Zagajnik nr 2 (14) lato 2009

Dzień Ziemi 2009

Happening w wykonaniu uczniów ze szkół podstawowych (fot. K. Ziółkowska)

Happening przygotowany przez gołuchowskie przedszkolaki (fot. K. Ziółkowska)

Planeta Ziemia, wokół której kroczą żubry, całość otoczona soczystą zielenią. Tak wyglądał znaczek towarzyszący tegorocznym obchodom Dnia Ziemi w Ośrodku Kultury Leśnej. Projekt znaczka autorstwa Olgi Hajdasz, uczennicy Gimnazjum nr 2 w Pleszewie, wybrany został w drodze konkursu.

Spektakl „Kongres Smogów” przygotowany przez młodzież ze Szkoły Podstawowej nr 5 w Kaliszu (fot. A. Antonowicz)

Znaczek otrzymał każdy, kto 21 kwietnia 2009 roku pojawił się w gołuchowskim Ośrodku Kultury Leśnej i przyłączył się do radosnego świętowania. Ósmą edycję Dnia Ziemi zorganizowali: Ośrodek Kultury Leśnej, III Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Kaliszu

Taniec uczniów klasy IV Szkoły Podstawowej w Gołuchowie podczas sadzenia drzewka w parku-arboretum (fot. A. Antonowicz)

Inscenizacja „Po burzy” w wykonaniu dzieci z klasy II Szkoły Podstawowej w Gołuchowie (fot. K. Ziółkowska)

2

M. Hertmann

W obiekcie muzealnym „Powozownia”, 6 marca, otwarta została wystawa malarstwa Małgorzaty Andrzejewskiej „Taki pejzaż” (fot. A. Antonowicz)

Od końca marca w „Oficynie” funkcjonuje wystawa pn. „Humor z Zagajnika” – składają się na nią grafiki i akwarele Jacentego Frankowskiego oraz Rafała Walendowskiego, wykonane do kwartalnika OKL (fot. A. Antonowicz)

Zapraszamy: J. Frankowski

Otwarte wystawy

Letni numer „Zagajnika” w zasadzie w całości poświęcamy masowej edukacji, czyli imprezom edukacyjnym organizowanym dla dość dużej ilości odbiorców. Odbiorcę należy utożsamiać z aktywnym uczestnikiem.

Po pierwsze: Dzień Ziemi organizowany po raz ósmy, pod patronatem Prezydenta Miasta Kalisza oraz Starosty Pleszewskiego. Tradycyjnie organizowany był przez OKL, III Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Kaliszu oraz Urząd Gminy w Gołuchowie. Było to święto w pełnym tego słowa znaczeniu – z udziałem blisko pięciuset uczestników.

Po drugie: „Bajarze z Leśnej Polany” – trzecia edycja konkursu recytowania leśnych opowieści.

Ponad 20 uczestników wprowadziło słuchaczy, ale też jurorów, w stan wywołany wspomnieniami, wspaniałymi opowieściami oraz atmosferę leśnych przygód.

Po trzecie: „Spotkanie z lasem” – masowy festyn leśny zorganizowany w Ośrodku po raz piąty, w którym wzięło udział ponad tysiąc uczestników .

Przygotowanie, zorganizowanie i doprowadzenie do szczęśliwego zakończenia imprez oraz spektakli ekologicznych to kolejny krok w procesie nieformalnej edukacji przyrodniczo-leśnej Lasów Państwowych.

Tradycyjnie zapraszam do Ośrodka Kultury Leśnej, do Muzeum Leśnictwa, Pokazowej Zagrody Zwierząt oraz do zwyczajnego turystycznego pobytu. mgr inż. Benedykt Roźmiarek Dyrektor Ośrodka Kultury Leśnej

P Wystawy stałe w Muzeum Leśnictwa: „Związki lasu z kulturą” „Historia gospodarstwa leśnego na ziemiach polskich” „Spotkanie z lasem” „Diorama – grąd środkowoeuropejski w aspekcie wiosennym” „Diorama – świerczyna borealna w aspekcie zimowym” „Czerwona Księga – gatunki chronione” „Technika leśna” P Wystawy czasowe w Muzeum Leśnictwa: „Humor z Zagajnika” Jacenty Frankowski i Rafał Walendowski (do września 2009 r.) „Im głębiej w las...

Exlibris przyrodniczy” Krzysztof Kmieć (do września 2009 r.) „Świętemu Hubertowi Cześć!” (do lipca 2009 r.) „Ewolucja życia na Ziemi” (do lipca 2010 r.)

P Zajęcia terenowe dla dzieci i młodzieży prowadzone w parku-arboretum: „W głąb lasu” „Szukamy dendrologicznych skarbów” P Zajęcia muzealne dla dzieci i młodzieży prowadzone w Muzeum Leśnictwa „Gatunki leśne z Czerwonej Księgi” „Budowa warstwowa lasu” Informacje dotyczące zajęć: tel. (062) 761-50-45, e-mail: okl_dybul@sisco.pl

W trakcie posiedzenia Rady Naukowej OKL, 20 maja, otwarta została wystawa Krzysztofa Kmiecia pn. „Im głębiej w las... Exlibris przyrodniczy” (fot. A. Antonowicz)

Festyn „Lasom przyjazny” – Gniezno, 15 maja (fot. R. Walendowski)

Festyn rodzinny przy kościele pod wezwaniem „Piotra i Pawła” w Kaliszu, 30 maja (fot. A. Antonowicz)

Podczas obchodów Dnia Ziemi w Warszawie (26 maja) dr inż. Marian Pigan, dyrektor generalny Lasów Państwowych, opowiadał o historycznych mundurach leśnych, w które ubrali się pracownicy Ośrodka Kultury Leśnej (fot. A. Kozyra)

Dzień Polskiej Niezapominajki w Jedlni – 16 maja (fot. K. Radomski) Festyn rodzinny „Pokażmy dzieciom świat”, Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu, 31 maja (fot. A. Antonowicz)

3

III Ogólnopolski Konkurs „Bajarze z Leśnej Polany” Już po raz trzeci w Ośrodku Kultury Leśnej odbył się konkurs „Bajarze z Leśnej Polany”. W tym roku bajało 20 gawędziarzy z całej Polski.

W ciepłej atmosferze, w zabytkowych wnętrzach „Powozowni”, miał miejsce tegoroczny konkurs bajania. Chętni do zaprezentowania swoich wystąpień przyjechali z różnych zakątków kraju. Byli uczestnicy z nadleśnictw (Brzeziny, Cisna, Dynów, Józefów i Lubliniec), ze szkół leśnych (z Biłgoraja, Brynka, Leska, Warcina i Ruciane-Nida) Małgorzata Matejczyk, laureatka pierwszej nagrody III Ogólnopolskiego Konkursu oraz z uczelni wyższych (z Poz- „Bajarze z Leśnej Polany” (fot. A. Antonowicz) nania). Tematyka gawęd była urozmaiLO im. Tadeusza Kościuszki w Kaliszu wycona – od bardzo osobistych przeżyć, pogłosiła apel „Czyste środowisko – czyste suprzez opisy wydarzeń historycznych, aż do mienie” i złożyła go na ręce redaktora kwiecistych opisów przyrody czy przygód Andrzeja Zalewskiego oraz wszystkich leśnych. Gawędziarze tworzyli atmosferę obecnych słuchaczy. Na zakończenie, po nie tylko słowem, lecz również gestem, a wręczeniu nagród i wyróżnień, odbył się nawet przy użyciu akcesoriów. Była więc koncert muzyki klasycznej w wykonaniu gitara, fajka, ognisko, a nawet odgłosy uczniów Państwowej Szkoły Muzycznej I i rykowiska.

II stopnia im. Henryka Melcera w Kaliszu.

Po części konkursowej młodzież z II Redakcja

Nocne zwiedzanie muzeum Ośrodek Kultury Leśnej w bieżącym roku przyłączył się do europejskiej akcji „Noc Muzeów”. Dla wszystkich miłośników sztuki i kultury przygotował mnóstwo atrakcji, zarówno podczas zwiedzania wystaw w Muzeum Leśnictwa, jak i w trakcie spaceru po parkuarboretum.

Pierwsza „Noc Muzeów” odbyła się w 1997 roku w Berlinie. Pomysł ten podchwyciły inne muzea i obecnie organizuje ją już ponad 120 miast Europy.

Gołuchów – po raz pierwszy.

atrakcją były dioramy ukazujące Las wiosenny o świcie i Las zimowy, w tym dniu wzbogacone o odgłosy natury.

Równolegle w gołuchowskim parku, przy blasku zachodzącego słońca, odkrywano Dendrologiczne skarby. Na zakończenie odbył się koncert muzyki francuskiej w stylu musette – w wykonaniu NEW MUSETTE QUARTET. Łącznie w „Nocy Muzeów 2009” w Ośrodku wzięło udział 1200 osób.

Joanna Zalejska-Niczyporuk

Jury konkursowe w składzie: Andrzej Zalewski – Kapituła Polskiej Niezapominajki – przewodniczący, Ryszard Dzialuk – Biuro Nasiennictwa Leśnego w Warszawie, Edward Marszałek – Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie, Eugeniusz Pudlis – Centrum Informacyjne Lasów Państwowych w Warszawie, Benedykt Roźmiarek – Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, Piotr Świda – Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa w Warszawie oraz Halina Zgółkowa – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, przyznało: - I miejsce Małgorzacie Matejczyk z Nadleśnictwa Lubliniec (RDLP Katowice) za gawędę: „Historia fajki bajarza leśnego ze Śląska”; - II miejsce Adrianowi Wiśniowskiemu z Nadleśnictwa Cisna (RDLP Krosno) za opowieść: „Opera na byki stadne”; - III miejsce Zuzannie Majewicz – studentce z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu za wystąpienie: „Las w historii, historia w lesie”.

Wyróżnione zostały również gawędy: Małgorzaty Kaczorowskiej z Nadleśnictwa Dynów (RDLP Krosno) – „Borownica”; Pauliny Marszk, uczennicy Zespołu Szkół Leśnych w Warcinie – „Diabeł leśny, czyli co ma tabaka do lasu” oraz Szymona Wojtyszyna, ucznia Zespołu Szkół Leśnych w Lesku – „Być Polakiem”.

W tegorocznym konkursie Ryszard Dzialuk – dyrektor Biura Nasiennictwa Leśnego w Warszawie – wyróżnił: gawędę „Tropik” – Pawła Grabczyka z Nadleśnictwa Brzeziny; „Urokliwe Roztocze”, wystąpienie Krzysztofa Malca z Nadleśnictwa Józefów; „Delegacja” – opowieść Agnieszki Mańskiej, uczennicy Zespołu Szkół Leśnych w Warcinie oraz „Przygoda” – Anny Orzoł, uczennicy Zespołu Szkół Leśnych Ruciane-Nida.

Dzień Ziemi 2009

Otwarte wystawy w Muzeum Leśnictwa – „Oficyna” podczas „Nocy Muzeów” (fot. A. Antonowicz)

16 maja od godziny 1700 można było zwiedzać nieodpłatnie wystawy: „Związki lasu z kulturą” w „Oficynie” oraz „Przyrodnicze Podstawy Leśnictwa” w „Powozowni”. Nocą ekspozycje te – odpowiednio oświetlone – nabrały innych, nieznanych dotąd wartości artystycznych. Dodatkową

oraz Urząd Gminy w Gołuchowie. Patronat nad tą edukacyjną imprezą objęli Janusz Pęcherz, Prezydent Miasta Kalisza, oraz Michał Kalarus, Starosta Pleszewski.

Atrakcyjny program obchodów łączył w sobie elementy edukacyjne, poznawcze i integrujące. Zaprezentowane zostały spektakle ekologiczne, odbył się barwny happening i sadzenie drzewa. Nie zabrakło pouczających prelekcji oraz haseł wzywających do troski o naszą planetę. Na terenie parku przebiegał rajd ekologiczny „Pod drzewami”, podczas którego uczniowie rozwiązywali zadania z zakresu wiedzy o lesie, parkach narodowych, a także historii Gołuchowa.

W samo południe na dziedzińcu zamkowym nastąpił kulminacyjny punkt obchodów – wręczenie odznak „Honorowy Opiekun Miejsc Przyrodniczo-Cennych Gołuchowa”. Podsumowana została całoroczna praca uczniów na rzecz ochrony środowiska, rozstrzygnięto konkursy, ogłoszono wyniki rajdu ekologicznego. Najaktywniejszym szkołom i uczniom przyznano nagrody. Gorącym brawom nie było końca! Spotkanie zakończyło się wspólnym posiłkiem w plenerze.

4

Joanna Gil-Śleboda – leśnik z wykształcenia i zawodu, dziennikarz z zamiłowania. Jej wiersze oraz krótką notkę biograficzną publikowaliśmy w „Zagajniku” 1 (9)/WIOSNA 2008. W bieżącym numerze zamieszczamy kolejny wiersz jej autorstwa.

Jesienne misterium Mojemu leśnikowi

Wrzos swe fiolety znów rozścielił.

Na ciepłym mchu nasze posłanie.

Cisza wieczorna w głowach dzwoni Przed leśną sceną na polanie.

Na moment zmącił ową ciszę Szelestem liści pod cewkami*, Mały koziołek ze swą mamą, Który zatrzymał się przed nami.

Jeszcze nie widzą tutaj ludzi, A obcy zapach ich nie płoszy.

Wystarczy chwila i oboje Znikają szybko w leśnej głuszy.

Klangor** żurawi się rozlega.

Już się zbierają do odlotu I jasne niebo nad polaną Przez chwilę drży od piór łopotu.

A my nie śmiemy się poruszyć Do mchu poduszek przytuleni.

Wiemy, że las to nasze miejsce.

Jesteśmy cząstką tej zieleni.

I choć niewiele nam zostało Kartek i nowych kalendarzy, Z lasem związani całe życie, W lesie nam zostać niech los zdarzy.

Joanna Gil-Śleboda * cewki – nogi sarny ** klangor – odgłos wydawany przez żurawie

Rebus i humor

Ciekawostki: ü Jedna z najstarW PRZYRODZIE, GOSPODARCE I KULTURZE szych wierzb białych rośnie w miejscowości Polska Cerkwica (woj. opolskie) – ma ponad 150 lat.

Do rodzaju Salix – wierzba należą drzeü Dwa gatunki wierzb są objęte ochroną całwa, krzewy i krzewinki (ok. 300 gatunków) kowitą: wierzba borówkolistna (Salix rosnące w klimacie umiarkowanym i chłomyrtilloides L.) i wierzba lapońska (Salix dnym, głównie na półkuli północnej, ale lapponum L.). również kilka gatunków na południowej. W ü Wierzba iwa (Salix caprea L.) – gatunek Polsce w stanie dzikim występuje 28 gatunpospolity w całej Polsce – w okresie kwitnieków. Spotykane są również liczne mieszańce nia jest jednym z najładniejszych spośród ro– czasem trudne do rozpoznania, gdyż dzimych wierzb, osobniki męskie dają duże, puszyste kotki. wierzby łatwo się krzyżują.

NASZE DRZEWA LEŚNE

WIERZBA

Wierzba płacząca w parku-arboretum w Gołuchowie (fot. R. Sorek)

Zabytkowa aleja wierzbowa – wierzba krucha – wieś Torzeniec (fot. J. Zalejska-Niczyporuk)

oderwij - zachowaj

Wierzby są roślinami szybko rosnącymi i światłożądnymi. Najczęściej rosną na glebach wilgotnych lub podmokłych. Są jednak gatunki, które występują na suchych i piaszczystych glebach. Większość wierzb to krzewy. Z rodzimych gatunków w drzewo wyrasta m.in. wierzba biała i krucha.

powodzie. Są to tzw. łęgi wierzbowe, występujące w strefie corocznych zalewów blisko koryta rzecznego. W większości takie zbiorowiska zostały zniszczone przez człowieka.

Wierzba ta jest bardzo zmiennym gatunkiem – zarówno pod względem kształtu liści, jak i barwy pędów oraz pąków.

Tworzy mieszańce z wierzbą pięciopręcikową (w. laurowa) – Salix pentandra L., a także z wierzbą białą.

Wierzba krucha – Salix fragilis L. Jest to drzewo osiągające 20 m wysokości i 1,5 m pierśnicy. Koronę ma szeroką, kopulastą, z prosto odstającymi gałązkami.

Gałązki u nasady są kruche, zielonkawożółte i błyszczące. Liście lancetowate, piłkowane i ostro zakończone, długości do 15 cm.

Blaszki ciemnozielone i błyszczące na górnej stronie, od spodu sinozielone, nagie.

Kwitnie w kwietniu oraz maju, równocześnie z rozwojem liści.

Wierzba krucha występuje w Europie i zachodniej Azji. W Polsce jest pospolita na terenie całego kraju, w Karpatach rośnie do 1000 m n.p.m. Preferuje tereny wilgotne w dolinach rzek. Sadzona jest również przy drogach, często wiejskich, gdzie jest ogławiana w celu pozyskania drewna gałęziowego na opał.

Gatunek ten wraz z wierzbą białą tworzy nadrzeczne lasy okresowo zalewane przez

Drewno wierzbowe Jest rozpierzchłonaczyniowe, twardzielowe, z dobrze widocznymi przyrostami rocznymi. Występuje w nim zwykle wąski, jasnożółty biel i twardziel o odcieniu różowym lub jasnobrunatnym.

Dobrze wygładzone – ma wyraźny połysk. Jest bardzo lekkie, miękkie, łatwo łupliwe, łatwo zapalne, dość plastyczne, mało kurczliwe przy tendencji do paczenia się, szybko ulega nawilżaniu i pęcznieniu oraz szybko wysycha. Jest podatne na obróbkę, dobrze się skleja, barwi i nasyca, z trudnością się poleruje i polituruje.

Drewno wierzbowe charakteryzuje się małą wytrzymałością mechaniczną oraz małą trwałością. Strefa twardzielowa nie zawiera odpowiedniej ilości substancji garbnikowych, dlatego często jest wypróchniała wskutek działalności grzybów. W wodzie drewno to wykazuje trwałość ok. 30 lat, a na wolnym powietrzu – do 40 lat.

Wierzba biała – Salix alba L. Drzewo wysokości do 25 m i pierśnicy 1,5 m, o szerokiej koronie ze zwisającymi końcami gałązek. Gałązki są barwy żółtawej lub oliwkowobrązowej. Liście podobne do wierzby kruchej, lecz krótsze – do 10 cm. Młode blaszki prawie białe, obustronnie jedwabiście owłosione, starsze tylko na dolnej stronie. Kwitnie w kwietniu i maju, równocześnie z rozwojem liści.

Wierzba biała występuje w Europie, Azji i północnej Afryce. W Polsce pospolita na takich samych terenach jak wierzba krucha. Podobnie jak Salix fragilis jest sadzona przy drogach i ogławiana. Po tym zabiegu korona przybiera kształt kulisty.

Gatunek ten wykazuje dużą zmienność pod względem koloru kory, gałązek oraz kształtu liści. Obok krzyżówek z wierzbą kruchą tworzy też mieszańce z wierzbą trójpręcikową (w. migdałowa) – Salix triandra L. Mapa zasięgu występowania wierzby białej Źródło: Alberi (1976) Dendroflora Italica

Drewno wierzbowe znajduje zastosowanie do wyrobu sklejki, płyt pilśniowych i wiórowych oraz mas celulozowych. Tarcica wierzbowa może być używana do wyrobu wewnętrznych elementów mebli, opakowań drewnianych, rysownic, narzędzi rolniczych oraz galanterii drzewnej i zapałek.

Malownicze wierzby silnie wrosły w polski krajobraz. Sadzone przy drogach, domostwach i wśród pól, mają niezwykle dekoracyjny charakter. Symbolizują polską wieś, szczególnie te z kulistymi koronami, będącymi efektem ogławiania.

W wyniku systematycznego ścinania pędów na wierzbie tworzy się charakterystyczna „głowa”. W dawnej Europie ogławianie służyło przede wszystkim zbiorowi gałęzi na letnią i zimową paszę dla zwierząt gospodarskich, w późniejszych czasach zbiorowi drewna na opał.

Przez wieki drzewo to symbolizowało płodność, opiekuńczość i siły witalne. Kobiety daremnie oczekujące potomstwa stroiły wierzby kwiatami i przesiadywały w ich cieniu, wierząc, że już wkrótce zostaną matkami.

Wierzby kojarzono także ze smutkiem i tęsknotą, bowiem giętkie, zwisające gałęzie wierzb przypominają rozpuszczone włosy – znak żałoby.

Wśród Słowian drzewo to uchodziło za siedzibę demonów. Wiele legend podaje, że wierzby, szczególnie te dziuplaste, zamieszkiwały czarty. To właśnie one miały krzywić dyszle od wozów, odrywać koniom podkowy i

J. Frankowski, Wierzba (akwarela)

Dawniej używano go do wyrobu czółen, koryt, kabłąków oraz obręczy do beczek,

a także do wytwarzania palet malarskich i protez.

Specyficzne zastosowanie znajduje w stanie nieokorowanym w postaci wałków i faszyny, które stosuje się w budownictwie wodnym do umacniania kanałów, rzek oraz potoków, wałów przeciwpowodziowych, grobli i dróg na mokradłach. Faszyną umacnia się często wydmy. Z wierzb produkuje się wyroby wikliniarskie.

Przekroje drewna wierzbowego

promieniowy

zwodzić woźniców na manowce. Związkiem wierzby z diabłem przezorni rodzice straszyli swoje dzieci, chroniąc je w ten sposób przed utonięciem w rzece lub stawie.

Wierzbę na różne sposoby wykorzystywali obnośni handlarze, sprzedając zasuszone bazie, fujarki i osełki wierzbowe, a także huble do krzesania ognia. Znachorzy zaś wywarem z kory wierzbowej byli w stanie wyleczyć każdą dolegliwość. Nie mijali się aż tak bardzo z prawdą, bowiem znajdujące się w wierzbie substancje mają działanie napotne i przeciwgorączkowe, uśmierzają również bóle reumatyczne. Stąd i dzisiejsze zastosowanie wierzby w medycynie.

Wierzba to niewątpliwie symbol zbliżającej się wiosny. W obrzędach kościelnych, w Niedzielę Palmową, do świątyni przynoszone są kwitnące gałązki wierzby na pamiątkę palm, jakimi witano wjeżdżającego do Jerozolimy Chrystusa.

Motyw wierzby pojawił się w pomniku wybitnego

poprzeczny

kompozytora Fryderyka Chopina, stojącym w warszawskich Łazienkach.

Wierzbę uwieczniali na swoich płótnach malarze, pisali o niej literaci.

Literatura: 1. Białobok S. (pod red.), Wierzby, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań 1990 2. Łysiak W. (pod red.), Las w kulturze polskiej IV, Wydawnictwo „Eco”, Poznań 2006 3. Marszałek E., Ballady o drzewach, Wydawnictwo RS DRUK, Rzeszów 2004 4. Seneta W., Dolatowski J., Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PAN, Warszawa 2005 5. Tomanek J., Botanika leśna, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1997 6. Ziółkowska M., Gawędy o drzewach, Arkona, Warszawa 1993 Konsultacja naukowa: dr inż. Władysław Danielewicz