Zagajnik nr 1 (49) wiosna 2018

N r 1 (4 9) IO /W N S A 0 2 18

Kwartalnik edukacyjno-informacyjny Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie

W numerze:

Nabytki biblioteczne Kompleksowy projekt ochrony ¿ubra przez Lasy Pañstwowe Fina³ konkursu „Mój Las” Konkurs dla leœników-artystów OPTAL 2018® Archiwum fotograficzne OKL – Ochrona lasu

Pilarki nowego œwiata Bielik

2

„Dzien ziemi” 25 kwietnia 2018 r.

,

,

J. Frankowski

Zapraszamy

We wrzeœniu tego roku odbêdzie siê jedenasty Ogólnopolski Przegl¹d Twórczoœci Artystycznej Leœników OPTAL 2018®, któremu towarzyszyæ bêdzie wystawa pokonkursowa. W maju odbêdzie siê kolejna edycja ogólnopolskiego konkursu krasomówczego „Bajarze z Leœnej Polany” im. red. Andrzeja Zalewskiego. W czerwcu zaplanowaliœmy pi¹t¹ edycjê „Festiwalu Kultury Myœliwskiej i £owieckiej” oraz czternasty festyn edukacyjny „Spotkanie z lasem”. Do udzia³u w wymienionych wydarzeniach serdecznie zachêcam.

W Muzeum Leœnictwa zorganizowanych bêdzie dziewiêæ wystaw czasowych, a wœród nich ekspozycje poœwiêcone lasom w stulecie odzyskania niepodleg³oœci przez Polskê.

Wymieni³em najwa¿niejsze wydarzenia, jakie zostan¹ zrealizowane w tym roku.

Plany wydawnicze, wystawiennicze i edukacyjne s¹ bogate, z czym na bie¿¹co bêdzie mo¿na siê zapoznaæ w naszym kwartalniku i na stronie internetowej Oœrodka. Zapraszam zatem do lektury oraz bezpoœredniego udzia³u w oferowanych przez nas wydarzeniach. dr in¿. Benedykt RoŸmiarek Dyrektor OKL

,

,

XII Ogólnopolski Konkurs „Bajarze z Lesnej Polany” im. red. A. zalewskiego 17–18 maja 2018 r.

,

V Powiatowy Przeglad Twórczosci Dzieciecej „ze sztuka bezpieczniej” 10–11 maja 2018 r.

,

Nadchodz¹ce wydarzenia

Pocz¹tek roku to czas sporz¹dzania sprawozdañ i zatwierdzania planów na bie¿¹cy rok. Miniony czas by³ szczególny.

Obchodziliœmy dwie rocznice: 30-lecie powo³ania Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie jako samodzielnej placówki Lasów Pañstwowych oraz 40-lecie utworzenia Pokazowej Zagrody Zwierz¹t. Rocznice te zosta³y zaakcentowane na ogólnopolskiej konferencji naukowej pod tytu³em „Zbiory i ekspozycje przyrodnicze w Polsce” jaka odby³a siê w po³owie maja 2017 roku oraz na miêdzynarodowej konferencji „¯ubry w kulturze i sztuce”, maj¹cej miejsce w po³owie wrzeœnia ubieg³ego roku.

Miniony rok by³ korzystny pod wzglêdem liczby odwiedzaj¹cych nasz¹ placówkê. Z oferty edukacyjnej skorzysta³o blisko 178 600 osób. Muzeum Leœnictwa zwiedzi³o 34 513 osób, Pokazow¹ Zagrodê Zwierz¹t 133 624 osoby, a w ró¿norodnych formach edukacji przyrodniczo-leœnej wziê³o udzia³ 8388 uczestników. Wydaliœmy szeœæ pozycji ksi¹¿kowych, dwa periodyki oraz dziewiêæ broszur, a tak¿e cztery gry dydaktyczne dla dzieci i m³odzie¿y.

Wœród nowoœci wydawniczych wymieniæ mo¿na „Muzealnictwo przyrodnicze w Polsce”, „Sztukê malowania drewnem, intarsje Piotra Biernata” oraz „Park-arboretum w Go³uchowie. Przewodnik”.

P Wystawy sta³e w Muzeum Leœnictwa: „Kulturotwórcza rola lasu” „Dzieje leœnictwa w Polsce” „Spotkanie z lasem” „Diorama – gr¹d œrodkowoeuropejski w aspekcie wiosennym” „Diorama – œwierczyna borealna w aspekcie zimowym” „Gatunki leœne z Czerwonej Ksiêgi” „Technika leœna”, „Ochrona lasu” „Kancelaria leœniczego” „Pszczelarstwo i pasiecznictwo” P Wystawy czasowe w Muzeum Leœnictwa: „Rzecz w tym ¿eby fantazji nie traciæ!

Bohaterowie Trylogii Henryka Sienkiewicza w karykaturze Jacka Frankowskiego” (do koñca kwietnia 2018 r.) „Ptaki naszych lasów w twórczoœci Arkadiusza Mañczyka” (do koñca maja 2018 r.) „Leœni pszczelarze” (do koñca sierpnia 2018 r.)

P Zajêcia terenowe dla dzieci i m³odzie¿y prowadzone w parku-arboretum: „Wiosna budzi zapachami i kolorami” P Zajêcia muzealne dla dzieci i m³odzie¿y prowadzone w Muzeum Leœnictwa: „Zwierzêta leœne z Czerwonej Ksiêgi” Informacje dotycz¹ce zajêæ: tel. 62 761-50-45 e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl P Biblioteka OKL: czynna od wtorku do czwartku 00 00 w godz. 9 –13 dla czytelników spoza Oœrodka po wczeœniejszym uzgodnieniu: tel. 62 761-50-45 wew. 113

XIV festyn edukacyjny „Spotkanie z lasem” 8 czerwca 2018 r.

AL IW EJ ST K I FE IC Y OW W £ 18 DO J I 20 RO NE ÓW NA LEŒ CH Y DZ Y £U IÊ UR O M T G V UL K

,

Fina£ XI Ogólnopolskiego Przegladu Twórczosci Artystycznej Lesników wrzesieñ 2018 r. ,

,

,

,

Wielki dzien Pszczó£ 19 sierpnia 2018 r.

,

„V Miedzynarodowy Festiwal Kultury Lesnej i £owieckiej” 16 czerwca 2018 r.

3

Nabytki biblioteczne „Sarna w Europie”

„Bo¿a apteka. Zio³a pól i ogrodów”

Jednymi z najbardziej pospolitych zwierz¹t ³ownych s¹ sarny – mo¿emy je spotkaæ dos³ownie wszêdzie. St¹d te¿ mog³oby siê wydawaæ, ¿e wiemy na ich temat wszystko. Dziêki lekturze austriackiego autora, Bruno Hespelera, przekonamy siê jednak, ¿e wiele aspektów ¿ycia, funkcjonowania oraz roli tego zwierzêcia w œrodowisku pozostaje dla nas nieodkrytych.

Autor: Bruno Hespeler. Rok wydania: 2016. Liczba stron: 336.

Oprawa twarda.

Prawdziwe kompendium wiedzy o roœlinach zielarskich.

Wraz z kolejnymi kartkami powy¿szej pozycji zag³êbiamy siê w tajniki zio³olecznictwa, jak równie¿ poznajemy przeró¿ne prepa-

raty i nalewki lecznicze, które zale¿nie od doskwieraj¹cych nam dolegliwoœci, mo¿emy przyrz¹dziæ sobie samodzielnie. Warto zapoznaæ siê z tym, jak korzystaæ z „Bo¿ej apteki” za spraw¹ znanych i sprawdzonych receptur.

Autor: praca zbiorowa. Rok wydania: 2017. Liczba stron: 303.

Oprawa twarda. „Przewodnik do oznaczania roœlin z 376 miedziorytami” Trzecie wydanie przewodnika obejmuje blisko tysi¹c dziko rosn¹cych roœlin z 376 rycinami. Pozycja stanowi w zasadzie przedruk publikacji z 1906 roku, po raz pierwszy uzupe³niony „Byliny ozdobne” Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu skierowane do studentów ogrodnictwa i architektury krajobrazu opisuje zarówno mniej znane i rzadziej uprawiane, jak równie¿ znacz¹ce dla produkcji kwiaciarskiej roœliny. Opracowanie zosta³o wzbogacone o fotografie obrazuj¹ce liczne gatunki roœlin i p³ytê CD, bêd¹c¹ skarbnic¹ wiedzy o bylinach ozdobnych.

Autor: Stanis³awa Szczepaniak, Anna Lisiecka.

Rok wydania: 2012.

Liczba stron: 175.

Oprawa miêkka.

o ilustracje. Choæ opracowanie zosta³o stworzone z myœl¹ o pocz¹tkuj¹cych badaczach roœlin, zawiera wiele informacji przydatnych lepiej zaznajomionym z tematyk¹ farmaceutom, leœnikom czy rolnikom.

Autor: Józef Rostafiñski. Rok wydania: 2017. Liczba stron: 259.

Oprawa twarda.

Romana Koch

4

Kompleksowy projekt ochrony ¿ubra przez Lasy Pañstwowe Oœrodek Kultury Leœnej w Go³uchowie od 1977 roku prowadzi i utrzymuje Pokazow¹ Zagrodê Zwierz¹t. Zosta³a ona stworzona ze wzglêdu na restytucjê ¿ubra i pocz¹tkowo tylko król puszcz by³ w niej hodowany. Dziœ obok majestatycznych zwierz¹t mo¿na tu spotkaæ koniki polskie, daniele i dziki.

Przez wiele lat na utrzymanie go³uchowskich ¿ubrów Oœrodek otrzymywa³ wsparcie finansowe m.in. ze strony Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska w Poznaniu czy funduszy europejskich. Od marca 2017 roku uczestniczy w „Kompleksowym projekcie ochrony ¿ubra przez Lasy Pañstwowe”, finansowanym z Funduszu Leœnego. Oprócz naszej jednostki w projekcie bior¹ udzia³ Regionalne Dyrekcje Lasów Pañstwowych, 22 nadleœnictwa,

Logo „Kompleksowego projektu ochrony ¿ubra przez Lasy Pañstwowe”

¯ubry z go³uchowskiej zagrody zwierz¹t (fot. D. Piotrowska)

Leœny Bank Genów w Kostrzycy, Bia³owieski Park Narodowy, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i Stowarzyszenie Mi³oœników ¯ubrów. Projektem objête zosta³o 82% krajowej populacji ¿ubra.

Dla stad wolnoœciowych planowane s¹ nastêpuj¹ce dzia³ania w terenie: rekultywacja ³¹k, ich koszenie, zbiór siana, budowa i czyszczenie oczek wodnych oraz innych wodopojów, budowa brogów, zakup i rozwiezienie karmy, dzier¿awa ³¹k i kontraktacja siana. Jednym z zadañ jest monitoring rozmieszczenia, preferencji i struktury populacji ¿ubrów (badania telemetryczne, obserwacje bezpoœrednie, mapy), a tak¿e monitoring zdrowia (sekcje pad³ych i eliminowanych osobników, badania serologiczne i histopatologiczne), genetyczny (badania DNA, analiza rodowodów) i ekologiczny.

Przeprowadzone zostan¹ tak¿e analizy potencjalnych miejsc wsiedlenia i tworzenie nowych stad, a tak¿e rozprzestrzenianie gatunku w kraju i za granicê poprzez przemieszczenie z zachowaniem procedur pojedynczych osobników do innych oœrodków hodowli. Te ostatnie dzia³ania dotycz¹ równie¿ oœrodków hodowli [cd. str. 6]

Czêœæ go³uchowskiego stada (fot. D. Piotrowska)

5

Fina³ konkursu „Mój Las” 19 stycznia br. w Oœrodku Kultury Leœnej w Go³uchowie odby³ siê uroczysty fina³ XXXI edycji konkursu „Mój Las”. By³ to regionalny szczebel tego wydarzenia. Etap centralny, do którego przes³ane zosta³y prace nagrodzone pierwszym i drugim miejscem, odbêdzie siê w Zarz¹dzie G³ównym Stowarzyszenia In¿ynierów i Techników Leœnictwa i Drzewnictwa w Warszawie.

Do konkursu zg³osi³o siê w dwóch kategoriach wiekowych 48 uczestników z trzech placówek: Szko³y Podstawowej nr 3 im. Powstañców Wielkopolskich w Pleszewie, Szko³y Podstawowej nr 3 im. Kornela Makuszyñskiego w KoŸminie Wlkp. oraz Szko³y Podstawowej nr 5 im.

UNICEF w Turku.

Dzieci z klas I–III szkó³ pod- Uczestnicy wydarzenia (fot. P. Ortell) stawowych tworzy³y prace na temat „Mój ulubiony mieszkaniec lasu”. Barwne zwierzêta leœne, wœród których nie zabrak³o saren, lisów, sów i wiewiórek, wykonane by³y ró¿n¹ technik¹. Obok namalowanych farbami i kredkami znalaz³y siê wyklejane, tworzone technik¹ 3D czy ozdobione piórami, mchem lub liœæmi. W tej kategorii jury konkursowe pod przewodnictwem Benedykta RoŸmiarka, dyrektora OKL, przyzna³o nagrody i wyró¿nienia.

Makuszyñskiego w KoŸminie Wlkp.: Agaty Miko³ajczyk, klasa II a i Antoniego Garkowskiego, klasa I a oraz ze Szko³y Podstawowej nr 5 im. UNICEF w Turku: Pauliny Rosiak, klasa III g, Jakuba Ciszewskiego, klasa I d i Macieja Trawentkowskiego, klasa I d.

Uczniowie starszych klas szkó³ podstawowych wykonywali prace pt.: „Runo leœne i jego mieszkañcy”. W tej kategorii wymagany by³ opis zagadnienia, który mo¿na by³o wzbogaciæ o rysunki, zdjêcia i grafiki. Prace by³y urozmaicone nie tylko kolorowymi obrazkami. Obok barwnych wklejek znalaz³y siê wykresy, rymowanki, ciekawostki, a nawet ma³e instalacje ukazuj¹ce runo leœne.

Spoœród nades³anych prac zostali nagrodzeni i wyró¿nieni uczniowie ze Szko³y Podstawowej nr 3 im. Kornela Makuszyñskiego w KoŸminie Wlkp. I miejsce otrzyma³a Gabriela Goliñska z klasy IV c, II miejsce – Maja Pawlak z klasy VI b oraz III miejsce – Kacper Juszczyk z klasy IV c. Ponadto wyró¿niono opracowania Amelii ¯ak z klasy IV b oraz Zofii Trawiñskiej z klasy VI b. [cd. str. 6]

Fina³ konkursu otworzy³ Benedykt RoŸmiarek, dyrektor Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie (fot. P. Ortell)

I miejsce otrzyma³a praca wykonana przez Wiktora Sylwestrzaka z klasy III a Szko³y Podstawowej nr 5 im. UNICEF w Turku. II miejsce – dzie³o nades³ane przez Stanis³awa Michalaka z klasy III b Szko³y Podstawowej nr 3 im. Kornela Makuszyñskiego w KoŸminie Wlkp. III miejsce ex aequo przyznano uczennicom Szko³y Podstawowej nr 5 im. UNICEF w Turku: Natalii Urzêdowskiej z klasy I d oraz Zuzannie M¹czce z klasy I e. Wyró¿niono równie¿ rysunki uczniów ze Szko³y Podstawowej nr 3 im. Kornela

Wystawa prac nades³anych na konkurs (fot. P. Ortell)

6

Fina³ konkursu „Mój Las” [cd. ze str. 5]

Po uroczystym wrêczeniu nagród i dyplomów podziêkowano równie¿ nauczycielom-opiekunom za zaanga¿owanie i przygotowanie uczniów do konkursu. Nie zabrak³o wspólnego pami¹tkowego zdjêcia, na którym radoœni laureaci z dum¹ prezentowali swoje dyplomy i nagrody ufundowane przez Oœrodek Kultury

Nauczyciele za przygotowanie uczniów otrzymali podziêkowania (fot. P. Ortell)

Cz³onkowie jury wraz z laureatem; od lewej: Joanna Zalejska-Niczyporuk, Benedykt RoŸmiarek – przewodnicz¹cy jury, Barbara Czo³nik, z przodu: Stanis³aw Michalak – II miejsce w I kategorii wiekowej (fot. P. Ortell)

Leœnej w Go³uchowie. Wszyscy uczestnicy spotkania obejrzeli tak¿e film przyrodniczy pt.: „Pe³zaj¹ca m¹droœæ”. Na zakoñczenie chêtni zwiedzili wystawy w Muzeum Leœnictwa.

Wszystkim nagrodzonym i wyró¿nionym jeszcze raz serdecznie gratulujemy!

Joanna Zalejska-Niczyporuk

Uczestnicy spotkania obejrzeli film przyrodniczy (fot. P. Ortell)

Kompleksowy projekt ochrony ¿ubra przez Lasy Pañstwowe [cd. ze str. 4]

zamkniêtej – w tym ¿ubrów w Go³uchowie. Profesjonalny bank tkanek i DNA ¿ubra jest prowadzony i rozwijany przez Leœny Bank Genów w Kostrzycy.

Zadania w ramach projektu ochrony ¿ubra przez Lasy Pañstwowe, dotycz¹ce hodowli zagrodowej króla puszcz w Oœrodku Kultury Leœnej obejmuj¹: utrzymanie stada wraz z opiek¹ weterynaryjn¹, zakup pasz (mieszanka zbo¿owa, buraki pastewne), przygotowanie na bazie polan i ³¹k parkowych siana oraz sianokiszonki, a tak¿e ich zgromadzenie w magazynach. Sfinansowane z Funduszu Leœnego ju¿ w 2017 roku zosta³y dwa urz¹dzenia u³atwiaj¹ce przygotowanie karmy: zgniatacz do zbo¿a i kruszarka do rozdrabniania buraków pastewnych.

Bardzo wa¿nym zadaniem w hodowlach ex situ jest utrzymanie ca³ej infrastruktury zagrody. Ogrodzenie na ca³ej d³ugoœci musi byæ ci¹gle monitorowane i w razie potrzeby od razu naprawiane i remontowane. W nastêpnych latach planujemy wykonanie nowego ogrodzenia wokó³ rozszerzonej o s¹siedni area³ powierzchni zagrody.

W projekcie ochrony ¿ubra przez Lasy Pañstwowe bior¹ udzia³ równie¿ hodowle zagrodowe znajduj¹ce siê w Nadleœnictwach Stuposiany, Niepo³omice i Kobiór oraz w Bia³owieskim Parku Narodowym.

„Ciekawski” ¿ubr z Pokazowej Zagrody Zwierz¹t w Go³uchowie (fot. D. Piotrowska)

Planowany termin zakoñczenia „Kompleksowego projektu ochrony ¿ubra przez Lasy Pañstwowe” to 31 grudnia 2020 roku.

Barbara Olejnik

7

Konkurs dla leœników-artystów OPTAL 2018® Oœrodek Kultury Leœnej w Go³uchowie po raz jedenasty organizuje Ogólnopolski Przegl¹d Twórczoœci Artystycznej Leœników. Patronat honorowy nad wydarzeniem obj¹³ Dyrektor Generalny Lasów Pañstwowych.

OPTAL® po raz pierwszy odby³ siê w 1988 roku i od tego czasu organizowany jest co trzy lata. Celem wydarzenia jest prezentacja twórczego dorobku leœników, upowszechnianie kulturotwórczej roli lasu oraz zawodowa integracja. W dotychczasowych dziesiêciu edycjach Przegl¹du wziê³o udzia³ 461 twórców, którzy nades³ali blisko 5 tysiêcy dzie³.

Przegl¹d ma charakter konkursowy i skierowany jest do leœników zarówno pracuj¹cych zawodowo jak i emerytowanych, a tak¿e do cz³onków ich rodzin.

Mog¹ w nim wzi¹æ udzia³ pracownicy Lasów Pañstwowych, parków narodowych, parków krajobrazowych, s³u¿by ochrony œrodowiska, nauczyciele i uczniowie szkó³ leœnych wszystkich szczebli oraz pracownicy zak³adów dzia³aj¹cych na rzecz leœnictwa.

®

Wystawa pokonkursowa OPTAL 2015 (fot. J. Zalejska-Niczyporuk)

Przegl¹d – edycja z 2012 r. (fot. A. Antonowicz)

Logo Przegl¹du

Swoje dzie³a artyœci mog¹ nadsy³aæ w szeœciu kategoriach: malarstwo, tkanina artystyczna, rzeŸba, fotografia, multimedia i literatura. Tematyka prac jest dowolna, jedynie w przypadku fotografii mo¿na skorzystaæ z trzech grup tematycznych: las i ludzie, fauna i flora polskich lasów, uroczyska leœne.

Twórca mo¿e uczestniczyæ we wszystkich kategoriach i zg³osiæ do 5 prac w ka¿dej dziedzinie. Dzie³a nale¿y nadsy³aæ do OKL do 15 lipca br., a w przypadku prac literackich – do 10 czerwca br.

Uroczysty fina³ Przegl¹du odbêdzie siê we wrzeœniu, a wszystkie nades³ane na konkurs utwory zostan¹ zaprezentowane na wystawie w Muzeum Leœnictwa Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie. Szczegó³owy regulamin konkursu dostêpny jest na stronie internetowej Oœrodka www.okl.lasy.gov.pl.

Serdecznie zachêcamy mi³oœników lasu do udzia³u w Ogólnopolskim Przegl¹dzie Twórczoœci Artystycznej Leœników i zaprezentowania w³asnej twórczoœci artystycznej.

Redakcja W 2009 r. zorganizowano konkurs po raz ósmy (fot. J. Zalejska-Niczyporuk)

8

Archiwum fotograficzne Oœrodka Kultury Leœnej Ochrona lasu Ochrona lasu jest dziedzin¹ wiedzy leœnej, a tak¿e dzia³alnoœci¹ leœników maj¹c¹ na celu zabezpieczenie lasu przed szkodliwym oddzia³ywaniem ró¿nych czynników. Wiedza o procesach zachodz¹cych w przyrodzie i kontrola stanu œrodowiska leœnego pozwalaj¹ leœnikom na wczesne zidentyfikowanie zagro¿eñ mog¹cych wp³yn¹æ negatywnie na stan lasu.

Zagro¿enia te dzieli siê na trzy grupy: biotyczne (np. szkodliwe owady, grzyby patogeniczne, ssaki roœlino¿erne), abiotyczne – groŸne zjawiska atmosferyczne (np. silne wiatry, œnieg, ulewne desz-

Gaszenie po¿aru lasu; lata 50/60. XX w. (fot. CAF) Pu³apki feromonowe; lata 60/70. XX w. (fot. S. Moroz CAF)

cze, wysokie i niskie temperatury) i antropogeniczne – wywo³ane dzia³alnoœci¹ cz³owieka (np. po¿ary, zanieczyszczenia przemys³owe, zaœmiecanie lasu).

W ka¿dym z tych przypadków leœnicy (nieraz przy pomocy samej przyrody) musz¹ dzia³aæ odpowiednio do niebezpieczeñstwa.

Na wielu zdjêciach z archiwum OKL mo¿na zobaczyæ walkê z nimi.

Dostrzegalnia po¿arowa w stadium budowy; Nadleœnictwo K³odawa, Leœnictwo Buki, oddz. 54; Gorzów Wlkp., 1.09.1950 r. (fot. Arch. OKL)

Oprysk samolotem SP-LAD; lata 60/70. XX w. (fot. Makarewicz CAF) [cd. str. 9]

9

Archiwum fotograficzne Oœrodka Kultury Leœnej Ochrona lasu [cd. ze str. 8]

By uchroniæ las przed szkodliwymi owadami leœnicy wyk³adaj¹ pu³apki feromonowe, stosuj¹ opryski, lepuj¹ drzewa, czy te¿ usuwaj¹ te zasiedlone przez szkodniki. Zwracaj¹ uwagê na grzyby patogeniczne, istotna jest tu kontrola sanitarna drzewostanu i stosowanie w razie potrzeby ró¿nych preparatów. Wa¿ne jest rozpoznanie „wroga”, tak jak na fotografii z Technikum Leœnego w Rzepinie, z lekcji fitopatologii.

Zanieczyszczenie powietrza przez przemys³; 1991 r. (fot. W. £apiñski) Wiatro³omy po wichurze; OZLP Gdañsk, 23/24.12.1980 r. (fot. Arch. OKL)

Las musi byæ chroniony równie¿ przed ssakami, dla których przysmakiem s¹ pêdy m³odych drzewek, dlatego leœnicy stosuj¹ grodzenia.

Zagro¿enia ze strony przyrody o¿ywionej i nieo¿ywionej znane s¹ leœnikom od dawna, natomiast te spowodowane przez cz³owieka to ju¿ inna sprawa. Problemy ze œmieciami, samochodami czy quadami w lesie pojawi³y siê nie tak dawno temu.

Ogromnym niebezpieczeñstwem dla lasu jest równie¿ ogieñ.

Ochrona przeciwpo¿arowa lasu oparta jest na sprawnym i skutecznie dzia³aj¹cym systemie, dziêki któremu mo¿liwe jest szybkie wykrywanie po¿arów, alarmowanie odpowiednich s³u¿b ratowniczych i prowadzenie akcji gaœniczej. Wa¿nym elementem takiego systemu s¹ wie¿e obserwacyjne, takie jak na fotografii z 1950 roku z Nadleœnictwa K³odawa. W tym przypadku jest to drewniana wie¿a, ale mog¹ byæ metalowe, czy te¿ murowane.

By dowiedzieæ siê wiêcej na temat samego zagadnienia ochrony lasu, warto obejrzeæ blisko 90 fotografii ilustruj¹cych to zagadnienie. W tym celu zapraszamy do odwiedzenia wystawy sta³ej Ochrona lasu w budynku muzealnym „Dybul” Muzeum Leœnictwa Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie.

Opryskiwacz drobnokroplisty; lata 70. XX w. (fot. Arch. OKL)

Joanna Kostka

Przerwa na posi³ek w pracy przy lepowaniu przeciw barczatce sosnówce w Nadleœnictwie Gniewkowo; Margonin 1928 r. (przekaz Józefa Nowackiego)

Lekcja fitopatologii, czyli rozpoznawanie chorób grzybowych przez uczniów Technikum Leœnego w Rzepinie; lata 70/80. XX w. (fot. Arch. OKL)

•ród³a: „Ma³a encyklopedia leœna”, PWN, Warszawa 1980. „Gospodarka leœna a ochrona przyrody”, pod red. D.J. Gwiazdowicza, 2006. https://www.lasy.gov.pl/pl/nasza-praca/ochrona-lasu [dostêp: 22.01.2018].

10

Pilarki nowego œwiata Pomys³y maszyn œcinkowych powstawa³y nie tylko w Europie, ale równie¿ w nowym œwiecie. W XIX w. w szybko rozwijaj¹cej siê Ameryce Pó³nocnej, z jej ogromnymi lasami i zasobami drzewnymi, przy braku si³y roboczej, poszukiwano rozwi¹zañ, które umo¿liwia³yby zmechanizowanie œcinki drzew i pozyskania drewna.

W Stanach Zjednoczonych w XIX wieku testowano kilka maszyn, które by³y napêdzane si³¹ ludzkich miêœni. Jedno z pierwszych urz¹dzeñ do œcinania drzew zaprojektowa³ James Hamilton, który uzyska³ na nie patent w 1835 r.

drzew. Szybkoœæ przesuwu pi³y wynosi od 250 do 300 razy na minutê. Wed³ug konstruktora maszyna napêdzana przez dwóch mê¿czyzn, œcina drzewo o gruboœci 24 cali (ok. 60 cm) w ci¹gu oko³o 5 minut i wykonuje tak¹ sam¹ pracê jak 20 drwali z siekierami. Pi³a by³a transportowana przy pomocy dwóch odejmowalnych kó³ (brak ich na rysunkach z lewej strony). Maszyna kosztowa³a 50 USD. Udoskonalon¹ wersjê urz¹dzenia Hamilton opatentowa³ w 1859 r. W Europie bardzo podobna maszyna do wycinania drzew, zbudowana przez Samuela H. Hamiltona, powsta³a oko³o 1860 r. Poniewa¿ s¹ to bardzo podobne konstrukcje w niektórych Ÿród³ach s¹ mylone.

Józef Nadolny

•ród³o http://www.solhem9.se/Tradfa llningsmaskinen_James_Ha milton.htm.

Budowa maszyny J. Hamiltona z 1835 r.

Maszyna Jamesa Hamiltona to poruszaj¹ca siê ruchem posuwisto-zwrotnym pi³a zamontowana na drewnianej konstrukcji (ramie). Wed³ug pomys³odawcy powinna byæ obs³ugiwana przez dwie osoby, ale do œcinki cieñszych drzew wystarczy jedna. Maszyna napêdzana jest za pomoc¹ korb przez dwóch mê¿czyzn, a ruch obrotowy kó³ zêbatych jest nastêpnie przekszta³cany w ruch posuwisto-zwrotny brzeszczotu pi³y.

Maszyna J. Hamiltona mog³a byæ u¿yta do œcinki drzew i przerzynki.

Urz¹dzenie by³o opcjonalnie wyposa¿one w brzeszczoty o ró¿nych d³ugoœciach, od 3 do 9 stóp (ok. 90–270 cm), w zale¿noœci od gruboœci Udoskonalona maszyna do œcinania drzew J. Hamiltona z 1859 r.

11

Nowoœci wydawnicze „Park-arboretum w Go³uchowie. Przewodnik” Jest to publikacja opisuj¹ca walory przyrodnicze i historiê parku-arboretum w Go³uchowie. Zawiera mapy ca³ego obiektu oraz jego fragmentów, dziêki którym nie tylko ³atwo mo¿na poruszaæ siê po parku, ale równie¿ odnaleŸæ w terenie omówione

o ludziach, wydarzeniach i lasach. Obok poezji zamieszczono ilustracje ukazuj¹ce niezapominajki pochodz¹ce z pocztówek ze zbioru Edwarda Marsza³ka.

Ponadto zapisano wspomnienia o redaktorze Andrzeju Zalewskim, który by³ propagatorem tego piêknego, wiosennego œwiêta i inicjatorem Ogólnopolskiego Konkursu „Bajarze z Leœnej Polany”, organizowanego przez Oœrodek Kultury Leœnej w Go³uchowie. Ksi¹¿ka powsta³a pod redakcj¹ Edwarda Marsza³aka.

Joanna Zalejska-Niczyporuk

Otwarte wystawy w przewodniku ciekawostki przyrodnicze. Ca³oœæ urozmaicona jest osiemdziesiêcioma barwnymi fotografiami. Autorki, Barbara Czo³nik i Alicja Antonowicz, zamieœci³y w niej tak¿e informacjê turystyczn¹ i wykaz literatury. „Niezapominajki z polskiej bajki” To ju¿ trzecie wydanie ksi¹¿ki, która jest uk³onem w stronê drobnego, niebieskiego kwiatka – niezapominajki, bêd¹cej symbolem obchodzonego od piêtnastu lat „Œwiêta Polskiej Niezapominajki”. Tomik zawiera wiersze opiewaj¹ce piêkno modrego kwiatka, zachwyt nad polsk¹ przyrod¹ oraz opisuj¹ce pamiêæ

Wydarzenie 26 lutego br. w galerii w holu w obiekcie muzealnym „Oficyna” zosta³a udostêpniona do zwiedzania wystawa czasowa pt.: „Rzecz w tym ¿eby fantazji nie traciæ! Bohaterowie Trylogii Henryka Sienkiewicza w karykaturze Jacka Frankowskiego”; ekspozycja jest w³asnoœci¹ Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie (fot. R. Sorek)

W OKL 28 listopada 2017 r. odby³y siê warsztaty skierowane do edukatorów przyrodniczych bêd¹cych partnerami w „Kompleksowym projekcie ochrony ¿ubra przez Lasy Pañstwowe”; uczestniczyli w nim pracownicy z nadleœnictw Supraœl, Hajnówka, Bia³owie¿a, Bielsk, P³aska, Lidzbark, Stuposiany, Kobiór, Borki, Browsk, Czerwony Dwór i Lutowiska, z Dyrekcji Generalnej Lasów Pañstwowych, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Katowicach, Leœnego Banku Genów w Kostrzycy, Woliñskiego Parku Narodowego i Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie oraz przedstawiciele Szko³y G³ównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i Stowarzyszenia Mi³oœników ¯ubrów (fot. P. Ortell)

W Muzeum Leœnictwa – „Oficyna”, 22 marca br. otwarto ekspozycjê czasow¹ pt.: „Ptaki naszych lasów w twórczoœci Arkadiusza Mañczyka” (fot. Arch. OKL)

12 Teksty po³¹cz w pary i utwórz przys³owia ludowe dotycz¹ce wiosny. Przyporz¹dkuj sylwetkê zwierzêcia do gatunku opisywanego w danym porzekadle. Obrazki podpisz poprawn¹ nazw¹ gatunkow¹.

Gdy gêœ dzika w marcu przybywa, prêdzej siê wiosny ludzie spodziewaj¹.

Jeœli w kwietniu pszczo³y nie lataj¹,

Jak drozdy œpiewaj¹ na wierzcho³kach drzew – wiosna wnet, a jak miêdzy ga³êziami, to jeszcze het.

ciep³a wiosna bywa.

Jak kuku³ka przyleci na suchy las, to bêdzie g³odny czas,

Zadania

to d³ugie ch³ody siê zapowiadaj¹.

Kiedy ¿urawie wysoko lataj¹,

a jak zakuka w zielonym gaju – spodziewaj siê urodzaju.

5.

2.

1.

3.

4.

Odpowiedzi: Gdy gêœ dzika w marcu przybywa, ciep³a wiosna bywa. Jeœli w kwietniu pszczo³y nie lataj¹, to d³ugie ch³ody siê zapowiadaj¹. Jak drozdy œpiewaj¹ na wierzcho³kach drzew – wiosna wnet, a jak miêdzy ga³êziami, to jeszcze het. Jak kuku³ka przyleci na suchy las, to bêdzie g³odny czas, a jak zakuka w zielonym gaju – spodziewaj siê urodzaju. Kiedy ¿urawie wysoko lataj¹, prêdzej siê wiosny ludzie spodziewaj¹. 1. Gêgawa (gêœ), 2. Œpiewak (drozd), 3. ¯uraw, 4. Kuku³ka, 5. Pszczo³a miodna. Opracowanie i rysunki: Joanna Zalejska-Niczyporuk

H U M O R

Wydawca: Oœrodek Kultury Leœnej, ul. Dzia³yñskich 2, 63-322 Go³uchów, tel./faks 62 761-50-45, 761-50-46, www.okl.lasy.gov.pl, e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl Redakcja: Barbara Czo³nik – redaktor naczelny, Alicja Antonowicz, Joanna Zalejska-Niczyporuk Sta³a wspó³praca: Rafa³ Walendowski Opracowanie i sk³ad: Joanna Zalejska-Niczyporuk Fotografie: Alicja Antonowicz, Centralna Agencja Fotograficzna, W³odzimierz £apiñski, Makarewicz CAF, Stanis³aw Moroz CAF, Patryk Ortell, Danuta Piotrowska, Rafa³ Sorek, Joanna Zalejska-Niczyporuk Ok³adka: Park-arboretum w Go³uchowie, fot. Rafa³ Sorek Druk: FC Druk, Czermin 55, 63-304 Czermin Dofinansowano ze œrodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu

ISBN 83-922141-2-9 ISSN 1897-3906

Gatunki leœne z Polskiej Czerwonej Ksiêgi

Bielik

LC — gatunki mniej zagro¿one — Haliaeetus albicilla (Linnaeus, 1758)

Wystêpowanie Bielik wystêpuje prawie w ca³ej pó³nocnej Azji, a¿ po wybrze¿a Oceanu Spokojnego. Zasiedla te¿ Wyspy Kurylskie i Japoniê. W Europie gnieŸdzi siê w Rosji, Skandynawii, krajach ba³tyckich, w pasie nizin od Bia³orusi przez Polskê po Holandiê i Daniê oraz na Ba³kanach. Zamieszkuje te¿ po³udniowo-zachodni¹ Grenlandiê i Islandiê. W Europie Zachodniej w wyniku reintrodukcji zasiedli³ Szkocjê i Irlandiê. Bieliki s¹ ptakami osiad³ymi, wêdrowne s¹ tylko te osobniki, które zamieszkuj¹ zimne regiony. Europejsk¹ populacjê ocenia siê na oko³o 6500 par.

Polska znajduje siê w centrum œrodkowo-europejskiego zasiêgu wystêpowania. Bielika mo¿na spotkaæ prawie w ca³ym kraju. Najwy¿sze zagêszczenie osi¹ga na Pomorzu Zachodnim w puszczach Wkrzañskiej i Goleniowskiej. Licznie zamieszkuje Pojezierze Pomorskie i Mazurskie oraz znaczn¹ czêœæ Pomorza Œrodkowego. Zasiedla te¿ Wielkopolskê, Dolny i Górny Œl¹sk, Bory Dolnoœl¹skie. ZagnieŸdzi³ siê równie¿ w Karkonoszach, w których wczeœniej nie wystêpowa³.

Obecnie spotkanie z bielikiem nie jest czymœ wyj¹tkowym, a liczebnoœæ w naszym kraju przekracza ju¿ 1300 par. Polskê zamieszkuje druga liczebnie, zaraz po norweskiej, populacja bielika w Europie. Najwiêkszy przyrost nowych stanowisk odnotowuje siê w centralnej i miejscami po³udniowej Polsce. Nasz kraj jest te¿ wa¿nym zimowiskiem bielików. Najwiêcej ptaków przebywa wtedy w dolinach Odry, dolnej Wis³y i Warty oraz w okolicach Zalewu Szczeciñskiego.

Cechy gatunku

oderwij - zachowaj

Bielik jest najwiêkszym gniazduj¹cym w Polsce przedstawicielem ptaków szponiastych zwanych dawniej ptakami drapie¿nymi. Doros³e osobniki charakteryzuj¹ siê œnie¿nobia³ym, klinowatym ogonem, intensywnie ¿ó³tym i zakrzywionym dziobem, nieopierzonymi ¿ó³tymi skokami oraz d³ugimi

Bieliki w naturze (fot. Arch. OKL)

i szerokimi skrzyd³ami z wyraŸnie widocznymi „palcami” u szybuj¹cych ptaków.

G³owa i szyja s¹ jasnobe¿owe, natomiast grzbiet i brzuch s¹ ciemnobrunatne. W upierzeniu bielików brak cech umo¿liwiaj¹cych rozró¿nienie p³ci. Samice s¹ nieco wiêksze od samców i osi¹gaj¹ masê cia³a 5–6 kg, a rozpiêtoœæ ich skrzyde³ dochodzi nawet do 250 cm. P³eæ mo¿emy rozpoznaæ tylko, gdy obserwujemy równoczeœnie oba ptaki tworz¹ce parê. Noga bielika wyposa¿ona jest w cztery mocne szpony, ³ukowato zakrzywione i ostro zakoñczone. Na wewnêtrznej czêœci palców skóra jest szorstka, co u³atwia chwytanie i transport œliskich ofiar.

Pisklêta po wykluciu pokryte s¹ gêstym, bia³ym puchem. W miarê up³ywu czasu pisklê stopniowo ciemnieje, a miêdzy 4 a 8 tygodniem m³ode pokrywa siê br¹zowymi piórami. M³odociany ptak, który opuszcza gniazdo, jest koloru ciemnobr¹zowego. Ma ciemn¹ g³owê, czarny dziób, br¹zowordzawy grzbiet, podgardle i pierœ. Ogon równie¿ jest ciemny. Wraz z wiekiem ptak p³owieje. W szóstym roku ¿ycia ptak ma ju¿ szatê ostateczn¹.

Biotop Bielik jest gatunkiem œciœle zwi¹zanym ze œrodowiskiem wodnym i podmok³ym. Tu zdobywa pokarm i koczuje po sezonie lêgowym. Gniazdo buduje jednak w œrodowisku leœnym, zwykle w rozleg³ych lasach sosnowych i bukowych oraz ³êgach nadrzecznych. Warunkiem jest dostêpnoœæ starych, ponad 100-letnich, roz³o¿ystych drzew, rosn¹cych w niezbyt du¿ym zwarciu oraz rzadka obecnoœæ ludzi. W ostatnich latach gniazda stwierdzono równie¿ w drzewostanach gospodarczych kilkaset metrów od osad leœnych lub na skraju m³odych lasów oraz w niewielkich zadrzewieniach w krajobrazie rolniczym. ¯erowiskami bielika s¹ przylegaj¹ce do lasów jeziora, stawy rybne, doliny rzeczne i tereny podmok³e. Wielkoœæ terytorium zajmowanego przez bielika zale¿y od zasobów pokarmowych oraz zagêszczenia populacji. Œrednio wynosi ok. 60 km².

Po¿ywienie Rozmieszczenie bielika w Polsce (baza danych KOO 2010) [Ÿród³o: http://www.koo.org.pl/krajowe-ptaki-szponiaste/bielik]

Ciekawostki

Spor¹ czêœæ po¿ywienia stanowi¹ ryby, od 70% do 90%, g³ównie leszcze i szczupaki, a w okolicach stawów rybnych karpie. Znaczny udzia³ w diecie maj¹ te¿ ptaki, zw³aszcza wodne, g³ównie ³yska, rzadziej krzy¿ówka i perkoz dwuczuby. Bielik nie gardzi te¿ ma³ymi ssakami. Zdolny jest upolowaæ

a Nazwa rodzajowa Haliaeetus pochodzi z jêzyka greckiego, gdzie hals

znaczy morze, natomiast aetos – orze³, dlatego w wiêkszoœci krajów europejskich bielik nazywany jest or³em morskim (angielski – Whitetailed sea eagle, w³oski – Aquila di Mare, czeski – Orel morsky, niemiecki – Seeadler). a Bielik jest ptakiem d³ugowiecznym, w warunkach naturalnych mo¿e do¿yæ wieku 33 lat, a w niewoli nawet 40 lat. a Przywi¹zanie do rewiru jest u bielików bardzo du¿e. Rodzice potrafi¹ przepêdziæ z niego swoje doros³e dzieci, a dla innych ptaków wtargniêcie mo¿e skoñczyæ siê nawet œmierci¹. a Projekt „Leœnicy polscy, polskim or³om” by³ jednym z elementów ochrony bielika na lata 2004–2006. By³ przyk³adem efektywnej wspó³pracy s³u¿b leœnych z organizacj¹ pozarz¹dow¹ (KOO), wdra¿any na niespotykan¹ dotychczas w Polsce skalê. W program zaanga¿owanych by³o prawie 200 nadleœnictw – ok. 500 leœników i 150 ornitologów. a Stylizowany wizerunek bielika umieszczony jest w polskim godle. a Bielik jest symbolem Woliñskiego Parku Narodowego. a Najwy¿ej ulokowane gniazdo bielika w Polsce znaleziono na wyspie Wolin. Znajdowa³o siê na soœnie na wysokoœci 35 m.

a Najwiêksze na œwiecie gniazdo zbudowa³ bielik amerykañski na

Florydzie. Jego rozmiary wynios³y 2,9 m œrednicy i 6,1 m wysokoœci, a masê oszacowano na 2 tony. a Pisklêta bielika nie s¹ do siebie wrogo nastawione, wiele par odchowuje po dwa m³ode w przeciwieñstwie do orlików i or³a przedniego, u których z regu³y starsze rodzeñstwo nie dopuszcza m³odszego do pokarmu, wtedy m³odsze pisklê zazwyczaj ginie. a Wszystkie bieliki obr¹czkowane w Polsce maj¹ zak³adan¹ na praw¹ nogê srebrn¹ obr¹czkê ze skróconym adresem centrali obr¹czkowania oraz kodem literowo-cyfrowym, pozwalaj¹cym zidentyfikowaæ czas i miejsce obr¹czkowania. Na drug¹ nogê zak³adana jest obr¹czka czarna z liter¹ P oraz trzema cyframi. Umo¿liwia to odczyt przez lornetkê lub ze zdjêcia. Informacje o takich zaobr¹czkowanych ptakach nale¿y przes³aæ do Stacji Ornitologicznej w Gdañsku. a Od pewnego czasu u piskl¹t bielików stwierdzono nieznan¹ dot¹d chorobê. W momencie gdy lotki m³odego ptaka osi¹gn¹ d³ugoœæ ok. 10 cm ich rozwój ulega zahamowaniu i m³ode nie s¹ w stanie opuœciæ gniazda. Przypuszcza siê, ¿e przyczyn¹ s¹ zatrucia niezidentyfikowan¹ substancj¹ chemiczn¹.

wa³êsaj¹cego siê kota, m³od¹ sarnê czy warchlaka dzika. W ci¹gu ca³ego roku zjada te¿ padlinê, której znaczenie wzrasta w okresie zimowym. U doros³ych osobników dzienne zapotrzebowanie na pokarm wynosi 9,4% masy cia³a, co stanowi 500–800 g.

Ptaki te poluj¹ przewa¿nie w promieniu 3–5 km od gniazda, choæ odnotowano te¿ znacznie d³u¿szy lot na ¿erowisko, oko³o 20 km. Zdobyczy wypatruj¹ kr¹¿¹c wysoko w powietrzu lub przelatuj¹c nisko nad wod¹ albo ziemi¹. Ofiary s¹ chwytane za pomoc¹ szponów, a dziób s³u¿y im jedynie do rozrywania zdobyczy.

Drapie¿niki te stosuj¹ kilka technik ³owieckich. Ofiary wypatruj¹ zarówno z lotu, jak i czatowni. Najczêstsz¹ technik¹ jest polowanie z zasiadki na podwy¿szonym miejscu. Wykorzystuj¹ do tego wysokie drzewa czy s³upy. W ten sposób chwytaj¹ ³yski i m³ode ptaki wodne, jak równie¿ du¿e ryby.

Czêsto pary poluj¹ razem, stosuj¹c metodê wymêczenia ofiary. Na przemian atakuj¹ nurkuj¹ce ptaki wodne, a¿ do wyczerpania fizycznego. M³ode bieliki chêtnie poluj¹ na spuszczonych jesieni¹ stawach, gdzie znajduj¹ du¿¹ iloœæ ³atwo dostêpnych ryb.

Rozmna¿anie Bieliki ³¹cz¹ siê w pary na ca³e ¿ycie, choæ w razie œmierci jednego szybko wi¹¿¹ siê z nowym partnerem. Sezon lêgowy rozpoczynaj¹ ju¿ jesieni¹. Poprawiaj¹, a nawet buduj¹ nowe gniazda, które wykorzystuj¹ w nastêpnym sezonie.

Tokuj¹ natomiast zim¹, zw³aszcza od stycznia do marca. Pierwszy raz przystêpuj¹ do rozrodu w wieku 5–6 lat. Toki bielików s¹ bardzo widowiskowe. Osobniki sczepiaj¹ siê ze sob¹ szponami i opadaj¹ z wysoka z przewrotami w kierunku ziemi. Ptaki zlatuj¹ z wysokoœci oko³o 200 m i roz³¹Bielik, eksponat z Muzeum Leœnictwa (fot. R. Sorek) czaj¹ siê nad wierzcho³kami drzew lub wod¹.

Najwiêcej par sk³ada jaja w pierwszej dekadzie marca. Ptaki znosz¹ od lat 70. ubieg³ego wieku w Europie obowi¹zuje zakaz stosowania DDT. przewa¿nie 2–3 jaja, wyj¹tkowo 1 lub 4. Skorupka œwie¿o zniesionego jaja Niestety nadal u¿ywa siê tej substancji w krajach rozwijaj¹cych siê w ma blado jasnoniebieskie zabarwienie, które szybko zanika i staje siê bia³e.

Afryce i Azji.

Bieliki wysiaduj¹ jaja przez 38 dni, g³ównie czyni¹ to samice, samce zmieObecnie gatunek ten nie jest silnie zagro¿ony wyginiêciem. W Polsce i niaj¹ je na d³u¿ej tylko rano. innych krajach europejskich odnotowuje siê jego znaczny wzrost. Na sytuM³ode wykluwaj¹ siê w ró¿nych odstêpach czasu. Od momentu wyacjê bielika niekorzystnie wp³ywa osuszanie terenów podmok³ych, rozwój klucia pierwszego pisklêcia do kolejnego mog¹ min¹æ nawet 2–3 dni. Odturystyki oraz powstawanie oœrodków wypoczynkowych, jak równie¿ costêp pomiêdzy z³o¿eniem pierwszego a trzeciego jaja mo¿e wynosiæ od 5 do raz silniejsza penetracja terenów leœnych przez ludzi, co skutkuje bezpo10 dni. Taka ró¿nica powoduje, ¿e szanse prze¿ycia najm³odszego pisklêcia œredni¹ utrat¹ siedlisk. s¹ niewielkie, gdy¿ przegrywa ono w konkurencji z rodzeñstwem o pokarm.

Du¿ym zagro¿eniem jest celowe zabijanie przy u¿yciu broni oraz stoTrojaczki spotyka siê w rewirach obfituj¹cych w pokarm. sowanie pu³apek i zatrutych przynêt. Trucizny te s¹ stosowane czêsto przez W pierwszych dwóch tygodniach samica stale przesiaduje na gnieŸdzie w³aœcicieli ferm drobiu do ochrony przed lisami lub upraw chmielu i tytoniu ogrzewaj¹c pisklêta. Œmiertelnoœæ m³odych w pierwszym roku ¿ycia wynosi przed gryzoniami. Szacunkowo ka¿dego roku w Polsce w wyniku ró¿nego 20–30%. Po opuszczeniu gniazda m³ode pozostaj¹ pod opiek¹ jeszcze przez rodzaju zatruæ ginie nawet kilkadziesi¹t bielików.

5–6 tygodni.

Obecnie istotnym niebezpieczeñstwem jest rozbijanie siê o napowietrzne linie energetyczne i elektrownie wiatrowe, które s¹ przyczyn¹ pora¿eñ Gniazda pr¹dem i licznych urazów koœci skrzyde³ u m³odych osobników. Du¿ym Gniazdo i jego bezpoœrednie otoczenie jest najwa¿niejszym miejscem w niebezpieczeñstwem jest coraz czêstsze drapie¿nictwo ze strony kruków, rewirze bielika. Najczêœciej buduje je w koronie drzewa, w rozwidleniu pnia które niszcz¹ jaja i ma³e pisklêta. Krukowate wykorzystuj¹ momenty, gdy lub na grubym konarze. W naszym kraju bieliki wykorzystuj¹ do tego celu 15 gatunków drzew, g³ównie sosnê. Spotyka siê gniazda na bukach oraz rzadziej cz³owiek sp³oszy wysiaduj¹c¹ samicê. Dlatego nie nale¿y zbli¿aæ siê do gniazd. na olszach i dêbach. Gniazda znajdowano równie¿ na brzozach, topolach, Ochrona œwierkach, jesionach, daglezjach, lipach, modrzewiach, osikach, wejmutce i wi¹zie. Usytuowane jest zwykle na wysokoœci 18–25 metrów.

W Polsce bielik objêty jest œcis³¹ ochron¹ gatunkow¹. Umieszczony w Budow¹ gniazda zajmuj¹ siê osobniki obu p³ci. Samiec znosi materia³ „Polskiej Czerwonej Ksiêdze Zwierz¹t” w kategorii LC – gatunki mniej potrzebny do budowy, a samica zajmuje siê jego uk³adaniem. Do wyplatania zagro¿one i za³¹czniku Dyrektywy Ptasiej. gniazda ptaki u¿ywaj¹ ga³¹zek i patyków ró¿nej wielkoœci, w wyœció³ce natoWokó³ jego gniazd wyznacza siê strefy ochronne. Strefa ochrony czêmiast mo¿emy znaleŸæ darñ, trawê, zielone ga³¹zki, sierœæ. Gniazdo u¿ytkoœciowej obowi¹zuje w promieniu do 500 m wokó³ gniazda w okresie od wane jest przez wiele lat, mo¿e osi¹gn¹æ rozmiary do 4 m wysokoœci i 2,5 m 1 stycznia do 31 lipca, a wiêc w czasie sezonu lêgowego. Wprowadzono j¹ œrednicy oraz wagê jednej tony. w celu zapewnienia spokoju ptakom podczas wysiadywania jaj i karmienia Wiêkszoœæ par ma tylko jedno gniazdo, rekordziœci nawet 11, a nowe piskl¹t. buduj¹ tylko w przypadku zniszczenia starego. Jest ono jednak du¿o mniejStrefa ochrony œcis³ej obejmuje obszar w promieniu do 200 m wokó³ sze, ma oko³o 1 m œrednicy i 0,5 m wysokoœci. gniazda. Wprowadzono j¹ w celu ochrony istniej¹cych stanowisk lêgowych. W strefie tej nie wolno prowadziæ prac leœnych, melioracyjnych, zaZagro¿enia broniona jest budowa dróg, obiektów ³owieckich i turystycznych, jak rówW organizmie bielika stoj¹cego na szczycie piramidy pokarmowej kunie¿ wstêp dla osób postronnych. Obejmuje ona nie tylko drzewo gniazmulowa³y siê stosowane w rolnictwie œrodki ochrony roœlin zawieraj¹ce DDT, PCB i metale ciê¿kie. Œrodki te powodowa³y œmieræ ptaków oraz nega- dowe, ale ca³y drzewostan w jego otoczeniu. Wprowadzenie tych przepisów przyczyni³o siê do poprawy sytuacji bielika w naszym kraju. tywnie wp³ywa³y na gospodarkê wapniow¹ zmniejszaj¹c¹ gruboœæ skorup Pierwsze przepisy o ochronie strefowej gniazd zagro¿onych gatunków jaj, które pêka³y w czasie wysiadywania pod ciê¿arem samicy. Na szczêœcie ptaków drapie¿nych wprowadzili ju¿ w 1969 roku leœnicy z by³ego Okrêgowego Zarz¹du Lasów Pañstwowych w Szczecinie (obecnie Regionalna Dyrekcja LP). Od lat 70. prowadzony jest monitoring populacji bielika.

Cz³onkowie Komitetu Ochrony Or³ów (KOO) kontroluj¹ gniazda, badaj¹ liczbê par przystêpuj¹cych do lêgów, zbieraj¹ informacje o efektach rozrodu i obr¹czkuj¹ pisklêta. Wszystko to po to, aby dok³adniej poznaæ ró¿ne aspekty ¿ycia bielika i lepiej go chroniæ. W latach 80. g³ównym celem KOO w projekcie ochrony bielika by³ nacisk na restrykcyjn¹ ochronê miejsc gniazdowania, obecnie jest to eliminowanie czynników, które ograniczaj¹ dalszy wzrost liczebnoœci i mo¿liwoœæ rozprzestrzeniania siê bielika.

Opracowanie: Karolina Zió³kowska Konsultacja merytoryczna: Tadeusz Mizera Literatura

area³ lêgowy

zimowiska

miejsca ca³orocznego wystêpowania

Zasiêgu wystêpowania bielika [Ÿród³o: http://www.koo.org.pl/krajowe-ptaki-szponiaste/bielik]

Anderwald D., Przybylski T., Zawadzka D., „Podrêcznik najlepszych praktyk ochrony ptaków szponiastych”, Agencja Reklamowo-WydawniczaA. Grzegorczyk, Warszawa 2014.

Kruszewicz A. G., „Ptaki Polski”, Multico, Warszawa 2005.

Mizera T., „Bielik”, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, Œwiebodzin 1999.

Mizera T., „Bielik”,AFW „Mazury”, Olsztyn 2002.

Pielowski Z., „Ptaki drapie¿ne”, Oficyna Edytorska „Wydawnictwo Œwiat”, Warszawa 1996.

Zawadzka D., Lontkowski J., „Ptaki drapie¿ne. Dlaczego chronimy. Ekologia. Oznaczanie.”

Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa 1996.

Strony internetowe http://www.koo.org.pl [dostêp: 16.01.2018]. http://natura.wm.pl/zwierzeta/41/Bielik-zwyczajny [dostêp: 16.01.2018]. http://www.ptakipolski.pl/bielik-bielik-wschodni/ [dostêp: 16.01.2018].