Zagajnik nr 4 (4) zima 2006

W Kaliszu, na Rynku Głównym, 3 października br. otwarto wystawę plenerową pt. „Ośrodek Kultury Leśnej”. Na dziesięciu barwnych planszach zaprezentowano park-arboretum, Pokazową Zagrodę Zwierząt oraz obiekty muzealne: „Oficyna”, „Powozownia”, „Dybul”. Obok obiektów wchodzących w skład ośrodka pokazano również działalność edukacyjną OKL-u.

Otwarcia wystawy dokonali mgr inż. Benedykt Roźmiarek - dyrektor Ośrodka Kultury Leśnej oraz dr Janusz Pęcherz - prezydent Kalisza. W uroczystości brała udział młodzież z Gimnazjów nr 1, 2 i 3 w Kaliszu oraz mieszkańcy tego miasta. Wśród gości uczestniczących w otwarciu byli również uczniowie ubiegający się o odznakę „Honorowego Opiekuna Miejsc Przyrodniczo-Cennych Gołuchowa”. Na zakończenie uroczystości młodzież z Gimnazjum nr 2 zaprezentowała spektakl ekologiczny przygotowany w oparciu o utwory poetyckie. Nawiązywał on do działalności człowieka wpływającej na zmiany w środowisku przyrodniczym. Spektakl zakończył się refleksją na temat przyszłości Ziemi i piosenką „Pamiętajcie o ogrodach”.

Redakcja

2 ciągle jesteśmy aktywni, ciągle pracujemy, a działalność edukacyjna nieprzerwanie trwa. Organizujemy nowe wystawy, przyjmujemy delegacje zagraniczne - a w tym kwartale szczególnie (Niemcy, Szwedzi, grupa leśników z Kirgizji), prowadzimy zajęcia edukacyjne z młodzieżą. Słowem: robimy to co do nas należy. Tak jest w Ośrodku Kultury Leśnej.

Ponieważ jest to ostatni kwartał roku, który kończy się Świętami Bożego Narodzenia, składam tą drogą serdeczne życzenia wszystkim Czytelnikom naszej gazety:

Zgodnie z naszym mottem wiodącym „Zagajnik” nosi kryptonim „Nr 4/ZIMA 2006”. Jest to jak widać już czwarty M. Hertmann numer.

Chodzi mi zwłaszcza o część tego kryptonimu, tj. ZIMA 2006. Pora roku, która usypia przyrodę, która powoduje, że jest śnieg, mróz i są trudne warunki klimatyczne dla fauny i flory. Cały ekosystem, który nazywa się „las” przeżywa ciężkie czasy. Ale także jest życie, należy patrzeć z ufnością w przyszłość, ponieważ niedługo będzie wiosna. Należy patrzeć z ufnością w przyszłość również dlatego, że

Zdrowych i spokojnych Świąt Bożego Narodzenia, wszelkiej pomyślności w życiu, w pracy, w nauce oraz optymizmu W Nowym 2007 Roku. mgr inż. Benedykt Roźmiarek

Zapraszamy: POgólnopolski Przegląd Twórczości Amatorskiej Leśników „OPTAL® 2006” (wystawa prac do końca maja) P Wystawy stałe w Muzeum Leśnictwa: „Las w sztuce” „Historia gospodarstwa leśnego na ziemiach polskich” „Spotkanie z lasem” „Diorama - grąd środkowoeuropejski w aspekcie wiosennym” „Czerwona Księga - gatunki chronione” P Wystawy czasowe w Muzeum Leśnictwa:

Tradycyjnie serdecznie zapraszam do OKL-u.

„Gołuchowskie impresje” wystawa malarstwa Wołodymyra Czornobaja (do końca roku)

II miejsce w kategorii turystyka

„Las w moim obiektywie” wystawa fotograficzna (do końca roku) „Puszcza Jodłowa” wystawa fotografii Pawła Pierścińskiego (do końca roku) „Poszukiwania” wystawa twórczości Danuty Tomaszewskiej (do końca roku)

II miejsce w kategorii turystyka piesza Ośrodkowi Kultury Leśnej w Gołuchowie.

Certyfikat na ręce Benedykta Roźmiarka dyrektora OKL przekazali Marek Woźniak Marszałek Województwa Wielkopolskiego oraz Włodzimierz Łęcki - Prezes Wielkopolskiej Organizacji Turystycznej.

W Poznaniu, w dniach 25-28 października 2006 roku, odbyły się Targi Regionów i Produktów Turystycznych TOUR SALON 2006. Z tej okazji ogłoszony został Konkurs na Najlepszy Obiekt Turystyki Aktywnej w Wielkopolsce 2006.

Kapituła Konkursu pod przewodnictwem Włodzimierza Łęckiego przyznała

Redakcja

„Wilhelm Pfeil” wystawa biograficzna (do końca roku) P Zajęcia terenowe dla dzieci i młodzieży prowadzone w parku-arboretum: „Tropy i ślady” „Szukamy dendrologicznych skarbów” „Symetria w przyrodzie”

„Zawody Drwali 2006”. Nadleśnictwo Grodziec - 20.10.2006 r.

fot. L. Chojnacki

fot. J. Zalejska-Niczyporuk

Informacje dotyczące zajęć: tel. (062) 761 50 10, e-mail: okl_dybul@sisco.pl

„Ostrowskie Święto Lasu”. Ostrów Wlkp.

21-29.10.2006 r.

3

Współpraca OKL-u z leśnikami z zagranicy Wyrażam przekonanie, iż Czytelnicy kwartalnika „Zagajnik” powinni być poinformowani o kontaktach międzynarodowych Ośrodka Kultury Leśnej.

Wymiana międzynarodowa dotyczy szerokiej płaszczyzny doświadczeń w gospodarce, ochronie lasu i edukacji przyrodniczoleśnej. Wymiana ta, zwłaszcza z leśnikami niemieckimi, rosyjskimi i ukraińskimi, trwa od szeregu lat. Odbywa się ona pod patronatem Oddziału Wojewódzkiego Polskiego Towarzystwa Leśnego (PTL) w Poznaniu oraz Zarządu Okręgowego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa (SITLiD) w Kaliszu.

Na przełomie sierpnia i września br. pracownicy ośrodka uczestniczyli w wyjeździe technicznym do Rumunii, a w drudiej połowie

września grupa leśników i drzewiarzy SITLiD z regionu kaliskiego przebywała w NadreniiPalatynacie w Niemczech. W tym czasie grupa odwiedziła też siedzibę Parlamentu Europejskiego w Strasburgu we Francji.

Ośrodek Kultury Leśnej we wrześniu i październiku br. odwiedzili leśnicy z południowej Szwecji (86 osób) oraz 32-osobowa grupa leśników z Brandenburgii Oddziału DFV, odpowiednika PTL. 14 listopada 2006 r. OKL odwiedziła 10osobowa grupa leśników z Republiki Kirgizji.

Wizyta ta była częścią kilkustopniowego programu, realizowanego w szeregu jednostek Lasów Państwowych.

Jak widać, kontakty międzynarodowe ośrodka są intensywne i owocne. W ostatnim okresie szczególnie, a wymiana doświadczeń

służy każdej ze stron dla dobra lasów i leśników.

Leszek Chojnacki

SIP w Gołuchowie W Ośrodku Kultury Leśnej, w 2005 roku, rozpoczęto stosowanie Systemu Informacji Przestrzennej. W ramach przeprowadzanych prac urządzeniowych została wykonana Leśna Mapa Numeryczna (LMN) terenu ośrodka, a w szczególności parku-arboretum. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów geodezyjnych, inwentaryzacji typologicznej lasu oraz inwentaryzacji dendrologicznej gołuchowskiego parku-arboretum zostały sporządzone m.in.: Operat Siedliskowy, Szczegółowa Inwentaryzacja Dendrologiczna, Program Ochrony Przyrody Parku-arboretum w Gołuchowie. Dokumenty te stanowią podstawową bazę dla LMN. Należy jednak wspomnieć, że park-arboretum nie jest „typowym” lasem, takim jak las w nadleśnictwie. Dlatego też nasza mapa jest nieco inna od LMN w nadleśnictwach, ale pozostaje również ciekawa i spełnia swoje zadanie w codziennej działalności.

Leśną Mapę Numeryczną OKL-u można podzielić na dwie części: pierwsza to mapy wykonane w standardzie LMN, czyli mapa gospodarcza oraz mapa siedliskowa. Druga część obejmuje mapy tematyczne. Najważniejszą jest mapa dendrologiczna parku-arboretum. Zawarte są w niej szczegółowe informacje dotyczące zadrzewienia oraz opis i lokalizacja poszczególnych gatunków drzew. Drzewa te zostały zinwentaryzowane, dane wprowadzone do bazy, a następnie „podczepiono” pod poszczególne punkty na mapie. Uzupełnieniem są pomocnicze mapy tematyczne, takie jak: mapa nasadzeń i zadrzewień, mapa uszkodzeń pni, koron i liści. Dodatkowo została wykonana mapa zagrożeń, na której znajdują się między innymi informacje dotyczące „nowych ścieżek”, tzw. przedeptów, wydeptanych przez turystów odwiedzających park-arboretum oraz mapa roślin i zwierząt chronionych, ze szczególnym uwzględnieniem pomników przyrody oraz awifauny i entomofauny.

Warto jeszcze wspomnieć o „mapie walorów”. Jest to mapa tematyczna, przedstawiająca walory turystyczne parku-arboretum (ścieżki, stawy), jak również ścieżki edukacyjne, które nie są trwale oznaczone w parku, a są wykorzystywane na co dzień w działalności edukacyjnej. W oparciu o tę mapę lekcję terenową można przeprowadzić w sali edukacyjnej w czasie niesprzyjających warunków atmosferycznych. Wykorzystując dostępne środki multimedialne (rzutnik, notebook itp.), w zajęciach „Szukamy dendrologicznych skarbów” czy „Nasze drzewa leśne” za teren posłuży nam mapa, a pozostałe elementy zabawy dydaktycznej możemy zaprezentować elektronicznie, zdjęcie drzew z opisem wyświetlić na ekranie, a korę drzewa dać uczestnikowi do ręki.

Adam Kozyra

4

Dwustu uczniów z zaprzyjaźnionych z Ośrodkiem Kultury Leśnej gimnazjów wzięło udział w akcji zgrabiania liści pod kasztanowcami w parku-arboretum 22 września 2006 r. Na apel skierowany do szkół odpowiedziały: Gimnazjum nr 1, nr 2 i nr 3 w Kaliszu, Gimnazjum w Gołuchowie oraz Gimnazjum w Kowalewie. Zgrabianie liści pod kasztanowcami, połączone z akcją „Sprzątanie Świata”, stanowiło pierwsze zadanie realizowane w celu zdobycia odznaki „Honorowy Opiekun Miejsc Przyrodniczo-Cennych Gołuchowa”.

Od czterech lat, każdej jesieni, młodzież włącza się w akcję ratowa-

nia kasztanowców. Jej celem jest walka z owadem szrotówkiem kasztanowcowiaczkiem, który atakuje drzewa. Dzięki zabiegom zgrabiania i palenia opadłych liści kasztanowce w gołuchowskim parku są w znacznie lepszej kondycji.

Alicja Antonowicz

Dziękujemy uczniom i opiekunom z Gimnazjum nr 2 w Kaliszu, Gimnazjum nr 3 w Pleszewie, Gimnazjum w Kowalewie, którzy aktywnie włączyli się w zbiór żołędzi i kasztanów dla zwierząt z pokazowej zagrody Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie.

Humor

. . .. . . ... . . . . . . . . . .... . . . ........ .. . . .... . . . . . .. . .. . . . . . ... . . . ... ... . . . . . . .. . . . . .... ... . . .. . ........ . . . . .. . .

1

3

2

114

6

112 110

4

113

111

5

109

7

108

8

9

10

107 106 95 105 96 104 103 97 102 98 101 99 100 93

94

1120 21 12 19 18 13 17 14 16 15

22

23

92

88

24

91

90

89

25

26

29

28

27

87

86

73

74

30

72

31

33

75 84 83 76 82 77 81 78 80 79 71

32

85

69

70

34

68

3545 36 44 37 46 43 38 42 48 41 39 40 49

47

54 52

50

56

53

51

55

57

58 67 59 66 65 60 64 61 62 63

NASZE DRZEWA LEŚNE W PRZYRODZIE, GOSPODARCE I KULTURZE

ŚWIERK Rodzaj Picea - świerk obejmuje około 40 gatunków rosnących na półkuli północnej, w rejonach o klimacie umiarkowanym lub chłodnym. W Polsce reprezentowany jest przez jeden gatunek - świerk pospolity.

Ciekawostki: üJeden z największych świerków pospolitych w Polsce rośnie 1 w Puszczy Białowieskiej - wysokość 55 m, pierśnica 1,4 m. üInnym, równie imponującym, jest świerk prof. Enara Andersa, rosnący w leśnictwie Bukowiec (nadleśnictwo Wisła, RDLP Katowice) - wysokość 53 m, pierśnica 70 cm. üJednym z najstarszych jest świerk pospolity rosnący w Strzelcach Opolskich - wiek około 350 lataj.

1 Pierśnica - grubość drzewa mierzona na wysokości 1,3 m od ziemi.

Świerk pospolity - Picea abies (L.)H.Karst.

Igły świerka mają długość 1-2,5 cm. Są połyskujące, ciemnozielone, ostro zakończone, na przekroju poprzecznym kwadratowe lub bocznie spłaszczone. Szyszki zwisające, dość duże długości 10-15 cm.

Gatunek ten ma umiarkowane wymagania pod względem żyzności gleby oraz warunków klimatycznych. Dobrze rośnie nawet na glebach płytkich, odpowiednio wilgotnych. Gorzej rozwija się na suchych siedliskach piaszczystych oraz na glebach zbyt mocno zabagnionych.

Świerk w młodości rośnie wolno. Szybszy wzrost przypada między 30 a 50 rokiem życia. Żyje do 300 lat, a nawet dłużej.

Jest bardzo wrażliwy na suszę atmosferyczną i glebową.

Cierpi również na skutek silnych wiatrów. Jest wrażliwy na dym. Świerk odznacza się największą zmiennością spośród europejskich gatunków drzew iglastych. Pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak na przykład wiatr, ulega deformacji.

fot. J. Zalejska-Niczyporuk

oderwij - zachowaj

Drzewo dorastające do 50 m wysokości. Wytwarza stożkowatą koronę. Pień (strzałę) ma prosty, wyraźnie zaznaczony aż do wierzchołka. Kora świerka jest barwy czerwonobrązowej. Łuszczy się okrągłymi, odstającymi płatami.

Świerk posiada kilkaset odmian i form ozdobnych, wśród nich również karłowatych. Na zdjęciu (od lewej): świerk biały ‘Gołuchów’ oraz świerk biały ‘Conica’.

Drewno świerka pospolitego

Jest prawie białe, niekiedy tylko z odcieniem żółtawym. U świerków wyrosłych na glebie bagiennej odznaczają się ono 1 3 odcieniem czerwonawym. Twardziel ma zabarwienie identyczne jak strefa drewna bielastego. Przyrosty roczne są dobrze widoczne na wszystkich przekrojach. W drewnie tym występują liczne sęki o ciemnym zabarwieniu. Sęki te są twarde i mają tendencję do wypadania. Z kolei bardzo nieliczne i trudno zauważalne są w drewnie świerka przewody żywiczne. Znajdująca się w nich żywica daje bardzo przyjemny zapach, zwłaszcza w świeżo ściętym drzewie. Drewno świerkowe wystawiane na bezpośrednie działanie promieni słonecznych nie ciemnieje. Świerk ma drewno lekkie, miękkie i łatwo łupliwe, dające się też łatwo kleić. Jego ob5 4 róbka jest jednak trudna ze względu na liczne, twarde sęki. Można go łatwo barwić, ale trudno polerować. Szybko wysycha, wykazując W Polsce są dwa główne przy tym niezbyt dużą kurczliwość. W warunośrodki występowania świerka kach nadmiernego obciążenia wykazuje właśpołudniowy (góry, wyżyny, Nizina ciwości ostrzegawcze, szczególnie cenione w Śląska) oraz północno-wschodni drewnie kopalniakowym.

(Pojezierze Mazurskie, Nizina Naturalna trwałość drewna świerkowego Północnopodlaska), przedzielone obszarem z nielicznymi stanowiskami w pasie w stanie suchym waha się od 120 do 900 lat, a Wielkich Dolin (tzw. pas bezświerkowy). drewna wystawionego na wpływy atmosfeŚwierk wchodzi w skład borów wysokogórskich oraz borów mieszanych z jodłą ryczne - 40 do 70 lat. w reglu dolnym. Na północnym wschodzie Polski tworzy drzewostany w świerDrewno świerka ulega łatwo zgniliźnie czynach bagiennych. Na wielu stanowiskach nizinnych i wyżynnych stanowi do- składowej i atakom sinizny. mieszkę w różnych zespołach leśnych.

2

Świerk pospolity: 1. igła 2. siewka 3. nasiono 4. pęd bez igieł 5. pęd z igłami i szyszką

Drewno świerka wykorzystuje się jako materiał konstrukcyj- wyrobu kostki brukowej. Dzięki długowłóknistym cewkom, ny, meblarski i papierniczy. W meblarstwie cenione jest ze które łatwo ulegają defibrylacji, podczas mielenia, z drewna względu na ładny rysunek, lekkość oraz jasne, równomierne świerka otrzymuje się wysoko gatunkowe masy celulozowe. zabarwienie. Znajduje zastosowanie do wyrobu beczek i opa- W odziomkach pni niektórych dojrzałych świerków powstaje drewno rezonansowe, szczególnie w kowań drewnianych dla przemysłu Zastosowanie drzewach rosnących w dużym zwarciu spożywczego. Jest dobrym materiałem w lasach regla górnego Sudetów i Beskido produkcji sklejki, która może być użydrewna świerkowego du Zachodniego. Drewno to ma zastowana do budowy szybowców i części samolotów sportowych. Ze względu na łupliwość drewno sowanie w konstrukcji instrumentów muzycznych. Służy do świerka nadaje się na surowiec w przemyśle zapałczanym, do produkcji pianin, fortepianów oraz wyrobu dek u skrzypiec, wyrobu gontów i dranic, którymi kryje się dachy oraz do gitar, wiolonczeli i kontrabasu.

Leopold Staff

Wigilia w lesie I drzewa mają swą Wigilię...

W najkrótszy dzień bożego roku, Gdy błękitnieje śnieg o zmroku; W okiściach, jak olbrzymie lilie, Białe smereki, sosny, jodły, Z zapartym tchem wsłuchane w ciszę, Snują zadumy jakieś mnisze, Rozpamiętując święte modły.

Las niemy jest jak tajemnica, Milczący jak oczekiwanie, Bo coś się dzieje, coś się stanie, Coś wyśni się, wyjawi lica.

Chat izbom posłał las choinki, Któż jemu w darze dziw przyniesie? Śnieg jeno spadł na drzewa w lesie, Dłoniom gałęzi w upominki.

Las drży w napięciu i nadziei, Niekiedy srebrne sfruną puchy I polatują jak snu duchy...

Wtem bić przestało serce kniei, Bo z pierwszą gwiazdą nieb rozłogów, Z gęstwiny, rozgarniając zieleń, Wynurza głowę pyszny jeleń Z świeczkami na rosochach rogów...

Choinka to nieodzowny element bożonarodzeniowej dekoracji. Każdego roku grudniową porą miliony świerków zdobią nasze domy, ulice i place wielkich miast. Mimo że tradycja ubierania choinki w Polsce liczy zaledwie 200 lat, trudno dziś wyobrazić sobie Wigilię bez tego strojnego drzewka. Choinka „przywędrowała” do nas z Niemiec pod koniec XVIII wieku, choć we wsiach środkowej, wschodniej i południowej Polski pojawiła się dopiero w okresie międzywojennym. Początkowo w izbie chłopskiej pojawiał się ścięty wierzchołek bogato zdobionego drzewka iglastego, zawieszony pod sufitem szczytem w dół. Była to tak zwana podłaźniczka. Z podobnym, ale skromniej przybranym drzewkiem chodzili po domach kawalerowie składający życzenia.

Nie tylko domy, ale i obejścia dekorowano świerkowymi gałęziami, które przybijano do płotów, furtek i drzwi.

Choinkę ubierano zawsze w Wigilię, wieszając na gałązkach ozdoby z opłatka, pierniki, jabłka, orzechy oraz świeczki. Z czasem pojawiły się na niej własStroik (fot. A. Antonowicz) noręcznie wykonane ozdoby z papieru, słomy, wydmuszek jaj oraz z piór.

W wielu kulturach i religiach drzewo iglaste było symbolem życia, płodności i trwania. Do dziś świerk symbolizuje siłę.

Nazywany jest również „dobrym drzewem”. Szczególną czcią otoczyli go górale. Nic dziwnego, to właśnie w Beskidzie Śląskim, w okolicach Istebnej, rosną najpiękniejsze polskie świerki.

W uzdrowiskach kora świerkowa w postaci wywaru wykorzystywana jest do kąpieli świerkowych. Świerk zalecany jest w schorzeniach układu oddechowego, nerwowego, zwiększa napięcie skóry i działa uspokajająco.

R.Walendowski, Przygotowania do Wigilii (akwarela) Literatura: 1. Białobok S. (pod red.), Świerk pospolity, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977 2. Seneta W., Dolatowski J., Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PAN, Warszawa 2005 3. Tomanek J., Botanika leśna, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1997 4. Tyszkiewicz S. (pod red.), Mała Encyklopedia Leśna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980 5. Uryga J., Nasze drzewa, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 2002 6. Ziółkowska M., Gawędy o drzewach, Arkona, Warszawa 1993