¸íá âéâëßï âáóéóìÝíï óôç äïõëåéÜ ôçò ´ ôÜîçò ôïõ Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ Åýáò ôïõ ÄÞìïõ Áíäñïýóáò, óôá ðëáßóéá ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò åêðáßäåõóçò. 3
ÅëéÜ ôïõ ¹ëéïõ, ëéüäåíôñï ôç ÷þñá ìáò óôïëßæåéò. ÅëéÜ ôïõ ¹ëéïõ, ëéüäùñá óå üëïõò ìáò ÷áñßæåéò. ÅëéÜ ôïõ ¹ëéïõ, ìå çëéïöþò ðñáóéíïáóçìþíåéò. ÅëéÜ ôïõ Þëéïõ, Þñùåò, ëéïöõëëïóôåöáíþíåéò.
Åõ÷áñéóôïýìå ãéá ôç âïÞèåéÜ ôïõò, ôïõò: Ðáíáãéþôç Áíäñéáíüðïõëï, äÜóêáëï Äçì. Ó÷. Åýáò Êùíóôáíôßíï ÔæáíÞ, äÜóêáëï Äçì. Ó÷. Åýáò Èåüäùñï ÌáêñÞ, äéåõèõíôÞ Äçì. Ó÷. Åýáò Çëßá Êñïõóôïýñç, ðñüåäñï Áãñïôéêïý Óõí/óìïý Áíäñïýóáò Ãéá ôéò ðïëýôéìåò óõìâïõëÝò ôïõ, ôïí: Ðáíáãéþôç Êñüìðá, ô. Ó÷ïëéêü Óýìâïõëï.
4
Ïé ìáèçôÝò ôçò ´ ôÜîçò ôïõ Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ Åýáò: Ãåùñãáêïðïýëïõ Ìáñßá Ãéáííáêüðïõëïò Êùíóôáíôßíïò Ãéáííáêïðïýëïõ Ìáñßá Ãéáííïõëïðïýëïõ ¢ííá Ìáñßá Ãïýëéáò ÄçìÞôñéïò Ãñßâáò ÄçìÞôñéïò Æáêïðïýëïõ ×ñéóôßíá Èåïäïóüðïõëïò ×áñÜëáìðïò ÊáñáìÞôóïõ ×ñéóôßíá ÊïõñÝôá ÖùôåéíÞ Êñüìðá ÆùÞ Ìðïõñßêáò ÁèáíÜóéïò Ðáðáâáóéëåßïõ Öþôéïò Ðáðáäïðïýëïõ Ìáñßá Ðñéíôßäç ÌÜñéïõò Óßñìðéïõ Ìé÷áÝëá Óôáèïðïýëïõ Ìáñßá Óôáèïðïýëïõ Óôáõñïýëá-¢ñôåìéò Óôáõñüðïõëïò ÄçìÞôñéïò Óùôçñüðïõëïò Èåüäùñïò ×áñìðßëáò ÐåñéêëÞò ×ïíôñüò ÄçìÞôñéïò
ìå ôç äáóêÜëá ôïõò: Êñüìðá ÍéêïëÝôôá 5
Ì
Áðü ôá ëéüäåíôñá ôïõ ó÷ïëåßïõ
éá ìÝñá âãÞêáìå óôçí áõëÞ ôïõ ó÷ïëåßïõ, ãéá íá æùãñáößóïõìå ôéò åëéÝò. Êáèßóáìå áðÝíáíôß ôïõò, ôéò êïéôïýóáìå êáé ðñïóðáèïýóáìå íá ôéò ó÷åäéÜóïõìå óôï ÷áñôß. ¼ðïéïò äõóêïëåõüôáí Ýêïâå öýëëá êáé ôá ÷ñçóéìïðïéïýóå óáí ïäçãü óôï ó÷Ýäéü ôïõ. Ç Ìáñßá ðñüôåéíå íá öÝñåé áðü ôç âéâëéïèÞêç ôçí åãêõêëïðáßäåéá êáé íá ìáò äéáâÜóåé ãéá ôçí åëéÜ. ÐñÜãìáôé ìåôÜ áðü ëßãï, åß÷å öÝñåé ôï óùóôü ôüìï, åß÷å áíïßîåé óôç óùóôÞ óåëßäá êáé äéÜâáæå: - Ç åëéÜ åßíáé äÝíäñï áåéèáëÝò ìå öýëëá ìáêñüóôåíá, ðïõ áðü ôç ìéá ìåñéÜ Ý÷ïõí óêïýñï ðñÜóéíï ÷ñþìá, åíþ áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ áóçìÝíéï. Ôï ýøïò ôçò åëéÜò êõìáßíåôáé áíÜìåóá óå 3 êáé 12 ìÝôñá. Ôï äÝíôñï áíôÝ÷åé ðïëý óôï ÷ñüíï. Áí ðåèÜíåé ï êõñßùò êïñìüò, åìöáíßæåôáé íÝïò êïñìüò áðü ôéò ñßæåò. Äåí áíôÝ÷åé ðïëý óôï êñýï, áëëÜ áíôÝ÷åé óôçí îçñáóßá êáé óôïõò äõíáôïýò áíÝìïõò. Ôá åëáéüäåíäñá áíèßæïõí ôçí Üíïéîç êáé ãïíéìïðïéïýíôáé ìå ôïí Üíåìï. Ôá ðñþôá 5-8 ÷ñüíéá äåí ðáñÜãïõí êáñðü, åíþ áíáðôýóóïíôáé ðëÞñùò ìÝ÷ñé ôá 20 ÷ñüíéá êáé ðáñÜãïõí êáñðü áäéÜêïðá êÜèå äýï ÷ñüíéá. Ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ôïõ å6
ëáéüëáäïõ ï êáñðüò ðñÝðåé íá ùñéìÜóåé, åíþ ïé âñþóéìåò åëéÝò ìðïñïýí íá ìáæåõôïýí áêüìá êáé ðñÜóéíåò. ÐïëëáðëáóéÜæåôáé ìå óðüñïõò, ìïó÷åýìáôá, êáôáâïëÜäåò êáé ðáñáöõÜäåò (ãñïèÜñéá). Óôçí ÅëëÜäá óõíçèÝóôåñïé ôñüðïé ðïëëáðëáóéáóìïý åßíáé ìå ìïó÷åýìáôá áðü ðïëõåôåßò êëÜäïõò êáé ìå ðáñáöõÜäåò. ÐáñÜëëçëá ÷ñçóéìïðïéåßôáé óå ìåãÜëç êëßìáêá, éäßùò óôá ìåãÜëá öõôþñéá, ï ðïëëáðëáóéáóìüò ìå óðüñïõò, ðïõ áêïëïõèåßôáé áðü åìâïëéáóìü ôùí óðïñïäåíäñõëëßùí ìå ôéò åðéèõìçôÝò ðïéêéëßåò. Ï êõñéüôåñïé å÷èñïß ôçò åëéÜò åßíáé ï äÜêïò, ï ðõñçíïôñÞôçò, äéÜöïñá åßäç øþñáò êáé êÜðïéá îõëïöÜãá Ýíôïìá. Ïé êõñéüôåñåò áóèÝíåéåò, ðïõ ôçí ðñïóâÜëëïõí, åßíáé ôï êõêëüíéï, ç âåñôóéëßùóç, ç êáðíéÜ êáé ï êáñêßíïò. Ç åëéÜ èåùñåßôáé åõëïãçìÝíï äÝíäñï. ¼,ôé Ý÷åé êáé ü,ôé äßíåé åßíáé ÷ñÞóéìï: • Ï êáñðüò ôçò ôñþãåôáé Þ äßíåé ëÜäé. • Ôá öýëëá ôçò áðïôåëïýí õãéåéíÞ ôñïöÞ ãéá æþá, Þ ãßíïíôáé êáëü öõóéêü ëßðáóìá. • Ôï îýëï ôçò ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí åðéðëïðïéßá, óôçí îõëïãëõðôéêÞ áëëÜ êáé ùò Üñéóôï êáýóéìï õëéêü. Óôçí ðåñéï÷Þ ìáò ç êáëëéÝñãåéá ôçò åëéÜò åßíáé åíôáôéêÞ. Ï íïìüò Ìåóóçíßáò, áóçìïðñÜóéíïò, áðïôåëåß Ýíáí áôÝëåéùôï åëáéþíá. ÄÝíôñá áéùíüâéá, äÝíôñá íåáñÜ ðñïóöÝñïõí áðëü÷åñá êÜèå ÷ñïíéÜ ôïõò áíåêôßìçôïõò êáñðïýò ôïõò. Ç ðïéüôçôá ôïõ ìåóóçíéáêïý åëáéüëáäïõ åßíáé ðáãêïóìßùò ãíùóôÞ. Ôá ðåñéóóüôåñá íïéêïêõñéÜ óôçñßæïíôáé óôçí êáëëéÝñãåéá áõôïý ôïõ "éåñïý äÝíôñïõ". Ç åëéÜ åßíáé êáèéåñùìÝíç óáí åèíéêü äÝíäñï ôùí ÅëëÞíùí êáé ôï ëÜäé åèíéêü ìáò ðñïúüí. - Ìá ðïéïò öñïíôßæåé áõôÜ ôá äÝíôñá, óôçí áõëÞ ôïõ ó÷ï7
ëåßïõ; ñþôçóå ï ÌðÜìðçò. - ¸ñ÷åôáé êáíÝíáò íá ìáæÝøåé ôï ÷åéìþíá ôïõò êáñðïýò; áíáñùôÞèçêå ç ×ñéóôßíá. - Ìéá ÷ñïíéÜ ôéò ÷ïíôñïëéÝò ôéò ìÜæåøå ï ðáôÝñáò ìïõ, áðÜíôçóå ï ÄçìÞôñçò. - Íá ðïýìå óôï äéåõèõíôÞ, ðñüôåéíå óïâáñÜ ç Ìáñßá, íá ôéò ìáæÝøïõìå åìåßò öÝôïò! Èá ìðïñïýóáìå íá ôéò ðïõëÞóïõìå êáé ìå ôá ÷ñÞìáôá íá ðÜìå åêäñïìÞ! - Ãßíïíôáé áõôÜ ôá ðñÜãìáôá; Áðüñçóå ï Öþôçò. Ðïéïò èá öÝñåé ôá ðáíéÜ, ãéá íá ôéò óôñþóïõìå. Ðïéïò èá áíÝâåé ðÜíù, ãéá íá ôéò êüøåé êáé íá ôéò ñáâäßóåé; - Èá ìáò âïçèÞóïõí ïé äÜóêáëïé! Åßðå áðïöáóéóôéêÜ ï ÈáíÜóçò. Ìåñéêïß áðü áõôïýò Ý÷ïõí êáé äéêÜ ôïõò ðåñéâüëéá ìå åëéÝò. Èá öÝñïõí ôá ðáíéÜ êáé ôá áðáñáßôçôá åñãáëåßá ãéá íá ìáæÝøïõìå ìáæß ôïí êáñðü êáé èá ìáò ìÜèïõí ðåñéóóüôåñá ãéá ôï ëéïìÜæùìá. - Ìáæß ôïõò íá ðñïãñáììáôßóïõìå ôçí çìÝñá ðïõ èá áñ÷ßóïõìå áñêåß íá ìáò åðéôñÝøåé ï êáéñüò, ðñüóèåóå ï ÄçìÞôñçò.
8
Áðü ôï ëéïóôÜóé óôï ëéïôñßâé
Ì
éá ïëüêëçñç åâäïìÜäá ç âñï÷Þ äåí Ýëåãå íá óôáìáôÞóåé. Ï ïõñáíüò ïëüêëçñïò åß÷å ãßíåé Üöáíôïò ðßóù áðü ôá âáñéÜ óýííåöá. Õãñáóßá, ïìß÷ëç êáé êáôá÷íéÜ åðéóêßáóáí ôï êÝöé ìáò. Ï Þëéïò Üöáíôïò. Ôï íåñü ôçò âñï÷Þò êñåìüôáí áôÝëåéùôï áðü ôá êåñáìßäéá êé Ýðåöôå ìðñïóôÜ áðü ôï ðáñÜèõñï ôçò ôÜîçò ìáò. ÐåñéìÝíáìå ôç âåëôßùóç ôïõ êáéñïý, ãéá íá ìáæÝøïõìå ôéò åëéÝò óôïí ðñïáýëéï ÷þñï ôïõ ó÷ïëåßïõ. Åêìåôáëëåõüìåíïé ôï ÷ñüíï, ðëÜóáìå ðÞëéíá ðéáôÜêéá, ãéá íá ôá ãåìßóïõìå óôï ôÝëïò ìå ôéò åëéÝò ìáò. Óå Ýíá ôåñÜóôéï ÷áñôß æùãñáößóáìå üëïé ìáæß ôïõò åëáéþíåò ôçò Åýáò, üðïõ ðáñÜëëçëá ìåëåôÞóáìå ôïí êýêëï ðïõ êÜíåé ôï íåñü óôç öýóç. Ïé ìÝñåò ùóôüóï ðåñíïýóáí êáé ï êáéñüò äåí Ýöôéá÷íå. ¸ôóé áðïöáóßóáìå íá ìáæÝøïõìå óå ìéá ðñþôç öÜóç ôéò åëéÝò «èåùñçôéêÜ». Ç óõëëïãÞ ôïõ êáñðïý äåí ãßíåôáé ðáíôïý ìå ôïí ßäéï ôñüðï. Ïé Üíèñùðïé, áíÜëïãá ìå ôéò óõíèÞêåò ôçò ðåñéï÷Þò ôïõò êáé ìå ôá åëáéüäåíôñÜ ôïõò, åöáñìüæïõí äéáöïñåôéêÝò ôå÷íéêÝò óõëëïãÞò ôïõ êáñðïý. Ïé ãïíåßò Þôáí ðïëý êáëÜ åíçìåñùìÝíïé. ¼ëïé åß÷áìå öÝ9
ñåé áñêåôÜ óôïé÷åßá, ãéá íá êáëýøïõìå ôï èÝìá ìáò. Ôá óõãêåíôñþóáìå êáé êáôáëÞîáìå.
Ôï ìÜæåìá ôïõ êáñðïý ìðïñåß íá ãßíåé ìå ôïõò áêüëïõèïõò ôñüðïõò: • Ìå ôï ÷Ýñé áðü ôï äÝíôñï. Ï ôñüðïò áõôüò, åöáñìüæåôáé êõñßùò óôéò åðéôñáðÝæéåò åëéÝò, ãéá íá ìçí ôñáõìáôßæïíôáé êáé êáôáóôñÝöïíôáé. Óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÌÜíçò óõíçèßæåôáé íá ìáæåýïíôáé üëåò ïé åëéÝò Ýôóé. Åßíáé ï êáëýôåñïò ôñüðïò, ðïõ äå æçìéþíåé ôïí êáñðü, ïýôå ôï äÝíôñï. Åßíáé üìùò áóýìöïñïò ïéêïíïìéêÜ êáé åìðïäßæåé ôç ìáæéêÞ êáé Ýãêáéñç ðáñáãùãÞ. • Ç óõëëïãÞ áðü ôï Ýäáöïò, áöïý ï êáñðüò ðÝóåé ìüíïò ôïõ. Åöáñìüæåôáé êõñßùò óôçí ÊÝñêõñá êáé óôá Éüíéá íçóéÜ. Ï åëáéüêáñðïò ðÝöôåé Þ áðü äáêïðñïóâïëÞ Þ ôïí éó÷õñü áÝñá Þ üôáí õðåñùñéìÜóåé. Óå üëåò ôéò ðåñé10
ðôþóåéò ç ðïéüôçôá ôïõ êáñðïý õðïâáèìßæåôáé êáé ìÜëéóôá ðéï ðïëý üôáí ðáñáìåßíåé ãéá ðïëý ÷ñüíï óôï Ýäáöïò. • Ç óõëëïãÞ ìå ñáâäéóìü åßíáé éäéáßôåñá óõíçèéóìÝíç óôçí ÅëëÜäá. Êõñßùò óå ðåñéï÷Ýò ìå ìåãÜëï üãêï ðáñáãùãÞò. (Ìåóóçíßá, Çëåßá êëð.) Ðñüêåéôáé ãéá âÜñâáñç ìåôá÷åßñéóç ôïõ äÝíôñïõ êáé ãéá âáóéêÞ áéôßá õðïâÜèìéóçò ôïõ êáñðïý (åêôåôáìÝíá ôñáýìáôá). Óå áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç ïé ñáâäéóôÝò åßíáé óçìáíôéêü íá ãíùñßæïõí üôé ôá ÷ôõðÞìáôá ðñÝðåé: - Íá åßíáé üóï ãßíåôáé ðéï Þðéá. - Íá ãßíïíôáé áðü êÜôù ðñïò ôá ðÜíù êé áðü ìÝóá ðñïò ôá Ýîù. - Íá ìç ãßíïíôáé ðïôÝ ìå âñï÷åñü êáéñü Þ ðñùéíÞ äñïóéÜ, ãéáôß ôï äÝíôñï ðñïóâÜëëåôáé áðü êáñêéíþìáôá. • Ç óõëëïãÞ ôïõ êáñðïý ìå êïýíçìá ôïõ äÝíôñïõ, åßíáé Ýíáò ôñüðïò, ðïõ åöáñìüæåôáé ôåëåõôáßá êáé ôåßíåé íá áíôéêáôáóôÞóåé ôï ñáâäéóìü. Äéåõêïëýíåôáé ìå åéäéêÝò îýëéíåò Þ ìåôáëëéêÝò áñðÜãåò, ãéá íá ôñáíôÜæïíôáé Ýíáò-Ýíáò üëïé ïé âëáóôïß ôùí äÝíôñùí. Ðéï ôåëåéïðïéçìÝíï óýóôçìá åßíáé ïé çëåêôñïêßíçôåò óâïýñåò, ðïõ ÷ôåíßæïõí ó÷åäüí ôï äÝíôñï, ñß÷íïíôáò ôïí êáñðü ìáæß ìå ôá öýëëá. Óå üëåò ôéò ðåñéðôþóåéò åßíáé áðáñáßôçôï íá ðñïçãåßôáé óôñþóéìï ôïõ ÷þñïõ êÜôù áðü ôï äÝíôñï ìå åéäéêÜ ðáíéÜ (ëéüðáíá) ëéíáôóÝíéá Þ ðëáóôéêÜ. Ç óõãêïìéäÞ äéåõêïëýíåôáé ìå óõóôçìáôéêü, åéäéêü êëÜ11
äåìá ôïõ öïñôùìÝíïõ äÝíôñïõ, ïðüôå ï ìåãáëýôåñïò üãêïò ôïõ êáñðïý öåýãåé ìå ôá êïììÝíá êëáäéÜ êáé ôéíÜæåôáé åßôå ìå îõëïñáâäéóìü, åßôå ìå åéäéêÜ ìç÷áíÞìáôá ðåñéóôñïöéêïý ñáâäéóìïý (ñáâäéóôéêÜ). ÌåôÜ áðü áõôÜ, óõíåéäçôïðïéÞóáìå ôç óçìáóßá ðïõ Ý÷åé ï ôñüðïò óõëëïãÞò ôïõ êáñðïý óôçí ðïéüôçôá ôïõ ëáäéïý. Ç êáëÞ ðïéüôçôá ôïõ ëáäéïý äåí áöïñÜ ìüíï ôçí êáëýôåñç ôéìÞ ðþëçóÞò ôïõ, áëëÜ áöïñÜ êõñßùò ôçí õãåßá ìáò. ¸ôóé, ìå ôçí åëðßäá üôé èá ðñïóöÝñïõìå êÜôé óôïí ôüðï ìáò, áðïöáóßóáìå íá öôéÜîïõìå Ýíá óõìâïõëåõôéêü äåêÜëïãï, íá ôïí áöéåñþóïõìå êáé íá ôïí ìïéñÜóïõìå óôïõò åëáéïðáñáãùãïýò ôçò ðåñéï÷Þò ìáò, áñ÷ßæïíôáò áðü ôïõò ìðáìðÜäåò ìáò.
12
ÃÉÁ ÅÍÁÍ ÐÏÉÏÔÉÊÏ ÅËÁÉÏÊÁÑÐÏ 1. Ï äÜêïò êáé ïé Üëëïé å÷èñïß ôï ëéüêáñðï ÷áëÜíå, ìá êáé ôá öõôïöÜñìáêá ßäéï êáêü óêïñðÜíå. 2. ÊÜèå êáñðüò êáé ï ëéüêáñðïò Ý÷åé ôçí åðï÷Þ ôïõ. Ïýôå ðéï ðñéí, ïýôå áñãÜ óõìöÝñåé ç óõëëïãÞ ôïõ. 3. ÐÜñå êáéíïýñéá ëéüðáíá, Þ ðëýíå ôá ðáëéÜ óïõ, öñüíôéó' ôá åñãáëåßá óïõ, ðñéí óôñþóåéò ôçí åëéÜ óïõ. 4. ÔñáõìáôéóìÝíïò ëéüêáñðïò, ðáñáãùãüò ÷áìÝíïò, ÷ôõðÜåé, ðáôÜåé Üôóáëá êáé âãáßíåé æçìéùìÝíïò. 5. ÂñùìÜåé ï åëáéüêáñðïò, âñùìÜåé êáé ôï ëÜäé. ¼,ôé ìáæåýåéò ôï ðñùß, íá ôï áëÝèåéò âñÜäõ. 6. Óáí ôïí ìáæåýåéò ôïí êáñðü ãéá åñãïóôÜóéï âéÜóïõ, íá ðÜñåéò ãñÞãïñá óåéñÜ, íá êÜíåéò ôç äïõëåéÜ óïõ. 7. Èá ìåôáíéþóåéò âÜæïíôáò ëéüêáñðï ó' áðïèÞêç ìá, áí áëëéþò äå ãßíåôáé, ôåëÜñá ç ìüíç ëýóç. 8. Íá ìç óôïéâÜæåéò óå óùñü Þ óÜêïõò ôï ëéïêÜñðé. Óáí îåêéíÜò ëéïìÜæùìá, ìç óôñÝøåéò áëëïý ìÜôé. 9. ÌÝóá óå ðëáóôéêÜ óáêéÜ áíÜâïõí ïé åëéÝò óïõ. ÈÝëïõíå ëýóåéò ðéï óùóôÝò ïé åõáßóèçôåò óïäéÝò óïõ. 10. ÊáëÜ íá ðëÝíåôáé ï êáñðüò, ðñéí ðÝóåé óôï óðáóôÞñá, ìüíï ìå äñïóåñü íåñü êáé ü÷é óå âñáóôÞñá. 13
Óôï ìåôáîý ç âñï÷Þ óôáìÜôçóå. Ï Þëéïò Üñ÷éóå íá óêïñðßæåé ôç ÷Üñç ôïõ ôçí ÐÝìðôç ôï ìåóçìÝñé. Áí ï êáéñüò êñáôïýóå, ôçí ÐáñáóêåõÞ èá ôéò ìáæåýáìå. Ç äïõëåéÜ èá ãßíåé óå óõíåñãáóßá ìå ôçí ôñßôç êáé ôçí Ýêôç ôÜîç. Ï êýñéïò ÔæáíÞò êáé ï êýñéïò Áíäñéáíüðïõëïò, îÝñïõí ðïëëÜ áðü åëéÝò. Áõôïß èá ìáò äåßîïõí ôï ðñáêôéêü êïììÜôé. Èá öÝñïõí ðáíéÜ, ðñéüíéá, óáêéÜ, ñáâäéÜ, êáé èá áíáëÜâïõí ôç óêëçñÞ äïõëåéÜ.
ÅðéôÝëïõò ç ÐáñáóêåõÞ Ýöôáóå çëéüëïõóôç êáé ôï ÷ôýðçìá ôïõ êïõäïõíéïý Ýäùóå ôï óýíèçìá ãéá ôï îåêßíçìá ôïõ åëáéïìáæþìáôïò. Óôñþóáìå ôá ðáíéÜ. Ïé äÜóêáëïé áíÝâçêáí ðÜíù óôá äÝíôñá ìå ôá ðñéüíéá êé Ýêïøáí ôéò ìåãÜëåò êëÜñåò. Åìåßò áñ÷ßóáìå ôï ñÜâäéóìá. Åß÷áí ðåñÜóåé ðïëëÜ ÷ñüíéá, áðü ôçí ôåëåõôáßá öïñÜ ðïõ êÜðïéïò åß÷å áó÷ïëçèåß óïâáñÜ ìå ôéò åëéÝò ôïõ ó÷ïëåßïõ êáé ç äïõëåéÜ Þôáí ðïëëÞ. ÔåëéêÜ ôá êáôáöÝñáìå. ÌáæÝøáìå ôÝóóåñá óáêéÜ åëéÝò. ÂÜëáìå ôá êëáäéÜ óôçí Üêñç ãéá íá ôá êÜøïõìå, áöïý ðñþôá äéáëÝîáìå ôá ðéï ÷ïíôñÜ ãéá êáõóüîõëá. Äéðëþóáìå ôá ðáíéÜ êáé óôåßëáìå ôéò åëéÝò ìáò óôï åëáéïôñéâåßï ãéá íá ðÜñïõí óåéñÜ. 14
Ãõñßóáìå óôá èñáíßá ìáò êÜíïíôáò õðïëïãéóìïýò. Ôá ôÝóóåñá óáêéÜ åëéÝò, ðüóï ëÜäé èá ìðïñïýóáí íá ìáò äþóïõí; Ï êýñéïò Áíäñéáíüðïõëïò åßðå üôé Ýíá óáêß åëéÝò äßíåé 810 êéëÜ ëÜäé. Áí åßíáé Ýôóé, èá âãÜëïõìå 32 - 40 êéëÜ ëÜäé. Áõôü ðüóï èá ôï ðïõëÞóïõìå; ¾óôåñá ðùò èá ìïéñÜóïõìå ôá ëåöôÜ ìå ôéò Üëëåò ôÜîåéò. ÌÞðùò ïé Üëëïé æçôÞóïõí ðåñéóóüôåñá, åðåéäÞ åßíáé ðéï ìåãÜëïé; Ç ôÜîç Ýâñáæå êõñéïëåêôéêÜ. ÊÜíáìå üëïé ìáæß, üëïõò ôïõò äõíáôïýò õðïëïãéóìïýò, ãéá íá ìðïñïýìå íá äéåêäéêÞóïõìå óùóôÜ ôá äéêáéþìáôÜ ìáò. Óôï ôÝëïò çñåìÞóáìå êáé ç êïõâÝíôá ìáò ðÞãå óôï åëáéïôñéâåßï. Ôé åßíáé ôï åëáéïôñéâåßï, üëïé ëßãï ðïëý îÝñáìå. Ôï äñüìï üìùò ðïõ áêïëïõèåß ç åëéÜ ãéá íá ãßíåé ëÜäé, äåí ôïí ãíùñßæáìå áêñéâþò. Ðñéí ëßãåò ìÝñåò, óôï ìÜèçìá ôçò ìåëÝôçò, åß÷áìå ìéëÞóåé 15
ãéá ôï ðåðôéêü óýóôçìá ôïõ áíèñþðïõ. Ôï åß÷áìå ìÜëéóôá æùãñáößóåé êáé óôïí ðßíáêá. Ãéá íá ôï èõìçèïýìå ôï æùãñáößóáìå îáíÜ. Ôï åëáéïôñéâåßï èá ìðïñïýóáìå íá ôï ðáñïìïéÜóïõìå ìå Ýíáí æùíôáíü ïñãáíéóìü. Áðü ôï óðáóôÞñá, ïé åëéÝò ðçãáßíïõí óôï ìáëáêôÞñá êé áðü åêåß óôï äéá÷ùñéóôÞñá. Ôï ëÜäé áðü ôç ìßá. Ôá ëéïêüêêéá áðü ôçí Üëëç. Ôá äüíôéá êïììáôéÜæïõí, «óðÜæïõí» êáé ëéþíïõí ùò Ýíáí âáèìü ôçí ôñïöÞ, üðùò ï óðáóôÞñáò ôïí åëáéüêáñðï. Ôï óôïìÜ÷é (ìáëáêôÞñáò) «ìáëÜæåé» ôçí ðïëôïðïéçìÝíç ôñïöÞ ôüóï, üóï ÷ñåéÜæåôáé, ãéá íá ìðïñïýí íá «äéá÷ùñéóôïýí» êáôüðéí óôï ëåðôü Ýíôåñï (äéá÷ùñéóôÞñáò), ïé ÷ñÞóéìåò ïõóßåò áðü ôéò Ü÷ñçóôåò. Åêåß ïé ÷ñÞóéìåò ïõóßåò äéï÷åôåýïíôáé óôïí ïñãáíéóìü ãéá êáôáíÜëùóç (ëÜäé - äåîáìåíÝò). Åíþ ïé Ü÷ñçóôåò ìÝóá áðü ôï ðá÷ý Ýíôåñï áðïìáêñýíïíôáé áðü ôïí ïñãáíéóìü ãéá ëßðáóìá (ëéïêüêêéá). Ìå ôçí éóôïñßá áõôÞ äéáóêåäÜóáìå ðïëý, üôáí ðñïóðáèÞóáìå íá ôçí áðïäþóïõìå ÷ùñßò ëüãéá, êÜíïíôáò áðëÝò êéíÞóåéò ðáíôïìßìáò. Ôá ãÝëéá ðïõ áêïëïýèçóáí óêÝðáóáí áêüìá êáé ôïí Þ÷ï ôïõ êïõäïõíéïý.
Óôï åëáéïôñéâåßï (ëéïôñßâé) Ç ðïëõðüèçôç óôéãìÞ Ýöôáóå. Ìáæß ìå ôçí ôñßôç êáé ôçí Ýêôç ðÜëé, ðÞãáìå ìå ôï ëåùöïñåßï, óôï óõíåôáéñéóôéêü åëáéïôñéâåßï ôïõ ÄÞìïõ Áíäñïýóáò. Åêåß ìáò ðåñßìåíå ìáæß ìå êÜðïéïõò Üëëïõò, ï ðñüåäñïò ôïõ óõíåôáéñéóìïý Çëßáò Êñïõóôïýñçò. Ðñïôïý áñ÷ßóåé ç îåíÜãçóç óôï ÷þñï, ìéëÞóáìå ëßãï ãéá ôá åëáéïôñéâåßá. ¸íá ìéêñü ôáîßäé óôï ÷ñüíï Þôáí áñêåôü ãéá íá äïýìå ôçí åîåëéêôéêÞ ðïñåßá ôïõ ëéïôñéâéïý. Ôá ëéïôñßâéá ëïéðüí, ÷ñçóéìïðïéïýóáí äéÜöï16
ñåò äõíÜìåéò ãéá ôçí êßíçóç ôùí ëéèáñéþí. ¸ôóé õðÞñ÷áí ôá ÷åéñïêßíçôá, ôá éððÞëáôá, ôá ìç÷áíïêßíçôá êëð. Ç åðåîåñãáóßá ôïõ åëáéüêáñðïõ áêïëïýèçóå ôç äéêÞ ôçò åîåëéêôéêÞ ðïñåßá. ¼óïí áöïñÜ ôïí ôñüðï áëÝóìáôïò ôïõ êáñðïý ìðïñïýìå íá áíáöÝñïõìå äéá÷ñïíéêÜ, ôá áêüëïõèá óôÜäéá: • ×ôéóôÜ ãïõäéÜ ìå ÷ñçóéìïðïßçóç êõëéíäñéêÞò çìéêõëéíäñéêÞò ðÝôñáò. • Ñùìáúêü åëáéïôñéâåßï ìå ðÝôñéíç ëåêÜíç. • Ëßèéíç ìýëç ìå êõëéíäñéêÝò Þ êïëïõñïêùíéêÝò ðÝôñåò, ðïõ ãýñéæáí ìå Üëïãï êáé áñãüôåñá ìå ìç÷áíÝò. • Áêïëïýèçóáí ïé ìç÷áíïêßíçôïé êýëéíäñïé óðáóôÞñåò êáé ïé óöõñüìõëïé. • ÔÝëïò ç Üëåóç óõìðëçñþèçêå êáé ôåëåéïðïéÞèçêå ìå ôïõò ìáëáêôÞñåò, þóôå íá ðñïêýøåé ïìïéïãåíÞò åëáéïìÜæá. Êáé ï ôñüðïò ðßåóçò ôçò åëáéüìáæáò, ðÝñáóå áðü äéáöïñåôéêÜ óôÜäéá, áíÜëïãá ðÜíôá ìå ôçí õðÜñ÷ïõóá óå êÜèå åðï÷Þ ôå÷íïëïãßá. ÓõíïðôéêÜ áíáöåñèÞêáìå óôá: • Óôçí áñ÷Þ ðßåæáí ôéò áëåóìÝíåò åëéÝò ìå ôéò öïý÷ôåò. • ×ñçóéìïðïéÞèçêáí óôç óõíÝ÷åéá óÜêïé, ðïõ óõíÝóôñåöáí ôéò Üêñåò ðÜíù óôï äï÷åßï óõãêÝíôñùóçò ôïõ õãñïý. • ÊÜôé áíÜëïãï ìå ôï ðÜôçìá ôùí óôáöõëéþí óå ðáôçôÞñéá. ÄïêéìÜóôçêå êáé ìå ôéò åëéÝò áëëÜ äåí áðÝäùóå. • ÐéåóôÞñéï ìå óýóôçìá áðëþí ìï÷ëþí, (äïêïß ìå äéáäï÷éêÝò óöÞíåò). • Ðïëý áñãüôåñá ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ôï åëéêïåéäÝò ðéåóôÞ17
ñéï (óôßöôçò) ìå ôç âïÞèåéá âáñïýëêïõ. Ìéêñïãñáößá áõôïý åßíáé ç ôóéöëéÜ, ðïõ óôýâïõìå óÞìåñá ôá ôóßðïõñá. • Õäñáõëéêü ðéåóôÞñéï. ×ñçóéìïðïéÞèçêå ðïëý áñãüôåñá, óå áðëïýóôåñåò ìïñöÝò óôçí áñ÷Þ êáé ðïëý ôåëåéüôåñï áñãüôåñá (õðåñðéåóôÞñéá êõñéÜñ÷çóáí óôçí åëáéïõñãßá ãéá Ýíá ìåãÜëï äéÜóôçìá, ðïõ îåðåñíÜåé ôá 150 ÷ñüíéá.) • Áðü ôç äåêáåôßá 1970 äßíåé ôç èÝóç ôïõ óå äéá÷ùñéóôÞñåò ïñéæüíôéïõ Üîïíá (ÍôåêÜíôåñ). ÔÝëïò, åßäáìå ôïõò äéÜöïñïõò ôñüðïõò äéá÷ùñéóìïý ôïõ ëáäéïý áðü ôï ëéüæïõìï. • Óôçí áñ÷Þ ãéíüôáí ìå êáôáêÜèéóìá óå äéáäï÷éêÝò äåîáìåíÝò (ðçãáäÜêéá). Ôï ëÜäé åðéðëÝåé êáé óõëëÝãåôáé ìå åéäéêÜ äï÷åßá åðßðåäçò äéáôïìÞò (ìðüôóåò). • Áêïëïýèçóå ç ìÝèïäïò ôçò öõãïêÝíôñéóçò. Ìå ôçí êïõâÝíôá, Þñèå ç óåéñÜ ìáò. Ï êýñéïò ÔæáíÞò, èá ìáò Ýäåé÷íå êáé èá ìáò åîçãïýóå üëç ôç äéáäéêáóßá. Ïé åëéÝò ìðáßíïõí óôï êáæÜíé, ðëÝíïíôáé êáé áíåâáßíïõí ìå ôïí áíáâáôÞñá øçëÜ. Ðñéí ìðïõí óôï óðáóôÞñá, îå÷ùñßæïíôáé áðü ôá öýëëá, ôá ïðïßá ïäçãïýíôáé ìå Ýíáí óùëÞíá óôïí ðåñßâïëï ôïõ åëáéïôñéâåßïõ, ãéá íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí ãéá öõóéêü ëßðáóìá. Ïé ëéùìÝíåò ðéá åëéÝò, (åëáéïðïëôüò), óõíå÷ßæïõí ôï ôáîßäé ôïõò, ãéá íá öôÜóïõí óôï ìáëáêôÞñá, üðïõ óõíå÷ßæåôáé ç ðïëôïðïßçóç ìÝ÷ñé íá ðñïêýøåé ïìïéïãåíÞò åëáéïìÜæá. ÔÝëïò ôï ëÜäé äéá÷ùñßæåôáé áðü ôï ëéüæïõìï, óôï äéá÷ùñéóôÞñá, êáé ñÝåé Üöèïíï óôéò åéäéêÝò äåîáìåíÝò üðïõ öõëÜãåôáé, ìÝ÷ñé íá ðïõëçèåß. Ìüëéò ôåëåéþóáìå ìå ôçí îåíÜãçóç óôïõò åóùôåñéêïýò êáé åîùôåñéêïýò ÷þñïõò ôïõ åëáéïôñéâåßïõ, ðÞãáìå íá äïýìå êáé ôï ôõðïðïéçôÞñéï ôïõ åñãïóôáóßïõ. Ìéá êõñßá, ìáò Ýäåéîå ôïí ôñüðï, ìå ôïí ïðïßï óõóêåõÜæåôáé ôï åëáéü18
ëáäï óå ôåíåêÝäåò êáé óå ãõÜëéíá ìðïõêÜëéá, ãéá íá öôÜóåé ôåëéêÜ óôï ñÜöé ôïõ ìðáêÜëéêïõ ôçò êÜèå ãåéôïíéÜò óôçí ÅëëÜäá êáé óôï åîùôåñéêü. Óå ìåñéêÜ ìðïõêáëÜêéá ìÜëéóôá, ìáæß ìå ôï ëÜäé âÜæïõí êáé äéÜöïñá âüôáíá, ãéá íá ôïõ äßíïõí Üñùìá êáé ãåýóç. Ôï áñùìáôéêü åëáéüëáäï åìðëïõôéóìÝíï ìå öõôéêÜ áñþìáôá Þôáí ãíùóôü áðü ðáëéÜ êáé ç ÷ñÞóç ôïõ ÷ñïíïëïãåßôáé ôïõëÜ÷éóôïí áðü ôï 13ï áéþíá ð.×. Ôï ìõóôéêü ãéá ôçí ðáñáóêåõÞ åíüò åîáéñåôéêïý áñùìáôéóìÝíïõ ëáäéïý åßíáé íá îåêéíÞóåé êáíåßò ìå ôá êáëýôåñá êáé öñåóêüôáôá áñùìáôéêÜ öõôÜ êáé Üñéóôçò ðïéüôçôáò ëÜäé åëéÜò. Åìåßò ðÞñáìå ôéò óõíôáãÝò, ãéá íá äïêéìÜóïõìå óôï ó÷ïëåßï ìáò.
Åëáéüëáäï ìå êÜððáñç êáé êáõôåñÝò ðéðåñéÝò Ôï ëÜäé áõôü åßíáé ùñáßï ãéá óáëÜôåò, âñáóôÜ ëá÷áíéêÜ Þ øçôÜ ôçò ó÷Üñáò. 1 âÜæï ÷ïíôñÞ êÜððáñç óå áëÜôé êé ü÷é óå îßäé 2-3 êáõôåñÝò ðéðåñéÝò (öñÝóêåò Þ îåñÝò) 2 öëéôæÜíéá ëÜäé ÎåðëÝíïõìå êáëÜ ôçí êÜððáñç êáé ôç óôåãíþíïõìå ìå ÷áñôß êïõæßíáò. Øéëïêüâïõìå 2 êïõô. óïýðáò êÜððáñç êáé ôïðïèåôïýìå óå êáèáñü êáé óôåãíü ìðïõêÜëé, ðïõ íá ÷ùñÜåé 2 öëéôæÜíéá õãñü. ÐñïóèÝôïõìå ôçí õðüëïéðç êÜððáñç êáé ôéò ðéðåñéÝò êáé ãåìßæïõìå ôï ìðïõêÜëé ìå ôï ëÜäé. Óöñáãßæïõìå 19
êáé öõëÜìå óå äñïóåñü êáé óêïôåéíü ìÝñïò ãéá ìéá åâäïìÜäá, áíáêéíþíôáò ôï ðüôå ðüôå êé ïðùóäÞðïôå ðñéí áðü êÜèå ÷ñÞóç. Ôï åëáéüëáäï áõôü äéáôçñåßôáé ãéá 3-6 ìÞíåò, ðÜíôá óå óêïôåéíü êáé äñïóåñü ìÝñïò.
Åëáéüëáäï ìå äåíôñïëßâáíï êáé ñïæ êüêêïõò ðéðåñéïý Áõôü ôï ëÜäé åßíáé éäáíéêü ãéá âñáóôÝò ðáôÜôåò, êáèþò êáé ãéá êñÝáôá, ðïõëåñéêÜ Þ øÜñéá ðïõ øÞèçêáí óôç ó÷Üñá. 3-4 êëùíÜñéá öñÝóêï äåíôñïëßâáíï 2 êïõô. óïýðáò ñïæ ðéðÝñé óå êüêêïõò 2 öëéôæÜíéá åëáéüëáäï ÐëÝíïõìå êáé óôåãíþíïõìå ôï äåíôñïëßâáíï. Óôç óõíÝ÷åéá ôï âÜæïõìå óå êáèáñü êáé óôåãíü ìðïõêÜëé, ÷ùñçôéêüôçôáò 2 öëéôæáíéþí, ìáæß ìå ôïõò êüêêïõò ôïõ ðéðåñéïý. Ãåìßæïõìå ôï ìðïõêÜëé ìå ôï ëÜäé. Óöñáãßæïõìå êáé äéáôçñïýìå ôï ìðïõêÜëé óå äñïóåñü êáé óêïôåéíü ìÝñïò ìéá åâäïìÜäá, áíáêéíþíôáò ðüôå ðüôå êáé ðÜíôá ðñéí áðü ôç ÷ñÞóç. Ôï åëáéüëáäï áõôü äéáôçñåßôáé ãéá 3-6 ìÞíåò, ðÜíôá óå óêïôåéíü êáé äñïóåñü ìÝñïò.
ÐåñéâáëëïíôéêÝò åðéðôþóåéò ôùí åëáéïôñéâåßùí Ï êýñéïò ÔæáíÞò äåí ðáñÜëåéøå íá ìáò ìéëÞóåé ãéá ôéò ïéêïëïãéêÝò åðéðôþóåéò ôçò ëåéôïõñãßáò åíüò åëáéïôñéâåßïõ. 20
Ôï íåñü ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé, äéï÷åôåýåôáé ìåôÜ ôç ÷ñÞóç ôïõ óôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí. ÃåìÜôï ìå ëéðáñÝò ïõóßåò, ïé ïðïßåò äå äéáëýïíôáé, áðïôåëåß áðåéëÞ ãéá ôá õðüãåéá êáé õðÝñãåéá áðïèÝìáôá íåñïý. Óå óõíäõáóìü ìå Üëëåò ðáñåìâÜóåéò ôïõ áíèñþðïõ, Ý÷åé åðçñåÜóåé Þ áêüìá êáé åîáöáíßóåé ôç æùÞ óôá ðïôÜìéá ìáò. Êé Ýôóé, åíþ ìÝ÷ñé ðñéí áðü ëßãá ÷ñüíéá üëá ôá ðïôÜìéá Þôáí ãåìÜôá ìå øÜñéá, óôéò ìÝñåò ìáò åßíáé ðïëý óðÜíéá ç ðáñïõóßá ôïõò.
Ôé êÜíáìå ôçí ðáñáãùãÞ ìáò ÐïõëÞóáìå ôï ëÜäé ìáò óôï åëáéïôñéâåßï. Ôá ÷ñÞìáôá ôá âÜëáìå ôï ôáìåßï ôïõ ó÷ïëåßïõ, ãéá íá êáëýøïõìå ìåñéêÜ áðü ôá Ýîïäá ôçò åöçìåñßäáò ìáò êáé ôïõ ÷ñéóôïõãåííéÜôéêïõ çìåñïëüãéïõ. Ãõñßóáìå óôï ó÷ïëåßï ðåñÞöáíïé ãéá ôéò êáéíïýñéåò ãíþóåéò ìáò êáé ãéá ôá ÝóïäÜ ìáò. ÌðÞêáìå óôéò ôÜîåéò ìáò, ãéá íá óõíå÷ßóïõìå ôç äïõëåéÜ. Äå èÝëáìå íá êñáôÞóïõìå üóá ðïëýôéìá ìÜèáìå ìüíï ãéá ôïí åáõôü ìáò. ÎåêéíÞóáìå ëïéðüí íá öôéÜîïõìå Ýíáí êáéíïýñéï äåêÜëïãï. ÁõôÞ ôç öïñÜ áöéåñùìÝíï óôïõò õðåýèõíïõò ôùí åëáéïôñéâåßùí êáé óôïõò êáôáíáëùôÝò ëáäéïý.
21
ÃÉÁ ÍÁ Å×ÏÕÌÅ ÐÏÉÏÔÉÊÏ ÅËÁÉÏËÁÄÏ 1. Ìåó' ôï ëéïôñßâé ï ëéüêáñðïò ÷Üíåôáé óôï óêïôÜäé. ðåñíÜåé ÷ßëéá âÜóáíá, ìÝ÷ñé íá ãßíåé ëÜäé. 2. ÈÝëåé ìåãÜëç ðñïóï÷Þ áð' ôïí áíáâáôÞñá, ìÝ÷ñé íá ðÝóåé óôï óôáìíß áð' ôï äéá÷ùñéóôÞñá. 3. Ðñþôç êáé ìåãáëýôåñç õðåýèõíç öñïíôßäá üëá ôçò êáèáñéüôçôáò íá öÝñïõí ôç óöñáãßäá. 4. ÌáêñéÜ êáðíïß, ìáêñéÜ ïóìÝò, ìáêñéÜ áêáèáñóßåò ãÜñãáñá íá' íáé ôá íåñÜ, ìéêñÝò èåñìïêñáóßåò. 5. Ïé ìç÷áíÝò, áäéÜêïðá, êáëü åßíáé íá äïõëåýïõí ìá, áí óôáìáôÞóïõí, ðëýóéìï ó÷ïëáóôéêü ãõñåýïõí. 6. Ãéá íá 'íáé ðÜíôá êáèáñüò ï äñüìïò ðïõ ðåñíÜíå ðñéí ëÜäé äþóïõíå ïé åëéÝò, íá ãåýïíôáé üóïé öÜíå. 7. Êáé óáí ôï äþóïõíå áãíü åõùäéáóôü ðáñèÝíï, ðáßñíïõìå ãéá ôï óðßôé ìáò, ðïõëÜìå êáé óôïí îÝíï. 8. Ôï õãéåéíü åëáéüëáäï ôï áðïëáìâÜíïõí üëïé óå êÜèå åßäïò öáãçôïý, óå ÷ùñéïõäÜêéá Þ ðüëç. 9. ¼ìùò áãíü êé åõùäéáóôü ôï ëÜäé ãéá íá ìÝíåé, èÝëåé áðïèÞêç êáèáñÞ êáé óêïôåéíÜ êëåéóìÝíç. 10. ÌéêñÜ Þ ôñáíÜ áíïîåßäùôá, ìåôáëëéêÜ äï÷åßá, êñáôïýí ôï ëÜäé íüóôéìï, ôïõ äßíïõí êáé áîßá. 22
ÅíäéáöÝñïõóåò ðëçñïöïñßåò áðü ôï Internet
Ô
çí ôåëåõôáßá þñá ôçò Ôñßôçò èá ðçãáßíáìå ãéá Üëëç ìéá öïñÜ óôçí áßèïõóá ìå ôïõò çëåêôñïíéêïýò õðïëïãéóôÝò. Ôçí ðñïçãïýìåíç öïñÜ, åêôüò áðü ôá èåùñçôéêÜ, åß÷áìå ðáßîåé êñåìÜëá ìå ôïí ÐÝñç êáé ôçí ÊÜôéá. Ôþñá èÝëáìå íá áíáæçôÞóïõìå ðëçñïöïñßåò óôçí éóôïóåëßäá ôïõ National Geographic, ãéá ôçí åëéÜ. ÅðåéäÞ äåí Þôáí óõíäåäåìÝíïé üëïé ïé õðïëïãéóôÝò ìå ôï äéáäßêôõï, ôá ðåñéóóüôåñá ðáéäéÜ áó÷ïëÞèçêáí ðÜëé ìå ôá ðáé÷íßäéá ôïõ ÐÝñç êáé ôçò ÊÜôéáò. Ïé ðëçñïöïñßåò, ðïõ óõãêåíôñþóáìå, Þôáí ðïëý åíäéáöÝñïõóåò. Ôéò ôõðþóáìå êáé ôéò ôïé÷ïêïëëÞóáìå óôçí áßèïõóÜ ìáò: • Õðïëïãßæåôáé üôé õðÜñ÷ïõí 800 åêáôïììýñéá åëáéüäåíäñá óôïí êüóìï. Ôï 93% áðü áõôÜ âñßóêïíôáé óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Ìåóïãåßïõ, üðïõ ðáñÜãåôáé êáé ôï åëáéüëáäï êáëýôåñçò ðïéüôçôáò. • Ç öõóéïëïãéêÞ äéÜñêåéá æùÞò åíüò åëáéüäåíäñïõ åßíáé 300-600 ÷ñüíéá. Ðïëëïß õðïóôçñßæïõí üôé õðÜñ÷ïõí åëéÝò ìå çëéêßá ðïõ îåðåñíïýí ôá 1.000 ÷ñüíéá. • ÕðÜñ÷ïõí ðåñéóóüôåñåò áðü 70 ðïéêéëßåò åëáéïäÝíäñùí óôï êüóìï. • Ïé Áéãýðôéïé ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôï åëáéüëáäï ãéá íá äéåõêïëýíïõí ôç ìåôáöïñÜ ôùí ïãêüëéèùí ìå ôïõò ïðïßïõò Ýöôéá÷íáí ôéò ðõñáìßäåò. 23
• Ôï åëáéüëáäï åìöáíßæåôáé ãéá ðñþôç öïñÜ óå âéâëßï ìáãåéñéêÞò ðñéí áðü 2.000 ÷ñüíéá. • ÊÜèå åëáéüäåíäñï, êáôÜ ìÝóï üñï, äßíåé 40 êéëÜ êáñðïý ôï ÷ñüíï, ôï ëÜäé ôïõ ïðïßïõ áíôéóôïé÷åß óôï 12-20% ôçò ðïóüôçôáò áõôÞò. • Ôï åëáéüëáäï äåí ðåñéÝ÷åé ÷ïëçóôåñüëç êáé Üëáôá. • Ï ôñüðïò êáëëéÝñãåéáò êáé áîéïðïßçóçò ôçò åëéÜò óÞìåñá äå äéáöÝñåé ó÷åäüí óå ôßðïôá áðü áõôüí ôçò áñ÷áéüôçôáò. • Ç ÅëëÜäá, ðáñüôé ÷þñá ìéêñÞ óå Ýêôáóç, êáôÝ÷åé ôçí 3ç èÝóç ðáãêïóìßùò óôçí ðáñáãùãÞ ëáäéïý, ìåôÜ 24
ôçí Éóðáíßá êáé ôçí Éôáëßá. • Ðïëëïß õðïóôçñßæïõí üôé ôï áñ÷áéüôåñï äÝíôñï åëéÜò óôïí êüóìï, 5.000 ÷ñüíùí, âñßóêåôáé óôï ÊïëõìâÜñé ×áíßùí. • Ïé íïìïß Ìåóóçíßáò êáé Çñáêëåßïõ êáôÝ÷ïõí ôçí ðñþôç èÝóç óôçí ðáñáãùãÞ åëáéïëÜäïõ óôçí ÅëëÜäá. • Ïé ¸ëëçíåò åßíáé ïé ìåãáëýôåñïé êáôáíáëùôÝò åëáéüëáäïõ áðü êÜèå Üëëï ëáü êáé ç êáôÜ êåöáëÞ êáôáíÜëùóç áíÝñ÷åôáé ðåñßðïõ óôá 16 êéëÜ åôçóßùò. Óôçí ÊñÞôç ç êáôáíÜëùóç áíÝñ÷åôáé óôá 30 êéëÜ åôçóßùò áíÜ Üôïìï. ÅðéóôçìïíéêÝò Ýñåõíåò Ý÷ïõí áðïäåßîåé, üôé ç êñçôéêÞ äéáôñïöÞ åßíáé ç ðéï õãéåéíÞ óôïí êüóìï. • Ç âéïëïãéêÞ êáëëéÝñãåéá ôçò åëéÜò óôçí ÅëëÜäá îåêßíçóå åäþ êáé 10 ÷ñüíéá áðü ôç ÌÜíç.
25
Ç åëéÜ êáé ôï ëÜäé óôï ÷ñéóôéáíéóìü «ÂÜëóáìï óþìáôïò øõ÷Þò ôï ëÜäé åõëïãçìÝíï ôñÝöåé êáíôÞëé áêïßìçôï ìðñïóôÜ óôï óôáõñùìÝíï»
Ï
ìðáìðÜò ôçò ¢ííá-Ìáñßáò åßíáé íáõôéêüò. Ç ¢ííá-Ìáñßá ôïí Ý÷åé ðåèõìÞóåé ðïëý. Åßíáé ðïëý ðåñÞöáíç ãéá ôï ìðáìðÜ ôçò êáé èÝëåé íá ôïí ãíùñßóïõìå üëïé ìáò. Ïé ìüíåò öùôïãñáößåò ðïõ Ý÷åé ìáæß ôïõ, åßíáé áðü ôá âáöôßóéá ôçò. Ôéò Ýâáëå ëïéðüí óôç ôóÜíôá êáé Üñ÷éóå íá ôéò äåß÷íåé ìå êáìÜñé.
- Êõñßá, Ýöåñá íá äåßôå öùôïãñáößá ôïõ ìðáìðÜ, åßðå îáöíéêÜ êáèþò ãñÜöáìå ïñèïãñáößá. Åßíáé, üôáí Þìïõí ìùñü êáé ìå âÜöôéóáí. ÊïéôÜîôå ðüóï ìåãÜëïò åßíáé ï ìðáìðÜò! Óôç öùôïãñáößá åêôüò áðü ôï ìðáìðÜ, öáéíüôáí ôï íåïöþôéóôï ëáäùìÝíï áðü ôçí êïñöÞ ùò ôá íý÷éá. ÁöÞóáìå ôçí ïñèïãñáößá óôçí Üêñç, êïéôÜîáìå üëïé ìå åíäéáöÝñïí ôéò öùôïãñáößåò êáé áñ÷ßóáìå ôçí êïõâÝíôá. Ç åõêáéñßá 26
Þôáí êáôÜëëçëç, ãéá íá ãõñßóïõìå ôçí êïõâÝíôá óôï ñüëï ôïõ ëáäéïý êáé ôçò åëéÜò óôç ÷ñéóôéáíéêÞ èñçóêåßá. ¼ëç ç ôÜîç åß÷å ðáñáâñåèåß óå êÜðïéá âÜðôéóç. Ï êáèÝíáò åß÷å íá ðåé êÜôé. - Åãþ ðÞãá ôï Óáââáôïêýñéáêï óôá âáöôßóéá ôçò îáäåñöïýëáò ìïõ, ðåôÜ÷ôçêå ç Óôáõñïýëá. Ç ìáìÜ ìïõ åßðå, üôé ç âÜðôéóç åßíáé Ýíá ÌõóôÞñéï. Ìüëéò Ýãäõóáí ôï ìùñü, ï ðáðÜò ìå ôï íïíü ôï Üëåéøáí ìå ëÜäé, ýóôåñá ôï âïýôçîáí óôçí êïëõìðÞèñá êáé ìåôÜ ôï Ýíôõóáí. - ÎÝñù êé åãþ Ýíá ÌõóôÞñéï, ðñüóèåóå ç Ìáñßá, ôï ÌõóôÞñéï ôïõ Åõ÷Ýëáéïõ. Ôçí ÊõñéáêÞ ðïõ ìáò ðÝñáóå, åß÷å Ýñèåé ìéá ãåéôüíéóóá óôç ìçôÝñá ìïõ. ¸ëåãå, ðùò Ýöåñå ôïí ðáðÜ êáé ôéò Ýêáíå åõ÷Ýëáéï óôï óðßôé. Ìüëéò ñþôçóá ôé åßíáé áõôü, ìïõ åîÞãçóáí üôé ìå ôï ÌõóôÞñéï ôïõ Åõ÷åëáßïõ æçôïýìå áðü ôï Èåü íá èåñáðåýóåé êÜèå áóèÝíåéá ôçò øõ÷Þò ìáò Þ ôïõ óþìáôüò ìáò. - ÌÞðùò ôï åõ÷Ýëáéï åßíáé óýíèåôç ëÝîç; ñþôçóå ï ÌÜñéïò. - ÐñÝðåé íá áðïôåëåßôáé áðü ôéò ëÝîåéò «åõ÷Þ» êáé «Ýëáéïí» ðïõ óçìáßíåé ëÜäé, óêÝöôçêå äõíáôÜ ç ÖùôåéíÞ. - Öáßíåôáé ðùò ï ðáðÜò, óõíÝ÷éóå ôï óõëëïãéóìü ï ÐåñéêëÞò, åõëïãåß ôï ëÜäé ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß, ìå êÜðïéá åéäéêÞ åõ÷Þ. - ÅìÝíá ç ìáìÜ ìïõ, ðåôÜ÷ôçêå ï Êùíóôáíôßíïò, ðçãáßíåé óõ÷íÜ óôçí åêêëçóßá ëÜäé. - Ìá öõóéêÜ, äéÝêïøå ç ÆùÞ, ôï ëÜäé óôçí åêêëçóßá åßíáé áðáñáßôçôï. Ìå áõôü áíÜâïõí ôá êáíôÞëéá. ¼ëïé ðçãáßíïõí Ýíá ìðïõêáëÜêé ðïý êáé ðïý. - Åãþ ìå ôïí ðáððïý ìïõ, åßðå ï ÈáíÜóçò, äéáâÜæù óõ÷íÜ Ýíá âéâëßï èñçóêåõôéêþí, ìå ôéò ðáñáâïëÝò. Ïé ðáñáâïëÝò åßíáé ìéêñÝò éóôïñéïýëåò ðïõ Ýëåãå ï ×ñéóôüò óôïõò 27
áíèñþðïõò ãéá íá ôïõò ðñïâëçìáôßóåé êáé íá ôïõò êÜíåé íá ðéóôÝøïõí. Óå ìéá áðü áõôÝò, ï Êáëüò Óáìáñåßôçò, ñß÷íåé ëÜäé óôéò ðëçãÝò ôïõ ôñáõìáôéóìÝíïõ ãéá íá ôïí èåñáðåýóåé. Ï ðáððïýò ìïõ, ìïõ åîÞãçóå üôé óôç èñçóêåßá ìáò, ôï ëÜäé ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ðïëý óõ÷íÜ óáí öÜñìáêï. - Ç ìáìÜ ìïõ, ðÞñå ôï ëüãï ï ÄçìÞôñçò, Ý÷åé âÜëåé ðÜíù óôï êïìïäßíï ìïõ ìéá åéêüíá ìå ôï ×ñéóôü íá ðñïóåý÷åôáé êÜôù áðü ìéá åëéÜ. ¼ôáí ôçí Ýâáëå åêåß, ìïõ åîÞãçóå üôé åßíáé ï ×ñéóôüò óôï üñïò ôùí åëáéþí. Óå áõôü ôï ìÝñïò, üðïõ ï ×ñéóôüò êáé ïé ìáèçôÝò ôïõ ðñïóåý÷ïíôáí ðñéí ôç óýëëçøç ôïõ Êõñßïõ. - Åãþ ÷ôåò, åßðå ç Ìé÷áÝëá, îåöýëëéæá ìáæß ìå ôçí îáäÝñöç ìïõ ôç ×ñéóôßíá ôï âéâëßï ôùí èñçóêåõôéêþí ôçò ôñßôçò ôÜîçò. Óå ìéá óåëßäá, åßäáìå ôçí Êéâùôü ôïõ Íþå. ÐÜíù áðü ôçí Êéâùôü ðåôïýóå Ýíá ðåñéóôÝñé, ðïõ êñáôïýóå Ýíá êëáäß åëéÜò óôï óôüìá ôïõ. - Íáé, äéÝêïøå ìå öüñá ï ÈïäùñÞò. ¸÷ù äåé êé åãþ ôçí ôáéíßá. ¼ôáí Ýãéíå ï êáôáêëõóìüò, ï Íþå Ýóôåéëå ôï ðåñéóôÝñé ãéá íá äåé ôé óõìâáßíåé. Åêåßíï ãýñéóå ìå ôçí åëéÜ óôï óôü28
ìá êáé ï Íþå êáôÜëáâå, üôé ôï íåñü åß÷å õðï÷ùñÞóåé óôç óôåñéÜ. - ÐÜìå íá äïýìå ôçí åêêëçóßá äßðëá, ðñüôåéíå ï ÄçìÞôñçò. Ìðïñåß íá áíáêáëýøïõìå ðåñéóóüôåñá ðñÜãìáôá óôéò åéêüíåò ôçò! - Èá áíÜøïõìå êáé ôá êáíôÞëéá! öþíáîå ç Ìáñßá. Ï åíèïõóéáóìüò Þôáí ìåãÜëïò. Ï íáüò ôçò Êïßìçóçò ôçò Èåïôüêïõ Ý÷åé êïéíü ðñïáýëéï ÷þñï ìå ôï ó÷ïëåßï ìáò. Ìéá ïëéãüëåðôç åðßóêåøç åêåß, Ýäùóå ôÝëïò óå áõôÞ ôçí êïõâÝíôá. Óôï íáü âñÞêáìå ôïí ðáðá-ÔÜóç. ×áñïýìåíïò ìå ôçí ðáñïõóßá ìáò, Ýäåéîå éäéáßôåñç ðñïèõìßá íá ìáò îåíáãÞóåé, ìüëéò ôïõ áíáöÝñáìå ôï ëüãï, ðïõ ìáò åß÷å ïäçãÞóåé åêåß. Ìáò Ýäåéîå ôéò åéêüíåò êáé ìáò äéçãÞèçêå ôçí ðáñáâïëÞ ôùí äÝêá ðáñèÝíùí, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ôï ëÜäé Ýäùóå ôç äõíáôüôçôá óôéò ðÝíôå öñüíéìåò ÐáñèÝíåò íá ðëçóéÜóïõí ôï Íõìößï. Óôç óõíÝ÷åéá áíÜøáìå ôá êáíôÞëéá, êáé âãÞêáìå Ýîù, ãéá íá êáèßóïõìå ëßãï óôçí áõëÞ. Åêåß Þôáí êáèéóìÝíï Ýíá ãÝñéêï æåõãÜñé, ï êõñ-ÃéÜííçò ìå ôç ãõíáßêá ôïõ ôç Óðõñéäïýëá. Ôá äõï ãåñïíôÜêéá Ýäåéîáí éäéáßôåñç ÷áñÜ ãé áõôÞ ôçí áðñüóìåíç óõíôñïöéÜ êé Üñ÷éóáí áìÝóùò ôéò åñùôÞóåéò. ¼ôáí ôïõò ìéëÞóáìå ãéá «ôçí åëéÜ ôïõ Þëéïõ», ï ìðáñìðáÃéÜííçò ÷áìïãÝëáóå êáé ìáò äéçãÞèçêå Ýíá ðïëý áóôåßï ðåñéóôáôéêü, ôï ïðïßï åß÷å óõìâåß ðáëéüôåñá óôçí åêêëçóßá åíüò ãåéôïíéêïý ÷ùñéïý: - Óôçí ôåëåôÞ ôçò áñôïêëáóßáò, åêôüò áðü ôïõò 5 Üñôïõò, åõëïãïýíôáé áðü ôïí éåñÝá êáé ôá ôñßá âáóéêÜ áãáèÜ ôçò 29
æùÞò: ï óßôïò, ï ïßíïò êáé ôï Ýëáéïí. Ìéá öïñÜ, Ýíáò ôóÝëéãêáò, ìáæß ìå ôá ðáñáðÜíù áãáèÜ óêÝöôçêå íá öÝñåé óôçí åêêëçóßá êáé ôõñß ãéá íá ôï ìïéñÜóåé óôï ôÝëïò ìáæß ìå ôïí Üñôï. Èåþñçóå êáëÞ ôçí åõêáéñßá, íá åõëïãçèåß êáé ôï äéêü ôïõ åéóüäçìá. ¼ìùò ï éåñÝáò åõëüãçóå ìüíï, üðùò üñéæå ôï ôõðéêü, ôïí óßôïí, ôïí ïßíïí êáé ôï Ýëáéïí. ÐáñÜëåéøå íá åõëïãÞóåé êáé ôï ôõñß ôïõ äùñçôÞ. Ï ôóÝëéãêáò ðáñáêïëïõèïýóå ìå ðñïóï÷Þ ôçí ôåëåôÞ êáé áöïý äéáðßóôùóå ôçí ðáñÜëåéøç ôïõ éåñÝá, ôç óôéãìÞ ðïõ ï ðáðÜò Ýëåãå: «Êýñéå, åõëüãçóïí ôïí óßôïí, ôïí ïßíïí êáé ôï Ýëáéïí….» óõìðëÞñùóå öùíÜæïíôáò: - Êáé ôïí ôýñïí, ðáðÜ, êáé ôïí ôýñïí. Äåí ðñïëÜâáìå íá ãåëÜóïõìå ìå ôçí êáñäéÜ ìáò êáé ç êõñßá Óðõñéäïýëá ðÞñå ôï ëüãï. - ¼ëï áóôåßá êáé ÷ùñáôÜ åßóáé âñå ÃéÜííç ìïõ, åãþ üìùò ìå üëá ôïýôá èõìÞèçêá Ýíá ùñáßï ðáñáìýèé, ðïõ ìïõ Ýëåãå ç ìÜíá ìïõ, üôáí Þìïõí ìéêñÞ. Áí Ý÷åôå ëßãï ÷ñüíï êáé èÝëåôå, ìðïñþ íá óáò ôï ðù êéüëáò, ãýñéóå êáé ìáò êïßôáîå ìå áãùíßá, ëåò êáé èá Ýóêáãå áí äåí ôï áêïýãáìå. Åìåßò, Üëëï ðïõ äå èÝëáìå. Êáèßóáìå êáôáãÞò êáé ðåñéìÝíáìå ôç óõíÝ÷åéá. - Ôï âñÜäõ ðïõ ãåííÞèçêå ï ×ñéóôüò, Ýêáíå äõíáôü êñýï. ¼ëá ôá æþá ðëçóßáóáí ôï èåßï âñÝöïò, ãéá íá ôï æåóôÜíïõí ìå ôï ÷íþôï ôïõò. Ï ìéêñüò ×ñéóôïýëçò üìùò, äåí Ýëåãå íá æåóôáèåß. ¸ôóé ï ÉùóÞö êïßôáîå í' áíÜøåé ìéá öùôéÜ. Êáèþò Ýøá÷íå, ðåôÜ÷ôçêáí ôá ðïéï ÷ïíôñÜ Ü÷õñá ôçò öÜôíçò êáé ôïõ åßðáí: - ÊÜøå åìÜò êáé èá æåóôáèåß ôï ðáéäß. Ï ÉùóÞö ôá ìÜæåøå êáé ô' Üíáøå. Ìá áõôÜ êÜçêáí áìÝ30
óùò êáé ôï êñýï Üñ÷éóå ðÜëé íá ðåñïíéÜæåé ìéêñïýò êáé ìåãÜëïõò. Ç Ðáíáãßá åßäå ôç èõóßá ôùí Ü÷õñùí, óõãêéíÞèçêå êáé ôïõò åõ÷Þèçêå íá åßíáé ðÜíôá ÷ñõóÜ. Ãéá íá ìçí îåðáãéÜóïõí ï ÉùóÞö, óõíÝ÷éóå íá øÜ÷íåé ãéá êëáäéÜ. ¸îù áðü ôï óðÞëáéï Þôáí Ýíá äåíôñïëßâáíï. Ï ÉùóÞö äåí ôï åß÷å ðñïóÝîåé óôçí áñ÷Þ, ìá áõôü ôïõ öþíáîå: - ÊÜøå åìÝíá, èÝëù íá êÜíù êé åãþ êÜôé ãéá ôï ×ñéóôü!… Ï ÉùóÞö, ôï ðÞñå êáé ç öùôéÜ öïýíôùóå ðÜëé ãéá ìéá óôéãìÞ. Ôï äåíôñïëßâáíï üìùò êÜçêå êé ç öëüãá Ýóâçóå. ÓõãêéíçìÝíç ðÜëé ç Ðáíáãßá, Ýäùóå ôçí åõ÷Þ ôçò óôï äåíôñïëßâáíï: - Íá åßóáé, ðÜíôá åõëïãçìÝíï êáé íá öõôñþíåéò êïíôÜ óôéò åêêëçóßåò. Ôá öýëëá óïõ íá ìçí ðÝöôïõíå ðïôÝ, ç áíáðíïÞ óïõ íá ìïó÷ïâïëÜåé óáí ôï ëéâÜíé êáé íá åßóáé ãéá ôïõò áíèñþðïõò âÜëóáìï. Ï ÉùóÞö ôé íá êÜíåé, óõíÝ÷éóå ôï øÜîéìï îáíÜ. Ôïõ êÜêïõ üìùò. Äåí Ýâñéóêå ôßðïôá. Ôüôå, Ýíá ìåãÜëï äïêÜñé áðü áãñéåëéÜ, ðïõ Þôáí øçëÜ óôç ìÝóç ôçò óêåðÞò öþíáîå: - Äå âñßóêåôáé êáíåßò íá ðÜåé íá âñåé ôéò áäåëöÝò ìïõ ôéò åëéÝò êáé íá ôïõò ðåé íá 'ñèïõíå íá æåóôÜíïõí ôï ×ñéóôü; Èá ðÞãáéíá ìïíÜ÷ï ìïõ, áí ìðïñïýóá, áëëÜ… - Ðçãáßíù åãþ! öþíáîå Ýíáò ãñýëïò îåôñõðþíïíôáò áðü ôçí êñõøþíá ôïõ. Ðïéïò üìùò èá íáíïõñßóåé ôï ×ñéóôü; - Åãþ, åßðå Ýíá äïêÜñé áðü ðéêñáìõãäáëéÜ, êé áí äåéò êáìéÜ äéêéÜ ìïõ áäåñöÞ, ðåò ôçò íá 'ñèåé êé áõôÞ. Êé åõèýò ôï 31
äïêÜñé ôçò ðéêñáìõãäáëéÜò ðÞñå Ýíá óáñÜêé êáé ôï 'âáëå íá ôñáãáíßæåé ôï êïñìß ôïõ, ãéá íá íáíïõñßæåôáé ôï ìùñü. Ç ÐáíáãéÜ ôï ëõðÞèçêå êáé óôáìÜôçóå ôï óáñÜêé, ðïõ áðü ôüôå äåí îáíáÝöáãå îýëï ðéêñáìõãäáëéÜò. Óôï ìåôáîý, ï ãñýëïò ðÞãå êáé âñÞêå ìéá ãÝñéêç åëéÜ. Åêåßíç ìüëéò ôïí Üêïõóå, óçêþèçêå ì' üëá ôçò ôá ãåñÜìáôá êáé âÜäéóå óéãÜ - óéãÜ ùò ôç öÜôíç. Áðü êïíôÜ ôçò, óáí êïðåëßôóá, åñ÷üôáí êáé ìßá ðéêñáìõãäáëéÜ. Ç ãñéÜ åëéÜ, áöïý ðñïóêýíçóå ôï ×ñéóôü, æÞôçóå íá ôçí áíÜøïõí. ¼ìùò ï êïñìüò ôçò Þôáíå ÷ïíôñüò êáé äåí Üíáâå. - ÅìÝíá ãéáôß ìå ëçóìïíÞóáôå; Åãþ ìðïñþ í' áíÜøù ôçí åëéÜ. Åßìáé êáëü ðñïóÜíáììá! ÐåôÜ÷ôçêå ç ðéêñáìõãäáëßôóá êé Ýóêõøå êáé ôñýðùóå óôçò ãñéÜò åëéÜò ôçí áãêáëéÜ. ÁìÝóùò ç öùôéÜ öïýíôùóå èåüñáôç. ¼ëá Ýëáìøáí åêåß ìÝóá êáé ìéá æÝóôç ãëõêéÜ áðëþèçêå ðáíôïý. Ï ×ñéóôïýëçò óõíÞëèå êé ç ÐáíáãéÜ åõëüãçóå ôï äÝíôñï ôçò åëéÜò êáé åßðå: - ¼,ôé Ý÷åéò åëéÜ ìïõ íá åßíáé ðïëýôéìï. Ôï ëÜäé óïõ íá ôñÝöåé ôïõò áíèñþðïõò, ãéá íá óå öñïíôßæïõí êáé íá óå ôéìïýí. Íá äßíåé áéþíéá öùò óôá êáíôÞëéá åìðñüò óôéò åéêüíåò ôùí íáþí. Ôá öýëëá óïõ íá ôñÝöïõí ôá æþá êáé ôá îýëá óïõ íá æåóôáßíïõí êÜèå ãùíéÜ. - Êé åìÝíá; Áêïýóôçêå Üîáöíá ç öùíÞ ôçò ðéêñáìõãäáëéÜò ìÝóá áðü ôï èñáóïìÜíé ôçò öùôéÜò. ÅìÝíá ìå îå÷íÜò, Ðáíáãßôóá ìïõ; Êé ç ÐáíáãéÜ, ôçí åõëüãçóå êé áõôÞí: - Íá ãëõêÜíåé ï êáñðüò óïõ ôçò åßðå, êáé íá ãßíåé íüóôéìïò óáí ôï äéáëå÷ôü øùìß êáé íá óôïëßæåé ôéò ÷ñéóôïêïõëïýñåò êÜèå ×ñéóôïýãåííá. Åêåßíç ôç óôéãìÞ, áêïýóôçêå ðáñáðïíéÜñéêï ôï ôñáãïý32
äé ôïõ ãñýëïõ. - ÈÝëù êé åãþ ôçí åõ÷Þ óïõ ÐáíáãéÜ ìïõ, åßðå. Êé åêåßíç ãýñéóå ÷áìïãåëáóôÞ êáé ôïõ åõ÷Þèçêå: - Íá åßóáé ðÜíôá óôéò ãùíéÝò ôéò åõëïãçìÝíåò ôùí óðéôéþí êáé ôá ìáêñéÜ óïõ ðüäéá íá' íáé ãñÞãïñá êáé íá öåýãåéò, üôáí ç áíÜãêç óå êáëåß êáé å÷èñüò íá ìçí óå ðéÜíåé… Ôï êïõäïýíé ôïõ ó÷ïëåßïõ ÷ôýðçóå. Åõôõ÷þò ðïõ ðñïëÜâáìå, íá áêïýóïõìå ïëüêëçñï ôï ðáñáìýèé. Åõ÷áñéóôÞóáìå ôïõò äõï çëéêéùìÝíïõò, ãéá íá ãõñßóïõìå óôá èñáíßá ìáò êáé íá óõíå÷ßóïõìå ìå ôï ìÜèçìá ôçò ãëþóóáò.
33
Ôï óáðïýíé
Ó
ôéò ìÝñåò ìáò åßíáé áäýíáôï íá ìéëÞóïõìå ãéá êáèáñéüôçôá, ÷ùñßò íá ðÜåé ï íïõò ìáò óôï óáðïýíé. Ùóôüóï ãéá ðïëëïýò áéþíåò ïé Üíèñùðïé æïýóáí ÷ùñßò íá ôï ãíùñßæïõí. Ïé áñ÷áßïé ëáïß ôï áãíïïýóáí êé Ýðëåíáí ôá ñïý÷á ôïõò ìüíï ìå íåñü. Ãéá íá êáèáñßóïõí êáëýôåñá ôá Ýôñéâáí åðßìïíá óå Üöèïíï íåñü Þ ôá "êïðÜíéæáí" ìå ôïí êüðáíï. Ãéá ôï ëïýóéìï ÷ñçóéìïðïéïýóáí äéÜöïñåò öõóéêÝò óêüíåò, üðùò íßôñï êé Üëëïôå åéäéêÜ ïñõêôÜ, üðùò êéìùëßá, Üñãéëï êëð. Áñãüôåñá ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò ÷ñçóéìïðïéïýóáí óôÜ÷ôç îýëïõ, óüäá Þ áöÝøçìá áðü äéÜöïñá öõôÜ, ðïõ üôáí ôñßâïíôáí äçìéïõñãïýóáí áöñü êáé äéåõêüëõíáí ôç äéÜëõóç ôùí ëéðáñþí ïõóéþí. Ïé ¢ñáâåò üìùò åßíáé ãíùóôü, üôé êáôáóêåýáæáí ðïëý íùñßò ìéá áëïéöÞ ðïõ Ýìïéáæå ìå ôï óçìåñéíü óáðïýíé, áíáìéãíýïíôáò ëÜäé Þ ëßðïò æþïõ ìå åê÷ýëéóìá óôÜ÷ôçò îýëï êáé áóâÝóôç. Ìüëéò êáôÜ ôïí 9ï áéþíá Üñ÷éóå óôç Ìáóóáëßá ôçò Ãáëëßáò ç êáôáóêåõÞ óáðïõíéïý óå âéïôå÷íéêÜ åñãáóôÞñéá. Ôüôå ôï óáðïýíé ðñïïñéæüôáí ìüíï ãéá ôïõò åõãåíåßò êáé ãéá ôïõò ðëïýóéïõò. ÐÜíå ìüëéò 200 ÷ñüíéá áðü ôüôå ðïõ Üñ÷éóå íá ãåíéêåýåôáé ç ÷ñÞóç ôïõ. Ç óáðùíïðïéßá ðáñÜãåé óÞìåñá ìåãÜëåò ðïéêéëßåò óáðïõíéïý. Ôï åëáéüëáäï áðïôåëåß ðñþôç ýëç ãéá ôï óáðïýíé. Ôï ðñÜóéíï óáðïýíé, ðïõ âãáßíåé áðü ôá ðõñçíÝëáéá, äåí åßíáé ÷ñùìáôéóìÝíï. Ãéá ôï áñùìáôéêü óáðïýíé ðñïóèÝôïõí áñùìáôéêÝò ïõóßåò êáé ÷ñþìáôá. Ç ìåãÜëç ðáñáãùãÞ åëáéüëáäïõ óôç ÷þñá ìáò, Þôáí ç áöïñìÞ ãéá ôç äçìéïõñãßá ðïëëþí åñãïóôáóßùí óáðùíïðïéßáò. Ìéá ôÝôïéá ìåãÜëç ìïíÜäá óôçí ðåñéï÷Þ ìáò, Þôáí ôï åñãïóôÜóéï ôïõ ËéíáñäÜêç óôçí ÊáëáìÜôá. ÌÝ÷ñé ôüôå ôï 34
óáðïýíé ôï Ýöôéá÷íáí ïé Üíèñùðïé ìüíïé ôïõò óôï óðßôé ôïõò ìå ëÜäé êáé óáðïõíüðåôñá (êáõóôéêü íÜôñéï). ÆçôÞóáìå áðü ôçò ãéáãéÜ Ãéùñãßá, íá ìáò äåßîåé ôïí ôñüðï, ìå ôïí ïðïßï Ýöôéá÷íáí ðáëéüôåñá ïé ãõíáßêåò ôï óðéôéêü óáðïýíé. Óôéò ìÝñåò ìáò ïé ðåñéóóüôåñïé, ðñïôéìÜìå íá ðñïìçèåõüìáóôå ôï óáðïýíé ìáò áðü ôá êáôáóôÞìáôá. ÅëÜ÷éóôïé åßíáé ðéá åêåßíïé, ðïõ ãíùñßæïõí êáé öôéÜ÷íïõí ôï óáðïýíé üðùò êÜðïôå. Ç ãéáãéÜ ìÜò åßðå: - Ôï ëÜäé ôï ìáæåýïõìå áðü ôá ðéèÜñéá êé áðü ôá êáôáêÜèéá ôùí ôåðüæéôùí. Ðñéí îåêéíÞóåé ç íïéêïêõñÜ ôï øÞóéìï ôïõ óáðïõíéïý, æõãßæåé ôçí ðïóüôçôá ôïõ ëáäéïý ôçò, ãéá íá õðïëïãßóåé ôçí áðáéôïýìåíç «ðÝôñá» (êáõóôéêü íÜôñéï) êáé ôï íåñü. Óôç óõíÝ÷åéá ñß÷íåé ôï ëÜäé ìÝóá ó' Ýíá ìåãÜëï ëåâÝôé (êáæÜíé)êáé ôï 'âÜæåé óôç öùôéÜ. ¼ôáí áõôü îåêéíÜåé íá âñÜæåé, áñ÷ßæåé íá ôï «ôáÀæåé», íá ôïõ ðñïóèÝôåé äçëáäÞ ëßãï ëßãï ôï íåñü ìå ôç óáðïõíüðåôñá êáé íá ôï áíáêáôåýåé óõíå÷þò. Ôïí ðñþôï ëüãï óôï øÞóéìï ôïõ óáðïõíéïý Ý÷ïõí ïé ãñéÝò êáé ïé çëéêéùìÝíåò ãõíáßêåò, ãéáôß Ý÷ïõí ðåßñá êáé ãíþóç. ¼ôáí ôï ìåßãìá áñ÷ßæåé íá áóðñßæåé êáé íá ðÞæåé, ôï óáðïýíé, åßíáé Ýôïéìï. ÐñÝðåé üìùò íá êñõþóåé, ãéá íá êïðåß óå «ðëÜêåò» (ìåãÜëá êïììÜôéá) ìå ìåãÜëåò ìá÷áßñåò Þ ðñéüíé. ÐïëëÝò öïñÝò üìùò ôï óáðïýíé äåí âãáßíåé êáëü êáé ç íïéêïêõñÜ ÷ñåéÜæåôáé íá ôï «îáíáêõëÞóåé». Áí Ý÷åé 35
ðïëý ðÝôñá, ðñïóèÝôåé íåñü. Áí Ý÷åé ðïëý íåñü, âÜæåé ðÝôñá. ¸ôóé ôï ëéþíåé îáíÜ, ðñïóèÝôåé ü,ôé ôïõ ëåßðåé êé üôáí áõôü åßíáé Ýôïéìï, ôï áöÞíåé íá êñõþóåé êáé ôï êüâåé. Ôéò ðëÜêåò ôéò âÜæåé óå óêéåñü ìÝñïò, ðÜíù óå îýëéíåò óáíßäåò, ãéá íá îåñáèïýí êáé íá äéáôçñçèïýí. Ôï êáõóôéêü õãñü ðïõ ìÝíåé óôï ëåâÝôé (êáõóôéêÞ ðïôÜóá) ëÝãåôáé «äñõìÞ». Óôç ìÝóç ôïõ êáæáíéïý, ðÜíù óôï õãñü áêüìá óáðïýíé âÜæåé äõï ìéêñÜ îýëá óå ó÷Þìá óôáõñïý, ãéá ôï êáëü. Áí êÜðïéïò ìÜôéáæå ôï óáðïýíé, ôïýôï äåí Ýðçæå êáé ìðïñïýóå íá ÷áëÜóåé. Ãéá íá ìçí ôï ìáôéÜóïõíå, ëïéðüí, ôï Ýöôõíáí êé Ýëåãáí: «Öôïõ, íá ìçí âáóêáèåß, êïôñüíéá íá ãßíåé», äçëáäÞ íá ðÞîåé êáëÜ êáé íá êïðïýí ïé ðëÜêåò ôïõ óá ìåãÜëåò ðÝôñåò (êïôñüíéá). Óôï ôÝëïò ìÜëéóôá ôï ëéâÜíéæå ìå ëßãï ëéâÜíé. Ôï êïììÜôé ôïõ óáðïõíéïý, ðïõ óõíÝ÷åéá ìéêñáßíåé, ôï ëÝíå ÐÏËÕÖÁÄÉ. ¸ôóé ëÝíå êáé êÜðïéïí áäýíáôï Üíèñùðï. Ðñéí íá ìáò áðï÷áéñåôßóåé ç ãéáãéÜ, ìáò åßðå êé Ýíá ðáëéü áíÝêäïôï ãéá ôï óáðïýíé: - ¸íáò ôóéãêïýíçò êáôÝâçêå óôçí ðüëç ãéá äïõëåéÝò. ÌðÞêå ìÝóá ó´ Ýíá ìðáêÜëéêï êáé øþíéóå äéÜöïñá ðñÜãìáôá ãéá ôï óðßôé ôïõ. Áðü ôï ðñùß óôïõò äñüìïõò, åß÷å ðåéíÜóåé ðïëý. Óå Ýíá äßóêï åßäå áðëùìÝíá ôá ìïó÷ïóÜðïõíá êáé ôá ðÝñáóå ãéá ôõñß. Ôïõ Üíïéîå ç üñåîç êé áãüñáóå äõï êïììÜôéá ãéá ôï äñüìï. Öüñôùóå ôá øþíéá ôïõ óôï ìïõëÜñé êáé ðÞñå ôï äñüìï ãéá ôï ÷ùñéü. Ëßãï ðáñáÝîù õðÞñ÷å ìéá ðçãÞ. ÓôÜèçêå åêåß, ãéá íá êïëáôóßóåé. ¸âãáëå ôï øùìÜêé ôïõ, ðÞñå êáé ôï óáðïýíé êé Üñ÷éóå íá ìáóÜåé. Êáèþò Ýôñùãå Üñ÷éóå íá âãáßíåé áðü ôï óôüìá ôïõ ðëïýóéïò áöñüò. Ôï åßäå ï ôóéãêïýíçò, êïßôáîå ôï «ôõñß ôïõ» êáé ôïõ åßðå: - Ôé áöñßæåéò êáé îáöñßæåéò, åãþ óå ðëÞñùóá êáé èá óå öÜù. 36
Ç ÌåóïãåéáêÞ äéáôñïöÞ
Ó
ôï âéâëßï ôçò ìåëÝôçò ôçò ´ ôÜîçò âñÞêáìå êáé äéáâÜóáìå ôéò åíüôçôåò, ðïõ áöïñïýí óôç äéáôñïöÞ ôïõ áíèñþðïõ êáé óôï ðåðôéêü óýóôçìá. ÓõæçôÞóáìå ãéá ôç óçìáóßá ôÞò äéáôñïöÞò óôçí õãåßá ìáò. Ãéá ôéò ïõóßåò ðïõ ðáßñíåé ï ïñãáíéóìüò ìáò áðü ôá äéÜöïñá åßäç ôñïöÞò. Æùãñáößóáìå ìéá ðõñáìßäá êáé áðü Ýíá äéáöçìéóôéêü öõëëÜäéï êüøáìå üëïé öùôïãñáößåò üëùí ôùí êáôçãïñéþí ôñïößìùí, ãéá íá ôéò êïëëÞóïõìå óôçí ðõñáìßäá ôçò äéáôñïöÞò. ×ñùìá-
37
ôßóáìå ôï ÷Üñôç ôçò Ìåóïãåßïõ ãéá íá ðñïóáíáôïëéóôïýìå ãåùãñáöéêÜ, êáé íá ìðïñÝóïõìå íá ìéëÞóïõìå óôç óõíÝ÷åéá ãéá ôç ÌåóïãåéáêÞ äéáôñïöÞ. ÐÞñáìå áñêåôÝò ðëçñïöïñßåò áðü ôï âéâëßï ôïõ ÏÅÄÂ, «ÂëÝðù ôï óçìåñéíü êüóìï». Ïé äéáôñïöéêÝò óõíÞèåéåò ðïõ óõíáíôþíôáé óôç Ìåóüãåéï Ý÷ïõí ðïëëÜ êïéíÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ôá ðåñéóóüôåñá áðü ôá ïðïßá ðçãÜæïõí áðü ôï ãåãïíüò, üôé óå üëåò ôï åëáéüëáäï êáôÝ÷åé êåíôñéêÞ èÝóç. Ôï åëáéüëáäï åßíáé åõåñãåôéêü ü÷é ìüíï ãéá ôçí Üìåóç åõåñãåôéêÞ ôïõ åðßäñáóç óôçí õãåßá, áëëÜ êáé ãéáôß óõíäÝåôáé ìå ôçí êáôáíÜëùóç ìåãÜëùí ðïóïôÞôùí ëá÷áíéêþí êáé ïóðñßùí óå óáëÜôåò Þ ùò ìáãåéñåìÝíç ôñïöÞ. ¢ëëá êýñéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ìåóïãåéáêÞò äéáôñïöÞò áðïôåëïýí ôï óéôÜñé, ç åëéÜ, ôï óôáöýëé êáé ôá ðáñÜãùãÜ ôïõò. Ç åëëçíéêÞ ðáñáëëáãÞ ôçò ìåóïãåéáêÞò äéáôñïöÞò, ìðïñåß íá èåùñçèåß, üôé Ý÷åé ôá áêüëïõèá ï÷ôþ âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ: 1. ÷ñçóéìïðïßçóç åëáéüëáäïõ, 2. ìåãÜëç êáôáíÜëùóç ëá÷áíéêþí, 3. ìåãÜëç êáôáíÜëùóç öñïýôùí, 4. ìåãÜëç êáôáíÜëùóç äçìçôñéáêþí, óõìðåñéëáìâáíïìÝíïõ ôïõ øùìéïý, 5. ìåãÜëç êáôáíÜëùóç ïóðñßùí, 6. ìéêñÞ êáôáíÜëùóç êñÝáôïò êáé êñåáôïóêåõáóìÜôùí, 7. ìÝôñéá êáôáíÜëùóç ãÜëáêôïò êáé ãáëáêôïêïìéêþí ðñïúüíôùí, êáé 8. ìÝôñéá êáôáíÜëùóç ïéíïðíåýìáôïò. Óôïé÷åßá èíçóéìüôçôáò ôïõ Ðáãêüóìéïõ Ïñãáíéóìïý Õãåßáò ðáñÝ÷ïõí éó÷õñÝò åíäåßîåéò, ðùò êÜôé áóýíçèåò åðçñåÜæåé ôçí õãåßá ôùí ìåóïãåéáêþí ëáþí. Ãßíåôáé üëï êáé åõñýôåñá áðïäåêôü, üôé áñêåôÝò ðëåõñÝò ôçò ìåóïãåéáêÞò 38
äéáôñïöÞò êáé åéäéêüôåñá ç êáôáíÜëùóç åëáéüëáäïõ óå óõíäõáóìü ìå ëá÷áíéêÜ êáé üóðñéá, ìðïñïýí íá ðñïóöÝñïõí óå ìåãÜëï âáèìü ðñïóôáóßá áðü Ýíá åõñý öÜóìá ÷ñüíéùí íïóçìÜôùí. Áíïßîáìå üëïé ôá âéâëßá ôçò ìáãåéñéêÞò êáé áíáæçôÞóáìå óõíôáãÝò ìå åëéÝò. Óõãêåíôñþóáìå ôéò áêüëïõèåò:
Ìáýñåò åëéÝò ôçãáíéôÝò 600 ãñáìì. ìáýñåò åëéÝò èñïýìðåò ðïëý öñÝóêåò åëáéüëáäï ãéá ôï óïôÜñéóìá 1 ìÝôñéï êñåììýäé, êïììÝíï óå öÝôåò 1 êïõô. óïýðáò èñïýìðé Þ ìåßãìá ñßãáíçò êáé èõìáñéïý Ç óõíôáãÞ áõôÞ åßíáé ãéá öñåóêïöôéáãìÝíåò åëéÝò èñïýìðåò ðïõ ôçãáíßæïíôáé ìå êñåììýäé, üðùò óõíçèßæåôáé óôçí Ðåëïðüííçóï. Óåñâßñïíôáé ãéá ïñåêôéêü Þ êïëáôóéü Þ ìáæß ìå ôç óáëÜôá. Ìïõóêåýïõìå ôéò åëéÝò óå íåñü üëç ôç íý÷ôá. Ôï ðñùß äïêéìÜæïõìå ìéá åëéÜ êáé áí åßíáé áêüìç ðïëý áëìõñÞ. áöÞíïõìå ôéò åëéÝò óå êáéíïýñéï íåñü Üëëåò 2-3 þñåò. Ôéò óïõñþíïõìå êáé ôéò áöÞíïõìå íá óôåãíþóïõí óå ÷áñôß êïõæßíáò. Æåóôáßíïõìå ðåñßðïõ Ýíá äÜ÷ôõëï ëÜäé óå ôçãÜíé êáé ôçãáíßæïõìå ôï êñåììýäé ãéá 30 äåõôåñüëåðôá. ÂÜæïõìå ôéò åëéÝò êáé óõíå÷ßæïõìå ôï ôçãÜíéóìá ãéá 8-10 ëåðôÜ, ìÝ÷ñé íá ìáëáêþóïõí ïé åëéÝò êáé íá ãõáëßóïõí. ÁäåéÜæïõìå ôéò åëéÝò óå óïõñùôÞñé, áíáêáôåýïõìå ìå ôá ìõñùäéêÜ êáé ôéò á39
öÞíïõìå íá êñõþóïõí ôåëåßùò. Ôéò âÜæïõìå óå ãõÜëá ôïõ êéëïý êáé ôéò äéáôçñïýìå óôï øõãåßï ãéá 3-4 åâäïìÜäåò.
ÅëéÝò ðåñéóôåñÜêéá 1 öëéôæÜíé ôïõ ôóáãéïý åëéÝò öáãçôïý ìáýñåò ìéóü öëéôæÜíé ôóáãéïý ëÜäé 1 ïëüêëçñï óêüñäï ðáôÜôåò ìéêñÝò 1 êïõôáëéÜ óïýðáò ðåëôÝò íôïìÜôáò ÂÜæïõìå óôçí êáôóáñüëá ôï ëÜäé, ôéò åëéÝò êáé ôï óêüñäï êáèáñéóìÝíï (ïëüêëçñï óå äüíôéá), ôá ãõñßæïõìå ëßãï íá êá âïõñ äé óôïýí êáé ðñïóèÝôïõìå ôç íôïìÜôá, ôï áëÜôé, ôï ðéðÝñé êáé ôéò ðáôÜôåò êá èá ñé óìÝ íåò, áëëÜ ïëüêëçñåò. ¼ôáí ðÜñïõí ìåñéêÝò âñÜóåéò ìå ôç íôïìÜôá, ñß÷íïõìå 1 öëéôæÜíé íåñü êáé áöÞíïõìå íá âñÜóïõí óå óéãáíÞ öùôéÜ, êáé íá ðéïõí ôï æïõìß ôïõò. ÊáôåâÜæïõìå áðü ôç öùôéÜ êáé áí èÝëïõìå, âÜæïõìå ëßãç ñßãáíç áðü ðÜíù. 40
ÅëéÝò ãåìéóôÝò 300 ãñáì. åëéÝò ðñÜóéíåò ìåãÜëåò 1 êñåììýäé ëßãï ìáúíôáíü 1 áõãü 2 öÝôåò æáìðüí ðéðÝñé öñõãáíéÜ ôñéììÝíç áëåýñé ãéá ôï ôçãÜíéóìá ëÜäé ÄéáëÝãïõìå ìåãÜëåò åëéÝò êáé âãÜæïõìå ôá êïõêïýôóéá ôïõò. Øéëïêüâïõìå ôï ìáúíôáíü, ôï êñåììýäé, ôï æáìðüí, ðñïóèÝôïõìå ëßãï ðéðÝñé êáé ôá áíáêáôåýïõìå. Ìå ôï ìßãìá áõôü êáé ìå ðñïóï÷Þ ãåìßæïõìå ôéò åëéÝò óôï ÷þñï ðïõ Þôáí ôï êïõêïýôóé. ×ôõðÜìå ôï áõãü, âÜæïõìå ìðüëéêï ëÜäé óôï ôçãÜíé êáé ìüëéò êÜøåé, ôéò áëåõñþíïõìå, ôéò âïõôÜìå êáôüðéí óôï áõãü, ýóôåñá óôçí ôñéììÝíç öñõãáíéÜ êáé ôéò ôçãáíßæïõìå óå ÷áìçëÞ öùôéÜ.
ÅëéÝò ðñÜóéíåò îéäÜôåò Ðáßñíïõìå ìåãÜëåò ðñÜóéíåò åëéÝò, ôéò ÷áñáêþíïõìå, ÷ùñßò ôï ÷Üñáãìá íá öôÜóåé ùò ôï êïõêïýôóé, ôéò âÜæïõìå óå ëåêÜíç ìå íåñü (íá ôéò óêåðÜæåé) ãéá íá îåðéêñßóïõí êáé ôéò áöÞíïõìå åêåß 20 ìÝñåò, áëëÜæïíôÜò ôïõò ôï íåñü êÜèå ìÝñá. ×ýíïõìå ôüôå ôï íåñü ôïõò, ôéò îåðëÝíïõìå êáé ôéò ðåñíÜìå óå ãõÜëéíï äï÷åßï ìå íåñü êáé áëÜôé (ïé áíáëïãßåò åßíáé: ãéá êÜèå êéëü åëéÝò, 100 ãñáììÜñéá áëÜôé êáé 1 êéëü íåñü). 41
Ôéò áöÞíïìå íá óôáèïýí ìéá âäïìÜäá êáé ÷ýíïõìå ôçí Üñìç. ÅôïéìÜæïõìå Ýíá ìßãìá ìå Ýíá ìÝñïò êáéíïýñéá Üñìç, äõï ìÝñç îßäé êé Ýíá ìÝñïò ëÜäé êáé ôï ñß÷íïõìå óôéò åëéÝò. ¾óôåñá áðü äõï ìÝñåò åßíáé Ýôïéìåò ãéá öÜãùìá. Ìáæß ìå ôéò óõíôáãÝò ìáãåéñéêÞò, Þñèå êáé ç óõíôáãÞ ãéá Ýíá ìáãåéñéêü ðåßñáìá:
Ðùò óåñâßñåéò ëÜäé êáé îßäé áðü ôï ßäéï ìðïõêÜëé Èá ÷ñåéáóôåßò: 1. Ìéêñü ìðïõêÜëé, ðïõ íá êëåßíåé ìå öåëëü Þ êáëýôåñá ìå óôáãïíüìåôñï. 2. Ëßãï ëÜäé. 3. Ëßãï îßäé. Ôé èá êÜíåéò: ÂÜëå óôç öéÜëç ôï îßäé êáé ìåôÜ ôï ëÜäé. ÁõôÜ ôá äõï õãñÜ äåí áíáìåéãíýïíôáé. Ôï ëÜäé åßíáé ðéï áñáéü êáé èá åðéðëÝåé. Áí èÝëåéò íá óåñâßñåéò ëÜäé áðü ôï ìðïõêÜëé, âãÜæåéò ôï öåëëü êáé ôï ãÝñíåéò áñãÜ, þóôå áðü ôï óôüìéü ôïõ íá ÷õèåß ìüíï ëÜäé, ðïõ åßíáé áðü ðÜíù. Áí èÝëåéò íá óåñâßñåéò îßäé áðü ôï ìðïõêÜëé, ôï áíáðïäïãõñßæåéò áñãÜ. Ôï îßäé Ýñ÷åôáé áðü êÜôù, Üñá âñßóêåôáé ôþñá óôï óôüìéï ôïõ ìðïõêáëéïý. ÔñáâÜò ëßãï ôï öåëëü, ïðüôå ñÝåé ìüíï îßäé. 42
Ï ëüãïò ôçò åëéÜò
E
íá áíïéîéÜôéêï ðñùéíü áðïöáóßóáìå íá åðéóêåöôïýìå Ýíá åëáéüäåíôñï, ãýñù áðü ôï ïðïßï õðÜñ÷åé ìéá ïëüêëçñç éóôïñßá. ¼ëïé óôçí ðåñéï÷Þ ãíùñßæïõí ôçí åëéÜ ôïõ áñÜðç. Ç åðéèõìßá ìáò íá ôç ãíùñßóïõìå Þôáí ìåãÜëç, êé åðéôÝëïõò Þñèå ç þñá íá ðñáãìáôïðïéçèåß. Ç åëéÜ áõôÞ âñßóêåôáé óôá óýíïñá ôùí êôçìÜôùí ôçò ðåñéöÝñåéáò ôçò Åýáò. Åßíáé ç åëéÜ, ðïõ Ýìåëëå íá ãëéôþóåé áðü ôïí ÉìðñáÞì. ËÝãåôáé, ðþò üôáí ðÝñáóå ï ÉìðñáÞì áðü ôç Ìåóóçíßá, Ýêïøå üëá ôá äÝíôñá áäéáêñßôùò, ãéá íá ñçìÜîåé ôïí ôüðï. ¢öçóå üìùò ãéá óçìÜäé óôï äéÜâá ôçò ìéá ãñéá åëéÜ, áöïý ôçí áðïãýìíùóå áð' üëá ôá êëáäéÜ ôçò. 43
Áð´ ôï üíïìÜ ôçò Ý÷åé ðÜñåé ôï ÷ùñéü Áúäßíé ôï üíïìá ÁãñéëéÜ. ÕðÜñ÷åé êáé ìéá Üëëç åêäï÷Þ. ¼ôé äçëáäÞ ï ÉìðñáÞì Üöçóå ôçí åëéÜ ãéá óçìÜäé, ãéáôß êÜðïõ åêåß êïíôÜ åß÷å èÜøåé Ýíá èçóáõñü. Ãýñù áðü ôçí áíáæÞôçóç ôïõ èçóáõñïý áõôïý áíáöÝñïíôáé ðïëëÜ öáéäñÜ ðåñéóôáôéêÜ ðïõ óõíÝâçóáí óôá íåüôåñá ÷ñüíéá. Ïé ãéáãéÜäåò Ýëåãáí åðßóçò, ðùò óôï ìÝñïò åêåßíï âãáßíïõí öáíôÜóìáôá ôç íý÷ôá êáé üôé Ýíáò óôïé÷åéùìÝíïò áñÜðçò öõëÜåé ôï èçóáõñü. ÎåêéíÞóáìå ëïéðüí ìå ìåãÜëç ÷áñÜ êáé áãùíßá íá ãíùñßóïõìå áõôü ôï äÝíôñï. Ìåñéêïß, ìç ìðïñþíôáò íá áíôéóôáèïýí óôïí ðåéñáóìü, ðÞñáí ìáæß ôïõò êÜðïéï åñãáëåßï ãéá ôï øÜîéìï ôïõ êñõììÝíïõ èçóáõñïý. Åõôõ÷þò ôï äÝíôñï, äåí åßíáé ìáêñéÜ áðü ôï ó÷ïëåßï. ÓôÝêåôáé áêñéâþò ðßóù áðü Ýíá åéêïíïóôÜóé, óôá áñéóôåñÜ ôïõ êåíôñéêïý äñüìïõ ãéá ÌåóóÞíç, êïíôÜ óôç äéáóôáýñùóç ãéá ôï ÷ùñéü ÁãñéëéÜ. Ï ðáðá-ÓôÜèçò, ìáò åßðå üôé ôï äÝíôñï ìÝ÷ñé ðñüóöáôá Þôáí óêåðáóìÝíï ìå âÜôá. Ôþñá ôåëåõôáßá åß÷å êáèáñéóôåß áðü ôá ðïëëÜ áãñéÜãêáèá. ÖôÜóáìå êáé ç öýóç Þôáí õðÝñï÷ç. Ï êÜìðïò ïëÜíèéóôïò ìå ëåõêÝò êáé êßôñéíåò ìáñãáñßôåò. ÅðéôÝëïõò Üíïéîç. Ìáò ìïý÷ëéáóå ðéá ôïýôïò ï ÷åéìþíáò. ÂãÞêå ï Þëéïò êé ç ðëÜóç öüñåóå ôá ãéïñôéíÜ. Êáèßóáìå êÜôù áðü ôï ãÝñéêï êáé áðåñéðïßçôï äÝíôñï. Ç áëÞèåéá åßíáé, üôé áõôü ðïõ ðåñéìÝíáìå íá äïýìå, Þôáí äéáöïñåôéêü áðü åêåßíï ðïõ âñÞêáìå. ¸íá äÝíôñï ìå ôÝôïéá éóôïñßá, Üîéæå ðñáãìáôéêÜ ìåãáëýôåñç öñïíôßäá êáé ðåñéðïßçóç áðü ôïí Üíèñùðï. ¼ìùò ç åëéÜ ôïýôç, öáéíüôáí Üãñéá, ðáñáôçìÝíç êáé áêáëëéÝñãçôç. Êáèáñßóáìå üóï ìðïñïýóáìå ôïí ôüðï ãýñù áðü ôï äÝíôñï êáé êáèßóáìå íá îáðïóôÜóïõìå êáé íá áðïëáýóïõìå êÜôù áðü ôïí ßóêéï ôïõ ôçí áíïéîéÜôéêç ïìïñöéÜ. Ôá ðïõ44
ëÜêéá êåëáçäïýóáí ãëõêÜ. Ôá ÷ñþìáôá Þôáí ðáíÝìïñöá. - Íá ðáßîïõìå ôï ìýèï ìå ôïí êüêïñá êáé ôï óêýëï; ðñüôåéíå ç Óôáõñïýëá. - Åãþ óêýëïò! - Åãþ êüêïñáò! - Åãþ áëåðïý! Ïé ñüëïé ìïéñÜóôçêáí óôï ëåðôü êáé ç ðáñÜóôáóç îåêßíçóå: Ìéá öïñÜ êé Ýíáí êáéñü Ýíáò êüêïñáò êé Ýíáò óêýëïò Þôáí ðïëý êáëïß ößëïé. Ìéá ìÝñá ôá äýï æþá áðïöÜóéóáí íá êÜíïõí Ýíá ìåãÜëï ôáîßäé, ãéá íá ãíùñßóïõí ôïí êüóìï. ÐñÜãìáôé îåêßíçóáí ðñùß - ðñùß êáé ðåñðÜôçóáí ðïëëÝò þñåò. Ôï âñÜäõ üìùò Þñèå êáé ôïõò âñÞêå óå Ýíáí åëáéþíá óôçí ðëáãéÜ åíüò ëüöïõ. ÓôÜèçêáí ãéá ëßãï êÜôù áðü ìéá ìåãÜëç, ãÝñéêç åëéÜ êé ï óêýëïò ñþôçóå ôïí êüêïñá: - Ößëå ìïõ êïõñÜóôçêá ðéá, ôï óêïôÜäé èá ðÝóåé óå ëßãï ãéá ôá êáëÜ êé åãþ èÝëù íá îáðïóôÜóù. Ðïõ ëåò íá êïéìçèïýìå áðüøå; Ï êüêïñáò êïßôáîå ãýñù ôïõ êé áðÜíôçóå óôï óêýëï: - Åãþ ëÝù íá áíÝâù ðÜíù óôçí åëéÜ êáé íá êïéìçèþ åêåß øçëÜ, êé Ýäåéîå ôá êëáäéÜ ôïõ äÝíôñïõ. - Ùñáßá, åßðå ï óêýëïò, ôüôå åãþ èá êïéìçèþ åäþ êÜôù óôçí êïõöÜëá ôçò åëéÜò. Ôá æþá åõ÷Þèçêáí êáëçíý÷ôá êé Ýðåóáí íá êïéìçèïýí. Óå ëßãï ôá åß÷å ðÜñåé ï ýðíïò. Ðñùß-ðñùß îýðíçóå ï êüêïñáò êé Üñ÷éóå íá öùíÜæåé:«Êéêéñßêïõ!» Ãéá êáêÞ ôïõ ôý÷ç ðåñíïýóå áðü åêåß ìéá ðïíç45
ñÞ áëåðïý, ðïõ ôïí Üêïõóå êé Ýôñåîå ãñÞãïñá êÜôù áðü ôï äÝíôñï. - ÊáëçìÝñá ößëå ìïõ, ôïõ åßðå. Ðùò áðü ôá ìÝñç ìáò; Äåí Ýñ÷åóáé óôç öùëéÜ ìïõ íá óå ðåñéðïéçèþ ëßãï êáé íá äåéò ðüóï öéëüîåíç åßíáé ç áöåíôéÜ ìïõ; - ¸ñ÷ïìáé, åßðå ï êüêïñáò. Íá ôï ðù ìïíÜ÷á êáé óôï ößëï ìïõ, ðïõ êïéìÜôáé ìÝóá óôçí êïõöÜëá. Ç ðïíçñÞ áëåðïý, íüìéóå ðùò êÜôù êïéìüôáí êáé äåýôåñïò êüêïñáò êáé ðëçóßáóå ôï ãÝñéêï êïñìü ôïõ äÝíôñïõ ãéá íá ôïí áñðÜîåé. Áíôß üìùò íá äåé êüêïñá, åßäå îáöíéêÜ ôï óêýëï. Ôüôå ôñüìáîå êé Ýöõãå ôñå÷Üôç. ¸ôóé ïé äõï ößëïé Ýìåéíáí Þóõ÷ïé êé åîáêïëïýèçóáí ôï ôáîßäé… Ôï ÷åéñïêñüôçìá ôï äéáäÝ÷ôçêå ç óéùðÞ. ÁðïëáìâÜíáìå üëïé ôï ôñáãïýäé ôçò Üíïéîçò, üôáí áêïýóáìå ìéá ðåñßåñãç öùíÞ, áðñïóäéüñéóôçò ðñïÝëåõóçò. - Óõã÷áñçôÞñéá! Ðïëý ùñáßá ç ðáñÜóôáóÞ óáò! ÊïéôÜîáìå ãýñù ìáò. Åêôüò áðü åìÜò, äåí õðÞñ÷å øõ÷Þ. - Åãþ åßìáé, áêïýóôçêå îáíÜ ç öùíÞ, ç åëéÜ. Êáëùóïñßóáôå! Êáëïóýíç óáò, ðïõ ìïõ êÜíáôå óÞìåñá ôÝôïéá ôéìÞ. Äåí ðéóôåýáìå óô' áõôéÜ ìáò. Êïéôïýóáìå ï Ýíáò ôïí Üëëï, ðåñéìÝíïíôáò êÜðïéïí íá ðáñáäå÷ôåß, ðùò åðñüêåéôï ãéá Ýíá áðëü êáëáìðïýñé. - Åßìáé ðïëý ÷áñïýìåíç ìå ôçí ðáñïõóßá óáò ðáéäéÜ ìïõ, îáíáåßðå ç åëéÜ. Åäþ êáé ðïëý êáéñü ðåñéìÝíù, íá Ýñèåé êÜðïéïò ãéá íá ìéëÞóïõìå. Ìå Ý÷åé öÜåé êáé ìÝíá ç ìïíáîéÜ. Ïé Üíèñùðïé åßíáé ðéá ðïëý âéáóôéêïß. Ôï ðÝñáóìÜ ôïõò åßíáé ðïëý ãñÞãïñï êáé äåí ôïõò åðéôñÝðåé íá áêïýóïõí ôá ëüãéá ôçò öýóçò. Êéíïýíôáé ìå áõôïêßíçôá. ÅñãÜæïíôáé ìå ìç÷áíÞìáôá. ¼ëåò ïé åñãáóßåò, óõíïäåýïíôáé ìå Ýíáí áðåñßãñáðôï ìç÷áíéêü èüñõâï, ï ïðïßïò óêåðÜæåé êÜèå Þ÷ï ôçò öýóçò. Óôï óêÜøéìï… ç öñÝæá. Óôï êëÜäåìá…. 46
ôï çëåêôñïðñßïíï. Óôï ñÜâäéóìá… ôï ñáâäéóôéêü. Á÷! ðüóï ÷áßñïìáé, ðïõ Þñèáôå ìüíï ãéá íá ìå äåßôå êáé ãéá íá ìïõ ìéëÞóåôå! - ÈÝëáìå íá óå ãíùñßóïõìå áðü êïíôÜ, åßðå èáññåôÜ ï ÌðÜìðçò. ¸÷ïõìå áêïýóåé ôüóá ãéá óÝíá! - ÕðÜñ÷åé ðåñßðôùóç íá âñïýìå åêåßíïí ôï èçóáõñü; ñþôçóå ÷ùñßò áíáóôïëÝò ï Êùíóôáíôßíïò. - Èçóáõñü; áíáñùôÞèçêå ç åëéÜ. Äåí îÝñù ôé åííïåßò. ÐÜíôùò, áí èÝëåôå, ìðïñþ íá óáò ðù ðïëëÝò éóôïñßåò. - Ãéá ôïí ÉìðñáÞì êáé ôïí ÁñÜðç; ñþôçóå ï ÈïäùñÞò. -ÁõôÝò ôéò îÝñïõí üëïé, áðÜíôçóå ôï äÝíôñï. Åãþ áí èÝëåôå, èá óáò ðù ôçí éóôïñßá ìïõ áðü ôçí áñ÷Þ. - Ôá ðáéäéÜ ðÞñáí èÝóç êáé óþðáóáí ÷ùñßò ðåñéóóüôåñá ëüãéá. Ç åëéÜ îåêßíçóå: - Ðñéí áðü ðïëëÜ ÷ñüíéá óôçí áñ÷áßá ÓðÜñôç, ðÝèáíå ï âáóéëéÜò. Ôï âáóßëåéï áíÝëáâå ç ãõíáßêá ôïõ, ìÝ÷ñé íá åíçëéêéùèåß ï ìéêñüò ðñßãêéðÜò ôïõò. Óôï âáóéëüðïõëï Üñåóáí ðïëý ïé ðåñßðáôïé. ÊáèçìåñéíÜ óåñãéÜíéæå êñõöÜ êé áíþíõìá åäþ êé åêåß, ãéá íá ãíùñßóåé êáëýôåñá ôïí êüóìï, ðïõ óå ëßãï èá êõâåñíïýóå. Óå Ýíáí ôÝôïéï ðåñßðáôï óõíÜíôçóå ìéá íåáñÞ âïóêïðïýëá, ìéá Åéëþôéóóá êáé ôçí åñùôåýôçêå ôñåëÜ. Ôá äýï ðáéäéÜ óõíáíôéüíôáí êáèçìåñéíÜ êáé äå ÷üñôáéíáí ï Ýíáò ôïí Üëëïí. Ç æùÞ ôïõò êõëïýóå Þñåìá êáé ãáëÞíéá, åíþ êáíÝíáò Üëëïò äå ãíþñéæå ôï ìõóôéêü ÝñùôÜ ôïõò. Êáé ïé äýï Þîåñáí ðüóï áõóôçñüò Þôáí ï íüìïò, ðïõ áðáãüñåõå óôïõò âáóéëéÜäåò íá åíþíïíôáé ìå äïýëïõò. ¼ôáí ï ðñßãêéðáò Ýãéíå 18 ÷ñïíþí, ïé ¸öïñïé ôçò ÓðÜñôçò, ôïí êÜëåóáí íá ôïõ áíáêïéíþóïõí üôé Þñèå ç þñá íá ãßíåé âáóéëéÜò. Èá Ýðñåðå ëïéðüí óýíôïìá íá äéáëÝîåé ìéá 47
ãõíáßêá, ãéá íá ôçí êÜíåé âáóßëéóóá. Ç èëßøç ôïõ ðñßãêéðá Þôáí áâÜóôá÷ôç. Ïëüêëçñïò ï êüóìïò ãêñåìßóôçêå êÜôù áðü ôá ðüäéá ôïõ. Ðïõ èá Ýâñéóêå ôï èÜññïò íá ðåé, ðùò ç ãõíáßêá ôçò æùÞò ôïõ Þôáí ìéá äïýëá; ÂñÞêå ôçí áãáðçìÝíç ôïõ êáé ìïéñÜóôçêå ìáæß ôçò ôïí ðüíï ôïõ. Åêåßíç êáôÜëáâå ðüóï áëçèéíÞ Þôáí ç áãÜðç ôïõ êáé ôïõ õðïó÷Ýèçêå üôé óýíôïìá, ïé óðáñôéáôéêïß íüìïé èá ôïõò åðÝôñåðáí íá ðñáãìáôïðïéÞóïõí ôï ãÜìï ôïõò. Åß÷å Þäç êáôáóôñþóåé Ýíá ó÷Ýäéï, ìå ôï ïðïßï èá åîáãüñáæå ôçí åëåõèåñßá ôçò, þóôå íá ìðïñÝóïõí ìåôÜ íá ðáíôñåõôïýí. ÐñÜãìáôé óôçí áñ÷áßá ÓðÜñôç õðÞñ÷å êé Ýíáò Üëëïò íüìïò, ðïõ Ýëåãå üôé üðïéïò êáôÜöåñíå íá ðÜñåé áðü ôçí ðüëç Éèþìç ôç ìáñìÜñéíç óôÞëç, ðïõ óõìâüëéæå ôçí åëåõèåñßá ôçò ÷þñáò êáé íá ôç öÝñåé óôç ÓðÜñôç, èá ãéíüôáí áìÝóùò âïçèüò ôïõ âáóéëéÜ, áí Þôáí ÓðáñôéÜôçò ðïëßôçò, åíþ áí Þôáí äïýëïò, èá ãéíüôáí åëåýèåñïò. Èá ðÞãáéíå ëïéðüí, íá ðÜñåé áðü ôïõò ÌåóóÞíéïõò ôçí éåñÞ óôÞëç, áøçöþíôáò êÜèå ðéèáíü êßíäõíï, ãéá íá ìðïñÝóåé íá óôáèåß ãéá ðÜíôá, ðëÜé óôïí áãáðçìÝíï ôçò. Îåêßíçóå áìÝóùò êé Ýöôáóå ìå ôï óïýñïõðï Ýîù áðü ôá ôåß÷ç ôçò Éèþìçò. Ìüëéò íý÷ôùóå, óýñèçêå ìÝóá óôçí ðüëç, îåãÝëáóå ôïõò öñïõñïýò, Ýâáëå ôç óôÞëç óôïí þìï êáé äß÷ùò íá ÷Üóåé ÷ñüíï, ðÞñå ôï äñüìï ôïõ ãõñéóìïý. Ìüëéò îçìÝñùóå ïé ÌåóóÞíéïé áíôéëÞöèçêáí ôçí êëïðÞ ôçò óôÞëçò. Ãé áõôïýò ç êëïðÞ áõôÞ óÞìáéíå ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò ðüëçò ôïõò. ¸íôñïìïé, Üñ÷éóáí íá ðñïóåý÷ïíôáé êáé íá ðáñáêáëïýí ôï Èåü íá ôéìùñÞóåé åêåßíïí, ðïõ ôüëìçóå íá ôïõò ðÜñåé ôï éåñü óýìâïëü ôïõò. ÐñÜãìáôé ï Èåüò ôïõò ëõðÞèçêå êáé ìåôáìüñöùóå óå åëéÜ ôçí üìïñöç êïðÝëá, ðñïôïý ðñïëÜâåé íá åãêáôáëåßøåé ôá óýíïñá ôçò Ìåóóçíßáò êáé íá ãßíåé âáóßëéóóá. 48
- Ìç ìïõ ðåéò üôé Ýôóé ãåííÞèçêåò; ñþôçóå ç Ìáñßá åíèïõóéáóìÝíç. - Áõôüò åßíáé ï ìýèïò ìïõ. Åßðå ç åëéÜ ÷ùñßò íá äþóåé ðåñéóóüôåñåò äéåõêñéíßóåéò. - Ôé êñßìá! äéáìáñôõñÞèçêå ç ×ñéóôßíá. Èá ðñïôéìïýóá ç éóôïñßá óïõ íá Ý÷åé ùñáßï ôÝëïò. Ôï êïñßôóé íá ðáíôñåõüôáí ôïí áãáðçìÝíï ôïõ. Ôüóç áãÜðç, ôÝôïéá áõôïèõóßá ãéá ôï ôßðïôá! - Êé åãþ óôåíá÷ùñÞèçêá, ðáñáäÝ÷ôçêå ç Ìáñßá. - ÊáëÜ, áðÜíôçóå ç åëéÜ, áí åßíáé Ýôóé, íá óáò ðù Üëëç ìéá éóôïñßá. Íá óáò ðù ôçí éóôïñßá ôçò åëéÜò, üðùò ìïõ ôçí åßðå êáé ìÝíá ìéá åëéÜ ãåñüíôéóóá, ðïõ äåí õðÜñ÷åé ðéá. ÁõôÞ Þîåñå ðïëëÜ. Ìßëáãå ìå ôá ðïõëéÜ êáé ìÜèáéíå íÝá. Êáé ïé Üíèñùðïé ôüôå, åß÷áíå ðåñéóóüôåñï ÷ñüíï êáé ÷áßñïíôáí íá óõíáíôéïýíôáé êáé íá ìéëÜíå ãéá þñåò ðïëëÝò. Óôïí ßóêéï ôçò Ýëåãáí ðùò êÜèéóå êÜðïôå, ãéá íá îåêïõñáóôåß êáé íá óõíÝëèåé áðü ôç ìåãÜëç ôïõ êáôáóôñïöÞ ï ßäéïò ï Äáßäáëïò, ðñïôïý íá öôÜóåé óôçí Éôáëßá. Ìðïñåß åêåßíïò íá ôçò ìßëçóå ãéá ôï Ìßíùá. - Ôï Ìßíùá! áõôüí ðïõ åß÷å êëåéóìÝíï óôï ëáâýñéíèï ôïõ ôï Ìéíþôáõñï; áðüñçóå ï ÈáíÜóçò. Ìá ãé áõôüí ìéëÞóáìå öÝôïò óôï ìÜèçìá ôçò ìåëÝôçò ìáò! - Íáé, óõíÝ÷éóå ç åëéÜ. Ï Ìßíùáò Þôáí ï ðñþôïò ðñïóôÜôçò ôïõ éåñïý äÝíôñïõ ôçò åëéÜò. Ìå ôç óõóôçìáôéêÞ 49
êáëëéÝñãåéá ôçò, ï ìéíùéêüò ðïëéôéóìüò óçìåßùóå áëìáôþäç áíÜðôõîç. Ãýñù ôçò äçìéïõñãÞèçêå ïëüêëçñç ç êïéíùíéêÞ, ïéêïíïìéêÞ, ëáôñåõôéêÞ, åèéìéêÞ áëëÜ êáé êáëëéôå÷íéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ôçò åðï÷Þò. Óå ðïëëÜ áðü ôá êáëëéôå÷íéêÜ áñéóôïõñãÞìáôá ôçò ìéíùéêÞò ôÝ÷íçò, áðåéêïíßæïíôáé öýëëá, êëáäéÜ Þ êáé ïëüêëçñá åëáéüäåíôñá. Ç ðñïôßìçóç áõôÞ ðïõ Ýäåéîáí ïé êáëëéôÝ÷íåò ôçò åðï÷Þò, åêôüò áðü ôï üôé ìáò ðåñéãñÜöåé ðéóôÜ ôç ÷ëùñßäá ôïõ êñçôéêïý ôïðßïõ, ìáò äåß÷íåé ðáñÜëëçëá êáé ôçí åêôßìçóç ôùí áíèñþðùí óôï åëáéüäåíôñï. - Íáé, äéÝêïøå ï Öþôçò, èõìÜóôå ôéò öùôïãñáößåò ðïõ åßäáìå óôï ÊÝíôñï ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò áðü äéÜöïñá áñ÷áßá åõñÞìáôá, ðïõ åß÷áí ó÷Ýóç ìå ôçí åëéÜ… - Áñãüôåñá, óôçí ÁèÞíá ôùí êëáóóéêþí ÷ñüíùí, óõíÝ÷éóå ç åëéÜ, ïé êÜôïéêïé ôçò ðüëçò äçìéïýñãçóáí éó÷õñïýò äåóìïýò ìå ôï åëáéüäåíôñï, áöïý óýìöùíá ìå ôï ìýèï ç ÁèçíÜ öýôåøå ãéá ðñþôç öïñÜ ôï éåñü äÝíôñï óôçí Áêñüðïëç. - ÓôÜóïõ, ôç óôáìÜôçóå ç Ìé÷áÝëá. Áõôü ôï ìýèï ôïí îÝñïõìå êé åìåßò. ÐáéäéÜ èÝëåôå íá ôïí ðáßîïõìå; -Íáé! Åãþ èá åßìáé ç ÁèçíÜ! - Åãþ ï Ðïóåéäþíáò! - Åãþ ï ÊÝêñïðáò! ÐÜìå! ÊÜðïôå ç ÁèçíÜ êáé ï Ðïóåéäþíáò öéëïíßêçóáí ãéá ôï ðïéïò èá ðñïóôáôåýåé ôçí ðüëç ôçò ÁèÞíáò. Ï âáóéëéÜò ôçò ÁèÞíáò ÊÝêñïðáò, ãéá íá äþóåé ôÝëïò óôç äéáìÜ÷ç ôïõò, åßðå óôïõò äýï èåïýò, ðùò ç ðüëç èá áíÞêåé ó´ åêåßíïí ðïõ èá ÷Üñéæå óôïõò Áèçíáßïõò ôï ðéï ùöÝëéìï äþñï. Ï Ðïóåéäþíáò ôüôå, êÜñöùóå ôçí ôñßáéíÜ ôïõ óôïí éåñü âñÜ÷ï ôçò Áêñüðïëçò áð' üðïõ Üñ÷éóå íá áíáâëýæåé áëìõñü íåñü. Ðßóôåõå üôé ç ðçãÞ óôï Üíõäñï ôïðßï ôçò ÁôôéêÞò èá ôïõ ÷Üñéæå ôç íßêç. Ç ÁèçíÜ Ýêáíå íá öõôñþóåé áðü ôç ãç ìéá å50
ëéÜ öïñôùìÝíç ìå êáñðïýò. "Áõôü åßíáé ôï äþñï ìïõ", åßðå óôïõò êáôïßêïõò ôçò ðüëçò. "Ï êáñðüò ôïõ èá óáò ôñÝöåé, ôï ëÜäé ôïõ èá óáò öùôßæåé êáé ôï êëùíÜñé ôïõ èá åßíáé ôï óýìâïëï ôçò åéñÞíçò. ÁõôÞ ç ðüëç èá ãßíåé êÝíôñï ôùí ôå÷íþí êáé ôùí åðéóôçìþí. Èá åßíáé ôï ðíåõìáôéêü êÝíôñï üëïõ ôïõ êüóìïõ. ¼ëïé èá ôç æçëåýïõí ãéá ôç äüîá ôçò. Ç öÞìç ôçò èá áðëùèåß óôá ðÝñáôá ôïõ êüóìïõ". Ç Áèçíáßïé èåþñçóáí ôï äþñï ôçò ÁèçíÜò êáëýôåñï êáé ÷ñçóéìüôåñï êáé áíáêÞñõîáí ôç èåÜ ðñïóôÜôéäá ôçò ÁèÞíáò. - ÌðñÜâï ðáéäéÜ ìïõ! èáýìáóå ç åëéÜ ãéá íá óõíå÷ßóåé óå ëßãï. Ôï ëÜäé óõãêáôáëÝãåôáé ìáæß ìå ôï êñáóß óôá âáóéêÜ åßäç. Ðïëý óõ÷íÜ ïé ðéóôïß ðñïóöÝñáíå óôïõò èåïýò ëÜäé ìáæß ìå Üëëá ãåííÞìáôá, üðùò öñïýôá, óéôÜñé, ìÝëé êáé êñáóß. Öýëëá Þ êáé êëáäéÜ åëéÜò ôïðïèåôïýíôáí ìÝóá óôïõò ôÜöïõò óáí ðïëýôéìá åöüäéá ôïõ íåêñïý, ãéá ôïí Üë51
ëï êüóìï. Ïé ¸ëëçíåò, åîáêïëïõèïýí íá ÷ñçóéìïðïéïýí ôï åëáéüëáäï ãéá ôï öùôéóìü ôùí óðéôéþí êáé ôùí äçìüóéùí ïéêïäïìçìÜôùí óå ôÝôïéï âáèìü ðïõ ôï ëÜäé ôáõôßæåôáé ìå ôï öùò. Óôïõò éåñïýò íáïýò Ýêáéãáí ðÜíôá ïé ëý÷íïé ìå ôï åëáéüëáäï. Ç óçìáóßá ôçò åëéÜò êáé ôùí ðñïúüíôùí ôçò óôç äéáôñïöÞ Þôáí ôåñÜóôéá. Ï ÓïöïêëÞò ôçí áðïêÜëåóå "ðáéäïôñüöïí". Åêåßíá ôá ÷ñüíéá, Üñ÷éóå íá äéåõñýíåôáé ç ÷ñÞóç ôïõ åëáéüëáäïõ óôç ìáãåéñéêÞ. ÅðéíïÞèçêáí ðåñßðëïêïé ôñüðïé ìáãåéñéêÞò êáé áíáæçôÞèçêáí ðñùôüôõðåò éäÝåò. Ôï åëáéüëáäï Þôáí áðáñáßôçôï óôç ìáãåéñéêÞ ôùí øáñéþí, ôùí ÷üñôùí, ôùí äçìçôñéáêþí êáñðþí, ôùí ëá÷áíéêþí êáé ôùí ïóðñßùí. Ç ÷ñÞóç ôïõ åßíáé áðáñáßôçôç êáé óôç æá÷áñïðëáóôéêÞ. Ç æÞôçóç ôïõ ëáäéïý, äéáñêþò ìåãÜëùíå, Ýôóé üëï êáé ðåñéóóüôåñïé Üíèñùðïé áó÷ïëïýíôáí ìå ôçí åíôáôéêÞ åëáéïêáëëéÝñãåéá. Ìéá Üëëç äéáäåäïìÝíç ÷ñÞóç ôïõ åëáéüëáäïõ, åêåßíç ôçí åðï÷Þ Þôáí ç öáñìáêåõôéêÞ. ÐïëëÜ öáñìáêåõôéêÜ óêåõÜóìáôá åß÷áí ôüôå óá âÜóç ôïõò ôï ëÜäé. ÌåñéêÝò åöáñìïãÝò ôïõ åëáéüëáäïõ Þôáí óôç èåñáðåßá ôùí ÷ñüíéùí ðõñåôþí, ôùí ìéêñþí ðëçãþí, ôùí áðïóôçìÜôùí, ôùí åñåèéóìÝíùí ïýëùí, êáèþò êáé óôç äéáôÞñçóç ôçò ëåõêüôçôáò ôùí äïíôéþí êáé ùò áíôßäïôï óå ðåñéðôþóåéò åëáöñþí äçëçôçñéÜóåùí. - ÅìÝíá ï ìðáìðÜò ìïõ, äéÝêïøå ç Ìáñßá, öôéÜ÷íåé êÜèå 52
êáëïêáßñé ìüíïò ôïõ Ýíá öÜñìáêï ãéá ôéò ðëçãÝò, áðü ëÜäé êáé âÜëóáìï. -Ôé åßíáé ôï âÜëóáìï; ñþôçóå ç ¢ííá-Ìáñßá. - Ôï âÜëóáìï åßíáé Ýíá âüôáíï, åîÞãçóå ç Ìáñßá. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ êáëïêáéñéïý, áíèßæåé êáé âãÜæåé Ýíá êßôñéíï ëïõëïýäé. Áõôü ôï êüâåé ï ìðáìðÜò, ôï âÜæåé óå Ýíá äéáöáíÝò ìðïõêÜëé, ôï ãåìßæåé ìå åëáéüëáäï, ôï êëåßíåé åñìçôéêÜ êáé ôï áöÞíåé ìåñéêÝò ìÝñåò óôïí Þëéï. Ôï ëÜäé ÷Üíåé óôáäéáêÜ ôï ðñÜóéíï ÷ñþìá ôïõ. Ìüëéò ãßíåé êáôáêüêêéíï åßíáé Ýôïéìï. Óýìöùíá ìå ôïõò ðáëéïýò, åßíáé Ýíá áðü ôá êáëýôåñá åðïõëùôéêÜ åîùôåñéêþí ðëçãþí êáé åãêáõìÜôùí. Ï ðáððïýò ìïõ ìÜëéóôá Ýëåãå, üôé ôï âÜëóáìï èåñáðåýåé áêüìá êáé ôï Ýëêïò óôï óôïìÜ÷é. - Åìåßò ôñßâïõìå ôç ìðÝìðá ìáò ìå Ýíá åéäéêü ëáäÜêé ãéá ìùñÜ, ðåôÜ÷ôçêå ç ¢ííá-Ìáñßá. Ç ìáìÜ ëÝåé, üôé ìðïñåß íá ôçí ðïíÜåé ç ðëáôßôóá ôçò êé üôé áõôü ôç âïçèÜåé íá çñåìÞóåé. - ÅìÝíá ç ìáìÜ ìïõ âÜæåé óôï ìðÜíéï ôçò áñùìáôéêÜ ëÜäéá, åßðå ç Ìáñßá. Ìüíï ðïõ äåí åßíáé ðñÜóéíá. - ÐñÜãìáôé, Þñèå íá óõìðëçñþóåé ç åëéÜ. Ç ÷ñÞóç ôïõ åëáéüëáäïõ óôï ÷þñï ôïõ êáëëùðéóìïý, Þôáí áðü ðïëý ðáëéÜ äéáäåäïìÝíç. Óå åðï÷Ýò ðïõ äåí õðÞñ÷áí ïýôå óáðïýíéá, ïýôå õëéêÜ êáèáñéóìïý êáé óùìáôéêÞò õãéåéíÞò, ôï ëÜäé öáßíåôáé ðùò äéáäñáìÜôéæå ðñùôåýïíôá ñüëï. Áêüìá êáé ïé èåÝò ôïõ Ïëýìðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóáí ãéá ôçí ðåñéðïßçóç ôïõ óþìáôüò ôïõò, Ýíá åßäïò "áëïéöÞò" áðü ëÜäé åëéÜò. Ïé ãõíáßêåò áñùìÜôéæáí ôá ëÜäéá, ðïõ ðñïïñßæïíôáí ãéá ôïí êáèáñéóìü êáé ôçí õãéåéíÞ, åíþ ïé Üíôñåò ðåñéïñßæïíôáí óôï "êáèáñü" åëáéüëáäï. Ôá ëÜäéá áñùìáôßæïíôáí óõíÞèùò ìå öáóêïìçëéÜ, êýðåñç, ôñéáíôÜöõëëá, êÜñäáìï, êñüêï, ó÷ïßíï, êïñßáíäñï, êýìéíï, ìÜñáèï, óÝëéíï êëð. 53
- ÈõìÜóôå óôï âéâëßï ôïõ ÅõãÝíéïõ ÔñéâéæÜ ìå ôç ÄÝóðïéíá, ôï ðåñéóôÝñé êáé ôçí åëßôóá; öþíáîå ï ÈïäùñÞò. Ïé áèëçôÝò óõíÞèéæáí íá áëåßöïõí ôï óþìá ôïõò ðñéí áðü ôçí êáèçìåñéíÞ Üóêçóç óôá ãõìíáóôÞñéá, ôçí ðñïðüíçóç êáé ôïõò áãþíåò. - Ôé êñßìá íá ìçí ôï Ý÷ïõìå öÝñåé ìáæß ìáò, óêÝöôçêå äõíáôÜ ï ÐåñéêëÞò. Èá óïõ äéáâÜæáìå êáé óÝíá áõôÞ ôçí õðÝñï÷ç éóôïñßá ãéá ôïõò ïëõìðéáêïýò áãþíåò! - Êé åãþ ôñåëáßíïìáé ãéá éóôïñßåò, áíáóôÝíáîå ç åëéÜ ìáò. - Áí óïõ áñÝóïõí ïé éóôïñßåò ôüóï, ìðïñþ íá óïõ ðù åãþ, ðùò îåêßíçóáí ïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò, Ýôóé, üðùò ôï åßðå ôï ðåñéóôÝñé óôç ÄÝóðïéíá, ðñüôåéíå ç Ìáñßá. Ç éäÝá Üñåóå óå üëïõò. Ç Ìáñßá îåêßíçóå. - Óýìöùíá ìå ôç ìõèïëïãßá, üôáí ï Éäáßïò ÇñáêëÞò (ü÷é ï ãíùóôüò Þñùáò) âñÝèçêå óôçí Ïëõìðßá ìáæß ìå ôá ôÝóóåñá áäÝñöéá ôïõ, ôá Ýâáëå íá ôñÝîïõí, ãéá íá äåé ðïéïò èá Þôáí ï ãñçãïñüôåñïò. Ôï íéêçôÞ ôïí óôåöÜíùóå ìå Ýíá êëáäß åëéÜò, áðü ìéá åëéÜ, ðïõ åß÷å öõôÝøåé ï ßäéïò ðáëéüôåñá. Áõôüò Þôáí ï ðñþôïò áãþíáò äñüìïõ, ï ïðïßïò ìÜëéóôá Üñåóå ðïëý êáé ãé áõôü îáíáðñáãìáôïðïéÞèçêå ìå ôç óõììåôï÷Þ ðåñéóóüôåñùí áèëçôþí. ¸ôóé îåêßíçóáí ïé Ïëõìðéáêïß Áãþíåò. Ôï ìïíáäéêü âñáâåßï, ðïõ áðïôåëïýóå êáé ôç ìåãáëýôåñç äéÜêñéóç ãéá ôïõò íéêçôÝò ôùí áãþíùí, Þôáí Ýíá óôåöÜíé öôéáãìÝíï áðü ôïí «êüôéíï» äçëáäÞ áðü 54
ôçí Üãñéá åëéÜ. Ôá êëáäéÜ ôá Ýêïâå ðÜíôá Ýíá ìéêñü ðáéäß áðü ôçí åëéÜ ôçí «ÊáëëéóôÝöáíï». Ïé åëëáíïäßêåò Ýöôéá÷íáí ôá óôåöÜíéá êáé ôá ðñüóöåñáí óôïõò íéêçôÝò. Ìå ôï óôåöÜíé áõôü ðßóôåõáí, ðùò ìåôáâéâÜæïíôáí óôïõò íéêçôÝò ïé èåúêÝò äõíÜìåéò. - Ôþñá êáôÜëáâá, öþíáîå ï ÄçìÞôñçò, ãéáôß åðÝëåîáí ôï öýëëï ôçò åëéÜò ùò ôï Ïëõìðéáêü óýìâïëï ôïõ 2004. - Ôé èåò íá ðåéò; ñþôçóå ï ÌÜñéïò. - Áð' üôé îÝñù, åîÞãçóå ï ÄçìÞôñçò, Ýíá öýëëï åëéÜò áðïôÝëåóå ôçí ðçãÞ Ýìðíåõóçò ãéá ôï ðñþôï Ïëõìðéáêü óýìâïëï, ðïõ ôáîßäåøå óôéò ðÝíôå çðåßñïõò ìåôáöÝñïíôáò Ýíá ìÞíõìá åéñÞíçò ãéá ôïõò Ïëõìðéáêïýò Áãþíåò ôïõ 2004. Ç äÜäá Ýìïéáæå ìå Ýíá öýëëï åëéÜò êáé ç öüñìá ðïõ ôçò äüèçêå ó÷åäéÜóôçêå áðü ôïí ÁíäñÝá Âáñþôóï ðÜíù óôéò ãñáììÝò êáé ôï áñìïíéêü ó÷Þìá åíüò åëáéüöõëëïõ. - ÊáôáðëçêôéêÜ! ÕðÝñï÷á! åíèïõóéÜóôçêå ç åëéÜ. ÐñÜãìáôé, óôïí áñ÷áßï êüóìï ü÷é ìüíï ôá êëáäéÜ áëëÜ êáé ôï ëÜäé Þôáí Üìåóá óõíäåäåìÝíï ìå ôéò äéÜöïñåò áèëçôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò. Åãþ ìðïñþ íá óáò ðùò ãéá ìéá Üëëç ìåãÜëç ãéïñôÞ ôïõò Ðáíáèçíáúêïýò áãþíåò, ðïõ ãßíïíôáí ôüôå êÜ55
èå ôÝóóåñá ÷ñüíéá óôçí ÁèÞíá ðñïò ôéìÞ ôçò èåÜò ÁèçíÜò. ¼ëïé ðÞñáìå èÝóåéò ãéá íá áêïýóïõìå. -Ôï ðñüãñáììá ìåôáîý Üëëùí, ðåñéëÜìâáíå êáé áèëçôéêïýò áãþíåò. Ùò Ýðáèëï ïé íéêçôÝò ôùí áãþíùí áõôþí Ýðáéñíáí ôï Ðáíáèçíáúêü ëÜäé. Ôï ëÜäé ôï ìïßñáæáí óôïõò áèëçôÝò ìÝóá óå ìåãÜëá, æùãñáöéóìÝíá ðÞëéíá áããåßá, ðïõ ôá ïíüìáæáí ðáíáèçíáúêïýò áìöïñåßò. Åêôüò áðü ôïí ðñþôï íéêçôÞ, âñáâåßï Ýðáéñíå êáé ï äåýôåñïò. Ï áñéèìüò ôùí áìöïñÝùí, ðïõ êÝñäéæå ï êÜèå íéêçôÞò, åîáñôéüôáí áðü ôï áãþíéóìá, ðïõ åß÷å ðñùôåýóåé. Óýìöùíá ìå êÜðïéåò åðéãñáöÝò, ç ðïóüôçôá ôïõ ëáäéïý ìðïñåß íá Ýöôáíå êáé ôïõò 5 ôüíïõò. ºóùò åðåéäÞ ïé áèëçôéêïß áãþíåò óôçí Áñ÷áßá ÅëëÜäá, ãßíïíôáí ìüíï åÜí õðÞñ÷å åéñÞíç, ç åëéÜ íá ôáõôßóôçêå ìáæß ôçò. ÁðïôÝëåóå êáé áðïôåëåß ùò óôéò ìÝñåò ìáò ôï óýìâïëï ôçò åéñÞíçò. Ôüôå, ïé áããåëéïöüñïé ðïõ óôÝëíïíôáí, ãéá íá ìåôáöÝñïõí ôï ìÞíõìá ôçò åéñÞíçò Þ íá æçôÞóïõí áíáêù÷Þ, Ýðñåðå íá êñáôïýí óôï ÷Ýñé ôïõò Ýíá êëáäß åëéÜò. Áõôü óçìáôïäïôïýóå ôç ëÞîç ôùí ðïëåìéêþí åðé÷åéñÞóåùí. - Åìåßò ìéá ìÝñá óôï ó÷ïëåßï ìáò, äéÝêïøå ç ÆùÞ, æùãñáößóáìå ôï êëáäÜêé ôçò åëéÜò ìáæß ìå ôï ðåñéóôÝñé ôçò åéñÞíçò. - Åãþ äåí Þìïõí åêåß, èõìÞèçêå ç Óôáõñïýëá, ãéá íá äù ôï êüëðï, ðïõ ìáò Ýäåéîå ç êõñßá, ðùò íá æùãñáößæïõìå åýêïëá Ýíá ðåñéóôÝñé ìå ôçí ðáëÜìç êé Ýâáëá ôï âñÜäõ ôï ìðáìðÜ ìïõ íá ìïõ ó÷åäéÜóåé Ýíá. 56
- ¼ëïé ãÝëáóáí. Áêïëïýèçóå óéùðÞ. Åß÷áìå áêïýóåé ôéò áðßóôåõôåò éóôïñßåò ôçò ãÝñéêçò åëéÜò. ÊáíÝíáò äåí Þèåëå ðéá íá ìéëÞóåé. Ãýñù áðü ôïí ñïæéáóìÝíï êïñìü ôçò îáðëþóáìå êáé ôáîéäåýáìå ìå ôï íïõ, Üëëïò óôçí áñ÷áßá ÓðÜñôç, Üëëïò óôçí Éèþìç êé Üëëïò áíÜìåóá óå Ôïýñêïõò êáâáëÜñçäåò ôïõ ÉìðñáÞì. Ôüôå ìéá ãëõêéÜ ìåëùäßá, Ýêïøå êÜèå ìáò óêÝøç êé Ýêëåøå üëùí ìáò ôçí ðñïóï÷Þ. ¸íá ìáýñï ðïõëÜêé ìå êßôñéíï ñÜìöïò, Ýíáò êüôóõöáò, Þñèå êáé êÜèéóå óå Ýíá êëáäß ãéá íá ìáò ìáãÝøåé ìå ôï êåëÜçäçìÜ ôïõ. Ôï ôñáãïýäé ôïõ Þôáí õðÝñï÷ï. ¼ëåò ïé ëÝîåéò ôïõ êüóìïõ äåí ìáò âïÞèçóáí íá ôï ðåñéãñÜøïõìå. ÊáíÝíáò äåí ôüëìçóå íá äéáêüøåé ôï êáëëßöùíï ðïõëß. ÊÜðïéïò êñüôïò üðëïõ Ýóðáóå ôç äéêÞ ìáò óéùðÞ, ôï êïôóýöé óþðáóå êáé ðÝôáîå ôñïìïêñáôçìÝíï ìáêñéÜ, ãéá íá ÷áèåß Ýôóé îáöíéêÜ üðùò ðñéí áðü ëßãï åß÷å Ýñèåé. Ðñéí ðñïëÜâïõìå íá áíôéäñÜóïõìå ç åëéÜ Üñ÷éóå ðÜëé íá ìéëÜåé. - Åßìáóôå ößëïé ìå ôïí êüôóõöá. ¸ñ÷åôáé êÜèå ìÝñá ðñéí áñ÷ßóåé ôï ôóéìðïëüãçìá, ãéá íá ì' åõ÷áñéóôÞóåé ìå ôç ãëõêéÜ öùíÞ ôïõ. Êé åãþ ôïõ äßíù áðëü÷åñá ôïõò êáñðïýò ìïõ, ðïõ ôüóï ôïõ áñÝóïõí. Ìüëéò ôåëåéþóåé ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ, áñ÷ßæåé ëáßìáñãá íá êáôáðßíåé ôéò åëéÝò ìïõ ïëüêëçñåò êé ýóôåñá öåýãåé ãéá íá ãõñßóåé óôç öùëéÜ ôïõ. - Ðåñßåñãï; áíáñùôÞèçêå ï ÄçìÞôñçò, äåí ôïí ðïíÜåé ôï óôïìÜ÷é ôïõ Ýôóé üðùò êáôáðßíåé ôá êïõêïýôóéá; - Äåí ôïí Ý÷ù ñùôÞóåé. ÐÜíôùò ðñÝðåé íá ôá äïõëåýåé êáëÜ ìåò óôçí êïéëéÜ ôïõ. Ãéá íá ôá ÷ùíÝøåé, âãÜæåé áðü ôï óôïìÜ÷é ôïõ Ýíá õãñü. Áõôü ôï õãñü ôá êÜíåé íá ÷Üóïõí ôçí îýëéíç óêëçñÜäá ðïõ ôá äéáêñßíåé, ôá ìáëáêþíåé ôüóï ðï57
ëý, ðïõ áí ôá áðïâÜëåé óå êáôÜëëçëï Ýäáöïò, áíïßãïõí êáé öõôñþíïõí êáé ãßíïíôáé íåáñÜ äåíôñÜêéá. - Ôþñá êáôÜëáâá, ãéáôß ï ðáððïýò ìïõ ÷Üíåôáé ôá áðïãåýìáôá ìÝóá óôïõò ëüããïõò, ãéá íá öÝñåé ôéò áãñéåëßôóåò! óêÝöôçêå äõíáôÜ ç ÆùÞ. - Åìåßò óôçí ôÜîç ìáò ìáëáêþóáìå ôéò öáêÝò óôï íåñü êáé óå ëßãåò ìÝñåò öýôñùóáí êé Ýãéíáí êáôáðñÜóéíåò, äéÝêïøå åíèïõóéáóìÝíç ç ¢ííá - Ìáñßá. - Íáé êÜðùò Ýôóé, óõíÝ÷éóå ç åëéÜ ìüíï ðïõ ôá äéêÜ ìïõ êïõêïýôóéá, åßíáé áäýíáôïí íá öõôñþóïõí ìïíÜ÷á ìå íåñü. Ãéá íá óêÜóïõí êáé íá ìåãáëþóïõí, ðñÝðåé íá ðåñÜóïõí áðü ôï óôïìÜ÷é åíüò ðïõëéïý. Ôï äÝíôñï ðïõ ìåãáëþíåé, äåí åßíáé óáí åìÝíá ìéá åëéÜ. Åßíáé ìéá áãñéåëéÜ. Ãéá íá êÜíåé êáñðü, èá ðñÝðåé ìüëéò ìåãáëþóåé ëßãï íá ôçí êåíôñþóåé Ýíáò Üíèñùðïò. - Íá ôçí êåíôñþóåé; åíèïõóéÜóôçêå ï ÄçìÞôñçò, ðñéí ëßãåò ìÝñåò, åß÷á ðÜåé âüëôá ìå ôï ìðáìðÜ óôï ÷ôÞìá. ¼óï åãþ Ýðáéæá, åêåßíïò ìáóôüñåõå êÜôé ðÜíù óå êÜôé êïñìïýò. Ìïõ Üñåóå áõôü ðïõ Ýêáíå êáé ðÞãá íá ôïí ñùôÞóù. Ôüôå ìïõ åîÞãçóå, ðùò áëëÜæåé ôéò åëéÝò óôï ÷ôÞìá. Ôéò ìåôáôñÝðåé áðü ÷ïíôñïëéÝò óå øéëïëéÝò. Ç äéáäéêáóßá áõôÞ ïíïìÜæåôáé óôá ìÝñç ìáò êÝíôñùìá, åíþ óå Üëëá ìÝñç óõíçèßæïõí íá ôçí ëÝíå ìðüëéáóìá. Ìïõ åîÞãçóå êáé ðùò ãßíåôáé. Ïëüêëçñç ç ôÜîç êñåìÜóôçêå áðü ôï óôüìá ôïõ ÄçìçôñÜêç. - Ëïéðüí; áíáöþíçóáí üëïé ìáæß. - Íá, êüâïõìå ôá êëáäéÜ ôïõ õðïøÞöéïõ äÝíôñïõ, óõíÝ÷éóå ðáèéáóìÝíïò ï ÄçìÞôñçò. ÁöÞíïõìå ìüíï ôïí êïñìü. ¸÷ïõìå äéáëÝîåé ôçí ðïéêéëßá ôïõ äÝíôñïõ ðïõ èÝëïõìå íá áðïêôÞóïõìå êé Ý÷ïõìå êüøåé äõï ôñßá ãåñÜ êëáäÜêéá áðü áõôÞ. Óôç óõíÝ÷åéá Ý÷ïõìå ðåëåêÞóåé ìå Ýíá êïöôåñü ìá58
Ç
÷áßñé ôç ìéá Üêñç ôùí ìéêñþí êëáäéþí. ÁõôÜ ôá ìðÞãïõìå óå ôñýðåò, áíïéãìÝíåò ìÝóá áðü ôïí åîùôåñéêü öëïéü ôïõ êïñìïý ôïõ äÝíôñïõ, ðïõ èá êåíôñþóïõìå. ÌåôÜ, êëåßíïõìå åñìçôéêÜ ôïí ðëçãùìÝíï êïñìü ìå ìéá åéäéêÞ ëÜóðç, ãéá íá ìç ÷Üóåé ôï äÝíôñï ôïõò ÷õìïýò ôïõ. ÓêåðÜæïõìå ìå Ýíá êïììÜôé ðáíéïý ôç ëÜóðç êáé äÝíïõìå ãåñÜ, ãéá íá ìçí îåêïëëÞóåé. Ôá ìéêñÜ êëáäÜêéá, ðáßñíïõí óéãÜ óéãÜ ôéò ïõóßåò ðïõ ÷ñåéÜæïíôáé êáé áñ÷ßæïõí íá áéóèÜíïíôáé üìïñöá óôï êáéíïýñéï ôïõò óðßôé êáé ìåãáëþíïõí. ¸ôóé ìåôÜ áðü ëßãï êáéñü, Ý÷ïõìå áðïêôÞóåé ôï äÝíôñï ôçò åðéèõìßáò ìáò. Ôá ðáéäéÜ êïßôáîáí ìå èáõìáóìü ôï ÄçìÞôñç. - ¼ôáí ôï äåíôñÜêé åßíáé ìéêñü, ðñüóèåóå ç åëéÜ, êáé äåí Ý÷åé áêüìá ó÷çìáôßóåé Ýíá ÷ïíôñü êïñìü ôá ðñÜãìáôá åßíáé ëßãï äéáöïñåôéêÜ. Óôï ëåðôü âëáóôü ôïõ Üãñéïõ öõôïý áíáóçêþíïõí ôï öëïéü (öëïýäá) êÜíïíôáò ìå êïöôåñü ìá÷áéñÜêé ìéá ôïìÞ óå ó÷Þìá Ô Þ êé åêåß ôïðïèåôïýí Ýíá êïììáôÜêé öëïéü ìå ìÜôé áðü ôï Þìåñï äÝíôñï. Óôç óõíÝ÷åéá äÝíïõí óöé÷ôÜ ôçí ôïìÞ, êáé ýóôåñá áðü 8-10 çìÝñåò ôçí îáíáëýíïõí. Ïé ÷õìïß ôïõ Üãñéïõ öõôïý ôñÝöïõí ôï ìÜôé ôïõ åìâïëßïõ êáé áñ÷ßæåé íá âëáóôáßíåé ôï íÝï äÝíôñï ôçò åðéëåãìÝíçò ðéá ðïéêéëßáò. Ï íåáñüò âëáóôüò êéíäõíåýåé Üìåóá áðü ôïí éó÷õñü Üíåìï Þ áðü öõôïöÜãá æþá êáé ðñÝðåé íá ðñïóôáôåõôåß. ¸íá áðëü óôÞñéãìá êáé ìéá äéêôõùôÞ ðåñßöñáîç åßíáé ü,ôé ôïõ ÷ñåéÜæåôáé ìÝ÷ñé íá ìåãáëþóåé. Áõôüò ï ôñüðïò «ìå ìÜôé», ÷ñçóéìïðïéåßôáé üôáí ôï öõôü åßíáé ìéêñü, åíþ ï ôñüðïò ðïõ ìáò åßðå ï ÄçìÞôñçò, ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôá ìåãÜëá äÝíôñá. Ï ÈáíÜóçò ðÞñå ôï ëüãï êáé óõíÝ÷éóå. - ÅìÝíá ï ðáððïýò ìïõ, ìïõ åßðå üôé, áí êÜðïéïò èÝëåé, ìðïñåß ðÜíù óôïí ßäéï êïñìü íá êåíôñþóåé äýï äéáöïñåôéêÝò ðïéêéëßåò äÝíôñùí. 59
- ÓéãÜ! ôïí áðïðÞñå áìÝóùò ç Ìáñßá. - ÁëÞèåéá ëÝù, Ýâáëå üëç ôïõ ôçí ðåéóôéêüôçôá ï ÈáíÜóçò. ÐÜíù óå ìéá íåñáíôæéÜ ãéá ðáñÜäåéãìá, ìðïñåßò íá âÜëåéò äýï äéáöïñåôéêÜ äÝíôñá. Íá âÜëåéò áò ðïýìå ìéá ëåìïíéÜ áðü ôç ìéá ìåñéÜ êáé áðü ôçí Üëëç ìéá ðïñôïêáëéÜ. ¸ôóé Ý÷åéò äýï óå Ýíá. Ôá ðáéäéÜ åíèïõóéÜóôçêáí ìå ôçí éäÝá êáé Üñ÷éóáí íá äçìéïõñãïýí ìå ôç öáíôáóßá ôïõò äéÜöïñåò ðïéêéëßåò äÝíôñùí. - Íá óáò ðù üìùò åäþ, Þñèå êáé óõìðëÞñùóå ç åëéÜ, ãéá íá âïçèÞóåé ôéò óêÝøåéò ôùí ðáéäéþí, üôé äå ìðïñåßò íá äçìéïõñãÞóåéò ü,ôé äÝíôñï èåò óå ïðïéïíäÞðïôå êïñìü. Ï äéêüò ìïõ êïñìüò ãéá ðáñÜäåéãìá, ìðïñåß íá äþóåé æùÞ ìïíÜ÷á óôéò äéÜöïñåò ðïéêéëßåò åëéÜò ðïõ õðÜñ÷ïõí. ÊáíÝíá Üëëï åßäïò äÝíôñïõ äå ìðïñåß íá æÞóåé óôïí êïñìü ìéáò åëéÜò. - Ôé êñßìá, óôåíï÷ùñÞèçêå ç Ìé÷áÝëá. Êé Ýóâçóå áð' ôï ìõáëü ôçò, ôçí åéêüíá ôïõ "ðïëõöñïõôüäåíôñïõ" ôïõ êÞðïõ ôçò. - ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÝò ðïéêéëßåò åëéÜò; Åãþ ãíùñßæù ìüíï ôéò ÷ïíôñïëéÝò êáé ôéò ëáäïëéÝò, äÞëùóå ï Öþôçò. - Ç åëéÜ ðáéäéÜ ìïõ, áãáðÞèçêå ðïëý áðü ôïí Üíèñùðï. Ôáîßäåøå ìáæß ôïõ, ãéá íá öõôåõôåß óå êáéíïýñéïõò ôüðïõò. ÁíáãêÜóôçêå íá æÞóåé óå äéÜöïñá ìÝñç, üðïõ ïé óõíèÞêåò äåí Þôáí ðÜíôïôå ßäéåò. Áðü ôá ðáñáèáëÜóóéá, áíÝâçêå óôá çìéïñåéíÜ. ÂñÝèçêå óå ÷þìáôá åýöïñá êáé óå ÷þìáôá Üãïíá. Öýôñùóå ðëÜé óå ðïôÜìéá êáé ëßìíåò, üðïõ ôï íåñü áöèïíïýóå. ÁíáãêÜóôçêå íá æÞóåé óå ìÝñç Üíõäñá êáé îåñéêÜ. ¸ðñåðå íá óõìöéëéùèåß ìå ôïí áÝñá, ìå ôç âñï÷Þ, ìå ôïí Þëéï. Ôïí Þëéï ôïí áãÜðçóå ìå éäéáßôåñï ðÜèïò. ¼÷é ôïí êáõôåñü, áëëÜ ôï ëáìðåñü, ôïí åýêñáôï Þëéï ôçò Ìåóïãåß60
ïõ. ¸ðñåðå íá ðñïóáñìïóôåß óôéò éäéáéôåñüôçôåò êÜèå ôüðïõ. ¸ôóé äéáìïñöþèçêáí ðïëëÝò ðïéêéëßåò. - Èá ìáò ðåéò ìåñéêÝò; æÞôçóå ç ×ñéóôßíá. - ÖõóéêÜ! ¼ëïé ãíùñßæåôå ôçí áñ÷üíôéóóá ÷ïíôñïëéÜ Êáëáìþí, ðïõ ëÝãåôáé êáé áçôïíý÷é. ¢ëëåò, ðïëý ãíùóôÝò ðïéêéëßåò åßíáé ç Êïñùíáßéêç, ðïõ ëÝãåôáé êáé ÂÜôóéêç, ç ÌáôóïëéÜ ðïõ ëÝãåôáé êáé ÔóïõíÜêé êáé ç Ìåãáñåßôéêç. ÕðÜñ÷ïõí áêüìá ç åëéÜ ôçò ¢ìöéóóáò, ç ïðïßá åßíáé ìéá ðñÜóéíç óöáéñéêÞ ÷ïíôñïëéÜ, ôï ÌáíÜêé óå äéáöïñåôéêÝò åêäï÷Ýò (ÃëõêïìáíáêïëéÜ êáé ÁãïõñïìáíáêïëéÜ). Ç ÊáñõäïëéÜ åßíáé ìéá ÷ïíôñïëéÜ, ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé êáé ãéá ëÜäé. ÁõôÞ ðñïóáñìüóôçêå êáé áíôÝ÷åé óå øý÷ïò ìÝ÷ñé -12oC êåëóßïõ. - Íáé, åãþ ìéá öïñÜ ìå ôïõò ãïíåßò ìïõ óå Ýíá âïõíü ôçò Áñêáäßáò åßäá åëéÝò, äéÝêïøå ç Ìáñßá. Ï ìðáìðÜò ìïõ, ìïõ åîÞãçóå üôé, åðåéäÞ ïé åëéÝò áõôÝò åßíáé áëëéþôéêåò áðü ôéò åëéÝò ôçò Ìåóóçíßáò, áíôÝ÷ïõí ðåñéóóüôåñï óôéò ÷áìçëüôåñåò èåñìïêñáóßåò ôïõ âïõíïý. - Ïé äéêÝò ìáò äåí áíôÝ÷ïõí ôçí ðáãùíéÜ, åßðå ï ÄçìÞôñçò. ÐÝñóé ÷éüíéóå óôïõ ÓéÜìáñé êáé ðïëëÜ äÝíôñá Ýðáèáí æçìéÜ. Ï ìðáìðÜò åßðå üôé ôá Ýêáøå ï ðÜãïò. Áñãüôåñá Þñèå êé Ýíáò ãåùðüíïò ãéá íá åêôéìÞóåé ôçí êáôÜóôáóç. - Åäþ ðïõ ôá ëÝìå, äå ìáò áñÝóåé êáèüëïõ ï ÷éïíéÜò, ðÞñå ôï ëüãï ç åëéÜ, ãé áõôü Üëëùóôå ðñïôéìÜìå ôá ðáñáèáëÜóóéá ìÝñç. Ùóôüóï ïé åëéÝò åßíáé åõðáèåßò êáé óôçí ðáñáôåôáìÝíç Ýêèåóç óôï äõíáôü Þëéï Þ óôïõò èåñìïýò áíÝìïõò ôïõ êáëïêáéñéïý, ôï ëßâá Þ áêüìá óôçí ðÜ÷íç êáé óôçí ïìß÷ëç ôùí ðåäéÜäùí. Ï ãëõêüò êáéñüò ðïõ åðéêñáôåß óôéò ìåóïãåéáêÝò ÷þñåò, åßíáé ï ëüãïò, ðïõ åõíüçóå ôçí åíôáôéêÞ åëáéïêáëëéÝñãåéá, óôçí ðåñéï÷Þ. Ç Ìåóüãåéïò åßíáé ç ðáôñßäá ìáò. 61
- Íáé, ôï îÝñù åßðå ï ÌðÜìðçò, óôçí ôÜîç ìáò æùãñáößóáìå ôï ÷Üñôç ôçò Ìåóïãåßïõ, êáé ìéëÞóáìå ãéá ôçí êáëëéÝñãåéá ôçò åëéÜò. - ÌéëÞóáìå êáé ãéá ôéò äéáôñïöéêÝò óõíÞèåéåò ôùí ìåóïãåéáêþí ÷ùñþí, èõìÞèçêå ç ×ñéóôßíá. Ôï åëáéüëáäï êáôÝ÷åé êåíôñéêÞ èÝóç óôç ìåóïãåéáêÞ êïõæßíá. ÌÝóá áðü ðïëëÝò åðßóçìåò Ýñåõíåò, Ý÷åé áðïäåé÷ôåß ç åõåñãåôéêÞ ôïõ åðßäñáóç óôçí õãåßá. - ¹ôáí ôç ìÝñá, ðïõ ó÷åäéÜóáìå ôç äéáôñïöéêÞ ðõñáìßäá óôï ó÷ïëåßï, åßðå ï ÈïäùñÞò. - Êáé êïëëÞóáìå ðÜíù äéÜöïñá ôñüöéìá, ðïõ ðñïçãïõìÝíùò åß÷áìå êüøåé áðü ôá ðåñéïäéêÜ, óõìðëÞñùóå ç Ìé÷áÝëá. - Á! ¸÷ù ìéá éäÝá! Ãéáôß äå ëÝìå ôï ðïéçìáôÜêé ìáò óôçí åëéÜ; ðñüôåéíå ï Êùíóôáíôßíïò. ¼ëá ìáæß Üñ÷éóáí íá áðáããÝëëïõí ìå ÷áñÜ: Äå óïõ ÷ñåéÜæåôáé ãéáôñüò, åëáéüëáäï óáí ôñùò. Ìå ôï ëÜäé áí ôçãáíßóåéò, ìçí ôï îáíá÷ñçóéìïðïéÞóåéò. Ç õãåßá èá óïõ ëåßðåé, áí êáôáíáëþíåéò ëßðç. 62
Ðéï õãéåéíÜ ôá öáãçôÜ ìå üóðñéá, ëá÷áíéêÜ. ×ñÞóéìç ãéá ôçí õãåßá, åßíáé êáé ç öñïõôïöáãßá. Óá âáñéÝóáé ôá «÷ïñôÜñéá» âÜëå óôï ôñáðÝæé øÜñéá. ÊñÝáò íá ôï ôñùò ìå ìÝôñï, ðñéí óå ðÜåé óôïí ¢ãéï ÐÝôñï. Ðéüôåñï åßíáé âëáðôéêÜ ôá ãëõêÜ ô' áëëáíôéêÜ. Åðéêßíäõíá ô' áëÜôéá, ôá öáãéÜ óå óáêïõëÜêéá. Ôï ðïëý öáÀ óêïôþíåé, ôï ïéíüðíåõìá åîïíôþíåé. - Ðïðü! äéÝêïøå ó÷åäüí ï ÌÜñéïò. ÈõìÜóôå ðáéäéÜ, åêåßíá ôá õðÝñï÷á óÜíôïõéôò ìå öñÝóêï ëÜäé êáé ôõñß, ðïõ öÜãáìå óôï ÊÝíôñï ÐåñéâáëëïíôéêÞò Åêðáßäåõóçò ôçí çìÝñá ðïõ ðáñáêïëïõèÞóáìå ôï Ðñüãñáììá ôçò åëéÜò. - Áí ôï èõìÜìáé ëÝåé, åßðå ï ÄçìÞôñçò. Åãþ Ýöáãá ôñßá. - Öáßíåôáé üôé óïõ Üíïéîáí ôçí üñåîç ôá ðáé÷íßäéá, ðïõ ðáßîáìå, üôáí öôÜóáìå åêåß, åßðå ç Óôáõñïýëá. - ÌáêÜñé íá îáíáðçãáßíáìå! åõ÷Þèçêå ï Öþôçò. Åãþ èá Þèåëá íá äù Üëëç ìéá öïñÜ üëåò áõôÝò ôéò öùôïãñáößåò. ÌåôÜ áðü üóá Üêïõóá óÞìåñá ãéá ôçí åëéÜ, óßãïõñá èá ôéò Ýâëåðá ìå Üëëï ìÜôé. - ÁëÞèåéá, äåí åßðáìå óôçí åëéÜ ãéá ôï ôåñÜóôéï åêåßíï åëáéüäåíôñï ðïõ åðéóêåöôÞêáìå óôçí ÊáëáìÜôá ôï ÄåêÝìâñç, èõìÞèçêå ç Ìáñßá. - ¿óôå ðÞãáôå ëïéðüí êáé óôç ãÝñéêç åëéÜ, ðïõ âñßóêåôáé óôïí ðåñßâïëï ôïõ ÊÝíôñïõ ÃåùñãéêÞò Åêðáßäåõóçò ôçò ÊáëáìÜôáò; øéèýñéóå ìå ôñåìïõëéáóôÞ öùíÞ áõôÞ ôç öïñÜ 63
ç êáéíïýñéá ìáò ößëç. ¸÷ù áêïýóåé ãéá áõôÞí ðïëëÜ. ËÝíå, ðùò ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ðïëý ìåãÜëï êáé êáñðåñü äÝíôñï ôçò ðïéêéëßáò Êáëáìþí. ËÝíå, ðùò åßíáé êé áõôÞ üðùò åãþ, üôé áðÝìåéíå áðü ôï ïëïêáýôùìá ôïõ ÉìðñáÞì. - ¸ôóé åßíáé, ðÞñå ôï ëüãï ï ÈáíÜóçò. Áð' üôé ìáò åßðå ç êõñßá, ðïõ ìáò îåíÜãçóå åêåß, áõôü ôï äÝíôñï ðáñÜãåé ôüóï êáëÞò ðïéüôçôáò åëéÝò, þóôå êÜèå ÷ñüíï ìðïëéÜæïíôáé áð' áõôü åêáôïíôÜäåò Üëëá, óå äéáöïñåôéêÝò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò. ¸÷åé ýøïò ðåñßðïõ ï÷ôþ ìÝôñá. Ç öõëëùóéÜ ôçò Ý÷åé äéÜìåôñï åííéÜ ìÝôñá, åíþ ï êïñìüò ôçò ó÷çìáôßæåé, êïõöÜëá ðïõ Ý÷åé äéÜìåôñï åíüò ìÝôñïõ. Óôá äýï ìÝôñá ï êïñìüò äéáêëáäßæåôáé óå ÷ïíôñïýò êëþíïõò. Ôï ÄåêÝìâñç ìÜëéóôá, ðïõ åß÷áìå ðÜåé íá ôçí äïýìå, ôá êëáäéÜ ôçò Þôáí êáôÜöïñôá áðü ìåãÜëåò, ìáýñåò åëéÝò. Õðïëïãßæåôáé üôé ôï äÝíôñï Ý÷åé çëéêßá 800 ÷ñüíéá. Ðáëáéüôåñá Üíçêå óå ìåãÜëï åëáéþíá, áëëÜ üôáí ðÝñáóáí ôá óôñáôåýìáôá ôïõ ÉìðñáÞì, ôïõ Ýâáëáí öùôéÜ ãéá íá åêäéêçèïýí ôïõò ¸ëëçíåò åðáíáóôÜôåò. - Åãþ äåí Ý÷ù äåé ðéï ìåãÜëï êïñìü, óõíÝ÷éóå ç ÆùÞ. Èõ64
ìÜóôå ðïõ ðéáóôÞêáìå üëïé ìáæß ÷Ýñé ÷Ýñé ãéá íá êÜíïõìå Ýíáí êýêëï ãýñù ôçò êáé íá ôçí áãêáëéÜóïõìå. - ÖõóéêÜ! åðéâåâáßùóå ç Ìáñßá. Ìðïñïýìå ìÜëéóôá üôáí îáíáÝñèïõìå åäþ, íá óïõ öÝñïõìå ôéò öùôïãñáößåò, ðïõ ìáò ôñÜâçîå ç êõñßá ìáò. Ç þñá åß÷å ðéá ðåñÜóåé. Ï Þëéïò åß÷å áíÝâåé øçëÜ. Ôá áãñéïëïýëïõäá Ýëáìðáí ëïõóìÝíá óôï öùò ôïõ. Öáßíåôáé ðùò êé åìåßò åß÷áìå ðÝóåé ðÜëé óå ðåñéóõëëïãÞ. Ìïíáäéêüò Þ÷ïò ðéá, ôï áíïéîéÜôéêï îåöÜíôùìá ôùí æïõæïõíéþí. ÓéãÜóéãÜ ìáæÝøáìå ôá ðñÜãìáôÜ ìáò, ãéá íá ãõñßóïõìå óôï ó÷ïëåßï ìáò. Áðï÷áéñåôßóáìå ôçí êáéíïýñéá ìáò ößëç, ìå ôçí õðüó÷åóç ðùò äå èá ôçí îå÷Üóïõìå êáé ðÞñáìå ôï äñüìï ôçò åðéóôñïöÞò.
65
ÂñÞêáìå êáé óå âéâëßá ôçò åëéÜò ôá ìåãáëåßá. Ðáñáìýèéá, äéçãÞóåéò, ÷ùñáôÜ êáé áíáìíÞóåéò.
Ì
å áöïñìÞ ôçí ðáãêüóìéá çìÝñá ôïõ âéâëßïõ óôéò 2 ôïõ Áðñßëç, ç ôÜîç ìáò áðïöÜóéóå í' áíáæçôÞóåé âéâëßá, ðïõ íá áíáöÝñïíôáé ìå ôïí Ýíáí Þ ôïí Üëëï ôñüðï óôçí åëéÜ. Îåóêïíßóáìå üëïé ôéò âéâëéïèÞêåò ìáò. ÊÜðïéïé áíÝëáâáí íá øÜîïõí óôç âéâëéïèÞêç ôïõ ó÷ïëåßïõ. ÊÜðïéïé Üëëïé åðéóôñÜôåõóáí üëï ôï ðñüèõìï óõããåíïëüé, ãéá íá âñïõí ðçãÝò. ÅðéôÝëïõò Þñèå ç óôéãìÞ ôçò ìåãÜëçò ðáñïõóßáóçò. Îåêßíçóå ðñþôïò ï ÄçìÞôñçò: - Åãþ áíáêÜëõøá ôï âéâëßï: «Ôï áëöáâçôÜñé ôçò öýóçò», ðïõ Ý÷åé ãñÜøåé ç Ìáñßá ÖñáãêéÜ êé Ý÷åé åêäïèåß áðü ôá ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá. Åßíáé Ýíá ðïëý ùñáßï âéâëßï ìå êáôáðëçêôéêÞ åéêïíïãñÜöçóç. Ãéá êÜèå ãñÜììá ôïõ áëöÜâçôïõ Ý÷åé äéáëÝîåé ìéá ðïëý ùñáßá éóôïñßá êÜðïéïõ æþïõ Þ öõôïý. Óôï Å, Ý÷åé ôï ìýèï: «Ç åêäßêçóç ôçò åëéÜò». ÅìÝíá ìïõ Üñåóå ðïëý. ÈÝëåôå íá ôïí áêïýóåôå; Êáé ÷ùñßò íá ðåñéìÝíåé Üñ÷éóå: - Ìéá öïñÜ êé Ýíáí êáéñü, 66
óôçí Üêñç åíüò ìéêñïý ÷ùñéïý, æïýóå îå÷áóìÝíç áð' üëïõò ìéá ãÝñéêç åëéÜ ìå ÷ïíôñü ñïæéáóìÝíï êïñìü ãåìÜôï êïõöÜëåò. ¢äéêá êÜèå ðñùß îõðíïýóå óôïëéæüôáí ìå ôá êáëýôåñÜ ôçò áóçìéêÜ. Ôïõ êÜêïõ ç êáçìÝíç ãÝìéæå êÜèå ÷ñüíï ïëüìáõñåò, óôñïããõëÝò åëéÝò - êáíåßò äåí åñ÷üôáí íá ôçí ôéíÜîåé. Êáíåßò äåí åñ÷üôáí, íá êëáäÝøåé ôá ðáñáöïñôùìÝíá ôçò êëáäéÜ, ãéá íá îáëáöñþóåé. Êáíåßò äåí ôçò Ýñé÷íå ëßãï ëßðáóìá, íá óôñïõìðïõëÝøåé ëßãï, ìÞôå êáíåßò åíäéáöåñüôáí íá îåñéæþóåé ôá ãáúäïõñÜãêáèá, ðïõ ôçí Ýðíéãáí êáé ôçò ôóéìðïýóáí ôá ðëåõñÜ. ¼ìùò åêåßíç ðåñßìåíå êáé óôïëéæüôáí… ¸íá êáõôü ìåóçìÝñé ôïõ Éïýëç, åíþ ç êÜøá ðýñùíå ôéò ðÝôñåò, åßäå íá Ýñ÷ïíôáé êáôÜ êåé äõï ÷ùñéêïß. Ôïõò ãíþñéæå êáëÜ: Þôáí ï ÌÜíèïò ï Óôáìðïýëçò êé ï ÄÞìïò ôçò ÈáíÜóáéíáò. Ðüóá êáé ðüóá ÷ñüíéá äåí åß÷áí îáðëþóåé áõôïß ïé äõï êÜôù áðü ôïí ßóêéï ôçò. Ôïõò ãíþñéæå êáé ôïõò äõï áðü ôá ãåííïöÜóêéá ôïõò êáé ôïõò áãáðïýóå… Êáé íá ðïõ ôþñá, ðáñÜ ôçí áöüñçôç æÝóôç, åñ÷üíôïõóáí íá ôç óõíôñïöÝøïõí ðÜëé. ÓõãêéíÞèçêå ç åëéÜ… «Íá! Åäþ åßíáé. Áðü äù èá ðåñÜóåé ï äñüìïò», åßðå ï ÌÜíèïò. «Óðïõäáßá!» áíôéãýñéóå ï ÄÞìïò, «¸ôóé èá ìðïñïýìå ðéá íá áíåâáßíïõìå óôéò óôñïýãêåò, ÷ùñßò íá êÜíïõìå ôï ãýñï. Óðïõäáßá!» îáíÜðå êé Ýôñéøå ôá ÷Ýñéá ôïõ åõ÷áñéóôçìÝíïò. «Êáé ìå áõôÞí ôé èá ãßíåé;» ñþôçóå ï ÄÞìïò, äåß÷íïíôáò ôï ãÝñéêï äÝíôñï. «Èá ôçí êüøïõìå öõóéêÜ! ¸ôóé êé áëëéþò ìéá Ü÷ñçóôç ðáëéïåëéÜ åßíáé…» ôïõ áðïêñßèçêå ï ÌÜíèïò. «¿óôå Ýôóé! ¢÷ñçóôç åãþ, ðáëéïá÷Üñéóôïé… Èá óáò óõãõñßóù ëïéðüí ãéá íá ìå èõìÜóôå:» Èýìùóå ç åëéÜ êé Ýóôåéëå ìÞíõìá ó´ üëåò ôéò áäåñöÜäåò ôçò ó' üëïí ôïí êüóìï. Áðü ôüôå ôï ìüíï äÝíôñï ðïõ åêäéêåßôáé ôïí Üíèñù67
ðï åßíáé ç åëéÜ: áí ôçí åãêáôáëåßøåéò áðåñéðïßçôç, óôåñößæåé ãéá ðÜíôá!... - ÐáéäéÜ, ðÞñå áðüôïìá ôï ëüãï ï ÈáíÜóçò. ÅìÝíá ï ðáððïýò ìïõ, ìïõ Ýäùóå íá äéáâÜóù Ýíá áðüóðáóìá, áðü Ýíá Üëëï âéâëßï, ðïõ äåß÷íåé ãéá ôï ßäéï èÝìá, ìéá äéáöïñåôéêÞ óôÜóç ôïõ áíèñþðïõ áðÝíáíôé óôçí åëéÜ. - Ãéá íá áêïýóïõìå, öþíáîáí üëá ìáæß. - Ôï âéâëßï ëÝãåôáé «ÌÜíç» êé Ý÷åé ãñáöôåß áðü Ýíáí ¢ããëï óõããñáöÝá, ôïí ÐÜôñéê Ëç ÖÝñìïñ êé Ý÷åé åêäïèåß áðü ôéò åêäüóåéò ÊÝäñïò. Óå ìéá ðáñÜãñáöï ðåñéãñÜöåôáé ìå ôñüðï ìïíáäéêü, ç áãÜðç ôïõ ¸ëëçíá ãéá ôçí åëéÜ. Áêïýóôå:
«…..Ó' ïëüêëçñç ôç ÷åñóüíçóï, ôï ëéüäåíôñï åßíáé ôï õðÝñôáôï óôïé÷åßï. Åßíáé ôï êÝíôñï, ðïõ ãýñù ôïõ ãõñßæåé ïëüêëçñç ç æùÞ. Ôïõ öÝñïíôáé ìå óåâáóìü êáé áãÜðç. Ìå áãÜðç üìïéá ì' áõôÞ, ðïõ äåß÷íïõí óôá ðéï äéêÜ ôïõò óõããåíéêÜ ðñüóùðá. ÊÜèå ëéüäåíôñï åßíáé ìéá éäéáßôåñç ðñïóùðéêüôçôá ìå ôç äéêéÜ ôçò éäéïóõãêñáóßá. ÊÜèå êëáäß, êÜèå ñüæïò, êÜèå êïõöÜëá åßíáé ïéêåßá. Ôï âëÜøéìï åíüò ëéüäå68
íôñïõ åßíáé ìéá ãñïõóïýæéêç, èá 'ëåãá áêüìá, ìéá äåéëÞ ðñÜîç. ¼ôáí ôï ó÷Ýäéï ãéá ôï Üíïéãìá åíüò êáéíïýñéïõ äñüìïõ Þ ãéá ôï ìåãÜëùìá åíüò ðáëéïý êáôáäéêÜæåé óå èÜíáôï åêáôïíôÜäåò Þ áêüìá êáé ÷éëéÜäåò ëéüäåíôñá, ç èëßøç åßíáé âáèéÜ êáé ãåíéêÞ. Ôçí ðáñáìïíÞ ìéáò ôÝôïéáò åêáôüìâçò óõíÜíôçóá ìéá ãõíáßêá, ðïõ ðåñðáôïýóå áíÜìåóá óôá äÝíôñá ôçò. Åß÷å Ýñèåé íá ô' áðï÷áéñåôÞóåé: «Äå èá 'íáé åäþ áýñéï», åßðå, áêïõìðþíôáò ôá ÷Ýñéá ôçò ðÜíù óôïõò ôñá÷åßò êïñìïýò. Ìüëéò êñáôïýóå ôá äÜêñõÜ ôçò. «Åßíáé ìüíï äÝêá ñßæåò áð' ôï ëá÷ßäé ìïõ ðïõ èá êüøïõí, áëëÜ ôéò îÝñù áðü ìéêñü êïñßôóé. ¹ôáí ç ðñïßêá ìïõ» - ÐÜíôùò åãþ äå èá ÷áéñüìïõí êáèüëïõ, áðïöÜóéóå ç ×ñéóôßíá, áí êÜðïéïò ðÞãáéíå íá êüøåé ãéá ïðïéïäÞðïôå ëüãï ôçí åëéÜ ìáò. Ôçí åëéÜ ôïõ áñÜðç. Åêôüò áðü ôï üôé áõôÞ åßíáé ôþñá ðéá ößëç ìáò, áðïôåëåß ïðùóäÞðïôå Ýíá áèÜíáôï öõóéêü ìíçìåßï. Êáé ðïéïò íá îÝñåé Üñáãå ðüóá áêüìá, èá ìðïñïýóáí íá ìáò áöçãçèïýí áõôÜ ôá áèÜíáôá öõóéêÜ ìíçìåßá áðü ôç æùÞ ôïõò óôï äéÜâá ôùí áéþíùí; - ÃñÜöåé êé Üëëá. ¸÷åé Üëëç ìéá óåëßäá, óôçí ïðïßá ï óõããñáöÝáò êõñéïëåêôéêÜ æùãñáößæåé ìå ôéò ëÝîåéò ôï ëéïìÜæåìá óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÌÜíçò. Ï ðáððïýò åßðå íá ôçí äéáâÜóïõìå ïðùóäÞðïôå: «…ÌåôÜ ôçí ðñþôç óýíôïìç âñï÷Þ Ýíáò Üíåìïò åôïéìáóßáò ôñÝ÷åé ìÝóá óôç ÌÜíç, üëç ç áôìüóöáéñá áëëÜæåé. Ïé óéäåñÜäåò óöõñçëáôïýí ôá ìåãÜëá äï÷åßá, ðïõ áíôéêáôÜóôçóáí ôá ðáëéÜ êéïýðéá êáé óôá ëéïôñßâéá áêïýãåôáé ôï äïêéìáóôéêü ÷ôýðçìá ôçò ìç÷áíÞò, ðïõ êÜíåé ôþñá ôç äïõëåéÜ, ðïõ Ýêáíáí Üëëïôå ôá ìïõëÜñéá. Ôï ñÜíôéóìá Ý÷åé åëåõèåñþóåé ôïí êáñðü áðü ôï öïâåñü äÜêï… Ï öèéíïðùñéÜôéêïò ïõñáíüò Ý÷åé îáíáâñåß ôçí êáëïêáéñéíÞ äéáýãåéÜ ôïõ…. ¼ôáí ç âñï÷Þ êïðÜóåé, áðëþíåôáé ïëïðñÜóéíç ç 69
÷ëüç áíÜìåóá óôïõò êáñðïýò ôùí äÝíôñùí. Ôï óêçíéêü áëëÜæåé. Ðáíôïý áêïýò öùíÝò êáé ïé åëáéþíåò, ðïõ óôÝêïíôáé ìïíá÷éêïß üëï ôï ÷ñüíï, ãåìßæïõíå ì' áíèñþðïõò êáé æþá. ÊÜôù áð' ôá ëéüäåíôñá áðëþíïíôáé ìïõóáìÜäåò. ØçëÝò áíåìüóêáëåò õøþíïíôáé ìÝóá óôá êëáäéÜ êé ïé Üíèñùðïé ó÷çìáôßæïíôáé óå ïìÜäåò. Ïé Üíôñåò öùíÜæïõí ìÝóá áðü ôá êëáäéÜ êáé ïé ãõíáßêåò üðùò êÜèïíôáé êÜôù êõêëéêÜ äéáëÝãïõí áðü ôá êëáäåìÝíá êëáñÜêéá ôéò åëéÝò, ðïõ ðÝöôïõíå êáé ÷ôõðïýíå ðÜíù óôï ðáíß, óá âñï÷Þ êáé ôéò óùñéÜæïõíå óå ìéêñÝò ðõñáìßäåò. Ï áÝñáò ãåìßæåé ìå ôï èñüéóìá öò-öò-öò ôùí åëáöñþí ÷ôõðçìÜôùí ôùí ìðáóôïõíéþí ðÜíù óôá öýëëá ôùí êïììÝíùí êëùíáñéþí. Áõôüò ï áäýíáôïò ñõèìéêüò Þ÷ïò, óáí Ýíá ãåíéêü øéèýñéóìá, ãåìßæåé üëç ôç ÌÜíç. Ôá ìéêñÜ ðáéäéÜ, ðïõ äå ìðïñïýí íá ìåßíïõí áäÝóðïôá óôï ÷ùñéü, üðïõ üëá ôá óðßôéá åßíáé Üäåéá, ôñÝ÷ïõíå êáé êõíçãéïýíôáé áíÜìåóá óôá ðåëþñéá ôóïõâÜëéá. Ôá óêõëéÜ ãáâãßæïõíå. Ôá ìïõëÜñéá ôñþíå ôï öñÝóêï ãñáóßäé ðïõ öõôñþíåé êé Üóðñåò êáôóßêåò êáé ðñüâáôá âüóêïõí ôá öýëëá ôùí óêïñðéóìÝíùí êëáäéþí, ðïõ ôïõò ðåôÜíå ïé ìáæþ÷ôñåò…Óôá øçëüôåñá óêáëïðÜôéá ôùí áíåìüóêáëùí ïé Üíôñåò äïõëåýïõíå ôá ìéêñÜ êáìðïõñéáóôÜ ðñéüíéá ôïõò êáé åðéâëÝðïõí åýèõìá ôá ãõíáéêüðáéäá, ðïõ åñãÜæïíôáé ðëÜé ôïõò êáé êÜôù. ÌåñéêÝò öïñÝò ôá óêáñöáëùìÝíá óôá øçëüôåñá óêáëïðÜôéá êïñßôóéá, ôñáãïõäÜíå áèÝáôá ìÝóá áðü ôéò öõëëùóéÝò êáé ôï ôñáãïýäé ôïõò ãåìßæåé ôçí êïéëÜäá. ÖïñôùìÝíá ìå 70
ðåëþñéá óáêéÜ êáé êåíôñéóìÝíá áðü ôéò åýèõìåò âëáóôÞìéåò ôùí ìïõëáñÜäùí, ôá ìïõëÜñéá, ôï 'íá ðßóù áðü ôï Üëëï, ôñéðïäßæïõíå æùçñÜ, ðÜíù áðü ôá äéÜóôéêôá áð' ôï çëéüöùò êáé ôéò óêéÝò ìïíïðÜôéá, êáôÜ ôá ëéïôñßâéá, ðïõ ï ðáëìüò ôùí ìç÷áíþí ôïõò ãßíçêå îáöíéêÜ ôï ÷ôõðïêÜñäé ôùí ÷ùñéþí. ÅðéäÝîéá ÷Ýñéá êáé ãåñïäåìÝíåò ðëÜôåò äéðëþíïíôáé êÜôù áðü ôá óáêéÜ ãéá íá ôá öïñôùèïýí. Áêïýãïíôáé ïé öùíÝò áðü ôá êáëçìåñßóìáôá, ôá êïõôóïìðïëéÜ áíôáëëÜóóïíôáé áðü âñïíôüç÷åò êñáõãÝò, ðïõ îåðåñíïýíå ôï óýñéãìá ôçò ìç÷áíÞò êáé ôç âïõÞ ôùí óôñåöüìåíùí ìõëüðåôñùí. Ï êáèÝíáò êïéôÜæåé ôïí êáôáññÜ÷ôç áðü ôéò åëéÝò ôïõ, ðïõ ÷ýíåôáé óôá îýëéíá óáãüíéá. ¼ôáí ôåëéêÜ ôï áíïé÷ôïðñÜóéíï ëÜäé îå÷ýíåôáé êÜôù, âïõôÜåé Ýíá êïììÜôé øùìß êáé ôï äïêéìÜæåé, êé áéóèÜíåôáé ï åõôõ÷Ýóôåñïò áð' üëïõò ôïõò èíçôïýò.» Ôç óêõôÜëç ôçí ðÞñå ï ÌðÜìðçò: - ÅìÝíá ç ìáìÜ ìïõ, ìïõ Ýöåñå Ýíá êáôáðëçêôéêü âéâëßï ôçò ÆùÞò Óðõñïðïýëïõ. Åßíáé êé áõôü áðü ôéò åêäüóåéò ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá êáé ï ôßôëïò ôïõ åßíáé: "Ìýèïé ðåñß Öõôþí". Ôï âéâëßï áõôü åßíáé ãåìÜôï ìå ìýèïõò, áíáöåñüìåíïõò óôá äÝíôñá, óôïõò èÜìíïõò êáé óôá ëïõëïýäéá. Óôéò ôåëåõôáßåò ôïõ óåëßäåò, Ý÷åé êáé êÜðïéåò åõ÷Üñéóôåò äñáóôçñéüôçôåò, óôáõñüëåîá, êïýéæ êëð. ó÷åôéêÜ üëá ìå ôïõò ìýèïõò. Ï ìýèïò ãéá ôçí åëéÜ, ìéëÜåé ãéá ôçí ôáðåéíüôçôá, ôç óïößá êáé ôç öñüíçóç, ðïõ äéáêñßíåé ôï äÝíôñï êáé ôçí åðéðïëáéüôçôá ôùí Üëëùí öõôþí. ËÝãåôáé: «Ç åëéÜ, ï ÐÜëéïõñáò êáé ôá Üëëá äÝíôñá». - ÌðÜìðç, îåêßíá åðéôÝëïõò. ÄéáìáñôõñÞèçêå ç Ìé÷áÝëá. - Ìéá öïñÜ êé Ýíáí êáéñü, ôá äÝíôñá áðïöÜóéóáí íá âñïõí Ýíá âáóéëéÜ, ãéá íá ôá êõâåñíÜåé. ÌåôÜ áðü ðïëý óêÝøç, ðÞãáí, âñÞêáí ôç óïöÞ åëéÜ êáé ôçí ðáñáêÜëåóáí, 71
íá äå÷ôåß íá ãßíåé áõôÞ ç âáóßëéóóÜ ôïõò. Ç åëéÜ Þôáí åõ÷áñéóôçìÝíç ìå ôçí áðëÞ êáé Þóõ÷ç êáèçìåñéíüôçôÜ ôçò. Ãéá ôßðïôå äå èá Üöçíå ôï ôñáãïýäé ôïõ ôæßôæéêá ìåò óôï ëéïðýñé. Äåí Þèåëå íá âÜëåé ìðåëÜäåò óôï êåöÜëé ôçò. ÂÝâáéá ÷Üñçêå ãéá ôçí ôéìÞ ðïõ ôçò Ýêáíáí ôá Üëëá äÝíôñá, áëëÜ ìéá ôÝôïéá ðñüôáóç Þôáí áäýíáôï íá ôç äå÷ôåß. Áöïý ôá åõ÷áñßóôçóå, ôïõò åîÞãçóå üôé áõôü ðïõ æçôÜíå, èá ôïõò öÝñåé ìåãÜëá âÜóáíá, üôé åßíáé ðñïôéìüôåñï íá êïéôÜæïõí ôç äïõëåéÜ ôïõò, íá êÜíïõí ôïõò êáñðïýò ôïõò êáé íá óõíå÷ßóïõí íá æïõí Þñåìá, Þóõ÷á êáé ðÜíù áð' üëá åëåýèåñá, üðùò æïýóáí ìÝ÷ñé åêåßíç ôç óôéãìÞ. Ôá äÝíôñá èýìùóáí ìáæß ôçò êáé áðïöÜóéóáí íá óõíå÷ßóïõí ôçí áíáæÞôçóç çãÝôç. ÐÞãáí åäþ, ðÞãáí åêåß, Ýðåóáí ðÜíù óå ìéá óõêéÜ. ÌÞôå êé áõôÞ üìùò äå èÝëçóå íá áðïäå÷ôåß ôçí ðñüôáóÞ ôïõò. ¸ôóé óõíÝ÷éóáí ôï øÜîéìï. ÊÜðïéá óôéãìÞ Ýðåóáí ðÜíù óå Ýíáí ðÜëéïõñá, ìå êÜôé ìåãÜëá áãêÜèéá. Áõôüò ìüëéò Üêïõóå ãéá âáóéëéÜò, Üñ÷éóå áìÝóùò íá äéáôÜæåé. Ôá äÝíôñá êáôÜëáâáí áìÝóùò ôçí áîßá ôçò åëåõèåñßáò êé Üëëáîáí ãíþìç. ÔñïìïêñáôçìÝíá ãýñéóáí óôéò èÝóåéò ôïõò êáé äåí îáíáãýñåøáí êõâåñíÞôç. Ìüíï áêïëïýèçóáí ôç óïöÞ åëéÜ, ðïõ êáèüôáí êïßôáæå ôç äïõëåéÜ ôçò, Ýêáíå ôïõò êáñðïýò ôçò êé áðïëÜìâáíå Þñåìá, Þóõ÷á êáé ðñïðáíôüò åëåýèåñá ôï ìéêñü ôæßôæéêá, ðïõ õìíïýóå ôïí Þëéï ðÜíù áð' ôï êëáäß ôçò. - Åãþ, äå ìðüñåóá íá âñù Üëëá âéâëßá, åßðå äéóôá÷ôéêÜ ï ÌÜñéïò. ¸øáîá óôï áíèïëüãéü ìáò êáé âñÞêá Ýíá õðÝñï÷ï, ëáúêü ìýèï, ðïõ ðåñéÝ÷åé ìéá ðáñïéìßá ãéá ôï ëÜäé. - Ãéá ëÝãå, ãéá ëÝãå, Üñ÷éóáí íá ðéÝæïõí ôá ðáéäéÜ. - Ìéá öïñÜ êé Ýíáí êáéñü ç áëåðïý êé ï ëýêïò èÝëçóáí íá öÜíå ôï ãÜéäáñï. Áãüñáóáí ëïéðüí ìéá âÜñêá, ôç öïñôþ72
óáíå ìå åëéÝò êáé ðÞñáíå ôï ãÜéäáñï ìáæß ãéá íáýôç. Ìüëéò áíïß÷ôçêáí óôá âáèéÜ, åßðáí ôÜ÷á ìïõ üôé, êáëïý êáêïý, èá Ýðñåðå íá åîïìïëïãçèïýí ï Ýíáò óôïí Üëëïí ôéò áìáñôßåò ôïõ. Áöïý áëëçëïóõã÷ùñÝèçêáí ï ëýêïò ìå ôçí áëåðïý, ñþôçóáí êáé ôï ãÜéäáñï ãéá ôéò äéêÝò ôïõ ôéò áìáñôßåò. -Åãþ ìéá öïñÜ, üíôáò öïñôùìÝíïò ìáñïýëéá, ãýñéóá êé Ýêïøá Ýíá öýëëï, ãéáôß ôï ëéìðßóôçêá, êáé ôï 'öáãá. -Á! êõñ ãÜéäáñå, Ýöáãåò ôï ìáñïõëüöõëëï äß÷ùò ëÜäé, äß÷ùò îßäé, êáé ðùò äåí åðíéãÞêáìåí óå ôïýôï ôï ôáîßäé; Ç áìáñôßá Þôáí ìåãÜëç. Ï ãÜéäáñïò Ýðñåðå íá öáãùèåß. Ðéï Ýîõðíïò ï ãÜéäáñïò, äÝ÷ôçêå äÞèåí ôçí åôõìçãïñßá, æÞôçóå üìùò ôçí åêðëÞñùóç ìéáò ôåëåõôáßáò åðéèõìßáò. ¸âáëå ôï ëýêï íá ôïõ äéáâÜóåé ìéá ãñáöÞ, ðïõ ôïõ åß÷å áöÞóåé ï ðáôÝñáò ôïõ óôï ðÝôáëï ôïõ, óôï ðéóéíü ðïäÜñé. ÐÜåé ï ëýêïò íá äéáâÜóåé, ôïõ ðáôÜåé ìéá êëïôóéÜ óôá ìïýôñá, ðáñ' ôïí óôç èÜëáóóá. ÂëÝðïíôáò áõôÜ ç áëåðïý, äßíåé ìéá, ðçäÜ êé áõôÞ ìÝóá êáé ðíßãçêáí êé ïé äõï. ¸ôóé áðüìåéíåí ç âÜñêá ìå ôéò åëéÝò óôï ãÜéäáñï. Ôá ðáéäéÜ Ýâáëáí ôá ãÝëéá. - Íá ôï ðáßîïõìå! Íá ôï ðáßîïõìå! ðñüôåéíáí ãåìÜôá ÷áñÜ. ÌåôÜ áðü ôç äñáìáôïðïßçóç ôçò éóôïñßáò, ôï ëüãï ðÞñå ç ÖùôåéíÞ. - Åãþ âñÞêá óå Ýíá ðáëéü âéâëßï èñçóêåõôéêþí ôçò áäåñöÞò ìïõ ìéá éóôïñßá, ðïõ ìïõ Üñåóå ðïëý. ºóùò êÜðïéïé íá ôçí ãíùñßæïõí. Åßíáé ç êéâùôüò ôïõ Íþå. 73
- Åãþ ôï Ý÷ù äåé óôçí ôçëåüñáóç, åßðå ï ÈïäùñÞò. ÁëëÜ èá Þèåëá íá ôçí áêïýóù îáíÜ. - Ôá ðïëý ðáëéÜ ôá ÷ñüíéá, Üñ÷éóå ç ÖùôåéíÞ, ïé Üíèñùðïé îÝöõãáí áðü ôï óùóôü äñüìï. ÓôáìÜôçóáí íá áó÷ïëïýíôáé ìå ôá óðßôéá ôïõò êáé ôéò åñãáóßåò ôïõò. ¸ðáøáí íá åßíáé áãáðçìÝíïé ìåôáîý ôïõò. ÊÜèå Üíèñùðïò ðïëåìïýóå ôï ãåßôïíÜ ôïõ êáé äåí õðÞñ÷áí ðéá ïýôå íüìïé, ïýôå áóöÜëåéá. Ôá ðñÜãìáôá Þôáí ðïëý Üó÷çìá êé áðü ìÝñá óå ìÝñá ï êüóìïò ãéíüôáí ÷åéñüôåñïò. Ïé äõíáôüôåñïé âáóÜíéæáí áðÜíèñùðá ôïõò áäýíáìïõò. ÅãêëÞìáôá, öüíïé, âéáóìïß, êëïðÝò, êáé âáñâáñüôçôåò ãéíüíôïõóáí ðáíôïý áóôáìÜôçôá.
Ôüôå æïýóå êé Ýíáò Üíèñùðïò, ðïõ äåí åß÷å áäéêÞóåé ðïôÝ êáíÝíáí. Ôïí Ýëåãáí Íþå êáé Þôáí îáêïõóìÝíïò ãéá ôá êáëÜ ôïõ ôá Ýñãá êáé ôç äéêáéïóýíç ôïõ. Ìéá ìÝñá ï Èåüò ìç ìðïñþíôáò ðéá, íá ðáñáêïëïõèåß ôçí ðáñáêìÞ ôùí áíèñþðùí áðïöÜóéóå íá ôïõò ôéìùñÞóåé. 74
ÌÞíõóå üìùò ðñþôá óôï Íþå, íá åôïéìÜóåé Ýíá ìåãÜëï îýëéíï êáñÜâé êáé íá öïñôþóåé ìÝóá óå áõôü, Ýíá æåõãÜñé áðü êÜèå æùíôáíü ðëÜóìá, ðïõ ðåñðáôïýóå ðÜíù óôïí ðëáíÞôç. ÐñÜãìáôé ï Íþå áêïëïýèçóå ôç ÄéáôáãÞ ôïõ Èåïý. Åôïßìáóå ôï ðëåïýìåíï, Ýâáëå ìÝóá üëá ôá æþá, ðÞñå ìáæß ôïõ áñêåôÜ åöüäéá ãéá üëïõò, åðéâéâÜóôçêå êé ï ßäéïò ìáæß ìå ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ êáé ðåñßìåíå. Ôüôå Üñ÷éóå ìéá áêáôÜðáõóôç âñï÷Þ, ðïõ Ýðåöôå ãéá óáñÜíôá ìåñüíõ÷ôá. Ç èÜëáóóá îå÷åßëéóå, ôá íåñÜ ôçò ÷ýèçêáí óôçí îçñÜ êáé óêÝðáóáí ðñþôá ôïõò êÜìðïõò êé Ýðåéôá ôá äÜóç êáé ôá øçëþìáôá. Óôï ôÝëïò äå öáéíüôáí ß÷íïò îçñÜò, ðáñÜ íåñü êáé ìüíï íåñü êé ï Íþå êáôÜëáâå, ðùò áð´ üëá ôá ðëÜóìáôá ôïõ êüóìïõ, ìüíï åêåßíá ðïõ âñßóêïíôáí ðÜíù óôçí "êéâùôü" ôïõ åß÷áí ãëéôþóåé áðü ôïí êáôáêëõóìü. Ìüëéò óôáìÜôçóå íá âñÝ÷åé ï Èåüò, ÷ñùìÜôéóå ôïí ïõñáíü ì' Ýíá ðáíÝìïñöï ïõñÜíéï ôüîï, óá óçìÜäé ôçò áãÜðçò ôïõ, óáí õðüó÷åóç ãéá ìéá êáéíïýñéá æùÞ. Êé ï Íþå Ýóôåéëå Ýíá ðåñéóôÝñé ãéá íá åîåñåõíÞóåé, áí õðï÷þñçóáí ôá íåñÜ. Ôçí ðñþôç öïñÜ åðåéäÞ ôï ðïõëÜêé äå âñÞêå óôåãíü ìÝñïò ãéá íá ðáôÞóåé, åðÝóôñåøå óôçí êéâùôü. Áöïý ìåóïëÜâçóáí åðôÜ çìÝñåò, îáíáÝóôåéëå ï Íþå ôï ðåñéóôÝñé ãéá äåýôåñç öïñÜ. Êé áõôü ãýñéóå ðßóù ôï áðüãåõìá, âáóôþíôáò óôï óôüìá ôïõ Ýíá êëùíÜñé åëéÜò. Ï Íþå ôüôå êáôÜëáâå, ðùò ôï íåñü åß÷å õðï÷ùñÞóåé áðü ôç óôåñéÜ. 75
Ôï êëáäÜêé ôçò åëéÜò óÞìáíå ôï ôÝëïò ôïõ êáêïý êé áðïôÝëåóå ôï Üããåëìá ôçò ÷áñÜò êáé ôçò åéñÞíçò. Ôï êëáäÜêé ôçò åëéÜò áðïôåëåß ùò ôéò ìÝñåò ìáò, ìáæß ìå ôï ðåñéóôåñÜêé ôï óýìâïëï ôçò åéñÞíçò. - Êõñßá, ìðïñïýìå íá æùãñáößóïõìå ôçí êéâùôü! ðñüôåéíáí ôá ðáéäéÜ ÷áñïýìåíá. Êáé ðÞñáí ÷ùñßò ðïëëÝò êïõâÝíôåò ôïõò ìáñêáäüñïõò ôïõò. - ÐáéäéÜ, íá óáò ðù êé åãþ ôé áíáêÜëõøá óôç âéâëéïèÞêç ôïõ ó÷ïëåßïõ! åßðå ï Öþôçò. Ôá ðáéäéÜ äÝ÷ôçêáí. Êé ï Öþôçò ðÞñå ôï ëüãï. - Óå ìéá ìõèïëïãßá, âñÞêá äýï ìýèïõò ðïõ áöïñïýí ôçí åëéÜ. Ï ðñþôïò ìáò ëÝåé ãéá ôïí Áñéóôáßï, ôïí ðñïóôÜôç ôùí åëáéïêáëëéåñãçôþí. - Ãéá îåêßíá, åßðáí üëïé ìå ìéá öùíÞ. - Ï Áñéóôáßïò Þôáí ãéïò ôïõ Áðüëëùíá êáé ôçò ÊõñÞíçò. ÃåííÞèçêå óôç Ëéâýç êé ï ÅñìÞò ôïí ðÞñå êáé ôïí ðÞãå óôç Ãáßá êáé óôéò ¿ñåò íá ôïí áíáèñÝøïõí. ¹ôáí Ýíá ÷áñéóìáôéêü ðáéäß. Ïé Ìïýóåò Þôáí åêåßíåò, ðïõ ôïõ äßäáîáí ôç ìáíôéêÞ êáé ôçí éáôñéêÞ ôÝ÷íç. Ïé Íýìöåò ôïõ Ýìáèáí, ðþò íá êáëëéåñãåß ôá áìðÝëéá êáé ôéò åëéÝò, ðþò íá öñïíôßæåé ôá ìåëßóóéá êáé ðþò íá öôéÜ÷íåé ôõñß áðü ôï ãÜëá. Ôïõ Ýäåéîáí áêüìá, ðþò íá ìðïëéÜæåé ôéò áãñéåëéÝò, ãéá íá ðáßñíåé ôïí êáñðü êáé óôç óõíÝ÷åéá ðþò íá âãÜæåé áðü áõôüí åëáéüëáäï. ¼ëá áõôÜ ôçí åðï÷Þ åêåßíç Þôáí Üãíùóôá óïõò õðüëïéðïõò áíèñþðïõò. Ôéò ðïëýôéìåò ãíþóåéò ôïõ ï Áñéóôáßïò äåí ôéò êñÜôçóå ãéá ôïí åáõôü ôïõ. Ôáîßäåøå óå ðïëëÜ ìÝñç êáé äßäáîå óôïõò áíèñþðïõò üëá üóá ãíþñéæå. Áðü ôüôå Üñ÷éóå ç åíôáôéêÞ êáëëéÝñãåéá ôçò åëéÜò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Ìåóïãåßïõ êáé ãé áõôü ï Áñéóôáßïò èåùñÞèçêå áðü ðïëëïýò ðñïóôÜôçò ôçò åëáéïêáëëéÝñãåéáò. - Ôçí îåöýëëéóá êé åãþ áõôÞ ôç ìõèïëïãßá, äéÝêïøå ï Äç76
ìÞôñçò. Ãé áõôü èá óáò 'ðù åãþ ôï äåýôåñï ìýèï. Åßíáé ï ìýèïò ôñéþí áäåëöþí ðïõ ôéò Ýëåãáí ÅëáÀò, Óðåñìþ êáé Ïéíþ. Ôá ïíüìáôÜ ôïõò óõíäÝèçêáí ìå ôá ôñßá âáóéêÜ ðñïúüíôá ôïõ åëëçíéêïý ÷þñïõ ôï ëÜäé, ôï óéôÜñé êáé ôï êñáóß. Ç éóôïñßá áñ÷ßæåé áðü ôç ìéíùéêÞ ÊñÞôç. Ç ÅëáÀò, ç Óðåñìþ êáé ç Ïéíþ Þôáí êüñåò ôïõ ¢íéïõ êé åêåßíïò ìå ôç óåéñÜ ôïõ Þôáí ðáéäß ôïõ Äéïíýóïõ êáé ôçò ÁñéÜäíçò. ¼ôáí ïé áðüãïíïé ôïõ Ìßíùá ðÞãáí íá äéïéêÞóïõí äéÜöïñá íçóéÜ Þ êáé ðåñéï÷Ýò ôïõ áéãéáêïý ÷þñïõ, ï ¢íéïò ðÞãå óôï éåñü íçóß ôç ÄÞëï. Ðáíôñåýôçêå ôç Äùñßððç êáé áðÝêôçóå ôñåéò êüñåò ðïõ ôéò åßðáí Ïéíïôñüðïõò Þ Ïéíïöüñïõò. Ó´ áõôÝò ï ðáððïýò ôïõò ï Äéüíõóïò Ýäùóå Ýíá ìïíáäéêü ÷Üñéóìá: "ïéåßí åê ãçò Ýëáéïí, óßôïí, êáé ïßíïí". Ïé Ïéíïôñüðïé ðáñåß÷áí Üöèïíïõò êáñðïýò êáé ôñïöÝò, óå üóïõò Ýöôáíáí ãéá ÷ñçóìü óôï ìáíôåßï ôçò ÄÞëïõ. Ï ìýèïò ìáò ëÝåé üôé ïé Á÷áéïß, üôáí Üñ÷éóáí ôçí åêóôñáôåßá ôïõò åíáíôßïí ôçò Ôñïßáò, ðÝñáóáí áðü ôç ÄÞëï. Ï ¢íéïò, ðïõ Þîåñå íá ðñïëÝãåé ôï ìÝëëïí, ôïõò åßðå üôé ï ðüëåìïò ðïõ óêüðåõáí íá îåêéíÞóïõí, èá êñáôïýóå äÝêá ÷ñüíéá. Ãéá íá ìçí ôáëáéðùñïýíôáé ëïéðüí ôïõò ðñüôåéíå íá ìåßíïõí åííéÜ ÷ñüíéá êïíôÜ ôïõ êáé ôï äÝêáôï íá ðïëåìÞóïõí ìå ôïõò Ôñþåò, ìéá êáé ôüôå èá Ýðåöôå ç Ôñïßá. Êé üóï ãéá ôç äéá77
ôñïöÞ ôïõò äå èá õðÞñ÷å ðñüâëçìá. Èá ôçí áíåëÜìâáíáí ïé ôñåéò êüñåò ôïõ Ç Óðåñìþ èá ðñüóöåñå Üöèïíïõò êáñðïýò (äçìçôñéáêÜ), ç ÅëáÀò, üóï ëÜäé èá Þèåëáí êáé ç Ïéíþ èá ôïõò ôñïöïäïôïýóå ìå êñáóß. Ïé Á÷áéïß áñíÞèçêáí êáé óõíÝ÷éóáí ôï ôáîßäé ôïõò. Ç ðåñéðÝôåéá ôùí Ïéíïôñüðùí Üñ÷éóå, üôáí áñãüôåñá ìåôÜ áðü ÷ñüíéá áðïöÜóéóáí íá ôéò ðÜñïõí êïíôÜ ôïõò. ¢ëëïé ëÝíå üôé áñíÞèçêáí íá ðÜíå êé Üëëïé üôé ôéò ðÞñáí ìáæß ôïõò. ÐÜíôùò êéíäýíåøáí íá èáíáôùèïýí êáé ôéò ðñïóôÜôåøå ï ðáððïýò ôïõò Äéüíõóïò. - ÂñÞêá êé åãþ Ýíá ìýèï ôïõ Áéóþðïõ, óå ìéá óõëëïãÞ ôïõ èåßïõ ìïõ ôïõ Íßêïõ ôïõ äÜóêáëïõ, åßðå ç Óôáõñïýëá. Ôï Ý÷ù öÝñåé åäþ ãéá íá óáò ôï äéáâÜóù. Áêïýóôå: Ìéá öïñÜ, ãåéôüíåõáí ç åëéÜ êáé ôï êáëÜìé. Ç åëéÜ Þôáí Ýíá ìåãÜëï êáé äõíáôü äÝíôñï ìå ðïëëÜ êëáäéÜ, ðïõ êñáôïýóáí ôá öýëëá ôïõò üëç ôç ÷ñïíéÜ êáé êÜèå äýï ÷ñüíéá Ýãåñíáí áðü ôï âÜñïò ôïõ êáñðïý. Ôï êáëÜìé ðÜëé Þôáí øçëüëéãíï ìå êáôáðñÜóéíá óôåíüìáêñá öýëëá, ìå ùñáéüôáôá ðáñÜîåíá ëïõëïýäéá, îáíèïêßôñéíåò ôïýöåò óôçí êïñõöÞ ôïõ. Ç åëéÜ êáõ÷éüôáí ïëïÝíá: - Ôé åßóáé óõ ìðñïóôÜ ìïõ, Ýëåãå óôï êáëÜìé. Åãþ åßìáé Ýíá äÝíôñï ìåãÜëï, äõíáôü, åõëïãçìÝíï. Ïé Üíèñùðïé ìå ëáôñåýïõí, ãéáôß ôïõò äßíù ôéò åëéÝò êáé ôï ëÜäé ìïõ, ôïõò äß78
íù îåñüêëáäá ãéá íá æåóôáßíïíôáé, ôïõò äßíù îýëá ãéá íá öôéÜ÷íïõí áêñéâÜ Ýðéðëá. Åßìáé ìåãÜëç, øçëÞ, ãåñÞ êé åóý åßóáé Ýíá áäýíáìï ðñáãìáôÜêé, ðïõ ëõãßæåéò ìðñïóôÜ óå üëïõò ôïõò áíÝìïõò êáé ôïõò ðñïóêõíÜò. Äå ìðïñþ íá êáôáëÜâù, ðùò Ý÷åéò ôçí ôüëìç íá öõôñþíåéò ðëÜé ìïõ. Ôï êáçìÝíï ôï êáëÜìé, ðïõ Þôáí áðü öõóéêïý ôïõ íôñïðáëü, ô' Üêïõãå üëá áõôÜ êáé äåí Ýëåãå ôßðïôá êé ïýôå êáé èýìùíå. Áõôü äåí åß÷å íá êáõ÷çèåß ãéá ôßðïôá. ¹ñèå ï ÷åéìþíáò üìùò âáñýò êé Üñ÷éóå íá öõóÜåé Ýíáò áÝñáò äáéìïíéóìÝíïò, ðïõ ÷ôõðïýóå ìå ìáíßá ôçí åëéÜ þóðïõ óôï ôÝëïò ôçí îåñßæùóå. Ôï êáëÜìé, ìå ôï ðñþôï öýóçìá ôïõ áíÝìïõ Ýãåéñå, ëõãåñü üðùò Þôáí, ðñïò ôï íåñü ê Ýôóé ï Üíåìïò ðåñíïýóå áðü ðÜíù ôïõ, ÷ùñßò íá ôï ðåéñÜîåé. Êé üôáí ç êáôáéãßäá óôáìÜôçóå êé ï Üíåìïò Ýðáøå íá öõóÜåé, ç åëéÜ áðÝìåíå ðåóìÝíç óôï ÷þìá êáé ôï êáëÜìé óçêþèçêå ðÜëé üñèéï êáé ëõãåñü, üðùò êáé ðñéí. ÂëÝðåôå, ôï êáëÜìé Þîåñå íá õðï÷ùñåß åêåß ðïõ Ýíéùèå üôé äåí åß÷å äýíáìç í´ áíôéóôáèåß, åíþ ç åëéÜ ðëÞñùóå ìå ôç æùÞ ôçò ôçí ðåñçöÜíéá ôçò. - Ðïëý ùñáßá, åßðå ï ÐåñéêëÞò. Ìðïñþ íá äéáâÜóù êé åãþ áõôÜ ðïõ âñÞêá ìáæß ìå ôï ìðáìðÜ ìïõ óå Ýíá ðáëéü âéâëßï ãéá ôïõò ðáñáäïóéáêïýò ìýèïõò ôçò ÷þñáò ìáò, ðïõ ôïõ Ýëåéðå ôï åîþöõëëï. - Íáé, åßðáí üëá ìáæß, êé ï ÐåñéêëÞò îåêßíçóå. «Ç îåñÞ êáñäéÜ ôçò åëéÜò», åßíáé Ýíáò ìýèïò, ðïõ Ý÷åé ðëáóôåß óôç ÍÜîï êé åîçãåß ãéáôß ç åëéÜ Ý÷åé ðÜíôá îåñÞ êáñäéÜ. ¼ôáí óôáõñþèçêå ï ×ñéóôüò êé áðëþèçêå ç èëßøç óôïí 79
êüóìï, ìÜäçóáí ôá öýëëá ôùí äÝíôñùí, áêüìç êáé ïé âñÜ÷ïé ó÷ßóôçêáí óôá äýï. Ìüíï ç åëéÜ Ýìåéíå Ýôóé üðùò Þôáí, ÷ùñßò íá ðÝóïõí ôá öýëëá ôçò. Ôá Üëëá äÝíôñá ðåéñÜ÷ôçêáí êáé ñþôçóáí ãéáôß. Êé åêåßíç ôïõò áðÜíôçóå: «ÅóÜò óáò ðÝóáíå ôá öýëëá, ìá öýëëá èá îáíáêÜíåôå. ÅìÝíá äåí ðÝóáíå ôá öýëëá, ìá ôï îÝñåé ç êáñäéÜ ìïõ!» Ãé áõôü êáé ç êáñäéÜ ôçò åëéÜò åßíáé ðÜíôá îåñÞ. - Ï äåýôåñïò ìýèïò, óõíÝ÷éóå ï ÐåñéêëÞò, Ýñ÷åôáé áðü ôçí ÊñÞôç êáé ìáò ìéëÜåé ãéá ôï äÜêñõ ôïõ ×ñéóôïý. Ôïí êáéñü ðïõ ïé Åâñáßïé êõíçãïýóáí ôï ×ñéóôü ãéá íá ôïí ðéÜóïõí êáé íá ôïí óôáõñþóïõí, âñÝèçêå óå ðïëý ìåãÜëç óôåíï÷þñéá. Æçôïýóå çóõ÷ßá ìá ïé ðáñÜíïìïé ôïí áêïëïõèïýóáí. ¼ôáí Ýöôáóå óå ìéá åëéÜ, êÜèéóå áðü êÜôù êé áêïýìðçóå ôï êåöÜëé ôïõ óôïí êïñìü ôçò ãéá íá êïéìçèåß. ¼ìùò Þôáí áäýíáôï íá ôïí êïëëÞóåé ýðíïò. Ôüôå îÝóðáóå óå äÜêñõá ðïõ óá äñïóïóôáëéÝò Ýóôáæáí óôç ñßæá ôçò êáé ôçí ðüôéæáí ÐïôéóìÝíç ìå ôá äÜêñõá ôïõ ×ñéóôïý åßíáé åõëïãçìÝíï äÝíôñï, ãé áõôü êáé âãÜæåé ëÜäé, ðïõ íïóôéìßæåé ôï öáãçôü ìáò êáé äßíåé öùò óôá êñåìáóìÝíá êáíôÞëéá. Ñïýöçîå ôá æåóôÜ äÜêñõá ôïõ ×ñéóôïý, ðïõ Ýðåöôáí áðü ôá ìÜôéá ôïõ áíôéêñßæïíôáò ôçí áíèñþðéíç á÷áñéóôßá. Ðéï åõëïãçìÝíï äÝíôñï áðü ôçí åëéÜ óôïí êüóìï äåí åßíáé Üëëï. - Åãþ åßðå ç Ìáñßá, âñÞêá óôçí åãêõêëïðáßäåéá êÜôé áêüìá ãéá ôçí åëéÜ. ÁöïñÜ ôçí ïíïìáóßá ôïõ «Á÷ëáäüêá80
ìðïõ», ìéáò ðåñéï÷Þò óôá óýíïñá Áñãïëßäáò êáé Áñêáäßáò. Óýìöùíá ìå áõôÞ ï ÉìðñáÞì ìüëéò áðïâéâÜóôçêå óôï ÌïñéÜ, Ýäùóå åíôïëÞ óôïõò ðáóÜäåò, íá êÜøïõí üëïõò ôïõò åëáéþíåò. Ï á÷ëáäüêáìðïò êáôÜöõôïò áðü åëéÝò äå ìðüñåóå íá ãëéôþóåé áðü ôçí ôïýñêéêç ëáßëáðá. ¼ôáí ï Ôïýñêïò áîéùìáôïý÷ïò Ýöôáóå óôçí êïñõöÞ ôïõ âïõíïý, ãéá íá åðéâëÝøåé ôçí êáôÜóôáóç, áíôßêñéóå áðü øçëÜ ôçí êáôáóôñïöÞ êáé ëýãéóå. Äåí Üíôåîå íá âëÝðåé ÷éëéÜäåò äÝíôñá íá óéãïêáßãïíôáé êáé öþíáîå áíáóôåíÜæïíôáò: «Á÷! ëáäüêáìðå». ¸ôóé áðü ôüôå ï êÜìðïò ïíïìÜæåôáé «Á÷ëáäüêáìðïò». - ÔÝëåéá! Íá óáò ðù êé åãþ Ýíáí ìýèï, ðïõ ìïõ åßðå ç ãéáãéÜ ìïõ! Ðñüôåéíå ç êõñßá Íßêç. ÂÝâáéá äåí ôïí âñÞêá ãñáììÝíï óå êáíÝíá âéâëßï, áëëÜ ßóùò ôþñá åßíáé åõêáéñßá íá ôïí êáôáãñÜøïõìå. Ôá ðáéäéÜ êÜèéóáí Ýôïéìá íá áêïýóïõí. - Ìéá öïñÜ êé Ýíáí êáéñü ó' Ýíá ÷ùñéü, æïýóå Ýíá áíôñüãõíï. Ï Üíôñáò Þôáí ôßìéïò êé åñãáôéêüò. Ç ãõíáßêá Þôáí ðïíçñÞ êáé ôåìðÝëá. ÊÜèå ðñùß ï Üíôñáò îåêéíïýóå íùñßò ãéá ôéò äïõëåéÝò. ÅðåéäÞ ôá ÷ôÞìáôá Þôáí ìáêñéÜ, ï ÷ùñéêüò ãýñíáãå óôï óðßôé ôïõ ìå ôï óïõñïýðùìá. Ãéá íá áíôÝîåé ôüóåò þñåò äïõëåéÜ, ç ãõíáßêá ôïõ ôïý åôïßìáæå êáé êïëáôóéü. Ìå ôï ÷áìüãåëï îåðñïâüäéæå ôï äïõëåõôáñÜ óýæõãü ôçò, êé Ýðáéñíå áìÝóùò êáé ôïõ ëüãïõ ôçò ôïõò äñüìïõò. ÁõôÞ ðÞãáéíå áðü ãåéôüíéóóá óå ãåéôüíéóóá, ãéá íá ìÜèåé ôá íÝá ôïõ ÷ùñéïý. ¸ôñùãå êé Ýðéíå, üðïõ ôç ößëåõáí êé ïýôå ðïõ ôçò ðÝñíáãå áðü ôï íïõ, íá ðÜåé óôï óðßôé ôçò íá êÜíåé êáìéÜ äïõëåéÜ. Ï êáôÜêïðïò åñãÜôçò Þîåñå êáëÜ ôç ãõíáßêá ôïõ êé åß÷å óõíçèßóåé íá ôñþåé ëßãï. Ôéò ôåëåõôáßåò ìÝñåò üìùò ç êáôÜóôáóç åß÷å öôÜóåé óôï áðñï÷þñçôï. ÌÝóá óôï ôáãÜñé ôïõ Ýâñéóêå ìïíÜ÷á ìåñéêïýò óðüñïõò öáêÞò. 81
Óá ãýñéæå ôï âñÜäõ óðßôé êáé êáèüôáí ìå ôçí êõñÜ ôïõ, óôï ðáñáãþíé íá îáðïóôÜóåé, Ýöôáíå ç êïõâÝíôá êáé óôï öáÀ. «Âñå ãõíáßêá ôé ìïõ ´âáëåò íá êïëáôóßóù óôï ÷ùñÜöé óÞìåñá; ÐÝèáíá óôçí ðåßíá âñå ðáéäß ìïõ!» «Óþðá Üíôñá ìïõ ôïõ ßäéï Ýöáãá êé åãþ êé åßìáé ìéá ÷áñÜ.» ôïõ Ýëåãå åêåßíç. Ìéá, äõï, ôñåéò ï Üíôñáò äåí Üíôåîå Üëëï. ¸íá ðñùß, ìüëéò ðÞãå ç ãõíáßêá ôïõ íá ôïõ äþóåé ôï ìðïãáëÜêé ìå ôï êïëáôóéü, ôçí Ýðéáóå áðü ôï ÷Ýñé êáé ôçò åßðå: «ÓÞìåñá Ý÷ù ðïëý äïõëåéÜ, èá Ýñèåéò êïíôÜ íá ìå âïçèÞóåéò. Ìüíï ðÜñå ìáæß óïõ ìåñéêÜ öáêüóðïñá, ãéá íá ìç ìåßíåéò êé åóý íçóôéêÞ.» Ïé äéêáéïëïãßåò êáé ôá ðáñáêÜëéá, ðïõ Üñ÷éóå íá áñáäéÜæåé ç êõñÜ, äåí ìðüñåóáí íá ôïí ìåôáðåßóïõí. Ôé íá êÜíåé ëïéðüí ç êáêïìïßñá; ðÞñå üóá ôçò åßðå ï óýíôñïöüò ôçò êáé ðÞãå êé áõôÞ óôï ÷ùñÜöé. ÊáôÜ ôéò Ýíôåêá ðåßíáóå, Üíïéîå ôçí ðåôóÝôá, Ýóôñùóå, öþíáîå óôïí Üíôñá ôçò êáé öÜãáíå ôá öáêüóðõñÜ ôïõò. ÌáèçìÝíç áõôÞ óå ôüóá êáëïýäéá, ðïý íá ÷ïñôÜóåé; Óôéò äþäåêá èõìÜôáé ôÜ÷á ìïõ, ðùò Ý÷åé áíáðéÜóåé ðñïæýìé êáé ðùò ðñÝðåé íá æõìþóåé. Ï Üíôñáò äåí ôçí áöÞíåé íá öýãåé. Ðåèáßíåé óôçí ðåßíá. Óôç ìßá, ôçí ðåñßìåíå äÞèåí ç ìïäßóôñá, íá ôçò ðÜñåé ôá ìÝôñá. Ï Üíôñáò äåí ôçí áöÞíåé. Óôéò äýï ôçí ðüíåóå ôï êåöÜëé ôçò. Ôßðïôá áõôüò. Óôéò äõüìéóç åß÷å ðåé ôïõ ðáðÜ….Áíþöåëï. ¸öôáóå ôñåéò êáé âÜæåé ìéá äõíáôÞ öùíÞ: -Ïñßóôåååå… - Ìáò öùíÜæåé êáíåßò ãõíáßêá; Ôç ñùôÜåé ï Üíôñáò. - Ç ãåéôüíéóóá öùíÜæåé Üíôñá ìïõ. ÈÝëåé íá ðÜù íá ôçò äþóù ôï êüóêéíï. - ¢öçóå, èá ôçò ôï äþóåéò ôï âñÜäõ. ÌåôáíéùìÝíç, áöïý êáé ç ôåëåõôáßá ôçò ðïíçñéÜ áðÝôõ÷å, êÜèéóå êáôáãÞò, Ýêëáéãå êáé óêåöôüôáí, ðüóï Üó÷çìá åß÷å öåñèåß óôï óýæõãü ôçò êáé äåí Ýâëåðå ôçí þñá, ðüôå èá ãõ82
ñßóåé óôï óðßôé. ÁñãÜ, ìå ôï óïýñïõðï ó÷åäüí, åîáíôëçìÝíïé, áðü ôç äïõëåéÜ ï Üíôñáò, áðü ôçí ðåßíá êáé ïé äýï, ðÞñáí áìßëçôïé ôï äñüìï ôçò åðéóôñïöÞò ãéá ôï óðßôé. Áíçöïñßæïíôáò, ôá ìÜôéá ôçò èåïíÞóôéêçò Ýâëåðáí êÜôù óôï äñüìï ôá ãíùóôÜ ìáýñá óêáèÜñéá (ìðïõñìðïýíéá) íá óðñþ÷íïõí ðñïò ôç öùëéÜ ôïõò ôç óôñïããõëåìÝíç êïðñéÜ ãéá ôñïöÞ ôùí ðáéäéþí ôïõò. Ãïõñãïýñéæå ôï Üäåéï ôçò óôïìÜ÷é êáé ï ðåéñáóìüò Þôáí ìåãÜëïò. Ìå ðñïóï÷Þ ìçí ôçí áíôéëçöèåß ï Üíäñáò êáé ôçí ðåñéãåëÜóåé, Ýóêõâå, Üñðáæå Ýíá Ýíá óêáèÜñé êáé ôï êáôáâñü÷èéæå, ìïíïëïãþíôáò: «Åëßôóåò-ìáõñåëßôóåò, ðïäáñÜêéá äåí åß÷áôå êáé ðïäáñÜêéá êÜíáôå.» Ôï ôÝëïò ôçò éóôïñßáò, öÜíçêå ðïëý áóôåßï óôá ðáéäéÜ êáé ç áßèïõóá ãÝìéóå ìå ãÝëéá. 83
«ÐïéçôÝò- ðïéÞìáôá óôçò åëéÜò ôá âÞìáôá» Ç ×ñéóôßíá äéÝêïøå ìå óïâáñü ýöïò ôï ðáíçãýñé. - Åãþ, ìáæß ìå ôç ìáìÜ ìïõ, âñÞêá Ýíá âéâëßï ìå ðïéÞìáôá. Åßíáé ç Íåüôåñç ó÷ïëéêÞ áíèïëïãßá ôïõ Èåüäùñïõ Ãéáííüðïõëïõ. Èá óáò äéáâÜóù Ýíá ðïßçìá ãéá ôçí åëéÜ ðïõ Ý÷åé ãñÜøåé ï ËïñÝíôæïò Ìáâßëçò:
Ç åëéÜ Óôçí êïõöÜëá óïõ åöþëéáóå ìåëßóóé ãÝñéêç åëéÜ, ðïõ ãÝñíåéò ìå ôç ëßãç ðñáóéíÜäá ðïõ áêüìá óå ôõëßãåé, óá íá ´èåëå íá óå íåêñïóôïëßóåé. Êáé ôï êÜèå ðïõëÜêé óôï ìåèýóé ôçò áãÜðçò ðéðéëßæïíôáò áíïßãåé óôï êëáñß óïõ åñùôéÜñéêï êõíÞãé, óôï êëáñß óïõ, ðïõ äå èá îáíáíèßóåé. Ù! ðüóï óôç èáíÞ èá óå ãëõêÜíïõí, ìå ôç ìáãåõôéêÞ âïÞ ðïõ êÜíïõí, ïëïæþíôáíçò íéüôçò ïìïñöÜäåò, ù óá èýìçóåò ìÝóá óïõ ðëçèáßíïõí ù! íá ìðïñïýóáí Ýôóé íá ðåèáßíïõí êáé Üëëåò øõ÷Ýò ôçò øõ÷Þò óïõ áäåñöÜäåò. - Êé åãþ, ðåôÜ÷ôçêå ç Ìáñßá, âñÞêá óôçí ðïéçôéêÞ áíèïëïãßá ôïõ ó÷ïëåßïõ Ýíá ðïßçìá ôïõ ÉùÜííç ÐïëÝìç. Áêïýóôå: 84
Ç åëéÜ ÅõëïãçìÝíï íÜíáé, åëéÜ, ôï ÷þìá, ðïõ óå ôñÝöåé êé åõëïãçìÝíï ôï íåñü, ðïõ ðßíåéò áð´ ôá íÝöç, êé åõëïãçìÝíïò ôñåéò öïñÝò Áõôüò, ðïõ ó´ Ý÷åé óôåßëåé ãéá ôï ëõ÷íÜñé ôïõ öôù÷ïý, ãéá ô' Üãéïõ ôï êáíôÞëé! Äåí åßóáé, óõ ðåñÞöáíç óáí ôá´ Üëëá êáñðïöüñá, ðïõ âéáóôéêÜ, áíõðüìïíá äå âëÝðïõíå ôçí þñá ðüôå ìå ôá´ áíèïëïýëïõäá ôïõò êëþíïõò íá óêåðÜóïõí, êáé ìå ìéá ðñüóêáéñç ïìïñöéÜ ôá ìÜôéá íá îéðÜóïõí. Åóý, åßóáé ðÜíôá ôáðåéíÞ, ðÜíôá äïõëåýôñá óêýâåéò ì' üëá ôá ðëïýôç ðïõ êñáôåßò, ì' üëï ôï âéïò ðïõ êñýâåéò. Ãé áõôü áð' ôá ðñþôá íéÜôá óïõ, ðïõ ôá öéëïýí ïé áíÝìïé, ùò ôá âáèéÜ ãåñÜìáôá, ðïõ ôï êïñìß óïõ ôñÝìåé, êáé ãÝñíåé êÜèå óïõ êëáäß êáé êÜèå ðáñáêëÜäé, ìÝóá óôïí êïýöéï óïõ êïñìü äå óïõ 'ëåéøå ôï ëÜäé.
85
- ÂñÞêá êé åãþ Ýíá ðïßçìá, óôï ðáëéü áíáãíùóôéêü ôçò ìáìÜò ìïõ, öþíáîå ÷áñïýìåíç ç ÆùÞ. Åßíáé ôïõ ÊùóôÞ ÐáëáìÜ, ìïõ Üñåóå ðÜñá ðïëý:
Ç åëéÜ Åßìáé ôïõ Þëéïõ ç èõãáôÝñá, ç ðéï áð' üëåò ÷áúäåõôÞ, ÷ñüíéá ç áãÜðç ôïõ ðáôÝñá ó´ áõôüí ôïí êüóìï ìå êñáôåß, üóï íá ãåßñù íåêñùìÝíç áõôüí ôï ìÜôé ìïõ æçôåß. Åßìáé ç åëéÜ ç ôéìçìÝíç. ¼ðïõ êé áí ëÜ÷ù êáôïéêßá, äå ìïõ áðïëåßðïõí ïé êáñðïß, ùò ôá âáèéÜ ìïõ ãçñáôåßá äå âñßóêù ôç äïõëåéÜ íôñïðÞ. Ì' Ý÷åé ï Èåüò åõëïãçìÝíç, êé åßìáé ãåìÜôç ðñïêïðÞ. Åßìáé ç åëéÜ ç ôéìçìÝíç. Öñßêç, åñçìéÜ, íåñü, óêïôÜäé ôç ãç åèÜøáí ìéá öïñÜ, åìÝ, æùÞò öÝñíåé óçìÜäé óôï Íþå ç ðåñéóôåñÜ. ¼ëçò ôçò ãçò Ý÷ù ãñáììÝíç ôçí ïìïñöÜäá êáé ÷áñÜ. Åßìáé ç åëéÜ ç ôéìçìÝíç. 86
Åäþ óôïí ßóêéï ìïõ áðïêÜôïõ Þëè´ ï ×ñéóôüò í' áíáðáõèåß, êé áêïýóôçêå ç ãëõêéÜ ëáëéÜ ôïõ ëßãï ðñïôïý íá óôáõñùèåß. Ôï äÜêñõ ôïõ, äñïóéÜ áãéáóìÝíç, Ý÷åé óôç ñßæá ìïõ ÷õèåß. Åßìáé ç åëéÜ ç ôéìçìÝíç. Êáé öùò ðñáüôáôï ÷áñßæù åãþ óôçí Üãñéá íõ÷ôéÜ, ôïí ðëïýôï ðéá äåí ôïí öùôßæù óõ, ì´ åõëïãåßò, öôù÷ïëïãéÜ. Êé áí áð' ôïí Üíèñùðï äéùãìÝíç, ìá öÝããù åìðñüò óôçí ÐáíáãéÜ. Åßìáé ç åëéÜ ç ôéìçìÝíç. ÊùóôÞò ÐáëáìÜò - ÅìÝíá ìïõ åßðå ï ìðáìðÜò ìïõ Ýíá ðïßçìá, áðü ôï ó÷ïëåßï ôïõ, åßðå êÜðùò äéóôá÷ôéêÜ ç Ìáñßá. Äõóôõ÷þò üìùò äå èõìÜôáé ðïéïò ôï Ý÷åé ãñÜøåé. Åßíáé ðïëý ùñáßï, áêïýóôå: Ðáôñßäá ôá ëéïôñßâéá óïõ äïõëåýïõí íý÷ôá ìÝñá. Ìå ôïõ ëáäéïý ôç ìõñùäéÜ ãåìßæïõí ôïí áÝñá. Êé åßí' ïé åëéÝò, Ðáôñßäá ìïõ áêïýñáóôåò ãñéïýëåò. Ìå ôïí êáñðü ôïõò ôñÝöïõíå ðáéäÜêéá êáé ìáíïýëåò. 87
Êé åßí´ ïé åëéÝò, Ðáôñßäá ìïõ äÝíôñá åõëïãçìÝíá ðïõ óôÝêïíôáé óôïí Üíåìï ìå ôá êëáäéÜ áðëùìÝíá. - Åãþ êáèþò Ýøá÷íá, åßðå ï ÄçìÞôñçò, èõìÞèçêá Ýíá ðïéçìáôÜêé áðü ôï ðåñóéíü ìáò áíáãíùóôéêü. ¸øáîá ëïéðüí, ôï âñÞêá êáé óáò ôï Ýöåñá. Åßíáé ôï öåããáñÜêé ôïõ Ã. Âéæõçíïý. Ôï èõìÜóôå; ¼ëç ç ôÜîç Üñ÷éóå ôçí áðáããåëßá ìå ìéá öùíÞ: ÖåããáñÜêé óéãáíü ðëÝåé ìåò óôïí ïõñáíü óáí óêáößäé öùôåéíü! Óáí êáíôÞëé êÜèå âñÜäõ, äß÷ùò Üíáììá êáé ëÜäé, öÝããåé ìÝóá óôï óêïôÜäé. - ÂñÞêá êé åãþ ó' Ýíá âéâëßï ôïõ áäåñöïý ìïõ ôá êÜëáíôá ôçò åðï÷Þò ôïõ ÏìÞñïõ. Åßðå ç ×ñéóôßíá êé Üñ÷éóå íá áðáããÝëëåé ñõèìéêÜ: Ó' áõôü ôï óðßôé ðïõ 'ñèáìå ôïõ ðëïýóéïõ íïéêïêýñç í' áíïßîåé ç ðüñôá êáé íá ìðåé ï ðëïýôïò üëïò ìÝóá êáé íá ãåìßóïõí ôá óôáìíéÜ ìÝëé, êñáóß êáé ëÜäé êé ç óêÜöç ôïõ æõìþìáôïò ìå öïõóêùôü æõìÜñé. Êé ï ãéïò ôïõ íïéêïêýñç ìáò íá ðáíôñåõôåß ìéá ùñáßá êé ç êüñç ìå ôá ÷Ýñéá ôçò íá õöáßíåé ðáíùñáßá.
88
«×ñõóÜ ôá öýëëá ôçò åëéÜò öôù÷Ü åßíáé ôá ëïõëïýäéá ðïëëÜ ðïéÞìáôá ãé’ áõôÜ åãßíáíå ôñáãïýäéá» - Åãþ, óõíÝ÷éóå ç Ìáñßá, âñÞêá óôç âéâëéïèÞêç ìáò ôï âéâëßï ôïõ Âáóßëç Ìáóôñáããåëüðïõëïõ "Ôá ÄçìïôéêÜ Ôñáãïýäéá ôçò ¢íù Ìåóóçíßáò". Åêåß Ýøáîá êáé âñÞêá ìåñéêÜ ôñáãïýäéá ó÷åôéêÜ ìå ôçí åëéÜ. Äõóôõ÷þò äåí åßíáé ðïëëÜ. Áð' üôé ìïõ åßðå êáé ï ìðáìðÜò ìïõ ç åëéÜ äåí Ý÷åé ôñáãïõäçèåß üóï èá Ýðñåðå. ºóùò, ãéáôß ç ëéôÞ ïìïñöéÜ ôçò äåí åñåèßæåé ôçí êáëëéôå÷íéêÞ Ýìðíåõóç. ºóùò, ãéáôß ôá ìéêñïóêïðéêÜ Üïóìá Üíèç ôçò äåí åíôõðùóéÜæïõí. ºóùò, ãéáôß ï îõëïäáñìüò ôïõ äÝíôñïõ êáôÜ ôç óõãêïìéäÞ ôïõ êáñðïý ãéãáíôþíåé ôéò åíï÷Ýò ìáò. ºóùò, ãéáôß âëÝðïõìå ôçí åëéÜ ðéüôåñï ùöåëéìéóôéêÜ ðáñÜ áéóèçóéáêÜ. Áêïýóôå ôé âñÞêá:
Ôçò åëéÜò ôá öõëëáñÜêéá Ôçò åëéÜò ôá öõëëáñÜêéá èá ôá êÜíù öïñåóéÜ íá ðåñíþ óôç ãåéôïíéÜ óïõ, íá óïõ êáßù ôçí êáñäéÜ. Óïõ 'ðá âëÜìç ìçí ðåñÜóåéò áðü ôïýôç ãåéôïíéÜ åßí' ï Üíäñáò ìïõ æçëéÜñçò, èá ìå âÜëåéò óå ìðåëÜ. Èá ðåñÜóù, èá ðåñÜóù æçëåìÝíç ïìïñöïíéÜ êáé áò æçëåýåé üóï èÝëåé üëç óïõ ç ãåéôïíéÜ. (óõñôü Ðåëïðïííçóéáêü)
ÈÝëù íá óêßóù ôá âïõíÜ ÈÝëù íá óêßóù ôá âïõíÜ ìå ôçò åëéÜò ôï öýëëï íá âñù ðïõëÜêé ìðéóôéêü, íá óïõ ôï ðáñáããåßëù. Óôï 'ðá êáé óôï ðáñÞããåéëá, óôï ëÝù ìïíá÷üò ìïõ ôá ìáýñá ñïý÷á ðïõ öïñåßò åßíáé ï èÜíáôüò ìïõ. Ôá ìáýñá ñïý÷á ðïõ öïñåßò åãþ èá óïõ ôá âãÜëù èá óïõ öïñÝóù ïëüáóðñá êáé èá 'ñèù íá óå ðÜñù. (ôóÜìéêï) 89
Êüöôçí ÅëÝíç ôçí åëéÜ - Êüöôçí ÅëÝíç ôçí åëéÜ, ãéáôß ìáñáßíåéò ôá ðáéäéÜ, åìÜñáíåò üëïõò ôïõò íéïõò, ðáðÜäåò êáé ãñáììáôéêïýò, åìÜñáíåò êé åìÝíáíåò, ðïõ ì´ Ý÷åé ç ìÜíá ì' Ýíáíå. - Äåí ôçí êüâù ôçí åëéÜ êé áò ìáñáèïýíå ôá ðáéäéÜ, êé áò ìáñáèïýíå üëïé ïé íéïé, ðáðÜäåò êáé ãñáììáôéêïß êáé äåí ôï êñýâù, èá ôï ðù, åßíáé ãéá êåßíïí ð' áãáðþ. (ôóÜìéêï)
Ìéá áõãïýëá Óôáõñïýëá Ìéá áõãïýëá Óôáõñïýëá èå íá óçêùèþ, ìá ìðù óå ðåñéâüëé. Íá êüøù ìÞëï áð' ôç ìçëéÜ, êõäþíé ôçò áãÜðçò íá êüøù êé Ýíá ëéüöõëëï íá ðáßæù ôï ãéïãêÜñé. ÃéïãêÜñé* ìïõ ðåñÞöáíï ãéá äå âáñåßò ãéïìÜôá, îáíèéÜ ìïõ ìáõñïìÜôá í áêïýóåé ç áãÜðç ìïõ, íá âãåé óôï ðáñáèýñé, ñïõìðßíé êáé æáöåßñé. *ÃéïãêÜñé: Ýã÷ïñäï ìïõóéêü üñãáíï, ðïõ Ýðáéæå ðáñáðïíéÜñéêá
(Êáëáìáôéáíü)
Íá Þìïõí åëéÜ óôá ÓÜëùíá Íá Þìïõí åëéÜ óôá ÓÜëùíá êáé êëÞìá óôç Âïóôßôóá, íá Þìïõí êáé óôçí ÁñÜ÷ùâá äñáãÜôçò óôá êïñßôóéá. Íá '÷á öùëéÜ óôïí Ðáñíáóóü êáé óôï ÌïñéÜ ëçìÝñé íá öÝñíåé ï âëÜ÷ïò ôï ôõñß âëá÷ïýëá ôï ÷áìðÝñé. (ôóÜìéêï Ñïýìåëçò) 90
- ÅìÝíá ðáéäéÜ, ìïõ Ýäùóå ç êõñßá ÂÝôá áðü ôï íçðéáãùãåßï, Ýíá õðÝñï÷ï âéâëßï ìå ðáñïéìßåò. ¼ìùò äõóôõ÷þò ôï îÝ÷áóá, åßðå ëõðçìÝíç ç Ìáñßá. Ôï âéâëßï ëÝãåôáé «Ïé ðáñïéìßåò ôïõ èåóðñùôéêïý ëüãéïõ Ê. Ìé÷áçëßäç» Ôï Ý÷åé ãñÜøåé ï Ã. ÊáøÜëçò êé Ý÷åé åêäïèåß áðü ôéò åêäüóåéò Gutenberg. - ¸íá âéâëßï, ìüíï ìå ðáñïéìßåò ãéá ôçí åëéÜ; áðüñçóå ï Êùíóôáíôßíïò. - ¼÷é, åîÞãçóå ç Ìáñßá. Ìüíï ìéá óåëßäá åßíáé ãéá ôçí åëéÜ. Ïé õðüëïéðåò åßíáé ãéá Üëëá ðñÜãìáôá. - Èá ìðïñïýóáìå íá óõãêåíôñþóïõìå ìüíïé ìáò ðïëëÝò ðáñïéìßåò! ðñüôåéíå ï ÄçìÞôñçò. ÅìÝíá ç ãéáãéÜ ìïõ îÝñåé Ýíá óùñü. Íá ñùôÞóïõìå ôïõò äéêïýò ìáò, íá ôéò ãñÜøïõìå êáé íá ôéò öÝñïõìå áýñéï üëïé åäþ ãéá íá ôéò äéáâÜóïõìå. Ç éäÝá Üñåóå ðïëý óôá ðáéäéÜ. Ï Þ÷ïò ôïõ êïõäïõíéïý äåí ôïõò Üöçóå ðåñéèþñéá ãéá Üëëåò êïõâÝíôåò. Ç áíáæÞôçóç õëéêïý ó÷åôéêïý ìå ôçí åëéÜ, ìåôáôïðßóôçêå óå Üëëá ðåäßá…
91
Ðáñïéìßåò äéáëå÷ôÝò áðü ëÜäé êáé åëéÝò Ôçí åðüìåíç êéüëáò, üðùò åß÷áìå óõìöùíÞóåé, Ýöåñå ï êáèÝíáò ìáò üóåò ðáñïéìßåò ìðüñåóå íá óõãêåíôñþóåé. Ôéò âÜëáìå óôç óåéñÜ, ôéò êáôáãñÜøáìå êáé íá ôï áðïôÝëåóìá: ¢ëëïò ÌðÝçò, Üëëá ëÜäéá. (ÄéáöïñåôéêÞ åéóöïñÜ óôïõò Ôïýñêïõò äéïéêçôÝò) ÁìðÝëé ôïõ ÷åñéïý óïõ, åëéÜ áð' ôïí ðáððïý óïõ. (Ôï íÝï áìðÝëé êé ç ìåãÜëç åëéÜ äßíïõí êáëÞ óïäåéÜ) Áðü ôïí ðÜôï ìÝëé êáé ëÜäé áð' ôçí êïñöÞ. (Ôï êáèáñü ìÝëé âñßóêåôáé óôï êÜôù ìÝñïò ôïõ äï÷åßïõ åíþ ôï êáëü ëÜäé óôï ðÜíù ìÝñïò) ÂÜëå óõêéÜ ãéá ôç æùÞ óïõ êáé åëéÜ ãéá ôï ðáéäß óïõ. ÂÜëå åëéÜ ãéá ôá ðáéäéÜ óïõ êáé ìçëéÜ ãéá ôçí êïéëéÜ óïõ. Ç åëéÜ èÝëåé ôñåëü íïéêïêýñç ãéá ôá êëáäéÜ êáé óïöü ãéá ôéò ñßæåò ôçò. Áðü ôï èÝñï ùò ôéò åëéÝò äåí áðïëåßðïõí ïé äïõëåéÝò. Áí äå óößîåéò ôçí åëéÜ, äå âãÜæåé ëÜäé. (Ãéá íá áðïäþóåé ç äïõëåéÜ óïõ ðñÝðåé íá äïõëÝøåéò óêëçñÜ) ¢êïõóåò ëÜäé ôñÝ÷á, Üêïõóåò óôåöÜíé öåýãá. (Óôç âÜðôéóç äåí Ý÷åéò Ýîïäá, åíþ óôï ãÜìï Ý÷åéò) 92
¼ðïéïò Ý÷åé óéôÜñé, êñáóß êáé ëÜäé óôï ðéèÜñé Ý÷åé ôïõ êüóìïõ ôá êáëÜ êáé ôïõ èåïý ôç ÷Üñç. Äåí ôñþãåôáé ïýôå ìå ôï ëÜäé ïýôå ìå ôï îßäé. (Åßíáé ôüóï Üó÷çìïò ÷áñáêôÞñáò ðïõ ü,ôé êáé íá êÜíåéò äå ìðïñåßò íá ôïí óõìðáèÞóåéò) Äß÷ùò ëÜäé, äß÷ùò îßäé ðùò èá êÜíïõìå ôáîßäé; (Áí äåí Ý÷åéò ôá áðáñáßôçôá åöüäéá, äå ìðïñåßò íá êÜíåéò äïõëåéÜ) Êïëïêýèéá ÷ùñßò ëÜäé, ãïõñãïõñßóìáôá ôï âñÜäõ. (Ôá êïëïêýèéá äå ÷ïñôáßíïõí) Ìïõ 'âãáëå ôïõ íïíïý ôï ëÜäé. (Ìå ôáëáéðþñçóå áöÜíôáóôá) Ìáò âãÞêå ôï ëÜäé. (ÓêëçñÞ äïêéìáóßá) ÎåöüñôùóÝ ôç ôçí åëéÜ, íá óå öïñôþóåé ëÜäé. (Áí êëáäÝøåéò ôçí åëéÜ, èá âãÜëåé ðïëý ëÜäé) Áõôüò åßíáé óáí ôï íåñü óôï ëÜäé. (Åßíáé êáèáñüò, áèþïò) Ñß÷íåé ëÜäé óôç öùôéÜ. (ÂïçèÜåé íá áíÜøåé ï êáâãÜò) ¼ðùò èá ãåìßóåé ôïõ ×ñéóôïý ôï ôñáðÝæé, Ýôóé íá ãåìß93
óïõí êá ôá äÝíôñá ìáò åëéÝò. (×ñéóôïõãåííéÜôéêç åõ÷Þ) Ìïõ êÜíåé ëáäéÝò. (ÊÜíåé æáâïëéÝò, Üëëá ëÝåé, Üëëá êÜíåé) ¼óï ÷ïñôáßíåé ç öÜâá ëÜäé. (Ôï ëÝìå ãéá ôïõò Üðëçóôïõò) ÊïëõìðÜåé óôï ëÜäé. (Ðïëý ëÜäé óôï öáãçôü) Äåí Ý÷åé íá ëáäþóåé ô' Üíôåñü ôïõ. (Åßíáé ðÜìöôù÷ïò, íçóôéêü Ëáäþíù ôá' Üíôåñü ìïõ. (Ôñþù) Ôçí Ýâãáëå ëÜäé. (Äåí ôéìùñÞèçêå ðáñüôé Ýêáíå êÜôé êáêü) ÐíéãÞêáìå óôï ëÜäé. (ÌåãÜëç ðáñáãùãÞ ëáäéïý) ËÜäé ïýôå ãéá ôï êáíôÞëé. (ÅëÜ÷éóôç ðáñáãùãÞ ëáäéïý) Íá óå êÜøù ÃéÜííç, íá ó' áëåßøù ëÜäé. Ôñåéò ôï ëÜäé, ôñåéò ôï îßäé, Ýîé ôï îéäüëáäï. (Ãéá áðáôåþíåò íïèåõôÝò, ðïõ ðïõëÜíå óå äéðëÞ ôéìÞ) 94
Ç áëÞèåéá åðéðëÝåé óáí ôï ëÜäé. ÖÜå ëÜäé ôï ðñùß, ãýñíá áñãÜ áðü ôï ÷ùñÜöé. Ç óößîç âãÜæåé ëÜäé. (Ç õðåñâïëéêÞ ðñïóðÜèåéá ãéá íá ðåôý÷ïõìå êÜôé) Åßíáé óá ëáäùìÝíïò ðïíôéêüò. (×áñáêôçñéóìüò ãéá Üíèñùðï Üëïõóôï) Ôçò åëéÜò ôá âÜóáíá ôïõ ëéíáñéïý ôá ðÜèç. (¼ðùò êáêïðáèáßíïõí ôá äýï ðñïúüíôá, ãéá íá äþóïõí ôï ÷ñÞóéìï óôïé÷åßï ôïõò, Ýôóé ïìïëïãåß ôá âÜóáíÜ ôïõ ï êáêüôõ÷ïò Üíèñùðïò) Ãéá íá ãßíåé ç äïõëåéÜ ðñÝðåé íá ëáäþóåéò. (Äùñïäïêßá êÜðïéïõ õðåýèõíïõ) Ç èÜëáóóá åßíáé ëÜäé. (Ðïëý Þñåìç) ËÜäé, ëÜäé êáé áðü ôçãáíßôá ôßðïôá. (Ëüãéá, ëüãéá ÷ùñßò ðñÜîåéò) ËÜäé íá âñÝîåé, äå ìå ìÝëëåé. (Åßìáé áäéÜöïñïò) ËÜäé ç óôñÜôá óïõ. (Åõ÷Þ) 95
ÊÜëëéï '÷ù 'ãù óôï óðßôé ìáò åëéÝò êáé ðáîéìÜäé ðáñÜ óôá îÝíá æÜ÷áñç êáé íá ì´ ïñßæïõí Üëëïé. Ìáò Ýêáíå, Þ ãßíáìå ëáäÜêïíï (Ìáò êáôÝóôñåøå êÜðïéïò Þ êáôáóôñáöÞêáìå) Ìïõ êÜíåéò ëáäéÝò. (Äåí ôçñåßò áõôÜ ðïõ óõìöùíÞóáìå, ìå åîáðáôÜò) Ç åëéÜ èÝëåé ôóåêïýñé êáé ô' áìðÝëé ðñéüíé. Ôñþù øùìß êáé ëÜäé. (Æù ìå õðåñâïëéêÞ ëéôüôçôá) Ðñþôá èåìÝëéá ôïõ óðéôéïý, øùìß êñáóß, êáé ëÜäé. Ìå ôï ëÜäé êáé ïé ðÝôñåò ôñþãïíôáé. Ç ôÝ÷íç èÝëåé ìÜóôïñá êáé ç öÜâá èÝëåé ëÜäé. ¸êëåøå ôçò åêêëçóéÜò ôï ëÜäé. (Ãéá ôïí áäßóôá÷ôï êëÝöôç, ðïõ ïýôå ôï Èåü öïâÜôáé) Ìáæß ìå ôéò ðáñïéìßåò Þñèáí êáé ìåñéêÜ ÷áñéôùìÝíá áéíßãìáôá: ÐñÜóéíá åßí ôá íéÜôá ìïõ, ìáýñá ôá ãåñáôåéÜ ìïõ, ÷áñïðïéÜ ç èëßøç ìïõ, èñïöÞ ôá äÜêñõÜ ìïõ. (Óçôåßá ÊñÞôçò) (ÁðÜíôçóç: ç åëéÜ) ÿ 96
ÌÜíá êáé êüñç Ý÷ïõí ôï ßäéï üíïìá. Ç ìÜíá ãåííÜåé êáé ç êüñç áñìÝãåôáé. Ôé åßíáé: Åýâïéá ÿ Ç èåéá ìïõ ç êáëüãñéá åéò ôïõò áíÝìïõò íÝìåôáé, óôåò åêêëçóéÝò êïéìÜôáé êáé ô' Üãéá ôçò ôá êüêáëá ôá êïêáëïýí ïé ÷ïßñïé. (ÊåöáëïíéÜ) ÿ Ðáßñíåé íåñü êáé äßíåé ëÜäé.
97
Ëáäïëåîéëüãéï «Óôçò åëéÜò ôï ëåîéëüãéï ôï ìõáëü äåí åðáñêåß. ×ñåéÜæåôáé íá îåöõëëßóåéò Ëåîéêü, ÃñáììáôéêÞ». Ìéá Üëëç ìÝñá, áðïöáóßóáìå íá êáôáãñÜøïõìå ôï ëåîéëüãéï ôçò åëéÜò. Åß÷áìå ðñïåôïéìáóôåß áðü ôçí ðñïçãïýìåíç ìÝñá ãéá áõôÞ ôç äïõëåéÜ. Ïé ãïíåßò åß÷áí âïçèÞóåé áñêåôÜ óôçí êáôáãñáöÞ åíüò ó÷åôéêïý ëåîéëïãßïõ. ÖÝñáìå ï êáèÝíáò ôï ëåîéêü ôïõ óôï ó÷ïëåßï. ¸ôóé ìáò äüèçêå ãéá ìéá áêüìá öïñÜ ç åõêáéñßá íá èõìçèïýìå ôïí ôñüðï ÷ñÞóçò ôïõ Ëåîéêïý. Ï êýñéïò üãêïò ôçò äïõëåéÜò óôçñß÷ôçêå óôçí åýñåóç ôùí óýíèåôùí ëÝîåùí. ÐáñÜëëçëá, øÜîáìå êáé óôçí åãêõêëïðáßäåéá ôïõ ó÷ïëåßïõ, ãéá ðåñéóóüôåñá óôïé÷åßá. ×ùñßóáìå ôéò ëÝîåéò ðïõ âñÞêáìå óå êáôçãïñßåò êáé öôéÜîáìå ôï äéêü ìáò åñìçíåõôéêü åõñåôÞñéï. Á. Ìå ðñþôï óõíèåôéêü ôï Ýëáéï: åëáéïâåñíßêé * âåñíßêé, ðïõ ðáñáóêåõÜæåôáé áðü Ýëáéá. åëáéïãñáößá * ç æùãñáöéêÞ, ðïõ ãßíåôáé ìå ëáäïìðïãéÝò åëáéïãñáöþ, åëáéïãñáöéêüò. åëáéüäåíôñï * ôï äÝíôñï ôçò åëéÜò. åëáéïäéá÷ùñéóôÞñáò * ìç÷Üíçìá ôùí åëáéïõñãåßùí ìå ôï ïðïßï äéá÷ùñßæåôáé ôï ëÜäé áðü ôï êáôáêÜèé ôù åëéþí (ìïýñãá). åëáéïäï÷åßï * äï÷åßï ãéá ôç öýëáîç ôïõ ëáäéïý. åëáéïêáëëéÝñãåéá * ç êáëëéÝñãåéá åëéþí. åëáéüêáñðïò * ï êáñðüò ôïõ åëáéüäåíôñïõ åëáéïêïìßá * ç óõóôçìáôéêÞ êáëëéÝñãåéá ôùí åëáéïäÝíôñùí åëáéïêüìïò, åëáéïêïìéêüò. 98
åëáéüëáäï * ôï ëÜäé, ðïõ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôïí êáñðü ôçò åëéÜò. åëáéüìåôñï * üñãáíï, ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôç ìÝôñçóç ôçò ðõêíüôçôáò ôïõ ëáäéïý. åëáéïðáñáãùãÞ * ç ðáñáãùãÞ ôïõ ëáäéïý åëáéïðáñáãùãéêüò åëáéïðáñáãùãüò * 1. ôüðïò, ðïõ ðáñÜãåé åëéÝò êáé ëÜäé 2. ðñüóùðï, ðïõ áó÷ïëåßôáé åðáããåëìáôéêÜ ìå ôçí ðáñáãùãÞ êáé ðþëçóç åëáéüëáäïõ. åëáéïðéåóôÞñéï * ôï ðéåóôÞñéï, óôï ïðïßï óõíèëßâåôáé ï êáñðüò ôçò åëéÜò äßíïíôáò ôï ëÜäé. åëáéïðïéÞóéìïò * áõôüò, ðïõ ìðïñåß íá ìåôáôñáðåß óå ëÜäé. åëáéïðïëôüò * ôï ðñïúüí ôçò óõìðßåóçò ôùí åëéþí óå åëáéïðéåóôÞñéï. åëáéïðõñÞíáò * 1. ï ðõñÞíáò ôçò åëéÜò, ôï êïõêïýôóé 2. ôá óôåñåÜ õðïëåßììáôá, ðïõ áðïìÝíïõí ìåôÜ ôçí Ýêèëéøç, ôïõ åëáéïêÜñðïõ ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ëáäéïý (ëéïêüêêéá). åëáéïôñéâåßï * ôï óýíïëï ôùí åãêáôáóôÜóåùí ãéá ôçí åîáãùãÞ åëáéïëÜäïõ ìå Ýêèëéøç áðü ôïí åëáéüêáñðï. åëáéïõñãåßï * åñãïóôÜóéï åðåîåñãáóßáò êáé ðáñáãùãÞò åëáéïëÜäïõ. åëáéïõñãßá * êëÜäïò ôçò ôå÷íïëïãßáò ôñïößìùí, ðïõ áó÷ïëåßôáé ìå ôç äéáäéêáóßá äéá÷ùñéóìïý ôïõ åëáéïëÜäïõ áðü ôïí åëáéüêáñðï, êáèþò êáé ìå ôçí åðåîåñãáóßá êáé ðáñáãùãÞ ëáäéïý. 99
åëáéïõñãüò * 1. ï éäéïêôÞôçò åëáéïõñãåßïõ 2. áõôüò ðïõ áó÷ïëåßôáé ìå ôçí åëáéïõñãßá åëáéïöõôåßá * öõôåßá åëáéüäåíôñùí. åëáéüöõôïò * áõôüò ðïõ åßíáé ãåìÜôïò åëáéüäåíôñá. åëáéü÷ñùìá * ÷ñþìá ðïõ êáôáóêåõÜæåôáé áðü ÷ñùóôéêÝò ïõóßåò ëÜäé, äéáëõôéêÜ êáé óôåãáíùôéêü. åëáéï÷ñùìáôßæù * ÷ñùìáôßæù ìå åëáéü÷ñùìá. åëáéï÷ñùìáôéóìüò * ôï âÜøéìï ìå åëáéü÷ñùìá. åëáéï÷ñùìáôéóôÞò * ôå÷íßôçò åéäéêüò óôïí åëáéï÷ñùìáôéóìü. åëáéþíáò * Ýêôáóç êáôÜöõôç áðü åëáéüäåíôñá. Â. ËáúêÜ: ëéüäåíôñá * åëéÝò ëéüêëáäï * êëáäß åëéÜò ëéïêüêêé * êïõêïýôóé åëéÜò ëéïêïýêïõôóï * êïõêïýôóé åëéÜò ëéüëáäï * åëáéüëáäï ëéïóôÜóé * åëáéþíáò ëéïôñßâé * åëáéïôñéâåßï ëéïöÜãïò * åëáéïöÜãïò ëéüöõôï * åëáéþíáò ëéüøùìï * øùìß æõìùìÝíï ìå åëéÝò Ã. Ìå äåýôåñï óõíèåôéêü ôï -åëáéï Þ ôï ëÜäé áãïõñÝëáéï * ëÜäé áðü áíþñéìåò åëéÝò, Þ áðü ôçí ðñþôç ðßåóç. áìõãäáëÝëáéï * ëÜäé áðü áìýãäáëá. âáìâáêÝëáéï * ëÜäé áðü âáìâáêüóðïñïõò. çëéÝëáéï * ëÜäé áðü çëéüóðïñïõò. 100
êáëáìðïêÝëáéï * ëÜäé êáëáìðïêéïý. ëéíÝëáéï * ëÜäé áðü óðÝñìáôá ëéíáñéïý. ïñõêôÝëáéï * ëéðáíôéêü ëÜäé áðü ðåôñÝëáéï. ðåôñÝëáéï * åýöëåêôï ïñõêôü õãñü, ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí ðáñáãùãÞ åíÝñãåéáò. ðõñçíÝëáéï * ëÜäé áðü åëáéïðõñÞíåò (êïõêïýôóéá). óçóáìÝëáéï * ëÜäé áðü óïõóáìüóðïñïõò. óïãéÝëáéï * ëÜäé óüãéáò óðïñÝëáéï * ëÜäé áðü óðüñïõò äéÜöïñùí öõôþí îéäüëáäï * Üñôõìá öáãçôïý áðü ëÜäé êáé îßäé. ìïõñãüëáäï * ëÜäé ìå ìïýñãá (êáôáêÜèéá), êáêÞò ðïéüôçôáò. ëåìïíüëáäï * Üñôõìá öáãçôïý áðü ëÜäé êáé ëåìüíé. Ä. Ìå ðñþôï óõíèåôéêü ôï ëÜäé ëáäåìðüñéï * åìðüñéï ëáäéïý. ëáäÝìðïñïò * Ýìðïñïò ëáäéïý. ëáäïâïýôé * Üñôõìá öáãçôïý áðü ëÜäé. ëáäïâñåìá * Üñôõìá öáãçôïý áðü ëÜäé. ëáäïäï÷åßï * äï÷åßï ëáäéïý (ñïÀ Þ ëáäéêü). ëáäüêïëëá * äéáöáíÝò áäéÜâñï÷ï ÷áñôß. ëáäïìðïãéÜ * åßäïò ìðïãéÜò (åëáéü÷ñùìá). ëáäüìõëïò * åëáéïôñéâåßï. ëáäïëÝìïíï * Üñôõìá öáãçôïý áðü ëÜäé êáé ëåìüíé. ëáäüîéäï * Üñôõìá öáãçôïý áðü ëÜäé êáé îßäé. ëáäüðáíï * ðáíß ìå ôï ïðïßï ðåñéôõëßãïõí ôá âñÝöç ìåôÜ ôç âÜöôéóç. ëáäïðßèáñï * ðéèÜñé ãéá ôçí áðïèÞêåõóç ëáäéïý. ëáäïñßãáíç * Üñôõìá öáãçôïý áðü ëÜäé êáé ñßãáíç. 101
ëáäü÷áñôï * äéáöáíÝò áäéÜâñï÷ï ÷áñôß. ëáäüøùìï * êïììÜôé øùìéïý âïõôçãìÝíï óå ëÜäé. ëáäùôÞñé * äï÷åßï ãéá ôç ëßðáíóç ôùí ìç÷áíþí. Å. Ìå äåýôåñï óõíèåôéêü ôçí åëéÜ áãïõñïìáíáêïëéÜ * ðïéêéëßá åëéÜò áìõãäáëïåëéÜ * ðïéêéëßá åëéÜò ãëõêïìáíáêïëéÜ * ðïéêéëßá åëéÜò êáñõäïëéÜ * ðïéêéëßá åëéÜò êëáñïëéÜ * ðïéêéëßá åëéÜò ìáôóïëéÜ * ðïéêéëßá åëéÜò ÷ïíôñïëéÜ * ðïéêéëßá åëéÜò øéëïëéÜ * ðïéêéëßá åëéÜò ÓÔ. ËÝîåéò ó÷åôéêÝò ìå ôï ëÜäé, ôçí åëéÜ êáé ôç ÷ñÞóç ôïõò ëáäÜäéêï * êáôÜóôçìá ðþëçóçò ëáäéïý. ëáäÜò * ðáñáãùãüò Þ Ýìðïñïò ëáäéïý. ëáäåñü * åðéôñáðÝæéï äï÷åßï ëáäéïý ëÝãåôáé êáé ëáäéêü Þ ñïÀ. ëáäÞò * áõôüò ðïõ Ý÷åé ôï ÷ñþìá ôïõ ëáäéïý. ëáäéÜ * 1. ëåêÝò áðü ëÜäé. 2. áèÝôçóç õðüó÷åóçò. ëáäßëá * ìõñùäéÜ ëáäéïý ëáäïýóá * ìåãÜëï äï÷åßï ãéá ôçí áðïèÞêåõóç ëáäéïý. ëéôñïõâéÜñçò * áõôüò ðïõ Ý÷åé ôï åëáéïôñéâåßï. ìðüôóá * ìåôáëëéêü äïøåßï, ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóáí óôçí åëáéïõñãåßá ãéá ôï äéá÷ùñéóìü Þ ôï ìÝôñçìá ôïõ ëáäéïý. 102
ëõ÷íÜñé * Óêåýïò ìåôáëëéêü äå äéÜöïñá ìåãÝèç êáé ó÷Þìáôá. Åß÷å öõôßëé êé Ýêáéãå ìå ëÜäé. ¹ôáí åðéôñáðÝæéï Þ êñåìáóôü. ëõ÷íïóôÜôçò * Óå áõôïýò êñåìïýóáí ëõ÷íÜñé ìå öõôßëé ðïõ Ýêáéãå ìå ëÜäé ôïõò. Ôïí ìåôáêéíïýóáí áíÜëïãá ìå ôéò áíÜãêåò. ôåðüæéôï * ìåãÜëï äï÷åßï ãéá ôçí áðïèÞêåõóç ëáäéïý öáíÜñé * öùôéóôéêü óêåýïò ìå ôæÜìéá, ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôç íý÷ôá êõñßùò Ýîù áðü ôï óðßôé. Óôï åóùôåñéêü ôïõ Ýêáéãå Ýíá êáíôçëÜêé. ÷áìïýñé * ï ðïëôüò ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôï Üëåóìá Ôïðùíýìéá ó÷åôéêÜ ìå ôçí åëéÜ ÁãñéëéÜ * ÷ùñéÜ ôçò Ìåóóçíßáò: Áúäßíé, Ðáñáëßá ÂÝñãáò. Á÷ëáäüêáìðïò * üíïìá ÷ùñéïý Á÷ ëáäüêáìðïò! Åëáéüöõôï * ÷ùñéü ôçò Ìåóóçíßáò (åðáñ÷ßá Ðõëßáò). Åëáéï÷þñé * üíïìá ðïëëþí ïéêéóìþí ôçò Íüôéáò ÅëëÜäáò. Åëáßá * üíïìá äÝêá ïéêéóìþí ôçò ÅëëÜäáò. ¸íáò áðü áõôïýò ôï Ìðïýæé ôçò Ôñéöõëëßáò. Åëáéïýóóá * ÌéêñÞ ðáñáëßá ôçò Áñãïëßäáò. ÅëéÝò * ïéêéóìüò ôçò Æáêýíèïõ. Åëáéþíáò * üíïìá 6 ïéêéóìþí ôçò ÅëëÜäáò. Åëáéþí üñïò * Âïõíü ôçò Ðáëáéóôßíçò, ðïõ óõíäÝèçêå ìå äéÜöïñá ãåãïíüôá ôçò æùÞò ôïõ ×ôéóôïý. ËÜäùíáò * ðïôáìüò ôçò Áñêáäßáò. Ëéüðåóé * êùìüðïëç ôçò ÁôôéêÞò. Ëéüóéá * óõíïéêßá ôçò ÁèÞíáò. 103
Öùôïãñáößóáìå ôçí åëéÜ
104
105
Öùôïãñáößóáìå ôç äïõëåéÜ ìáò
106
107
108
109
110
111
ÅéêïíïãñÜöçóç: "Këáäß åëéÜò", ó÷Ýäéï ìå ìïëýâé ôçò Énger Erikson ..........................................................óåë. 3 "Ôï ìÜæåìá ôùí åëáéþí åí ÌõôéëÞíç" ôïõ Èåüöéëïõ .....................................................óåë. 9 "Ç óõëëïãÞ ôïõ êáñðïý" ôçò ÖùôåéíÞò ÊïõñÝôá ..........................................................óåë. 10 Öùôïãñáößá áðü Ýíèåôï ôçò åöçìåñßäáò "ÊáèçìåñéíÞ ôçò ÊõñéáêÞò" 28.03.2004 ..óåë. 12 Ôá ðáéäéÜ ìáæåýïõí ôéò åëéÝò óôçí áõëÞ ôïõ ó÷ïëåßïõ ................................................óåë. 14 ÁíáâáôÞñáò óýã÷ñïíïõ åëáéïôñéâåßïõ ..........................................................................óåë. 17 Öùôïãñáößá ôïõ Martin Bridgale áðü ôï âéâëßï: ôï ìåóïãåéáêü êåëÜñé ...................óåë. 20 "Ç óõëëïãÞ ôïõ êáñðïý" ôçò ×ñéóôßíáò ÊáñáìÞôóïõ...................................................óåë. 21 Óêßôóï áðü Áóôåñßî êáé Ïâåëéî .....................................................................................óåë. 24 "Åëáéþíáò" ôïõ ÄçìÞôñç ×ïíäñïý ................................................................................óåë. 25 "Ï ×ñéóôüò óôï üñïò ôùí åëáéþí" ôïõ Öþôç Ðáðáâáóéëåßïõ .....................................óåë. 28 Ç êéâùôüò ôïõ Íþå (âéâëßï èñçóêåõôéêþí ôôÜîç ÏÅÄÂ) .........................................óåë. 28 "Ôï êáíôÞëé" ÁëöáâçôÜñéï É.Ê. ÃéáííÝëç êáé Ã.Ê. ÓáêêÜ ..........................................óåë. 29 "Ç ãÝííçóç ôïõ Éçóïý" åêäüóåéò Üãêõñá........................................................................óåë. 31 "Ç óõëëïãÞ ôïõ êáñðïý" ôçò Ìáñßáò Ðáðáäïðïýëïõ ................................................óåë. 33 "Ðõñáìßäá ìåóïãåéáêÞò äéáôñïöÞò" ..............................................................................óåë. 37 Öùôïãñáößá áðü Ýíèåôï ôçò åöçìåñßäáò "ÊáèçìåñéíÞ ôçò ÊõñéáêÞò" 28.03.2004 ..óåë. 39 Ðåßñáìá óêßôóï ôïõ Âáóßëç Êáñáìðïúêç ....................................................................óåë. 42 "Ç åëéÜ ôçò Åýáò" ôçò Íßêçò Êñüìðá ............................................................................óåë. 43 "Ï êüêïñáò êáé ï óêýëïò" ÁëöáâçôÜñéï É.Ê. ÃéáííÝëç êáé Ã.Ê. ÓáêêÜ .................óåë. 45 Ôïé÷ïãñáößá ìå Ôáýñï êáé åëáéüäåíôñï áðü áíÜêôïñá Êíùóïý ..............................óåë. 49 "Ç ÁèçíÜ êáé ï Ðïóåéäþíáò" ôçò ×ñéóôßíáò Æáêïðïýëïõ ..........................................óåë. 51 Áñ÷áßï ëõ÷íÜñé, ìå áíÜãëõöï êëáäß åëéÜò ....................................................................óåë. 52 Ôïé÷ïãñáößá ìå åëáéüäåíôñá áðü áíÜêôïñá Êíùóïý .................................................óåë. 52 Óêßôóï áðü ôï âéâëßï: "Ç ÄÝóðïéíá êáé ôï ðåñéóôÝñé" ................................................óåë. 54 Óêßôóï áðü Áóôåñßî êáé Ïâåëßî .....................................................................................óåë. 55 "Ôï ðåñéóôÝñé ôçò åéñÞíçò" ôçò ÆùÞò Êñüìðá ..............................................................óåë. 56 "×Üñôçò Ìåóïãåßïõ" ôçò Ìáñßáò Ãéáííáêïðïýëïõ ......................................................óåë. 62 Öùôïãñáößá áðü ôçí åðßóêåøç ôçò ôÜîçò óôï ÊÅ.ÐÅ.ÅÊ. ÊáëáìÜôáò ...................óåë. 63 Öùôïãñáößá ôçò ôÜîçò ìáò ìå ôçí åëéÜ ôïõ ÊÅÃÅ ÊáëáìÜôáò .................................óåë. 64 "Ç åëéÜ ôçò Åýáò" .............................................................................................................óåë. 65 "Ç åêäßêçóç ôçò åëéÜò" áðü ôï âéâëßï: "Ôï áëöáâçôÜñé ôçò öýóçò" ..........................óåë. 66 "Ï êáñðüò" Ýã÷ñùìç îõëïãñáößá ôïõ Á. ÔÜóóïõ ........................................................óåë. 68 ÓõãêïìéäÞ åëáéïêÜñðïõ óôï ÂõæÜíôéï.......................................................................... óåë. 70 "Ëýêïò, áëåðïý êáé ãÜéäáñïò" áðü ôï ðñþôï ìÝñïò ôïõ áíèïëïãßïõ ........................óåë. 73 "Ç êéâùôüò ôïõ Íþå" ×áñÜëáìðïò Èåïäïóüðïõëïò ...................................................óåë. 74 Óêßôóï áðü ôï âéâëßï: "Ç ÄÝóðïéíá êáé ôï ðåñéóôÝñé" ................................................óåë. 75 "ÓõãêïìéäÞ åëáéïêÜñðïõ", ëåðôïìÝñåéá áðü áìöïñÝá ôïõ 6ïõ áé. ð.×. ................. óåë. 77 "ÁèëçôÝò ðïõ áëåßöïõí ôï óþìá ôïõò ìå ëÜäé", ðáñÜóôáóç áðü áããåßï ôïõ 510 ð.×. .óåë. 78 "Ç åëéÜ êáé ôï êáëÜìé" ôçò Ìáñßáò Ãåùñãáêïðïýëïõ ................................................óåë. 79 "Ï ×ñéóôüò óôï üñïò ôùí åëáéþí" áðü ôï âéâëßï: ÐïéÞìáôá êáé Ðáñáìýèéá ôùí åê. ÁËÌÁ .........óåë. 80 "Ç óõëëïãÞ ôïõ åëáéïêÜñðïõ" ôçò Óïößáò Æáñáìðïýêá ............................................óåë. 83 "Ç åëéÜ", îõëïãñáößá ôïõ ÔÜêç Êáôóïõëßäç ................................................................óåë. 85 "Ç óõëëïãÞ ôïõ êáñðïý" ôïõ Êùí/íïõ Ãéáííáêüðïõëïõ .............................................óåë. 86 "ÊïëÜæ ìå öýëëá åëéÜò" ïìáäéêÞ äïõëåéÜ ......................................................................óåë. 88 "ÅëáéïìÜæùìá" ìáèçôÞ ÊõñÞíåéáò áðü óõëëïãÞ ÅèíéêÞò ÔñÜðåæáò .......................óåë. 91 "Ç óõëëïãÞ ôïõ êáñðïý" ................................................................................................óåë. 97 "Ç óõëëïãÞ ôïõ êáñðïý" .................................................................................................óåë. 97
112
Âéâëéïãñáößá Åãêõêëïðáßäåéá ÄÏÌÇ Åãêõêëïðáßäåéá ÐÁÐÕÑÏÓ ËÁÑÏÕÓ Ëåîéêü Ìðáìðéíéþôç ÐáñáäïóéáêÜ åðáããÝëìáôá êáé óõíÞèåéåò / Ê.Ã. Ìðáëáöïýôçò / ÊáëáìÜôá 1995 Ôï Êåöáëüâñõóï Ìåóóçíßáò / Ä. Ìïõããüò / 2001 Íåüôåñç ó÷ïëéêÞ áíèïëïãßá / Èåüäùñïõ Ãéáííüðïõëïõ / ×.Ôåãüðïõëïò- Í. Íßêáò ÅÐÅ ÌÁÍÇ/ ÐÜôñéê Ëç ÖÝñìïñ / åêä. ÊÝäñïò Ïé ðáñïéìßåò ôïõ èåóðñïôéêïý ëüãéïõ Ê. Ìé÷áçëßäç / Ã. ÊáøÜëçò / åêä. Gutenberg ÁëöáâçôÜñéï É.Ê. ÃéáííÝëç êáé Ã.Ê. ÓáêêÜ / ÏÅÄ Áíèïëüãéï ãéá ôá ðáéäéÜ ôïõ äçìïôéêïý Á´ ìÝñïò / ÏÅÄ Ôï ÁëöáâçôÜñé ôçò öýóçò / Ìáñßá ÖñáãêéÜ / åêä. ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá Ôá Ýîõðíá ðåéñÜìáôá / Êþóôá Ñ. ÐáðáæÞóç/ åêä. ÓáââÜëáò Ìýèïé ðåñß öõôþí / ÆùÞ Óðõñïðïýëïõ / åêä. ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá Ç ÄÝóðïéíá êáé ôï ðåñéóôÝñé / Åõã. ÔñéâéæÜò /ÁÈÇÍÁ 2004 ÐåëïðïííçóéáêÞ Ðñùôï÷ñïíéÜ 1959 ÄçìïôéêÜ Ôñáãïýäéá ôçò ¢íù Ìåóóçíßáò / Â. Ìáóôñáããåëüðïõëïò / ÊáëáìÜôá 1997 Ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé. Âßùìá êáé ìåñÜêé / Óôáì. ÌáêñÞò / Ðáðáíáóôáóßïõ Ôñßðïëç 1998 Ôá ôñßá êáëÜ ôïõ êüóìïõ. ¸ëáéïí ôï óåðôüí / Ç ÊÁÈÇÌÅÑÉÍÇ ÅðôÜ çìÝñåò (ÊõñéáêÞ 28.3.2004) Ôï ìåóïãåéáêü êåëÜñé /ÁãëáÀá ÊñåìåæÞ / åêä. Ùêåáíßäá ÐáñáäïóéáêÝò åëëçíéêÝò óõíôáãÝò / åêä.ÖõôñÜêç ÂëÝðù ôï óçìåñéíü êüóìï/ Ðïëõèåìáôéêü âéâëßï äçì. ó÷ïëåßïõ/ ÏÅÄ Ôï ôáîßäé ôçò åëéÜò /7ï Äçìïô. ó÷ïëåßï ÊáëáìÜôáò Ìõèïëïãßá Óïößá Æáñáìðïýêá / åêä. ÊÝäñïò Áóôåñßî êáé ÊëåïðÜôñá / Ìáìïýè Êüìéêò
113
Ðåñéå÷üìåíá Ôá ðáéäéÜ ôçò ôÜîçò ..........................................................................................................óåë. 5 Áðü ôá ëéüäåíôñá ôïõ ó÷ïëåßïõ ........................................................................................óåë. 6 Áðü ôï ëéïóôÜóé óôï ëéïôñßâé ............................................................................................óåë. 9 Ãéá Ýíáí ðïéïôéêü åëáéüêáñðï .......................................................................................óåë. 13 Óôï åëáéïôñéâåßï (ëéïôñßâé) .............................................................................................óåë. 16 Åëáéüëáäï ìå êÜððáñç êáé êáõôÝò ðéðåñéÝò ...............................................................óåë. 19 Åëáéüëáäï ìå äåíôñïëßâáíï êáé ñïæ êüêêïõò ðéðåñéïý .............................................óåë. 20 ÐåñéâáëëïíôéêÝò åðéðôþóåéò ôùí åëáéïôñéâåßùí ..........................................................óåë. 20 Ôé êÜíáìå ôçí ðáñáãùãÞ ìáò .........................................................................................óåë. 21 Ãéá íá Ý÷ïõìå ðïéïôéêü åëáéüëáäï .................................................................................óåë. 22 ÅíäéáöÝñïõóåò ðëçñïöïñßåò áðü ôï Internet ...............................................................óåë. 23 Ç åëéÜ êáé ôï ëÜäé óôï ÷ñéóôéáíéóìü ..............................................................................óåë. 26 Ôï óáðïýíé........................................................................................................................ óåë. 34 Ç ìåóïãåéáêÞ äéáôñïöÞ ..................................................................................................óåë. 37 Ìáýñåò åëéÝò ôçãáíéôÝò ...................................................................................................óåë. 39 ÅëéÝò ðåñéóôåñÜêéá ..........................................................................................................óåë. 40 ÅëéÝò ãåìéóôÝò ...................................................................................................................óåë. 41 ÅëéÝò ðñÜóéíåò îéäÜôåò ....................................................................................................óåë. 41 Ðþò íá óåñâßñåéò ëÜäé êáé îßäé áðü ôï ßäéï ìðïõêÜëé ................................................óåë. 42 Ï ëüãïò ôçò åëéÜò .............................................................................................................óåë. 43 ÂñÞêáìå êáé óå âéâëßá ôçò åëéÜò ôá ìåãáëåßá. Ðáñáìýèéá, äéçãÞóåéò, ÷ùñáôÜ êáé áíáìíÞóåéò ......óåë. 66 ÐïéçôÝò - ðïéÞìáôá óôçò åëéÜò ôá âÞìáôá .................................................................... óåë. 84 ÅëéÜ ËïñÝíôæïò Ìáâßëçò ............................................................................................... óåë. 84 Ç åëéÜ ÉùÜííçò ÐïëÝìçò............................................................................................... óåë. 85 Ç åëéÜ ÊùóôÞò ÐáëáìÜò .................................................................................................óåë. 86 Ôï öåããáñÜêé Ã. Âéæõçíüò ..............................................................................................óåë. 88 ÊÜëáíôá ôçò åðï÷Þò ôïõ ÏìÞñïõ ...................................................................................óåë. 88 ×ñõóÜ ôá öýëëá ôçò åëéÜò, öôù÷Ü åßíáé ôá ëïõëïýäéá ðïëëÜ ðïéÞìáôá ãé áõôÜ åãßíáíå ôñáãïýäéá ..........óåë. 89 Ôçò åëéÜò ôá öõëëáñÜêéá (óõñôü Ðåëïðïííçóéáêü) ..................................................óåë. 89 ÈÝëù íá óêßóù ôá âïõíÜ (ôóÜìéêï) ..............................................................................óåë. 89 Êüöôçí ÅëÝíç ôçí åëéÜ (ôóÜìéêï) .............................................................................óåë. 90 Ìéá áõãïýëá Óôáõñïýëá (Êáëáìáôéáíü) ...................................................................óåë. 90 Íá Þìïõí åëéÜ óôá ÓÜëùíá (ôóÜìéêï Ñïýìåëçò) .........................................................óåë. 90 Ëåîéëïãéêüò èçóáõñüò åëéÜò ...........................................................................................óåë. 92 Ðáñïéìßåò - Áéíßãìáôá .....................................................................................................óåë. 92 Ëáäïëåîéëüãéï ...................................................................................................................óåë. 98 Á. Ìå ðñþôï óõíèåôéêü ôï Ýëáéï ....................................................................................óåë. 98 Â. ËáúêÜ ..........................................................................................................................óåë. 100 Ã. Ìå äåýôåñï óõíèåôéêü ôï -åëáéï Þ ôï ëÜäé ..............................................................óåë. 100 Ä. Ìå ðñþôï óõíèåôéêü ôï ëÜäé ...................................................................................óåë. 101 Å. Ìå äåýôåñï óõíèåôéêü ôçí åëéÜ ................................................................................óåë. 102 ÓÔ. ËÝîåéò ó÷åôéêÝò ìå ôï ëÜäé, ôçí åëéÜ êáé ôç ÷ñÞóç ôïõò ......................................óåë. 102 Ôïðùíýìéá ó÷åôéêÜ ìå ôçí åëéÜ ...................................................................................óåë. 103 Öùôïãñáößóáìå ôçí åëéÜ ..............................................................................................óåë. 104 Öùôïãñáößóáìå ôç äïõëåéÜ ìáò ..................................................................................óåë. 106 ÅéêïíïãñÜöçóç ..............................................................................................................óåë. 112 Âéâëéïãñáößá ...................................................................................................................óåë. 113 Ðåñéå÷üìåíá ...................................................................................................................óåë. 114
ÓåëéäïðïéÞóç-åîþöõëëï: ÈáíÜóçò Êáëüìáëëïò
114