Vuurwerk

De oorsprong van vuurwerk ligt in China. Chinezen maakten al voor onze jaartelling kruitmengsels die brand en explosies konden veroorzaken. Na de uitvinding van het buskruit rond het midden van de elfde eeuw gingen de Chinezen dit gebruiken ter opluistering van rituele feesten en religieuze bijeenkomsten.

In Europa is het buskruit bekend geworden in de Middeleeuwen. Aanvankelijk vooral als wapen tijdens oorlogen, later ook in vredestijd door kanonniers om indruk te maken. Aan het buskruit werden stoffen toegevoegd die voor kleuren en aparte vormen zorgden. Al gauw leidde dit tot complete vuurwerkshows die evenementen luister bijzetten, bijvoorbeeld aan de grote Europese hoven. Vuurwerk werd een vast onderdeel van grote Europese feesten en partijen.

Net als in China wordt er in Nederland rond de overgang van het oude naar het nieuwe jaar van oudsher veel lawaai op straat gemaakt. Een gewoonte die naar verluidt al ontstond tijdens oude Germaanse feesten. In latere tijden werden vreugdevuren ontstoken en soms met vuurwapens of met carbid geschoten, waarbij tevens flinke hoeveelheden alcohol werden genuttigd. Die feesten veroorzaakten steeds vaker overlast, waartegen de overheid ging optreden. Zo verbood het Dordrechtse stadsbestuur in de 18e eeuw alle vreugdevuren, uit angst dat de stad zou afbranden.

Oud en Nieuw in Nederland

Tijdens jaarwisselingen organiseren diverse Nederlandse gemeenten al decennialang professionele vuurwerkshows. Vanaf de jaren zeventig in de twintigste eeuw begonnen particulieren zelf steeds meer vuurwerk af te steken rond de jaarwisseling. Siervuurwerk werd eenvoudiger verkrijgbaar; de hoeveelheid verkocht vuurwerk nam elk jaar toe. Nederlanders werden al gauw de grootste vuurwerkconsumenten in Europa. In geen enkel ander land wordt per hoofd van de bevolking zo veel geld uitgegeven aan vuurwerk.

Keerzijde van de medaille is, dat de risico’s, ongevallen en overlast door vuurwerk meer en meer maatschappelijke tegenstand oproepen. Het gebruik van vuurwerk tijdens oud en nieuw is ter discussie komen te staan. Overlast door ongelukken en vandalisme nopen de overheid ertoe het kopen en afsteken van vuurwerk te beperken.

Het kabinet kan via het Vuurwerkbesluit maatregelen nemen om de overlast door vuurwerk tegen te gaan. Vuurwerkbedrijven hebben binnenkort een vergunning van het ministerie van Infrastructuur en Milieu nodig om vuurwerk te mogen importeren. Dit om de handel in illegaal vuurwerk te beperken. Ook is de tijd waarop vuurwerk mag worden afgestoken ingekort. Vanaf 2014 2015 mogen particulieren vuurwerk afsteken tussen 18.00 uur ’s avonds op oudejaarsdag en 02.00 uur in de ochtend op nieuwjaarsdag. De jaren ervoor mocht er op 31 december vanaf 10.00 uur vuurwerk worden afgestoken. De verkoop van legaal vuurwerk mag slechts plaatsvinden op 29, 30 en 31 december. Verder stellen gemeenten steeds vaker vuurwerkvrije zones in. Al het consumentenvuurwerk in Europa moet een CEmarkering hebben om zichtbaar te maken dat het product voldoet aan milieu en veiligheidseisen.

Ongevallen

Via het zogeheten Letsel Informatie Systeem (LIS) wordt bijgehouden hoeveel slachtoffers van vuurwerkongevallen worden behandeld op de afdeling Spoedeisende Eerste Hulp (SEH) van een ziekenhuis. Er worden jaarlijks cijfers verzameld van de periode tussen 24 december

van het oude jaar en 3 januari van het nieuwe jaar. Rond de jaarwisseling 2007 2008 waren er 1100 SEHbehandelingen in Nederlandse ziekenhuizen. Tijdens de jaarwisselingen daarna daalde dat aantal gestaag, tot 670 bij de jaarwisseling 2011 2012. Vanaf toen waren er weer twee jaar meer SEHbehandelingen vanwege vuurwerk: 810 (2012 2013) en 700 (2013 2014). De jaarwisseling 2013 2014 eiste zelfs een dodelijk slachtoffer, een 51jarige man. Vermoedelijk vanwege zwaar (illegaal) vuurwerk. Rond de jaarwisseling 2014 2015 meldden zich 574 slachtoffers van vuurwerkongevallen bij de SEH. De meeste van die 574 slachtoffers (37%) hadden verwondingen aan handen. Oogletsel (24%) volgde op de tweede plaats. Siervuurwerk en knalvuurwerk waren even vaak de veroorzaker van de letsels. Knalvuurwerk geeft logischerwijs meer kans op gehoorschade dan siervuurwerk. Naar schatting 800 tot 1600 mensen lopen jaarlijks blijvende gehoorschade op. Het overkomt vooral degenen die het vuurwerk afsteken of er vlak naast staan.

Afsteken van vuurwerk

Het afsteken van vuurwerk is geregeld in het Vuurwerkbesluit. • Vuurwerk mag afgestoken worden tussen 31 december 18.00 uur en 1 januari 02.00 uur. Het afsteken van vuurwerk buiten deze afsteektijden kan een boete opleveren. • Op bepaalde plekken kan de gemeente een vuurwerkverbod instellen. Bijvoorbeeld rond ziekenhuizen, kinderboerderijen en andere verblijfplaatsen van dieren. • Op de verpakkingen van legaal vuurwerk staan minimumleeftijden om vuurwerk af te mogen steken (12, 16 of 18 jaar, afhankelijk van het soort vuurwerk). Op het afsteken van illegaal vuurwerk staat een boete. • Vuurwerk afsteken volgens de gebruiksaanwijzing op de verpakking geeft minder kans op ongelukken. • Bescherm de ogen tijdens het afsteken van of het kijken naar vuurwerk met een vuurwerkbril.

Overlast en milieuschade

Knalvuurwerk bestaat vooral uit buskruit. Siervuurwerk bevat daarnaast ook zware metalen. Die zorgen voor de kleur en geluidseffecten. Door die zware metalen geeft siervuurwerk meer schadelijke uitstoot dan knalvuurwerk. Het afsteken van vuurwerk veroorzaakt milieuvervuiling. Er komt fijnstof in de lucht en de zware metalen verdwijnen in de bodem en in het water. De eerste twee uur van nieuwjaarsdag is de concentratie van fijnstof in de lucht veertig keer hoger dan normaal. Wat later op de dag is deze nog altijd zeven tot acht keer zo hoog als de normale dagconcentratie. Het inademen van fijnstof is schadelijk, in het bijzonder voor mensen met aandoeningen aan de luchtwegen. Tijdens windstille, droge jaarwisselingen blijft het fijnstof nog langer hangen.

Neerdalend fijnstof en onverbrande vuurwerkresten zorgen ook voor bodem en watervervuiling. Zware metalen in vuurwerk, zoals barium, antimoon en strontium, zijn

Beperken vuurwerkoverlast door overheid

De overheid kan de overlast door vuurwerk beperken door: • het stimuleren van professionele vuurwerkshows; • het afsteken van vuurwerk door consumenten te ontmoedigen/verbieden; • het instellen van kortere afsteektijden voor vuurwerk; • het tegengaan van de import van illegaal en zwaar vuurwerk; • het beperken van de verkoop van professioneel vuurwerk aan particulieren; • het extra controleren op illegaal vuurwerk dat binnenkomt via postpakketdiensten.

schadelijk. Net als koper, dat bij hoge concentraties giftig is voor alles wat in water leeft. Ongeveer achttien procent van al het koper in het oppervlaktewater komt uit vuurwerk. Het afsteken van illegaal vuurwerk is nóg schadelijker voor het milieu. Er kunnen meer schadelijke stoffen in zitten dan in legaal vuurwerk, bijvoorbeeld cadmium en perchloraat. Naar schatting dertig procent van het afgestoken vuurwerk is illegaal.

Iedere jaarwisseling zijn vele gemeenteambtenaren met honderden veegwagens en vuilnisauto’s in touw om het vuurwerkafval af te voeren. Het gaat om karton en papierresten met daarin de nodige onverbrande zware metalen. Daarom, en om ‘hergebruik’ van niet ontploft vuurwerk tegen te gaan, moet het afval zo snel mogelijk worden opgeruimd. (JK)