Zagajnik nr 2 (10) lato 2008

Kolorowy happening przed Muzeum Leśnictwa (fot. A. Antonowicz)

Uroczyste sadzenie drzewka w parku-arboretum (fot. A. Antonowicz)

Prawie 500 osób wzięło udział w tegorocznych obchodach Dnia Ziemi w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie. Byli wśród nich uczniowie szkół z terenu południowej Wielkopolski, nauczyciele oraz zaproszeni goście. W słoneczny czwartek, 24 kwietnia, parkarboretum wypełniał radosny gwar i śpiew uczestników tej cyklicznej imprezy edukacyjnej.

Spotkanie, które zorganizowano już po raz siódmy, uświetniły przygotowane przez dzieci: barwny happening, uroczyste sadzenie drzewa, wykład „Cienie naszych przodków”, prelekcja na temat historii Ligi Ochrony Przyrody w Wielkopolsce oraz spektakle ekologiczne.

Kulminacyjnym punktem programu było nadanie odznaki „Honorowego Opiekuna Miejsc Przyrodniczo-Cennych Gołuchowa”. Odznaka jest formą docenienia całorocznej pracy uczniów na rzecz środowiska. W tym roku do grona „Honorowych Opiekunów...” dołączyło 29 osób, natomiast 100 kolejnych wykazało chęć ubiegania się o odznakę w następnej edycji.

Podczas spotkania wyróżniono szkoły najaktywniej działające w zakresie ochrony środowiska, przyznano nagrody w konkursie plastycznym „Ośrodek Kultury Leśnej w czterech porach roku”. Imprezie towarzyszył rajd ekologiczny „Pod drzewami”.

Integralny punkt obchodów Dnia Ziemi stanowiło otwarcie wystaw: cyklu fotografii Tomasza Ogrodowczyka pn. „Pieśń o wiośnie”, malarstwa Bogumiły Kociołek i ceramiki artystycznej Doroty Maziakowskiej.

Gołuchowski Dzień Ziemi zorganizowali: Ośrodek Kultury Leśnej, Kluby Europejczyka przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Adama Asnyka i Gimnazjum nr 2 w Kaliszu, III Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Kaliszu oraz Urząd Gminy Gołuchów.

Patronat nad uroczystością objęli: Janusz Pęcherz, Prezydent Miasta Kalisza oraz Michał Karalus, Starosta Powiatu Pleszewskiego.

Alicja Antonowicz

Odznaki „Honorowy Opiekun...” i legitymacje wręczali: Zbigniew Kusza zastępca dyrektora Ośrodka Kultury Leśnej oraz Bogusław Brzostowski zastępca Prezesa Zarządu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu (fot. K. Ziółkowska)

Prace uczniów nadesłane na konkurs plastyczny „Ośrodek Kultury Leśnej w czterech porach roku” (fot. K. Ziółkowska)

2 Drugi kwartał każdego roku jest zawsze okresem szczególnym. Przyroda wchodzi w etap swego najpiękniejszego rozwoju zieleń, kwiaty, ich kolory i ilość po prostu zachwycają. Symbolem tego okresu są kasztanowce.

W Ośrodku Kultury Leśnej trwają intensywne działania edukacyjne, realizowane są różne formy edukacji przyrodniczo-leśnej.

Przedszkolaki kształcą się, poznają świat wszystkimi zmysłami, rozpoznają gatunki fauny i flory. Gimnazjaliści i licealiści uczeM. Hertmann stniczą w poszukiwaniach dendrologicznych skarbów i zdobywają odznaki „Opiekun Miejsc Przyrodniczo-Cennych Gołuchowa”. Studenci pogłębiają wiedzę leśną.

Realizowane są także masowe formy edukacji przyrodniczo-leśnej: Dzień Ziemi czy „Spotkanie z lasem” to sztandarowe formy masowej edukacji przyrodniczej. Zorganizowany niedawno II Ogólnopolski Konkurs „Bajarze z Leśnej Polany” wypadł nadspodziewanie dobrze. Duża liczba

uczestników oraz szeroka tematyka dawały powody do wspaniałej walki o palmę pierwszeństwa wśród leśników z całej Polski.

Nowe wystawy czasowe i udział Ośrodka Kultury Leśnej w Targach Lato 2008 w Warszawie oraz w festynie Lasom Przyjazny w Koninie dopełniają zakres pracy i działalności ośrodka w tym pięknym okresie roku.

Tradycyjnie zapraszam do Ośrodka Kultury Leśnej. mgr inż. Benedykt Roźmiarek Dyrektor OKL

P Wystawy stałe w Muzeum Leśnictwa: „Las w sztuce” „Historia gospodarstwa leśnego na ziemiach polskich” „Spotkanie z lasem” „Diorama grąd środkowoeuropejski w aspekcie wiosennym” „Czerwona Księga gatunki chronione” „Technika leśna” P Wystawy czasowe w Muzeum Leśnictwa:

24 kwietnia, sala kolumnowa w „Powozowni”, wystawa malarstwa Bogumiły Kociołek i ceramiki artystycznej Doroty Maziakowskiej (fot. J. Zalejska-Niczyporuk)

W Ośrodku Kultury Leśnej odbyło się dwudniowe (8-9 maja) posiedzenie Rady Naukowej OKL. W pierwszym dniu członkowie rady uczestniczyli w sesji terenowej, podczas której zapoznali się z przebiegiem prac inwestycyjnych, remontowo-budowlanych i pielęgnacyjnych w ośrodku oraz zwiedzili wystawy stałe w Muzeum Leśnictwa. Podczas drugiego dnia omówiono sprawy dotyczące działalności edukacyjnej za rok 2007, sprawy wydawnicze oraz kwestie przyszłych wystaw. Posiedzenie zakończyło się otwarciem wystawy filatelistycznej.

Zapraszamy:

„Sosna” monografia gatunku (do końca sierpnia 2008 r.)

Wystawa malarstwa Bogumiły Kociołek i ceramiki artystycznej Doroty Maziakowskiej (do końca lipca 2008 r.) „Pieśń o wiośnie”, wystawa fotografii Tomasza Ogrodowczyka (do końca czerwca 2008 r.) „Filatelistyka inspirowana przyrodą” (do końca czerwca 2008 r.)

Wystawa malarstwa Krzysztofa Chojnackiego (do końca czerwca 2008 r.)

P Zajęcia terenowe dla dzieci i młodzieży prowadzone w parku-arboretum:

24 kwietnia, „Oficyna”, wystawa fotografii Tomasza Ogrodowczyka „Pieśń o wiośnie” (fot. K. Ziółkowska)

Redakcja

„Jak żyje las?” „Szukamy dendrologicznych skarbów” „Symetria w przyrodzie” P Zajęcia muzealne dla dzieci i młodzieży prowadzone w Muzeum Leśnictwa „Gatunki leśne z Czerwonej księgi” Informacje dotyczące zajęć: tel. (062) 761 50 45, e-mail: okl_dybul@sisco.pl

15 kwietnia, „Powozownia”, wystawa malarstwa Krzysztofa Chojnackiego (fot. J. Zalejska-Niczyporuk)

Otwarcie wystawy (fot. J. Zalejska-Niczyporuk)

W dniu 9 maja br. w „Oficynie” została udostępniona do zwiedzania wystawa filatelistyczna składająca się z dwóch części.

Część pierwsza to zbiór znaczków pocztowych pochodzących z kolekcji Bogusława Brzostowskiego. Walory filatelistyczne dotyczące w większości okazów flory i fauny ze wszystkich kontynentów mogą w przyszłości posłużyć Ośrodkowi Kultury Leśnej do prezentacji skromnej wystawy przybliżającej wizerunki między innymi rzadkich, a niekiedy ginących lub wymarłych gatunków zwierząt i roślin oraz pokazania w ten sposób bioróżnorodności fauny i flory powiedział B. Brzostowski.

Mój pomysł został bardzo poważnie [cd. str. 4]

W słoneczny sobotni dzień, na polanie nieopodal wiaty edukacyjnej ośrodka, dzieci z dwunastu kaliskich przedszkoli uczestniczyły w konkursie przyrodniczoekologicznym.

Była to już czwarta edycja konkursu.

Tegoroczny odbył się 17 maja w Ośrodku Kutury Leśnej i przebiegał pod hasłem „Niezwykły spacer za zielonymi drzwiami”. Przedszkolaki w trzyosobowych drużynach rozwiązywały zagadki o lesie, uczestniczyły w grze planszowej „Wyścig o przetrwanie”, rozpoznawały i nazywały zwierzęta, rośliny runa leśnego oraz gatunki drzew.

Zmagania konkursowe oceniło jury pod przewodnictwem Beaty Knop dyrektor Publicznego Przedszkola nr 21 w Kaliszu.

I miejsce zajęły przedszkolaki z Publicznego Przedszkola nr 27 im. „Radość”, II z Publicznego Przedszkola nr 16 im. „Jacka i Agatki”, a III dzieci z Publicznego Przedszkola nr 30 im. „Krasnala Hałabały”. Na zakończenie wszyscy z uśmiechami na twarzach uczestniczyli w pikniku na świeżym powietrzu.

Joanna Zalejska-Niczyporuk

3

Aspekty wiosenne w parku-arboretum Maj to jeden z najbardziej kolorowych i pachnących miesięcy w roku. W parkuarboretum kwitnie wiele drzew i krzewów, m.in. bardzo dekoracyjne kasztanowce, magnolie, judaszowce, pachnące czeremchy i lilaki oraz azalie wielkokwiatowe i różaneczniki.

Polany parkowe pokryły się barwnym dywanem złożonym z żółto kwitnących mniszków lekarskich i jaskrów, niebieskich niezapominajek i białych stokrotek.

Tę kolorową wiosenną tęczę w tym roku wzbogaciły nowe kolekcje roślin cebulowych, które zostały usytuowane na wolnych powierzchniach w granicy dawnych

Kwitnący judaszowiec południowy (fot. A. Antonowicz)

Nowe kolekcje roślin na terenie dawnej szkółki (fot. K. Ziółkowska)

szkółek. Jeszcze w kwietniu, jako pierwsze, zakwitły krokusy. Wkrótce potem zachwycały nas barwą i intensywnym zapachem niebieskie, białe i różowe hiacynty oraz białe i żółte narcyzy. Od początku maja rozpoczęły kwitnienie tulipany i szafirki w pełnym zestawie kolorów. Od połowy miesiąca rozpoczynają kwitnienie azalie japońskie w czterech różnokolorowych odmianach.

Mimo radości z efektów dotychczasowej pracy nad rewaloryzacją i zakładaniem nowych kolekcji, nadal kontynuowane są prace w tym zakresie. Właśnie zakończono wiosenny etap nasadzeń w parku. W kwietniu posadzono 863 sztuki roślin, które pochodzą z resztek magazynowych dawnej

szkółki drzew i krzewów oraz są wynikiem hodowli opartej na wymianie nasion w ramach międzynarodowej współpracy między arboretami i ogrodami botanicznymi (Index Seminum).

Zastosowana została specjalna maszyna do przesadzenia 31 sztuk dużych drzew.

Tą specjalną metodą posadzono następczynię znanej chyba wszystkim turystom i niestety złamanej przez wiatr w ubiegłym roku lipy „Izabeli”. Nowe rośliny zostały zabezpieczone osłonkami lub palikami, a te największe ustabilizowano specjalnymi odciągami.

Barbara Olejnik

Kwitnące różaneczniki (fot. A. Antonowicz)

II Ogólnopolski Konkurs „Bajarze z Leśnej Polany” II Ogólnopolski Konkurs „Bajarze z Leśnej Polany” odbył się 15 maja 2008 roku w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie. Honorowy patronat nad wydarzeniem objął Dyrektor Generalny Lasów Państwowych.

Do konkursu przystąpiło dziewiętnaście osób, które opowiadały gawędy leśne.

W sali kolumnowej „Powozowni” występowali zawodowo czynni pracownicy Lasów Państwowych, uczniowie i nauczyciele średnich szkół leśnych, a także emerytowani leśnicy.

Laureaci konkursu (od lewej): Adrian Wiśniowski, Marcin Baran, Pawej Grabczyk, Szymon Wojtyszyn, Agnieszka Mańska, Paulina Marszk (fot. K. Ziółkowska)

Jury konkursowe pod przewodnictwem Andrzeja Zalewskiego redaktora Ekoradia przyznało I miejsce Adrianowi Wiśniowskiemu z Nadleśnictwa Cisna za gawędę „Wilcze prawo”. II miejsce zajął Szymon Wojtyszyn, uczeń Zespołu Szkół Leśnych w Lesku, za gawędę „Bieszczadzki koncert”. III miejsce przypadło w udziale ex aeqo: Paulinie Marszk, uczennicy Zespołu Szkół Leśnych w Warcinie, za

Księży Filipinów na Św. Górze w Gostyniu.

Koncert przeplatany był występami laureatów konkursu.

Organizatorami konkursu były: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych w Warszawie, Biuro Nasiennictwa Leśnego w Warszawie, Kapituła Polskiej Niezapominajki oraz Ośrodek Kultury Leśnej.

Leszek Chojnacki

gawędę „Przesądy myśliwskie, czyli kolanko damskie a łowy” oraz Pawłowi Grabczykowi z Nadleśnictwa Brzeziny, za gawędę „Sybiracy z Gałkowskiego Lasu”.

Wyróżnienia otrzymali: Agnieszka Mańska, uczennica Zespołu Szkół Leśnych w Warcinie, za gawędę „Funkcyjne gniazdo rodzinne”; Marcin Baran, stażysta w Nadleśnictwie Czerniejewo, za gawędę „Czapka dziadka”; Paweł Sauć, uczeń Zespołu Szkół Leśnych w Miliczu, za gawędę „Głosy lasu”.

Laureaci konkursu uhonorowani zostali statuetką gołuchowskiego żubra. A wszyscy uczestnicy konkursu otrzymali upominki i podziękowania za udział w rywalizacji.

Po trudach konkursowych uczestnicy, jury i zaproszeni goście udali się do parkuarboretum, gdzie posadzili sadzonkę sosny taborskiej, wyhodowaną z nasion poświęconych przez Ojca Świętego Benedykta XVI. Dzień Bajarzy zakończył się uroczystym koncertem, który odbył się w Sali Gobelinowej gołuchowskiego zamku. Wystąpiła Kapela Świętogórska z Klasztoru

W Koninie, 1 czerwca br., odbył się festyn „Lasom przyjazny”, organizowany przez Polskie Towarzystwo Leśne oddz. w Poznaniu i Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Poznaniu (fot. A. Antonowicz) W dniach 18-20 kwietnia br. odbyły się w Warszawie Targi LATO 2008; tegoroczne stoisko Lasów Państwowych zaprojektował OKL (fot. R. Sorek)

4

„WILCZE PRAWO” [...]Wataha przyszła nocą. Wilki przesznurowały od wschodu, zwinnie przemykając po ubitym śniegu. Początkowo wędrowały po starych „stokówkach”, a później

Zagadka i humor

3.

1. Zimorodek zwyczajny 2. Drozd śpiewak

3. Dzięcioł duży 4. Słonka

[cd. ze str. 2]

potraktowany przez OKL i w ten sposób zrodziła się starannie przygotowana wystawa czasowa pod hasłem „Filatelistyka inspirowana przyrodą” dodał.

Druga część wystawy to datowniki, całostki, koperty pierwszego dnia obiegu (FDC First Day Cover) oraz karty maksimum, które zgromadził prof. Jerzy Wiśniewski. Eksponowane na wystawie tego typu zbiory filatelistyczne mają oprócz walorów graficznych także znaczenie edukacyjne. Często dodatkowe informacje (w tym przypadku przyrodnicze) publikowane są na kartonikach wkładanych do wnętrza kopert lub zamieszczone są bezpośrednio na kartach maksimum powiedział prof. Jerzy Wiśniewski.

Redakcja

J. Frankowski

Adrian Wiśniowski robotnik pomocniczy w Nadleśnictwie Cisna (RDLP Krosno).

W 2007 r. zajął II miejsce w I Ogólnopolskim Konkursie „Bajarze z Leśnej Polany” gawędą „Ballada o żubrze Pubalu”. W tegorocznej edycji konkursu zajął I miejsce.

Drukujemy fragment jego wystąpienia.

skręciły w las. Zgraja przemierzała południowe stoki Hyrlatej. Nieprzebytymi, ponurymi świerczynami czujnie schodziły do drogi i na skraje polan, to znów w wyżej położone, porośnięte buczyną tereny leśnictwa.

Pięć szarych cieni węszyło i nasłuchiwało...

Głód dawał się im we znaki. Od kilku dni nie udało się żadne polowanie, więc tym czujniej rozglądały się w poszukiwaniu świeżego tropu.

Wtem! Basior prowadzący grupę zatrzymał się. Pozostałe drapieżniki również przystanęły, uważnie wpatrując się w kierunku, skąd dochodził zapach. Zwietrzyły stado jeleni i nie chciały ich jeszcze spłoszyć. Chmara przystanęła na noc na niewielkiej, otoczonej koroną rosochatych świerków polanie. Jelenie wygrzebywały spod śniegu pędy jeżyn i skubały wierzchołki młodych jodeł.

Odprawiając swój odwieczny rytuał lub rozdzielając role w polowaniu, wilki zbliżyły się do siebie. Rozpoczęły się łowy...

NASZE DRZEWA LEŚNE W PRZYRODZIE, GOSPODARCE I KULTURZE

LIPA Do rodzaju Tilia lipa, należy około 40 gatunków rosnących w strefie umiarkowanej półkuli północnej. W Polsce, w stanie dzikim, występują dwa gatunki: lipa drobnolistna i lipa szerokolistna.

Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill.

Jest drzewem dorastającym do 30 m wysokości i 2 m pierśnicy. Koronę ma gęstą, jajowatą, w zwarciu wysoko osadzoną. Jej liście są ukośnie sercowate, brzegiem ostro i drobno piłkowane. Górna strona liści jest ciemnozielona, a dolna sinawa z kępkami rdzawych włosków w kątach nerwów.

Kwitnie w lipcu, po rozwinięciu liści. Kwiaty zebrane są w wiechowate kwiatostany zaopatrzone w języczkowatą podsadkę długości 6-8 cm. Owocem jest kulisty orzeszek, nieznacznie żeberkowany, filcowato omszony. Dojrzewa we wrześniu.

1.

Spodnia część liści: 1. lipa drobnolistna 2. lipa szerokolistna (fot. J. Zalejska-Niczyporuk)

2.

Lipa drobnolistna może żyć 300-400 lat, a nawet dłużej.

Przez cały okres swojego życia przyrasta na grubość, ale na wysokość przestaje rosnąć w wieku około 150 lat.

Lipa była jednym z pierwszych gatunków drzew leśnych, które człowiek zaczął sadzić wokół swoich siedzib. Sadzono ją chętnie, gdyż jest gatunkiem miododajnym, łatwo przyjmuje się po posadzeniu oraz dobrze znosi przycinanie gałęzi, przez co doskonale nadaje się do formowania koron. Dlatego lipy kojarzą się przede wszystkim z zadrzewieniami, alejami czy drzewami parkowymi.

Chociaż jej wymagania glebowe są umiarkowane, najlepiej rośnie na glebach żyznych i świeżych, piaszczysto-gliniastych.

Nie rośnie natomiast na glebach suchych i ubogich oraz bagiennych. Jest wytrzymała na suszę i zanieczyszczenia powietrza.

Cierpi od zasolenia gleby i dlatego często zamiera przy drogach odśnieżanych za pomocą soli.

Może tworzyć jednogatunkowe lasy lipowe, ale u nas występuje głównie w postaci pojedynczej lub grupowej domieszki w lasach liściastych. Ocienienie znosi dość dobrze, dlatego może rosnąć również pod okapem innych drzew.

Zasięgiem obejmuje prawie całą Europę aż po Syberię. W Polsce występuje na terenie całego kraju, w górach sięga do wysokości 600-800 m n.p.m.

Mapa zasięgu występowania lipy drobnolistnej Źródło: Alberi (1976) Dendroflora Italica

Mapa zasięgu występowania lipy szerokolistnej Źródło: Nasze drzewa leśne (1991), Tom 15 „Lipy”

Aleja lipowa posadzona w 1857 r., park-arboretum OKL (fot. M. Hertmann)

Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos Scop.

Jest drzewem dorastającym do 40 m wysokości i 1,5 m pierśnicy. Liście ma szerokojajowate, sercowate u nasady i lekko wyciągnięte na wierzchołku. Blaszka liściowa jest obustronnie zielona, brzegiem dość ostro piłkowana. Górna strona jest najczęściej naga, a dolna owłosiona, z kępkami białych włosków w kątach nerwów.

Kwitnie na przełomie czerwca i lipca dwa tygodnie przed lipą drobnolistną. Kwiatostany są zaopatrzone w podsadkę długości 5-12 cm. Owoc jest prawie kulisty, wyraźnie żeberkowany, filcowato omszony.

Rośnie nieco szybciej od lipy drobnolistnej, ale ma większe wymagania siedliskowe. Występuje na glebach żyznych i jest bardziej ciepłolubna. Rośnie w lasach liściastych, często razem z lipą drobnolistną.

Zasięgiem swym obejmuje środkową i południową Europę, Azję Mniejszą i Kaukaz. W Polsce osiąga północną granicę zasięgu. Jest u nas znacznie rzadsza od lipy drobnolistnej.

Występuje przede wszystkim na nizinach i pogórzu, a w górach sięga do wysokości 800 m n.p.m.

C i e k a w o s t k i: ü Jedna z największych i najstarszych lip drobnolistnych rośnie w Cielętnikach (gmina Dąbrowa Zielona): obwód pnia wynosi 9,92 m, wysokość 35 m, a jej wiek datuje się na ponad 510 lat. ü Jedna z największych i najstarszych lip szerokolistnych rośnie w Czarnym Lipa drobnolistna, odm. strzępolistna, rosnąca w parkuPotoku (gmina Łęcko): arboretum Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie obwód pnia wynosi 8,51 (fot. J. Zalejska-Niczyporuk) m, wysokość 22 m, wiek prawie 505 lat. ü W okolicy Muszyny występuje jedyny w swoim rodzaju monumentalny, ponad 200-letni drzewostan lipowy, chroniony w rezerwacie „Obrożyska”. ü W Polsce spotkać można lipy pochodzenia mieszańcowego. Jedną z nich jest wyhodowana z lipy srebrzystej (Tilia tomentosa Moench) i lipy szerokolistnej lipa warszawska (Tilia × varsaviensis Kobendza).

Mieszaniec ten wyrósł z siewu w szkółkach Plantacji Miejskiej w Warszawie przed I wojną światową. Znaleziony został w 1926 roku przez Józefa Wrzesińskiego.

Drewno lip Drewno lipy drobnolistnej, jak i wielkolistnej, jest rozpierzchłonaczyniowe, twardzielowe o jednolitym żółtawobiałym zabarwieniu i jedwabistym połysku. Po dłuższym stykaniu się z tlenem atmosferycznym przybiera odcień różowawy. Drewno lipowe jest miękkie, łatwo łupliwe, dość ciągliwe, lecz mało elastyczne.

Wysycha dość szybko, wykazując małą skłonność do pęknięć oraz paczenia. Drewno to daje się bardzo łatwo szlifować, barwić i nasycać. Wyroby lipowe przechowywane w suchych pomieszczeniach nie tracą swej trwałości nawet 500 lat, natomiast na świeżym powietrzu i zanurzone w wodzie tracą trwałość po 20 latach.

Drewno lipowe było stosowane w szerokim zakresie. Używano go do wyrobu mebli kuchennych i okrętowych, wykorzystywano na podłogi w domach i spichlerzach wiejskich. Ze względu na swą lekkość drewno lipowe było używane do budowy pojazdów konnych i wyrobu sprzętu sportowego. Tworzono z niego modele odlewnicze, formy do kapeluszy filcowych oraz kopyta i kołki szewskie. Dzięki temu, że nie wydziela substancji zapachowych, służyło do wyrobu beczek na miód i skrzyń na artykuły spożywcze. Drewno lipowe znakomicie nadaje się do wyrobu stołów i desek kreślarskich, liniałów, palet malarskich, okładzin ołówkowych, zabawek oraz pudełek do cygar. Wyrabia

się z niego klawisze fortepianowe, elementy budowy organów oraz ramy do harf i ramy ozdobne do obrazów. Jest poszukiwanym i cenionym materiałem snycerskim. Na deskach lipowych malowano obrazy świętych. Używano go też do wyrobu zapałek, wysokiej jakości węgla drzewnego przeznaczonego do celów leczniczych i do wyrobu węgla rysunkowego oraz do produkcji prochu dymnego. Poza drewnem cenionym surowcem było łyko lipowe, z którego wyrabiano wasągi pojazdów konnych, wyplatano pojemniki do transportu herbaty, wyplatano łubianki, kosze, maty oraz obuwie zwane „postołami”. Z łyka lipowego wyrabiano liny, powrozy, grube tkaniny workowe, plecionki i rogoże.

Przekroje drewna lipowego

T. Pasternak, Na polowaniu (płaskorzeźba z drewna lipowego) (fot. A. Antonowicz)

promieniowy

U Słowian i Germanów była czczona jako drzewo chroniące przed złymi duchami i piorunami. Wierząc w korzystne działanie drzewa, wykonywano z lipy kołyski oraz łyżki. Mawiano, że jedzona lipową łyżką strawa nie mogła zaszkodzić. Duży szacunek do tego gatunku wynikał także z jego właściwości miododajnych i leczniczych.

Drewno lipowe doceniały kolejne pokolenia rzeźbiarzy. Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o wielkim dziele Wita Stwosza ołtarzu w Kościele Mariackim w Krakowie. Potężne pnie lipowe posłużyły do wykonania figur środkowej części ołtarza, które osiągają wysokość 280 cm.

Lipa swoją mocną pozycję w kulturze polskiej zawdzięcza przede wszystkim wielkim polskim poetom.

Słowa: „Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie...” z fraszki Jana Kochanowskiego znane są każdemu.

Nie tylko lipa czarnoleska, ale także inne polskie lipy przez stulecia dawały natchnienie literatom. Piękno tych drzew opiewali m.in. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Maria Konopnicka i Leopold Staff. Z wieloma sędziwymi lipami wiążą się legendy i podania.

Równie wiele z nich ma swoje imiona.

Według horoskopu celtyckiego osoby urodzone pod znakiem lipy (11-20 marca i 13-22 września) są wytrwali w swoich dążeniach; cechuje ich duży urok osobisty; mają łagodny charakter; posiadają dużą witalność oraz są życzliwi i wyrozumiali dla innych.

Literatura: 1. Białobok S. (pod red.), Lipy, ARKADIA, Poznań 1991 2. Łysiak W. (pod. red.), Las w kulturze polskiej IV, Wydawnictwo „Eco”, Poznań 2006 3. Marszałek E., Ballady o drzewach, Wydawnictwo RS DRUK, Rzeszów 2004 4. Seneta W., Dolatowski J., Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PAN, Warszawa 2005 5. Tomanek J., Botanika leśna, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1997 6. Ziółkowska M., Gawędy o drzewach, Arkona, Warszawa 1993

J. Frankowski, Lipa (akwarela)

Lipa jako dobre drzewo sadzona była przy domostwach. Upamiętniała narodziny dziecka w rodzinie, a także inne znaczące wydarzenia, np. śluby. Uznawano ją za drzewo opiekuńcze rodów. Symbolizowała pojednanie, miłość i braterstwo. Ślady uwielbienia dla lipy odnajdujemy w nazwach niektórych miejscowości: Święta Lipa, Świętolipie, Święte Lipy.

Oba gatunki lipy cenione są również ze względu na farmakopeidalne znaczenie ich kwiatów, bogate w glikozydy, śluzy i garbniki. Z kwiatu lipy sporządza się lecznicze herbatki. Owoce lipy zawierają wysokiej jakości olej używany dawniej jako dodatek do wyrobu czekolady.

Konsultacja naukowa: dr inż. Władysław Danielewicz