Manawa KĀi Tahu Stories of KĀi Tahu tīpuna – our language, our people, our place, our culture nā Tahu Pōtiki
Te Huataki rāua ko Tiotio Ko tēnei te take whakamutuka kia whiti mai kā uri o Tahu Pōtiki ki Te Wai Pounamu. Ki ētahi ko Te Huataki tētahi uri nō te iwi o Rakitāne i whakawhiti kē atu ki Te Wai Pounamu i te wā ka riro atu te Wairarapa kia Kāi Tahu, arā, i te taha o te wharauka o Te Rerewa mā. Nā Te Rerewa kā pua koko i homai, nā Kāi Tahu kā rakau whawhai me kā waka i hoatu ki a rātou hei kai taoka. Nā te hau kino ka hoki atu a Te Huataki ki te Ika a Maui. Ko tona taeka atu ki reira he take kia tū te riri, koina i whai atu a Te Huataki i a Tiotio hei manaaki i a ia. Hei muri mai i te tūtakitaka o Te Huataki rāua ko Tiotio ka whiti mai te tama a Tiotio, ko Tūteurutira, ki Te Wai Pounamu. Ka moe ia i a Hineroko, te ariki o Kāti Māmoe i tōna wā. Ko riro nō rāua te mana o te whenua ki kā pito o Kaikōura tae noa ki tēnei wā, ā, ka heke iho ā rāua uri ki kā kāika katoa o Te Wai Pounamu.
Nā te āwhā ka tau Te Huataki ki Ōhariu Ka pūhia atu tētahi rakatira e te hau ki Ōhariu me tōna
waka me ōna kauhoe. Ko te ikoa o taua rakatira ko Te Huataki. Nō tāwahi ia i haere ia ki te hīka. Ka rokohaka te māuru ki te moana. Ka whakamātau rātou ko aua tākata ki te hoe ki uta ,ā, kīhai i taea i te nui o te hau. Ka kī a Te Huataki ki ōna tākata me hoe ki tērā motu eke rawa atu tōna waka ki Ōhariu i te pā o Tiotio. Ko te pā e noho ana ia me ōna hapū tākata o Kāti Kurī me Tūhaitara anō. He pō te ū kē atu rā, tītiro a ia i te whare rahi. Ka mōhio anō ko te whare tērā o te tino rakatira o reira, ka haere ia ki reira ki te whare o Tiotio. Ka tata mai ka uia nō whea a ia ka kī atu a ia nō tērā motu. Ka ui atu a Tiotio “He kaha uia te kaha.” Ka whākina atu tōna ikoa ko Te Huataki ia ko te tama a Taomata i pūhia mai a ia e te hau. Ka kī atu a Tiotio ki tana wahine, kia Tūraumoa, kia meatia he kai. Ka kai rātou ko aua tākata. Ko tēnei riteka he ture nā kā kaumātua, ka kai te takata he tohu mō te ora kia rongo rawa te iwi kua kai i āna kai e kore e taea te whakamate. Aoake i te ata, ka roko te pā. Ka haere a Rākaitauheke ki te whare o Tiotio kia patua a Te Huataki. Ka kī atu a Tiotio kua kai kē nei rātou i āku kai, heoi te take tēnei e kore ai rātou e mate. Ki tētahi rā ka noho rāua i waho i te whare a Tiotio. He rā pai te raki mārama ana tō rātou tirohaka ki tēnei motu, ki Tapuaenuku me Te Riu o Wairau. Ka pātai atu a Tiotio ki a Te Huataki, “Ko wai tērā maunga nui e tū mai rā e tirohia atu nei e tāua?” Ka kī atu e Te Huataki “Ko Tapuaenuku.” “E aha tōna kai o ruka?” Whakautua e Te Huataki, “He tītī.” “E aha tō raro?” Whakautua e Te Huataki, “He weka.”
38 te Karaka kana 2013
“Ko wai hoki tērā mauka i te taha rāwhiti o Tapuaenuku?” Ka kī atu e Te Huataki, “Ko Aoraki.” “E aha tōna kai o ruka?” “Ko kā manu katoa o te ao.” “E aha kā manu?” “He kōkō, he kūkū he kākā me te tini o kā manu. Ka taka ki te makariri ka hui katoa kā manu ki reira ki tēnā mauka. Ka mōmona kā manu. Ka tae ki kā pō kōpaka, ko reira ka kite te takata i te manu ka ruia ko horo ki te whenua, heoi, tā te takata he kohi ki roto ki te kete” “Ko wai te ikoa o tērā wāhi e tahā mai rā?” Ka kī atu a Te Huataki, “Ko te riu tēnā o Wairau.” “E aha tōna kai?” “Tō te awa he tuna, he hao, he inaka, me te tini o kā ika o te wai māori.” “E aha tōna manu ō roto?” “He pārera, he whio, he pāteka, he kūkūpako, he pūtakitaki, he pākura, me te tini o ngā manu o te wai māori.” “E aha to uta?” “He aruhe.” Ka tūohu a Tiotio ki raro, whakaaro ai, maraka ake ki ruka, ka kī ki a ia anō. “Me pēhea rā ahau e whiti ai ki tērā wāhi?” Ka roko mai a Te Huataki ki te kupu a Tiotio. Ka kīa mai e te Huataki, “Nā, he ara mōu. Ko tōku tuarā.” Nō reira ko te take tēnei i whakamoea e Tiotio ōna tamāhine, Mahakanui rāua ko te teina ko Rākaitekura, ki a Te Huataki, Ka tūmou kā wahine mā Te Huataki. Kātahi ka whānui te ara mō Kāti Kurī ki Te Wai Pounamu nei, ā, taihoa ake rā ka whiti mai rātou me Tuteurutira ki tēnei motu kia tuturu tō rātou noho ki konei.