia pozyskania drewna”, Kraków 1971.

2. Szwarc A., „Cięcie lasu i wyróbka drewna”, W: „Praktyczna encyklopedia gospodarstwa wiejskiego”, nr 19, Księgarnia Rolnicza, Warszawa 1922.

3. Botwin M., Botwin J., „Maszynoznawstwo leśne”, wydanie II, PWRiL, Warszawa 1979.

4. Nowicki A., „Użytkowanie lasów (technologia leśna)”, Nakładem autora, Skład główny w Księgarni G. Gebethnera i Spółki, Kraków 1913.

11

Tu byliśmy

Ośrodek Kultury Leśnej 23 września br. uczestniczył w IX Kaliskim Miodobraniu, prowadząc konkursy i zabawy edukacyjne (fot. M. Mróz)

Jak co roku Ośrodek został zaproszony, 30 października br., na spotkanie z leśnikiem do Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 1 w Kaliszu; na zajęciach uczniowie poznali zasady poprawnego zachowania się w lesie oraz przypomnieli sobie gatunki zwierząt i roślin, jakie mogą spotkać w polskich lasach, a na zakończenie wzięli udział w quizie z wiedzy o lesie (fot. M. Kot)

27 października 2018 r. Ośrodek brał udział w Jarocińskim Festiwalu Łowieckim w Tarcach, na którym pracownicy prowadzili gry i zabawy edukacyjne o tematyce leśnej i łowieckiej (fot. T. Rakowski)

W związku z obchodami 125-lecia ustanowienia Ordynacji Książąt Czartoryskich na Gołuchowie, w Zamku – oddziale Muzeum Narodowego w Poznaniu, odbył się cykl wykładów; wśród nich znalazł się referat przygotowany przez Ośrodek zatytułowany „Park-arboretum w Gołuchowie. Przewodnik”, wygłoszony 25 października (fot. M. Kasprzak)

Otwarta wystawa

W galerii w holu w obiekcie muzealnym – Oficyna, 24 października br. została otwarta wystawa fotografii Krzysztofa Moroza pt.: „Tam gdzie sosnowe bory dębami poprzetykane”, ukazująca piękno lasów w Nadleśnictwie Antonin (fot. K. Ziółkowska)

W obiekcie edukacyjnym OKL – Obora, 14 listopada br. odbył się konkurs wiedzy dla uczniów z okazji jubileuszu 125-lecia ustanowienia Ordynacji Gołuchowskiej, którego organizatorem byli: Samorząd Gminy Gołuchów, Gołuchowskie Centrum Kultury „Zamek”, Biblioteka Publiczna Gminy Gołuchów, Muzeum Narodowe w Poznaniu oddział w Gołuchowie i Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie (fot. E. Kłakulak)

12 Rozwiąż krzyżówkę i odczytaj hasło. Zapisz je poniżej.

4

7

1 2

Zadanie

3 4 5

1 6

8

7 8 9

5 2

6

9 HASŁO:

3

Rozwiązanie: 1. pierwiosnek, 2. dżdżownica, 3. dąb, 4. świerk, 5. krzyżówka, 6. lipa, 7. łabędź, 8. tchórz, 9. żaba (opracowanie: Joanna Zalejska-Niczyporuk)

H U M O R

Wydawca: Ośrodek Kultury Leśnej, ul. Działyńskich 2, 63-322 Gołuchów, tel./faks: 62 761-50-45, 761-50-46, www.okl.lasy.gov.pl, e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl Redakcja: Alicja Antonowicz, Joanna Zalejska-Niczyporuk Humor: Rafał Walendowski Opracowanie i skład: Joanna Zalejska-Niczyporuk Fotografie: Alicja Antonowicz, Magdalena Kasprzak, Elżbieta Kłakulak, Małgorzata Kot, Zygmunt Kroczyński, Ludwik Kulig, Cezary Malej, M. Mieszkalski, Michał Mróz, M. Murman, Patryk Ortell, Tomasz Rakowski, Sokołowski, Rafał Sorek, Joanna Zalejska-Niczyporuk, Karolina Ziółkowska Okładka: Park-arboretum w Gołuchowie zimą, fot. Rafał Sorek Druk: FC Druk, Czermin 55, 63-304 Czermin Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu

ISBN 83-922141-2-9 ISSN 1897-3906

Gatunki leśne z Polskiej Czerwonej Księgi

Puszczyk

LC — gatunki mniej zagrożone mszarny — Strix nebulosa (Forster, 1772)

Występowanie Puszczyk mszarny jest gatunkiem półkuli północnej. Na świecie występuje w strefie borealnej od Norwegii do syberyjskich wybrzeży Oceanu Spokojnego oraz w północnej części Ameryki Północnej.

W Polsce ptak ten był obserwowany bardzo rzadko, głównie w północno-wschodniej i południowo-wschodniej części kraju. Sensacją było stwierdzenie gniazdowania. Pierwsze lęgi stwierdzono w 2010 r. na Polesiu Lubelskim, dwa lata później w tym samym rejonie gniazdowało już 8 par. W związku z coraz częstszymi lęgami puszczyków mszarnych w naszym kraju szacuje się, że w przyszłości mogą one skolonizować Puszczę Solską i Lasy Janowskie, a także Podlasie i Bagna Biebrzańskie.

oderwij - zachowaj

Cechy gatunku Puszczyk mszarny jest największym z puszczyków. Rozpiętość skrzydeł sięga niemal 150 cm, a masa ciała nawet 1200 g.

Jak u wielu sów w upierzeniu dominują szare, maskujące barwy i nieregularne plamy. W jego kolorystyce nie ma różnic między samcem a samicą, przy czym samica jest nieco większa. Skrzydła i ogon są długie i zaokrąglone.

Puszczyk mszarny w naturze (fot. Arch. OKL) Ptak ten ma charakterystyczną szlarę, czyli pióra na głowie wokół oczu i dzioba, tworzące „twarz”. Jest ona bardzo duża i kolista, a przy dziobie pominające słoje drzewa. Dodatkowa cecha odróżniająca go od i oczach widać wyraźnie dwa jasne półksiężyce tworzące „X”. Pod innych puszczyków to żółte oczy. dziobem widać czarny podbródek, między dwiema jaśniejszymi Biotop pręgami. Pióra na reszcie szlary tworzą koncentryczne pręgi, przyŚrodowiskiem życia tej sowy są torfowiska w lasach iglastych oraz rozległe bory sosnowe i świerkowe. W ich sąsiedztwie powinny się znajdować polany i inne otwarte tereny, na których poluje.

Pożywienie Puszczyk mszarny poluje głównie na gryzonie. Oprócz nich łapie nieduże ptaki, gady, płazy i owady. Najczęściej robi to z zasiadki, czyli czeka zamaskowany na ofiarę w jednym ze swoich punktów obserwacyjnych na wysokości ok. 4 m.

Są to często słupy, gałęzie lub drzewa. Takimi punktami mogą być też złamane pnie lub wzniesienia na ziemi. Puszczyk potrafi również wypatrywać zdobyczy zawisając w powietrzu, a złapać ją może nawet spod śniegu. Umożliwia mu to doskonały słuch, dzięki któremu słyszy żerujące gryzonie.

Ciekawostki a Kolorowe tęczówki sowich oczu u nie-

Teren występowania puszczyka mszarnego w Polsce [źródło: Komisja Faunistyczna, Raport nr 29, Ornis Polonica 2013] Pary lęgowe Pojedyncze osobniki

których gatunków świadczą o tym, że są one aktywne nie tylko nocą, ale także za dnia. a Puszczyk mszarny potrafi bezbłędnie namierzyć np. nornika ukrytego pod śniegiem.

Może usłyszeć skrobanie żerującego gryzonia lub zobaczyć poruszanie się źdźbła trawy, która jest właśnie obgryzana. a Puszczyk mszarny jest mało płochliwy, dzięki czemu można obserwować go z bliskiej odległości.

Rozmnażanie Głos godowy samca (niskie i krótkie pohukiwania) można usłyszeć już w styczniu. Najintensywniej słychać je jednak pod koniec marca, a w kwietniu samica składa nawet 5 jaj i wysiaduje około miesiąca. Po kolejnych 3–4 tygodniach nielotne pisklaki opuszczają gniazdo i poznają okolice, tak jak inne gatunki sów. Można je wtedy znaleźć nawet na ziemi. Nie należy ich zabierać. Wbrew pozorom nie są porzucone, gdzieś w pobliżu na pewno znajduje się opiekująca się nimi samica. Po dwóch miesiącach od wyklucia potrafią już latać, ale pozostają w pobliżu gniazda jeszcze kilka miesięcy.

Gniazda Sowy te lęgną się w opuszczonych gniazdach ptaków krukowatych lub szponiastych jak np. jastrząb, myszołów lub trzmielojad. Często na lęgi wybierają zagłębienie w szczycie złamanego pnia, rzadko gnieżdżą się na ziemi. Przed przystąpieniem do lęgów czyszczą gniazdo i wyścielają dno mchem, sierścią lub gałązkami, co wyróżnia je od innych sów.

Zagrożenia Zagrożeniem dla tych ptaków są kolizje z pojazdami oraz nielegalne odstrzały kłusowników.

Ich występowanie jest też uzależnione od możliwości gniazdowania, czyli dostępności gniazd ptaków krukowatych i szponiastych. Inne zagrożenia trudno sprecyzować.

Ochrona Według międzynarodowej czerwonej księgi gatunek ten nie jest zagrożony i ma status LC – least concern, czyli niższego ryzyka.

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową i ochroną strefową. Chroniony jest obszar wokół gniazda w promieniu 200 m w ciągu całego roku i 500 m w terminie 1.01–31.07, czyli w okresie kiedy sowy te gnieżdżą się i odchowują potomstwo.

Opracowanie: Patryk Ortell Konsultacja merytoryczna: Tadeusz Mizera

R. Walendowski, Puszczyk mszarny (akwarela)

Literatura Komisja Faunistyczna, Raport nr 29, Ornis Polonica 2013.

Dec H., Stajszczyk M., „Puszczyk mszarny Strix nebulosa – nowy gatu-

nek sowy na Śląsku”, Ptaki Śląska 20, 2013.

Stajszczyk M., „Mszarny w ekspansji.

Ptaki Polski”, nr 2/2013, s. 18.

Tomiałojć L., Stawarczyk T., „Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany”, PTPP pro Natura, Wrocław 2003.

Mikusek R. (pod red.), „Metody badań i ochrony sów”, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Kraków 2005. „Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany”, Świat Książki, Warszawa 2003.

Richarz K., Puchta A., „Ptaki – Przewodnik”, Muza SA, Warszawa 2006.

Hayman P., Hume R., „Ptaki drapieżne”, Muza SA, Warszawa 2007.

Jonsson L., „Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego”, Muza SA, Warszawa 2006.

Strony internetowe h t t p : / / s o w y. s o s . p l / a t l a s rozpoznaw ania-s ow /pus zczykmszarny-strix-nebulosa/ [dostęp: 8.03.2018]. http://komisjafaunistyczna.pl/wpcontent/uploads/2013/11/OP_2013_ 2_109-150.pdf [dostęp: 8.03.2018].

Mapa zasięgu występowania puszczyka mszarnego [źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Puszczyk_mszarny]