Geschiedenis: Warm welkom in Natuurvriendenhuizen

Warm welkom in Natuurvriendenhuizen

Natuurvriendenhuizen zijn een rijk bezit. En daarmee kan je een warm, gastvrij gebaar maken. In het ABK-huis werden recentelijk een jaar lang vluchtelingen uit Oekraïne ondergebracht. In een deel van Morgenrood in Oisterwijk gebeurt dat ook. En ook in het verleden is een aantal malen een dergelijke beslissing genomen. Gewoon omdat het moest.

Vanaf 1928 (het begon met Krikkenhaar) is er door onze vereniging gebouwd aan een netwerk van prachtig gelegen huizen, op fietsafstand van elkaar. Van en voor de leden van de Natuurvrienden van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling (IvAO, later Nivon) en al die jaren beheerd door actieve leden. Een besluit om een of meerdere accommodaties af te staan voor andere doeleinden is best lastig.

Watersnoodramp

In 1953, in de nacht van 31 januari op zondag 1 februari braken in Zeeland en delen van Zuid-Holland de dijken door. Hele eilanden, landstreken inclusief steden en dorpen raakten overstroomd. Bij deze natuurramp kwamen ruim 1800 mensen om, en meer dan 100.000 mensen raakten dakloos. Daarvoor moest natuurlijk opvang komen. Zeer tijdelijk gebeurde dat in zogenoemde ‘doorvoercentra’ zoals de Rotterdamse Ahoyhallen en de Jaarbeursgebouwen in Utrecht. Van daaruit gingen de Nederlandse vluchtelingen naar andere opvangplekken, vaak ook bij particulieren. Veel organisaties boden hulp aan en stelden accommodaties beschikbaar, waaronder Nivon. “De Stichting Natuurvriendenhuizen van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling heeft de regering ten behoeve van het onderbrengen van evacués het gebruik aangeboden van de volgende natuurvriendenhuizen: Morgenrood bij Oisterwijk, Den Broam bij Buurse, de Hondsrug bij Noordlaren, het ABK-huis nabij Eerbeek, Banjaert te Wijk aan Zee en Ons Honk, Lage Vuursche,” zo staat te lezen in het Vrije Volk van 5 februari 1953.

De meeste huizen stonden op dat moment weliswaar toch leeg, want tot ver in de jaren zestig van de vorige eeuw, nog voor de aanleg van centrale verwarming, waren de Nivon-huizen in de winter veelal gesloten. Het gebaar is er echter niet minder hartelijk om. Van het aanbod werd overigens geen gebruik gemaakt. Wel stuurde de regering een keurige bedankbrief.

Veiliger dan thuis

Iets dergelijks gebeurde ook al eens in 1938. Toen was de aanleiding geheel anders. Joden in Duitsland kregen het na de machtsovername van Adolf Hitler in 1933 steeds zwaarder. Een normaal leven werd hen bijna onmogelijk gemaakt. Vreemd was het dus niet dat er een vluchtelingenstroom op gang kwam richting het buitenland. Een jaar later verscherpte de regering de toelating; vluchtelingen mochten alleen nog naar binnen als ze aannemelijk konden maken dat er voor hen ‘onmiddellijk lijfsgevaar’ was. In 1938 draaide de minister van Justitie de poorten van Nederland nog verder dicht. Vluchtelingen waren vanaf dat moment helemaal niet meer welkom. De politie maakte zelfs volop jacht op deze ‘ongewenst elementen’.

Na de beruchte Kristallnacht - een dagen durende pogrom die begon in de nacht van 9 op 10 november 1938 - werden in Duitsland tientallen Joden vermoord en winkels en synagoges in brand gestoken. Wel duizend Duitse Joden per week meldden zich bij de Nederlandse grensposten en onder grote maatschappelijke druk werden uiteindelijk zevenduizend Joodse vluchtelingen toegelaten. Echter wel onder de voorwaarde dat ze zouden worden ondergebracht in een kamp. Dat kwam er, bij Westerbork. Daarnaast mochten vijftienhonderd Joodse kinderen met ‘kindertreinen’ naar Nederland komen. Hun ouders hoopten dat de kinderen in Nederland veiliger zouden zijn dan thuis. Onder begeleiding van vrijwilligers kwamen de kinderen aan bij onder meer Oldenzaal en Zevenaar. Het Comité voor hulp aan buitenlandsche kinderen deelde publiekelijk mee dat ze een zo overweldigend aantal brieven hebben ontvangen, waarin hulp en huisvesting wordt aangeboden, dat het ondoenlijk was voor het Comité om overal op te reageren. Op de lijst staan diverse jeugdherbergen en kamphuizen, het Centraal Genootschap voor uitzending van kinderen naar Gezondheidskolonies meldt meerdere huizen aan - en ook de natuurvriendenhuizen ontbreken niet. Nivon, dan nog het IvAO, stelt in totaal 643 bedden beschikbaar. In de natuurvriendenhuizen is echter geen begeleiding voor de kinderen aanwezig. Ook van dit aanbod is geen gebruik gemaakt, maar de bedoeling was overduidelijk warm menselijk. •

Tekst: Sjoerd Kemeling Foto: Nationaal Archief