Η Nέα Πολιτική
ΔΙΜΗΝΙΑΊΟ ΠΟΛΙΤΙΚΌ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ - Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΤΕΥΧΟΣ 20 - ΑΝΟΙΞΗ 2017
k
περιεχόμενα Πάνος Κ. Παναγόπουλος Κώστας Μ. Σταματόπουλος Νίκος Σ. Λιναρδάτος Γιάννης Μαρίνος Σπύρος Α. Γεωργίου Παύλος Καρούσος
Από την διεύθυνση............................................................................................... 3 Décroissance 3. Η επιστροφή της σκυτάλης από τον Homo Economicus στον Homo Sapiens και οι δυσβάσταχτες υποχρεώσεις εχεφρόνων πολιτών 6 Οι αργυροπελεκάνοι δεν ψηφίζουν...................................................................... 11 Είναι... ...................................................................................................................... 14 Η ολέθρια ακινησία της κοινωνίας μας ή πως φθάσαμε στο σημερινό κατάντημα................................................................................................................ 15 "Ευθύνη": η λέξη κλειδί για την έξοδο από την κρίση.......................................... 19 Επιστημονικά νέα................................................................................................... 23
ΦΑΚΕΛΟΣ: ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ
Μιχάλης Α. Μελετίου
Οι μεγάλες δυνάμεις ασφαλώς δεν θέλουν "λύση" τύπου Ανάν......................... 26 Υπό εκκόλαψη απαρτχάιντ.................................................................................... 27 Οχληρές λέξεις στην συζήτηση για το Κυπριακό............................................... 28 Ο ρόλος της γραφειοκρατίας και το σύνδρομο της Στοκχόλμης..................... 29 Η αποδυνάμωση της Τουρκίας θα φέρει την λύση του Κυπριακού................. 32 Χαμένες ευκαιρίες................................................................................................... 33 Η μυθολογία της φιλίας του "Νίκου και του Μουσταφά" οδηγεί ολοταχώς στην κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και στον τουρκικό έλεγχο της ελεύθερης Κύπρου........................................................................................... 34 Δεν υπάρχει Κυπριακό ζήτημα ούτε ζήτημα Θράκης ούτε ζήτημα Αιγαίου, υπάρχει μόνο Τουρκικό πρόβλημα....................................................................... 39 Η δική μας γειτονιά έχει την ίδια αξία με την απειλούμενη Χειμάρρα και το κατεχόμενο Ριζοκάρπασο................................................................................. 42 Η εν σπουδή "επίλυση" του Κυπριακού ως η έσχατη συλλογική μας αυταπάτη.................................................................................................................. 44 Στην Κύπρο διακυβεύεται το αποτέλεσμα της Ελληνικής Επανάστασης, που κινδυνεύει να διαλυθεί από ανάξιους επιγόνους........................................ 47 Κύπρος: ένα θαύμα 900 ετών................................................................................ 49
Νέστορας Κουράκης Γιάννης Χατζόπουλος Βασίλης Τρίγκας Γρηγόρης Βασδέκης
Το Κυπριακό Παράδειγμα...................................................................................... 52 Η Κύπρος ως γεωοικονομικός πόλος έλξης για το Ισραήλ............................... 54 Η γεωοικονομία του Κυπριακού στον νέο δρόμο του μεταξιού...................... 55 Το νησιά του μετάλλου.......................................................................................... 58
Γιάννης Δρακόπουλος Κωνσταντίνος Μπλάθρας Γιώργος Κουσούλης Γιώργος Βιδάλης Γεώργιος Πουκαμισάς
Το δέντρο του Οιδίποδα........................................................................................ 61 La La Land............................................................................................................... 62 Επιχείρημα: σκέψεις πάνω σε μία έννοια............................................................. 64 Χρήστος Μαλεβίτσης (1926-1997)...................................................................... 66 Ο διπλωμάτης Ιωάννης Καποδίστριας και η σχέση του με την Φιλική Εταιρεία........................................................................................... 68
Κώστας Παπασταύρου Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης Γεώργιος Οικονόμου Κωνσταντίνος Κόλμερ Κώστας Μ. Σταματόπουλος Ευάγγελος Κουφουδάκης Θεοφάνης Μαλκίδης Θαλής Καραγιαννόπουλος Χρήστος Ζιώγας Σωτήρης Δημόπουλος
Η Nέα Πολιτική ΔΙΜΗΝΙΑΊΟ ΠΟΛΙΤΙΚΌ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ ISSN: 2241-6226
εκδότης ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ διευθυντής ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ σύμβουλος έκδοσης ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΦΑΡΑΣ
www.neapolitiki.gr
αρχισυντάκτης ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΟΥΛΑΚΟΣ βοηθοί αρχισυντάκτες ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΙΟΣ ΝΟΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ κύριοι αρθρογράφοι-αναλυτές ΝΙΚΟΣ ΑΛΙΚΑΚΟΣ ΟΘΩΝ ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ ΧΑΡΗΣ ΚΑΤΣΙΒΑΡΔΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΜΕΡ ΝΕΣΤΩΡ ΚΟΥΡΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΕΣΘΑΝΕΩΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΗΤΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΠΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ M. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ γεωπολιτική ανάλυση ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΙΩΓΑΣ ΡΑΦΑΗΛ ΚΑΛΥΒΙΩΤΗΣ ΣΤΑΘΗΣ ΚΑΡΑΠΑΝΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΕΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΦOΙΝΙΚΑΣ ανταποκριτής στην Λευκωσία ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΣ ανταποκριτής στις Βρυξέλλες ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΡΑΓΚΑΣ
οικονομική ανάλυση ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΟΥΧΛΙΔΗΣ ΜΑΝΟΣ ΚΡΑΝΙΔΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ-ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΣΑΝΤΗΣ ελληνικό χρηματιστήριο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ επιστημονικές ειδήσεις ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΡΟΥΣΟΣ αρχισυντάκτης για πολιτιστικά θέματα ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ κινηματογράφος ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΛΑΘΡΑΣ θέατρο ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ σταυρόλεξο ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ διαχείριση ιστοσελίδας ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΟΥΛΑΚΟΣ εικονογράφηση ΣΠΥΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
• Ηλ. ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr • Συνδρομές: τηλ. 6978 774 874, 698 014 9044 Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Παπαζήση, Νικηταρά 2 και Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα Η Νέα Πολιτική κυκλοφορεί κάθε δύο μήνες στα βιβλιοπωλεία και σε επιλεγμένα σημεία πώλησης: Εκδόσεις Πατάκη /Ακαδημίας 65, Αθήνα Ιανός / Σταδίου 24, Αθήνα Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη Ναυτίλος / Χαριλάου Τρικούπη 28, Αθήνα Πρωτοπορία / Γραβιάς 3-5, Πλ. Κάνιγγος, Αθήνα Πολιτεία / Ασκληπιού 1-3 & Ακαδημίας, Αθήνα Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο / Θεμιστοκλέους 37 Εκδόσεις Θεμέλιο ΕΠΕ / Σόλωνος 84, Αθήνα Αθ. Χριστάκης / Ιπποκράτους 10-12, Αθήνα Free Thinking Zone / Σκουφά 64, Αθήνα
Η Νέα Πολιτική δέχεται και δημοσιεύει κείμενα συνεργατών και αναγνωστών. Για τις απόψεις των δημοσιευομένων άρθρων υπεύθυνοι είναι μόνον οι συντάκτες τους. 2
από την διεύθυνση
k
Μη γραμμικές εξελίξεις
Τ
α πολιτικο-δημοσιογραφικά κατεστημένα των δυτικών χωρών, στην Ευρώπη και στην Αμερική, και τα αντίστοιχα φερέφωνα στην Ελλάδα, με επιμονή, μεγάλη βεβαιότητα και άρωμα αλαζονείας προέβλεπαν άνετη νίκη του Brimain και της Clinton στις αντίστοιχες εκλογικές αναμετρήσεις στην Μεγάλη Βρεταννία τον Ιούνιο του 2016 και στις ΗΠΑ τον περασμένο Νοέμβριο. Διαψεύσθηκαν οικτρώς και απεδείχθη ότι συνέχεαν τις επιθυμίες τους και τις αγκυλώσεις τους (πιθανώς και τις δεσμεύσεις τους) με τις προβλέψεις τους. Η αντίδραση των συστημικών σχολιαστών στην αποτυχία τους, ήταν να απαξιώσουν και ενίοτε να υβρίσουν το πλήθος των ψηφοφόρων που απέρριψαν τα πρόσωπα και τις επιλογές του κατεστημένου, και να χαρακτηρίσουν τους ψηφοφόρους που ανέτρεψαν τα δημοσκοπικά τους ευρήματα και τις προβλέψεις τους ως «τριτοκοσμικούς», «ακραίους», «ακροδεξιούς», «αμόρφωτους λευκούς και φτωχούς» κλπ., ως εάν η ιδιότητα του λευκού αποτελεί δείγμα ακραίων αντιλήψεων και ως εάν οι φτωχοί δεν πρέπει να έχουν δικαίωμα ψήφου.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Οι αδιανόητες, εντελώς αντιδημοκρατικές αυτές αντιδράσεις, προδίδουν όμως και βαθειά άγνοια, περιφρόνηση ή άρνηση κατανόησης των κοινωνικών εξελίξεων που κρύβονται πίσω από τις «εκπλήξεις» που αιφνιδίασαν τα κατεστημένα ΜΜΕ, τις εταιρείες δημοσκοπήσεων και τους διάφορους αναλυτές. Είναι εμφανές ότι οι δυτικές κοινωνίες στρέφονται μαζικά εναντίον της τροπής που έχουν λάβει η οικονομία και η πολιτική στον δυτικό κόσμο. Η παγκοσμιοποίηση έχει πλήξει περισσότερους από όσους έχει ωφελήσει, έχει αποδομήσει την κοινωνική σταθερότητα, την μεσαία τάξη και την ευημερία, έχει δημιουργήσει αστάθεια και φτωχοποίηση. Είναι μία «φούσκα» που χρειάζεται όχι κατάργηση αλλά οπωςδήποτε διόρθωση. Αυτήν την ανάγκη διόρθωσης ασφαλώς δεν την αισθάνονται οι ελίτ της δυτικής και της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ, αλλά την αισθάνεται η μείζων και όπως αποδείχθηκε εκλογικά πλειοψηφούσα Αμερική της ενδοχώρας. Η εκλογή του Τραμπ ήταν η απάντηση σε αυτήν την ανάγκη. Επίσης τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης δεν αντιλαμβάνεται η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία 3
k από την διεύθυνση των Βρυξελλών, του Στρασβούργου και της Φρανκφούρτης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκόπηκε από το όραμα των ιδρυτών της, τον έλεγχο απέκτησε μία μη εκλεγμένη γραφειοκρατία και το χειρότερο η παλαιά συλλογική δομή της αντικαταστάθηκε από τον γερμανικό νεο-ηγεμονισμό και τις δημοσιονομικές εμμονές του Βερολίνου. Το κοινό νόμισμα εκφυλίστηκε σε εργαλείο της γερμανικής καγκελαρίας γιά τον έλεγχο των ελλειμμάτων των κυρίαρχων ευρωπαϊκών κρατών και την εμμονική καταπολέμηση του πληθωρισμού μέσω της ενοχοποίησης της ρευστότητας. Με αυτόν τον τρόπο, η ευημερούσα Ευρώπη μεταλλάχθηκε σε χώρο διαρκούς υφέσεως και αστάθειας. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ δημιούργησε ευρύτερη δυναμική, που θα οδηγήσει σε εξελίξεις μη προβλεφθείσες και μη ελεγχόμενες από τα κατεστημένα των δυτικών πολιτικών συστημάτων. Αυτά, αμήχανα απέναντι στο πάνδημο αίτημα αλλαγής πορείας, αντιτάσσουν εφθαρμένους υποψηφίους όπως η οικογενειοκρατικά αναδειχθείσα Χίλαρυ ή ο πρωθυπουργός του Σαρκοζί Φιγιόν, οι οποίοι δεν έχουν απάντηση στα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας. Αντιθέτως ο Τραμπ και οι αντίστοιχοι αντισυστημι-
4
κοί υποψήφιοι στην Ευρώπη έχουν σαφείς έστω και αιρετικές ή «πολιτικώς μη ορθές» απαντήσεις. Επίσης δεν πάσχουν από ιδεοληψίες όπως η «πολυ-πολιτισμικότητα» ή η «δημοσιονομική πειθαρχία». Η Λεπέν π.χ. εμφανίζεται με αυτοπεποίθηση ως ικανή να αντιμετωπίσει τα δύο μείζονα προβλήματα της σημερινής Γαλλίας: την ισλαμική τρομοκρατία και την γερμανική επικυριαρχία. Ο Φιγιόν προτείνει... 500.000 απολύσεις και την μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους. Αυτά εξηγούν την επιτυχία των αντισυστημικών υποψηφίων. Ο Δυτικός Κόσμος δέχεται σήμερα την σοβαρότερη ίσως κρίση της ιστορίας του. Απειλείται από μία πολυμέτωπη εσωτερική και εξωτερική κρίση, από έναν συνδυασμό σοβαρής ύφεσης, κρίσης αξιών, απουσίας ηγετών και ταυτόχρονα τρομοκρατικής επίθεσης από έναν ορκισμένο αντίπαλο αποφασισμένο να εξαλείψει τον δυτικό πολιτισμό από προσώπου γης. Η επιβίωση της Δύσης απαιτεί ριζικές αναπροσαρμογές, και κάτι περισσότερο: οντολογική και αξιακή ανασυγκρότηση. Και ασφαλώς ανάδειξη ικανής και ηθικής ηγεσίας, ικανή να την εκφράσει. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Η Nέα Πολιτική - Β΄ περίοδος
Η Nέα Πολιτική ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ
Η Nέα Πολιτική ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ
Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΤΕΥΧΟΣ 18 ΑΝΟΙΞΗ 2016 - ΤΙΜΗ 4 ΕΥΡΩ
Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΤΕΥΧΟΣ 19 ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016 - ΤΙΜΗ 4 ΕΥΡΩ
γράφουν οι Κωνσταντίνος Κόλμερ, Νέστωρ Ε. Κουράκης, Νίκος Λιναρδάτος, Γιάννης Μαρίνος, Γεώργιος Οικονόμου, Πάνος Παναγόπουλος, Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης, Κώστας Μ. Σταματόπουλος
Βαρυσήμαντο άρθρο του Αλέκου Παπαδόπουλου
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Η Ελληνική Δημοκρατία σε βαθειά θεσμική κρίση Φάκελος Γεωπολιτική της Αρκτικής ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Γενικός εκτροχιασμός Φάκελος ΙΡΑΝ: Ο μεγάλος Άγνωστος ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
5
Ελλάδα
D écroissance 3 Η επιστροφή της σκυτάλης από τον Homo Economicus στον Homo Sapiens και οι δυσβάσταχτες υποχρεώσεις εχεφρόνων πολιτώνιδίως εκείνων με την ευρύτερη κοινωνικο-οικονομική ενημέρωση του Πάνου Κ. Παναγόπουλου
Τ
α πελατειακά κράτη του λαϊκισμού δεν αποτελούν μόνον «failed states» σχεδόν στο σύνολό τους, αλλά, ερευνώντας ακόμα και τα κράτη της Ευρωζώνης, λόγω των αρχών του οικονομισμού, οι σχέσεις τους προς αλλήλους καθίστανται όλο και πιο ανειλικρινείς. Αντί δηλαδή να προβληματισθούν με τους «Γόρδιους Δεσμούς» που δημιούργησαν εις βάρος των λαών τους και να αναρωτηθούν για τα ουσιαστικά βαθύτερα αίτια, εμπλέκονται στην μεταξύ τους αναζήτηση ευθυνών και αποδιοπομπαίων τράγων. Θα έπρεπε τουλάχιστον όλοι όσοι περατώσαμε εγκύκλιες σπουδές μέχρι και το 1970, να είχαμε προϊδεασθεί πως η τόσο εκρηκτική και ιλιγγιώδης τεχνολογική πρόοδος στην διάρκεια της ζωής μίας και μόνης γενιάς, δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν να αποτελέσει τρέχουσα εξέλιξη με σχετικά ομαλή περιβαλλοντική, κοινωνική και πολιτική συνέχεια, όπως και
6
Γεωπόνου-Οικονομολόγου Διδάκτορος του Πανεπιστημίου της Σορβόννης αν την βίωσε η ανθρωπότητα από τα πρώτα της βήματα έως και χθες. Έτσι ο homo sapiens στέκει τώρα αμήχανος/ενεός, μπροστά σε μια κυριολεκτικά πρωτόγνωρη καμπή της 40.000 ετών συνέχειάς του, και είναι καιρός πια να πάψουμε να εθελοτυφλούμε. Κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα, η τόσο ξαφνική αύξηση της παραγωγικότητας, ιδίως στις οικονομικά ήδη ανεπτυγμένες χώρες, παρήγε πλούτο, εν πολλοίς δυσδιάθετο και εν τέλει τόσο απερίσκεπτα κατανεμημένο, ώστε ο εκμαυλισμός και η διαφθορά να αποτελέσουν φυσικό επακόλουθο. Εμμείναμε δε, ως μη έδει, στον Οικονομισμό, τον Καπιταλιστικό τε και Σοσιαλιστικό (ενώ έπαυε πια να μας είναι χρήσιμος), χωρίς να μπορέσουμε να διακρίνουμε το αναγκαίο μοντέλο, το προσαρμοσμένο στην μεγιστοποίηση του Ελεύθερου Χρόνου. Να απολαύσουμε δηλαδή τον παράδεισο, που εκ των πραγμάτων ανοίγεται τώρα για τον άνθρωπο, τον ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
επιτέλους απαλλαγμένο από κάθε δικαιολογημένο ίχνος δουλείας. Αυτή όμως, η, αν και σύντομη, περίοδος της πρωτοφανούς οικουμενικής διαφθοράς, εφ’ όσον δεν αντιδράσουμε με σύνεση και αποτελεσματικότητα, είναι πολύ πιθανόν να μας εκτροχιάσει οριστικά από την Κοινή Λογική και το Μέτρο, οπότε εμμένοντας στον οικονομισμό, είναι το ίδιο πιθανόν, να οδηγηθούμε σε σκολιές ατραπούς ή και στο τέλος μας. Είναι η στιγμή που ο άνθρωπος, αφού κυριάρχησε στους αιθέρες και σε εκείνο το πολύ μικρό βάθος του λεπτού στέρεου φλοιού της γης, τώρα για πρώτη φορά ξεφεύγει από τη χαλιναγώγηση του Μέτρου που του επέβαλε μέχρι πρότινος η φύση (η έμβια, και η μη). Δηλαδή από την στιγμή αυτή, η ιστορία του ανθρώπινου είδους παύει να επαναλαμβάνεται. Ο ίδιος ο άνθρωπος, αυτονομημένος, θα ακολουθήσει τον κατάδικό του δρόμο, χωρίς πλέον ούτε την υποχρέωση ούτε την δυνατότητα να επαναπροσεγγίσει το Μέτρο, εκτός εάν βρει την δύναμη να στραφεί εκ νέου προς την Κοινή Λογική, οπότε: - Με στόχο την απόλαυση των δια μέσου των αιώνων συσσωρευμένων πνευματικών θησαυρών, του φυσικού κάλλους και των υλικών αγαθών (αυτών που η παραγωγή τους δεν επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον), προπαντός δε, με την μεγιστοποίηση της απόλαυσης των ανθρώπινων σχέσεων, συμπεριλαμβανόμενης της ψυχικής επαφής αλλά και της συμμετοχής όλων των πολιτών στα κοινά, προκειμένου να εξασφαλισθεί/ισχυροποιηθεί/προαχθεί παράλληλα και η «εκ των ων ουκ άνευ» ουσιαστική Δημοκρατία, - Με μέσο την μεγιστοποίηση του ελεύθερου χρόνου, δηλαδή την περαιτέρω αύξηση της παραγωγικότητας, με ταυτόχρονη συγκράτηση της παραγωγής, ιδίως των μη τόσο απαραίτητων υλικών αγαθών, και - Με βασικές προϋποθέσεις, την μη ανατροπή του κύριου τμήματος της ουσιαστικής ελεύθερης οικονομίας (με ελάχιστα και μέγιστα μεγέθη επιχειρήσεων, υπαγορευόμενα από τεχνοκρατικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς περιορισμούς), την διευκόλυνση της έρευνας/εφευρετικότητας, καθώς και την μετά θρησκευτικής ευλάβειας προστασία όλων των επιχειρήσεων χωρίς εξαίρεση, από τους τοκογλύφους, αφού ο συνδυασμός όλων αυτών αποτελεί την αποκλειστική οδό υγιούς αύξησης της παραγωγικότητας, με παράλληλη άρση του μοντέλου ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
της αέναης ανάπτυξης που δεν είναι συμβατή με τον περιορισμένο χώρο του πλανήτη, θα αποκαλύψουμε τον παράδεισό μας. Μετά από την περιληπτική σταχυολόγηση των τριών αυτοτελών άρθρων που προηγήθηκαν, σε αναλυτική μορφή (βλ. www.neapolitiki.gr τεύχη 19, 18, 4, σελ. 10, 5 & 69 αντίστοιχα), τίθεται ένα παμμέγιστο ερώτημα, που είναι το κυρίως αντικείμενο του παρόντος άρθρου (τελευταίου αυτής της ενιαίας σειράς). Συνιστά δε το κλειδί στην δυνατότητα της τόσο δύσκολης επιστροφής της σκυτάλης από τον Ηomo Economicus στον Homo Sapiens. Δηλαδή με μία λέξη, στην «Décroissance», που σημαίνει Απομείωση της Οικονομικής Ανάπτυξης, με βάση τον κοινό νου και το μέτρο, που τώρα πια αποτελεί αφ΄ εαυτού έναν δυσπρόσιτο άθλο! Η επίτευξη, όμως, του οποίου ανοίγει για τον Homo Sapiens την θύρα του παραδείσου του, ενώ εξ αντιθέτου, η μη επίτευξή του θα τον οδηγήσει σε ένα κυριολεκτικά απροσδιόριστο χάος, με άγνωστη φυσικά κατάληξη. Για τους αναρίθμητους, λοιπόν, ανά τον κόσμο, ακόμα εχέφρονες επιστήμονες, που παράλληλα με τις γνώσεις τους συνεχίζουν να διατηρούν τον κοινό νου και το μέτρο και ιδίως για τους εξ αυτών ειδικώτερους και οξυδερκέστερους, ερωτάται: μπορεί να ισχύει «το αναφαίρετο» του δικαιώματός τους, να διαθέτουν τους εαυτούς τους «κατά το δοκούν»; Δηλαδή, είναι θεμιτό για τους εν λόγω, να ασκούν το δικαίωμα της αποχής από την διαχείριση των κοινών, τουτέστιν να απέχουν από την ίδια την διαδικασία στην οποία εν τέλει οφείλουν και όλα τα άλλα συναφή δικαιώματά τους και μάλιστα για την συγκεκριμένη κατηγορία, που καλά κάνει και ασκεί αυτά δικαιώματα κατά κόρον; Υπ’ όψιν ότι οι παραπάνω αναρίθμητοι εχέφρονες συνάνθρωποι ανά την υφήλιο, που όμως συνιστούν ένα ελάχιστο ποσοστό του συνόλου και που σ’ αυτήν την κορυφαία στιγμή αποτελούν, στην κυριολεξία, τους αποκλειστικά ικανούς να διασώσουν αυτό το ίδιο το ανθρώπινο γένος, ερωτάται ευθέως εάν και κατά πόσον δικαιούνται οι εν προκειμένω οιονεί θεράποντες, να γυρίσουν την πλάτη στο σύνολο της ταλαίπωρης ανθρωπότητας; Της ανθρωπότητας που ψυχορραγεί, χωρίς να το έχει καθολικά συνειδητοποιήσει. Και μάλιστα την στιγμή κατά την οποία αυτοί οι εχέφρονες γνωρίζουν ότι υπάρχουν τρόποι να διασωθεί, είτε είναι ήδη ενήμεροι για τα κατάλληλα 7
remedia, είτε είναι σε θέση να τα πληροφορηθούν και να τα ενεργοποιήσουν σε χρόνο χρήσιμο, δικαιούνται να λιποτακτήσουν; Επί τέλους, ποιές από τις συνήθεις επί του προκειμένου δικαιολογίες άρνησης αντιστοιχούν σε ελαστικές συνειδήσεις και ποιές όχι; Oι άλλες, οι διαφορετικού τύπου ελαστικές συνειδήσεις, που «ευκαιρίας δοθείσης» ήδη διεφθάρησαν/ενεπλάκησαν από καιρό σε οικονομικά κλπ. σοβαρά αδικήματα (αφού κατά τον Somerset Maugham αποτελούμε «creatures of circumstances» - δημιουργήματα των περιστάσεων -, καθ’ ημάς creatures of D.N.A., και που στην ουσία ισχύουν και τα δύο), μήπως δεν είναι περισσότερο υπεύθυνες οι ελαστικές συνειδήσεις του δεύτερου τύπου για την κατάντια της υφηλίου, από εκείνους που αν και διαθέτουν τα προσόντα, εν τούτοις συνειδητά δεν εμπλέκονται στην διαχείριση των κοινών; Σε τελευταία ανάλυση, μήπως πράγματι δεν αδικεί μόνον «ο ποιών τι», αλλά και «ο μη ποιών τι»; Ο Αριστοτέλης, πάντως, ειδικά εκείνους που δεν ενεργοποιούντο στα κοινά, τους αποκαλούσε «αχρείους», δηλαδή «αχρείαστους». Εάν με ρωτούσαν, θα δυσκολευόμουν πολύ να αποφανθώ ποιά είναι βαρύτερη ύβρις, το «διεφθαρμένος» ή το «αρχείαστος», που υπ’ όψιν είναι σε απόλυτη αντιστοιχία με την ύβρι «άχθος αρούρης», δηλαδή «βάρος της γης». Με τον ορισμό «εμπλοκή στην διαχείριση των κοινών», δεν εννοούμε οπωςδήποτε την άνοδο στο πιο ψηλό σκαλί της ιεραρχίας του κόμματος ή της διακυβέρνησης μιας χώρας. Και μόνη η υποβοήθηση άλλων αρμόδιων, ικανών και έντιμων να ανέλθουν εκείνοι την κλίμακα, παραμερίζοντας αναρμόδιους, ανίκανους και ανέντιμους, θα αποτελούσε τεράστια συμβολή και ύψιστη τιμή, για τους εχέφρονες τους δυνάμενους να υποβοηθήσουν. Ας σημειωθεί δε πως συνήθως έχουν και σαφή αυτογνωσία, αλλά και μεταξύ τους γνωρίζονται. 8
Πρώτο λοιπόν καθήκον των εχεφρόνων είναι η υπεύθυνη ενημέρωση των καθημερινών ανθρώπων, με δεδομένο ότι βεβαίως και δεν αντιλαμβάνονται τι ακριβώς συμβαίνει στον περίπλοκο αυτόν κόσμο μας, και πολύ περισσότερο ποιά είναι τα αίτια της όλης δυσπραγίας, ενώ η παραγωγικότητα κατά κλάδους (που το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα έχει αυξηθεί μέχρι και 100 φορές) γίνεται αντίθετα πολύ ευκολώτερα αντιληπτή και από πολύ, πολύ περισσότερους. Γι’ αυτό και τα χύδην κινήματα, από το αφελές «Δεν πληρώνω» μέχρι την «τζιχαντική θηριωδία» βρίσκουν φανατικούς οπαδούς, ανεξάρτητα από ποιές, διεστραμμένες τις πιο πολλές φορές, δυνάμεις κατευθύνονται από τα παρασκήνια, όχι βεβαίως από φιλάνθρωπα αισθήματα κινούμενες. Π.χ. οι Έλληνες αγρότες, οι οποίοι οσημέραι δοκιμάζονται παντοιοτρόπως, τα ζητούν όλα, μέχρι και πράγματα που δεν θα τους ωφελήσουν παρά οριακά ή και καθόλου, μη αντιλαμβανόμενοι ότι αυτό που τους φταίει είναι η κατ’ αρχήν απένταξη των γεωργικών τους εκμεταλλεύσεων από τις επιχειρήσεις και η ένταξή τους στα ελευθέρια επαγγέλματα/επιτηδεύματα (αποκλειστική ελληνική ευρεσιτεχνία και ξεκάθαρη εξαπάτηση). Αυτήν την φορά με ηθικούς αυτουργούς όχι τους καθεύδοντες πολιτικούς, αλλά κάποιες συντεχνίες, που το ίδιον όφελος τις ώθησε να στερήσουν την πατρίδα τους από την διατροφική της ασφάλεια και, συνακόλουθα, από την διαπραγματευτική της ικανότητα έναντι τρίτων, μέσα στην διακρατική ζούγκλα που βιώνουμε κατά την παρούσα ιστορική περίοδο. Άλλο παράδειγμα, διεθνές αυτήν την φορά, με ηθικούς αυτουργούς τους πολιτικούς, είναι το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα, διότι εκείνο είναι που προκαλεί τις πλέον ουσιαστικές καταδολιεύσεις, με την αναγκαία συνδρομή των πλέον ευάλωτων πολιτικών, που εκλέγονται συνήθως στις μεγαλύτερες -κραταιές- χώρες. Εδώ αυτοί κινούν Θεούς και Δαίμονες, χρησιμοποιώντας τις πλέον αήθεις και διεστραμμένες μεθοδεύσεις, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα κυριώτερα από τα ων ουκ έστιν αριθμός μειονεκτήματα του Συστήματός τους [σε σημείο που δεν τους έφθανε η αντιπαραγωγική απάτη και ο «Αβδηριτισμός» της κατασκευής FIX ανταλλακτικών, όπου αντί για ένα γραναζάκι αξίας €5,- σου διαθέτουν ένα ολόκληΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
ρο κλειστού τύπου ανταλλακτικό αξίας €150,- κλπ. δολιότητες, αλλά άκουσον, άκουσον, υπάρχουν και ολόκληρα εργοστάσια που παράγουν «βίδες», εξειδικευόμενα και στην παραγωγή ειδικής ποιότητας, από βίδες που να αντέχουν μόλις 12 ή το πολύ 13 μήνες, με αυξημένο(!) κόστος κατασκευής. Αυτά δε και άλλα πολλά αντιπαραγωγικά τερτίπια είναι υποχρεωμένες οι «τόκων υποτελείς» επιχειρήσεις να τα σκαρφίζονται, ώστε να αντιμετωπίζουν «τις υποχρεώσεις τους» προς τους τοκογλύφους του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος.] Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να πληροφορηθούν επιτέλους οι πολίτες, πως οι βιομηχανίες και γενικώτερα οι μεγάλες επιχειρήσεις αλλά και οι μικρότερες, μέχρι και την τελευταία γεωργική εκμετάλλευση, προκειμένου να εξασφαλίσουν την όποια βιωσιμότητά τους, είναι υποχρεωμένες να προβαίνουν σε επενδύσεις πολλαπλάσιες των δυνατοτήτων τους, καθιστάμενες υποχείρια των τοκογλύφων του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος. Ενώ τις παραπάνω παράλληλες αντιπαραγωγικές δραστηριότητες τις πληρώνουν τελικά οι λαοί, για να διατρέφονται έμμεσα οι αβδηρίτες «Μινώταυροι του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος», χωρίς να παράγουν απολύτως τίποτα (!!!), εκτός βέβαια από «Δημιουργική» Λογιστική και «Δημιουργική» Ασάφεια. Ένας άλλος παράλληλος τομέας όπου μπορούν να δραστηριοποιηθούν οι υποβοηθούντες εχέφρονες, είναι ο έμμεσος έλεγχος της πολιτικής, που αποτελεί σαφέστατη προϋπόθεση για να καταργηθούν τα πελατειακά λαϊκίστικα κράτη (σχεδόν όλα τους failed states), η ύπαρξη των οποίων αποτελεί τον μεγαλύτερο και τον συνεπέστερο συνεργάτη του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος και του παραλογισμού, αλλά συνάμα και άσπονδο εχθρό του Κοινού Νου και του Μέτρου. Η ουσιαστικώτερη βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν οι υποβοηθούντες εχέφρονες, είναι αυτή μιας εκλεγόμενης κομματικής γερουσίας, από οικονομικά όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητους, σοβαρούς επιστήμονες, υπερήλικες (κατά προτίμηση), που καθ’ όλη την διάρκεια του βίου τους επέδειξαν εντιμότητα, προκειμένου να διαφυλαχθούν από κάθε παρέκκλιση τα καταστατικά και τα προεκλογικά προγράμματα των κομμάτων, φθάνοντας ακόμα και σε διαγραφή, εκ μέρους της γερουσίας, του ίδιου του ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
εκλεγμένου επικεφαλής του κόμματος, προκειμένου να προφυλαχθούν οι πολίτες αλλά και τα ίδια τα πολιτικά κόμματα από «σαλτιμπάγκους», «μασκαράδες» και παραβάτες του κοινού ποινικού δικαίου. Δηλαδή να υπάρχει κάποιο χαλινάρι, για τα παγκοσμίως πλέον πρωτόγνωρα, εγκληματικά και ενίοτε παντελώς απαίδευτα και χυδαία στοιχεία που παρεισφρύουν στην πολιτική κατά τους χαλεπούς αυτούς καιρούς, που δεν ξέρουμε τι μας περιμένει από τη μία ως την άλλη στιγμή, ενώ τελικός σκοπός είναι να γίνει εφικτή, η παραπάνω αλλαγή σκυτάλης. Μία επίσης άλλη μεγάλη προς τούτοις βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν οι υποβοηθούντες εχέφρονες, θα ήταν η συμβολή τους στο να επιβληθεί στα κόμματά τους και στην συνέχεια συλλογικά (δια νόμου), ένας κοινός τύπος βιογραφικού για κάθε υποψήφιο και για οποιαδήποτε εκλογή, εσωκομματική ή μη, εν είδει ανακριτικού υλικού, όπως π.χ. «Εκμεταλλευθήκατε ποτέ το μακροχρόνιο της διαδικασίας των δικαστηρίων, ή την οικονομική αντοχή την δική σας, σε σχέση με αυτήν του αντιδίκου σας, δι’ ίδιον όφελος;». Οπότε ο συλλαμβανόμενος ανειλικρινής, όχι μόνον να εκπίπτει του αξιώματος που ενδεχομένως πέτυχε με αυτήν του την ανειλικρίνεια, αλλά και να του αφαιρείται δια βίου το δικαίωμα να θέτει υποψηφιότητα για οποιοδήποτε πολιτειακό ή και κομματικό αξίωμα. Ακόμα και αν αυτοί οι εχέφρονες έθεταν τις παραπάνω διαδικασίες απλώς και μόνον ως πρόταση, θα εντοπίζαμε ποιοί είναι εκείνοι που αντιτίθενται. Το να πληροφορηθούμε δε εγκαίρως, τουλάχιστον για τους αποφασισμένους να γίνουν «μασκαράδες!» και «σαλτιμπάγκοι!», οψέποτε το χρειασθούν, θα αποτελούσε σπουδαίο ανάχωμα ανέλιξης στην εξουσία, αναρμόδιων, ανίκανων και ανέντιμων, που «εν καιρώ το δέοντι» θα εμποδίσουν αυτήν καθ’ αυτήν την αλλαγή της σκυτάλης από τον Ηomo Economicus προς τον Homo Sapiens. Κάποιες τέτοιες προτάσεις δεν θα χρειαζόταν να τεθούν ουδέ κάν στην δοκιμασία δημοψηφίσματος, αφού είναι αυτονόητο ότι θα είχαν εξασφαλισμένη την θετική γνώμη της συντριπτικής πλειοψηφίας όλων των λαών του κόσμου. Δεν είναι δε καθόλου μικρότερη η συμβολή στα κοινά, όταν μετά λόγου γνώσεως, με ανιδιοτελή και με επίπονη ενασχόληση (επιστημονική ή άλλη), κάποιοι προσπαθούν να μεταβάλουν τις κατά την γνώ9
μη τους στρεβλές κομματικές ή κυβερνητικές θέσεις. Μόνον που στην περίπτωση τυχόν γενικώτερης αποδοχής των θέσεών τους, θα έχουν ασφαλώς αυξημένη υποχρέωση απευθείας ανάμειξής τους στα κοινά και όχι απλώς «Εγώ τα προέβλεψα» ή «Εγώ σας τα είπα»! Στα άρθρα Décroissance 1 και 2 επιχειρηματολογήσαμε για το οριστικό τέλος του θετικού ρόλου του οικονομισμού, που ήταν μεν πολύ επιτυχής, αλλά χωρίς πλέον κανένα μέλλον. Επιχειρηματολογήσαμε επίσης στο ότι ούτε και η απεμπλοκή μας από τον οικονομισμό θα είναι εύκολη υπόθεση, οπότε καθίσταται επίσης απαραίτητο η διεθνής κοινότητα να ενημερωθεί ουσιαστικά και υπεύθυνα από τους παραπάνω εχέφρονες, και όχι από «καλοθελητές» με ανειλικρινείς προθέσεις. Συγκεκριμένα, η απεμπλοκή από τους ουσιαστικά κρατούντες του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος δεν είναι ανέφικτη, αρκεί να εξευρεθούν τα «εχέγγυα» που θα εξασφαλίσουν τους ίδιους και τους απογόνους τους επί 3-4 γενεές, δηλαδή έως ότου το μοντέλο της μεγιστοποίησης του ελεύθερου χρόνου θα έχει μετατρέψει τον πλανήτη σε πραγματικό παράδεισο για όλους περίπου τους πολίτες της υφηλίου. Όσο και αν αυτά τα αμέσως παραπάνω φαίνονται αφελή, η παράλληλα ολόπλευρη πίεση που θα μπορεί να ασκηθεί στους κρατούντες του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος με πρώτη την ενημέρωση, πιστεύω πως θα είναι υπερεπαρκής. Το τεράστιο πρόβλημα που θα προκύψει, είναι το
τι θα κάνουμε με τους «αυλικούς», και εννοώ τους παντός είδους παρατρεχάμενους. Ήτοι τους επαγγελματίες πολιτικούς, τους μεγαλοτραπεζίτες και τους προγραμματιστές τους τους εξειδικευμένους στα χρηματοπιστωτικά, που οι πιο πολλοί απ’ αυτούς, αν και θα μπορούσαν κατά τα άλλα να είναι σωστοί και έντιμοι πολίτες, επειδή δεν γνωρίζουν άλλη δουλειά, θα τους φανεί πάρα πολύ δύσκολο, σχεδόν αδιανόητο, να κάνουν πίσω. Δηλαδή, θα προτιμούσαν να ρίξουν στην ανεργία, στους πολέμους και στις κάθε λογής μαρτυρικές δυστυχίες και τα 6,5 δις των ανθρώπων που κουβαλάει ο πλανήτης, τον οποίο έχουν από καιρό θέσει σε άμεσο κίνδυνο, παρά να μείνουν άνεργοι οι ίδιοι. Αυτοί είναι που φθάνουν ακόμα και στις πιο εξόφθαλμες και πολιτικά «ανίερες συμμαχίες», προκειμένου να αποφύγουν την ανεργία, ασφαλώς όχι μόνον στην Ελλάδα. Είναι βέβαιο δε ότι θα πολεμήσουν με νύχια και με δόντια κάθε καινούργιο «φρούτο», που θα τους διαταράξει την καθεστηκυία τους τάξη! Το γενικό πάντως συμπέρασμα παραμένει το ίδιο. Και τα 4 αυτά αυτοτελή άρθρα, ανεξάρτητα από τις δυνατότητές μου να τα παρουσιάσω με περισσότερο ολοκληρωμένη/τεκμηριωμένη μορφή, εμπεριέχουν/ αποτελούν, ούτως ή άλλως ευαπόδεικτες αλήθειες, οι οποίες σε κάθε περίπτωση για τους αναρίθμητους, επαναλαμβάνω, ανά τον κόσμο εχέφρονες που διαθέτουν ακόμα τον Κοινό Νου και το Μέτρο, συνεπάγονται δυσβάσταχτες υποχρεώσεις.
→Η θετική όψη της μετανάστευσης
→Προσοχή στην Ελλάδα, κύριοι!
Οι περίπου 700.000 νέοι Έλληνες που έφυγαν στο εξωτερικό στα χρόνια του Μνημονίου, εκεί που πήγαν είδαν πώς λειτουργεί μία κανονική χώρα, εργάστηκαν υπό ανταγωνιστικές συνθήκες, ο νους τους καθάρισε από την προπαγάνδα των νοσηρών εγχώριων ΜΜΕ, συνειδητοποίησαν λόγω της απόστασης πόσο άρρωστη και βρώμικη είναι η κληρονομική ολιγαρχία που κυβερνά την χώρα και την οδήγησε στην χρεωκοπία. Ως εκ τούτου αποτελούν μία «μαγιά» γιά την αναγέννηση της πατρίδας μας, όταν θα έρθει η ώρα, πιθανότατα πολύ σύντομα.
Η Ελλάδα δεν είναι μόνον ένα κυρίαρχο κράτος, είναι ταυτόχρονα και το όριο του Δυτικού πολιτισμού προς την βαρβαρότητα. Δεν πολεμάμε μόνον γιά να υπερασπιστούμε την δική μας κυριαρχία, αλλά και γιά να περιφρουρήσουμε τον Δυτικό πολιτισμό. Αυτό είναι το γεωπολιτικό μας πεπρωμένο. Αυτό κάναμε επί χιλιετίες, απωθώντας χιλιάδες βαρβαρικά «κύματα», Πέρσες, Άραβες κλπ. Όταν αποτύχαμε στην φάση μετά το Μάντζικερτ, οι Τούρκοι έφτασαν στη Βιέννη. Αυτά να τα θυμούνται και οι κυβερνώντες και οι ξένοι σύμμαχοι, εταίροι, δανειστές και προστάτες.
10
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017 10
Οι αργυροπελεκάνοι δεν ψηφίζουν
Α
ς μου δώσει κανείς μια άλλη απάντηση από εκείνη που μόνη μου έρχεται στον νου, στην ερώτηση του πώς θα σωθούμε, και τούτο χωρίς να είμαι βέβαιος αν ο δύσμοιρος αυτός τόπος μπορεί πια να σωθεί, με οποιονδήποτε τρόπο, ακόμη και τον έσχατο. Δεν θα την μαρτυρήσω. Θα παρουσιάσω μόνον, στην απελπισία μας, τι είδαν τα μάτια μου και τι άκουσαν από τους πλέον αρμοδίους τα αυτιά μου στην ταλαίπωρη γωνιά της ταλαίπωρης χώρας μας, όπου περνώ τα τελευταία χρόνια τις διακοπές μου. Σημειωτέον ότι πρόκειται για έναν ακόμη απωλεσθέντα παράδεισο ή μάλλον για έναν παράδεισο που ξηλώνεται ανηλεώς από μία κοινωνία τυφλή, αδηφάγο και άρπαγα, και από ένα κράτος του οποίου το ενδιαφέρον εξαντλείται στην επανεκλογή των σε κάθε βαθμίδα της διοίκησης αιρετών «λειτουργών» του. Λίγο πειράζει το πότε θα διαβαστούν τα όσα τώρα γράφονται στις τελευταίες ημέρες του Αυγούστου του 2016. Διότι τα όσα εδώ διεκτραγωδούνται θα βρίσκονται σε ισχύ και του χρόνου και τον παραπάνω και εσαεί, ή μάλλον έως ότου ολοκληρωθεί η λεηλασία και καταστεί η Ελλάς, το σπίτι μας, χώρα μη κατοικήσιμη και απωθητική. Υπερβολές! Υπερβολές; Δεν θα μιλήσω για τα «τετριμμένα». Για την αποκρουστική αισθητική των πόλεων και των χωριών μας – πλην ελαχίστων εξαιρέσεων – για την καταστροφή των τοπίων μας από την δυνα-
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τότητα της εκτός σχεδίου δομήσεως που επιτρέπει την ανέγερση παντός είδους και μεγέθους κτίσματος κατά μήκος των οδών, καταλύοντας την έννοια, την ομορφιά και την παρηγοριά της υπαίθρου και ενώνοντας τους οικισμούς με ένα συνεχές τσιμεντένιο κορδόνι, κυμαινόμενου πλάτους, που επί πλέον την νύχτα φωτίζεται. Διότι στην συνείδηση του Νεοέλληνα κάθε χωράφι είναι δυνάμει οικόπεδο για κτίσιμο, κι όταν κτιστεί, ανεξαρτήτως του πού βρίσκεται, έχει υποχρέωση το «κράτος», δηλαδή ο τοπικός αιρετός άρχοντας, να τραβήξει έως εκεί την γραμμή του ηλεκτρικού…. Ειδ’ άλλως μη περιμένει ψήφο! Το ίδιο ισχύει για την παράνομη θήρα σε θεωρητικά άκρως προστατευμένες και με σπάνια είδη περιοχές ή για την υπεραλίευση σε ήδη εξαντλημένες θαλάσσιες περιοχές. Το ίδιο για την μαζική διοχέτευση ισχυρών χημικών αποβλήτων από ζωοτροφές και λιπάσματα στα ποτάμια, για την ασφυκτική και για την παρά τους κανόνες πυκνότητα των ιχθυοκαλλιεργειών σε κλειστές θάλασσες που ταχύτατα νεκρώνονται, και όλα αυτά διότι, όπως θα έλεγε ο μακαρίτης Ροΐδης, οι κτηνοτρόφοι, οι κυνηγοί, οι ψαράδες και οι ιχθυοκαλλιεργητές ψηφίζουν, οι δε αργυροπελεκάνοι, οι ερωδιοί και οι τσικνιάδες όχι. Αλάνθαστη ένδειξη στοιχειώδους πολιτισμού είναι η προστασία των πιο αδυνάτων. Στην χώρα μας, όπου παρά την σχεδόν οκτάχρονη κρίση ουδείς ευτυχώς λι11
μοκτονεί, τα πιο αδύνατα όντα είναι τα άγρια ζώα και τα δένδρα. Πάνω σε αυτά ξεσπά ο «πολιτισμός» μας, και η απόλυτη απόγνωση της φύσης γύρω μας ουδένα συγκινεί. Βουλιάζοντας στις πολυθρόνες μας και μασώντας γαριδάκια, αρκούμεθα στις τηλεοπτικές σειρές με ζούγκλες, σαβάνες, άγρια θηρία, και αδιαφορούμε για τα εξ ίσου άγρια πλην πιο ταπεινά που εξολοθρεύονται και εναγώνια προσπαθούν να επιβιώσουν στην δική μας προσιτή ύπαιθρο. Έχω βαρεθεί να συναντώ δασάρχες που δεν εγκαταλείπουν το γραφείο τους (όπως και τόσοι δήμαρχοι πόλεων το δικό τους), ενώ στην περιοχή τους γίνεται αληθινή γενοκτονία από «πολίτες», αλλά και από δημοτικές «υπηρεσίες». Που αποχαρακτηρίζουν δάση και βαφτίζουν ελαιώνες επειδή έτυχε και φύτρωσαν εκεί λίγες ελιές. Που δεν κινούν το δαχτυλάκι τους για να σώσουν πανάρχαιους ελαιώνες από την κοπή με προορισμό τις Ιταλικές πιτσαρίες (η νέα μέθοδος είναι με μπουλντόζα όπου το «δόντι» σχίζει και ανοίγει το δένδρο βαθιά έως την ρίζα!) ή για να προστατεύσουν τις τεράστιες βελανιδιές, χαρακτηριστικό του τοπίου της περιοχής, που και αυτές ανηλεώς πετσοκόβονται τώρα που εξαντλήθηκαν οι ελαιώνες! Τις έχουν καταγράψει; Γνωρίζουν τον πλούτο της χλωρίδας της περιοχής ευθύνης τους; Τους απασχολεί η επιβίωσή της – που είναι ταυτόχρονα η επιβίωση και μιας κάποιας πανίδας – και επί τέλους η αιτιολόγηση του μισθού που εισπράττουν; Δεν το νομίζω, ή τουλάχιστον τούτο δεν φαίνεται. Χωρίς αμφιβολία, η νομοθεσία είναι ανεπαρκής, όπως ανεπαρκή είναι ίσως τα τυπικά προσόντα που απαιτεί από αυτούς η Πολιτεία προκειμένου να διορισθούν και να προαχθούν. Υπάρχει επίσης το ζήτημα της ελλιπούς στελέχωσης των δασαρχείων, το οποίο δεν παραβλέπομε. Υπάρχουν και οι «πιέσεις», οι συμβιβασμοί και οι εκβιασμοί και τέλος η αποθάρρυνση, που σιγά- σιγά καταλαμβάνει τον κάποτε ευσυνείδητο και ενθουσιώδη δημόσιο λειτουργό και τον μετατρέπει σε ασπόνδυλο υπηρέτη της ασύδοτης «κοινωνίας» …. ενίοτε όχι προς ζημίαν της τσέπης του. Είχα παλαιότερα δει και πολλούς αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες αναστηλωτές στην ίδια κατάσταση να μαραίνονται σταδιακά, ώσπου, από χαμένη μάχη σε χαμένη μάχη και από εξευτελισμό σε εξευτελισμό, να σιχαθούν το επάγγελμα που εξασκούν, ενίοτε δε και τον ίδιο τους τον εαυτό… Ακόμη και η Εκκλησία (ο κλήρος στην πλειονότητά του) δείχνει να μην συνειδητοποιεί το πρόβλημα, παρά το φωτεινό παράδειγμα του Οικουμενικού πατριάρχη. Τολμώ να πω πως, αν είχε την επίγνωση στοιχειω12
δών αρχών του Χριστιανισμού, θα ενίσχυε αντί να την αποσιωπεί ή να αποστρέφει από αυτήν το βλέμμα, την γνώση για την βαθιά αλληλεγγύη των πλασμάτων του Θεού. Θα την ενέτασσε στην διδαχή της. Τόσοι και τόσοι άγιοι το επιτάσσουν. Η σιωπή της ευθύνεται για το ότι δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν πως χωρίς τον άνθρωπο, τα έμβια όντα θα ήσαν ευτυχέστερα και ο πλανήτης θα είχε απείρως καλύτερη τύχη…. Οι πλέον ευσυνείδητοι «άρχοντες», όπως και οι πλέον ευσυνείδητοι επιστήμονες ειδικοί, υπεύθυνοι καίριων τομέων, σηκώνουν τα χέρια μπροστά στην πίεση που ασκούν τα πολλά μικρά συμφέροντα ενίοτε δε και τα λίγα μεγάλα, και την απόλυτη αδυναμία αντίδρασης από ένα σύστημα όπου ο ελέγχων και ο ελεγχόμενος διαπλέκονται, συναλλάσσονται και εναλλάσσονται και είναι τέκνα της αυτής παραβατικής νοοτροπίας και κοινωνίας. Η ικανοποίηση των πολλών μικρών άνομων συμφερόντων είναι εκείνη άλλωστε που επιτρέπει στα μεγάλα συμφέροντα να σε προσεγγίσουν, πράγμα διόλου δυσάρεστο, «διότι τι κάνεις έτσι, έχομε κι εμείς τις ανάγκες μας βρε αδελφέ»…. Ακούω ορισμένους μάλλον νεόκοπους πολιτικούς τι λένε – διότι με τους άλλους έπαυσα να ασχολούμαι από καιρό - και νομίζω πως απευθύνονται σε Ελβετούς. Να δώσουμε την είσπραξη του ΕΝΦΙΑ στην τοπική αυτοδιοίκηση, προτείνει κάποιος από αυτούς τους κυρίους. Είναι σαφές ότι δεν βγήκε ποτέ του από την Αθήνα παρά μόνον για να πάει στο εξωτερικό (υπάρχουν και εν Ελλάδι «εξωτερικά», όπου είναι τόσο πιο αναπαυτικό να ζούμε «μεταξύ μας»), ότι δεν παίρνει είδηση του πόσο η κοινωνία ασθενεί, ότι αγνοεί την αχαλίνωτη περιρρέουσα βαρβαρότητα και την θρασεία εχθρότητα που ξεσηκώνει εναντίον του πάραυτα όποιος διανοηθεί να κινητοποιηθεί για το κοινό καλό, ζητώντας αυτονόητα από όλους αυτοπεριορισμούς και θυσίες, έως ότου αποκατασταθούν καίριες ισορροπίες ζωής που καταλύθηκαν. O επί κεφαλής αναπτυξιακής εταιρείας «με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων», στα πλαίσια ενός προγράμματος Leader, μου έλεγε πως εις μάτην περιμένει από ένα ολόκληρο νησί (από τα μεγάλα και τουριστικά) κοινωφελή πρόταση για να την προωθήσει, διότι το μόνο που μέλλει τον πληθυσμό είναι το πώς να κτίσουν ακόμη πιο πολλά τουριστικά καταλύματα. Από δε έναν αντιπεριφερειάρχη με τον οποίο συζήτησα την δυνατότητα δημιουργίας δικτύου μονοπατιών πολιτισμού που να συνδέει αρχαιότητες (θέατρα), βυζαντινά και νεώτερα μνημεία, εγκαταλελειμμένους παραδοσιακούς οικισμούς με σκοπό την σταδιακή αναβίωσή τους (και μέσω αυτών την προσέλκυση περιπατητικών ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τουριστών, παρατείνοντας έτσι την τουριστική περίοδο), τοπία και ποτάμια δεμένα με την Μυθολογία ή την Ιστορία μας, και όλα αυτά με την εμπλοκή εγχωρίων παραγωγών και μαθητών σχολείων και την στήριξη εκ μέρους των τοπικών κοινωνιών, με αποστόμωσε λέγοντας ό,τι στην προηγούμενη παράγραφο είπα για τους νεοφανείς Αθηναίους πολιτικούς: ήτοι πως βρίσκομαι εκτός πραγματικότητος, καθ’ ότι κανείς από τους κατοίκους των χωριών από τα οποία θα περνούσε το μονοπάτι δεν θα συνέβαλλε στην συντήρησή του, έως ότου δει απτά αποτελέσματα στην τσέπη του…. Και από τον πρόεδρο φορέως διαχείρισης θαλάσσιας περιοχής, στον οποίο έκανα λόγο για τις δραματικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην ζώνη της ευθύνης του, έλαβα, μαζί με την οδυνηρή πληροφορία της νέκρωσης κατά τα 5/6α της θάλασσας που εποπτεύει και μελετά και η οποία έπαυσε να οξυγονούται, την απογοητευτική διαπίστωση ότι είναι αδύνατο να αναχαιτισθεί η καταστροφή, λόγω καθολικής κακομαθησιάς και αναλγησίας…. Βέβαια, την άλλη Ελλάδα την συναντάς εδώ. Κυρίως στους κόλπους μικρών τοπικών συλλόγων, πολιτιστικών, ορειβατικών, φιλοζωϊκών, όπου άνθρωποι εκλεκτοί με γενναιότητα, ήθος και ψυχή, μάχονται τον καλόν αγώνα υπέρ της του κόσμου ζωής. Ιδιώτες, άν-
δρες – γυναίκες, επαγγελματίες, εκπαιδευτικοί, μόνοι και αστήρικτοι επιμένουν να δίνουν την μάχη, έχοντας πίστη μόνον στις δικές τους περιορισμένες δυνάμεις, χωρίς αυταπάτες για πρόσωπα και καταστάσεις. Δημόσιο όργανο που να τους αγκαλιάσει, να τους συντονίσει, να πολλαπλασιάσει τους καρπούς της ανιδιοτελούς προσφοράς τους, δεν υπάρχει, καθώς τα όργανα δουλεύουν με ορίζοντα εκλογών, και απουσιάζει από παντού η ματιά και η βούληση, όπως και η θεσμική δυνατότητα, να αντικρίσει κανείς το πρόβλημα με σύνεση και γενναιότητα και κυρίως προοπτική και να παλέψει για την λύση του μέσα από μία απαρέγκλιτη, πολυετή ανορθωτική πορεία. Μυωπικά ιδιοτελείς και ασύδοτοι, αυτοπεριοριζόμενοι στο σήμερα και αδιαφορώντας παντελώς για το αύριο, συνεχίζομε ασύστολα το έργο της καταστροφής, ρυπαίνοντας, μαδώντας, αποψιλώνοντας, εκθεμελιώνοντας και παραμορφώνοντας την χώρα, χωρίς να είναι κάν βέβαιο ότι καταφέρνομε να γεμίσομε τα πορτοφόλια μας, ενώ είναι βέβαιο ότι πριονίζομε και το τελευταίο κλαδί της ευημερίας των επομένων γενεών. Των επομένων γενεών;…. Σκασίλα μας!
→Απειλές στον εαυτό μας
αποτυχημένων δυναστειών που οδήγησαν την χώρα στην χρεωκοπία, αυτή είναι η πρόταση της ΝΔ γιά την έξοδο της χώρας από την κρίση και η «αντιπρόταση» στον ΣΥΡΙΖΑ. Μιά λέξη έχει κανείς να πεί: ΕΛΕΟΣ!
Η απειλή εκλογών ως «απάντηση» στην πίεση των δανειστών θυμίζει παιδική αντίδραση του τύπου «αν δεν μου δώσεις καραμέλα θα πηδήξω από το παράθυρο». Οι εκλογές είναι μία εσωτερική μας υπόθεση που δεν αντιλαμβάνομαι πώς λειτουργεί ως φόβητρο προς τους δανειστές. Που δεν λειτουργεί.
→Έλεος! Την στιγμή που η χώρα καταρρέει, την στιγμή που χρειάζεται να επιστρατευθεί ό,τι καλύτερο διαθέτει αυτός ο τόπος, ιδού η «σκιώδης κυβέρνηση» του Κυριάκου Μητσοτάκη, του υποτίθεται «φορέα ανανέωσης και αξιοκρατίας» όπως έγραφαν μερικοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πληροφορηθήκαμε το προτεινόμενο μείγμα των τραγικά αποτυχημένων υπουργών του παρελθόντος, συγγενών, φίλων και γόνων των ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Κώστας Μ. Σταματόπουλος
→Εξάρχεια Στα Εξάρχεια η ανομία εξελίσσεται ανεπαισθήτως σε ένα ιδιότυπο είδος αντάρτικου πόλης. Ήταν ζήτημα χρόνου το αποτυχημένο και χρεωκοπημένο failed state να δεχθεί βίαιη και έμπρακτη αμφισβήτηση από τις πιό ριζοσπαστικοποιημενες και ιδεολογικά διαπαιδαγωγημένες ομάδες της νεολαίας. Οπωςδήποτε τα μέτρα καταστολής δεν αρκούν από μόνα τους, μάλλον θα επιδεινώσουν το πρόβλημα. Μόνον η ανασυγκρότηση ενός σοβαρού, κοινωνικά δίκαιου και εύρυθμου κράτους με φωτισμένη και ηθική ηγεσία θα αποκαταστήσει το κύρος του και θα επαναφέρει την ηρεμία. 13
Casus Belli
Είναι...
Ε
ίναι η απίστευτη ανεργία, ανόητοι…Είναι η εξοντωτική φορολόγηση, ανόητοι… Είναι οι χιλιάδες αυτοκτονίες/δολοφονίες, ανόητοι…Είναι η άθλια οικονομία, ανόητοι… Είναι τα ρουσφέτια σας, ανόητοι…Είναι η «Λερναία Ύδρα» του Δημοσίου, ανόητοι…Είναι τα καλά και συμφέροντά σας, ανόητοι…Είναι η πατρίδα μας που χάνεται, ανόητοι…Είναι η μύτη σας ψηλά, ανόητοι…Είναι η αιώνια νιρβάνα σας, ανόητοι…Είναι ο ωχαδερφισμός σας, ανόητοι…Είναι η…απλή αναλογική σας, ανόητοι…Είναι το εκλογικό σας bonus, ανόητοι…Είναι τα μύρια προνόμια των βουλευτών, ανόητοι…Είναι ο νόμος περί (μη) ευθύνης υπουργών, ανόητοι…Είναι η καταστροφή της παιδείας μας, ανόητοι…Είναι οι άξιοι νέοι επιστήμονές μας που μεταναστεύουν, ανόητοι…Είναι η διαρκής υποκρισία σας, ανόητοι…Εί-
14
του Νίκου Σ. Λιναρδάτου ναι το ψάξιμο στους κάδους σκουπιδιών για φαγητό, ανόητοι…Είναι οι μόνιμοι, γνωστοί-άγνωστοι φοροφυγάδες, ανόητοι…Είναι τα μεγάλα συμφέροντα, ανόητοι…Είναι η κομπορρημοσύνη σας, ανόητοι…Είναι τα ψεύτικα τα λόγια σας τα μεγάλα, ανόητοι…
Είναι ό,τι η ανοησία δεν έχει χρώμα, ανόητοι!
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Ελλάδα
Η ολέθρια ακινησία της κοινωνίας μας ή πώς φθάσαμε στο σημερινό κατάντημα Μία προειδοποίηση από το μακρυνό 1995 «
Η
ακινησία είναι το κύριο χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας τις τελευταίες δεκαετίες» [εφημερίδα Ελληνική Γνώμη, Die Zeitung der Griechen in Europa, που ανάρτησε στο ιστολόγιό της ένα άρθρο μου, το οποίο δημοσιεύθηκε στο φύλο της 9ης Νοεμβρίου 1995 του Οικονομικού Ταχυδρόμου]. Αυτό το συμπέρασμα θεωρεί κανείς ότι προκύπτει ξαναδιαβάζοντάς το σήμερα. Δεν γνωρίζω το έντυπο αυτό, το δε κείμενο μού απέστειλε με e-mail o παλαιός συνεργάτης και συνάδελφος Αθανάσιος Παπανδρόπουλος. Προλογίζοντάς το η διεύθυνση του εντύπου υποστηρίζει ότι το περιεχόμενο του άρθρου μου αυτού «είναι ενδεικτικό της ακινησίας μιας κοινωνίας, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
του Γιάννη Μαρίνου που χλευάζει ακόμα και τα σωσίβια που της ρίχνουν οι ναυαγοσώστες της. Κατά συνέπεια το μέλλον της είναι προδιαγεγραμμένο. Έτσι απλά.» Η εξασθενημένη πια μνήμη μου δεν είχε συγκρατήσει την ύπαρξή του και τα περιεχόμενα σε αυτό. Διαβάζοντάς το εντυπωσιάστηκα και εγώ για την απελπιστική ακινησία της κοινωνίας μας. Ό,τι διαπίστωνα τότε φαίνεται να ισχύει σχεδόν κατά λέξη με τα όσα καταδυναστεύουν και το σήμερα, που παρεμποδίζουν την πρόληψη της οικονομικής οπισθοδρόμησης, της κοινωνικής αποδιάρθρωσης και μιας εκ νέου πιθανής εθνικής καταστροφής. Μπορεί μετά τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Σιμήτη να παρέλασαν στους θώκους της κυβερνητικής εξουσίας 15
Ελλάδα
τέσσερις πρωθυπουργοί και έξι κόμματα. Τα αρνητικά χαρακτηριστικά, που συνιστούν σταθερές «αξίες» στις οποίες βασίζεται το πολιτικό μας σύστημα, υπηρετήθηκαν και υπηρετούνται με το ίδιο πάθος και ιδιοτέλεια, κομματική ακόμα και ατομική, έως και σήμερα. Και μάλιστα με τάση επιδείνωσης. Προσφεύγω στην φιλοξενία της Νέας Πολιτικής με το κείμενο αυτό, προκειμένου να προσεχθεί έστω και τώρα, που το πλοίο «Ελλάς» πλέει πλησίστιο προς τα βράχια. Αν αντί της λέξεως ΠΑΣΟΚ βάλετε ΣΥΡΙΖΑ και αντί του ονόματος του τότε πρωθυπουργού εκείνο του κ. Τσίπρα, διαπιστώνετε, νομίζω, ότι αποδίδει το σήμερα και ό,τι αυτό προοιωνίζεται: Από την αρχαία μυθολογία ακόμα, ο άνθρωπος προειδοποιείται για τις καταστροφικές συνέπειες που έχει η απελευθέρωση των δυνάμεων του κακού. Όμως η απληστία, η ιδιοτέλεια, το πάθος για την εξουσία και το μίσος εξουδετερώνουν συχνά την διδακτική αξία της ανάγκης για μη απελευθέρωση του «ασκού του Αιόλου», και φυσικά όποιος σπέρνει ανέμους θερίζει θύελλες. Η σημερινή κυβέρνηση (και το κόμμα από το οποίο αυτή προέρχεται, δηλαδή το ΠΑΣΟΚ) πληρώνουν τις συνέπειες των πολιτικών, που τόσο άσκεπτα εφάρμοσαν πριν από χρόνια και που τώρα ως μπούμερανγκ επιστρέφουν με οργή και τους χτυπούν ανελέητα, χωρίς να μπορούν να αμυνθούν. Και μάταια ζητεί από τους κριτές επιείκεια ως ο πατροκτόνος καθώς, σκοτώνοντας τον πατέρα του, έμεινε ορφανός. Η λαϊκή σοφία υποστηρίζει ότι όλα εδώ πληρώνονται. Και μολονότι η ρήση δεν επαληθεύεται πάντα, φαίνεται ότι σήμερα ζούμε μια τέτοια εκδήλωση της Θείας Δίκης. Στην στήλη αυτή επανειλημμένα έχομε επισημάνει εδώ και χρόνια τις βλαβερές συνέπειες της, από το 1974 και μετά, άφρονος υπονόμευσης των ηθικών αξιών και κανόνων που οι ανθρώπινες κοινωνίες από το ξεκίνημά τους άρχισαν να διαμορφώνουν και να χρησιμοποιούν ως θεμέλια στήριξης και ως κυματοθραύστες κατά των υπονομευτών της συνεχούς και ομαλής λειτουργίας τους. Όμως, η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος, που βάζει διαρκώς τον άνθρωπο στον πειρασμό να δοκιμάζει τον ρόλο του μαθητευόμενου μάγου και οι αναζητήσεις περισσότερης δικαιοσύνης και ισότητας από οραματιστές, οι οποίοι όμως κατά κανόνα υποκύπτουν στην γοητεία της ιησουϊτικής ανοχής υπέρ του σκοπού που αγιάζει τα μέσα, γκρέμισαν βαθμιαία το παλιό δοκιμασμένο σύστημα αξιών, που έστω και αν 16
ακόμα στηρίζεται σε μύθους και παραμύθια, διαμορφώνει συνειδήσεις ανοχής, αλληλεγγύης, πειθαρχίας και σεβασμού, έτσι ώστε να διατηρείται και να ενισχύεται ο κοινωνικός ιστός και να λειτουργεί το κοινωνικό σύστημα σε ισορροπία και χωρίς σοβαρές τριβές και συγκρούσεις που οδηγούν σε διάλυση. Και στη θέση του γκρεμισμένου δεν έβαλαν τίποτα εκτός από ξεδιάντροπες μαϊμούδες. Δυστυχώς, κατά την μεταπολιτευτική περίοδο, εν ονόματι της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αποκατάστασης προηγούμενων αδικιών, πραγματικών ή φανταστικών, η ήδη διαβρωμένη Ελληνική κοινωνία από την αντιδημοκρατική, αμαθή και απολίτιστη χούντα, δέχθηκε την θεραπευτική αγωγή της ασυδοσίας εν ονόματι της ελευθερίας, και της ασέβειας ή της αχρήστευσης κάθε ηθικού και νομικού κανόνα, που υποτίθεται ότι φαλκιδεύουν την δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα. Παλιές μαρξιστικές συνταγές (“η δημοκρατία είναι αστική προκατάληψη”, “η θρησκεία είναι το όπιον των λαών”, “κατάστρεψε τη γλώσσα του αν θέλεις να αλώσεις έναν λαό”, “νόμος είναι το δίκιο του εργάτη” κ.ο.κ.) υιοθετήθηκαν ενθουσιωδώς από το ΠΑΣΟΚ (και σήμερα από τον ΣΥΡΙΖΑ) με την ανοχή της συντηρητικής παράταξης, που δεν τολμούσε να διαφωνήσει, και αποστέρησαν μεν το ΚΚΕ και τις παραφυάδες του από την ευρύτερη λαϊκή βάση, από την οποία αντλούσαν τη δύναμή τους, εξαχρείωσαν όμως την Ελληνική κοινωνία, που έτσι σήμερα, χωρίς έρμα, χωρίς γνώσεις, χωρίς ηγεσία με κύρος, χωρίς τον φόβο της τιμωρίας, χωρίς την κοινωνική απομόνωση των ηθικά ασεβούντων, χωρίς αναστολές στην απληστία για πλουτισμό ή (και) για νομή της όποιας εξουσίας σε οποιονδήποτε χώρο, βρίσκεται σε έναν θυελλώδη ωκεανό, βαλλόμενη από παντού και χωρίς να ξέρει πού βαδίζει, χωρίς να έχει το κουράγιο να αμυνθεί και να παλέψει, χωρίς να είναι πια σε θέση να πιστέψει κάτι (έστω και έναν μύθο), για να βρει τη δύναμη «να κολυμπήσει και να μην βουλιάξει». Επίλεκτο στέλεχος του σημερινού κυβερνώντος κόμματος σε συζήτηση που είχαμε πέρσι παρουσία και 2-3 σημερινών υπουργών(!), βρήκε το κουράγιο να αναγνωρίσει ότι το κόμμα του ευθύνεται για δύο σοβαρά εγκλήματα σε βάρος του ελληνικού λαού: Πρώτον, του δίδαξε το δικαίωμα της ελάσσονος προσπάθειας και της λούφας και παραλλαγής, αχρηστεύοντας έτσι την παραγωγικότητά του και την έφεση για ανανέωση και επαύξηση του εθνικού πλούτου, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Ελλάδα
που είναι η μόνη ασφαλής πηγή από την οποία μπορούμε δικαιολογημένα να διεκδικήσουμε βελτίωση του ατομικού μας εισοδήματος. Δεύτερον, κατάργησε την αξιοκρατία και την άμιλλα από το δημοτικό σχολείο μέχρι τη σύνθεση της κυβέρνησης. Μετέχοντας στην συζήτηση είχα προσθέσει μίαν άλλη αρνητική «συμβολή» της κυβερνητικής παράταξης (που ενθουσιωδώς και ευλόγως στηρίζουν οι λεγόμενες «δημοκρατικές» και «προοδευτικές» αριστερές δυνάμεις), την ανάδειξη της παραβίασης της νομιμότητας σε δημοκρατική κατάκτηση. Αυτό το έγκλημα κατά της κοινωνικής συνοχής, που σημαίνει κατάλυση της δημοκρατίας, είναι η πιο δηλητηριώδης κληρονομιά που μας άφησε η επταετής δικτατορία, μια που κατά την περίοδο κατά την οποία κυβέρνησαν οι συνταγματάρχες η παρανομία αναδείχθηκε σε μια μορφή αντίστασης των δημοκρατικών δυνάμεων, η οποία μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας απερίσκεπτα κατοχυρώθηκε ως δημοκρατική κατάκτηση. Φυσικά, όλοι αυτοί, οι οποίοι αυτοπροβάλλονται ως δημοκρατικές δυνάμεις, αγνοούν ή αποκρύπτουν το ότι η δημοκρατία δεν νοείται χωρίς σεβασμό των συνταγματικών νόμων και θεσμών που ψηφίζει η πλειοψηφία δια των νόμιμα εκλεγμένων αντιπροσώπων της και που μόνον με μεταβολή της βούλησης της πλειοψηφίας επιτρέπεται να ανατραπούν. Όχι με βίαιη αντίσταση ή παραβίασή τους. Αν η σημερινή Ελλάς βρίσκεται μόνη και αμήχανη σε μια διεθνή κοινότητα που την αντιμετωπίζει ως μαύρο πρόβατο και ανυπόληπτο εταίρο, όταν δεν την χλευάζει και περιφρονεί, αν δεν εισακουόμαστε για τα δίκαιά μας και δεν πείθουν τα επιχειρήματά μας, αν οι Έλληνες πολίτες έχουν χάσει το αίσθημα της ασφάλειας και της αξιοπρέπειας και συμπεριφέρονται με ασυγκράτητο εγωϊσμό και χωρίς όριο ιδιοτέλεια, χρησιμοποιώντας κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο για να επιτύχουν τις επιδιώξεις τους, αν το εκπαιδευτικό μας σύστημα παράγει απόφοιτους λυκείου που κατά 80% είναι λειτουργικά αναλφάβητοι, αν τα πτυχία των ΑΕΙ μας δεν αντιπροσωπεύουν συχνά ούτε την αξία του χαρτιού στο οποίο τυπώνονται, αν κάθε χρόνο σκοτώνονται 2.000-3.000 άνθρωποι, κυρίως νέοι και αχρηστεύονται από τροχαία άλλοι 200.000, αν τα δάση μας αφανίζονται από τις πυρκαγιές κάθε καλοκαίρι και το φυσικό μας περιβάλλον βιάζεται βάναυσα από τους πάντες, με επικεφαλής τις δημόσιες αρχές και την τοπική αυτοδιοίκηση, αν τα αυθαίρετα φυτρώνουν ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
αναιδώς, ακόμα και στην Πεντέλη, που όλοι θρηνήσαμε πριν λίγους μήνες όταν την βλέπαμε να καίγεται από τις παράνομες χωματερές των αυθαιρετούντων, αν οι κερδοσκόποι, οι μεσάζοντες, οι φοροφυγάδες, οι εκβιαστές και οι μιζαδόροι έχουν αναδειχθεί σε κυρίαρχη τάξη στην χώρα μας, αν καθημερινά στα γήπεδα η χυδαιότητα, ο αισχρός λόγος και η αντικοινωνική συμπεριφορά έχουν πνίξει με την μπόχα τους κάθε ίχνος από την έννοια του αθλητισμού, αν τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και ο έντυπος λόγος στην πλειοψηφία τους έχουν εξελιχθεί σε ασύδοτη εξουσία που αναδεικνύει ανάξια είδωλα, σκοτώνει υπολήψεις, ευτελίζει αξίες και θεοποιεί πόρνες και καραγκιόζηδες, αν αυτά που από του βήματος της Βουλής χαρακτηρίζονται πρότυπα δημοσιογραφικής δεοντολογίας επειδή λασπολογούσαν κατά πολιτικών αντιπάλων και σήμερα ανταποδίδουν με μπουγέλα βούρκου τους γεννήτορες και θαυμαστές τους –ας μην υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία, ότι όλα αυτά είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα των όσων προηγήθηκαν και που πολύ συνοπτικά προσπαθήσαμε να περιγράψουμε. Και επειδή όλα αυτά δεν έγιναν από την μία μέρα στην άλλη, αλλά υπήρξαν προϊόν μιας μακροχρόνια μεθοδικής διάβρωσης κανόνων και αξιών, τον έλεγχο της οποίας προ πολλού έχασαν εκείνοι που τόσο αφρόνως προσπάθησαν να αλλάξουν την κοινωνία μας, χωρίς να σκεφθούν ότι μία αλλαγή είναι επιθυμητή μόνον αν οδηγεί προς το καλύτερο (θύματα της παρακμιακής συνταγής: “η τέχνη για την τέχνη”), είναι φυσικό και οι επιθυμούντες και ελπίζοντες στην έξοδο από το σημερινό αδιέξοδο να μην μπορούν να το επιτύχουν. Το ιλαροτραγικό δε είναι ότι οι σήμερα κυβερνώντες αγωνίζονται με πάθος και με αρκετή συνέπεια για να διορθώσουν τις καταστροφές, που οι ίδιοι προκάλεσαν στην οικονομία. Εκπλήσσει κυρίως το ότι απορούν που λαϊκές μάζες και οι κακομαθημένες στρατιές εκείνων τους οποίους χρησιμοποίησαν για να γκρεμίσουν τις αξίες που υπήρχαν και να εξευτελίσουν και αχρηστεύσουν την νομιμότητα, δεν τους υπακούουν σήμερα και δεν δέχονται να σεβασθούν αυτό που διδάχθηκαν να χλευάζουν και να γκρεμίζουν. Και είναι αυτό φυσικό, αφού δεν μπορεί να έχεις την παραμικρή αξιοπιστία όταν υποστηρίζεις και προσπαθείς να εφαρμόσεις αυτό που πριν δύο-τρία χρόνια ακόμα εσύ ο ίδιος αμφισβητούσες, κατήγγελλες και πολεμούσες χωρίς έλεος και χωρίς σύνεση. 17
Ελλάδα
Το δε θλιβερότερο όλων είναι ότι αυτή η νοσηρή συμπεριφορά, αυτό το ανήθικο ήθος, διέβρωσε όλη την κοινωνία, όλες τις τάξεις και όλα τα κόμματα. Έτσι δεν είναι καθόλου περίεργο γιατί, ενώ το κυβερνών κόμμα τελεί σε διάλυση, ταυτόχρονα και η αντιπολίτευση, ακόμα και η αξιωματική, δοκιμάζεται από τα ίδια διαλυτικά φαινόμενα, ενώ ταυτόχρονα λαϊκίζει εμετικά και υπόσχεται εις πάντα αιτούντα δισεκατομμύρια με το τσουβάλι από άδεια ταμεία, με αποτέλεσμα το εκλογικό σώμα ν’ αντιμετωπίζει με απογοήτευση έως απέχθεια τους πολιτικούς και την πολιτική. Έτσι όμως τίθεται, υποσυνείδητα προς το παρόν, σε αμφισβήτηση και η αξία της δημοκρατίας, την οποία εκ πλάνης πιστεύουμε ότι έχομε και μάλιστα σε πλεόνασμα. Γιατί δεν θα κουραστούμε να τονίζουμε ότι δημοκρατία χωρίς σεβασμό της νομιμότητας δεν νοείται. Και στην Ελλάδα σχεδόν κανείς (και ιδίως οι ισχυροί) δεν σέβεται τους νόμους, σε σημείο ώστε να γίνεται πια εμφανές ότι ακόμα και στον χώρο της δικαιοσύνης η νομιμότητα δεν χαίρει άκρας υγείας. Πώς θα βγούμε από το σημερινό αδιέξοδο; Εμείς δεν γνωρίζουμε την απάντηση. Πολύ περισσότερο που, για να υπάρξει αναζήτηση της απαντήσεως, πρέπει να προηγηθεί η αναγνώριση της αλήθειας των καταγγελιών μας – θα πρέπει δηλαδή οι κάθε είδους στρουθοκάμηλοι να βγάλουν το κεφάλι τους από την άμμο. Αυτό πάντως που με βαθειά λύπη μας διαπιστώνουμε, είναι ότι το πολιτικό και κοινωνικό μας σύστημα έχει φθάσει σε αυτό το αδιέξοδο σε μια στιγμή που η οικονομία είχε
αρχίσει να σταθεροποιείται και να έχει προοπτικές ανακάμψεως και ενώ διανύουμε την περίοδο που, χάρις στο πακέτο Ντελόρ και τις δραματικές αλλαγές στα Βαλκάνια, παρείχετο μια σπάνια ευκαιρία να εκσυγχρονισθούμε, να εξυγιάνουμε την οικονομία μας, να την εντάξομε με μικρό σχετικά κόστος στο διεθνές οικονομικά ανταγωνιστικό σύστημα και να επωφεληθούμε των ευκαιριών που μπορεί να δώσει η Βαλκανική ενδοχώρα. Και ας μην λησμονείται ποτέ ότι η συνεχιζόμενη γενναία χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που αποδεικνύεται ότι δεν είμαστε σε θέση να απορροφήσουμε και να αξιοποιήσουμε, είναι η τελευταία –επαναλαμβάνουμε– η τελευταία ευκαιρία που μας παρέχουν γενναιόδωρα οι Ευρωπαίοι εταίροι μας. Αν προλάβουμε, θα παραμείνουμε στο «Ευρωπαϊκό τραίνο». Αλλιώς, θα ξεμείνουμε μόνοι στον σταθμό, καθώς θα απομακρύνεται η αμαξοστοιχία. Και είναι γνωστό από την λαϊκή σοφία ότι «το ξεμοναχιασμένο πρόβατο το κατασπαράσσουν οι λύκοι». Και δεν είναι λίγοι αυτοί που μας τριγυρίζουν και που ετοιμάζονται ήδη γι’ αυτό. Σημερινή διαπίστωση: Ήδη ζούμε όλα όσα το σχεδόν προφητικό αυτό άρθρο έβλεπε επερχόμενα, με δανεικά υπό αυστηρότατους όρους και υπό ταπεινωτική κηδεμονία των δανειστών μας, καθώς εύλογα δεν μας εμπιστεύονται σε τίποτα ως αποδεδειγμένα πλήρως αναξιόπιστους. Αλίμονο δε αν επαληθευθεί και η ακροτελεύτια δυσοίωνη πρόβλεψη για τους γείτονες που ετοιμάζονται ήδη να μας κατασπαράξουν. Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν δεν μασάει πια τα λόγια του.
→Λάθος ινδάλματα Δεν θα θρηνήσουμε γιά τον δικτάτορα Φιντέλ Κάστρο. Μεταξύ της άθλιας δικτατορίας του Μπατίστα που ανέτρεψε και της στυγνής κομμουνιστικής και προσωποπαγούς δικτατορίας που εγκαθίδρυσε ο ίδιος, η Κούβα ίσως άξιζε μία καλύτερη τύχη, όπως πχ ένα δημοκρατικό καθεστώς. Περισσότερο συγκινεί η προσωπικότητα του ιδεαλιστή και μαχόμενου επαναστάτη Τσε Γκεβάρα, που εγκατέλειψε την θέση του υπουργού στο καθεστώς της Κούβας (προφανώς αηδιασμένος) και συνέχισε τον προσωπικό του αγώνα γιά τα ιδανικά του μέχρι τελικής πτώσεως. Απορεί πάντως κανείς που η Ελληνική Αριστερά, αντί να εμπνέεται από την Αθηναϊκή Δημοκρατία που υπήρξε η συγκλονιστικώτερη πολιτική δημιουργία στην ανθρώπινη ιστορία, θαυμάζει και ανυψώνει σε ινδάλματα τριτοκοσμικούς δικτάτορες, που εγκαθίδρυσαν καθεστώτα ανελευθερίας και σκληρής καταστολής. Παλαιότερα τον Στάλιν, που επί δεκαετίες υμνούσαν οι Έλληνες αριστεροί, τώρα τον Κάστρο, που στο Σύνταγμα της Κούβας προέβλεψε ρητά ότι «η καλλιτεχνική έκφραση είναι ελεύθερη εφ› όσον το περιεχόμενό της δεν είναι αντίθετο στην Επανάσταση», ότι το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης και η ελευθεροτυπία «πρέπει να συμμορφώνονται με τους σκοπούς της σοσιαλιστικής κοινωνίας», ότι «ο τύπος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και ο κινηματογράφος αποτελούν αποκλειστική ιδιοκτησία του κράτους», και ότι οι Κουβανοί «καθοδηγούνται από τις πολιτικοκοινωνικές ιδέες των Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν». Δεν δημιουργεί κάποια αντίφαση να λειτουργείς ως κόμμα και μάλιστα να ασκείς την εξουσία σε ένα κοινοβουλευτικό καθεστώς, και ταυτόχρονα να υμνείς έναν τριτοκοσμικό δικτάτορα; 18
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
«Ευθύνη»: η λέξη κλειδί γιά την έξοδο από την κρίση. Η κρίση του νοήματος - το νόημα της κρίσης.
Π
ολλές και ποικίλες οι προσεγγίσεις που έχουν επιχειρηθεί σχετικά με την “κρίση” της κοινωνίας μας κι απροσμέτρητο το γενικό και ειδικό λεξιλόγιο επί του θέματος. Επειδή όμως οι λέξεις χάνουν συχνά την γνωστή σημασία τους έναντι των γεγονότων, δύσκολα θα διαφωνούσε κάποιος ότι κάτι τέτοιο (εν τέλει) αναφέρεται σε κρίση νοήματος – γεγονός που αποτελεί και την “αιχμή μιας κοινωνικής κρίσης”. Αυτό που αναζητείται, λοιπόν, δεν είναι άλλο από την “επίγνωση του νοήματος” – σε πείσμα των καιρών που ευνοεί την ανεπάρκεια του λέγειν και του στοχάζεσθαι. Η γενική ένδεια του λόγου που επικρατεί στις μέρες μας διαφαίνεται, μεταξύ άλλων, και από το γεγονός ότι καθημερινά αυτός εκφέρεται (δυστυχώς) με στρεβλό τρόπο. Θεωρούμε λίγο-πολύ δεδομένη μια καθημερινή γλωσσική Βαβέλ, όπου οι λέξεις χάνουν την όψη τους και έτσι καταδεικνύουμε, με την ίδια λέξη, διαφορετικά πράγματα, καταδεικνύουμε το ίδιο πράγμα με διαφορετικές λέξεις και ορισμένες λέξεις μάλιστα επινοούνται για απατηλές χρήσεις. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
του Σπύρου Α. Γεωργίου Αυτή η διφορούμενη, απατηλή, στρεβλή χρήση των λέξεων ήταν ήδη γνωστή στον Θουκυδίδη (455399 π.Χ.), ο οποίος έγραφε: Οι λέξεις υποχρεώθηκαν να χάσουν το συνηθισμένο νόημά τους απέναντι στα γεγονότα. Το παράτολμο θράσος κατέληξε να θεωρείται θάρρος· η συνετή επιφύλαξη κατάφωρη δειλία· η μετριοπάθεια μανδύας της ανανδρίας· η ικανότητα να βλέπεις όλες τις πλευρές ανικανότητα να δράσεις· η ήρεμη περισυλλογή για χάρη της ασφάλειας κατάντησε πρόφαση από δισταγμό.1 Υπό αυτή την οπτική, λοιπόν, ο ακρογωνιαίος λίθος της βαθύτατης τωρινής κρίσης (που διέπει την κοινωνία μας) φαίνεται να είναι μια έννοια – η “ευθύνη”· καίρια έννοια (και πρακτική ζωής), που χρειάζεται να επεξηγηθεί με περίσσεια προσοχή. Η κυριολεκτική σημασία του ρήματος ευθύνω είναι: το να ισιώνει κάποιος κάτι στρεβλό. Από αυτό παράγεται το ουσιαστικό ευθύνη, του οποίου η σημασία, από την αρχαιότητα, είναι ότι υπάρχει υποχρέωση λογοδοσίας, δηλαδή έλεγχος της γενικής συμπεριφοράς ή και μιας ειδικής ενέργειας εκείνου που λογοδοτεί (κα19
Ελλάδα
θώς) κι εξέταση της σχέσης μεταξύ πράξης και επιδιωκόμενου σκοπού. Αλλά ευθύνη υπάρχει και για την αδράνεια, για την αδιαφορία, για την αποχή από μια αναγκαία – ενδεικνυόμενη πράξη, ως προς τον τρόπο επίτευξης ενός σκοπού. Και φυσικά η έννοια αυτή, καθώς είναι γενική, περιλαμβάνεται σε όλες τις πράξεις ή παραλείψεις κάθε μέλους της κοινωνίας- που όλες περιέχουν και την υποχρέωση λογοδοσίας.2 Η έννοια της ευθύνης, ιστορικά, συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Οι άρχοντες, ύστερα από το τέλος της “αρχής” τους, έπρεπε να λογοδοτούν και να δικαιολογούν τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους. Αυτή η υποχρέωση του “λόγον διδόναι” έφτασε λοιπόν να σημαίνει (στις δυτικές κοινωνίες): μια τυπική δέσμευση για την πραγματοποίηση ενός έργου μέσα σε καθορισμένα πλαίσια και σύμφωνα με προσδιορισμένες κατευθύνσεις – γνωρίζοντας ότι θα λογοδοτήσουν (άπαντες οι δρώντες) σε εκείνους που δίνουν την εντολή˙ και στις μεγάλες πολιτικές και ηθικές αποφάσεις ο καθένας μπορεί να είναι υπεύθυνος, καθώς η διεύρυνση της ευθύνης περιλαμβάνει όχι μόνον τις αρχές της Πολιτείας αλλά και κάθε είδους και βαθμού Πολίτες. Εύκολα διακρίνεται συνεπώς η ευθύνη σε “ηθική” (αφορά στην συνείδηση του καθενός) και σε “πολιτική” (αφορά στην οποιαδήποτε χρήση εξουσίας/δύναμης, περιλαμβάνοντας, φυσικά, και την διάσταση της λογοδοσίας).3 Βεβαίως, τα ριζώματα της ευθύνης δεν φύονται έξαφνα. Και δεν είναι τυχαία υπόθεση η οργάνωση και η λειτουργία της κοινωνίας με αυτό το ιδεώδες. Είναι εμπεδωμένη “συλλογική στάση ζωής”, πάγιο “τεκμήριο πολιτισμού”, θεσπισμένη “κανονιστική αρχή της Πολιτείας”. Αξόδευτη πηγή απ’ την οποία αρδεύεται σύνολο το κοινωνικό τοπίο – νοούμενο ως ένα λειτουργικό όλον που το απαρτίζουν “οι άνθρωποι, η κουλτούρα και οι θεσμοί τους”. Η κατάσταση ευθύνης, ωστόσο, ενδέχεται να φαντάζει χιμαιρική, αν προσεγγίζεται (προς ανάλυση) τελείως αποκομμένη κι ανεξάρτητη από την αρχή του “μέτρου”. Και “μέτρο των πάντων” είναι ο “λόγος” που δεν επιτρέπει στο ένα άκρο να κυριαρχήσει πάνω στο άλλο αλλά συμβάλλει στην ενότητά τους, συνάπτοντας συγκεκριμένα όρια. Αυτή ακριβώς η επονομαζόμενη αίσθηση του “λόγου - μέτρου”, στον βαθμό που επικεντρώνεται στον άνθρωπο, δια μέσου του “πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος” του Πρωταγόρα, τον καθιστά γνώμονα της κοινωνικής ζωής. Εδώ «o άνθρωπος, είτε ως άτομο, είτε ως ομάδα, είτε ως καθολικός άνθρωπος, γίνεται το μέτρο της υπόστασης των πραγμάτων. Ο Πρωταγόρας εξαίρει την σχέση του ανθρώπου με τον ζωντανό κό20
σμο και αναζητά το μέτρο μέσα στον ανθρώπινο διάλογο με τον κόσμο. Το μέτρο μεταπλάθεται σε μέτρο της δικής μας σχέσης με τα πράγματα, που αποκτά, με βάση τις ηθικές αρχές της αιδούς και της δίκης, μια καθολικότητα, μην αφήνοντας τον άνθρωπο να περιπέσει στην άμετρη σχετικότητα. Κι επειδή ο άνθρωπος-μέτρο υπάρχει μέσα στις αντιθέσεις, μπορεί, αναζητώντας το καλύτερο, να ξεπεράσει τις αντιθέσεις. Το μέτρο έτσι γίνεται αυτό, που είναι το καλύτερο, αυτό, που σώζει τον άνθρωπο.»4 Στο ανθρώπινο μέτρο, λοιπόν, είναι που θεμελιώνεται η σωφροσύνη και η ευθύνη ως διπλόμορφη ενότητα στο πεδίο της ύπαρξης - της πολιτείας - του κόσμου. Γιατί το πρόσωπο αποτελεί (και) μέρος της πόλης - της πολιτείας - του κόσμου όλου, κι έτσι πολυδιάστατα αξίζει να αποτιμά (και να αποτιμάται ως προς) τα όρια της ευθύνης του.
*
Τι εμπόδισε όμως και τι εμποδίζει ακόμη την παγίωση του ιδεώδους της ευθύνης στον τόπο μας; Στον γενέθλιο τόπο του “λόγου”, που είναι ο συνέχων δεσμός των όντων – που ακόμη και ο ήλιος δεν θα υπερβεί τα μέτρα του, όπως μας παραδίδει ο Ηράκλειτος, αλλιώς οι Ερινύες θα τον κυνηγήσουν; Δύσκολα θα διαφωνούσε οποιοςδήποτε με την διαπίστωση ότι η ευθύνη μοιάζει να είναι εντελώς παράταιρη με τη νεοελληνική κοινωνία μας - γεγονός για το οποίο έχουν, πράγματι, πάρα πολλά γραφτεί και ειπωθεί κι έπεται προφανώς συνέχεια. Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, μπορούν να σημειωθούν τρείς παράγοντες, κρίσιμοι και αλληλένδετοι, που δυνητικά θεωρούνται βασικά σημεία αναφοράς για την ερμηνεία του ζητήματος. Πιό συγκεκριμένα: Οι πελατειακές σχέσεις που έχουν στοιχειώσει τους πάντες και τα πάντα –απόρροια μιας χρόνιας σπειροειδούς ανεύθυνης πρακτικής που υπηρετείται από άρχοντες και αρχόμενους– είναι, εμφανώς, η πρώτη (πολιτικής υφής) αιτία. Πολιτικοί και πολίτες, ηθικοί και φυσικοί αυτουργοί αντίστοιχα, σε έναν σφιχτό μεταξύ τους εναγκαλισμό, στρέβλωσαν εξ αρχής και κατ’ εξακολούθηση κάθε έννοια ευθύνης - λογοδοσίας, με μύριες επιπτώσεις. Η ιδιοσυγκρασία συνιστά, ενδεχομένως, την δεύτερη (ψυχολογικής υφής) αιτία του ζητήματος. Συχνά χαρακτηρίζουν τους Έλληνες ιδιόρρυθμους, υπό την έννοια ότι λειτουργούν-δρουν περισσότερο “θυμικά” (με οργή –μάλλον–) και όχι λογικά. Αυτή μάλιστα: η ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων εκδηλώνεται πιο φανερά στον δημόσιο βίο της χώρας, όπου κυρίαρχο είναι συνήθως ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Ελλάδα
το πάθος (με τίμημα την ατέρμονη και καταστροφική διχόνοια), ενώ η σωφροσύνη φαντάζει άχρηστο αγγείο.5 Τέλος, η επονομαζόμενη διχοστασία της Ελλάδας ίσως να αποτελεί την τρίτη (πολιτισμικής υφής) αιτία. Σ’ αυτήν την διχοστασία: που ανακαλύπτεται και εδραιώνεται τον περασμένο αιώνα, ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, τον νόμο και το πάθος, και εκφράζεται από το Απολλώνιο και το Διονυσιακό πνεύμα, στηρίχθηκε και η θεώρηση της σύγχρονης Ελλάδας και η αντιδιαστολή της προς την αρχαία. Η αντίθεση του Απολλώνιου - Διονυσιακού μετασχηματίζεται είτε σε αντίθεση Ευρωπαϊκού-Ανατολίτικου είτε σε αντίθεση Ελληνικού-Ρωμέϊκου. Ιδιαιτέρως γλαφυρά, μάλιστα, αναφέρθηκε σ’ αυτό ο Patrick Leigh Fermor (19152011) το 1966, διαγράφοντας το Ελληνο-Ρωμέϊκο δίλημμα, όπως το ονόμαζε.6 Με βάση τις επισημάνσεις του, λόγου χάριν: Ο Ρωμιός εμπιστεύεται το ένστικτο ενώ ο Έλληνας τον κανόνα και την λογική. Επίσης ο Ρωμιός χαρακτηρίζεται από προθυμία παράκαμψης του νόμου με ελιγμούς ή ευνοιοκρατία ενώ ο Έλληνας από δισταγμό παράκαμψής του για λόγους αρχής. Ακόμη στον Ρωμιό αποδίδεται ευστροφία αλλά και τυφλή - προσωπική - αφοσίωση σε έναν ηγέτη ή ένα κόμμα ενώ στον Έλληνα αποδίδεται ευφυία και πολιτική κομματικοποίηση βασισμένη σε μια προσωπική εξέταση των πραγμάτων. Τέλος ο Ρωμιός πιστεύει στην σύντομη ανταπόδοση ενώ ο Έλληνας εμπιστεύεται την μακρινή προοπτική.7 Όπως είναι ευνόητο, οι προσεγγίσεις αυτές αλλά και άλλες συνδέθηκαν με την παραγωγή ποικίλων αναλύσεων σχετικών με την ιδιοτυπία της Ελλάδας και οδήγησαν στην διατύπωση διαφόρων προτάσεων για την άρση του δυϊσμού της.8
*
Οι αλληλένδετοι αυτοί παράγοντες προφανώς συνδέονται αποφασιστικά με την οργάνωση και λειτουργία της νεόδμητης πολιτείας μας – όπως αυτή συστάθηκε σε ένα ιστορικό τοπίο που προσομοίαζε με “πεδίο βολής στο οποίο ασκούνταν με πυρά κατά βούληση ξένοι κι εγχώριοι οπλοφόροι, στο όνομα των συμφερόντων τους”· σε ένα “ασύμμετρο” τοπίο όπου δυστυχώς δεν έλειψαν (στο διάβα των σύγχρονων χρόνων) και μέγιστα δεινά – τα οποία δεν συνδέθηκαν μόνον με ανδραγαθήματα αλλά και με παθήματα, φοβερά και τρομερά, που (μεταξύ άλλων) επέτειναν τη στρέβλωση της έννοιας “ευθύνη”. Το αίτημα/συμπέρασμα επομένως που προκύπτει απ’ όλα αυτά – ως αίτημα το οποίο σημαίνει την “ευθύνη” σαν το αδιαμφισβήτητο χαρακτηριστικό που αξίζει ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
να εμπεδωθεί στην “συνείδηση όλων”– είναι: η οριστική διαγραφή, από το κοινωνικό τοπίο, οποιουδήποτε τύπου πελατειακής συσχέτισης, η αποστασιοποίηση από θυμικές παραφράσεις του βίου και η υπέρβαση της σχιζοειδούς διχοστασίας που στοιχειώνει την αυτοεικόνα μας. Κάποιος τελεσίδικος και διαχρονικός- δίκην πανάκειας -“κώδικας ευθύνης” φυσικά δεν υπάρχει. Οι πολίτες, ως παρόντα πρόσωπα και μέλη, τον δημιουργούν και τον εξελίσσουν κάθε φορά ή τον απεμπολούν επιτρέποντας, τότε, να επικρατούν (στην κοινωνία μας) η ανυπολόγιστη διαφθορά – η απροσμέτρητη απαιδευσιά – η ανυπόφορη κομπορρημοσύνη – που αιμοδοτούνται απ’ τον πολυσχιδή φθόνο και τον πολυειδή τυχοδιωκτισμό. Σ’ αυτήν, όμως, την περίπτωση (της απεμπόλησης) οι “απειλούμενες κυρώσεις” είναι ολέθριες· ποικίλες “εχθρικές κατοχές” και αλληλοεξόντωση, οικονομική εξαθλίωση καθώς κι άτεγκτη απάρνηση αξιών με όλα τα συνεπαγόμενά τους. Οι λεγόμενες “απειλούμενες κυρώσεις” δηλαδή είναι όλα όσα αφορούν και σηματοδοτούν την (παρούσα) “κρίση” της κοινωνίας μας. Εστιάζοντας, λοιπόν, ξανά, στην κρίση της ελληνικής κοινωνίας και στο ερώτημα “ποιος είναι υπεύθυνος” (γιά αυτήν) η απάντηση καταδεικνύει μία sui generis ευθύνη. Μια sui generis ευθύνη των Ελλήνων - απέναντι στον εαυτό τους και στους άλλους- η οποία χωρίς να αμφισβητεί την ανάγκη αναλογικού επιμερισμού της (στους δρώντες διαχρονικά) και την αξίωση σχετικής λογοδοσίας, δεν παύει να λογίζεται, συνάμα, ως ηθική και πολιτική ευθύνη με “υπερατομικό χαρακτήρα”.
* Η έννοια της ευθύνης –το δίχως άλλο– είναι κοινή υπόθεση· δεν ωφελεί σε τίποτα η απάρνηση αυτής της θέσης. Κι επειδή η ευθύνη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το προσωπικό και το συλλογικό γνώθι σαυτόν, δεν μπορεί παρά να είναι κι από τους κύριους οδοδείκτες της Παιδείας, κάθε κοινωνίας. Πόσο μάλλον της δικής μας. Και με την επισήμανση αυτή εννοείται ότι αξίζει να ερευνάς όχι μόνον την αρχή και τον σκοπό της ανθρώπινης ύπαρξης γενικά, αλλά τις δικές σου δυνατότητες, τα δικά σου όρια, τα δικά σου “δέοντα” και χρέη. Σήμερα, μάλιστα, που είμαστε πολιορκημένοι από τόσο τρομακτικά προβλήματα, κάτι τέτοιο αποτελεί πρώτιστη ανάγκη. Ακριβώς, λοιπόν, στο πλαίσιο αυτής της οπτικής, είναι απαραίτητη ως πρώτη και κύρια ευθύνη μας – σημείωνε ο Άγγελος Σ. Βλάχος (1915-2003) – η καλλιέργεια αυτού του “γνώθι σαυτόν”: διά μέσου της 21
Ελλάδα
απαλλαγμένης από εθνικισμούς Παιδείας – ώστε να μάθουν οι Έλληνες τι εμπόδισε τα επιτεύγματά τους, ακόμη και σε περιόδους ακμής. (Να μάθουν γιατί) ενώ είναι αξιοθαύμαστοι στις εναντιότητες της τύχης, σε ομαλούς καιρούς και ήρεμες περιστάσεις παύουν να είναι – καθώς εύκολα σκορπάει η ομαδική θέληση9. Κι επικρατούν οι τρομερές παθογένειες που τόσο αδιάψευστα ορίζουν (και τούτη) την κρίση που ταλανίζει την κοινωνία μας. Το νεοελληνικό πνεύμα, τόνιζε ο Χρ. Μαλεβίτσης (1927-1997), έδρασε (και μάλλον εξακολουθεί να δρα) κυρίως στο συγκινησιακό επίπεδο. Βεβαίως: δεν υποτιμούμε το λεγόμενο συγκινησιακό επίπεδο, την ενθυμία που συνοδεύει την ζωή του πνεύματος. Όμως αυτό εύκολα υποβιβάζεται στον συναισθηματισμό, που είναι ολέθριος ή εκλύεται σε επιπόλαιες ψυχικές δυνάμεις, αντιφατικές και άγονες. Κι έτσι έχουμε στο προσκήνιο τους φανατισμούς, τα μίση, τους χωρισμούς σε “καθαρούς και ακάθαρτους”, όλη αυτή την ψυχοπαθολογία που τόσο ευτελίζει τη νεοελληνική κοινωνία. Ο δρόμος της προκοπής, λοιπόν - σημείωνε επιλογικά ο Χρ. Μαλεβίτσης - αφορά στην μεταποίηση της συναίσθησης σε λογισμό, που (θα) αποτιμά τα πράγματα εξ αρχής και (θα) καθιστά την ύπαρξη αυθεντική.10
* Η ευθύνη μας λοιπόν μεγάλη και σπουδαία και “κατευθυνόμενη από το μέλλον”, αφού οι συνέπειες των πράξεων ή των παραλείψεών μας θα αντανακλώνται και στο μέλλον. Κι αυτή η ευθύνη μας δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποσιωπηθεί ή να παρερμηνευτεί. Γι’ αυτό κι όλοι όσοι “έχουμε φωνή” χρειάζεται να επιμένουμε να λέγονται τα πράγματα με το όνομά τους – χωρίς στρεβλώσεις. Αυτό είναι (κατά πώς φαίνεται) και το τελικό νόημα – που τόσο καθαρά το είχε επισημάνει και ο Κικέρωνας (106-43 π.Χ.) τονίζοντας (σχετικά με την αξία της ρητορικής) τα εξής: «Πολλές φορές συλλογίστηκα και μελέτησα αυτό το πρόβλημα: είναι μεγαλύτερο το καλό ή το κακό που επέφερε στους ανθρώπους και στην κοινωνία η επιδέξια χρήση του λόγου και η μεγάλη βαρύτητα που δίνεται στην ευγλωττία; Πράγματι, όταν βλέπω την κρίση της δημοκρατίας μας, διαπιστώνω ότι δεν είναι μικρές οι καταστροφές που προκάλεσαν άνθρωποι άξιοι στην χρήση του λόγου. Αλλά αν αποφασίσω να θυμηθώ, μέσα από γραπτά κείμενα, γεγονότα, συνειδητοποιώ ότι πολλές πόλεις ιδρύθηκαν, πολλοί πόλεμοι τελείωσαν, πολλές ανθεκτικές συμμαχίες και ιεροί δεσμοί φιλίας δημιουργήθηκαν, όχι μόνον χάρις στην χρήση της λο22
γικής, αλλά και κυρίως του λόγου. Και μετά από πολλή μελέτη, η ίδια η λογική με οδηγεί στην παρακάτω σκέψη: θεωρώ ότι η σοφία (sapientia) χωρίς ευγλωττία (eloquentia) δεν ωφελεί ιδιαίτερα την κοινωνία· αλλά μια ευγλωττία δίχως σοφία στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ολέθρια· και σε καμμία περίπτωση δεν είναι ωφέλιμη.»11
Παραπομπές: 1. Umberto Eco, Daniele del Qiudice, Gianfranco Ravasi, Η δύναμη των λέξεων, μετφρ. Ε. Καλλιφατίδη, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 2006, σελ. 25-26. 2. Βλάχος Σ. Άγγελος, Η ευθύνη των Ελλήνων, ευθύνη των ανθρώπων, ΕΥΘΥΝΗ, τχ. 120, 1981, σελ. 612. 3. Δασκαλάκης Δ.Γ., Η ευθύνη των Ελλήνων σήμερα, ΕΥΘΥΝΗ, τχ. 120, 1981, σελ. 616, 617. 4. Μιχαηλίδης Π. Κώστας, Το νόημα της ελληνικότητας κάτω από τη σκοπιά του μέτρου, ΕΥΘΥΝΗ, τχ. 132, 1982, σελ. 644. 5. Βλάχος Σ. Άγγελος, οπ.π. σελ. 613. 6. Τζιόβας Δημήτρης, Η δυτική φαντασίωση του ελληνικού και η αναζήτηση του υπερεθνικού, ΈθνοςΚράτος-Εθνικισμός – Επιστημονικό Συμπόσιο, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας/Σχολή Μωραΐτη, 1994, σελ. 342. 7. Φέρμορ Λη Πάτρικ, Ρούμελη - Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα, μετφρ. Λ.Κάσδαγλη, Κέδρος, 2009, σελ. 185-189. 8. [Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί: η έκθεση του Οχάιο (Έκθεση Σεμιναρίου στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο των ΗΠΑ με τίτλο: After Greece: Constructions of the Hellenic) που συνδέει το Ελληνικό με το υπερεθνικό και τη διασπορά, ενώ το Ρωμέϊκο με το ελλαδικό κράτος, προτάσσοντας, τελικά, μια πολυπολιτισμική και υπερεθνική θεώρηση. Σύμφωνα, λοιπόν, με την συγκεκριμένη έκθεση, η υπέρβαση της Ελλάδας (ως τοπογραφικής έννοιας) διευκολύνει την διεπιστημονικότητα και την ευρεία μελέτη της επίδρασης του Ελληνικού σε άλλες κουλτούρες και γεωγραφικούς χώρους. Επιπλέον, σηματοδοτεί και την επιστροφή στην συζήτηση για την διερεύνηση της διαχρονικής προσέγγισης του Ελληνισμού. Τζιόβας Δημήτρης, οπ.π. σελ. 353-354]. 9. Βλάχος Σ. Άγγελος, οπ.π. σελ. 612-613. 10. Μαλεβίτσης Χρήστος, Τα επίπεδα του φιλοσοφικού λόγου, ΕΥΘΥΝΗ, τχ. 127, 1982, σελ. 376. 11. Umberto Eco, Daniele del Qiudice, Gianfranco Ravasi, οπ.π. σελ. 127-128. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
επιστημονικά νέα η μείωση των k Δραματική γεννήσεων στην Ελλάδα
Π
της κρίσης
ροβληματισμό προκαλούν τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ) για την δραματική μείωση των γεννήσεων στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Από το 2011 μέχρι και το 2015 ο πληθυσμός της χώρας, λόγω της μείωσης των γεννήσεων και της αύξησης των θανάτων, έχει μειωθεί κατά περίπου 90.000 άτομα. Δηλαδή, στην 5ετία των μνημονίων έχει χαθεί ουσιαστικά μια μεγάλη Ελληνική πόλη. Το 2015 ήταν η χειρότερη από κάθε άλλη χρονιά, αφού καταρρίφθηκαν τρία αρνητικά ρεκόρ όσον αφορά την φυσική κίνηση (γεννήσεις-θάνατοι) του πληθυσμού. Πρώτον, οι γεννήσεις περιορίστηκαν στο χαμηλότερο επίπεδο από τότε που ξέσπασε η κρίση. Δεύτερον, οι θάνατοι κατέρριψαν ρεκόρ πενταετίας. Και, τρίτον, σημειώθηκε το μεγαλύτερο αρνητικό ισοζύγιο στην εποχή των μνημονίων αλλά και ένα από τα μεγαλύτερα σε εποχή ειρήνης, αφού οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις κατά τουλάχιστον 29.365 άτομα. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία από τα ληξιαρχεία, το θλιβερό φαινόμενο συνεχίζεται και το 2016, ενώ από το 2011 μέχρι και σήμερα εκτιμάται ότι θα έχει «χαθεί» ακόμα μια μεγάλη Ελληνική πόλη με πληθυσμό άνω των 120.000 κατοίκων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η χρονιά που διανύουμε είναι η 6η διαδοχική κατά την οποία καταγράφεται φυσική μείωση του πληθυσμού. Είναι ενδεικτικό ότι, μόνον στην τριετία 2013-2015, οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις κατά τουλάχιστον 68.000 άτομα, αριθμός μεγαλύτερος από τον πληθυσμό των Ιωαννίνων, των Τρικάλων ή και της Χαλκίδας. Το ιδιαίτερα ανησυχητικό στοιχείο είναι η συνεχής επιδείνωση των δεικτών. Το ισοζύγιο ήταν αρνητικό κατά 4.671 άτομα το 2011. Ο αριθμός αυξήθηκε στα 16.299 άτομα το 2012, στα 17.660 άτομα το 2013, στα 21.592 άτομα το 2014 και εκτοξεύτηκε στα 29.365 άτομα το 2015. Μάλιστα, τα στοιχεία από τα ληξιαρχεία των δήμων, από τα οποία αντλεί τα δεδομένα της η ΕΛΣΤΑΤ- δείχνουν ότι και το 2016 είναι εξαιρετικά αρνητική και ενδεχομένως ακόμη χειρότερη χρονιά. Από την αρχή του τρέχοντος έτους μέχρι τo τέλος Σεπτεμβρίου, οι γεννήσεις ήταν μόλις 67.000 έναντι 87.000 θανάτων. Με αυτόν τον ρυθμό, θα καταρριφθεί άλλο ένα αρνητικό ρεκόρ και στις γεννήσεις και στους θανάτους αλλά και στο «ισοζύγιο».
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Την κατάσταση ασφαλώς επιδεινώνει η μαζική αποχώρηση από την Ελλάδα και μετανάστευση σε χώρες του εξωτερικού άνω των 700.000 νέων, του δυναμικώτερου δηλαδή τμήματος της Ελληνικής κοινωνίας, που και αυτή συμβάλλει στην μετατροπή της Ελλάδας σε χώρα γερόντων, με όλα τα δραματικά συνεπακόλουθα.
k
Α
Συγκλονιστική αρχαιολογική ανακάλυψη
ποκαλύφθηκε το πρόσωπο του «αρχαίου πολεμιστή», του άνδρα που ήταν ο «ένοικος» του τάφου 3.500 ετών, που ανακαλύφθηκε πέρυσι στον Άνω Εγκλιανό της Πύλου, δίπλα από το μυκηναϊκό ανάκτορο του Νέστορος. Ένας όμορφος άνδρας, με μακριά μαύρα μαλλιά, ήταν πιθανόν ο «γρύπας πολεμιστής», όπως αποκαλείται ο «ένοικος» του τάφου του 1.500 π. Χ. και μοιάζει εντυπωσιακά με σύγχρονο Έλληνα. Το πρόσωπό του, που ανασυστάθηκε από τα οστά του κρανίου του, όπως και τα νέα ερευνητικά δεδομένα, παρουσιάστηκαν στην Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών από τους αρχαιολόγους Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι. Είναι οι αρχαιολόγοι που το καλοκαίρι του 2015 βρήκαν κάτι μοναδικό: έναν ασύλητο, λακκοειδή τάφο με τον σκελετό άνδρα, ηλικίας 30 με 35 ετών, καθώς και περισσότερα από 1.400 μοναδικά αντικείμενα ως κτερίσματα για τη μετά θάνατο ζωή του. Η ανασύσταση του προσώπου του έγινε από τους Lynne Schepartz και Tobias Houlton του Πανεπιστημίου του Ουιτγουώτερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ. Πέρυσι, η συγκλονιστική ανακάλυψη είχε χαρακτηριστεί από την επιστημονική κοινότητα ως η πιο εντυπωσιακή περίπτωση επίδειξης προϊστορικού πλούτου σε ταφικά μνημεία της Ηπειρωτικής Ελλάδας, που έχει έρθει στο φως τα τελευταία 65 χρόνια. Τα ευρήματα συνηγορούσαν και με το παραπάνω σε αυτό: χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια και κύπελλα, ένα χάλκινο σπαθί με επιχρυσωμένη ελεφαντοστέινη λαβή, μια σπάνια χρυσή αλυσσίδα, ασημένια κύπελλα -ορισμένα με χρυσά χείλη-, χάλκινα αγγεία και κύπελλα, ένας χάλκινος αμφορέας, χάλκινες πρόχοι και λεκανίδες, 50 και πλέον σφραγιδόλιθοι, περισσότερες από 1.000 ψήφους από πολύτιμους λίθους και άλλα εντυπωσιακά. Πολλά ήταν έργα μινωικής τεχνοτροπίας, που σε συνδυασμό με την εποχή τους οδήγησε τους ανασκαφείς 23
στην υπόθεση ότι μπορεί να αποτελούσαν προϊόντα λεηλασίας από επιδρομή στην Κρήτη. Ποιά, όμως, είναι αυτά τα μινωικά θέματα που απεικονίζονται στα ευρήματα και δη στα χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια; «Είναι πολλά» απαντά η κ. Στόκερ. «Έχουν να κάνουν με τελετές που σχετίζονται με μία θεά και με την εμφάνισή της, ενώ συχνές είναι και οι σκηνές με τα ταυροκαθάψια» συμπληρώνει. Η εύρεση τεσσάρων χρυσών σφραγιστικών δαχτυλιδιών με εικονογραφία τέτοιου τύπου είναι κάτι ιδιαίτερα σπάνιο και ασυνήθιστο. «Ειδικά το μεγαλύτερο χρυσό δαχτυλίδι έχει χαραχτεί με τέτοια λεπτομέρεια που δεν υπάρχει πουθενά παράλληλό του μεταξύ των χρυσών σφραγιστικών δαχτυλιδιών που γνωρίζουμε ως σήμερα. Οι σκηνές των γυναικών σε αυτό το δαχτυλίδι επαναλαμβάνονται και σε άλλες γνωστές σφραγίδες της Κρήτης, όμως το δαχτυλίδι της Πύλου συνενώνει μικρότερες γνωστές παραστάσεις σε μια μεγαλύτερη και πιο σύνθετη τελετουργική σκηνή», σημειώνει. Στον τάφο υπήρχαν κι άλλα απρόσμενα ευρήματα, όπως χτένες και ένας καθρέπτης. Ποιά η σημασία τους σε έναν τάφο άνδρα; «Χτένες και καθρέπτες έχουν μια γενικώτερη σχέση με τις ταφές πολεμιστών», απαντά η κ. Στόκερ, που συμπληρώνει ότι ίσως αντανακλούν ένα έθιμο στολίσματος πριν από τη μάχη. Και το νόημα που υπάρχει πίσω από την απεικόνιση γρύπα σε δύο από τα ευρήματα (κομμάτια ελεφαντοστού, με το ένα να απεικονίζει γρύπα με μεγάλα φτερά και το άλλο λέοντα που επιτίθεται σε γρύπα), τα οποία έδωσαν και την ονομασία στον πολεμιστή; «Ο γρύπας αντανακλά ένα πολύ γνωστό σύστημα εξουσίας, που πλαισιώνει τον θρόνο της Πύλου, όπως και του Μίνωα της Κνωσσού», επισημαίνει η αρχαιολόγος.
για εκτόξευση k Έτοιμος ο πρώτος δορυφόρος Ελληνικής
Ο
κατασκευής UPSat
UPSat, ο πρώτος Ελληνικός μικρός δορυφόρος ανοιχτής σχεδίασης και ανοιχτού λογισμικού, ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε στην εταιρεία νανοδορυφόρων Innovative Solutions In Space (ISISpace), τεχνοβλαστό του Πολυτεχνείου του Ντελφτ της Ολλανδίας. Ο UPSat σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε από το Libre Space Foundation και το Πανεπιστήμιο της Πάτρας, για να συμμετάσχει στην διεθνή ερευνητική αποστολή QB50. Πρόκειται για μια αποστολή 50
24
δορυφόρων, με σκοπό την συλλογή δεδομένων για τη θερμόσφαιρα, το ανώτατο στρώμα της ατμόσφαιρας της Γης. Το εγχείρημα συντονίζεται από το Βελγικό Ινστιτούτο Δυναμικής Ρευστών «Von Karman». Ο UPSat θα παραδοθεί από την ISISpace στην ιδιωτική αμερικανική αεροδιαστημική εταιρεία Orbital ATK. Στην συνέχεια, αναμένεται να εκτοξευθεί μέσω του ρομποτικού διαστημοπλοίου τροφοδοσίας Cygnus της τελευταίας και να φθάσει στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) την 30ή Δεκεμβρίου 2016. Τελικά, μετά την επιτυχή σύνδεση με τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, ο UPSat θα εκτοξευθεί από το σύστημα εκτόξευσης της NanoRacks που βρίσκεται στον ISS. Εάν η εκτόξευση είναι επιτυχής, αυτό θα είναι το επιστέγασμα του οράματος του Πανεπιστημίου της Πάτρας και του Libre Space Foundation για έναν δορυφόρο ελληνικής κατασκευής, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου οικοσυστήματος ανοιχτών τεχνολογιών στο διάστημα. Το Libre Space Foundation (LSF) είναι ένας μη-κερδοσκοπικός οργανισμός, που έχει ως σκοπό την προώθηση, εξέλιξη και ανάπτυξη ανοιχτού κώδικα τεχνολογιών για το διάστημα. Το LSF σχεδίασε, κατασκεύασε και παρέδωσε υποσυστήματα του UPSat (υλικό και λογισμικό), αναπτύσσοντάς τα ως εγχειρήματα ανοιχτού κώδικα.
Στρατός k ΟθαΑμερικανικός πειραματιστεί με την
Η
ηλεκτρική εγκεφαλική διέγερση επιδιώκοντας την δημιουργία του υπερ-στρατιώτη
δημιουργία του υπερ-στρατιώτη είναι μια βασική και διακαής επιδίωξη του Αμερικανικού Στρατού ήδη από την εποχή του Β› Παγκοσμίου Πολέμου. Στην διάρκεια των τελευταίων εβδομήντα χρόνων, πολλές και διάφορες τεχνικές και πειράματα έχουν διεξαχθεί, με ελάχιστα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Οι ΗΠΑ άρχισαν να δοκιμάζουν στο στρατιωτικό προσωπικό τους την τεχνική «της εν τω βάθει εγκεφαλικής διέγερσης», μέσω ηλεκτρισμού, ώστε οι στρατιώτες να αυξήσουν τις ικανότητες και την αποτελεσματικότητά τους στα διάφορα καθήκοντα που έχουν να επιτελέσουν. Η μέθοδος μπορεί μελλοντικά να εφαρμοσθεί από χειριστές μη επανδρωμένων σκαφών (drones) έως πιλότους μαχητικών και στρατιώτες στο πεδίο της μάΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
επιστημονικά νέα χης. Οι πρώτες δοκιμές σε ένστολους άνδρες και γυναίκες δείχνουν ότι οι ηλεκτρικοί παλμοί που διαπερνούν τον εγκέφαλο, βελτιώνουν την αποδοτικότητα, ιδιαίτερα σε συνθήκες μεγάλης ψυχικής πίεσης. Στρατιωτικοί επιστήμονες από την βάση Ράιτ-Πάτερσον της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας, έκαναν την σχετική δημοσίευση στο περιοδικό νευροεπιστήμης Frontiers in Human Neuroscience, σύμφωνα με τις Βρεταννικές εφημερίδες Guardian και Daily Mail. Οι στρατιωτικοί φοράνε στο κεφάλι μια συσκευή, που στέλνει ασθενείς ηλεκτρικούς παλμούς διά μέσου του κρανίου σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού. Τα πειράματα στην αμερικανική βάση έδειξαν ότι η βελτίωση της απόδοσης εμφανίζεται μετά από μόλις τέσσερα λεπτά. Μελλοντικές δοκιμές θα εστιάσουν στο πόσο διαρκεί η βελτίωση και πόσο μεγάλη μπορεί να γίνει. Η τεχνολογία αυτή θεωρείται από τους ερευνητές ασφαλέστερη και πιο αξιόπιστη σε σχέση με την χορήγηση φαρμάκων (π.χ. modafinil και ritalin), που επίσης επιδρούν στις νοητικές λειτουργίες. Αν και εκ πρώτης όψεως η εν τω βάθει ηλεκτρική εγκεφαλική διέγερση δεν φαίνεται να έχει παρενέργειες, άλλοι επιστήμονες εμφανίζονται πιο επιφυλακτικοί για το ποιές μπορεί να είναι οι συνέπειες για τον εγκέφαλο σε βάθος χρόνου, αν η τεχνική εγκριθεί επίσημα για χρήση από το στρατιωτικό προσωπικό και συνεπώς εφαρμόζεται συχνά.
πως μια ηλιακή καταιγίδα k Δείτε το 1967 παραλίγο να οδηγήσει
Σ
σε πυρηνικό πόλεμο ΗΠΑ και Ρωσσία
υνέβη μια ωραία πρωία του 1967, στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου: η Αμερικανική πολεμική αεροπορία ετοιμαζόταν για πόλεμο, πιστεύοντας ότι η Σοβιετική Ένωση προκαλούσε παρεμβολές στα Αμερικανικά ραντάρ στην Αρκτική. Η πυρηνική σύρραξη απείχε ένα βήμα, αποκαλύπτουν τώρα οι επιστήμονες που χειρίστηκαν την κρίση. Το επεισόδιο της 23ης Μαΐου 1967, σχεδόν άγνωστο έως σήμερα, παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε μελέτη που έχει γίνει δεκτή για δημοσίευση στο Space Weather, μια επιθεώρηση της Αμερικανικής Ένωσης Γεωφυσικής. Στις 18 Μαΐου 1967, λίγες μέρες πριν από το παρ’ ολίγον θερμό επεισόδιο,
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
μια ασυνήθιστα μεγάλη ομάδα ηλιακών κηλίδων, με εξαιρετικά έντονα μαγνητικά πεδία, εμφανίστηκε στη μια πλευρά του ηλιακού δίσκου. Πέντε μέρες αργότερα, στις 23 Μαΐου, ηλιακά παρατηρητήρια στις ΗΠΑ είδαν τις ηλιακές κηλίδες να εκρήγνυνται σε ηλιακές εκλάμψεις και να εκπέμπουν ραδιοκύματα πρωτοφανούς ισχύος. Ήταν εκείνη την ώρα που έπαψαν να λειτουργούν τα ραντάρ σε τρεις μονάδες του Αμερικανικού Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης Βαλλιστικών Πυραύλων (BMEWS) στην Αρκτική. Αρχικά οι υπεύθυνοι συνεπέραναν ότι τα στρατηγικής σημασίας ραντάρ δέχονταν παρεμβολές από τους Ρώσσους, κάτι που θα αποτελούσε επισήμως πράξη πολέμου. Αμερικανικά πυρηνικά βομβαρδιστικά βρίσκονταν πάντα σε ετοιμότητα να απαντήσουν σε μια τέτοια πρόκληση. Αυτό που έσωσε την κατάσταση, και πιθανώς τον πλανήτη ολόκληρο, ήταν το Κέντρο Ηλιακής Πρόγνωσης, που είχε φροντίσει να δημιουργήσει λίγα χρόνια νωρίτερα η Διοίκηση Άμυνας Βορειοαμερικανικού Αεροδιαστήματος (NORAD). Την κρίσιμη ώρα είχε βάρδια στο Κέντρο ο συνταγματάρχης Άρνολντ Σνάιντερ, ο οποίος ρωτήθηκε αν βρισκόταν σε εξέλιξη κάποια ασυνήθιστη δραστηριότητα στον Ήλιο. «Θυμάμαι ξεκάθαρα ότι απάντησα με ενθουσιασμό «Ναι, ο μισός Ήλιος ανατινάχθηκε»», αφηγείται ο Σνάιντερ. Η NORAD ενημερώθηκε για την ηλιακή έκλαμψη και επιπλέον πληροφορήθηκε ότι και τα τρία BMEWS στην Αρκτική ήταν εκείνη την ώρα εκτεθειμένα στη λιακάδα και θα μπορούσαν επομένως να δέχονται ραδιοεκπομπές από τον Ήλιο. Τα δεδομένα αυτά υποδείκνυαν ότι οι παρεμβολές δεν προέρχονταν από την ΕΣΣΔ. Πράγματι, όταν οι ηλιακές ραδιοεκπομπές σταμάτησαν έπειτα από λίγη ώρα, οι παρεμβολές εξαφανίστηκαν. Η αυλαία έπεσε θεαματικά στο επεισόδιο περίπου 40 ώρες μετά το ξέσπασμα της ηλιακής έκλαμψης, όταν έφτασε στη Γη ένα κύμα σωματιδίων που εκτινάχθηκε από τον Ήλιο την στιγμή της έκρηξης -ένα φαινόμενο γνωστό ως εκτίναξη στεμματικού υλικού ή CME. Λόγω του καταιγισμού από σωματίδια, το Βόρειο Σέλας έγινε ορατό πολύ νοτιώτερα από ό,τι συνήθως, ακόμα και μέχρι το Νιου Μέξικο. Ευτυχώς, το ουράνιο θέαμα δεν εμπλουτίστηκε από τις λάμψεις πυρηνικών εκρήξεων. επιμέλεια: Παύλος Καρούσος 25
ΦΑΚΕΛΟΣ
Κυπριακό ώρα μηδέν Οι Μεγάλες Δυνάμεις ασφαλώς δεν θέλουν «λύση» τύπου Ανάν
Ε
ίναι δυνατόν να πιστεύουν οι αφελείς υποστηρικτές μίας «λύσης» τύπου Ανάν ότι οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρεταννία, η Ρωσσία και το Ισραήλ επιθυμούν να εξευρεθεί λύση διζωνικής δικοινοτικής δημοκρατίας, που θα προβλέπει παραμονή τουρκικών στρατευμάτων και εκ περιτροπής Τούρκο πρόεδρο της Κύπρου; Είναι δυνατόν να φαντάζεται κανείς ότι οι ΗΠΑ θέλουν να διακινδυνεύσουν το ενδεχόμενο να υπάρξει στην Λευκωσία Τούρκος πρόεδρος-εντολοδόχος της Άγκυρας, ο οποίος θα δύναται να παρεμποδίσει την χρήση της βάσης του Ακρωτηρίου από αμερικανικά αεροπλάνα που θα επιχειρούν στην Μέση Ανατολή; Δεν θυμούνται μήπως οι Αμερικανοί την διακοπή παροχής ρεύματος στην Αμερικανική βάση του Ινσιρλίκ μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του θέρους 2016 στην Τουρκία; Ή την περικύκλωση τότε του Ινσιρλίκ από οργισμένα Τουρκικά πλήθη; Ή την είσοδο στην βάση αυτή Τούρκων εισαγγελέων που ερευνούσαν τυχόν εμπλοκή Αμερικανών στην απόπειρα πραξικοπήματος; Είναι δυνατόν να διανοείται κανείς ότι η Μεγάλη Βρεταννία θα ανεχόταν οι βάσεις της στην Κύπρο (που αποτελούν νομικά Βρεταννικό έδαφος) να βρεθούν όμηροι των Τουρκικών στρατευμάτων που ασφαλώς θα παραμείνουν και μετά την «λύση» της διζωνικής ομοσπονδίας; Είναι δυνατόν να επιθυμεί το Ισραήλ επέκταση της Τουρκικής επικυριαρχίας σε όλη την Μεγαλόνησο (διότι αυτό σημαίνει η «λύση» της διζωνικής), την στιγμή που η Κύπρος αποτελεί το μοναδικό προγεφύρωμα του Ισραήλ προς δυσμάς; Ή είναι δυνατόν να επιθυμεί η Ρωσσία, που αιώνες απωθεί την Τουρκία προς νότον, και η οποία έχει οικονομικά συμφέροντα στην ελεύθερη Κύπρο, να βρεθεί να διαπραγματεύεται με την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο; Ή πιστεύει κανείς ότι οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες θα προτιμούσαν να συναλλάσσονται με την Τουρκία πα-
26
ρά με την σημερινή Κυπριακή κυβέρνηση της Λευκωσίας; Ας συνειδητοποιήσει η φοβική και ανασφαλής ελληνική πλευρά ότι δεν υπάρχει λόγος να πιέζεται γιά κάτι που δεν επιθυμούν ούτε κάν οι γεωπολιτικοί μας εταίροι. Ασφαλώς είναι προτιμώτερο η Αθήνα και η Λευκωσία να αναμείνουν, παρά να επισπεύδουν στην κατεύθυνση μίας άρον-άρον ψευδολύσης. Συνομοσπονδία με Τουρκικά στρατεύματα και εποίκους επί Κυπριακού εδάφους, με εκ περιτροπής Τουρκοκύπριο πρόεδρο-εγκάθετο της Άγκυρας και συνύπαρξη με πληθυσμούς από την Ανατολία με τους οποίους πλέον δεν υπάρχει καμμία εμπειρία κοινής συμβίωσης, τουλάχιστον γιά όσους γεννήθηκαν μετά το 1970, και μάλιστα με πληθυσμούς με τους οποίους υπάρχει μόνον εμπειρία αλληλοεξόντωσης γιά όσους γεννήθηκαν μεταξύ του 1950 και 1970, συμβίωση με πληθυσμούς μουσουλμανικούς με σημείο αναφοράς και τροφοδότη την Άγκυρα, είναι ουτοπική και μόνον σε νέο κύκλο συγκρούσεων μπορεί να οδηγήσει. Κοινό κράτος μπορεί να υπάρξει μόνον με ισχυρούς κοινούς παρονομαστές πολιτιστικούς, θρησκευτικούς και ιστορικούς, κοινή συνείδηση και κοινή βούληση. Φυσικά μπορεί να υπάρξει κοινό κράτος και με την μέθοδο της βίαιης επιβολής ενός πληθυσμού επί των άλλων. Στην περίπτωση της Κύπρου το πρώτο σενάριο δεν υφίσταται και το δεύτερο είναι ένα σενάριο τρόμου. Και δεν βλέπει κανείς τον λόγο να επιβληθεί μία «λύση» που τελικά εξυπηρετεί μόνον την Τουρκική πλευρά. Καλύτερα τα πράγματα να παραμείνουν ως έχουν, εν αναμονή ευνοϊκώτερης διεθνούς συγκυρίας. Η διεύρυνση, ως φαίνεται χωρίς επιστροφή, του χάσματος συμφερόντων και αισθημάτων μεταξύ Τουρκίας και Δύσης, κινείται προς αυτήν την κατεύθυνση.
Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 17 . ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2015-2016
φάκελος
Υπό εκκόλαψη απαρτχάιντ
Δ
εν αποτελεί σχήμα λόγου ο ανωτέρω τίτλος, αλλά καταδεικνύει, με τα όσα γνωρίζουμε σήμερα, το βέβαιο αποτέλεσμα της πιθανής «λύσης» που κυοφορείται, με τις τελευταίες πινελιές στην τοποθέτηση της ταφόπετρας επίλυσης του Κυπριακού. Πέσανε πάνω μας όλοι οι «διεθνείς δαίμονες» για να εξυπηρετηθεί η όδευση των αγωγών Φυσικού Αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο και ταυτόχρονα να εξευμενιστεί το «θηρίο». Η λύση; Το υπό εκκόλαψη απαρτχάιντ του αιώνα μας, βασισμένο στην δικοινοτικότητα και διζωνικότητα, που επίσημα υποστηρίζεται από Ηνωμένα Έθνη, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ρωσσία και ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, όμως, η έντονη αμφισβήτηση για την βιωσιμότητα της λύσης πλανιέται σε όσους γνωρίζουν το στρατηγικό βάθος της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Στην διαπραγμάτευση, μεταξύ άλλων, «κλείδωσαν» η παραμονή 90.000 εποίκων (σημειώνεται ότι οι γηγενείς Τουρκοκύπριοι είναι περίπου στο ίδιο επίπεδο!), οι «εγγυημένες πλειοψηφίες» και τόσα άλλα, που η αναφορά-κλισέ των πολιτικών μας σε «δίκαιη και βιώσιμη» λύση αποτελεί εκ των πραγμάτων κοροϊδία του εαυτού μας. Εδώ, το αναφαίρετο δικαίωμα «ένας άνθρωποςμία ψήφος» πήγε… περίπατο ως προϋπόθεση γιά να καθίσει η άλλη πλευρά στις συνομιλίες! Και αποτελεί στάχτη στα μάτια η δήθεν αντίδραση των πολιτικών μας στην παραμονή Τουρκικών στρατευμάτων και εγγυήσεων, διότι οι πλείστοι προβλεπόμενοι μηχανισμοί λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης αυτού του ομοσπονδιακού μορφώματος παρέχουν κάθε δικαίωμα στην Τουρκία να διασφαλίσει τα συμφέροντά της και την επεκτατική της πολιτική. Ήδη, το κατεχόμενο τμήμα του νησιού εξαρτάται απόλυτα από την μεταφορά νερού από την Τουρκία μέσω αγωγού, και η εξάρτηση θα επεκταθεί στους επόμενους μήνες με την μεταφορά ηλεκτρικού ρεύματος με υποθαλάσσιο αγωγό. Δηλαδή, η φυσική και πληθυσμιακή ενσωμάτωση των κατεχομένων με την Τουρκία αποτελεί γεγονός. Το ισλαμικό-ολοκληρωτικό καθεστώς της Τουρκίας θέτει ήδη κόκκινες γραμμές στα θέματα του φυσικού αερίου και της ΑΟΖ, που θέτουν εν κινδύνω τις συνομιλίες και εν συνεχεία την βιωσιμότητα της όποιας λύσης προκύψει. Οι κόκκινες γραμμές της Άγκυ-
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
του Κώστα Παπασταύρου ανταποκριτού μας στην Λευκωσία ρας αφορούν μεταξύ άλλων, τον επανακαθορισμό της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και τον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας στα δυτικά του νησιού, όπου βρίσκονται κοιτάσματα πετρελαίου. Οι Τουρκικές κινήσεις, μεσούσης της διαδικασίας των συνομιλιών, σχετίζονται άμεσα με την λύση και δη με την βιωσιμότητά της. Διότι, όπως εκτιμάται, είναι εμφανής ο κίνδυνος, εάν τα ζητήματα αυτά δεν ξεκαθαρίσουν προ της λύσης, να δημιουργηθούν συνθήκες νέων εντάσεων, γκρίζων ζωνών και ενός νέου Αιγαίου στην Κυπριακή ΑΟΖ! Με δεδομένο, μάλιστα, της ύπαρξης σειράς «συμφωνιών» μεταξύ του ψευδοκράτους και της Τουρκίας, υπάρχει εμφανώς ο κίνδυνος τόσο η εκμετάλλευση του φυσικού αερίου όσο και άλλα σημαντικά ζητήματα, όπως της ασφάλειας, να περιέλθουν υπό τον έλεγχο της Τουρκίας. Θα ήταν περιττό να ισχυριστεί κανείς ότι όλοι οι Έλληνες επιθυμούν μια δίκαιη και βιώσιμη λύση. Αυτό είναι αναντίλεκτο γεγονός. Αποτελεί επίσης γεγονός ότι λύση του Κυπριακού με διαπραγμάτευση εν όσω η Τουρκία συνεχίζει την παράνομη κατοχή στην Κύπρο, κάτω από τον απατηλό τίτλο των δήθεν δικοινοτικών συνομιλιών, είναι αδύνατο να οδηγήσει σε δίκαιη και βιώσιμη λύση. Τα μόνα αποτελέσματα των δήθεν δικοινοτικών συνομιλιών από το 1974, βασισμένα στο μόρφωμα της δικοινοτικής διζωνικής ομοσπονδίας, είναι: 1. 2. 3. 4.
Η αποενοχοποίηση της Τουρκίας, Η αναβάθμιση του κατοχικού καθεστώτος, Η υποβάθμιση της νόμιμης Κυπριακής Δημοκρατίας, Η δικαιολογία στη διεθνή κοινότητα για ανοχή της κατοχής, 5. Η εδραίωση του εποικισμού και η απαίτηση για δικαιώματα που παράγει ο χρόνος με υπέρβαση της νομιμότητας, 6. Οι απανωτές μονομερείς υποχωρήσεις μας στις απαιτήσεις της Τουρκίας, 7. Ο εκτροχιασμός και η μαζική επιχείρηση πλύσης εγκεφάλου των Ελλήνων της Κύπρου πως εναλλακτική επιλογή από την υποταγή στην Τουρκία δεν υπάρχει. 27
Οχληρές λέξεις στην συζήτηση για το Κυπριακό
T
o Κυπριακό λειτουργεί σαν Ερινύα για όσους Έλληνες (ακριβέστερα: Ελλαδίτες) συμβαίνει να έχουμε (α) μνήμη, (β) συνείδηση, (γ) λεξιλόγιο που να περιλαμβάνει τις λέξεις «ενοχή», «ευθύνη», και άλλες τέτοιες οχληρές. Από την εποχή που η κυβέρνηση Παπάγου έφερε το Κυπριακό στον ΟΗΕ και «πέτυχε» να εγκαταστήσει την Τουρκία στο κέντρο-κέντρο των πραγμάτων, μέχρις εκείνη που, στο Μπούργκενστοκ, το δίδυμο Κώστα Καραμανλή - Πέτρου Μολυβιάτη (υπό τον ίσκιο Κωνσταντίνου Καραμανλή) έπαιξε το σιγουρατζήδικο «μην παίρνεις θέση, δεν έχεις ευθύνη», διήκει ένα βολικό συνεχές. Με ενδιάμεσους σταθμούς παλαιότερα την Μεραρχία που στέλνεται (επί Γεωργίου Παπανδρέου) αλλά αποσύρεται (επί πρώιμης Χούντας), πολύ πιο μετά το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα και την απτή παρουσία των S-300 που διακηρύσσεται αλλά αποδυναμώνεται/που εγκαθίστανται αλλά αποσύρονται και γίνονται κάνιστρα για γαρύφαλλα στην Κρήτη (επί Ανδρέα, Γεράσιμου Αρσένη, Σημίτη, μην-τα-ψάχνεις). Κορύφωση, φυσικά και ονειδιστικά, η εθνική καταστροφή του Αττίλα: με εισαγωγικό στάδιο την ώριμη μέχρι σήψεως «εθνικόφρονα» (όπου οι λέξεις γίνονται Οργουελλιανές...) Χούντα, με έκβαση το «η Ελλάς κείται μακράν» μετά τον Αττίλα-ΙΙ. Επειδή και πάλι το Κυπριακό βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος -διεθνούς και περιφερειακού, εννοούμε: το Ελληνικό ενδιαφέρον έρχεται και φεύγει ανάλογα με την πολιτική «ανάγκη» ή/και με την κρίση της στιγμής!- θαρρούμε πως θα ήταν χρήσιμο, ή μάλλον αναγκαίο, να έχει ο καθείς μέσα του ξεκαθαρισμένα μερικά πράγματα. Ώστε, όταν έρχονται τα ωραία λόγια ή/και οι πικρές διαψεύσεις του πολιτικού μας συστήματος, να μπορεί να βλέπει (ο καθένας, όχι το πολιτικό σύστημα) τον εαυτό του στον καθρέφτη. Πράγμα πρώτο: το Κυπριακό, η Κύπρος γενικώτερα, είναι όλο και περισσότερο ζήτημα διεθνών συμφερόντων. Δηλαδή γεωπολιτικών, δηλαδή ήδη γεωοικονομικών/ενεργειακών. Αυτό, όμως, καλό είναι να το εννοούμε ΚΑΙ όταν μας βοηθάει στο επιχείρημά μας ΚΑΙ όταν μας γρατζουνάει! Ώστε ΕΙΤΕ να το χρησιμοποιούμε ως μοχλό, ΕΙΤΕ να χτίζουμε από νωρίς άμυνες/αποστάσεις. Γιατί το καταγράφουμε αυτό, το τόσο αυτονόητο, τώρα; Διότι ενώ το είχαμε συνηθίσει να το
28
του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη θεωρούμε το διεθνές ενδιαφέρον (βρέθηκε η ΕΧΧΟΝ/ Mobil, του Οικοπέδου 10 στην Ν.Δ. ΑΟΖ της Κύπρου, παρέα με το Κατάρ, δίπλα από το Οικόπεδο 12 όπου αντλείται ήδη το κοίτασμα «Αφροδίτη», να έχει... τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ!) καταλυτικά χρήσιμο για εμάς, όμως από κάποια στιγμή και μετά βλέπουμε τον Πρόεδρο Αναστασιάδη να ανησυχεί για το πώς/ προς τα πού θα γείρει το ως άνω διεθνές ενδιαφέρον. Μεταφορά των υδρογονανθράκων της συνολικής Λεκάνης της Λεβαντίνης μέσω Τουρκίας; Μήπως κάτι βαρύτερο, όπως συνολική προσέγγιση της Κυπριακής ΑΟΖ προτού καν «κλείσει» το Κυπριακό; Πράγμα δεύτερο: ακούγεται όμορφο, ίσως και εμπνευστικό, το να εξηγεί κανείς πόσο η Κύπρος αληθινά διασυνδέεται με τα συμφέροντα της Ελλάδας, πώς υπάρχει de facto ενιαίος χώρος (ακόμη και χωρίς να πει κανείς την επικίνδυνη λεξούλα «αμυντικός»...) και πώς, άμα χαθεί η Κύπρος, τότε το Αιγαίο αν μη και η Θράκη περιέρχεται στην πρώτη γραμμή Τουρκικής διακινδύνευσης. Ωραία! Όμως, τότε, χρειάζεται ένα μίνιμουμ σοβαρότητας ως προς το τι είμαστε διατεθειμένοι να καταβάλουμε ώστε να επηρεάσουμε τα πράγματα. Η αντίστοιχα βολική στάση τού «δεν μετέχουμε στην συζήτηση περί καθεστώτος εγγυήσεων στην Κύπρο» (με το ορθότατο επιχείρημα ότι πρόκειται για Ευρωπαϊκή χώρα, το ακόμη ορθότερο ότι οι εγγυήσεις είναι κατάλοιπα 19ου αιώνα, το ορθότερο όλων ότι «η Κύπρος κείται μακράν» ), δεν κουμπώνει εύκολα με την παραδοχή περί συνεχούς Ελλάδας-Κύπρου. Πράγμα τρίτο: όταν εκφωνείται το δόγμα «η Κύπρος αποφασίζει, η Ελλάδα συμπαρίσταται», χρειάζεται ένα ελάχιστο στοιχείο ειλικρίνειας. Η Κύπρος «αποφασίζει» ΚΑΙ όταν διαπραγματεύεται συμφωνία επίλυσης (ή «επίλυσης») του Κυπριακού, με βάση τις συνταγματικές της πρόνοιες, ΚΑΙ όταν υπερψηφίζει ή καταψηφίζει σε δημοψήφισμα τα συμφωνημένα. Η Ελλάδα «συμπαρίσταται» σημαίνει αναγνώριση και αποδοχή του πρώτου σκέλους της φράσης, όχι; Αλλιώς δεν «συμπαρίσταται», αλλά... βολεύεται! Αν αυτά ισχύουν –και θεωρούμε ότι ισχύουν οδυνηρά αυτές τις μέρες, τότε δεν χρειάζεται να πάμε στο τέταρτο: ότι, έως τώρα, οι λάθος χειρισμοί ημών των Ελλαδιτών πληρώθηκαν από τους Κύπριους με αίμα. Οι λάθος χειρισμοί των Κυπρίων, με Ελλαδικές πολιτικές συζητήσεις. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος
Ο Ρόλος της Γραφειοκρατίας και το Σύνδρομο της Στοκχόλμης του Γεωργίου Οικονόμου
Η
μεγάλη επιθυμία προς εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό έχει φέρει τους Ελληνοκυπρίους διαπραγματευτές στο σημείο να μην αντιλαμβάνονται ή και να αντιπαρέρχονται τις παγίδες που η Τουρκοκυπριακή πλευρά, ως φερέφωνο της Τουρκίας στήνει, αλλά ούτε και τους κινδύνους που ενυπάρχουν στην τυφλή εμπιστοσύνη που επιδεικνύουν στα Ηνωμένα Έθνη και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι παρακάτω σκέψεις αναπτύσσουν την συλλογιστική αυτή. Κατ’ αρχήν πρέπει να μην διαλανθάνει της προσοχής ότι τόσο τα Ηνωμένα Έθνη όσο και η Ε.Ε. διοικούνται, εκ των πραγμάτων, από γραφειοκρατίες, οι οποίες τείνουν να αυτονομούνται από τους εντολείς τους και να ενεργούν αυτοβούλως, εάν μεν είναι καλόπιστοι προς καλύτερη εφαρμογή της εντολής, εάν όχι προς το συμφέρον της πλευράς που επιλέγεται είτε εκ πεποιθήσεως είτε εκ συμφέροντος των ιδίων ή των εντολοδόχων τους. Κατά δεύτερο λόγο, ακόμη και οι διεθνείς οργανισμοί, όπως και τα επιμέρους κράτη, έχουν τα ατομικά τους συμφέροντα και τις προτιμήσεις τους. Τα Ηνωμένα Έθνη είναι ένας πολιτικός οργανισμός, και τόσο το Συμβούλιο Ασφαλείας όσο και ο Γενικός Γραμματέας υπόκεινται σε πολιτικές πιέσεις
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
από τα πλέον «ενεργά» μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας και κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Επομένως ούτε το Συμβούλιο Ασφαλείας ούτε και ο Γενικός Γραμματέας, ούτε ακόμη και η Γενική Συνέλευση, πρέπει να θεοποιούνται ή και να θεωρούνται το άκρο άωτο της αντικειμενικότητας. Πάντοτε υφίσταται ο κίνδυνος, ένας μικρός αριθμός ατόμων που συνεργάζεται με την Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών για εξειδικευμένα διεθνή προβλήματα, να είναι εις θέσιν να κατευθύνουν την Γραμματεία να ακολουθήσει μία πολιτική η οποία καθορίζεται από τα συμφέροντα των συνεργατών αυτών, αντί να ακολουθήσει τις επιταγές του διεθνούς δικαίου και της δικαιοσύνης. Η Γραμματεία, η οποία δέχεται πιέσεις να ικανοποιήσει τους εντολοδόχους της ή τους έχοντας επιρροή, θα διστάσει να προβεί σε δηλώσεις – όπως έχει υποχρέωση εάν όντως διαβλέπει ότι δεν μπορούν να εξασφαλισθούν δικαιώτεροι όροι σε μια διαπραγμάτευση, στην παρούσα περίπτωση λόγω της επιμονής της Τουρκίας στις θέσεις της. Στην περίπτωση της Κύπρου, η Γραμματεία, διαχρονικά, δεν είναι δυνατόν να μιλήσει καθαρά και να δώσει την πραγματική εικόνα, διότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Μεγάλη Βρεταννία, καθώς και ενδεχομένως άλλες δυτικές δυνάμεις, 29
είχαν μέχρι σήμερα επιβάλει την απαλλαγή της Τουρκίας από τις ευθύνες της για την εισβολή και την πολυετή κατοχή της Βόρειας Κύπρου καθώς και για την αρνητική διαχρονική στάση της στο θέμα της εξεύρεσης μιας δίκαιης λύσης στο Κυπριακό. Η Γραμματεία είχε παγίως εντολή να αποδοθεί η Τουρκία «καθαρή» για τυχόν συμφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, χωρίς να βαρύνεται με την ιδιότητα του εισβολέα και του καταπατητή του Διεθνούς Δικαίου. Ας θυμηθούμε την στάση του Γενικού Γραμματέως και της αυλής του, όταν ο Ελληνοκύπριοι απέρριψαν το Σχέδιο Annan. Αντί να δεχθούν την θέληση του λαού ως ουδέτεροι που είναι εξ ορισμού, επέρριψαν την αποτυχία του Σχεδίου στους Ελληνοκυπρίους, οι οποίοι ορθώς το καταψήφισαν. Η λυπηρή ιστορία του δημοψηφίσματος κατέδειξε την ακαταλληλότητα και ανικανότητα της Γραμματείας να οδηγήσει σε διευθέτηση σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και κατά της παράνομης στρατιωτικής κατοχής. Η ανικανότητα αυτή του Διεθνούς Οργανισμού έχει επακόλουθα όχι μόνον για την Κύπρο, αλλά για όλα τα μικρά κράτη και λαούς τα οποία προσβλέπουν στα Ηνωμένα Έθνη για προστασία από επιθέσεις και τα επακόλουθά τους. Προς αποφυγήν των συνεπειών που ακολούθησαν την απόρριψη του Σχεδίου Annan με το δημοψήφισμα, η νέα φόρμουλα που υιοθετήθηκε ήταν ότι η επόμενη προσπάθεια επίλυσης θα ανήκει στους Κυπρίους, Έλληνες και Τούρκους της Κύπρου, χωρίς έξωθεν επεμβάσεις, η δε βοήθεια του Γενικού Γραμματέως θα ήταν μόνον τεχνικής φύσεως. Διότι στο καταψηφισθέν Σχέδιο Annan τα Ηνωμένα Έθνη ήταν οι «συντάκτες» και «νονοί» του Σχεδίου και ως εκ τούτου θεωρούσαν ότι «εδικαιούντο» να πιέσουν κυρίως τους Ελληνοκυπρίους να φορέσουν τον ζουρλομανδύα. Στις πρόσφατες συνομιλίες η κατάσταση αρχικώς ήταν κάπως καλύτερη από τις προηγούμενες φορές, λόγω ακριβώς της φόρμουλας που υιοθετήθηκε, παρ’ όλα τα παράπονα περί της απαράδεκτης συμπεριφοράς του εκπροσώπου των Ηνωμένων Εθνών Έσπεν Άϊντα για την πασιφανώς φιλοτουρκική στάση του. Δυστυχώς, λόγω της μεγάλης επιθυμίας της Ελληνοκυπριακής πλευράς για επίτευξη συμφωνίας, έχει τελευταίως εγκαταλειφθεί κάθε προφύλαξη τήρησης των αναλογιών και διατήρησης των αποστάσεων, ούτως ώστε εάν και όταν προκύψει συμφωνία να είναι 30
το προϊόν της ελεύθερης βούλησης των μερών. Η Ελληνοκυπριακή πλευρά απεδέχθη, δυστυχώς, τα ασφυκτικά περιθώρια που επέβαλαν τα Ηνωμένα Έθνη υπό την πίεση της Τουρκίας, απεδέχθη να συγκληθεί η Πενταμερής στην Ελβετία παρ’ όλες τις ανοικτές, σοβαρές εκκρεμότητες που παραμένουν στις διακοινοτικές, πράγμα το οποίο είναι εις βάρος των Ελληνοκυπρίων, που είναι το αδύναμο μέρος. Τα αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν. Την δεύτερη ημέρα των συνομιλιών των εμπειρογνωμόνων για τις εγγυήσεις και την ασφάλεια, επενέβησαν τα Ηνωμένα Έθνη και κατέθεσαν άτυπο συμβιβαστικό πλαίσιο εργασίας, όπου προτείνεται να διατηρήσουν ρόλο εγγυητριών δυνάμεων η Ελλάδα και η Τουρκία, με τη Βρεταννία να ενεργεί ως διαιτητής με σύμφωνη γνώμη των δύο κρατών, προς αποσόβηση κρίσεως. Επίσης, προτείνεται η παραμονή Τουρκικών στρατευμάτων δυνάμεως 5.000 έως 8.000 ανδρών, που θα εγκατασταθούν σε δύο βάσεις, μια στον Άγιο Ανδρέα και μία μεταξύ Κερύνειας και Μόρφου. Όπως γίνεται αντιληπτό, είναι προφανής η προτίμηση που επιδεικνύεται προς την Τουρκική πλευρά και η προσπάθεια χειραγώγησης των συνομιλιών και του αποτελέσματος. Είναι λυπηρό ότι έχουμε φθάσει στο σημείο να πιστεύουμε ότι η ανάληψη προστασίας και η παροχή εγγυήσεων από το Συμβούλιο Ασφαλείας και την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ δεν είναι εικονική. Ούτε και μπορεί κανείς να βασισθεί στις διαβεβαιώσεις της Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών, ακόμη και για θέματα εντός των αρμοδιοτήτων της, επειδή αποτελείται από πρόσωπα που επηρεάζονται πολιτικά. Τηρουμένων των αναλογιών, οι Ελληνοκύπριοι διαπραγματευτές έχουν αναπτύξει το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης», δηλαδή την ψυχολογική εκείνη κατάσταση όπου οι όμηροι αποκτούν αισθήματα συμπάθειας προς τους δυνάστες τους. [Η πιο προχωρημένη εκδοχή του Συνδρόμου αυτού είναι η περίπτωση της Patricia Hearst, η οποία απήχθη το 1974 από τον «Στρατό Σωτηρίας», και τελικώς έγινε οπαδός και έλαβε ενεργό μέρος σε σοβαρά εγκλήματα δίπλα στους απαγωγείς της.] Εδώ συμβαίνει κάτι ανάλογο, δηλαδή σε επίπονες διαπραγματεύσεις απέναντι σε σκληρούς διαπραγματευτές, οι αδύναμοι αποδέχονται ή θεωρούν λογικές τις γνώμες και απαιτήσεις τους. Εν προκειμένω, είναι τέτοια η επιθυμία για συμβιβασμό ή μάλλον για αποδοχή των όποιων όρων απαιτούν οι ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος Τούρκοι, που πολλές φορές δεν τολμά κανείς να μιλήσει εναντίον ούτε και να υποδείξει τα εμφανώς απαράδεκτα γιατί κινδυνεύει να θεωρηθεί εχθρός της Κύπρου και μιας δίκαιης λύσης. Δυστυχώς, η θέση αυτή άρχισε να προωθείται αμέσως μετά την εισβολή και την κατάκτηση της βόρειας Κύπρου από την Τουρκία, όταν δημιουργήθηκε η κίνηση του κυπριωτισμού, δηλαδή της ανάπτυξης μίας υποτιθέμενης ντόπιας τοπικής κουλτούρας κατά του μητροπολιτικού Ελληνισμού, με πραγματικό σκοπό την απομάκρυνση από τον εθνικό κορμό. Προωθήθηκε η Κυπριακή διάλεκτος στην τηλεόραση, στις θεατρικές παραστάσεις και στον γραπτό λόγο, καθώς και η ιδέα ότι οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι είναι «αδέλφια» και πρέπει να απομακρυνθεί η Κύπρος από την Ελλάδα για να ζήσουν καλύτερα. Ακόμη και σήμερα, τουλάχιστον τα μισά προγράμματα του κρατικού Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου είναι σε βαριά κυπριακή διάλεκτο που οι πλείστοι δεν καταλαβαίνουν.
ιτική λ ο Π α έ ΗN ΔΙΜΗΝ
ΔΟ Β΄ ΠΕΡΙΟ
ΚΟ ΡΙΟΔΙ ΚΟ ΠΕ 4 ΕΥΡΩ ΟΛΙΤΙ - ΤΙΜΗ Ο 2016 ΙΑΙΟ Π ΙΝΟΠΩΡ
ΟΣ 19 Σ - ΤΕΥΧ
ΦΘ
λμερ, , ν οι ντίνος Κό ναγόπουλος γράφου ς Πα , Κωνστα Μαρίνος αννίδης, Πάνο Ε. Κουράκης Γιάννης παγι στωρ ς Δ. Πα λος, Νέ νη ου τώ όπ ατ Αν Μ. Σταμ Κώστας
Γενικός σμός εκτροχια γ εγάλος Ά ΙΡΑΝ: Ο μ ς λο κε ά Φ ΙΣ ΠΑΠΑ
ΕΚΔΟΣΕ
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
ΖΗΣΗ
νωστος
Οι Τουρκοκύπριοι, αντιθέτως, έχουν αποικιοποιηθεί πλήρως από την Τουρκία. Υπάρχει πλήρης έλεγχος των κατεχομένων από την Τουρκία. Το νερό το προμηθεύει η Τουρκία, το ίδιο γίνεται με το ηλεκτρικό ρεύμα, η Τουρκία προνοεί για την μισθοδοσία των δημοσίων υπαλλήλων και έχει γενικώς τον έλεγχο όλων των δραστηριοτήτων της «κυβέρνησης» του Βορρά, και, βεβαίως, η Τουρκία προσβλέπει στον πλήρη έλεγχο της Κύπρου μέσω των απαράδεκτων προνοιών που συζητούνται περί «συνεταιρισμού» σε όλα τα επίπεδα του κράτους. Υπό την σημερινή συγκυρία, «λύση» σημαίνει την αποδοχή των Τουρκικών απαιτήσεων, που σύμφωνα με τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό τους σημαίνει τον έλεγχο ολοκλήρου της Κύπρου, μέσω δε της Κύπρου, τον έλεγχο ολοκλήρου της Ανατολικής Μεσογείου, των υδρογονανθράκων και την διαδρομή τους. Το επόμενο βήμα θα είναι η διεκδίκηση της Ελληνικής υφαλοκρηπίδας και του Αιγαίου.
Η Nέα Πολιτική ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΌ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ
Γραφτείτε συνδρομητές στη Νέα Πολιτική Τιμή διετούς συνδρομής: 30 ευρώ Συνδρομές νομικών προσώπων: 75 ευρώ Συνδρομές εξωτερικού: 50 ευρώ Επικοινωνήστε μαζί μας για την συνδρομή σας: Ηλ. ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr Τηλ.: 6978 774 874, 698 014 9044 31
Η αποδυνάμωση της Τουρκίας θα φέρει την λύση του Κυπριακού
Π
ρος το παρόν, η Κυπριακή Δημοκρατία φαίνεται ότι εσώθη λόγω του ναυαγίου των διαπραγματεύσεων μεταξύ του οπαδού του γνωστού σχεδίου Annan-Χάϊνε Αναστασιάδη και του «χαλίφη» Ερντογάν, και η κρατική οντότης της Ελληνικής Κύπρου διετηρήθη αλώβητος. Στον χαλίφη της Αγκύρας, βεβαίως, αναγνωρίζεται το ευεργέτημα της αμφιβολίας: «Ό,τι κατεκτήθη με αίμα δεν παραχωρείται με διαπραγματεύσεις». Ο Τουρκικός στρατός εισβολής και κατοχής «θα μείνει για πάντα στην Κύπρο», κατά τον νέον πατισάχ της Τουρκίας. Ημείς λέγομεν: Ίδωμεν.΄Εχουσιν οι καιροί γυρίσματα. Έτσι έλεγε και ο Χόνεκκερ δια το τείχος του Βερολίνου και κατέρρευσε εν μια νυκτί. Δια τους δικούς μας ανιστόρητους «ταλεϋρανδίσκους», τι να είπωμεν; Θλιβεροί «χατζηαβάτες» και εθελόδουλοι, φερέφω να αλλοτρίων απόψεων. Όρα και αρθρογραφία της «Καθημερινής» της 15ης Ιανουαρίου. Ούτε η Τζουμχουριέτ δεν θα έγραφε τόσα υπέρ της Τουρκίας και άλλα τόσα εναντίον του Ελληνικού γένους. Αναλυτικώτερον. Η διαπραγμάτευσις της Γενεύης
32
του Κωνσταντίνου Κόλμερ
ήταν υπονομευμένη εκ των προτέρων: πρώτον, διότι δεν υπάρχουν τα χρήματα για τις αποζημιώσεις των εδαφικών διευθετήσεων. Δεύτερον, διότι η «ηνωμένη» Ευρώπη δεν θέλει «εντός των τειχών» τον «Δούρειον Ίππο» των Τουρκοκυπρίων και το εξ Αγκύρας εκπορευόμενο βέτο, εις περίπτωσιν συνενώσεως της Κύπρου και διατηρήσεώς της ως μέλους της ΕΕ. Τρίτον, διότι τα Trumpoliticis είναι εισέτι άγνωστα και θα διευκρινισθούν περί τα τέλη του έτους, οπότε θα ξέρουμε την τύχη της Κύπρου. Τέλος, αλλ’ όχι άνευ σημασίας, διότι η Μόσχα δεν επιθυμεί την ένωση της Κύπρου με την Τουρκία που διαφαίνεται με το ανανεωθέν σχέδιον Annan, και έχει ισχυρά φωνή στο Συμβούλιον Ασφαλείας. Εν τω μεταξύ, ας αρκεσθούν οι αδελφοί Κύπριοι στην ανασυγκρότησι της οικονομίας των, που εξακολουθεί να είναι εύθραυστος, και να διώξουν δικαστικώς τα λαμόγια του Μαρτίου 2013, που κατέστρεψαν το τραπεζικό των σύστημα. ΥΓ: Το Κυπριακόν θα λυθεί όταν αποσυντεθεί η Τουρκία, όπως ελύθη το Κρητικόν πρόβλημα και το Μακεδονικόν όταν αποσυνετέθη η Οθωμανική Αυτοκρατορία στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος
Χαμένες ευκαιρίες του Κώστα Μ. Σταματόπουλου
Η
Κύπρος περνά υπό Βρεταννική διοίκηση το 1878, σε μία περίοδο κατά την οποία η Μεγάλη Βρεταννία αφ’ ενός υποσκελίζει την Γαλλία στην διαχείριση της διώρυγας του Σουέζ (1875) και αφ’ ετέρου, στην διάρκεια της μεγάλης Ανατολικής κρίσης (1876-1878), εμφανίζεται ως η κυρία προστάτις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας απέναντι στους προελαύνοντες Ρώσσους, οι εμπροσθοφυλακές των οποίων άγγιζαν την Κωνσταντινούπολη. Μετατρέπεται δε σε Βρεταννική κτήση το 1914, αμέσως μετά την είσοδο της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο με την πλευρά των Γερμανών. Η διαφορά μεταξύ του παλαιού και του νέου τύπου εξάρτησης, ως προς την ουσία της Βρεταννικής κυριαρχίας στην νήσο, ήταν ωστόσο αμελητέα για την θαλασσοκράτειρα. Το Λονδίνο, επιθυμώντας να αποκλείσει τον Αυστριακό και τον Ιταλικό στόλο στην Αδριατική, καθ’ ότι ο πόλεμος δεν θα αργούσε να ξεσπάσει, έκαμε την σκέψη ήδη στα τέλη του 1913 να προτείνει στην Ελλάδα να δεχθεί να ανταλλάξει την Κεφαλλονιά με την Κύπρο. Την Κύπρο, που θεωρητικά ανήκε ακόμη στον σουλτάνο. Γνωρίζομε επ’ αυτού την γεμάτη αγανάκτηση αντίδραση του Ιωάννη Μεταξά όταν του την ανήγγειλε υπό τύπον υποθέσεως εργασίας ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος του ομολόγησε ότι του είχε επίσης γίνει παρόμοια πρόταση παλαιότερα από υψηλά ισταμένους Βρεταννούς. Ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν έμοιαζε να αντιτίθεται ούτε την πρώτη ούτε την δεύτερη φορά. Δύο χρόνια αργότερα, η πρόταση της 18ης Οκτωβρίου 1915, για την οποία πολλή μελάνη έχει χυθεί, ήταν στην ουσία για μεν τους Άγγλους μία πρόταση απελπισίας, για δε την Ελλάδα μια πρόταση καθαρής αυτοκτονίας. Ήταν η περίοδος κατά την διάρκεια της οποίας η Σερβία, υφιστάμενη την επίθεση των 400.000 Γερμανο-αυστριακών της στρατιάς του φον Μάκενσεν, είχε ήδη, από την 9η Οκτωβρίου, εκκενώσει το Βελιγράδι. Η Βουλγαρία είχε προσχωρήσει στην παράταξη των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Και η Βρεταννία, έχοντας συντριβεί στην Καλλίπολη, ευρίσκετο σχεδόν παρά την θέλησή της στην Μακεδονία, εξυπηρετώντας θολά γαλλικά σχέδια και αδημονούσα να απεμπλακεί. Και ποιό ήταν το αντίτιμο της γενναιόδωρης αυτής Βρεταννικής προσφοράς; Ήταν να σπεύσει η Ελλάδα με όλες της τις δυνάμεις προς βοήθειαν της Σερβίας, προς ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τον υποχωρούντα στρατό της οποίας εβάδιζε ανερχόμενος την κοιλάδα του Αξιού/Βαρδάρη ο λιγοστός και τσακισμένος στρατός των Αγγλο-γάλλων, που είχε μόλις μεταφερθεί από τα Δαρδανέλλια στην Θεσσαλονίκη. Λιγώτερο ενδιέφερε τους Βρεταννούς και τους Γάλλους η Σερβία, που ήταν πια σχεδόν αδύνατον να σωθεί, και πιο πολύ η τύχη του δικού τους στρατού μετά το φιάσκο της Καλλιπόλεως. Αυτό το τελευταίο ήταν που έσπειρε τον πανικό στο Λονδίνο και το Παρίσι. Και το μεν Λονδίνο έριξε την πρόταση περί Κύπρου με την τρελλή ελπίδα πως η Ελλάδα θα έχαβε το δόλωμα, το δε Παρίσι έκαμε για πρώτη (και τελευταία) φορά από ενάρξεως του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου πρόταση συμμαχίας στην Ελλάδα, πρόταση που απεκάλυπτε ως ψευδή την υπόσχεση που είχε μόλις δώσει η Γαλλία στον Βενιζέλο (στις 23 Σεπτεμβρίου) ότι ήταν σε θέση άμεσα να καλύψει τα νώτα του ελληνικού στρατού με 150.000 γαλλικού στρατού ώστε να καταστεί ενεργός η Ελληνο-σερβική συνθήκη του 1913. Τούτο άλλωστε ξεσκεπάστηκε περίτρανα λίγες εβδομάδες αργότερα, σε συνεδρίαση του Γαλλικού Κοινοβουλίου. Στις 22 Οκτωβρίου 1915, η κυβέρνηση Αλεξάνδρου Ζαΐμη, σε συνεννόηση με τον βασιλέα Κωνσταντίνο, απέρριψε την πρόταση, με την αιτιολογία ότι η αποδοχή της θα κατέστρεφε την Ελλάδα, χωρίς να ωφελήσει την Σερβία σε τίποτε. Η Ελλάδα παρέμεινε ουδέτερη. Και η μεν Αγγλία αναδιπλούμενη εδήλωσε ότι θεωρούσε την πρότασή της ως ουδέποτε γεγονυία, στην δε Γαλλία η βεβαιότητα μιας νέας συντριβής στα Βαλκάνια προκάλεσε στις 29 Οκτωβρίου την πτώση της κυβερνήσεως Βιβιανί. Αυτή είναι η διαβόητη απόρριψη της Βρεταννικής προσφοράς από τον «προδότη» βασιλέα Κωνσταντίνο. Στην διάρκεια της μάχης της Κρήτης, τον Μάϊο του 1941, ο Γεώργιος Β΄ θα ζητήσει από την σύμμαχο Μεγάλη Βρεταννία την άδεια να μεταφερθεί σε δεύτερο στάδιο στην Κύπρο και να θεωρηθεί η κατοικία του Ελληνικό έδαφος. Το αίτημα εκ μέρους του αρχηγού ενός κράτους που μόνο μαζί με την Βρεταννία εμάχετο, όταν η λοιπή Ευρώπη είχε καμφθεί, απορρίφθηκε, και ο Έλλην βασιλεύς μαζί με την κυβέρνηση φιλοξενήθηκαν στην Αίγυπτο. Το θέμα της Κύπρου δεν θα απασχολήσει ξανά Έλληνες και Βρεταννούς παρά μετά σχεδόν μία δεκαετία, όταν το παγκόσμιο περιβάλλον είχε σοβαρά μεταβληθεί. 33
Η μυθολογία της φιλίας του «Νίκου και του Μουσταφά», οδηγεί ολοταχώς στην κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και στον τουρκικό έλεγχο της ελεύθερης Κύπρου του Ευάγγελου Κουφουδάκη
Το κείμενο βασίζεται σε ομιλία του καθηγητή Ευάγγελου Κουφουδάκη στην κοινή αντικατοχική εκδήλωση των κομμάτων ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, Συμμαχία Πολιτών και Κίνημα Οικολόγων-Συνεργασία Πολιτών την Δευτέρα 18 Ιουλίου 2016.
Ο
ι αγώνες για την επιβίωση της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά το 1963 και τα διάφορα σχέδια που παρουσιάστηκαν για την κατάλυσή της άρχισαν από το σχέδιο Ball του Φεβρουαρίου του 1964, το σχέδιο Acheson το καλοκαίρι του ιδίου έτους, το σχέδιο του ΝΑΤΟ με την σύμπραξη της Χούντας και της Τουρκίας το 1971, το σχέδιο του Νimetz το 1978 και η αποκορύφωση αυτών των σχεδίων υπήρξε το 5ο Σχέδιο Αnnan το 2004. Οι θιασώτες αυτών των σχεδίων, η Μεγάλη Βρεταννία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία, είναι οι ίδιες χώρες που απέρριψαν το 1965 την έκθεση του Galo Plaza, την έκθεση του ΟΗΕ που στήριζε μια δημοκρατική, ενιαία, δικοινοτική Κύπρο. Η εμπνευσμένη ηγεσία του Τάσου Παπαδόπουλου το 2004 σταμάτησε την κατάλυση της Κυπριακής Δη-
34
μοκρατίας που πρότεινε το 5ο Σχέδιο Αnnan και κατέστησε την Κυπριακή Δημοκρατία ισότιμο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συντριπτική πλειοψηφία κατά του Σχεδίου Αnnan προήλθε από όλα τα κόμματα, ηλικίες και φύλα. Και όμως, 12 χρόνια αργότερα, με τις νέες διολισθήσεις των τελευταίων δύο προέδρων και την πλήρη καταφρόνηση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, βρισκόμαστε και πάλι μπροστά στο ίδιο δίλημμα. Κάτω από το «φύλο συκής» των αποκαλούμενων «Συνομιλιών Κυπριακής Ιδιοκτησίας» που κατευθύνει η Αγγλο-αμερικανική διπλωματία, ετοιμάζεται ένα πιο επικίνδυνο, νεκραναστημένο Σχέδιο Αnnan. Όπως είπε ο αείμνηστος Τάσσος Παπαδόπουλος στο ιστορικό διάγγελμα της 7ης Απριλίου 2004, ο κάΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος θε λαός διαμορφώνει και καταγράφει την δική του ιστορία με απελευθερωτικούς και κοινωνικούς αγώνες, που προστατεύουν ένα δημοκρατικό κράτος και τους πολίτες του. Οφείλουμε σε αυτούς τους ήρωες και στις γενιές που θα έρθουν να μην προδώσουμε αυτήν την κληρονομιά. Στηρίζουμε την επανένωση της Κύπρου με λειτουργικές και δημοκρατικές διαδικασίες που βασίζονται στις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, τερματίζουν την κατοχή και τον εποικισμό, δημιουργούν ένα δημοκρατικό, λειτουργικό και βιώσιμο κράτος που διασφαλίζει διεθνώς αναγνωρισμένα δικαιώματα σε όλους τους πολίτες του, χωρίς διακρίσεις λόγω εθνότητας, θρησκείας και γλώσσας, και προσφέρει συνθήκες ασφάλειας και ευημερίας στα πλαίσια της ευρωπαϊκής οικογένειας. Δυστυχώς, όπως και το 2004, αυτές οι αρχές δεν αποτελούν την βάση των συνομιλιών. Ύστερα από 42 χρόνια κατοχής και ατέρμονων συνομιλιών, το ερώτημα είναι «πού πάμε;». Αυτό είναι ένα σοβαρό ερώτημα, ιδίως αν σκεφτούμε ότι ο περιβόητος Alexander Downer, τον Οκτώβριο του 2011, μας είπε ότι «μετά την γένεση του νέου κράτους, δεν υπάρχει εγγύηση ότι η λύση που θα εξευρεθεί θα λειτουργήσει»!! Αυτός είναι ο κυνισμός μιας μεσολάβησης, που μας οδηγεί «στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα». Η εναρκτήρια δήλωση της 12ης Σεπτεμβρίου 2000 μεταξύ του προέδρου Κληρίδη και του Raouf Denktash έβαλε τις βάσεις του Σχεδίου Αnnan και προκαθόρισε το αποτέλεσμα των συνομιλιών. Η τραγική συμφωνία Αναστασιάδη-Έρογλου της 11ης Φεβρουαρίου 2014 επανέλαβε τα λάθη του παρελθόντος. Με αυτήν, η κατοχική Τουρκία πέτυχε ουσιαστικούς διαπραγματευτικούς στόχους πριν αρχίσουν οι νέες διαπραγματεύσεις! Με την «εποικοδομητική ασάφεια» που εφαρμόζουν οι ξένοι μεσολαβητές : 1) Αποδεχθήκαμε ότι η κάθε πλευρά εκπροσωπεί τον εαυτό της και κανέναν άλλον. 2) Εξισώσαμε και υποβαθμίσαμε την κυβέρνηση και τον πρόεδρο της διεθνώς αναγνωρισμένης Κυπριακής Δημοκρατίας με τις παράνομες αρχές του ψευδοκράτους. Αυτό το βλέπουμε καθημερινά με τις επίσημες επισκέψεις εκπροσώπων του κατοχικού καθεστώς στο εξωτερικό. Είδαμε επίσης, τις χιαστές διαδικασίες που αναβάθμισαν το ψευδοκράτος στην Ελλάδα και εξίσωσαν την κατοχική δύναμη Τουρκία με την Ελλάδα. Ξένοι διπλωμάτες επισκέπτονται και ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
συνομιλούν ανενόχλητοι με την ηγεσία του ψευδοκράτους. Και τώρα φθάσαμε στο παράλογο, ο κατοχικός ηγέτης να εμφανίζεται ως συμπρόεδρος του νόμιμου Κυπριακού κράτους. 3) Αποδεχθήκαμε την διακριτή ταυτότητα των δυο κοινοτήτων, που έμμεσα αποκτούν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. 4) Αποδεχθήκαμε μια άνευ προηγουμένου συνταγματική σοφιστεία, που αποκαλείται μεν «Διζωνική-Δικοινοτική Ομοσπονδία», αλλά στην πραγματικότητα είναι μια συνομοσπονδία δύο αυτόνομων πολιτειών. Ενώ στην πραγματική ομοσπονδία το ομοσπονδιακό σύνταγμα υπερέχει των πολιτειακών συνταγμάτων και νόμων. Αυτή η πρόνοια δεν υπάρχει πουθενά στο προτεινόμενο συνταγματικό σχήμα. 5) Δεχθήκαμε ότι η κρατική κυριαρχία πηγάζει εξ ίσου από τις κοινότητες. 6) Δεχθήκαμε ότι οι συνιστώσες πολιτείες απονέμουν ιθαγένεια στους κατοίκους τους. 7) Αποδεχθήκαμε την εθνοκάθαρση του 1974, με την ύπαρξη κριτηρίων που θα καθορίσουν την εγκατάσταση και την πληθυσμιακή αναλογία στις συνιστώσες πολιτείες. 8) Οι συγκλίσεις που κατέγραψε ο Downer στις 29 Ιανουαρίου 2010 εφαρμόζονται στις παρούσες συνομιλίες, παρ’ όλες τις διαβεβαιώσεις του νυν προέδρου ότι αυτό το έγγραφο είχε μόνον συμβουλευτικό χαρακτήρα. 9) Όπως προέβλεψε ο Holbrooke το 1998, οι συνομιλίες στοχεύουν στην αποδοχή μιας «νομιμοποιημένης διχοτόμησης». Το νέο κράτος που υποθετικά θα προκύψει από την παρθενογένεση δεν θα είναι μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Θα είναι ένα νέο κράτος, με νέο σύνταγμα, νέα ονομασία, νέα σημαία και εθνικά σύμβολα, με δύο συνιστώσες πολιτείες, που θα έχουν δικαιώματα να συνάπτουν ακόμα και διεθνείς συμφωνίες. Με την προτεινόμενη συμφωνία καταλύεται η Κυπριακή Δημοκρατία, της οποίας η ονομασία και η διεθνής υπόσταση εξαφανίζονται!! 10) Ενώ συνεχίζονται οι συνταγματικές υποχωρήσεις, δεν γνωρίζουμε τίποτα για την πλήρη αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων, των εποίκων, την επιστροφή των Ελληνοκυπρίων στις πατρογονικές τους εστίες, ή για το περιουσιακό. 11) Υπάρχουν πρόνοιες, όπως και το 2004, για την εκ περιτροπής προεδρία και την σταθμισμένη ψήφο. 35
12) Όπως και το 2004, θα υπάρχουν μόνιμες και άλλες αποκλίσεις πολυετούς διάρκειας από το Ευρωπαϊκό Κεκτημένο. 13) Όπως και το 2004, η Τουρκία δεν αποδέχεται την ενεργό συμμετοχή εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις συνομιλίες. Δέχεται μόνον την παρουσία ενός εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα νομιμοποιήσει τις αποκλίσεις από το κοινοτικό δίκαιο. Αυτός είναι και ένας λόγος που η Τουρκία απαιτεί την αποδοχή του νέου Σχεδίου μέσω δημοψηφίσματος. Με αυτόν τον τρόπο, τα θύματα της εισβολής και της κατοχής θα νομιμοποιήσουν τις αποκλίσεις από το κοινοτικό δίκαιο που θα περιέχει η νέα συμφωνία. Όπως και το 2004, δεν θα επιτρέπονται προσφυγές σε ευρωπαϊκά δικαστήρια κατά των προνοιών της συμφωνίας. 14) Η θριαμβολογία για όλη την πρόοδο στις συνομιλίες επέτρεψε κινήσεις για άνοιγμα νέων κεφαλαίων στις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ασχέτως αν η Τουρκία ακόμα δεν έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις που ανέλαβε έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας πριν την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων το 2005. Τα λάθη του παρελθόντος δυστυχώς επαναλαμβάνονται. Τώρα φθάσαμε στο σημείο όπου φοβόμαστε να αναφερθούμε στην εισβολή, στην συνεχιζόμενη κατοχή και στην παραβίαση διεθνώς αναγνωρισμένων δικαιωμάτων, μήπως διαταράξουμε το «καλό κλίμα» των συνομιλιών. Η εποικοδομητική ασάφεια και η μυστικότητα γύρω από τις συνομιλίες δίνει την ευκαιρία στην κάθε πλευρά να απλοποιεί πολύπλοκα συνταγματικά θέματα. Το πρόβλημα όμως είναι ότι ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες! Στις επόμενες εβδομάδες θα κατακλυσθούμε από προπαγάνδα που θα μιλά για τις «χαμένες ευκαιρίες» για την λύση του Κυπριακού. Η ιστορία της διπλωματίας του Κυπριακού δείχνει ότι δεν υπήρξαν «χαμένες ευκαιρίες». Οι «χαμένες ευκαιρίες» ήταν αυτές που σκόπευαν στην κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως οι μεσολαβήσεις του 1964, του 1978 και η επιδιαιτησία του Kofi Annan το 2004, την οποία αποφασιστικά και δημοκρατικά απέρριψε η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων. Και μην ξεχνάμε, ότι ο νυν πρόεδρος όχι μόνον 36
στήριξε το Σχέδιο Αnnan, αλλά κατήγγειλε την χώρα του στο Συμβούλιο της Ευρώπης για το δημοψήφισμα. Η προπαγάνδα περιλαμβάνει τακτικές επισκέψεις Αμερικανών διπλωματών, καθώς και τις πιέσεις του Ban Ki-Moon, που ζητούν από τον πρόεδρο όχι μόνον την επιτάχυνση των συνομιλιών αλλά και να μιλά θετικά για τα επιτεύγματα των συνομιλιών. Ο Ban Ki-Μoon ζητά επίσης και την κινητοποίηση οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών υπέρ της λύσης που ετοιμάζεται στις μυστικές συνομιλίες. Μην ξεχνάμε τα εκατομμύρια δολλάρια που ξόδεψαν οι υποστηρικτές του Σχεδίου Αnnan. Η έκθεση του λογιστικού οίκου Nathan and Associates το 2005 για την χρηματοδότηση αυτής της προπαγάνδας μέσω του UNDP περιέχει αυτά τα στοιχεία. Για άλλη μια φορά, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Βλέπουμε τους λεγόμενους Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς σαν το PRIO, που χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό, να εκμεταλλεύονται την δημοκρατία στην Κύπρο για να κάνουν πλύση εγκεφάλου στους Ελληνοκύπριους, πώς και γιατί πρέπει να αποδεχθούν την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Είναι ειρωνικό ότι οι αποκαλούμενοι Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί δεν κάνουν παρόμοιες ενέργειες στην Άγκυρα, αλλά μόνο στην ελεύθερη Κύπρο! Μετά τις δραματικές υποχωρήσεις στην συνταγματική πτυχή του Κυπριακού, τώρα έχουμε και το θέμα των υδρογονανθράκων. Η ανακήρυξη της Κυπριακής ΑΟΖ έγινε στα πλαίσια του Διεθνούς Δικαίου και των τριών συνθηκών για το Δίκαιο της Θάλασσας, που είναι και νόμος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Τουρκία, παρ’ όλο που είναι υποψήφιο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και δεν αποδέχεται την ευρωπαϊκή και τη διεθνή νομοθεσία για το Δίκαιο της Θάλασσας. Η Τουρκία επανειλημμένως απείλησε με τη χρήση βίας και εισέβαλε στην κυπριακή ΑΟΖ. Μέρος του προβλήματος των υδρογονανθράκων, όμως, είναι δικό μας δημιούργημα. Οι ιδεολογικές τοποθετήσεις του προηγούμενου και του νυν προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας έδωσαν την ευκαιρία στους ξένους μεσολαβητές να διαπραγματεύονται για τον φυσικό πλούτο της. Τώρα έχουμε πρωτοφανείς προτάσεις για την ισότιμη κατανομή του φυσικού πλούτου μεταξύ των δύο κοινοτήτων πριν τη λύση του Κυπριακού!! Προτείνουν επίΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος σης, την μεταφορά των υδρογονανθράκων μέσω της Τουρκίας για να την ενθαρρύνουν να λύσει το Κυπριακό και να καλυτερεύσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Αυτό θα δώσει νέες ευκαιρίες στην Τουρκία για να εκβιάζει, όχι μόνο την Κύπρο, αλλά και το Ισραήλ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι υδρογονάνθρακες ανήκουν στο κράτος και όχι στις κοινότητες. Τα μελλοντικά έσοδα θα κατανεμηθούν με δημοκρατικές διαδικασίες για τις ανάγκες του κράτους, όπως συμβαίνει σε όλες τις δημοκρατικές χώρες. Οι προεδρικές δεσμεύσεις για τους υδρογονάνθρακες υποθηκεύουν τον ορυκτό πλούτο του κράτους για την χρηματοδότηση μιας άδικης λύσης, το κόστος της οποίας ακόμα δεν γνωρίζουμε. Με βάση τους υπολογισμούς του 2004, αυτό το κόστος ίσως υπερβεί τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια. Για να διατηρηθεί το «καλό κλίμα» των συνομιλιών, εδόθη «άφεση αμαρτιών» στην Τουρκία, η οποία τώρα απαιτεί και την ανάληψη από το νέο κράτος των δανείων που συνήψε το ψευδοκράτος με την Τουρκία! Και ενώ ο πρόεδρος θέλει να κλείσει το Κυπριακό, ο Κυπριακός λαός στερείται της σωστής πληροφόρησης για το τι συμβαίνει στις συνομιλίες. Οι προτεινόμενες αλλαγές στην σύνθεση και τον συμβουλευτικό ρόλο του Εθνικού Συμβουλίου περιορίζουν την αποτελεσματικότητα αυτού του θεσμού, ενώ οι νόμιμοι πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας στερούνται σωστής πληροφόρησης. Είναι ειρωνικό να βρίσκει κανείς λεπτομέρειες για τις συνομιλίες από τον Τύπο! Συσκότιση και μυστική διπλωματία θα δημιουργήσουν και πάλι τις συνθήκες του 2004, όταν ξαφνικά οι Ελληνοκύπριοι βρέθηκαν με ένα πολύπλοκο σχέδιο 9000 σελίδων!! Ένα άλλο «όπλο» στην επιχείρηση διάσπασης του μετώπου που απέρριψε το Σχέδιο Αnnan, είναι το θέμα της Αμμοχώστου. Το άνοιγμα μικρού τμήματος της Αμμοχώστου παρουσιάζεται πόΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τε ως Μέτρο Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης και πότε ως επιχείρημα για την τελική αποδοχή της κατάλυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Συμμερίζομαι τον πόνο και την νοσταλγία των νομίμων κατοίκων της Αμμοχώστου. Δεν πρέπει όμως να «αμμοχωστοποιήσουμε» το Κυπριακό. Το Κυπριακό ήταν και είναι θέμα εισβολής, κατοχής και παραβίασης διεθνώς αναγνωρισμένων δικαιωμάτων. Τα κατεχόμενα εδάφη δεν είναι μόνον αυτά της Αμμοχώστου. Είναι και αυτά της Κερύνειας, της Καρπασίας και του Αποστόλου Ανδρέα, του Καραβά και της Λαπήθου, της Κυθρέας και του Πενταδακτύλου και της Μόρφου! Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις! Η επιστροφή της Αμμοχώστου είναι μια άνευ όρων υποχρέωση της Τουρκίας, σύμφωνα με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και την συμφωνία του 1979. Και όμως, το εδαφικό, όπως και τόσα άλλα θέματα, έγιναν αντικείμενο παζαριού με την κατοχική δύναμη, που μετατρέπει διεθνείς νομικές και πολιτικές υποχρεώσεις σε ανταλλάγματα, που οδηγούν στην κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την αναγνώριση του ψευδοκράτους. Όπως πλησιάζει το τέλος των συνομιλιών, ακούμε κυβερνητικές επικλήσεις για ενότητα. • Ενότητα όμως δεν προέρχεται από την νεκρανάσταση του απορριφθέντος Σχεδίου Annan. • Ενότητα δεν δημιουργείται με προπαγανδι-
37
στικές διακηρύξεις, που είναι το φύλλο συκής που καλύπτουν το σχέδιο για την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. • Ενότητα δεν δημιουργείται με Τουρκικές απειλές, με την συνεχή αμφισβήτηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την παρουσία κατοχικών στρατευμάτων. • Ενότητα δεν δημιουργείται με την αποστρατιωτικοποίηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την διάλυση της Εθνικής Φρουράς, ιδίως όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν κατοχυρώνει την ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας. • Ενότητα δεν δημιουργείται με την καταφρόνηση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος του 2004. • Ενότητα δεν δημιουργείται από ξένους μεσολαβητές που προωθούν Τουρκικούς στόχους. Μόνο μια λύση συμβατή με τον κανόνα του νόμου, με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και που σέβεται το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2004, μπορεί να προσφέρει την βάση για μια βιώσιμη, δίκαιη, λειτουργική διευθέτηση του Κυπριακού. Αυτή η λύση δεν μπορεί να έχει εγγυήτριες δυνάμεις, ξένα επεμβατικά δικαιώματα ή οποιαδήποτε παρουσία κατοχικών στρατευμάτων. Όλοι οι νόμιμοι κάτοικοι της Κυπριακής Δημοκρατίας πρέπει να απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα και ελευθερίες, όπως σε όλες τις δημοκρατικές ευρωπαϊκές χώρες, χωρίς διακρίσεις λόγω εθνότητας, θρησκείας και γλώσσας. Τονίζω αυτό το σημείο, γιατί αυτό είναι ένας βασικός νόμος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια τέτοια λύση μπορούμε να πετύχουμε με τον απεγκλωβισμό από τις συγκλίσεις Χριστόφια – Αναστασιάδη, όπως τις κατέγραψαν ο Downer και ο Eide. Όπως οι συνομιλίες πλησιάζουν προς το τέλος τους, μην ξεχνάμε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν και είναι το μόνο διεθνώς αναγνωρισμένο κράτος σε αυτό το νησί, είναι μέλος του ΟΗΕ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων διεθνών οργανισμών. Το ψευδοκράτος και η ηγεσία του είναι μια υποτελής διοίκηση της Τουρκίας, όπως έχουν αποφανθεί τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια. Δεν έχουν καμιά διεθνή υπόσταση. 38
Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η Κύπρος είναι αυτή που αντιμετωπίζει από την πρώτη μέρα της Ανεξαρτησίας της. Το ερώτημα ήταν και είναι, τι θα κάνει ο Κυπριακός λαός για να προστατεύσει την ανεξαρτησία, την κυριαρχία, την εδαφική ακεραιότητα και τα διεθνώς αναγνωρισμένα δικαιώματά του; Κράτη και λαοί που σέβονται τον εαυτό τους δεν αυτοδιαλύονται για την ικανοποίηση ξένων μεσολαβητών ή της κατοχικής Τουρκίας. Όπως και το 2004, η προστασία της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι στα χέρια μας. Κανείς από μηχανής θεός δεν θα μας προστατεύσει. Το 2004, ο αείμνηστος Τάσσος Παπαδόπουλος είχε την διορατικότητα και το πολιτικό θάρρος να πει το ιστορικό ΟΧΙ. 76% των Ελληνοκυπρίων τον ακολούθησαν. Και όμως, ύστερα από 12 χρόνια, προχωράμε και πάλι ολοταχώς στην κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την αποδοχή του παράνομου εποικισμού, που άλλαξε τον δημογραφικό και κοινωνικό χαρακτήρα της Κύπρου και εμβάθυνε την διχοτόμηση που επέβαλε η εισβολή. Μην ξεχνάμε ότι κανείς πρόεδρος δεν έχει εξουσιοδότηση να υπογράψει την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πρέπει να δοθεί τέλος στην εποικοδομητική ασάφεια και την παραπληροφόρηση. Πρέπει να απαιτηθεί μια εξήγηση σε βάθος και όχι με συνθήματα, ποιές ακριβώς θα είναι οι επιπτώσεις του αποκαλούμενου «οδυνηρού συμβιβασμού» για την Κυπριακή Δημοκρατία και τους πολίτες της. Διαφορετικά, θα γίνουμε όλοι συνεργοί στην κατάλυση του κράτους μας. Η υπεράσπιση του Κυπριακού Ελληνισμού και της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι εθνικό καθήκον, υπεράνω ιδεολογικών και κομματικών προτιμήσεων. Το μέλλον της Κυπριακής Δημοκρατίας θα εξαρτηθεί για άλλη μια φορά από τους πολίτες της. Δεν πρέπει σε λίγα χρόνια να μιλάμε και πάλι για χαμένες πατρίδες. Εμείς, οι πολίτες, είμαστε το παρόν και το μέλλον της Κυπριακής Δημοκρατίας. Εμείς θα διαμορφώσουμε την δική μας ιστορία και όχι οι ξένοι μεσολαβητές ή η κατοχική Τουρκία. Ας σταθούμε άξιοι της ιστορίας μας, της εθνικής μας ανεξαρτησίας και αξιοπρέπειας. Ας σταθούμε άξιοι της μνήμης αυτών που έπεσαν στο βωμό της ελευθερίας της Κύπρου. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος
Δεν υπάρχει Κυπριακό ζήτημα ούτε ζήτημα Θράκης ούτε ζήτημα Αιγαίου, υπάρχει μόνο Τουρκικό πρόβλημα του Θεοφάνη Μαλκίδη
Η
συγκρότηση του Tουρκικού κράτους, το οποίο έγινε «με την εκδίωξη του Ελληνικού, του Αρμενικού, του Ασσυριακού, του Κουρδικού λαού και συνδέεται με το ζήτημα των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας», όπως επισημαίνει ο καθηγητής Τανέρ Ακσάμ, επέβαλε τον κοσμικό– κεμαλικό χαρακτήρα του καθεστώτος, εξαφανίζοντας επιφανειακά το ισλαμικό παρελθόν. Ωστόσο, αυτό που επιβλήθηκε, ήταν ένα ολοκληρωτικό και σωβι νιστικό μόρφωμα. Η σχέση μεταξύ των δύο πόλων, του κεμαλικού και του ισλαμικού, ήταν συγκρουσιακή, αφού η διαχείριση της εξουσίας αποτελούσε και αποτελεί μείζον ζήτημα στην χώρα αυτή. Παρ’ ότι οι Κε μαλικοί υποτίθεται ότι πολέμησαν την θρησκεία, εν τούτοις ποτέ δεν θέλησαν να την εξαλείψουν ορι στικά από την πολιτική ζωή, αφού πολλές φορές την χρησιμοποιούσαν ως μηχανισμό συνοχής και συσπείρωσης. Από την άλλη πλευρά, οι ισλαμιστές, παρ’ ότι έχασαν την άμεση σχέση με την εξουσία την οποία είχαν για αιώνες, ποτέ δεν απώλεσαν την επαφή τους με αυτήν. Μάλιστα, οι εξελίξεις μετά το θάνατο του Μουσταφά Κεμάλ, τους βοήθησαν να έρθουν ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
πάλι στο προσκήνιο, παρά τα συχνά στρατιωτικά πραξικοπήματα. Ο Ερντογάν είναι η αποκορύφωση της θεαματικής αυτής επανόδου. Είναι διάχυτη η εντύπωση σε όλον τον κόσμο ότι η Τουρκία ρέπει προς ακραίες θέσεις. Μάλιστα αυτό επισημαίνει και ο νομπελίστας Ορχάν Παμούκ, μιλώντας για την Τουρκική κοινωνία η οποία διο λισθαίνει προς έναν αποτρόπαιο ρατσισμό και εθνι κισμό. Το Κουρδικό ζήτημα είναι η προμετωπίδα αυτού του εθνικιστικού ρεύματος, για αυτό άλλωστε υπάρχει και η σημαντική στήριξη του εκλογικού σώ ματος προς το κόμμα του Ερντογάν και βεβαίως προς αυτό της Εθνικιστικής Δράσης, το κόμμα των Γκρίζων Λύκων, το οποίο είναι υπεύθυνο για δο λοφονίες Κούρδων, Τούρκων, Αρμενίων και άλλων αντικαθεστωτικών, ακόμη και Ελλήνων, για να θυμίσουμε τους Τάσο Ισαάκ και Σολωμό Σολωμού το 1996. Σε ό,τι έχει σχέση με το Κουρδικό ζήτημα, αυτό είναι ολοφάνερο ότι έχει υπερβεί την στρατιωτική δράση που είχε αναλάβει για δεκάδες χρόνια η Τουρκία και αποτελεί ανοιχτό μέτωπο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και στο εξωτερικό της, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν του το de facto 39
κουρδικό κράτος στο Βόρειο Ιράκ. Αυτό το ζήτημα, που αποκαλείται τρομοκρατία από το καθεστώς, είναι η σημαντικώτερη απειλή για την Τουρκία, και αντιμετωπίζεται και από το καθεστώς του Ερντογάν με βάση την γνωστή στάση. Δηλαδή τη βία. Στην Κύπρο, στην Θράκη και στο Αιγαίο, ο Τουρκικός εθνικισμός εμφανίζεται μάλιστα ποιοτικά αναβαθμισμένος, αλλά και στα ζητήματα του Οι κουμενικού Πατριαρχείου και της Ελληνικής μειο νότητας στην Κωνσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο υπάρχουν κινήσεις οπισθοδρόμησης παρά προόδου και Ευρωπαϊκής σύγκλισης. Έτσι και στην Κύπρο, όπου παρά την πολιτική «διαλόγου και λύσης», δεν συζητείται κάν η αποχώρηση του Τουρκικού στρατού κατοχής. Δηλαδή, μπορούν να συζητηθούν τα πάντα, αλλά για τον Αττίλα δεν θα γίνει καμμία αναφορά. Ο Κεμαλισμός στην ουσία του, δηλαδή ο ολοκληρωτισμός, ο σωβινισμός και ο επιθετικός εθνικισμός, επιβιώνει και με τον νεο-οθωμανό Ερ ντογάν. Για πάρα πολλά χρόνια, υπήρχε στον δυτικό κό σμο μία αντίληψη ότι, εάν η Τουρκία εντασσόταν σε θεσμούς συνεργασίας, αφενός θα μπορούσε να εκδημοκρατιστεί και αφετέρου θα απέφευγε την διολίσθηση σε ακραία πρότυπα εξουσίας. Αυτό είναι γνωστό ότι δεν έγινε, αφού για πάνω από εξήντα χρόνια η Τουρκία είναι ενταγμένη σε όλους τους Ευρωατλαντικούς θεσμούς, εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς να έχει αποβάλλει τα συμπλέγματα, τα οποία χαρακτηρίζουν ανελεύθερα, αντιδημοκρατικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα. Από την άλλη, είναι επίσης γνωστό ότι όλες οι αλλαγές οι οποίες έγιναν στην Τουρκία τα τελευταία διακόσια χρόνια πραγματοποιήθηκαν μετά από πα ραινέσεις και απαίτηση της Δύσης. Καμμία απολύτως εξέλιξη στο θεσμικό, τουλάχιστον, πε δίο για τον εκδημοκρατισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν προήλθε από την ίδια την απαίτηση της τουρκικής κοινωνίας και τη βούληση της εξουσίας. Έτσι η επι φανειακή τουρκική επιλογή της ευρωπαϊκής προο πτικής της χώρας δεν συνδέεται με την ουσιαστική πρόθεση αλλαγής της στάσης της. Αυτό φαίνεται από την τουρκική θέση για την Κύπρο, για το Αιγαίο, για την Θράκη, για το Κουρδικό, για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για τον πόλεμο στην Συρία, για το προσφυγικό- μεταναστευτικό, για να αναφέρουμε λίγα μόνο παραδείγματα τα οποία δεν αφορούν ένα σύγχρονο δημοκρατικό κράτος, αλλά 40
ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, που καταπατά τα δι καιώματα των λαών και αρνείται την ελευθερία τους. Το μοναδικό πρόβλημα που υπάρχει στην περιοχή είναι το Τουρκικό, και η επίλυσή του είναι η ικανή και αναγκαία προϋπόθεση για την κατάρρευση του Ολοκληρωτισμού και για την Ελευθερία και την Δημοκρατία στην περιοχή! Υ.Γ.: Η αναφορά της «Πορείας Μνήμης Ισαάκ και Σολωμού», της πρωτοβουλίας για την απόδοση δικαιοσύνης για τις δολοφονίες από το κατοχικό καθεστώς των συμπατριωτών μας το 1996, είναι αποκαλυπτική και δεν έχει διαψευσθεί. Λίγους μή νες πριν, τόσο στην Θεσσαλονίκη όσο και στο Πα ραλίμνι, στο μνημόσυνο των Ισαάκ και Σολωμού, με συγκίνησε η συνάντησή μου με την αδελφή και την κόρη του δολοφονημένου από τους Τούρκους εισβολείς Τάσου Ισαάκ. Μαζί με τον Σολωμό Σολωμού, ο Ισαάκ αποτελεί έναν από τους νέους μάρτυρες της Κυπριακής τραγωδίας και του καθεστώτος που ισχύει εδώ και 43 χρόνια στην Κύπρο. Η κόρη του Τάσου Ισαάκ, στην συνάντησή της με τον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, ζήτησε το αυτονόητο: να βρεθούν οι δολοφόνοι και να αποδοθεί δικαιοσύνη. Και μαζί με την Αναστασία Ισαάκ όλοι εμείς ζητούμε να βρεθούν, να συλληφθούν και να καταδικαστούν οι δολοφόνοι του Ισαάκ και του Σολωμού. Ζητούμε την Θέμιδα και την Νέμεσι για την Κύπρο, απαιτούμε την δικαιοσύνη για τους αγνοούμενους, για τους πρόσφυγες, για τον Ισαάκ, τον Σολωμού, για την Κύπρο, τον Ελληνισμό και την Ελευθερία!
«Απ’ εδώ νιώθει κανείς την Ελλάδα, ευρύχωρη, πιο πλατιά…» Κάθε φορά που ακούω για την Κύπρο, το μυαλό μου γυρνά στους χάρτες της Ελλάδος που βρίσκονταν αναρτημένοι παλαιότερα στις σχολικές αίθουσες, με την Μεγαλόνησο κάτω δεξιά, στριμωγμένη αλλά πάντα παρούσα ως αναπόσπαστο κομμάτι της πατρίδας μας. Σ’ αυτές τις αίθουσες, ο μακαρίτης Λεμεσσιανός καθηγητής μας Φοίβος Κότσαπας, με τρεμάμενη φωνή σε ντοπιολαλιά, μας απήγγειλε τους στίχους από το ποίημα του Βασίλη Μιχαηλίδη «Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία Κύπρου», θυμίζοντάς μας τα λόγια που είπε λίγο πριν απαγχονιστεί από τους Οθωμανούς ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός: «Η Ρωμιοσύνη έν’ φυλή συνότζαιρη του κόσμου, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος κανένας δεν εβρέθηκεν για να την ι ‘ξηλείψει, κανένας, γιατί σκέπει την ‘που τ’ άψη ο Θεός μου. Η Ρωμιοσύνη έν’ να χαθεί, όντας ο κόσμος λείψει». Ακούγεται συχνά η φράση πώς το Κυπριακό αποτελεί για μας μία ιστορία χαμένων ευκαιριών. Μία ιστορία που τελικώς όχι μόνον απέτρεψε την εκπλήρωση του διακαούς πόθου της Ένωσης με την Ελλάδα, ο οποίος υπήρξε και ο σκοπός του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, αλλά οδήγησε στα δραματικά γεγονότα της Tουρκικής εισβολής το ’74 με το μισό νησί κατεχόμενο από τότε. Γι’ αυτά όμως θα διαβάσετε πολλά και σημαντικά στις έγκριτες στήλες του αφιερώματος του περιοδικού μας. Προτιμώ να σταθώ σε μία άλλη πτυχή του Κυπριακού, αυτήν που ανερυθρίαστα κάποιοι παλιοί αρχισυντάκτες στη βιάση του κλεισίματος του φύλλου και στην αγωνία για την κυκλοφορία των εφημερίδων τους, έλεγαν πώς «δεν πουλάει». Μία πτυχή που αναδεικνύεται καλύτερα με μία επιτόπια επίσκεψη στο νησί. Σαν κι αυτήν που το 1953 έκανε τον Γιώργο Σεφέρη να γράψει: «Πρώτη φορά που έρχομαι στην Κύπρο… απ’ εδώ νιώθει κανείς την Ελλάδα (ξαφνικά) ευρύχωρη, πιο πλατιά. Το αίσθημα πως υπάρχει ένας κόσμος που μιλά ελληνικά, είναι ελληνικός. Ελληνική, χωρίς Έλληνα χωροφύλακα ή δημόσιο υπάλληλο – μετατόπιση της παράδοσης: πιο αρχαία και πιο ντοπιολαλιά…»
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Τα Φυλακισμένα Μνήματα της Λευκωσίας, εκεί που οι Άγγλοι έθαψαν τους απαγχονισμένους ήρωες για να αποφύγουν τις λαϊκές δια-δηλώσεις στις κηδείες τους, αποτελούν την πιο σύγχρονη εκδοχή της κιβωτού με τις απαράγραπτες υποθήκες του Ελληνισμού διαχρονικά. Ίσως γι’ αυτό, το γεγονός αποτυπώνεται σε ολόκληρη την Ελλάδα, καθώς στην ονοματοδοσία των οδών στις πόλεις μας αυτές που φέρουν το όνομα των Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου, οι πρώτοι που απαγχονίστηκαν στις 10-5-1956, είναι μακράν οι περισσότερες ακόμη κι από τις Ελευθερίου Βενιζέλου! Σαν προσκλητήριο: Αυξεντίου, Παλληκαρίδης, Πα τάτσος, Ζάκος, Μαυρομμάτης, Παναγίδης, Μιχαήλ, Δράκος, Κουτσόφτας, Λένας, Μάτσης, Κάρυος, Σαμάρας, Πίττας, Παπακυριακού, Μούσκος, στους τόπους θυσίας τους στο Μερσινάκι, στο Μαχαιρά, στο Λιοπέτρι, στο Δίκωμο. Ο καλύτερος τρόπος να διηγηθείς αλλά και να διδαχθείς από μία τόσο δραματική ιστορία γεμάτη αιματηρά γεγονότα, πόνο, δάκρυ, περνάει από το πενάκι των γελοιογράφων. Γι’ αυτό επιτρέψτε μου, ως αισιόδοξο επίλογο, εν όψει και όσων επίκεινται, να σας συστήσω το εξαιρετικό βιβλίο «Γελοιο-γραφώντας την Ιστορία του Κυπριακού» του Δρος Χρύσανθου Χρυσάνθου, (εκδόσεις ΑΜΙΔΑ, Λτδ και Ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α. 2009).
41
Η δική μας γειτονιά έχει την ίδια αξία με την απειλούμενη Χειμάρρα και το κατεχόμενο Ριζοκάρπασο του Θαλή Καραγιαννόπουλου
Τ
ο μέτρο του εθνικού, συλλογικού μας συβαριτισμού είναι η Ελληνίδα νήσος Κύπρος. Το Κυπριακό είναι το Κρητικό ζήτημα του περασμένου αιώνα. Από το 1974 και μετά, πολλοί έχουν φροντίσει να παραδοθεί στην λήθη και στην παραίτηση. Ακούγονται, κάτω από την επιδερμική, τεχνητά δημιουργημένη ποικιλοχρωμία και τον μιθριδατισμό που χαρακτηρίζουν εδώ και δεκαετίες τα συστήματα εξουσίας της Μεγαλονήσου, μαχητικές κραυγές επιμονής, σπασμοί αντίδρασης και διαμαρτυρίας. Ο κόσμος, ωστόσο, εξακολουθεί και πάλι να βομβαρδίζεται από τους προπαγανδιστές της «επανένωσης», υπό διεθνείς συνθήκες μάλλον χειρότερες για την πλευρά μας από εκείνες της προηγούμενης απόπειρας του 2004. Οι σκηνοθέτες του δράματος και οι επιτόπιοι εκτελεστές του εναλλάσσονται ως φυσικά πρόσωπα, μα παραμένουν επί σκηνής, ως επίμονοι αρνητές της Δημοκρατικής Αρχής και της Ελευθερίας, ειδικά για την Κύπρο και μόνον για την Κύπρο, από όλο τον πολιτισμένο κόσμο. Αντίπαλός τους η μαχητική ψυχή του προαιώνιου και επίμονου Ελληνισμού της Κύπρου. Άλλοτε, κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το νησί έπρεπε να γίνει Ιφιγένεια, στο παζάρεμα «νησί για νησί» έναντι της Φορμόζας (Γ. Σεφέρης, Μέρες 1954). Τώρα, που και η τελευταία Αφρικανική αποικία έχει γίνει κράτος, η Κυπριακή Δημοκρατία οδηγείται στην κατάλυση. Είναι η Κύπρος «ακριβό έπαθλο» και πρέπει με κάθε τρόπο να καταλυθεί και να μεταλλαχθεί σε Αγγλοαμερικανική Φοινίκη, υπό την επικυριαρχία και τον έλεγχο του Σουλτάνου. Αποσβολωμένη η κοινή γνώμη του νησιού και όσοι εκ των υπολοίπων Ελλήνων εξακολουθούμε να νοιαζόμαστε,
42
παρακολουθούμε το κατρακύλισμα των σταδίων της πρόσφατης ιστορίας. Η εσωτερική πολιτική του νησιού, επί δεκαετίες περιχαρακωμένη στα αγοραία παλαιοκομματικά και προσωπολατρικά αφηγήματα, ομφαλοσκοπεί, τυρβάζει περί το χρυσίον και συμμετέχει – με κάποιες εξαιρέσεις – στην δημιουργία φαντασιακής εθνικής «Κυπριακής» ταυτότητας, βοηθούμενη από την «ευημερία της φούσκας». Της παλιάς που έσπασε το 2013 και της νέας που υπόσχονται ως αντίδωρο της προδοσίας της συνείδησης, της λοβοτομής και της αυτοκατάλυσης. Έχει καιρό, από το 2004, να γίνει κάτι αισιόδοξο για την Κύπρο. Γι’ αυτό, όταν καταπιάνεται κανείς να γράψει κάτι γι’ αυτήν, οι λέξεις σαν από μόνες τους παίρνουν νότα απαισιοδοξίας. Αλλά αν τα δυσάρεστα συμπεράσματα είναι το δίδαγμα της ιστορίας μας, πρέπει να μάθουμε να τα αντέχουμε, μήπως καταφέρουμε εμείς ή οι επόμενοι να αντιστρέψουμε την πορεία. Αν κάποιος μεταφερόταν με μηχανή του χρόνου από την δεκαετία του ’50 στο σήμερα, τους όρους «Ελληνοκύπριος» και «Τουρκοκύπριος», ευρεσιτεχνία των αποικιοκρατών και της γνωστής τακτικής τους του «διαίρει και βασίλευε», με τίποτε δεν θα τους χώνευε... Αλλά τα ύπουλα και επίμονα σχέδιά τους οι εχθροί της Κύπρου τα προωθούσαν προσεκτικά και επιμελώς, εκμεταλλευόμενοι τα λάθη της δικής μας πλευράς, που δεν είχε κανένα σχέδιο, πέρα από τον ερασιτεχνικό αυτοσχεδιασμό της στιγμής και την επίκληση του συναισθηματισμού και των ιστορικών δικαιωμάτων. Τραγική κατάληξη και μαζί κατάντια, για όσους επιμένουν να σκέφτονται όχι λεβαντίνικα μα Ελληνικά, είναι η συλλογική εθνική μας αποτυχία και –σε αντίθεση με το ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος Κρητικό, έναν αιώνα πριν- η διολίσθηση του Κυπριακού από καθαρό ζήτημα αυτοδιάθεσης στον συμβιβασμό της Ζυρίχης και του Λονδίνου. Ενώ σήμερα, λόγω των δικών μας λαθών, της προδοσίας της Χούντας και της διαρκούς επιβουλής των εχθρών και των ανταγωνιστών μας, εκείνο που φαινόταν τότε ένας οδυνηρότατος συμβιβασμός, τώρα θεωρείται το τελευταίο καταφύγιο, το ultimum refugium του Ελληνισμού της Κύπρου, δηλαδή η διατήρηση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οποιαδήποτε άλλη «λύση», προερχόμενη από τους γνωστούς καλοθελητές, που απομακρύνει το Κυπριακό από την σωστή του βάση, που είναι η απόλαυση από όλους τους νόμιμους κατοίκους της Κύπρου όλων των ατομικών κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, δίχως «εγγυητές», εποίκους και στρατό κατοχής, είναι απορριπτέα. Κάθε άλλη «λύση» παραβιάζει την δημοκρατική αρχή της πλειοψηφίας αλλά και το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Το τελευταίο το αναφέρουμε κυρίως επειδή ό,τι προέρχεται από την «Ευρώπη» θεωρείται από πολλούς, καλώς ή κακώς, ως θέσφατο. Κάποιοι, που αδυνατούν να δουν την εξουσία ως κάτι άλλο πέρα από κυνήγι του χρήματος και των αξιωμάτων, προωθούν και πάλι σχέδια, που καθιστούν τους Έλληνες της Κύπρου Ευρωπαίους δεύτερης κατηγορίας. Όπως λίγα χρόνια πριν δέχτηκαν και επέβαλαν την κλοπή των τραπεζικών καταθέσεων, την επίσημη και πρωτοφανή αυτή υπεξαίρεση, σήμερα σχεδιάζουν να παραδώσουν την Κύπρο βορά και λάφυρο στους παράφρονες της Άγκυρας. Τις ώρες που κλιμακώνεται η προπαγάνδα των εθελόδουλων, συνεπικουρούμενη από άφθονο χρυσίον όπως και το 2004, τις ώρες που το «σουλτανικό μεγαλείο» του Ερντογάν ζητεί αποζημιώσεις προς Δυσμάς έναντι των βέβαιων απωλειών και του ακρωτηριασμού που θα υποστεί εξ Ανατολών, οι θαρραλέες και ρεαλιστικές φωνές που θα σταθούν όρθιες απέναντι στους προπαγανδιστές και τους πλασιέδες θα κάνουν και πάλι την διαφορά και θα αναζωπυρώσουν την ελπίδα. Είναι τραγικό που ο Ελλαδικός κατεστημένος πολιτικός κόσμος, στην συντριπτική του πλειοψηφία (με την εξαίρεση του ΚΚΕ ως κόμματος), φαίνεται πως θέλει να ξεφορτωθεί όπως-όπως αυτό που θεωρεί ενοχλητική εκκρεμότητα, αντί για υπέρτατο, μακροπρόθεσμο εθνικό στόχο ολοκλήρωσης. Δεν είναι «αρνητισμός» να επιμένεις στο αυτονόητο, ότι η λύση θα διασφαλίζει μεν τα πλήρη δικαιώματα της σύνοικης μειονότητας αλλά και της συντριπτικής πλειοψηφίας, με βάση την Δημοκρατική Αρχή, που αναγνωρίζει πλειοψηφία και μειοψηφία, χωρίς να σαλαμοποιεί την πρώτη, δημιουργώντας απαρτχάιντ, μπανανίες και Μπαντουστάν. Οι αναθεωρητικές κραυγές του Ερντογάν, είτε εκφέρονται για λόγους εσωτερικής εδραιώσεως του απολυταρχικού του καθεστώτος, είτε τις εννοεί και προαναγγέλλει όσα πρόκειται να επιχειρήσει, αποδομούν και ακυρώνουν ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τα νεοταξικά, δήθεν τεχνοκρατικά περιτυλίγματα της υποτέλειας και της εθελοδουλείας, που χρησιμοποιούν τόσοι και τόσοι αφελείς, ιδεοληπτικοί ή αργυρώνητοι Κύπριοι και Ελλαδίτες αναλυτές και προπαγανδιστές των φιλοτουρκικών «λύσεων». Ανίκανα, άβουλα και σπιθαμιαία τα συστήματα εξουσίας του Ελληνισμού, απορρίπτονται από αυτούς που θέλουν να επιβιώσουν και να εξακολουθήσουν την ιστορική τους παρουσία και προοπτική στις πατρίδες τους. Μπορεί, εδώ και δεκαετίες, οι φωνές του πατριωτισμού και της κοινής λογικής να σκεπάζονται και να περιθωριοποιούνται από τον κουρνιαχτό των συμφερόντων, τις ξένες προπαγάνδες και το χρυσίον των Μήδων του σήμερα, που κάνουν την καταχθόνια δουλειά τους καλυπτόμενοι από την σπουδαιοφάνεια των τίτλων και των αξιωμάτων. Μα η απειλή του αφανισμού μας, αν συνεχισθεί μια τέτοια ολέθρια πορεία, πιστεύω πως θα αφυπνίσει τον Λαό. Πρώτο ζητούμενο η ενότητα, η συνειδητοποίηση και η αλληλεγγύη. Κοιτώντας το δέντρο και όχι το δάσος θα χαθούμε όλοι μαζί. Ανάγκη να σκεφτούμε και να αντιδράσουμε συνολικά ως Ελληνισμός. Πρέπει να βγούμε από το καβούκι της απάθειας και του συβαριτισμού, να συνειδητοποιήσουμε όλοι το συντομώτερο ότι η επιβίωση του ενός από εμάς εξαρτάται άμεσα από την επιβίωση του άλλου, όπου κι αν ζει. Το δικό μας χωριό, η δική μας πόλη, η δική μας γειτονιά έχει την ίδια αξία με την απειλούμενη Χειμάρρα και το κατεχόμενο Ριζοκάρπασο. Το γκρέμισμα της ψυχικής απόστασης, έντεχνα και επιτήδεια καλλιεργημένης από τους εχθρούς μας και από τα συστήματα εξουσίας, αποτελεί προτεραιότητα, αν πρόκειται να θωρακισθεί και να επιβιώσει ο Ελληνισμός. Αλλιώς οδεύουμε ασφαλώς προς τον συλλογικό αυτοχειριασμό. Ας ευχηθούμε να μη «σύρει η Κύπρος τον χορό» και ότι η αντίδραση του Λαού θα σώσει και αυτήν την παρτίδα. Γιατί αν κατεβούμε άλλο ένα σκαλί στου κακού την σκάλα, δεν θα αργήσει ο καιρός που θα αγωνιζόμαστε να διασφαλίσουμε τα μειονοτικά δικαιώματα των Ελλήνων της Κύπρου στην ίδια τους την αρχαία πατρίδα, απέναντι σε νέες δημογραφικές και γεωπολιτικές συνθήκες, που κάποιοι έχουν βαλθεί να κάνουν πραγματικότητα ειδικά στην ευρύτερη περιοχή μας. Ό,τι θα ήταν καταστροφικότερο για την Κύπρο, θα ήταν και για ολόκληρο το Έθνος των Ελλήνων. Είμαστε αισιόδοξοι ότι κάτι τέτοιο ποτέ δεν θα συμβεί. Παίρνουμε κουράγιο όταν θυμόμαστε κι αυτό, που ο Γιώργος Σεφέρης έγραψε στα Βαρώσια τον Σεπτέμβρη του 1955: «Η Κύπρος είναι ένας τόπος όπου το θαύμα λειτουργεί ακόμη…». Δίχως την Κύπρο, η Ελλάδα είναι ένα μικρό βαλκανικό κράτος, χωρίς φιλοδοξίες και υπολογίσιμη παρουσία στην περιοχή όπου ετάχθη από τους αιώνες. Δίχως την Ελλάδα, η Κύπρος είναι «ένα ακρωτηριασμένο κλαρί ενός δένδρου, καταδικασμένο να μαραθεί και να χαθεί στους πέντε ανέμους». 43
Η εν σπουδή «επίλυση» του Κυπριακού ως η έσχατη συλλογική μας αυταπάτη του Χρήστου Ζιώγα
Τ
ον Ιούλιο του 1974, οι εγκληματικές ενέργειες της κυβέρνησης των πραξικοπηματιών στην Αθήνα οδήγησαν στις τραγικές εξελίξεις στην Κύπρο, επέφεραν την μεταπολίτευση στον Ελλαδικό χώρο και προσδιόρισαν έκτοτε, σε μεγάλο βαθμό, την Ελληνική εξωτερική πολιτική. Στην σημερινή συγκυρία, ο τρόπος προσέγγισης της επίλυσης του κυπριακού προβλήματος αφορά εν πολλοίς και την πραγματική μας βούληση να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως πραγματικά ανεξάρτητη πολιτική οντότητα αρχικώς στην Κύπρο και μεταγενέστερα στην Ελλάδα. Το ερώτημα δεν έγκειται στην εδαφική ύπαρξη Ελληνικού και Κυπριακού κράτους, αλλά στην δυνατότητα να λειτουργούν αμφότερα ως πραγματικά ανεξάρτητες χώρες. Στο βιβλίο του ακαδημαϊκού, πρώην υπουργού Εξωτερικών και τέως πρωθυπουργού της Τουρκίας Ahmet Davutoglou: Το στρατηγικό Βάθος. Η διεθνής θέση της Τουρκίας, παρατίθεται εύληπτα ο τρόπος που προσεγγίζει η κυρίαρχη Τουρκική πολιτική ελίτ το κυπριακό ζήτημα. Αρχικώς αναλύεται η γεωπολιτική σπουδαιότητα της Μεγαλονήσου και ακολούθως καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Κύπρος δεν πληροί τα κριτήρια ώστε να εμπέσει στην κατηγορία των χώρων στις οποίες δύναται να εφαρμοστεί το περιβόητο, πλέον, δόγμα των «μηδενικών προβλημάτων». Ο βασικός άξονας της συγκεκριμένης προ-
44
σέγγισης συνίσταται στην αποδοχή, από τις όμορες της Τουρκίας χώρες, των κεντρικών στρατηγικών επιλογών της Άγκυρας, με αντάλλαγμα ειρηνικές διμερείς σχέσεις. Πιο συγκεκριμένα, και προς επίρρωσιν των προαναφερθέντων, στο υποκεφάλαιο «Ο στρατηγικός γόρδιος της Τουρκίας: Η Κύπρος» (σσ: 274282), αναφέρεται πως: “μια ανεξάρτητη Κύπρος μειώνει το γεωστρατηγικό βάθος της Τουρκίας”, από την οποία απαιτείται, κατ› ελάχιστον, έλεγχος του τμήματος που κατέχεται με την εισβολή του 1974. Με βάση την εν λόγω θέση, πρέπει να θεωρηθεί βέβαιο ότι οποιαδήποτε απόπειρα επίλυσης του Κυπριακού, η οποία θα αποστερεί την Τουρκική δυνατότητα πολιτικής παρέμβασης, δεν πρόκειται να γίνει αποδεκτή από την Άγκυρα. Ενδεικτικό είναι το παράθεμα, όπου ο Τούρκος πανεπιστημιακός και πολιτικός διαπιστώνει: “Ακόμη και αν δεν υπήρχε κανένας μουσουλμάνος Τούρκος στην Κύπρο, η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να έχει ένα Κυπριακό ζήτημα” (σελ: 279). Οι, έστω και επιστημονικά επιλήψιμες, γεωπολιτικές αναλύσεις του Davutoglou, οι οποίες υιοθετήθηκαν ως υλοποιήσιμες πολιτικές, καταδεικνύουν την επιθυμία της Τουρκικής κοινωνίας να διευρύνει με κάθε μέσο και προς κάθε κατεύθυνση την επιρροή της στο περιφερειακό υποσύστημα. Αντιθέτως, στην Αθήνα και την Λευκωσία, εμφανίζονται ως κυρίαρχες οι θέσεις όσων επιθυμούν διακαώς την «επίλυση» εκΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος κρεμών ζητημάτων, ένα εκ των οποίων είναι το Κυπριακό, επ’ ωφελεία των κοινωνιών, δίχως όμως να δύνανται να προσδιορίσουν και διευθετήσουν όλες τις πτυχές του ζητήματος. Επί της ουσίας, όπως καταμαρτυρεί και ο χειρισμός της δημοσιονομικής κρίσης, ζητούμε από τους εταίρους, συμμάχους και εχθρούς να συμμεριστούν την αυτοκατανόησή μας πιστεύοντας, εσφαλμένα, πως οσημέραι θα αποτελέσει και δική τους συνείδηση. Σχετικά με τον χαρακτήρα θεσμικής συγκρότησης της μελλοντικής «νέας Κυπριακής Δημοκρατίας», ας επισημάνουμε ότι η Κύπρος υφίσταται θεσμοποιημένο και συμπεφωνημένο εξωτερικό έλεγχο, λόγω της οικονομικής κρίσης του 2012-2013. Ακόμη και εντός του προνομιακού διακυβερνητικού χώρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της επιβλήθηκαν συγκεκριμένες πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις, θεσμικά απότοκα της μεταβίβασης της νομισματικής και οικονομική της κυριαρχίας στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Σχετικά με το ενεργειακό «χαρτί» που συνοδεύει εσχάτως τις συζητήσεις γιά το Κυπριακό, είναι σαφές ότι η ενσωμάτωση της Λευκωσίας στο ενεργειακό παίγνιο της Ανατολικής Μεσογείου οφείλει να στοχεύει στην ενίσχυση της θέσης της Κυπριακής Δημοκρατίας και την διαιώνισή της, ως τέτοιας, κι όχι για να επιταχύνει την κατάργησή της. Υπό παρόμοιο στρατηγικό πρίσμα πρέπει να εξετάσουμε και την ελληνοτουρκική προσέγγιση κατά την τελευταία εικοσαετία. Η γενναιόδωρη στάση της Ελλάδας, η οποία οριοθετήθηκε με την αποδέσμευση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και η αναιμική, ως προς τις μη τηρηθείσες υποχρεώσεις της Άγκυρας, Ελληνική αντίδραση, δεν επέφεραν τα προσδοκώμενα για την Αθήνα και την Λευκωσία αποτελέσματα. Η ευμενής ελληνική στάση προς την Τουρκία κατά την τελευταία εικοσαετία, απέτυχε να «εξευρωπαΐσει» την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας, αντιθέτως ανατροφοδότησε τον Τουρκικό ηγεμονισμό. Σ’ ένα έτερο αλλά ίσως σημαντικώτερο έργο του Davutoglou: Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες. Η επίδραση της ισλαμικής και δυτικής κοσμοθεωρίας στην πολιτική θεωρία, ο συγγραφέας αναπτύσσει την επιχειρηματολογία του σχετικά με την αναγκαιότητα ανάδυσης εναλλακτικών ως προς το νεωτερικό υπόδειγμα κοσμοσυστημάτων, ένα εκ των οποίων είναι το ισλαμικό. Άξιο αναφοράς είναι το σημείο στο οποίο αναλύει την οντολογική θεμελίωση της πολιτιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
κής ισχύος στην κουλτούρα των ισλαμικών κοινωνιών (σελ: 320). Σύμφωνα με τον συγγραφέα, αυτή γίνεται μεταφυσικά και δεν είναι κοινωνικά προσδιορισμένη. Η κοινωνικοπολιτική τάξη που συγκροτείται προϋποθέτει την συγκέντρωση των εξουσιών σ’ ένα άτομο (σελ: 324) και προφανώς δεν δύναται να έχει δημοκρατικό χαρακτήρα. Στο δε διεθνές σύστημα θεμελιώνει μια διφυή δομή, που αποτελείται από το Νταρ αλ-Ισλάμ (ο οίκος του Ισλάμ) και το Νταρ αλ-Χαρμπ (ο οίκος του πολέμου, σελ: 378), συγκροτώντας μια σαφέστατα διαφορετική μορφή οργάνωσης εν σχέσει με τον κρατοκεντρικό χαρακτήρα της διεθνούς τάξης, όπως τουλάχιστον την γνωρίζουμε τους τελευταίους τέσσερις αιώνες. Οι πρόσφατες δηλώσεις του Τούρκου προέδρου περί ύπαρξης «συνόρων της καρδίας», που διαφέρουν από τα οριοθετημένα από το διεθνές δίκαιο, καθώς και η αναφορά περί δικαιωμάτων της Τουρκίας σε τρίτες χώρες, όπου κατοικούν Τούρκοι
45
στην συνείδηση ή μουσουλμάνοι πολίτες, φανερώνουν του λόγου το αληθές. Γιά να επανέλθουμε στο Κυπριακό, η Τουρκία επιδιώκει να αναβαπτισθεί από κατοχική δύναμη του βορείου τμήματος σε παράγοντα συναποφασίζοντα ολόκληρης της Μεγαλονήσου. Μια αλυσιτελής λύση, που θα διασώζει τις αφετηριακές λογικές του σχεδίου Annan και θα εγκαθιδρύει ένα μη-δημοκρατικό και μη-λειτουργικό νέο Κυπριακό «κράτος», δεν θα συνιστά αναστρέψιμη κατάσταση. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι ποιά παράμετρος ή γεγονός καθοδηγεί την σκέψη ορισμένων, σύμφωνα με την οποία η Άγκυρα, ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία, υπό την ηγεσία και τα πεπραγμένα του ΑΚΡ (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης), θα συνδράμει στην επανίδρυση ενός βιώσιμου και δημοκρατικού κράτους στην Κύπρο; Το πιθανότερο είναι να επεμβαίνει η Άγκυρα θεσμικά, και όταν κρίνει αμεσότερα, επί καθημερινής βάσεως και επί παντός επιστητού. Αλήθεια, ποιός δημοκρατικός πολίτης θα επιζητούσε την σημερινή Τουρκία ως πολιτειακό εταίρο και επιδιαιτητή της πολιτικής κοινότητας που διαβιεί; Το πιθανότερο σενάριο δεν είναι η εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου στον Κυπριακό Βορρά, αλλά η Τουρκική αξίωση διάχυσης του μεταρρυθμιστικού «αριστουργήματος» του ΑΚΡ στον Νότο. Το Κυπριακό ζήτημα αντιμετωπίζεται από πολλούς στην Ελλάδα, την Κύπρο και αλλαχού ως σεισάχθεια, ένα βάρος από το όποιο οφείλουμε να απαλλαχθούμε και το οποίο περιορίζει την άσκηση της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, εμποδίζοντας την Ελληνοτουρκική προσέγγισή. Βέβαια με τα πεπραγμένα στην γειτονική Τουρκία, το τελευταίο διάστημα, εξασθενεί το εν λόγω αφήγημα. Οι συνεχόμενες δηλώσεις του Τούρκου προέδρου δεν αφήνουν κανένα περιθώριο παρερμηνειών. Ο Τουρκικός αναθεωρητισμός βρίσκεται σε μια διαδικασία κλιμάκωσης και η στρατηγική αδράνεια, η οποία καταχρηστικά έχει ονομαστεί στρατηγική «ψυχραιμία», έχει ήδη επιφέρει σημαντικό κόστος. Επίσης στρατηγικές «μεταφοράς βαρών», δηλαδή να αναμένουμε κάποιος άλλος να αποτρέψει τον Τουρκικό αναθεωρητισμό, πάντα ενέχουν τον κίνδυνο της κατάρρευσης λόγω της αποτυχίας ή απροθυμίας, εν τέλει, του τρίτου μέρους να το πράξει. Αναντίρρητα, η αξίωση της Άγκυρας να καταστεί περιφερειακή δύναμη προσφέρει ευκαιρίες στην Ελληνική και Κυπριακή διπλωματία να προσαρμόσουν τα δικά των ζωτικά συμφέροντα στην ανάσχεση του Τουρκικού ηγεμονισμού, με αυτά άλ46
λων τοπικών δρώντων αλλά και μεγάλων δυνάμεων. Για όλους όσοι εξακολουθούν να διαβλέπουν πως οποιαδήποτε λύση στην παρούσα συγκυρία αποτελεί επωφελέστερη από κάθε μελλοντική, ας αναλογιστούν τους εαυτούς τους στην θέση των «πολιτών» της «νέας Κυπριακής Δημοκρατίας», στην οποία η Άγκυρα θα έχει θεσμικά κατοχυρωμένο ρόλο στις αποφάσεις του νέου πολιτικού μορφώματος. Είκοσι χρόνια πριν, στην Ελλάδα συναθροίστηκαν άνθρωποι από ετερώνυμους πολιτικούς χώρους για να μας απαριθμήσουν τα οφέλη και τις θετικές επενέργειες στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις, της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατόπιν, το 2004 μας περιέγραφαν τις κατακλυσμιαίες συμφορές σε περίπτωση απόρριψης του σχεδίου Ανάν. Βέβαια, εκτός του ότι προέβλεπαν δογματικά την πορεία της Τουρκικής κοινωνίας, στην οποία η ενταξιακή πορεία θα συνέβαλε στον περαιτέρω εκδυτικισμό και εκδημοκρατισμό της -προγνώσεις που διεψεύσθησαν, κατηγόρησαν συλλήβδην ως εθνικιστές όσους δεν συναινούσαν στο διττό «στρατήγημα». Οι τότε κήνσορες ας αναλογιστούν, πριν υπερθεματίσουν εκ νέου υπέρ μιας «λύσης», εκτός από τις μη επαληθευμένες θέσεις τους, και την τωρινή πολιτική πραγματικότητα στην Τουρκία. Οι άνθρωποι, συνειδητά ή μη, ασπάζονται θεωρητικά σχήματα ως ερμηνευτικά του ιστορικού και κοινωνικού γίγνεσθαι και η εκάστοτε πραγματικότητα συνιστά έναν αδιάπαυστο τρόπο ελέγχου επαλήθευσης ή διάψευσής τους. Η αναθεώρηση, όταν είναι αναγκαία, ορισμένων εκ των πεποιθήσεων μας, συνιστά μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση. Το πρόβλημα ανακύπτει όταν η πραγματικότητα διαψεύδει τα ερμηνευτικά μας σχήματα και συνεχίζουμε να πιστεύουμε και να δρούμε σαν να έχει πρόβλημα η πραγματικότητα κι όχι οι πεποιθήσεις μας. Το πώς θα προσεγγίσουμε, ως Ελληνισμός, την Τουρκία, δεν συνιστά πλέον ζήτημα που αφορά επιμέρους τακτικές κινήσεις αλλά άπτεται μιας εκ των βασικών λειτουργιών κάθε κράτους, αυτού της κυριαρχίας. Στην συλλογιστική της Τουρκίας, η δική μας αυτοκατανόηση ως Ελληνισμού γίνεται αποδεκτή μόνον ως γεωπολιτικός ετεροπροσδιορισμός της Άγκυρας˙ ορισμένοι εμφανίστηκαν έτοιμοι να το αποδεχθούν, ήδη, από το 2004. Σταδιακά, και αρχής γεννωμένης από μια απευκταία «ανανική» λύση στην Κύπρο, η Τουρκική πολιτική ελίτ θα ερμηνεύσει τοιουτοτρόπως και τον Ελλαδικό πολιτικό μας «αυτοπροσδιορισμό». ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
φάκελος
Στην Κύπρο διακυβεύεται το αποτέλεσμα της Ελληνικής Επανάστασης, που κινδυνεύει να διαλυθεί από ανάξιους επιγόνους του Σωτήρη Δημόπουλου
Μ
ία από τις ενδείξεις της παρακμιακής κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει ο Ελληνισμός των τελευταίων δεκαετιών, είναι και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το Κυπριακό. Και αυτό δεν αφορά μόνον τους Ελλαδίτες, αλλά, δυστυχώς, και πολλούς από τους ίδιους τους Κυπρίους. Η τοποθέτηση του προβλήματος σε μια χωρική και παροντική διάσταση, η προσέγγισή του ως απομεινάρι παρελθόντων «εθνικιστικών» παθογενειών, τις οποίες υποτίθεται ότι έχει προσπεράσει ο χείμαρρος της νέας εποχής των διεθνών σχέσεων, καταδεικνύει ταυτόχρονα την βαθύτερη διάρρηξη που έχει υποστεί ο Έλληνας με την ιστορική του ταυτότητα. Η νέα, φρικώδης για όσους έχουν την τόλμη να την αντικρύσουν κατάματα, πραγματικότητα, δίδει και την απάντηση στο γιατί δεν δυνάμεθα να προτάξουμε ένα ουσιώδες, οντολογικό, όραμα, επικυρωτικό της ιστορικής μας παρουσίας και συνέχειας. Επανερχόμενοι, λοιπόν, στην γλυκεία χώρα της Κύπρου, κατά το Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά, αντιλαμβανόμαστε ότι, στην εσχατιά της Aνατολικής Μεσογείου, επιβιώνει ένα αρχαιότατο τμήμα του ιστορικού Ελληνισμού, στο πολιτισμικό γονιδίωμα του οποίου έχουν εγγραφεί όλες οι περιπέτειες της φυλής στο διά βα του καιρού. Από την μυκηναϊκή αφύπνιση έως τις μέρες τούτες, που ακροβατούμε στα όρια της εθνικής εξάλειψης. Η θέση της νήσου συνετέλεσε ώστε να αποτελέσει σταθερό μεταφορέα των πνευματικών επιτευγμάτων τού κυρίως Ελληνισμού προς το μεγάλο εργαστήρι της Ανατολής, αλλά, και αντιστρόφως, να καταστεί κέντρο επιρροής των ανατολικών ρευμάτων στον Ελληνισμό. Κορυφαίο παράδειγμα αυτής της δισυπόστατης λειτουργίας είναι η έλευση και το ρίζωμα του Χριστιανισμού, ήδη από τον 1ο αιώνα. Η θέση, όμως, της Κύπρου, μακράν του κυρίου εθνικού κορμού, συνετέλεσε και στην ενίσχυση του συντηρητισμού του κυπριακού Ελληνισμού –ένα κοινό χαραΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
κτηριστικό σε όλα τα τμήματα του εθνικού σώματος που ζουν στις εσχατιές του, υπό το φόβο της ξενικής αφομοίωσης και της διαρκούς εξουσιαστικής καταστολής. Το στοιχείο αυτό επέδρασε, ωστόσο, στην αντοχή του Ελληνικού πολιτισμού της Κύπρου, σε μια διαδρομή αμέτρητων αιώνων με ποικίλους δυνάστες εκ δυσμών και εξ ανατολών. Ιδιαίτερα υπό την οθωμανική κατοχή, πανομοιότυπα με τον Ελληνισμό της ηπειρωτικής Ελλάδος, η Ορθοδοξία, οι κοινοτικές δομές και η ντοπιολαλιά έφεραν τον κυπριακό Ελληνισμό αυτούσιο και ακμαίο έως και τα χρόνια της Βρεταννικής αποικιοκρατίας. Και εντός αυτού του καθεστώτος εκδηλώνεται την δεκαετία του 1950-1960 η μεγάλη του επανάσταση, η οποία αποτελεί μια αργοπορημένη έξαρση της διαρκούς ελληνικής επαναστάσεως, που ξεκινά από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα και τελειώνει δραματικά το 1922, με την καταστροφή του ιωνικού Ελληνισμού. Γιατί ο αγώνας της ΕΟΚΑ ήταν στην ουσία του το «στερνοπαίδι» της Μεγάλης Ιδέας, τόσο ακόμη ζωντανής, παρά την ήττα του 1922 και τον εμφύλιο σπαραγμό της δεκαετίας του 1940. Είναι τότε που σήκωσε ο μικρός Κύπριος ανάστημα απέναντι στον αυτοκρατορικό δυνάστη και κατέστη σύμβολο όχι μόνον του αγωνιζόμενου Έλληνα αλλά και του παγκόσμιου αντι-αποικιοκρατικού αγώνα, που πλημμύριζε τον λεγόμενο τρίτο κόσμο. Ήταν τότε που ο «πολιτισμένος» Βρεταννός απαγχόνιζε σχολιαρόπαιδα, γιατί διεκδικούσαν τη ταυτότητά τους. Κοιτώντας πίσω και συγκρίνοντας με το κενό του σήμερα, αναρωτιέσαι πόσοι άραγε σκοτεινοί αιώνες μας χωρίζουν από τον Αυξεντίου και τον Παλληκαρίδη; Ποιά ύπουλη μηχανή αλλοτρίωσε τα μυαλά και τις ψυχές των ανθρώπων; Η εξαρτημένη μετεμφυλιακή ελληνική πολιτική τάξη, παρά το αγνό πάθος που πυρπολούσε τις καρδιές των Ελλήνων, και οι κυρίαρχες, αντιφατικές εν πολλοίς, προσωπικότητες στην ίδια την Κύπρο, κάτω από το βάρος αντικειμενικών δυσκολιών και υποκειμενικών λαθών, 47
δεν μπόρεσαν να οδηγήσουν στην περιπόθητη Ένωση. Από λάθος σε λάθος και από παγίδα σε παγίδα, ήδη από την Τριμερή του 1955, έθαψαν την αυτοδιάθεση και άνοιξαν το δρόμο στον Αττίλα. Η Τουρκία, με Βρεταννική, αρχικώς, και Αμερικανική υπόδειξη, υστερότερα, με μοχλό και όργανο την Τουρκοκυπριακή μειονότητα, θα εκινείτο προς την κατάκτηση του νησιού, το οποίο ουδείς από τους παράγοντες της διεθνούς σκηνής δεν επιθυμούσε να δει ολόκληρο στην Ελληνική επικράτεια. Γιατί όλοι γνωρίζουν αυτό που εμείς θέλουμε να αγνοούμε, ότι με την Κύπρο ο Ελληνισμός παύει να περιορίζεται σε μια βαλκανική ψηφίδα, ένα ημι-προτεκτοράτο. Με την Κύπρο η Ελλάδα αναπληρώνει, εν μέρει, την απώλεια της ανατολικής ακτής του Αιγαίου και ανάγεται σε δύναμη της Ανατολικής Μεσογείου. Εκεί που ελέγχονται οι πύλες της Ασίας και της Αφρικής. Με όποιες προϋποθέσεις και περιορισμούς θέλει κάποιος να θέσει, στην περίπτωση μιας πλήρους ανεξάρτητης Κύπρου, ως δεύτερου Ελληνικού κράτους, ο Ελληνισμός με την Κύπρο θα έκανε το ιστορικό του άλμα. Αυτή η προοπτική έπρεπε, πάσει θυσία, να αποτραπεί. Και προς τούτο κινήθηκαν «θεοί και δαίμονες». Όποιος, επομένως, σκύψει στα πολιτικά τεκταινόμενα που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα από την δεκαετία του 1950 μέχρι και το 1974, και δεν θελήσει να τα συνδυάσει άμεσα με τα όσα συμβαίνουν στην Κύπρο και περί την Κύπρο, δεν πρόκειται να εξαγάγει κανένα έγκυρο συμπέρασμα. Από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή μέχρι την Αποστασία, το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών και την ανατροπή Παπαδοπούλου από τον Ιωαννίδη μέχρι και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, όλα συνδέονται με την Κύπρο. Μετά το 1974, την εισβολή και την κατοχή από την Τουρκία, συνεχίζεται μια μόνιμη διολίσθηση, μια σειρά από επώδυνους συμβιβασμούς, που κάθε φορά ρίχνουν τον πήχη χαμηλότερα –εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως με το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα και την είσοδο της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και από αυτά, όμως, το μεν ένα βάλτωσε στο φιάσκο των S-300 και το δεύτερο τείνει να ακυρωθεί από ένα ακατανόητο αίσθημα ραγιαδισμού, που από τη δεκαετία του 1990 έχει αρχίσει να φουντώνει μεταξύ των ελίτ σε Ελλάδα και Κύπρο, παράλληλα με την θριαμβευτική υποδοχή των ιδεών και κυρίως των προϊόντων της παγκοσμιοποίησης. Έτσι, ο κατακτητής έγινε ο επίσημος, έντιμος και ειλικρινής συνομιλητής και ο κατακτημένος κατέστη ο ένοχος για την μη λύση. Η παραχώρηση στον Τουρκικό επεκτατισμό ολοένα και περισσοτέρων ανταλλαγμάτων οδήγησε στην σταδιακή απομείωση της κυριαρχίας της Κύπρου και στο κατάπτυστο σχέδιο Annan. Σχέδιο που, 48
κατά τρόπο σκανδαλώδη, στηρίχθηκε από Κυπρίους και Ελλαδίτες, οι οποίοι δεν ζήτησαν ποτέ συγγνώμη γι’ αυτό. Σχέδιο που κατέλυε την Κυπριακή Δημοκρατία, έκανε τον Τούρκο κυρίαρχο όλου του πληθυσμού, τους Αμερικανοβρεταννούς κατόχους όλων των γεωστρατηγικών πλεονεκτημάτων του νησιού και, το κυριώτερο, άνοιγε το δρόμο για τον οριστικό αφελληνισμό του. Οι Κύπριοι, ευτυχώς, το αντελήφθησαν, και με μια ηγεσία που είχε βγει από τα σπλάχνα της ΕΟΚΑ, όπως ήταν ο Τάσσος Παπαδόπουλος, απέρριψαν το βδέλυγμα. Όπως γνωρίζουμε, όμως, αυτοί οι σχεδιασμοί είναι πάντοτε μακροχρόνιοι, και μια «ατυχία» δεν είναι ικανή να σταματήσει την πορεία προς τον τελικό στόχο. Ιδίως αν υπάρχουν οι πάντα πρόθυμοι να την υπηρετήσουν. Έτσι, μετά από την Ελληνική χρεωκοπία, που υποβίβασε την Ελλάδα σε μια χώρα οιονεί παρία του διεθνούς συστήματος, ακόμη πιο εξαρτημένη και αναξιόπιστη, μετά από την χρεωκοπία της Κυπριακής οικονομίας, μετά από την ανάδυση μιας νεο-οθωμανικής Τουρκίας, επανέκαμψε και η νέα πρωτοβουλία «επίλυσης» του προβλήματος. Αυτήν την φορά με πιο προσεκτικά βήματα, για να μην επαναληφθούν τα λάθη του «Σχεδίου Annan», με τόνους τεχνητής αισιοδοξίας, αλλά πάντα με την ίδια Τουρκική αδιαλλαξία. Το τυρί στη φάκα τώρα ονομάζεται «φυσικό αέριο» μαζί με λοιπά οφέλη, τα οποία πρέπει να πείσουν τους ιθαγενείς για να συμφωνήσουν στο αδιανόητο, να πουλήσουν την πατρίδα τους. Πάλι «θεοί και δαίμονες», κάθε προέλευσης, έχουν πέσει πάνω στην Κύπρο, για να την πείσουν. Για ένα σχέδιο, που, όπως διαφαίνεται, είναι τρισχειρότερο από το «Annan». Με στρατό κατοχικό εσαεί εντός του νησιού, με εκ περιτροπής ανά δυόμιση χρόνια Ελληνοκύπριο και Τουρκοκύπριο πρόεδρο. Ένα σχέδιο που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην δημιουργία ενός χριστιανο-μουσουλμανικού βιλαετιού, εποπτευόμενου από την Άγκυρα, ένα προοίμιο για ό,τι αναμένει και την Ελλάδα, αν συνεχιστεί η παρούσα κατηφόρα. Ως εκ τούτου, αυτό που διακυβεύεται πλέον για τον Ελληνισμό, σε Κύπρο και Ελλάδα, είναι το ίδιο το αποτέλεσμα της προ δύο σχεδόν αιώνων, εθνικοαπελευθερωτικής της επανάστασης, το οποίο κινδυνεύει να διαλυθεί από ανάξιους επιγόνους. Ίσως μάλιστα να μιλάμε για κάτι ακόμη πιο σκληρό, για την ύπαρξη του ίδιου του Ελληνισμού. Διότι οι συνέπειες της επικείμενης υποδούλωσης θα είναι μόνιμες, καθώς έχουν εξαντληθεί οι διαθέσιμες δυνάμεις του Έθνους. Αυτός είναι και ο λόγος που η μάχη σε Κύπρο, Αιγαίο, Θράκη, Αθήνα, είναι μάχη για την ίδια την ύπαρξή μας, ενιαία και αδιάσπαστα, και κάθε ήττα, σε κάθε σημείο, θα είναι μοιραία για το μέλλον όλων μας. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Κύπρος: ένα θαύμα 900 ετών του Μιχάλη Α. Μελετίου
Έ
νας δάσκαλος συνήθιζε να διδάσκει τους μαθητές του στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Όταν είχε να τιθασεύσει κάποιον μαθητή με υπερβολικά δυσήνιο πνεύμα, συνήθιζε να του υποβάλλει την εξής ερώτηση: «Τι είναι αυτό το τόσο σημαντικό που σου αποσπά την προσοχή και δεν μπορείς να συγκεντρωθείς»; Ο ατίθασος μαθητής απαντούσε σχεδόν ενστικτωδώς ότι τον αποσυντόνιζαν οι περαστικοί και οι λογής–λογής ήχοι που περιέλουζαν μεθυστικά τον χώρο. Τότε, ο δάσκαλος υπέβαλλε την ακόλουθη ερώτηση: «Τι βλέπεις»; Ο μαθητής πάντοτε απαντούσε ότι βλέπει (μα τι άλλο;) τους περαστικούς, την λατέρνα, τους ζογκλέρ, τους ζητιάνους. «Τότε δεν ξέρεις να βλέπεις ακόμα» απαντούσε αυστηρά ο δάσκαλος. «Αυτό που θα έπρεπε να βλέπεις, είναι η Ακρόπολη. Αυτό είναι το πιο σημαντικό στοιχείο αυτού του χώρου. Αυτή δεσπόζει εδώ. Όλα τα υπόλοιπα που ανέφερες, υπάρχουν απλά για να σου συσκοτίζουν την κρίση». Μια γνωστή μέθοδος που εφαρμόζεται από τους δημοσιογράφους ή τους πολιτικούς για να πλήξουν την φήμη ενός δημοσίου προσώπου, ενός θεσμού ή μιας καλά παγιωμένης αντίληψης, είναι με το να αποφεύγουν να κάνουν ξεκάθαρες αναφορές σε αυτά. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Αποφεύγουν δε πολύ επιμελώς να λένε τα ονόματα. Λένε, για παράδειγμα, «ο κύριος υπουργός», «ο πρόεδρος της Βουλής», «οι συγκεκριμένες απόψεις», «τα ήδη γνωστά» και άλλα παρόμοια, χωρίς να γίνεται ποτέ αναφορά στα ονόματα των προσώπων ή των καταστάσεων. Έτσι, ο κόσμος, σιγά–σιγά, λησμονεί να αναζητεί τις πιο σημαντικές παραμέτρους που απαιτούνται για να κατανοήσει μια δεδομένη κατάσταση. Σιγά–σιγά, όπως ο μαθητής της πιο πάνω ιστορίας, αρχίζει να παρατηρεί τα επουσιώδη. Εν τέλει, αρχίζει να καθορίζει την σκέψη και τις συμπεριφορές του με βάση αυτά. Στην πραγματικότητα, η εν λόγω τακτική των μη συγκεκριμένων αναφορών αποτελεί έναν ανέντιμο “new age” εξοστρακισμό, που αιτιολογείται και πηγάζει εκ της de facto εξουσίας και ελέγχου της κοινής γνώμης από τα ΜΜΕ και τους έχοντες τον έλεγχο του μεγαλυτέρου τμήματος της πολιτικής νομής. Μια παρόμοια μέθοδος μη αναφοράς σε ένα ξεκάθαρο πλαίσιο, εφαρμόζεται τον παρόντα καιρό και σε καθετί που μπορεί να έχει σχέση με τα εθνικά μας θέματα. Αποφεύγεται, με τρόπο ιδιαίτερα επιτηδευμένο, να ενημερωθούν με σαφήνεια οι πολίτες, και επικρατεί μια ύποπτη ατμόσφαιρα συσκότισης και σιωπής. Μάλιστα, όταν γίνονται κάποιες αναφορές, έχει κανείς την 49
αίσθηση ότι αυτές περιβάλλονται από μια αχλύ αποδοκιμασίας, αμηχανίας, ελαφράς υποτίμησης, ακόμα και απογοήτευσης. Αυτή η τακτική αποτελεί μέγα λάθος! Και αυτό διότι πλάθονται συνειδήσεις. Ήδη, αυτή η τακτική άρχισε να έχει επιπτώσεις πάνω στην ψυχολογία του μέσου πολίτη. Από αυτό το παιχνίδι, δεν γλίτωσε ασφαλώς ούτε το Κυπριακό. Δυστυχώς, άτομα με θέση ευθύνης, των οποίων ο λόγος επηρεάζει τις γνώμες των πολιτών, δεν στέκονται στο ύψος των περιστάσεων και δυναμιτίζουν την πάντοτε αναγκαία ομόνοια και αγαστή συνεργασία που πρέπει να συντροφεύει τις σχέσεις Αθηνών–Λευκωσίας. Μετά λύπης, παρατηρούμε ότι παρά τις τόσο κρίσιμες ημέρες που περνά η γεωπολιτική μας γειτονιά, και παρά τις τόσο κρίσιμες συνομιλίες που έγιναν τόσο στο Μον Πελερέν όσο και στην Γενεύη για την επίλυση του Κυπριακού προβλήματος, εν τούτοις τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης βάλθηκαν να καλλιεργήσουν ένα κλίμα έντονης δυσπιστίας, που δυναμιτίζεται καθημερινά μέχρι και με ψευδείς ειδήσεις (που έχουν κατακλείσει το διαδίκτυο αλλά και όχι μόνον αυτό). Έτσι, συσκοτίζεται η κρίση των πολιτών, όπως οι περαστικοί και οι επαίτες της Διονυσίου Αρεοπαγίτου συσκότισαν την κρίση του μαθητή. Το βασικό, όμως, είναι η Ακρόπολη και ό,τι αυτή συμβολίζει για τον Ελληνισμό. Μέλημά μας πρέπει να είναι η διαχρονικότητα. Η επιβίωση του έθνους εις το διηνεκές. Κεντρικό ρόλο σε αυτήν την μάχη, διαδραματίζει ο δάσκαλος. Δάσκαλος των λαών είναι η μνήμη και ο παραδειγματισμός από τα περασμένα. Όχι για να γίνεις σωβινιστής· για να μην υποπέσεις στα ίδια σφάλματα. Για να έχεις υπομονή. Για να αναγνωρίζεις τον εχθρό από τον φίλο. Γιατί δεν βλέπουμε και την περίπτωση των Εβραίων; Αυτοί έλεγαν για 2000 χρόνια «και του χρόνου στην Ιερουσαλήμ». Και κάποτε πήγαν! Αν δούμε την ιστορία του 20ου αιώνα, θα δούμε ότι, όποτε η Ελλάς ήταν σε εξαιρετικά δυσμενή θέση, είχαμε ραγδαίες εξελίξεις στο Κυπριακό. Πρώτα ήταν το 1955-59. Η Κύπρος ξεκίνησε τον αγώνα της πολυπόθητης Ένωσης, ενώ η Ελλάς προσπαθούσε να ανασάνει από τις πληγές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου. Διαπραγματευτικά ήταν παντελώς ανίσχυρη. Κατά δεύτερον, το 1974, με τις τόσες προδοσίες, η Ελλάς προσπαθούσε να ορθοποδήσει μετά από μια δικτατορία, ενώ η Κύπρος ζούσε το δράμα της τουρκικής εισβολής με τα σκιώδη πολιτικά παρασκήνια. Σήμερα, που η Ελλάς και πάλι βρίσκεται στο καναβάτσο, η Κύπρος τρέχει για λύση. Η Ιστορία το έδειξε καθα50
ρά: όταν η Ελλάδα είναι ανίσχυρη, η Κύπρος θρηνεί και συρρικνώνεται. Ας μας γίνει αυτό μάθημα επιτέλους. Η Ελλάδα και η Κύπρος είναι, είτε το θέλουν κάποιοι είτε όχι, οντότητες αλληλοεξαρτώμενες! Το ζήτημα της ταυτότητας υπερβαίνει κατά πολύ τα γεγονότα της τρέχουσας επικαιρότητας και δεν μπορεί να αντικατασταθεί με κατασκευασμένες αλήθειες ή με αδυναμία της αντιμετώπισης των φαντασμάτων του παρελθόντος. Οι Κύπριοι, παρ’ ότι αληθινοί πατριώτες οι περισσότεροι, παρ’ ότι αισθάνονται Έλληνες μέχρι το μεδούλι τους (και έτσι είναι), εν τούτοις, λόγω έλλειψης μιας στιβαρής και ρεαλιστικής ιδεολογίας για το ποια θα πρέπει να είναι η επιδίωξή τους στα εθνικά θέματα, άρχισαν να ανοίγουν κερκόπορτες ιδιαίτερα επικίνδυνες. Άρχισαν ορισμένοι να έχουν την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να επιβιώσουν στο αφιλόξενο γεωπολιτικό τοπίο της Ανατολικής Μεσογείου εντελώς μόνοι τους. Θεωρώ ότι η ψευδαίσθηση αυτάρκειας που άρχισε να δημιουργείται μέσα στα μυαλά ορισμένων Κυπρίων, εξυπηρετεί κατά έναν φαύλο τρόπο και τις ανεπαρκέστατες εν Ελλάδι κυβερνήσεις. Όταν το Εθνικό Κέντρο δεν μπορεί να πετύχει στην εξωτερική πολιτική σχεδόν τίποτα για τον εαυτό του, όταν το Εθνικό Κέντρο φέρει χαίνουσες πληγές σε όλο του το εσωτερικό, όταν τα πάντα σχεδόν τελούν υπό διάλυση, το Κυπριακό μοιάζει σαν ένα ακόμα «βαρίδι στον λαιμό του». Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε την συζήτηση αναλύοντας το τρέχον γεωπολιτικό status της περιοχής μας, σε συνάρτηση με την συνεχιζόμενη ύφεση στην Ελλάδα και την παράλληλη οικονομική ανάκαμψη της Κύπρου. Κάτι τέτοιο, όμως, θα ήταν μάταιο. Ο κόσμος βαρέθηκε από αυτές τις αναλύσεις. Ο κόσμος θέλει να ατσαλώσει το φρόνημά του για να αντέξει στις στενωπούς που έρχονται. Ο κόσμος θέλει να ξανανιώσει μέσα του το τι σημαίνει να είσαι Έλληνας! Η Κύπρος αποτελεί ένα εξαίσιο μέρος για να γίνει μια τέτοια υπενθύμιση. Μια από τις πιο ηχηρές αποδείξεις δια του λόγου το ασφαλές, έδωσε ο Γιώργος Σεφέρης εδώ και πάνω από μισό αιώνα. Το 1953, ο Γιώργος Σεφέρης επισκέφθηκε για πρώτη φορά το νησί της Αφροδίτης. Με την βοήθεια των Ευαγγέλου Λοΐζου και του ζωγράφου Αδαμάντιου Διαμαντή, διατρέχει το νησί και γίνεται μάρτυρας μιας αλήθειας που, όπως παραδέχτηκε και ο ίδιος, είχε από παιδί να δει. Αυτή η αλήθεια ήταν ότι η Κύπρος είναι γη Ελληνική. Θα σημειώσει έτσι στο ημερολόγιό του: «Από εδώ νιώθει κανείς την Ελλάδα (ξαφνικά) ευρύχωρη, πιο πλατιά. Το αίσθημα πως υπάρχει ένας κόσμος ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τα πλεονεκτήματα της ελληνικής πλευράς που μιλά ελληνικά, είναι Ελληνικός. Που δεν εξαρτάται από την Ελληνική Κυβέρνηση, και το τελευταίο τούτο συντελεί στο αίσθημα αυτής της ευρυχωρίας». Το πλέον όμως συγκλονιστικό της καταγραφής του Σεφέρη γίνεται όταν διαπιστώνει ότι οι Βρεταννοί εφαρμόζουν απάνθρωπες και ύπουλα βάναυσες συμπεριφορές εναντίον των Κυπρίων, αφού έχουν βαλθεί με την προπαγάνδα τους ν’ αλλοτριώσουν την Ελληνική τους συνείδηση. Ο θυμός του ήταν απερίγραπτος. Δεν μπορούσε να το διαχειριστεί. Έτσι, μίλησε η ποιητική του φλέβα: «Υπάρχουν σε μια γωνιά της γης 400 χιλιάδες ψυχές από την καλύτερη, την πιο ατόφια Ρωμιοσύνη, που προσπαθούν να τις αποκόψουν από τις πραγματικές τους ρίζες και να τις κάνουν λουλούδια θερμοκηπίου. Σ’ αυτή τη γωνιά της γης δουλεύει μια μηχανή που κάνει τους Ρωμιούς σπαρτούς-Κυπρίους- όχι Έλληνες, που κάνει τους ανθρώπους μπαστάρδους με την εξαγορά και την απαθλίωση των συνειδήσεων, με τις κολακείες των αδυναμιών ή των συμφερόντων.» Και συνεχίζει με τα πολύ αποκαλυπτικά, που έχουν ασφαλώς πάγια ισχύ: «Το να αναγνωρίσει ο κόσμος ο ελεύθερος, με τον οποίο συνταχθήκαμε (μαζί μ’ αυτόν και η Βρεταννία) ότι οι Κύπριοι είναι Έλληνες καθαρά και (…) τίμια είναι ένα πράγμα (…) που δεν έχει σχέση (…)
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
με τα ζητήματα ασφάλειας (…) ούτε με αλλαγή κυριαρχικών δικαιωμάτων». Θεωρούσε ο ποιητής ότι στην Κύπρο τελείται ένα θαύμα. Το γεγονός ότι ο Κυπριακός λαός παρέμεινε πιστός στις αξίες του, πιστός στην ταυτότητά του ανεξαρτήτως κόστους, παρά το γεγονός ότι ζούσε για 900 χρόνια κάτω από συνεχή και σκληρή ξένη κυριαρχία! Απ’ ό,τι φαίνεται όμως, ό,τι δεν κατάφεραν τα 900 χρόνια ξένης κατάκτησης, επιχείρησαν να το κάνουν στα 50 χρόνια της αυτοδιοίκησης κάποιοι ανεκδιήγητοι τύποι (αλλά και έντυπα), εγχώριοι μα και αλλοδαποί, που επενδύουν στην διχόνοια. Όμως, την απόφαση της όποιας λύσης θα την πάρει ο Κυπριακός λαός με την ψήφο του σε δημοψήφισμα. Επομένως, οι υγιείς δυνάμεις της Ελλάδος και της Κύπρου πρέπει να αφιερώσουν τις προσπάθειές τους στην αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών, για να αναχαιτιστεί ο παραλογισμός και ο πάντοτε επιζήμιος φανατισμός. Μέχρι να πραγματοποιηθεί όμως αυτό, έχουμε ευτυχώς ως ασφαλιστική δικλείδα σωτηρίας την αδιαλλαξία των Τούρκων. Μας δίνουν απλόχερα χρόνο να παραδειγματιστούμε για να ισχυροποιήσουμε τις θέσεις μας. Και, πράγματι, ποτέ δεν είναι αργά να μάθουμε από τα λάθη μας…
51
Το Κυπριακό Παράδειγμα του Νέστορα Κουράκη
Π
ρόσφατα είχα την ευκαιρία να βρεθώ και πάλι στην Κύπρο για εκπαιδευτικούς λόγους. Διαβάζοντας τις Κυπριακές εφημερίδες, παρακολουθώντας τις ειδήσεις στην τηλεόραση και, κυρίως, συζητώντας με Κυπρίους συναδέλφους, εντυπωσιάσθηκα άλλη μια φορά από το επίπεδο πολιτικής ωριμότητας και το συναινετικό πνεύμα που διέπει την νοοτροπία των αδελφών Κυπρίων για το ξεπέρασμα κρίσιμων καταστάσεων. Έτσι, ενώ στην Ελλάδα ακούμε ότι χάνουμε επένδυση δύο δισεκατομμυρίων ευρώ, διότι Δασαρχείο, Εφορία, Εκκλησία Ζακύνθου, Πολεοδομία και ΟΑΕΔ έχουν βαλθεί να «κυνηγήσουν» τον βαθύπλουτο εμίρη του Κατάρ, που θέλησε να εγκατασταθεί και να κάνει επενδύσεις στην Ελλάδα, αντίθετα στην Κύπρο
52
υποδέχθηκαν «μετά βαΐων και κλάδων» τον Αιγύπτιο επενδυτή Naguib Sawiris, που προτίθεται να δημιουργήσει, σε κοινοπραξία με Κυπρίους, εγκαταστάσεις πολυτελούς μαρίνας και τουριστικού οικισμού στην περιοχή της Αγίας Νάππας (κυπριακές εφημερίδες της 1.10.2016). Και ακόμη, ενώ στην Ελλάδα συμπολίτευση και αντιπολίτευση διαπληκτίζονται συνεχώς, χωρίς σχεδόν ποτέ να μπορούν να ψηφίσουν από κοινού ένα νομοσχέδιο (φωτεινές εξαιρέσεις ευρείας υπερψήφισης, που επιβεβαιώνουν όμως τον κανόνα, είναι ο νόμος 4009/2011 για την Ανώτατη Παιδεία και ο νόμος 4336/2015 για το τρίτο μνημόνιο), αντίθετα στην Κύπρο μαθαίνουμε ότι η αξιωματική αντιπολίτευση, δηλαδή το κομμουνιστικό κόμμα ΑΚΕΛ, είναι «θετικό για τα τρία υφυπουργεία που προτείνει το κυβερνών κόμμα [ΔΗ.ΣΥ]» (εφημερίδα «Σημερινή» της 30.9.2016, σελ. 10). Κύπριοι συνάδελφοι μου εξήγησαν ότι, κατά τα τελευταία χρόνια, τα κόμματα της αντιπολίτευσης στην Κύπρο, ιδίως δε το ΑΚΕΛ, σπάνια φαίνεται να ξεπέρασαν κάποια επιβεβλημένα όρια ως προς τον τρόπο με τον οποίο ασκούν τον κοινοβουλευτικό έλεγχο προς την κυβέρνηση. Τα κόμματα αυτά απέφυγαν, έτσι, συστηματικά να παροτρύνουν τον κόσμο να κατέβει στους δρόμους και να λειτουργήσει με διάθεση ανομίας. Γι’ αυτό, άλλωστε, η αντιμετώπιση του εγκλήματος στην Κύπρο γίνεται με αυστηρότητα από πολίτες, κόμματα, νομοθέτη και δικαστικές αρχές: ακόμη και για καταδίκη δύο μηνών φυλάκισης, μπορεί ο καταδικαζόμενος να βρεθεί στη φυλακή. Επίσης, για παρόμοιους λόγους συναινετικής αντιπολίτευσης, η Κύπρος κατάφερε να εξέλθει από το ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τα πλεονεκτήματα της ελληνικής πλευράς μνημόνιο μέσα σε τρία μόλις χρόνια, και μάλιστα με πολύ καλούς δείκτες στην οικονομία της, τον Μάρτιο 2016. Βέβαια, σημαντικό ρόλο για την βελτίωση της κατάστασης διαδραμάτισε και το ίδιο το μνημονιακό πρόγραμμα, που περιείχε λιγώτερη επιβολή φόρων και περισσότερη μείωση δημοσίων δαπανών, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στην Ελλάδα τα τελευταία έξι χρόνια. Από την άλλη πλευρά, είναι γεγονός ότι σοβαρά προβλήματα της πραγματικής οικονομίας δεν έχουν επιλυθεί ακόμη, καθώς συνεχίζουν να υπάρχουν υψηλοί δείκτες ανεργίας, κόκκινων δανείων και χρέους. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση πηγαίνει σαφώς προς το καλύτερο, και αυτό φάνηκε και από την θετική ψήφο με την οποία εκφράσθηκαν οι Κύπριοι πολίτες, που ανέδειξαν και πάλι πρώτο κόμμα το κυβερνών ΔΗ.ΣΥ, έστω και με μειωμένο ποσοστό, τον Μάϊο 2016. Μπορεί λοιπόν οι αδελφοί Κύπριοι να ακούν την ίδια με εμάς μουσική, να έχουν ψηλά στις επίσημες τελετές την Ελληνική σημαία, να χρησιμοποιούν εν πολλοίς τις ίδιες με εμάς παροιμίες (π.χ. «Καλομελέτα τζιέρκεται») και να εμφανίζουν, γενικώτερα, τυπικές ελληνικές συνήθειες, ακόμη και όταν αυτές έχουν αρνητικό πρόσημο (π.χ. πελατειακές σχέσεις, που ενθαρρύνονται από τα κόμματα). Ωστόσο, λόγω του Τουρκικού κινδύνου, οι Κύπριοι βρήκαν από ενωρίς (ιδίως μετά την τουρκική εισβολή του 1974) ένα σημείο συνεννόησης μεταξύ τους, Κυβέρνηση και Αντιπολίτευση, δεξιοί, κεντρώοι και αριστεροί, έτσι ώστε να υπάρχουν στην κοινωνία κανόνες που να γίνονται σεβαστοί, να επικρατεί στην πολιτική ζωή ήπιο κλίμα και εν τέλει να πρυτανεύει στη σκέψη όλων, μακριά από λαϊκισμούς, ιδεοληψίες και φοβίες για πολιτικό κόστος, το λεγόμενο κοινό συμφέρον, αυτό που κατά τον Αριστοτέλη αποτελεί τη λυδία λίθο για να διακρίνονται τα ορθά πολιτεύματα από τις παρεκβάσεις τους (πρβλ. Αριστοτέλους Πολιτικά Γ΄ 1279 a 28 επ. και 1282 b17 επ.). Στα Απομνημονεύματά του για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και ειδικώτερα στο 21ο κεφάλαιο, όπου γίνεται αφήγηση για τα Δεκεμβριανά στην Ελλάδα, ο Winston Churchill αρχίζει τις αναπτύξεις του με τις εξής σκέψεις (τόμος 6, σελ. 105 επ. στις εκδ. Γκοβόστη σε μετάφραση Γιάννη Καστανάρα): «Οι Έλληνες ανταγωνίζονται τους Εβραίους για το ποιά από τις δύο φυλές είναι η πιο πολιτικοποιημένη στον κόΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
σμο. Ανεξάρτητα από το πόσο άθλιες είναι οι συνθήκες της ζωής τους ή πόσο κινδυνεύει η χώρα τους, αυτοί είναι πάντα χωρισμένοι σε πολλά κόμματα, με πολλούς αρχηγούς, οι οποίοι μάχονται μεταξύ τους με ένα απεγνωσμένο πάθος […] Καμμία άλλη φυλή δεν έχει αφήσει τόσο έντονα τα σημάδια της στον κόσμο όσο αυτές οι δύο. Η ικανότητά τους για επιβίωση είναι μοναδική, παρά τους ατέλειωτους κινδύνους και τα δεινά που έχουν υποστεί από εξωτερικούς εχθρούς και που μπορούν να συγκριθούν μόνο με τις δικές τους ακατάπαυστες διενέξεις, φιλονικίες και βίαιες αναταραχές […] Πέρασαν ολόκληροι αιώνες ξένης κυριαρχίας και απερίγραπτης και διαρκούς καταπίεσης και όμως παρέμειναν ζωντανές, δραστήριες κοινότητες και δυνάμεις στον σύγχρονο κόσμο, συνεχίζοντας τις εσωτερικές διενέξεις τους με μια ακόρεστη ένταση… ». Μπορεί, λοιπόν, και οι αδελφοί Κύπριοι να συνεχίζουν ενίοτε τις εσωτερικές τους διενέξεις με ακόρεστη ένταση. Ωστόσο, δεν φθάνουν σε υπερβολές, όπως αντίθετα συμβαίνει ακόμη και σήμερα στην Ελλάδα: αποφεύγουν τις αψυχολόγητες ενέργειες εναντίον επενδυτών. Είναι συγκρατημένοι στις πολιτικές τους αντιπαραθέσεις και στην εκπλήρωση των όποιων προσωπικών τους φιλοδοξιών για την κατάληψη της εξουσίας. Και δεν θέτουν σε αμφισβήτηση τους κοινωνικούς κανόνες και τους νόμους. Διαμορφώνουν έτσι ένα «Κυπριακό Παράδειγμα», το οποίο θα άξιζε να μελετήσουμε προσεκτικώτερα και εδώ στην Ελλάδα, ώστε να μπορέσουμε επιτέλους να εξέλθουμε κι’ εμείς από τη μέγγενη των μνημονίων και τα συνεχή αδιέξοδα.
53
Η Κύπρος ως γεωοικονομικός πόλος έλξης για το Ισραήλ
Η
ανάδειξη της γεωοικονομικής σημασίας της Ανατολικής Μεσογείου με την ανεύρεση μεγάλων υποθαλάσσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στις ΑΟΖ Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου και η ασφάλεια των αγωγών μεταφοράς του φυσικού αερίου στην Ευρώπη, οδηγούν στην επιτάχυνση της διαδικασίας επίλυσης του Κυπριακού. Οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρωπαϊκή Ένωση ασκούν πιέσεις σε Αθήνα, Λευκωσία και Άγκυρα για την επίλυση του Κυπριακού, ενώ στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρίσκεται η κατασκευή αγωγού από το Ισραήλ που θα διέρχεται από το Κυπριακό έδαφος, που αναμένεται να παίξει σημαντικό ρόλο στις ευμετάβλητες Tουρκο-ισραηλινές σχέσεις και να διαμορφώσει τις περιφερειακές συμμαχίες. Το ενδεχόμενο αυτό έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον πολλών διεθνών παικτών, τόσο σε επίπεδο κρατών όσο και σε επίπεδο εταιρειών, που επιθυμούν την εκμετάλλευση του Κυπριακού φυσικού πλούτου. Στο σημείο αυτό υπάρχει ένα μείζον ζήτημα που αφορά την ασφάλεια του Ισραήλ. Η Τουρκία παρουσιάζεται ως η πιο λογική αγορά για το Ισραηλινό φυσικό αέριο, ωστόσο το Ισραήλ θα παραμείνει μικρός παίκτης στην ενεργειακή αγορά της Τουρκίας, εφ’ όσον αδυνατεί να ανταγωνιστεί την Gazprom και άλλες εταιρείες. Εξ άλλου, εναντίον της συμφωνίας με την Τουρκία έχει ταχθεί ο υπουργός Άμυνας του Ισραήλ, Άβινγκτορ Λίμπερμαν, που είναι υπέρμαχος του άξονος Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ και του αγωγού East Med. Από την πλευρά της, η Κύπρος επενδύει στην στενή συνεργασία με το Ισραήλ και στη συγκρότηση στρατηγικού άξονα με την Ελλάδα στον αμυντικό και τον ενεργειακό τομέα. Ωστόσο, το σημείο που διαμορφώνει τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο είναι η πορεία των σχέσεων Ισραήλ και Τουρκίας, που επηρεάζονται άμεσα από τις εξελίξεις στο Κυπριακό. Η τακτική που υιοθέτησε η Ισραηλινή κυβέρνηση για να προσελκύσει εταιρείες υδρογονανθράκων εν όψει νέου γύρου αδειοδότησης επηρεάζει και την Κύπρο, υπό την έννοια ότι μια από τις επιλογές είναι η μεταφορά του αερίου με αγωγό προς την Τουρκία. Η Ισραηλινή πλευρά επέμεινε κατηγορηματικά στην θέση της πως, βάσει του διεθνούς δικαίου, δεν υπάρχει μηχανισμός για
54
του Γιάννη Χατζόπουλου την άσκηση βέτο όσον αφορά την διέλευση αγωγού φυσικού αερίου από την ΑΟΖ μιας χώρας και ότι για κάτι τέτοιο αρκούν μόνον μηχανισμοί συντονισμού μεταξύ Ισραήλ και Κύπρου. Μία από τις επιλογές του Ισραήλ για την εξαγωγή φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι να κατασκευαστεί ένας πολύ μεγάλος αγωγός από το Ισραήλ στην Κύπρο και από εκεί στην Ελλάδα. Αυτό το έργο είναι μακροχρόνιο (πέντε έως οκτώ χρόνια) και πολύ ακριβό. Άλλη μια επιλογή είναι η κατασκευή αγωγού από το βόρειο άκρο της Κύπρου και από κει απέναντι στην Τουρκία με κατεύθυνση την Ευρώπη. Την φτηνή αυτή λύση προκρίνουν οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες μεταξύ των οποίων η ΕΝΙ και η TOTAL, η DELEK, η ΒΡ και η BG, που επενδύουν στην αξιοποίηση των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου. Όμως, πριν την κατασκευή του αγωγού, προέχει η επίλυση του Κυπριακού. Για παράδειγμα, η κοινοπραξία της Ιταλικής ENI και της Γαλλικής TOTAL εκδήλωσε ενδιαφέρον και για το Οικόπεδο 6 στην Κυπριακή ΑΟΖ, για το οποίο η Άγκυρα ισχυρίζεται ότι εμπίπτει στην Τουρκική υφαλοκρηπίδα. Επίσης, η κυβέρνηση του Ισραήλ εξετάζει εναλλακτικά την εξαγωγή του ισραηλινού φυσικού αερίου μέσω αγωγού που θα διέρχεται από την Τουρκία. Όμως «αγκάθι» για την εφαρμογή αυτού του σχεδίου αποτελεί ότι ο αγωγός θα πρέπει να περάσει από το τμήμα της ΑΟΖ που βρίσκεται στο Tουρκοκυπριακό ψευδοκράτος, εξέλιξη που φυσικά θα «πάγωνε» τις σχέσεις του Ισραήλ με την Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελλάδα, αφού θα σήμαινε την αναγνώριση του ψευδοκράτους. Τέλος, η κατασκευή Tουρκο-ισραηλινού αγωγού μέσω Κύπρου θα σήμαινε την παράλληλη αποδυνάμωση του σχεδίου μεταφοράς του Ιρανικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, που επιθυμεί το Ισραήλ. Η Τουρκία μπορεί να αγοράσει φυσικό αέριο από τις πηγές της Ανατολικής Μεσογείου, είτε μέσω Κύπρου, είτε μέσω υποθαλάσσιου αγωγού από το «Λεβιάθαν» προς την Τουρκία. Και στις δύο περιπτώσεις αυτό προϋποθέτει την συναίνεση και την συνεργασία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Δίχως την «επίλυση» του Κυπριακού, η Τουρκία δεν δύναται να έχει πρόσβαση στις ενεργειακές πηγές της Ανατολικής Μεσογείου. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τα πλεονεκτήματα της ελληνικής πλευράς
Η Γεωοικονομία του Κυπριακού στον Νέο Δρόμο του Μεταξιού του Βασίλη Τρίγκα
Ε
λάχιστα είναι τα έθνη που μπορούν να καυχηθούν για την ιστορική τους συνέχεια ιστοριογραφώντας την δράση τους σε χιλιετίες και όχι σε αιώνες. Πολύ λιγώτερα δε, αυτά που έχουν γεννήσει καταστατικές αξίες παγκόσμιου πολιτισμού. Η Ελλάδα ανήκει σ’ αυτήν την ολιγομελή οικογένεια εθνών ή καλύτερα πολιτισμών που «υποκρίνονται ότι είναι έθνη-κράτη», πολιτισμών με ιστορικότητα και έμφυτο οικουμενισμό. Σκεφτείτε όμως τι απέγιναν τα μέλη αυτής της oικογένειας. Ενώ Ινδοί και Κινέζοι μαζί αντιστοιχούν σήμερα περίπου στην μισή ανθρωπότητα, ενώ οι Πέρσες αγγίζουν τα 100 εκατομμύρια, οι Έλληνες και μιλώ για Έλληνες με την έννοια του Καβάφη – την γλωσσική και την πολιτισμική, ενώ κάποτε έδρασαν σε ολόκληρα τα μήκη και τα πλάτη της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου και αποτελούσαν το ένα τρίτο σχεδόν του πληθυσμού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σήμερα περιορίζονται σε μία άκρη της χερσονήσου της Βαλκανικής: την ηπειρωτική Ελλάδα, και ένα νησί της Μεσογείου, την Κύπρο, πληθυσμιακά δε αντιστοιχούν σε ένα μικρό χωριό της οικουμένης. Η Κύπρος αποτελεί μάλιστα το τελευταίο γεωγραφικό αποτύπωμα του Ελληνικού πολιτισμού σε μια περιοχή παλαιόθεν Ελληνίδα –του Άργους συγγενής, λέγει ο Καβάφης, αναφερόμενος σε περιοχή της Συρίας–Μέσης Ανατολής. Και ενώ λοιπόν τα περασμένα μεγαλεία φέρνουν δάκρυα ανάμνησης, το βασανιστικό ερώτημα είναι Quo Vadis Hellenismus, ή όπως άκουσα χθες από έναν ευγενή συνδαιτυμόνα: τι μπορούμε να κάνουμε τώρα που πληθυσμιακά περιτριγυριζόμαστε από μια Τουρκία των 80 εκατομμυρίων με βιομηχανία και ακμάζουσα οικονομία. Εδώ ταιριάζει μία φράση ενός μεγάλου προσωκρατικού Ίωνος φιλοσόφου, του Ηρακλείτου: τα πάντα ρεί και ουδέν μένει. Ναι μεν η Τουρκία ακμάζει και ο πληθυσμός της αυξάνεται, αλλά μία άλλη χώρα ακμάζει και αναπτύσσεται πολύ ταχύτερα και σε πολλαπλάσια κλίμακα, αναδιατάσσοντας τις τάσεις της ιστορίας. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Η άνοδος ή μάλλον η επάνοδος της Κίνας σε κεντρική θέση στην Παγκόσμια Οικονομία και σταδιακά στην Παγκόσμια Γεωπολιτική, είναι η μεταβολή εκείνη που εισάγει νέες μεταβλητές στις στρατηγικές του Ελληνισμού και ιδίως στην γεωοικονομική προοπτική της Κύπρου. Είναι αυτή η επανάσταση στο εξωτερικό γεωοικονομικό περιβάλλον που πρέπει να εκμεταλλευτεί ο Ελληνισμός με σοφία και στρατηγική οξύνοια, ιδίως τώρα που η Κίνα διαθέτει τουλάχιστον 800 δισεκατομμύρια δολλάρια για την αναβίωση του δρόμου του μεταξιού. (Marshal Plan on Steroids). Η φράση που χρησιμοποιείται στα διεθνή φόρα – λόγω της επανάκαμψης της Κίνας ύστερα από τους δύο αιώνες απουσίας της- για να περιγράψει την κοσμοϊστορική αλλαγή, είναι ότι το οικονομικό κέντρο βάρους του πλανήτη μετατοπίζεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό στον Ειρηνικό. Το ορθώτερο, όμως, είναι ότι το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας μετατοπίζεται στην Μεσόγειο, διότι ακριβώς αυτό προωθεί ο νέος Δρόμος του Μεταξιού, ο οποίος επιχειρεί να ενώσει οικονομικά την Ευρασία, της οποίας η Μεσόγειος αποτελεί την φυσικό εμπορική δίοδο μέσα από το Σουέζ. Ο Δρόμος του Μεταξιού αποτελεί έναν πυλώνα υψηλής στρατηγικής της Κινεζικής ηγεσίας, διττής αποδόσεως για το μέλλον της Κίνας: πρώτον, αποσυμπιέζει την ένταση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες θεωρούν τον Ειρηνικό «δική τους θάλασσα», και δεύτερον αναπτύσσει το δυτικό τμήμα της Κίνας, το οποίο υπολείπεται από την εκρηκτική ανάπτυξη των παρα-ωκαιάνιων, περιορίζοντας τις αποσχιστικές τάσεις στην επαρχία Ξι-γιάνκ με τους μουσουλμάνους Ουιγούρους, καθώς και το Θιβέτ. Το Πεκίνο έχει ήδη θεσπίσει δύο χρηματοοικονομικά οχήματα, τα οποία θα χρηματοδοτήσουν τις υποδομές για τον νέο Δρόμο του Μεταξιού: το Silk Road Fund & the Asian Infrastructure and Investment Bank. (Ήταν δε ανέλπιστη η είσοδος της Βρεταννίας στην AIIB ως καταστατικό μέλος της τράπεζας πριν 55
από την Γερμανία ή την Γαλλία, και ενώ οι ΗΠΑ είχαν εκδηλώσει τις επιφυλάξεις τους.) Η ύπαρξη αυτών των χρηματοδοτικών οχημάτων σημαίνει ότι η Κίνα έχει μεν θεσπίσει την υψηλή στρατηγική και συγκεντρώσει τους κατάλληλους πόρους, αλλά δεν γνωρίζει και δεν έχει ακόμα συγκεκριμενοποιήσει τα συγκεκριμένα σχήματα στα οποία θα διαθέσει αυτούς τους πόρους. Εδώ λοιπόν βρίσκεται η ευκαιρία της Κύπρου, η οποία μπορεί λόγω θέσεως, εξωστρέφειας, και εμπορικού δαιμονίου των Κυπρίων να αποτελέσει το Χονγκ Κονγκ της Μεσογείου, προσελκύοντας σημαντικές επενδύσεις στον Δρόμο του Μεταξιού τόσο από την Κίνα όσο και από άλλους θεσμικούς επενδυτές. Είναι σημαντικό, όμως, σε αυτό το σημείο, να αναλύσουμε την Μεσογειακή–Ευρωπαϊκή διάσταση του Δρόμου του Μεταξιού και την θέση της Κύπρου. Η Κίνα είναι ήδη η τρίτη μεγαλύτερη εμπορική εταίρος της μεσογειακής κοινότητας, αφού δεκαπλασίασε τις εμπορικές ροές από 5 δις δολλάρια το 2001 σε 52 δις το 2015, ενώ σύντομα προβλέπεται να γίνει η σημαντικώτερη. Προεικονίζοντας την εκρηκτική εμπορική αύξηση με την Ευρώπη, η Κίνα έχει ήδη δομήσει ένα αποδοτικό δίκτυο μεταφορών και διαμετακομιστικών κέντρων με αιχμή του δόρατος στην Μεσόγειο το λιμάνι του Πειραιά, το οποίο σε μια επταετία μετατράπηκε από ένα περιφερειακό λιμάνι με 2% μερίδιο αγοράς, στο ταχύτερα αναπτυσσόμενο λιμάνι της Μεσογείου
56
με 13% μερίδιο αγοράς. Είναι δε έκδηλη η επιθυμία της Cosco για επένδυση σε Κυπριακά λιμάνια και ιδίως σε αυτό της Λεμεσού. Η ραγδαία αύξηση της εμπορικής κίνησης, λόγω της άνθισης της Κίνας, αποτυπώνεται στην διέλευση αυξανόμενων φορτίων από την διώρυγα του Σουέζ και τον θαλάσσιο δρόμο του Ειρηνικού. Εδώ όμως υπάρχει μία σημαντική προβολή στο μέλλον, την οποία δεν πρέπει να παραμελήσουμε. Ενώ τα εμπορικά φορτία αυξάνονται, ο αριθμός των containerships μένει σχεδόν στάσιμος, κάτι που σημαίνει ότι ναυπηγούνται ολοένα και μεγαλύτερα μεταγωγικά πλοία. Ο πρόεδρος της Αιγύπτου, Στρατηγός Σίσι, προβλέποντας την τάση γιά αδιάκοπη επέκταση του μεγέθους των μεταγωγικών πλοίων σε χρόνο ρεκόρ, αναβάθμισε την χωρητικότητα της διώρυγας του Σουέζ. Το νέο Σουέζ μπορεί να επιτρέπει την διέλευση σε πλοία τα οποία λόγω μεγέθους δεν μπορούν να πλεύσουν την διώρυγα του Παναμά, τόσο την παλαιά όσο και την νέα που θα εγκαινιαστεί το προσεχές καλοκαίρι! Η παρέμβαση Σίσι προκάλεσε μία «επανάσταση» στις παγκόσμιες εμπορικές ροές, διότι το εμπόριο Χονγκ Κονγκ-Νέας Υόρκης και ΣανγκάηςΝέας Υόρκης θα είναι πιθανότατα οικονομικώτερο να διέρχεται από τον Μεσογειακό δρόμο και όχι από τον Ειρηνικό! Είναι πασιφανές ότι η Κύπρος βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο, και της δίδεται η ευκαιρία να αναπτύξει πλήρως σημαντικούς τομείς υπηρεσιών αλλά και υψηλών τεχνολογιών. Μια πρόταση είναι η Κύπρος να εφαρμόσει το μοντέλο της Αιγύπτου και της Χιλής, δηλαδή να θεσπίσει ειδικές οικονομικές ζώνες με σταθερό φορολογικό περιβάλλον, οι οποίες θα προσεγγίσουν Κινεζικούς κολοσσούς τόσο στον τεχνολογικό όσο και στον τραπεζικό– χρηματοοικονομικό τομέα. Εδώ κάποιοι προσεκτικοί αναγνώστες θα σκεφτούν ότι ένα τέτοιο άνοιγμα της ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τα πλεονεκτήματα της ελληνικής πλευράς Κύπρου στον Δρόμο του Μεταξιού και την Κίνα θα οδηγούσε σε ρήξη με τις ΗΠΑ. Αυτή η αντίληψη είναι λανθασμένη. Οι ΗΠΑ είναι ο εγγυητής της φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων! Όσο δηλαδή δεν υπάρχει ψυχρός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας, οι επενδύσεις και οι εμπορικές σχέσεις δεν αποτελούν τομέα σύγκρουσης και έτσι η Κύπρος έχει πεδίο δόξας λαμπρό να καλωσορίσει πληθώρα επενδύσεων στον Δρόμο του Μεταξιού. Πώς αυτό το γεω-οικονομικό “pivot” της Κύπρου επηρεάζει το Κυπριακό; Πολύ απλά, η ανεξάρτητη δράση της Κυπριακής δημοκρατίας συνάδει με τα Κινεζικά συμφέροντα, λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ Άγκυρας–Πεκίνου, η οποία προέρχεται από αιώνες συγκρούσεων των Κινέζων με Τουρκικές φυλές, και η οποία συνεχίζεται στο παρόν με την ενίσχυση από την Τουρκία των αποσχιστικών τάσεων των Ουϊγούρων στην επαρχία Ξι-γιάνγκ της Κίνας. Είναι πρόσφατες δε οι επιθέσεις εθνικιστών Τούρκων σε Κινέζους τουρίστες στην Κωνσταντινούπολη, και η αγανάκτηση του Πεκίνου αλλά πολύ περισσότερο της Κινεζικής κοινωνίας. Αυτό, σε όρους λύσεως του Κυπριακού, σημαίνει ότι η Κίνα θα στηρίξει όχι μόνο την de jure ύπαρξη μιας ενωμένης Κυπριακής δημοκρατίας, αλλά και την de facto ανεξαρτησία αυτής, διότι η επιρροή της Άγκυρας στην περιοχή δεν συνάδει με τα Κινεζικά συμφέροντα.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι πρέπει να μάθουμε να ζούμε ειρηνικά με την Τουρκία και γιατί όχι να συνεργαζόμαστε και να βελτιώνουμε την ευρωστία των κοινωνιών μας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να απεμπολήσουμε κάθε δικαίωμα και κάθε προνόμιο να οραματιστούμε ένα λαμπρό μέλλον για τον Ελληνισμό ως μια κοσμοπολιτική δύναμη ισορροπίας και διάδρασης ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Είναι λοιπόν ο Δρόμος του Μεταξιού ένας από μηχανής θεός για την επίτευξη της ειρηνικής ανάπτυξης του Ελληνισμού και της γεωοικονομικής άνθησης της Κύπρου; Η φαινομενικά αντιφατική απάντηση είναι όχι ή για την ακρίβεια όχι ακριβώς. Ο Δρόμος του Μεταξιού αποτελεί έναν σημαντικό μεν αλλά εξωγενή παράγοντα! Έναν παράγοντα δεύτερης τάξεως –Second Order Condition. Όπως υποστηρίζει ο Κινέζος καθηγητής του πανεπιστημίου του Τσίνχουα Yan Xuetong, ένας από τους κορυφαίους 100 παγκόσμιους διανοούμενους κατά το περιοδικό Foreign Policy, είναι ότι οι πολιτισμοί ακμάζουν ή διολισθαίνουν στην αφάνεια λόγω ενδογενών αρχιτεκτονικών παραγόντων. Και ο αρχιτεκτονικώτερος παράγων όλων είναι η Πολιτική, κατά την αριστοτελική θεωρία ότι «κάθε κοινωνική πράξη είναι πολιτική». Είναι λοιπόν η πολιτική στρατηγική αυτή που μπορεί να μετατρέψει τον Δρόμου του Μεταξιού σε “deus ex machina” για την οικονομική ανασύνταξη του Ελληνισμού και την ευημερία της Κύπρου.
Η Nέα Πολιτική
ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΌ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας
> Όλη η αρθρογραφία της Νέας Πολιτικής > Ξεφυλλίστε τα παλαιότερα τεύχη του περιοδικού
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
www.neapolitiki.gr
57
Το νησί του μετάλλου του Γρηγόρη Βασδέκη
Τ
ο θέμα της Κύπρου ήταν πάντα ένα διεθνές θέμε την σειρά της προκάλεσε και την αστικοποίηση της μα μέσα σε διεθνή περιβάλλοντα. Από την χαΜεσοποταμίας. Περί το 3.000 π.Χ., η χρήση χαλκού ραυγή της ιστορίας και ακόμα πιο πριν, από ήταν πλήρως διαδεδομένη στην Εγγύς Ανατολή. Στο την λεγόμενη νεολιθική επανάσταση (γύρω στο 8.000 σημείο αυτό αρχίζει και η χαλκοκρατία στο Αιγαίο, με π.Χ.) και την αρχή της εποχής των μετάλλων (γύρω πρώτες τις Κυκλάδες. Η χρήση του ορείχαλκου ήταν στο 5.000 π.Χ), η Κύπρος ήταν στο κέντρο των εξεδιαδεδομένη στην δεύτερη χιλιετία, ενώ στην πρώτη λίξεων για δύο βασικά λόγους, που σε μεγάλο βαθμό χιλιετία ακολούθησε η ευρύτερη χρήση του σιδήρου. ισχύουν μέχρι σήμερα. Ο πρώτος είναι η γεωγραφιΤο όνομα Κύπρος, που επικράτησε μέσω των Ελκή της θέση, που την τοποθετεί στο σημείο ακριβώς λήνων από την εποχή του Ομήρου, δεν ήταν ούτε το που συναντώνται τρεις ήπειροι (Ασία, Αφρική και Ευπρώτο ούτε και το μοναδικό όνομα του νησιού. Στα Αιρώπη). Ο δεύτερος λόγος είναι η εγγύτητά της προς γυπτιακά μνημεία του Τούθμωσι Γ΄ (1.500 π.Χ.), η Κύτους πολιτισμούς εκείνους που σφράγισαν τις απαρχές προς φέρεται με το όνομα Asebi ή Jsj. Στις πινακίδες της ανθρώπινης ιστορίας και του πολιτισμού. Πρόκειτης Τελ ελ Αμάρνα εμφανίζεται με το όνομα Αλασία. ται βέβαια για τους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, Εδώ περιλαμβάνονται και επιστολές του βασιλιά της της Αιγύπτου και της Ελλάδας. Εδώ ξεκίνησε η γεωρΑλασίας προς τον Αμένοφι Δ΄ (περίπου 1385-1366) γία και η μόνιμη εγκατάσταση και, κατά την μεταλλογραμμένες σε βαβυλωνο-ασσυριακή γλώσσα. Σίγουκρατία, οι πρώτες αστικοποιήσεις και το συστηματικό ρα υπήρχαν και άλλα ονόματα. Το Ελληνικό όνομα εμπόριο. Ακριβώς σε αυτήν την περίοδο της μεταλλοΚύπρος το βρίσκουμε τόσο στην Ιλιάδα όσο και την κρατίας θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε μια εποπτική Οδύσσεια. Η αρχαιότερη επιγραφή που φέρει το όνομα ματιά, βοηθούμενοι από τους μύθους, τα παραμύθια Κύπρος ανάγεται στο 459 π.Χ. και τις θρησκευτικές ιδέες και εικόνες. Η ετυμολογία του ονόματος Κύπρος, επίσης, δεν είΑξίζει να σημειώσουμε ότι, όπως είναι ευρέως γνωναι βέβαιη. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι ρίζες του στό, το αγγλικό όνομα του χαλκού: copper, προκύπτει βρίσκονται στην λέξη των Σουμερίων για τον χαλκό από το λατινικό cuprum, λέξη η οποία με την σειρά της (zubar) ή του μπρούντζου (kubar), λόγω των μεγάπροέρχεται από το όνομα του νησιού της Κύπρου, όπου και εξορυσσόταν σε μεγάΟρυχείο χαλκού στον Αμίαντο. Η ρίζα του ονόματος λες ποσότητες κατά την ρωμαϊκή εποχή. Κύπρος πιθανώς πηγάζει από τα μεγάλα αποθέματα χαλκού που υπήρχαν στο νησί. Φαίνεται ότι ο χαλκός είναι το πρώτο από τα μέταλλα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος για την κατασκευή σκευών, εργαλείων και όπλων. Αυτό έγινε επειδή απαντά ως αυτοφυής και δεν απαιτεί μεταλλουργική διαδικασία για την παρασκευή του σε καθαρή μορφή. H χρήση καθαρού χαλκού ήταν γνωστή στην Μικρά Ασία από το 6.500 π.Χ., ενώ από τα μέσα της τέταρτης χιλιετίας π.Χ. άρχισε να αναπτύσσεται η μεταλλουργία, που
58
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
τα πλεονεκτήματα της ελληνικής πλευράς λων αποθεμάτων χαλκού που υπήρχαν στο νησί. Όπως ελέχθη, οι μεγάλες εξαγωγές χαλκού από την Κύπρο έδωσαν το λατινικό όνομα στον χαλκό μέσα από την φράση aes Cyprium (μέταλλο της Κύπρου), που αργότερα συντομεύτηκε και έγινε cuprum. Η Κύπρος είναι επίσης γνωστή ως το νησί της Αφροδίτης, αφού, κατά την Ελληνική μυθολογία, η θεά Αφροδίτη, γεννημένη από τον αφρό, είδε το φως στο νησί, κοντά στην Πέτρα του Ρωμιού στις ακτές της Πάφου. Η θεά έχει και το προσωνύμιο Κύπρις. Σύμφωνα με την Θεογονία του Ησιόδου, η Αφροδίτη γεννήθηκε όταν ο Κρόνος απέκοψε τα γεννητικά όργανα του πατέρα του Ουρανού και τα πέταξε στην θάλασσα. Από τον αφρό και το αίμα προήλθε η θεά και έτσι πήρε το όνομά της. Ήταν σύζυγος του Ήφαιστου, αλλά περιγράφεται ως ερωμένη του Άρη, με τον οποίο φέρεται ότι απέκτησε τον Έρωτα, το Δείμο και το Φόβο. Από πού έφθασε, όμως, η Αφροδίτη στις Ελληνικές ακτές; Σύμφωνα με τον Όμηρο, τον Ησίοδο και άλλους πρώιμους συγγραφείς, η θεά συνδέθηκε στενά με την Κύπρο. Η Οδύσσεια αναφέρει την Πάφο ως πατρίδα της θεάς, ενώ η Ιλιάδα θεωρεί το Κυπρίς ως το πιο κοινό επίθετό της. O Ησίοδος την αναφέρει ως Κυπρογενή και Κυθηρεία. Η αναζήτηση για την προέλευση της Αφροδίτης οπωσδήποτε δεν σταματά στην Κύπρο, ένα γνωστό
Tάλαντο χαλκού
σημείο σύντηξης των ανατολικών θρησκευτικών αντιλήψεων. Σχεδόν όλοι οι κορυφαίοι μελετητές συναινούν ότι η λατρεία της Αφροδίτης έφθασε αρχικά στην Ελλάδα από την Εγγύς Ανατολή. Πίσω από την μορφή της Αφροδίτης στέκεται η σημιτική θεά της αγάπης, η Ιστάρ–Αστάρτη. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται από τους ίδιους τους Έλληνες. Ο Παυσανίας έλεγε ότι οι Ασσύριοι ήταν οι πρώτοι από την ανθρώπινη φυλή που λάτρεψαν την Αφροδίτη Ουρανία. Ακολούθησαν οι λαοί της Πάφου στην Κύπρο, των Φοινίκων στην Παλαιστίνη, καθώς και ο λαός των Κυθήρων, που έμαθε την λατρεία της από τους Φοίνικες. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η Αφροδίτη είναι η κακιά πεθερά στο περίφημο παραμύθι του Έρωτα και της Ψυχής που μας διέσωσε ο Απουλήϊος. Πέτρα του Ρωμιού στις δυτικές ακτές της Κύπρου
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
59
Η Αφροδίτη της Μήλου
Ενδιαφέρουσες είναι οι αναλογίες μεταξύ διαφόρων ευρωπαϊκών παραμυθιών και μύθων με τα παραπάνω. Γιά παράδειγμα, το παραμύθι της Χιονάτης και η Σκανδιναυϊκή μυθολογία εμπεριέχουν τέτοιες αναλογίες. Οι νάνοι ασχολούνται με τα μέταλλα και από την άποψη αυτή παραπέμπουν αμέσως στον Ήφαιστο. Όπως ο νανισμός είναι κάποιο είδος αναπηρίας, έτσι και ο Ήφαιστος είναι κουτσός και οπωσδήποτε άσχημος. Ο Grimal σημειώνει χαρακτηριστικά: «...Ο Ήφαιστος, μολονότι σωματικά ήταν άσχημος, θεωρούνταν ωστόσο πως είχε γυναίκες πολύ ωραίες. Ήδη η Ιλιάδα του αποδίδει ως γυναίκα την Χάριτα, που είναι η προσωποποίηση της ομορφιάς (χάρις). Ο Ησίοδος του δίνει ως γυναίκα την Αγλαΐα, την πιο νέα από τις Χάριτες. Αλλά προπάντων γνωρίζουμε τις περιπέτειές του με την Αφροδίτη, που αναφέρονται στην Οδύσσεια. Πράγματι ο Δίας τον είχε παντρέψει με την θεά, αλλά εκείνη δεν άργησε να γίνει ερωμένη του Άρη.» (βλ. P. 60
Grimal, Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 277). Οι νάνοι μπορεί να χρησιμοποιούνταν στην μεταλλουργία ίσως και επειδή, εξ αιτίας του μεγέθους τους, μπορούσαν να μπαίνουν πιο εύκολα στις τρύπες και αργότερα στις στοές. Στην Σκανδιναυϊκή μυθολογία υπάρχουν επίσης σχετικές αναφορές στην συσχέτιση της μεταλλουργίας με την Κύπρο. Ο θεός Όντιν δημιούργησε μικρά ανθρωπάκια, τους νάνους, στους οποίους θα έδιναν την εξουσία του κάτω κόσμου, του αποκαλούμενου Σβάρταλβχεϊμ. Οι νάνοι σύντομα έγιναν πολύ καλοί τεχνίτες και κανένας στον κόσμο δεν γνώριζε καλύτερα από αυτούς να επεξεργάζεται τους πολύτιμους λίθους και τα μέταλλα. Ακόμη και οι ίδιοι οι θεοί ζητούσαν την βοήθειά τους. Οι νάνοι της Νορβηγικής μυθολογίας παρουσιάζουν εκπληκτικές ομοιότητες με τους Κάβειρους της Ελληνικής. Όπως οι νάνοι κατοικούν στο εσωτερικό της γης, οι Κάβειροι κατοικούν κι αυτοί υπόγεια, μέσα σε σπηλιές. Οι Νορβηγοί νάνοι, όπως ακριβώς και οι Κάβειροι, ήταν ικανότατοι τεχνίτες και μεταλλουργοί, δημιούργησαν πλήθος όπλων και άλλων περίτεχνων κατασκευασμάτων, τα οποία δωρήθηκαν στους θεούς. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι και ο Κάδμος, από τους βασικούς ιδρυτές των Καβειρίων μυστηρίων, είναι ένας κυνηγός μετάλλων, ενώ η σύζυγός του Αρμονία είναι κόρη της Αφροδίτης. Στην συλλογική μνήμη των λαών, που διατηρείται έστω και μεταλλασσόμενη πολύ περισσότερο απ’ όσο φανταζόμαστε, η σχέση του ορυκτού πλούτου (τότε μέταλλα, τώρα φυσικό αέριο και πετρέλαιο) με την Κύπρο είναι διαχρονική και φωτίζει παραδόξως και την σημερινή συγκυρία! Αφροδίτη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Θέατρο
k
Θέατρο Άλφα – Ιδέα
Το δέντρο του Οιδίποδα Σκηνοθεσία: Κώστας Γάκης
Τ
ο δέντρο του Οιδίποδα, που παρουσιάζεται φέτος στο ανακαινισμένο και αναγεννημένο θέατρο Άλφα – Ιδέα, είναι μια σκηνική σύνθεση όπου οι ηθοποιοί και ο σκηνοθέτης, ως μουσικός επί σκηνής, παρουσιάζουν τον μύθο της καταραμένης γενιάς των Λαβδακιδών, ξεκινώντας απ’ την εποχή του Κάδμου, την ίδρυση της Θήβας, την αρχή του Ανθρώπου. Βασίζεται στον κεντρικό άξονα των τεσσάρων τραγωδιών, που αναφέρονται στην καταραμένη γενιά του Οιδίποδα, τους προγόνους και τους επιγόνους του. Ο Κώστας Γάκης σκηνοθετεί το όλο εγχείρημα στηριζόμενος στα αρχικά κείμενα Οιδίπους Τύραννος, Οιδίπους επί Κολωνώ, Επτά επί Θήβας και Αντιγόνη. Φέτος ήταν η δεύτερη φορά που είδα την παράσταση, η πρώτη ήταν πέρυσι στο θέατρο «Θησείο». Την περσινή εκδοχή της, αν και ενδιαφέρουσα, δεν θα την χαρακτήριζα ολοκληρωμένη, σε αντίθεση με την εφετινή εκδοχή της. Η ομάδα «Ιδέα» δουλεύει πάνω στην συγκεκριμένη σύνθεση δύο χρόνια τώρα. Ενδιάμεσα παρουσίασε την παράσταση «Αριστοφάνης στον Άδη», μια ακόμη σκηνική σύνθεση πάνω στα κείμενα του Αριστοφάνη αυτήν την φορά. Αναφέρω την παράσταση αυτή καθώς υπάρχει μια σαφής σύνδεση των παραστάσεων αυτών αλλά και της πρώτης δουλειάς της ομάδας, την παράσταση «Ρωμαίος και Ιουλιέτα για δύο», που τους έκανε και γνωστούς στο ευρύ κοινό. Η σύνδεση αυτή αναφέρεται τόσο στο επίπεδο της σύλληψης, όπου επιχειρείται η προσέγγιση κλασσικών συγγραφέων και κειμένων μέσα από μια φρέσκια ματιά, όσο και σε επίπεδο εκτέλεσης, όπου η θεατρική φόρμα είναι κοινή για τις παραστάσεις αυτές και διαρκώς εξελισσόμενη. Μία φόρμα η οποία είναι κατ’ εξοχήν λαϊκή, καθιστώντας τις παραστάσεις τους προσιτές και αγαπητές στο ευρύ κοινό και διατηρώντας ταυτόχρονα μια πραγματικά αξιοθαύμαστη καλλιτεχνική αρτιότητα. Παραστάσεις ζωντανές που ξεχειλίζουν από ενέργεια, ευφάνταστες ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
και απροσδόκητες, με εξαιρετικό χιούμορ, το οποίο όμως ποτέ δεν επιβάλλεται της τραγικότητας και των βαθύτερων νοημάτων που φέρουν τα πρότυπα έργα. Και αν στις παραστάσεις «Αριστοφάνης στον Άδη» και «Ρωμαίος και Ιουλιέτα για δύο» το χιούμορ πηγάζει από τα πρωτότυπα κείμενα, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε το ίδιο και για το δέντρο του Οιδίποδα. Εδώ ίσως έγκειται και η δυσκολία του συγκεκριμένου εγχειρήματος, πώς δηλαδή σε μια σκηνική σύνθεση τραγωδιών αφ’ ενός να εντάξει κανείς το χιούμορ χωρίς οι σκηνές αυτές να δείχνουν ανοίκειες με το αρχικό κείμενο, και αφ’ ετέρου να καταφέρουν να έρθουν σε ισορροπία με αυτό, ώστε να προκύψει μια συνεκτική και ομοιογενής παράσταση. Στην πρώτη προσέγγιση της ομάδας πάνω στο δέντρο του Οιδίποδα, που παρουσιάστηκε πέρυσι, η ισορροπία αυτή δεν υπήρχε. Φέτος υπάρχει, οπότε πρόκειται για μια παράσταση που αξίζει να δει κανείς. Αξίζει επίσης γιατί τα παιδιά αυτά ανήκουν σε μια νέα γενιά καλλιτεχνών, που κάνουν θέατρο για την ψυχή τους μακριά από το εμπορικό κατεστημένο, όπως αυτό εκφράζεται από τα μεγάλα θεατρικά ιδρύματα του τόπου. Χωρίς τυμπανοκρουσίες, απλά και ταπεινά, η ομάδα «Ιδέα» τραβά τον δρόμο της τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων.
Γιάννης Δρακόπουλος
61
LA LA LAND
Π
οιηθείσα εν Χόλλυγουντ» (Made in Holly wood), με αυτόν τον τίτλο τελειώνει το La La Land του Ντάμιεν Σαζέλ, η τελευταία ολοκαίνουργια υπερπαραγωγή των Αμερικανικών στούντιο, ένα λαμπερό σινεμασκόπ μιούζικαλ. Μου φαίνεται πως είναι η καλύτερη ταυτόχρονη σύμπτωση με την ανάληψη της προεδρίας από τον Ντόναλντ Τραμπ. Ο κινηματογράφος είναι από τις λίγες παραγωγές, που παρά την κρίση, έμεινε στις ΗΠΑ. Βλέπεις, Χόλλυγουντ υπάρχει μόνο ένα. Δε νοείται Χόλλυγουντ στην Κίνα, αν και αρκετές παραγωγές γίνονται και εκτός Αμερικής, όταν το θέμα το απαιτεί. Ο κύριος όγκος, όμως, της παραγωγής εξακολουθεί να παράγεται στις ΗΠΑ, χαρίζοντάς τους, μαζί με τη λάμψη της νέας τεχνολογίας, έναν από τους δυναμικούς τομείς παραγωγής και ηγεμονίας στις διεθνείς αγορές. Θα μπορούσε, λοιπόν, αυτό το «ποιηθείσα εν Χόλλυγουντ» να είναι η αυτοπεποίθηση που προοιωνίζεται αλλαγές στον τρόπο σκέψης της Αμερικανικής βιομηχανίας, στην υπάρχουσα τάση των τελευταίων χρόνων, που απλώς ο Τραμπ εξέφρασε στην κεντρική πολιτική σκηνή: επιστροφή στις ΗΠΑ. Θα μου πείτε τώρα, μα τι έχει να κάνει μια ανάλυση για την παραγωγή με την κριτική. Έχει. Γιατί χωρίς παραγωγή και δυναμική οι-
«
62
κονομία δεν υπάρχει και παραγωγή έργων πολιτισμού. Και ο τρόπος που παράγεις (και μοιράζεις) το ψωμί σου είναι ο πολιτισμός. Μην κοιτάτε που ο ελληνικός «χαζοχαρουμενισμός» ταυτίζει τον πολιτισμό με τον τουρισμό ή ακόμα χειρότερα, με τον τζόγο. Το La La Land ναι, είναι η απενοχοποιημένη επιστροφή της Αμερικανικής ταινίας υπερπαραγωγής, φτιαγμένο από νέους ανθρώπους, που βλέπουν με άλλο μάτι τις σχέσεις, την επιτυχία, το σινεμά, ρίχνουν κλεφτές ματιές στην Ευρώπη και δουλεύουν για λογαριασμό των μεγάλων στούντιο πλανητικής εμβέλειας. Ποιός είπε ότι η Αμερικανική ηγεμονία ζει τις τελευταίες της μέρες; Όσο ο κινηματογράφος της παράγει τη νέα παγκόσμια λαϊκή κουλτούρα και οι ταινίες του φτάνουν μέχρις εκεί που φτάνουν τα Αμερικανικά κανόνια –για να δανειστώ τα λόγια του Μπονιουέλ– ή το αντίθετο, αι ΗΠΑ θα βασιλεύουν. Ναι, ακριβώς. Η οικονομία δεν είναι αριθμοί και η κυριαρχία δεν έχει να κάνει με τα μετρητά. Αλλά πολύς ο περισπασμός, ας έρθουμε στο έργο. Ακούστε την ιστορία: στο Λος Άντζελες, την Πόλη των Αγγέλων, όπου γεννιούνται και πεθαίνουν τα όνειρα, ζουν δύο νέοι, η Μία, επίδοξη ηθοποιός που ξημεροβραδιάζεται χωρίς αποτέλεσμα στις οντισιόν, και ο Σεμπάστιαν, πιανίστας ερωτευμένος με τη τζαζ –την καθ’ αυτό μουσική του Αμερικανικού Ονείρου, την πλέον αυτόχθονη μουσική των Αμερικανικών μεγαλουπόλεων–, που παίζει για το μεροκάματο σαχλοκάλαντα σε ρεστωράν. Σε άλλους κόσμους ο καθένας, ωστόσο συναντιούνται. Ερωτεύονται και συνεργάζονται στους στόχους τους: η Μία να παίξει στον κινηματογράφο, ο Σεμπάστιαν να ανοίξει δικό του τζαζ κλαμπ, όπου θα παίζει τη μουσική που λατρεύει. Θα καταφέρει, λέει η σύνοψη της υπόθεσης, η αγάπη τους να επιβιώσει ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
κινηματογράφος
στην σκληρή πραγματικότητα των συνεχών απογοητεύσεων και της απόρριψης; Θα ζήσουν το Αμερικάνικο Όνειρο; Με δεδομένο ότι μιλάμε για Χόλλυγουντ, η απάντηση περιττεύει. Ο θεατής έτσι κι αλλιώς θα συνταξιδέψει στο όνειρό τους. Και η ταινία χωρίς ενοχές θα χρησιμοποιήσει όλα τα κλισέ του είδους, για να τα απογειώσει σε μια δίωρη μουσικοχορευτική πανδαισία. «Προσπαθήσαμε να ξαναζωντανέψουμε στοιχεία από το παρελθόν (τις παλιές ταινίες) που έχουν χαθεί ενώ δεν θα έπρεπε. Αλλά πραγματικά ο κύριος στόχος ήταν να τα κάνουμε σύγχρονα», λέει ο Ντάμιεν Σαζέλ, που όπως ο ήρωάς του αγαπάει την παλιά τζαζ, έτσι και αυτός αγαπά τον τύπο του παλιού Αμερικάνικου μιούζικαλ και όχι μόνο. Ο ίδιος μιλά για την οφειλή του στις Ομπρέλες του Χερβούργου (1964) του Ζακ Ντεμύ, μια Γαλλική εκδοχή του Αμερικάνικου είδους. «Υπάρχουν πράγματα που μπορείς να κάνεις με την κάμερα και πράγματα που μπορείς να κάνεις με σύγχρονη προοπτική, που δεν μπορούσες να τα κάνεις το 1950. Έτσι ήταν διασκεδαστικό να ξεσηκώνεις τους τρόπους των μιούζικαλ του ‘50, αλλά να τους τοποθετείς σε μια σημερινή πόλη και να τους κινηματογραφείς με σύγχρονο τρόπο και να βλέπεις το αποτέλεσμα που προκύπτει.» Σε μια συνέντευξή του, καταφεύγοντας σε Ελληνικούς όρους, όπως «τρόπος» και «διήγησις», προσπαθεί να εξηγηθεί. Ο ρεαλισμός του ’70 δεν έχει πέραση πια. Ο κόσμος αναζητά ξανά το όνειρο. Μήπως δεν είναι αλήθεια; Υπάρχουν πολλές μουσικές ταινίες σήμερα, λέει, αλλά «πολύ λίγες οι ταινίες όπου οι άνθρωποι διαπερνούν τον τέταρτο τοίχο και η διήγηση διαρρηγνύεται με ένα τραγούδι. Δεν υπάρχει αρκετή θέληση να ακολουθήσει κανείς αυτό το άλμα.»1 Μια σύγχρονη πόλη, γεμάτη αυτοκίνητα, με ατελείωτο μποτιλιάρισμα, όπου τα παλιά στέκια της τζαζ έχουν γίνει ταχυφαγεία –σας θυμίζει κάτι;–, ένα φρέσκο ζευγάρι, ένας κόσμος του θεάματος όπου τα πάρτυ είναι μηχανές δημοσίων σχέσεων, μια σημερινή πραγματικότητα με λίγα λόγια, με το χορό και το τραγούδι μετουσιώνεται σε μια ονειρική πραγματικότητα. Ιδού η νέα πραγματικότητα. Ή, η διαφυγή από την πραγματικότητα. Το ίδιο κάνει. Ο κόσμος τό ’χει ανάγκη πάλι να ονειρευτεί. Και το Χόλλυγουντ, που ανδρώθηκε τη δεκαετία του ’20 και του ’30, σε μια εποχή κρίσης, βρίσκεται πάλι στο στοιχείο του. Είναι απίστευτο το τι καταφέρνει αυτή η μυρμηγκιά ανθρώπων υπό τη σκηνοθετική μπακέτα του Σαζέλ. Ο Ράϊαν Γκόσλινγκ και η Έμμα Στόουν, στους ρόλους του Σεμπάστιαν και της Μία αντιστοίχως, δεν είναι η πρώτη, φορά που συνερΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
γάζονται. Εδώ δένουν σε ένα όμορφο ζευγάρι που τραγουδά και χορεύει, χωρίς να ψευτίζουν την υποκριτική τους. Καταφέρνουν να σε παρασύρουν στους ρυθμούς τους, και η καλά οργανωμένη δουλειά του Σαζέλ στην κίνηση της μηχανής έχει κάνει το θαύμα της. Με όλα τα διαθέσιμα μέσα κινηματογραφεί τις σκηνές του με ρέοντα τρόπο, για να χρησιμοποιήσω και εγώ τη λέξη, που σίγουρα θα ζήλευαν οι παλιοί. Και ενώ ο σημερινός θεατής έχει καταναλώσει καθ’ υπερβολήν το αεικίνητο της κάμερας μέσα από την τηλεόραση, καθόλου δεν κουράζεται εδώ. Το αντίθετο, απολαμβάνει ένα είδος που από χρόνια θεωρούνταν νεκρό. Ίσως μόνο στα κινούμενα σχέδια επιβίωναν τέτοιοι τρόποι. Το La La Land, που ως λογοπαίγνιο θα μπορούσε να ειπωθεί ελληνικά χορό χορό χώρα, τους ξαναζωντανεύει. Οι δύο ήρωες τα καταφέρουν να κάνουν το όνειρό τους πραγματικότητα. Αλλ’ η αγάπη τους, αληθινή δίχως άλλο, θα μείνει σε εκκρεμότητα. Στη ζωή δεν μπορείς να τα έχεις όλα, μπορείς όμως να τα δεις όλα στην τέχνη. Δεν είναι τυχαίο που το πρώτο ραντεβού το έδωσαν στο Επαναστάτης χωρίς αιτία (1955) του Νίκολας Ρέϊ. Η οπτικοακουστική έκρηξη που πυροδότησε ο κινηματογράφος και η ομόλογή της ψηφιακή έκρηξη είναι οι μόνες επαναστάσεις του εικοστού αιώνα που επιβίωσαν. Στους υπόλοιπους ρόλους, οι Τζ. Κ. Σίμονς, Τζον Λέτζεντ, Ρόζμαρι Ντεγουίτ. Τα τραγούδια και η μουσική ανήκουν στον Τζάστιν Χούροϊτς, συμμαθητή του Σαζέλ στο Χάρβαρντ. Άλλωστε ο Σαζέλ, που είναι ντράμερ –θυμάστε την ταινία του με τον μαθητευόμενο ντράμερ, το Χωρίς μέτρο (2014);–, σκεφτόταν την ταινία από τα χρόνια των σπουδών του. Κι αν δεν βρήκε άκρη να τη γυρίσει στο Παρίσι (ευτυχώς), όπως την ονειρευόταν τότε, το Λος Άνζελες, η Πόλη των Αγγέλων, πρόθυμα τον υποδέχτηκε τελικά. Ποιός είπε ότι η αμείλικτη κινηματογραφική βιομηχανία του Χόλλυγουντ δεν στεγάζει τα προσωπικά οράματα και όνειρα των δημιουργών; Η Αμερική μπήκε στη νέα χρονιά χορεύοντας και τραγουδώντας. Και το τραγούδι της αντηχεί παντού, σε πείσμα της δυσανεξίας του σηκωμένου δείκτη των σκυθρωπών. Λέτε οι Αμερικανοί, όπως είναι της μόδας να λέγεται, να ξεμωράθηκαν και να μην ξέρουν τι κάνουν;
Κωνσταντίνος Μπλάθρας 1. Συνέντευξη στην εφημερίδα «Ιντιπέντεντ», 11/1/2017. 63
Επιχείρημα σκέψεις πάνω σε μία έννοια του Γιώργου Κουσούλη
Ε
πιχείρημα υπάρχει για κάθε θέση. Σωστή ή λάθος, λογική ή παράλογη, αποδεδειγμένη ή μη, κάθε πρόταση απολαμβάνει την υποστήριξη ενός έγκυρου, τουλάχιστον, επιχειρήματος.
** Ένα μέρος της μαγείας των επιχειρημάτων είναι η δυνατότητα οριοθεσίας της ισχύος τους. Να μπορείς δηλαδή να χαράξεις την διαχωριστική γραμμή πέρα από την οποία εσύ θα πεις ότι το επιχείρημα που κατασκεύασες εσύ ο ίδιος δεν ισχύει. Όσοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να οριοθετήσουν την ισχύ των επιχειρημάτων τους, δηλαδή αξιώνουν απόλυτη ισχύ, κερδίζουν μεν σε απήχηση αλλά δύσκολα θα αποφύγουν το λάθος.
** Ας δούμε δύο επιχειρήματα που πάσχουν από τάσεις καθολίκευσης του πεδίου εφαρμογής τους. Το πρώτο αφορά την Μεγάλη Έκρηξη και την διάσημη σχέση Ε = m του Einstein. Κάποιος με λίγη φαντασία μπορεί να επιχειρηματολογήσει ως εξής: Την στιγμή t=0 της Μεγάλης Έκρηξης η ενέργεια ήταν άπειρη, η μάζα και η ταχύτητα του φωτός μηδέν. Οπότε, εφαρμόζοντας την σχέση του Einstein την αρχική στιγμή, καταλήγει στο παράδοξο συμπέρασμα = 00 Προφανώς αυτό δεν είναι σοβαρό επιχείρημα και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ούτε υπέρ ούτε κατά της θεωρίας της Μεγάλης Έκρηξης. Αλλά κάποιος, αν θέλει, μπορεί να το δεχθεί και να συναγάγει συμπέρασμα κατά βούληση, είτε για την Μεγάλη Έκρηξη, είτε για την σχέση του Einstein, είτε για το φαινομενικό παράδοξο = 00
** Τα μαθηματικά επιχειρήματα υποτίθεται ότι είναι αντικειμενικά. Και όμως, υπάρχει και εδώ τρόπος να εμφιλοχωρήσει η ατομική υποκειμενικότητα. Τα μαθηματικά λένε ότι για να μπορείς να εναλλάξεις σειρά και ολοκλήρωμα πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις σχετικά με την σύγκλιση. Δεν αμφισβητεί κανείς την αλήθεια αυτής της πρότασης. 64
Αλλά άλλο η αμφισβήτηση αλήθειας και άλλο η οριοθεσία ισχύος. Υπάρχουν μερικοί σπουδαίοι χειριστές των μαθηματικών, οι οποίοι, όταν συνάντησαν σχετικό πρόβλημα, είπαν «θα κάνουμε την εναλλαγή και ας μην επιτρέπεται». Τυπικά μιλώντας είχαν άδικο. Αλλά η ιστορία τους δικαίωσε και άφησε με την απορία αυτούς που τους κατηγορούσαν για λάθος. Οι επιστήμονες, όμως, δεν έκαναν λάθος. Αυτό που οι άλλοι αντιλήφθηκαν ως λάθος, εκείνοι το είδαν ως απόπειρα οριοθεσίας της ισχύος του μαθηματικού επιχειρήματος. Έτσι μπόρεσαν να απελευθερώσουν την πραγματική του δύναμη, φέρνοντάς το αντιμέτωπο με ό,τι έπρεπε να παραλείψει προκειμένου να συγκροτηθεί το ίδιο.
** Δεν είναι λίγες οι στιγμές που ακούμε αρνητικές ή απαγορευτικές δηλώσεις στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Όχι στις πτήσεις, όχι στην τροχιά του ηλεκτρονίου, όχι στην εναλλαγή σειράς-ολοκληρώματος, όχι σε ταχύτητες μεγαλύτερες του φωτός κ.α.
** Συχνά προκύπτουν απαγορευτικές αρχές, αλλά θέλουν μια προσοχή. Οι απαγορεύσεις συχνά είναι πειρασμοί που προκύπτουν από εκχώρηση πλήρους ερμηνευτικής δύναμης στην θεωρία.
** Αποστολή των θεωριών είναι να ιδρύουν δυνατότητες. Η θεωρία υπάρχει για να θεμελιώνει δυνατότητες, δηλαδή να λέει τι επιτρέπεται. Δεν έχει αρμοδιότητα να θέσει απαγορεύσεις, δεν μπορεί να πει τι δεν γίνεται. Για να μπορούσε η θεωρία να πει τι δεν γίνεται, θα έπρεπε να είναι καθολικής ισχύος η ίδια. Τέτοια θεωρία δεν πρόκειται να υπάρξει, οπότε οι προκύπτουσες απαγορεύσεις πρέπει να αναγιγνώσκονται ως δείκτης εξάντλησης των ερμηνευτικών της δυνάμεων.
** Μερικοί λένε ότι η θεωρία της βαρύτητας του Νεύτωνα αποδείχθηκε λανθασμένη. Προφανώς πρόκειται για ακυριολεξία. Κανείς δεν πιστεύει πραγματικά ότι η θεωρία είναι λάθος. Αυτό που θέλουν να πουν είναι ότι έχει περιορισμένη ερμηνευτική δύναμη. Ότι δεν μπορεί να εξηγήσει το πλήρες φάσμα των οπτικών φαινομένων. Αυτό όμως θα έπρεπε να είναι κοινοτοπία. Καμμία θεωρία δεν έχει αυτό το προνόμιο, ή, και να το έχει, το έχει προσωρινά, λόγω του ατελούς χαρακτήρα της γνώσης. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
Και η θεωρία της βαρύτητας του Einstein έχει περιορισμένη ερμηνευτική δύναμη. Κανείς δεν την λέει λάθος. Είναι όμως βέβαιο ότι όποιος προσπαθήσει να της εκχωρήσει καθολική εφαρμογή θα κάνει λάθος. Θα βρεθεί μπροστά σε αχρείαστες θεωρητικές απαγορεύσεις, τεθειμένες από την ίδια την θεωρία, που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αν η προκύπτουσα απαγόρευση ερμηνεύονταν ως ένδειξη εξαντλήσεως των ερμηνευτικών δυνάμεων της θεωρίας.
** Φυσικά, επειδή οι λέξεις φέρουν ένα ενυπάρχον νόημα και το σωστό σημαίνει νόμος ενώ το λάθος υποδηλώνει απαξία, προκειμένου να καταλαβαίνουμε τι προσπαθούν να μας πουν οι θεωρίες, θα έπρεπε να αποφεύγουμε να τις χαρακτηρίζουμε ως σωστές ή λανθασμένες. Πόσο μάλλον τις αποδεδειγμένες. Το αν μια θεωρία ή μια πρόταση είναι σωστή ή λάθος δεν είναι ένα στατικό χαρακτηριστικό, αλλά εξαρτάται απόλυτα από το ερώτημα επί του οποίου την αξιολογούμε. Όλες οι θεωρίες γίνονται από σωστές λανθασμένες, διευρύνοντας το πεδίο εφαρμογής τους, και από λανθασμένες σωστές, περιορίζοντας το πεδίο εφαρμογής τους. Δεν υπάρχει λάθος. Υπάρχει μόνον σωστό. Όταν οι δυνάμεις του σωστού εξαντλούνται, προκύπτει αυτό που ονομάζουμε λάθος. Και, αφού δεν υπάρχει «λάθος», δεν μπορεί να υπάρ χει και απαγορευτική αρχή παρά μόνο σε πολύ ιδιαίτερες περιπτώσεις.
** Το μόνο πραγματικό λάθος είναι το τεχνικό λάθος. Για παράδειγμα, αν θες να στείλεις έναν πύραυλο στην Ρόδο και κάνεις ένα λάθος στις πράξεις και τον στείλεις στην Θεσσαλονίκη, αυτό είναι πρόβλημα. Αλλά όλα τα άλλα λάθη, αυτά δηλαδή που προτείνουν και εμπεριέχουν μια ασυνήθιστη κρίση επί της ιεραρχίας των πραγμάτων, είναι αζήμια επανορθώσιμα. Αφού δεν υπάρχει λάθος, πέρα του τεχνικού, δεν υπάρχει και μη έγκυρο επιχείρημα. Κάθε επιχείρημα, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
ως έγκυρο, μπορεί να υποστηρίξει ακόμη και μια αποδεδειγμένα λανθασμένη πρόταση. Και υπάρχουν άνθρωποι που εξακολουθούν να προσπαθούν να βρουν κριτήριο εγκυρότητας των επιχειρημάτων τους. Με τι σκοπό; Να πουν στον συνομιλητή τους ότι το επιχείρημά τους είναι αποδεδειγμένα έγκυρο; Ο συνομιλητής τότε πρέπει να απαντήσει: «και λοιπόν;».
** Γίνεται προσπάθεια να διατυπωθούν αναγκαία και ικανά κριτήρια για την εγκυρότητα των επιχειρημάτων. Πολλοί προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο να ξέρουν αν τα επιχειρήματά τους είναι έγκυρα. Αυτό είναι όχι μόνον άχρηστο, αλλά και επικίνδυνα παραπλανητικό. Κατ’ αρχάς υπονοεί την διάκριση μεταξύ έγκυρου και μη έγκυρου επιχειρήματος. Αυτό όμως είναι λάθος. Όλα τα επιχειρήματα είναι σωστά και έγκυρα στην αυτονομία τους. Και ο καθένας τα δέχεται κατά βούληση και κατά περίσταση. Και για κάθε έγκυρο επιχείρημα υπάρχουν έγκυρα αντεπιχειρήματα. Κυκλοφορούν κάτι σκέψεις οι οποίες λένε, στο περίπου, ότι ένα επιχείρημα είναι έγκυρο αν δεν έχει έγκυρο αντεπιχείρημα κτλ. Αυτά είναι από αβάσιμα έως αστεία πράγματα.
** Σε μια συζήτηση μπορεί κάποιος να πάρει το μέρος του άλλου, του εχθρού, ακόμη και αν θεωρείς ότι στην προκειμένη περίπτωση έχεις εσύ απόλυτο δίκαιο. Ο τρίτος έχει την ευχέρεια να διαλέξει ποιό μέρος θα πάρει, αποφασίζοντας να αναβαθμίσει στην σκέψη του και τα αντίστοιχα επιχειρήματα. Όταν κανείς αποφασίσει να μην σε υποστηρίξει, παίρνοντας το μέρος του άλλου, ακόμη και αν έχεις δίκαιο, αυτό μπορεί να είναι από αντιπάθεια μέχρι μίσος. Εδώ το συναίσθημα κατισχύει του επιχειρήματος. Από την άλλη, όταν κανείς αποφασίσει να σε υποστηρίξει, μη παίρνοντας το μέρος του άλλου, ακόμη και αν έχει δίκαιο και εσύ άδικο, αυτό λέγεται από συμπάθεια μέχρι αγάπη. Έτσι, αν και η έννοια του επιχειρήματος έχει τις ρίζες της στον ορθό λόγο, μας βοηθάει να καταλάβουμε την ανορθολογικότητα των συναισθημάτων. 65
Χρήστος Μαλεβίτσης (1926-1997) Ένας σπάνιος πνευματικός άνθρωπος του Γιώργου Βιδάλη «Ο Ελληνικός λόγος είναι η πηγή της ζωής μας, η λαλέουσα. Είναι το μόνο εφόδιο με το οποίο επιβιώνουμε ανάμεσα στις χιλιετίες».
Π
ριν από είκοσι χρόνια (1η Μαρτίου του 1997) έφυγε από τη ζωή ο Χρήστος Μαλεβίτσης. Ένας ξεχωριστός στοχαστής, που σμίλεψε τον δοκιμιακό λόγο επί 32 έτη, αντλώντας από τα ανεξάντλητα κοιτάσματα της φιλοσοφίας, της τέχνης και της θρησκείας. «Τίποτε δεν σου ανήκει. Σου εδόθη όμως ένα κερί, η ψυχή σου. Από τότε που κατάλαβες, άναψες το κερί και τάχθηκες να εφημερεύεις, όσο κρατάει η ημέρα. Ώσπου να έρθει ο άλλος. Θα ανάψει το κερί σου από το κερί του. Θα καθίσει στη σκοπιά σου, καθώς θα αποχωρείς. «Αναγκαίως δεν αποφασίζουμε. Αναγκαίως πεθαίνουμε. Αναγκαίως απολαμβάνουμε τη χαρά της ζωής και αναγκαίως αποτρυγούμε τη θλίψη της. Όμως ελευθέρως αποφασίζουμε να διάγουμε το βίο μας μέσα στον ευτελισμό ή στο ύψος της αξιοπρέπειας του υπάρχειν στον κόσμο. Την εφημερότητά μας ελευθέρως μεταστοιχειώνουμε σε εφημερία» (από το βιβλίο του «Εφημερία»). Θέματα που τον απασχολούσαν συχνά στα γλαφυρά, πυκνά κι ολιγοσέλιδα δοκίμιά του ήταν: ο μύθος, η ιερότητα, η γνώση, η πίστη, η παράδοση, οι αρχαίοι τραγι-
66
κοί και φιλόσοφοι, ο αποκαλυπτικός λόγος της Καινής Διαθήκης, η νοσταλγία αιωνιότητας, η ομορφιά, η αυτοσυνειδησία. Αλλά και θέματα συνηθισμένα, όπως το χιόνι, οι παπαρούνες ή το δάκρυ, στα οποία έδινε μια τόσο όμορφη ποιητική χροιά. «Το πιο βαρύ πράγμα στον κόσμο είναι το ανθρώπινο δάκρυ. Είναι η μόνη περίπτωση όπου η ψυχή του ανθρώπου γίνεται ύλη και στάζει σε μια σταγόνα» (από το βιβλίο του «Ο έγκοπος λόγος»). Καταγόμενος απο την Καλοσκοπή Παρνασσίδος, ο Χρήστος Μαλεβίτσης υπήρξε τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας «Καθημερινή» (διατηρούσε την εβδομαδιαία αρθρογραφική στήλη «Διαστάσεις»). Έγραψε πάνω από είκοσι βιβλία δοκιμιακού περιε χομένου: «Φιλοσοφία και θρησκεία», «Η τραγωδία
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
επιφυλλίδα
της Ιστορίας», «Δυτικά της Εδέμ», «Ο φωτισμός του ανθρώπου», «Δοκίμια ιδεών», «Η ζωή και το πνεύμα», «Ο τραγικός λόγος», «Το δημοτικό τραγούδι ως περιεχόμενο της συνειδήσεως του Νέου Ελληνισμού», «Ο νεοελληνικός λόγος», «Παράκτιοι άνθρωποι» κ.ά. (κυκλοφορούν όλα, όπως και οι μεταφράσεις του, από τις εκδόσεις «Αρμός»). «Τα κείμενά μου ανάγονται στη μέριμνα του ουσιώδους. Ίσως να μην μπορέσουμε να διασώσουμε το ουσιώδες. Μπορεί και να μη το γνωρίζουμε. Αρκεί όμως, η μέριμνα. Σ’ αυτήν εμμένουμε δια βίου», είχε πει. Ήταν δεινός μεταφραστής φι λο σοφικών κειμένων όπως: «Η εξέγερση των μαζών» του Ορτέγα υ Γκασέτ, «Μαθήματα φιλοσοφίας» του Καρλ Γιάσπερς, «Εισαγωγή στη Μεταφυσική» του Μάρτιν Χάϊντεγκερ, «Το θάρρος της υπάρξεως» του Πάουλ Τίλιχ, «Δοκίμιο εσχατολογικής μεταφυσικής» του Νικολάι Μπερντιάεφ, κ.ά. Το αίτημα της αιωνιότητας ήταν ένα αγαπημένο μοτίβο του: «Ο άνθρωπος είναι ένα έλασμα νοσταλΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
k
γίας. Ταξιδεύει, σαν άλλος Οδυσσέας, στις επίφοβες θάλασσες του χρόνου του, επιδιώκοντας το ‘νόστιμον ήμαρ’, αποζητώντας την ημέρα του νόστου στην αρχέγονη αυθεντικότητα του. Και στο μεταξύ υφίσταται ‘άλγεα πολλά’... «Ο Όμηρος μας λέει ότι η ψυχή που παραδέρνει μέσα στη θάλασσα του ιστορικού χρόνου σώζεται, όταν έχει μέσα της τη νοσταλγία της πατρίδας. Η πατρίδα για τον Οδυσσέα είναι ο χαμένος παράδεισος στη θρησκευτική γλώσσα και είναι η νοσταλγία αιωνιότητας στην ποιητική γλώσσα» (από το βιβλίο του «Η παιδεία του ανθρώπου»). Για τους πνευματικούς ανθρώπους έλεγε : «Πάντα ήταν λίγοι. Κι όσο πιο άξιοι τόσο και λιγώτεροι. Πάντοτε σπέρνανε και μόνο λίγος σπόρος κάρπιζε, ενώ ο περισσότερος πήγαινε χαμένος. Είναι η κατάσταση της ανθρώπινης μοίρας. Ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων δεν είναι άμεσος όπως του πολιτικού ή του επιστήμονα. Αρκεί να υπάρχει μια πνευματική συνείδηση. Αυτή ακτινοβολεί έμμεσα και στα κρυφά. Το έργο του πνευματικού ανθρώπου λειτουργεί μέσα στις ψυχές διαχρονικά και τις παιδεύει και τις εκπαιδεύει και τις καθιστά ευγενέστερες» (από συνέντευξή του στην «Ελευθεροτυπία» τον Ιανουάριο του ’94).
67
Ο διπλωμάτης Ιωάννης Καποδίστριας και η σχέση του με την Φιλική Εταιρεία του Γεωργίου Πουκαμισά
Σ
υμπληρώνονται εφέτος 200 χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας, οι ιεροφάντες της οποίας εμπνεύστηκαν, σχεδίασαν και οργάνωσαν τον Αγώνα της εθνικής απελευθέρωσης από τους Οθωμανούς. Για τον λόγο αυτό έκρινα όπως η αναφορά μου στον Ιωάννη Καποδίστρια συσχετισθεί με την ευγενέστερη, ίσως ανιδιοτελέστερη και αποτελεσματικώτερη συλλογική δράση του Νέου Ελληνισμού, της οποίας πανεπόπτης, υπό την ιδιότητα του αξιώματος του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας, ήταν ο Κερκυραίος πολιτικός άνδρας. Δεν θα αναφερθώ εκτενώς στα βιογραφικά στοιχεία του Καποδίστρια. Μόνον ότι γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1776, γιος του διακεκριμένου πολιτικού των Επτανήσων Αντωνίου-Μαρία Καποδίστρια και της Διαμαντίνας Γονέμη, με οικογενειακή καταγωγή από την Κύπρο. Οι Καποδίστριες, όπως πολλοί από τους ευγενείς της Επτανήσου, είχαν ρίζες Βενετικές, από την εποχή που η Βενετία ήταν ακόμη η πολύτιμη θυγατέρα του Βυζαντίου προς την Δύση. Είχαν όμως ήδη από παλαιά ασπασθεί την ορθόδοξη ομολογία, στην οποία ο Ιωάννης ήταν ιδιαιτέρως αφοσιωμένος. Τα πρώτα εξωτερικά δείγματα του ελληνικού πατριωτισμού του, ο σπουδαγμένος στο πανεπιστήμιο της Πάδοβα ιατρός Ιωάννης Καποδίστριας τα φανέρωσε ενώ υπηρετούσε την Επτάνησον Πολιτεία (1800-1807), ημιαυτόνομη τότε υπό την επικυριαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και την προστασία
68
της τσαρικής Ρωσσίας. Περίφημο είναι το περιστατικό της περίπου συνωμοτικής συνέλευσης και συνεστίασης των οπλαρχηγών της Ρούμελης (Στερεάς, Θεσσαλίας, Ηπείρου) στην Λευκάδα, κάπως υπό την προεδρία του, ως νεώτατου τότε υπουργού της Ιόνιας Πολιτείας, τον Ιούλιο του 1807. Η συνάθροιση των κλεφταρματολών, υπό την αιγίδα του Καποδίστρια, ως έκτακτου Επιτρόπου της
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
επιφυλλίδα
κυβέρνησης της Επτανήσου, γίνεται με αντικειμενικό σκοπό την προετοιμασία της άμυνας του νησιού από τους Τούρκους, καθώς η οθωμανο-ρωσσική συναίνεση ήταν πια παρελθόν και οι Ρώσσοι απειλούσαν να διαβούν τον Δούναβη και να κατηφορίσουν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Καποδίστριας αποβιβάζεται στην Λευκάδα στις 27 Μαΐου 1807, πλαισιωμένος από έναν Γάλλο μηχανικό οχυρωματικών έργων και τον δραστήριο Μητροπολίτη Άρτας Ιγνάτιο. Τότε ξεδίπλωσε τις πανελλήνιες πεποιθήσεις του, καλώντας σε βοήθεια για την άμυνα της Λευκάδας τους πιο ξακουστούς οπλαρχηγούς. Ποιοί ήταν αυτοί; Πρώτος και καλύτερος ο Κατσαντώνης. Ακόμη όμως ο Βλαχάβας, ο Λάμπρος Τζαβέλλας, ο Κίτσος Μπότσαρης, ο Νικοτσάρας, ο Περαιβός, ο Αναγνωσταράς, ο Μπουκουβάλας, ίσως και ο Κολοκοτρώνης. Οι οπλαρχηγοί αντάλλαξαν προπόσεις, διαβεβαιώσεις ομόνοιας και όρκους αφοσίωσης στο όραμα της έναρξης κοινού αγώνα των Ελλήνων για απελευθέρωση. Το μέγα κατόρθωμα που προέκυψε από την συγκέντρωση αυτή, ήταν ο αδελφικός σύνδεσμος (έκτοτε) μεταξύ των οπλαρχηγών: αυτήν την συνάντηση ανακαλούσαν αργότερα οι επιζώντες από τους καπεταναίους, όταν προσέβλεπαν στον Ιωάννη Καποδίστρια ως τον καταλληλότερο να διαφεντέψει τις τύχες του επαναστατημένου Έθνους. Με την εκ νέου κατάληψη των Επτανήσων από την Γαλλία, ο Ιωάννης Καποδίστριας προσκαλείται να ενταχθεί στην διπλωματική υπηρεσία του Τσάρου, προσφορά που αποδέχεται (1809). Ζητεί και τοποθετείται στην Βιέννη το 1811. Εκεί έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον κύκλο των Ελλήνων της Αυστριακής πρωτεύουσας. Συχνάζει, μεταξύ άλλων, στο σπίτι του Γιαννιώτη μεγαλεμπόρου Ιωάννη Σταύρου, και γνωρίζεται με το γιο του Γεώργιο, τον κατόπιν ιδρυτή της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος1. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας, παρά τον ιταλικά χρωματισμένο κοσμοπολιτισμό του, επεδίωκε την συναναστροφή με τους, ανοιχτών οριζόντων, Ρωμιούς της Διασποράς. Παρακολουθεί από την θέση του στην Ρωσσική πρεσβεία τα πράγ1. Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, “Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας”, Αθήνα, εκδ. Εστία: 1965, σελ. 179. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
k
ματα της Βαλκανικής και παρακολουθείται με επαγγελματική συνέπεια από την ασφάλεια της Αυστριακής αυτοκρατορίας. Οι αναφορές των πρακτόρων του υπουργού Εξωτερικών Μέττερνιχ είναι διαφωτιστικές για τον φιλόπατρι χαρακτήρα του ανδρός. Τον Μάϊο/Ιούνιο του 1812, μόλις έχει υπογραφεί η φερώνυμη Ρωσσο-τουρκική συνθήκη, τοποθετείται στο Βουκουρέστι, που σφύζει τον καιρό εκείνο από την δραστηριότητα των Ελλήνων. Εκεί δρουν προσωπικότητες όπως ο Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος, ο ηγεμών Ιωάννης Καρατζάς, οι έμποροι-χρηματοδότες του περιοδικού Λόγιος Ερμής, οι καθηγητές της ηγεμονικής Ακαδημίας του Αγίου Σάββα και διαφωτιστές όπως ο Λάμπρος Φωτιάδης, ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Γρηγόριος Κωσταντάς, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, ο Γεώργιος Γεννάδιος. Από την έπαλξη του Βουκουρεστίου, ως Διπλωματικός Σύμβουλος του Αρχηγού της Ρωσσικής Στρατιάς του Δουνάβεως, θα συγκροτήσει τα Ρωσσικά και προσωπικά του δίκτυα στην Βαλκανική και θα παρακολουθήσει στενά τα Σερβικά πράγματα. Θα βρεθεί πίσω στην αυστριακή πρωτεύουσα τον Οκτώβριο του 1814, μόλις έχουν αρχίσει οι εργασίες του Συνεδρίου της Βιέννης, ως μέλος της τσαρικής αντιπροσωπείας, μαζί με τους Ραζουμόφσκι, Νεσελρόντε, Στάκελμπεργκ. Θα μείνει στην πόλη αυτή, που τόσο καλά γνώριζε, μέχρι το πέρας των εργασιών του συνεδρίου, τον Ιούνιο του 1815. Ο Καποδίστριας φτάνει στην Βιέννη έναν μήνα μετά την συνάντηση Σκουφά–Ξάνθου–Τσακάλωφ (στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1814 στην Οδησσό), που θεωρείται ως η ιδρυτική πράξη της Φιλικής Εταιρείας. Έκτοτε, και καθώς ανέρχεται στα πλέον υψηλά κλιμάκια της Ρωσσικής διοίκησης, αποκτά, ασφαλώς, την δυνατότητα να παρακολουθεί στενά την δραστηριότητα των μελών της Εταιρείας και την πρόοδό της. Έστω και αν διαφωνούσε με τις αισιόδοξες εκτιμήσεις της, έστω και αν δεσμευόταν πίσω από την ιδιότητα του υπουργού Εξωτερικών του τσάρου. Ο Ελληνικός κύκλος του Καποδίστρια στην Βιέννη, κατά την διάρκεια του ομώνυμου συνεδρίου, ήταν βέβαια, και πάνω απ’ όλα, η οικογένεια του Ιωάννη Σταύρου και του υιού του Γεωργίου, αλλά επίσης και οι κορυφαίοι της τότε Ελληνικής Διασπο69
ράς, ο πρώην μητροπολίτης Άρτας και πρώην πλέον Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος, ο Ιωάννης Καρατζάς, ηγεμών ακόμη της Βλαχίας (1812-1818), που πηγαινοέρχεται μεταξύ Βουκουρεστίου και Βιέννης, όπως επίσης ο Έλληνας επιτετραμμένος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Βιέννη Ιωάννης Μαυρογένης, συναγωνιστής του Ρήγα στην πρώτη νεότητά του. Τον χειμώνα του 1814/1815, ο Καποδίστριας αξιοποιεί το υψηλό κύρος του μεταξύ των συνέδρων, για να αναλάβει την επιτυχή πρωτοβουλία σύστασης στην Βιέννη “Φιλομούσου Εταιρείας”, με σκοπό την υποστήριξη της, ελάχιστα παλαιότερης, ομώνυμης εταιρείας των Αθηνών. Πολλά έχουν γραφεί για την Φιλόμουσο Εταιρεία της Βιέννης, την σχέση της με την Φιλική και την εμπλοκή του ίδιου του Καποδίστρια και στις δύο2. Ο Ιωάννης Καποδίστριας προχώρησε σε έρανο μεταξύ των εξεχόντων προσώπων του Συνεδρίου, προς ενίσχυση της παιδείας στην Ελλάδα. Αποκόμισε, έτσι, επίσης, πολιτικό όφελος υπέρ των Ελλήνων, εφ’ όσον γινόταν υπενθύμιση της ύπαρξης και της καταστάσεως του Ελληνικού Έθνους. Όλα αυτά ήταν γνωστά στον οικοδεσπότη Μέττερνιχ και τον έκαναν να δηλώσει ότι “ο κόμης Καποδίστριας ήτο ο εκπρόσωπος μιας σχολής παραδόξου∙ προσωπικώς δεν είχε προ οφθαλμών παρά μόνον το ελληνικό ζήτημα… αυτός ο υπουργός ο περισσότερο Έλληνας παρά Ρώσσος”3. Ο Καποδίστριας υποστήριξε με πάθος την δράση της Εταιρείας των Φιλομούσων. Εκμυστηρεύεται, και οι μυστικοί πράκτορες της Αυστριακής αστυνομίας καταγράφουν: “Η Εταιρεία θα εξαπλωθεί και σιγά-σιγά θα μπορέσει η Ελλάδα να εγερθεί. Το Έθνος είναι πάντοτε το ίδιο, δεν αναπνέει παρά την ελευθερία, Έλληνες σκλάβοι δεν υπάρχουν. Εκτός από εκείνους των Πριγκηπονήσων, απέναντι της Κωνσταντινουπόλεως [σσ. δηλαδή οι Φαναριώτες]… οι άλλοι Έλληνες, των βουνών, είναι ένα άλλο είδος ανθρώπου. Και ακριβώς σ’ αυτούς στηρίζεται και σ’ αυτούς απευθύνεται το εν Αθήναις Λύκειον της Εταιρείας των Φιλομούσων”4. Ανέθεσε τα καθήκοντα του τα2. ένθα ανωτέρω, σελ. 185 επ. 3. St. Lascaris, “Capodistrias avant la Revolution grecque”, 1918, σελ. 97. 4. Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, “Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας”, Αθήνα, εκδ. Εστία: 1965, σελ. 185. 70
μία των Φιλομούσων στον άνθρωπο της εμπιστοσύνης του, τον Ιωάννη Σταύρου, το πρόσωπο κλειδί που τόσο αποτελεσματικά χάρις στα εμπορικά δίκτυά του εκινείτο, ως συνδετικός κρίκος μεταξύ Βιέννης, Βουκουρεστίου, Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Κωνσταντινουπόλεως και Πίζας, όπου αργότερα εγκαταστάθηκαν ο Ιγνάτιος, ο Καρατζάς και ο ανεψιός και συνεργάτης του, ο οποίος δεν ήταν άλλος από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Η Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών είχε ιδρυθεί τον Σεπτέμβριο του 1813, είχε 101 ιδρυτικά μέλη, μεταξύ των οποίων και οι δημογέροντες της εποχής, αλλά και 40 περίπου (!) Βρεταννούς πολίτες, ήτοι Έλληνες από τα Ιόνια Νησιά, αλλά και Άγγλους των Αθηνών, της Σμύρνης, κ.ά. Ο καρπός της ερανικής δραστηριότητας υπέρ της Φιλομούσου ήταν αποδοτικός. Το ήμισυ του προϊόντος του εράνου διοχετεύτηκε στο Λύκειο των Αθηνών και το άλλο ήμισυ στα σχολεία του Πηλίου. Άλλωστε ο ιδρυτής Ιωάννης Καποδίστριας την έθεσε υπό την προστασία του Τσάρου της Ρωσσίας Αλεξάνδρου Α΄, ο οποίος έτσι εγνώριζε ευθύς εξ αρχής γι’ αυτήν από τον ίδιο τον Έλληνα συνεργάτη του και ήταν χορηγός της. Η έμπνευση ωστόσο αποδίδεται στον Άνθιμο Γαζή, από το 1811 εκδότη του Λόγιου Ερμή, ο οποίος αργότερα (1816) άφησε την Βιέννη και μέσω Οδησσού –όπου μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από τον Νικ. Σκουφά– επέστρεψε στο Πήλιο. Στο προσκήνιο εισέρχεται ο Θεόδωρος Νέγρης, ικανός και ραδιούργος πολιτικός φαναριώτικης καταγωγής, που πέθανε πριν ολοκληρωθεί ο αγώνας του 1821. Ο Νέγρης, που σταδιοδρομούσε στο Ιάσιο ως στενός συνεργάτης του ηγεμόνα της Μολδαβίας, απευθύνει δύο επιστολές στον Καποδίστρια5. Στην πρώτη, τον βολιδοσκοπεί περί της Φιλικής Εταιρείας. Ο Ι. Καποδίστριας τον αποθάρρυνε. Δεν ήταν άλλωστε διατεθειμένος να ενισχύσει άλλους φιλόδοξους, που στην συνέχεια δεν θα μπορούσε να ελέγξει. Από την δεύτερη επιστολή του Νέγρη προκύπτει ότι ο πολυπράγμων συντάκτης της επεδίωκε επίσης την σύσταση Εταιρείας που δεν συνέπιπτε ούτε με την Φιλική ούτε με την Φιλόμουσο των Αθηνών. Πάντως, ό,τι και αν συνέβη, ο χαρακτηρισμός 5. ένθα ανωτέρω, σελ. 202-207. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
επιφυλλίδα
του Γερμανού ιστορικού Καρλ Μέντελσον-Μπαρτόλντι ότι “Η σχέση των Φιλικών προς τους Φιλόμουσους ήταν σχέση ξίφους προς πέννα”6, ή, όπως λέγει ο Αμβρόσιος Φραντζής, ότι η Φιλόμουση ήταν “ζύμη” (μαγιά) της Φιλικής Εταιρείας, είναι ακριβής. Η άγονη επιστολογραφία του Θ. Νέγρη, τον οποίο είχε κατηχήσει ο Νικόλαος Γαλάτης, πρέπει να διεξήχθη προ του τέλους του 1818. Χρόνια αργότερα (1826), συγγράφοντας ο Ιωάννης Καποδίστριας γιά τον τσάρο Νικόλαο Α΄ την περίφημη αναφο ρά του, γνωστή ως “αυτοβιογραφία”, δια τείνεται ότι άθελά του, με την πρωτοβου λία του να συστήσει την Φιλόμουσο Εταιρεία της Βιέννης, έδωσε αφορμή στην γένεση της “Εταιρείας των Φιλικών”. Ιδού τι γράφει: “Πείσθηκα, μόλις το 1824, ότι η γενομένη εν Βιέννη το 1815 συλλογή συνδρομητών υπήρξε μια των τυχαίων αφορμών του σχηματισμού της μυστικής οργανώσεως, η οποία εκαλείτο “Εταιρεία”. Οι αρχηγοί της προσείλκυον πλήθος προσηλύτων, βεβαιούντες αυτούς ότι η συλλογή συνδρομών υπέρ των ιδρυμάτων δημοσίας εκπαιδεύσεως σκοπόν είχε την απελευθέρωσιν της Ελλάδος μέσω μυστικής εταιρείας και ότι ο Αυτοκράτωρ της Ρωσσίας ενέκρινε και ενεθάρρυνε το έργον τούτο”7. Η διακριτικότητα του ανδρός, παρατηρώ, είναι καταπληκτική. Τα εγνώριζε όλα, και εν τούτοις, ακόμη και σε μια εμπιστευτική έκθεση προς τον Τσάρο, εμφανίζεται άψογα ανυποψίαστος. Ήταν η εποχή που φούντωναν οι Ελληνικές επαναστατικές κινήσεις. Το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» είχε προηγηθεί στο Παρίσι, το 1809, η Εταιρεία του Φοίνικος ακολούθησε στην Αγία Πετρούπολη, ενώ ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης, πατέρας του Αλέξανδρου, και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος Φιραρής, είχαν ήδη κάνει λόγο μεταξύ τους για μια Εταιρεία 6. ένθα ανωτέρω, σελ. 207 επ. Ο Κ. Μ. – Bartholdy συνέγραψε διδακτορική διατριβή αφιερωμένη στον Ι Καποδίστρια, Χαϊδελβέργη, 1864. 7. ένθα ανωτέρω, σελ. 179 επ. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
k
Φίλων. Κατά τον Αμβρόσιο Φραντζή, ο Αλέξανδρος Φιραρής εκοινολόγησε το πρόγραμμα της δικής του Φιλικής Εταιρείας στον Ιωάννη Καποδίστρια μόλις αυτός είχε αναλάβει υπηρεσία στον Τσάρο, δηλαδή όχι πριν το 1809. Οι φήμες κυκλοφορούσαν. Το έδαφος ήταν γόνιμο, και μετά την ήττα του Ναπολέοντος μόνον στα Ρωσσικά εδάφη θα ήταν δυνατόν να αναπτυχθεί κάποια κίνηση με απελευθερωτικό σκοπό, χωρίς εκ των προτέρων να επισύρει τον πέλεκυ της κρατικής εξουσίας, όπως θα συνέβαινε, αντιθέτως, στην Αυστρία. Ο Ιωάννης Καποδίστριας εγνώριζε να αποθαρρύνει, όταν το έκρινε σκόπιμο, εκείνους που έσπευδαν να ζητήσουν την βοήθειά του, ή με το πρόσχημα αυτό να βολιδοσκοπήσουν τις διαθέσεις του ή εκείνες της Ρωσσίας: όταν την άνοιξη του 1818 (τριάμισι χρόνια μετά την συνάντηση στην Οδησσό των 71
Σκουφά, Τσακάλωφ και Ξάνθου), τον επισκέφτηκαν, στο Κισνόβιο της Βεσσαραβίας όπου παρεπιδημούσε ο Τσάρος, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, που δεν είχε μυηθεί ακόμη στην Φιλική Εταιρεία, απεσταλμένος του θείου του Ιωάννη Καρατζά, και ο Πανταζόγλου από το Ιάσιο, τους σωφρονίζει: “Ως Έλλην εκείνην την ελευθερίαν επιθυμώ, την οποίαν οι Έλληνες θα αποκτήσουν με τις δικές τους δυνάμεις και με την πρόοδο που προηγουμένως θα επιτύχουν στον αληθινό πολιτισμό”. Και κατέληξε με την περίφημη έκτοτε περικοπή, αναφερόμενος στις προόδους που είχε ήδη πραγματοποιήσει ο Ελληνισμός στο εμπόριο, την ναυτιλία, τα γράμματα: “Αφήσατε να ενεργήσουν οι ισχυρές αυτές κινητήριες δυνάμεις. Να έχετε εμπιστοσύνη στον χρόνο και να ελπίζετε μόνο στην Θεία Πρόνοια”8. Αλλά έναν χρόνο νωρίτερα, αρχές του 1817, ο Ιωάννης Καποδίστριας έλαβε την πρώτη, κατά δήλωσή του τουλάχιστον, είδηση περί της υπάρξεως και του σχεδίου της Φιλικής Εταιρείας, από τον αδικοχαμένο Ιθακήσιο Νικόλαο Γαλάτη, τον λαμπρότερο μυητή και οργανωτή της Εταιρείας9. Ο Γαλάτης, σε συνάντηση που είχε με τον Ιωάννη Καποδίστρια ως απεσταλμένος του Νικολάου Σκουφά στην Αγία Πετρούπολη, στους χώρους του Ρωσσικού υπουργείου Εξωτερικών, του πρότεινε να γί8. “Αυτοβιογραφία“, σελ. 99-100. 9. “Αυτοβιογραφία” Ιωάννου Καποδίστρια, σχόλια Μιχαήλ Λάσκαρη, 2η έκθεσις, εκδ.: ΓΑΛΑΞΙΑΣ, Αθήνα 1969, σελ. 82-87. 72
νει αρχηγός της Εταιρείας και να διευθύνει αυτός την περαιτέρω δράση της. Προσφέρθηκε μάλιστα να του διαβάσει τις οδηγίες και τα έγγραφα που εκόμιζε. Σημειωτέων ότι ο τσάρος Αλέξανδρος εγνώριζε από την πρώτη στιγμή τα πάντα περί Γαλάτη και ετηρείτο ενήμερος, μέχρι που ο Γαλάτης αποπεμφθείς στάλθηκε με μεγάλη συνοδεία στο Βουκουρέστι επιδεικτικά, για να ρίξουν στάχτη στα μάτια του πρέσβεως της, πάντοτε ακοίμητης, Βρεταννίας στην Πετρούπολη Γουλιέλμου Shaw, υποκόμη του Cathcart. Παρά τα γραφόμενα του Ιωάννη Καποδίστρια, η εσωτερική συντριβή του, όπως περιγράφει τα πράγματα στην λεγόμενη αυτοβιογραφία του, δεν δείχνει μόνον ανησυχία ότι οι φιλόδοξοι εθνεγέρτες οδηγούν το γένος τους στους κρημνούς, αλλά ακόμη την έγνοια του μήπως αποκαλυφθεί ο δικός του ρόλος που ήθελε πάντοτε να κρύψει: του μυστικού ταγού, του άγρυπνου φρουρού της ιερής υποθέσεως, αλλά και την ανησυχία μην “εκθέσει” τον τουλάχιστον υποψιασμένο Αλέξανδρο τον Α΄ στα μάτια των συμμάχων του της Ιεράς Συμμαχίας. Ωστόσο, ο Γαλάτης ήταν ιδιότυπος ανεπιθύμητος: εφοδιάζεται με ποσόν οδοιπορικών εξόδων και προπέμπεται υπό την στενή προστασία των οργάνων της Ρωσσίας. Όμως, όλοι εξακολούθησαν να ανεβαίνουν από το λιμάνι της Οδησσού, μέσω Κιέβου, προς Μόσχα και Αγία Πετρούπολη. Όλοι είχαν στον νου τους τον Ιωάννη Καποδίστρια, όχι μόνον ως τον υπουργό μιας φίλιας, ομόδοξης Αυτοκρατορίας, αλλά επίσης ως τον σύμβουλο, τον εμπνευστή, τον αποδεδειγμένα πατριώτη από την εποχή της περίφημης συνάντησης της Λευκάδας το 1807, της θητείας του στην Βιέννη και το Βουκουρέστι, των συναναστροφών και εξομολογήσεών του κατά την διάρκεια του Συνεδρίου στην Αυστριακή πρωτεύουσα. Ασφαλώς, αρκετοί, και όχι μόνον ο Μέττερνιχ και ο Κάσλρεη, θα υποπτεύονταν και λόγω του ρόλου που διαδραμάτισε με τον Άνθιμο Γαζή στους εράνους υπέρ της Φιλομούσου Εταιρείας, ότι, και αν δεν ήταν ακόμα ο επιχειρησιακός επικεφαλής της ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
επιφυλλίδα
Εταιρείας των Φίλων, ήταν ωστόσο, μυστικός καθοδηγητής και σύμβουλος αυτής. Λίγο πριν ο Ν. Σκουφάς και οι άλλοι αποφασίσουν να μεταφέρουν την έδρα της Εταιρείας από την Οδησσό στην ίδια την Κωνσταντινούπολη (άνοιξη 1818), ανέβηκαν στην Μόσχα (τέλος 1817, αρχές 1818) και συναντήθηκαν με τον Καποδίστρια οι Μανιάτες Ηλ. Χρυσοσπάθης και Π. Δημητρόπουλος (ή Δημητρακόπουλος) και οι γνωστότεροί μας και ήρωες κατόπιν Αναγνωσταράς και Ιωάννης Φαρμάκης. Στην Οδησσό κατηχήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία από τον ίδιο τον Σκουφά. Σε διερευνητική ερώτηση του Καποδίστρια, πιστοί στον όρκο τους, φάνηκαν τελείως ξένοι προς την Φιλική Εταιρεία, ο δε Ιωάννης Καποδίστριας, υποτίθεται καλή τη πίστη, δέχθηκε τις διαβεβαιώσεις τους10. Ωστόσο, τους εξόρκισε να μεταχειριστούν την επιρροή τους, για να μεταπείσουν όλους εκείνους “που είχαν την ατυχία να εγγραφούν ως μέλη της Εταιρείας”. – Ο Αλέξανδρος ενημερώθηκε για όλα από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ακολουθεί ο Κυριάκος Καμαρινός, έμπιστος του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ο Καποδίστριας τον διαβεβαιώνει ότι δεν εμπλέκεται, ούτε αυτός ούτε ο τσάρος Αλέξανδρος, στα επαναστατικά σχέδια των Φιλικών. Τον εφοδιάζει με σχετική επιστολή. Ο Καμαρινός δολοφονείται κάπου στον Δούναβι (καλοκαίρι 1820), ώστε να μην φτάσει η αλήθεια στην Μάνη, και σβήσει ο ενθουσιασμός για την επανάσταση. “Απέθανε θύμα της αληθείας των εξηγήσεων ας εκόμιζε“, γράφει ο Ι. Καποδίστριας11.
• Και φτάνει η ώρα των μεγάλων επιλογών. Μέσα από την ίδια μακρά αναφορά του Ιωάννη Καποδίστρια που έγινε γνωστή ως “Αυτοβιογραφία”, πληροφορούμεθα για την δική του εκδοχή της συνάντησης με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Πάλι περιγράφει τα πράγματα με αποστειρωμένο, υπηρεσιακό τρόπο: αποφεύγει να πει ότι γνώριζε καλά τον Υψηλάντη, 10. “Αυτοβιογραφία”, σελ. 92 επ. Σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, παρών στην συνάντηση ήταν και ο ανέκαθεν συνωμοτικός, παλαιός οπαδός του Ρήγα, Χριστόφορος Περραιβός, μόλις μυηθείς και αυτός στην Φιλική Εταιρεία. 11. ε.φ., σελ. 128-129 . ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
k
ήδη από την εποχή του Συνεδρίου της Βιέννης, καλύπτει μάλιστα με πολιτικώς ορθή γλώσσα τις συναντήσεις τους στις αρχές της άνοιξης του 1820. Α. Υψηλάντης και Ι. Καποδίστριας εκινούντο στο επίπεδο των προσχημάτων. Ο Α. Υψηλάντης επισκέφθηκε στο τέλος του χειμώνα του 1820 τον Ιωάννη Καποδίστρια στην Πετρούπολη. Μόλις είχε υποβάλει την παραίτησή του από την ενεργό υπηρεσία και είχε λάβει προκαταρκτική μακρά άδεια για το εξωτερικό. Ο διάλογος, όπως τον περιγράφει ο Ι. Καποδίστριας, είναι αποκαλυπτικός, και διεξήχθη κατά την δεύτερη συνάντηση των δύο ανδρών. Ιδού τι γράφει ο Ιωάννης Καποδίστριας, γνωρίζοντας τα πάντα και τηρώντας αποστάσεις: άλλωστε έπρεπε να συνεχίσει να είναι εκλόγιμος για το ανώτατο αξίωμα του κυοφορούμενου ελληνικού κράτους. Λέγει λοιπόν: “Εθεώρουν καθήκον μου να συστήσω εις τον Αλέξανδρο Υψηλάντη να προσέξει και να μην αφήσει να παρασυρθεί από ραδιούργους, οι οποίοι ενεφανίζοντο, χωρίς κανένα δικαίωμα, σαν να αντιπροσωπεύουν το ελληνικό έθνος”. Ο Α. Υψηλάντης αντέτεινε ότι «υπάρχουν κάποιοι άνδρες καθ’ όλα σεβαστοί»12. Ο Ι. Καποδίστριας συνεχίζει τις νουθεσίες του στον κατά πολύ νεώτερό του Αλέξανδρο. “…είναι ελεεινοί εμποροϋπάλληλοι καταστραφέντες λόγω της κακής διαγωγής τους, που τώρα αφαιρούν το χρήμα των αφελών ψυχών στο όνομα μιας πατρίδας που αυτοί δεν έχουν. Θέλουν να σας έχουν στη συνομωσία τους για να εμπνεύσουν πίστη στα σχέδιά τους. Σας επαναλαμβάνω: προφυλαχθείτε από τέτοιους άνδρες”. Τελειώνει την συγκριτικά μακρά περικοπή του για την δεύτερη συνάντησή του με τον Α. Υψηλάντη ο Ι. Καποδίστριας, ως εάν να ήθελε, χάριν του αμέσου και απωτέρου μέλλοντος, να αποσείσει τις διάχυτες σκέψεις περί εμπλοκής του στην Εταιρεία: “Με τις λέξεις αυτές αποχαιρέτησα τον πρίγκιπα, παρακαλώντας τον να μην λησμονήσει όσα του είχα πει. Διότι οι λόγοι του με έκαναν να υποψιάζομαι ότι τον περιστοίχιζαν άνδρες επικίνδυνοι και επιτηδειότεροί του… Δεν άκουσα πλέον περί αυτού [σσ. αν είναι δυνατόν!!!], μέχρις ότου έγινε τυφλό και παράτολμο όργανο της καταστροφής των παριστρίων ηγεμονιών”. Ο Υψηλάντης κατόπιν ανεχώρησε για το Κίεβο, όπου κατοι12. “Αυτοβιογραφία”, σελ. 129-132 επ. 73
κούσε η χήρα μητέρα του, και αργότερα για το Κισνόβιο της Βεσσαραβίας. Στην ίδια μακρά αναφορά του προς τον Νικόλαο Α΄, ο Ιωάννης Καποδίστριας αποφεύγει να πει το παραμικρό για τις δύο ακροάσεις που είχε παραχωρήσει εβδομάδες πριν στον Εμμανουήλ Ξάνθο, αποποιούμενος την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας και πιθανώς ο ίδιος υποδεικνύοντας, με έμμεσο τρόπο, τον Α. Υψηλάντη. Περιορίζεται να κάμει σύντομη μνεία της επιστολής του τσάρου Αλεξάνδρου από το Λάϋμπαχ προς Α. Υψηλάντη μόλις έγινε γνωστή η κήρυξη της Επανάστασης στο Ιάσιο (την είχε συντάξει ο ίδιος), σχολιάζοντας ότι: “ο Αυτοκράτωρ δεν εδίστασε να αποδοκιμάσει επισήμως το εγκληματικόν των Εταιριστών κίνημα ως και την διαγωγήν του πρίγκιπος Υψηλάντου, ο οποίος είχε την ατυχία να γίνει τυφλό όργανο της Εταιρείας”. Προς το τέλος του υπομνήματος προς τον νέο τσάρο Νικόλαο Α΄, δίνει μια τελική διαβεβαίωση “εγώ δε ουδέποτε εισήλθα εις οιανδήποτε μυστικήν 74
εταιρείαν”. Πρόκειται για την, με άλλη αφορμή13, πλέον κατηγορηματική διαβεβαίωση για την μη συμμετοχή του στην Φιλική. Νομίζω ότι πρέπει να πάρουμε τη διαβεβαίωση αυτή του Ι. Καποδίστρια τοις μετρητοίς. Μόνον όμως από την τυπική πλευρά, ότι δηλαδή ουδέποτε ο Ι. Καποδίστριας δεσμεύτηκε με τον όρκο των Φιλικών. Για το γεγονός ότι εγνώριζε περίπου τα πάντα, και σε αρκετές περιπτώσεις εκ του αφανούς τηλεκατηύθυνε τα της Εταιρείας, ας επιτραπεί να μην διατηρούμε ιδιαίτερες αμφιβολίες. Είδαμε τι μας λέγει ο Ι. Καποδίστριας για τις δυο συνομιλίες του με τον Α. Υψηλάντη. Ας δούμε τι λέγει και ο Υψηλάντης, εξομολογούμενος στην Βιέννη, βαριά ασθενής, λίγο πριν αποβιώσει (31 Ιανουαρίου 1828). Η Λουλού Τυρχάϊμ, στα απομνημονεύματά της14, καταγράφει τις προθανάτιες διηγήσεις του Α. Υψηλάντη, περί της εντάξεώς του στην Φιλική Εταιρεία και των συνεννοήσεών του με τον Ι. Καποδίστρια: εικόνα εντελώς διαφορετική. Τον χειμώνα 1819-1820, ενώ ο Α. Υψηλάντης είχε ανέβει στην Πετρούπολη, τον επισκέφθηκαν μερικά επίσημα πρόσωπα της Εταιρείας. Οι συνομιλητές του του ξύπνησαν ελπίδες για ένα αισιόδοξο μέλλον για την Ελλάδα. Του ανέθεσαν, χωρίς πολλές διατυπώσεις και εν ονόματι των συμπατριωτών τους, την αρχηγία του τόσο ευγενούς όσο και επικίνδυνου εγχειρήματος. Του έδειξαν τους καταλόγους με τα ονόματα των μυημένων – ανάμεσά τους τα πιο επιφανή ονόματα. Ο Υψηλάντης τους παρακάλεσε να του δώσουν τρεις ημέρες να σκεφτεί και να διαβουλευθεί με τον Καποδίστρια. Ο στρατιωτικός συνάντησε δυο φορές τον διπλωμάτη και, βέβαια, δίνει εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο της συναντήσεως αυτής από εκείνο που παραδέχεται ο Ι. Καποδίστριας στην αυτοβιογραφία-υπόμνημά του στο Νικόλαο Α΄. 13. “Αυτοβιογραφία”, σελ. 168 επ. 14. Π. Ενεπεκίδη, ε.α., σελ. 124 επ. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
επιφυλλίδα
Κατά την πρώτη συνάντηση, ο Καποδίστριας, πληροφορημένος για όλα, –πιο πρόσφατα διότι αυτόν πρώτα είχε προσεγγίσει ο Εμμ. Ξάνθος, ως απεσταλμένος της Εταιρείας–, επιδοκίμασε με ενθουσιώδη λόγια τον πατριωτικό ζήλο του φίλου του, προσθέτοντας αυτά που πάντα έλεγε στους συμπατριώτες του, δηλαδή ότι η καρδιά του τσάρου, ακόμα και αν αυτό δεν μπορεί να κηρυχθεί ανοιχτά, είναι πέρα για πέρα με το μέρος της Ελλάδας. Στην δεύτερη συνάντηση, ο Υψηλάντης, αφού είχε τελειώσει την σύνταξη του σχεδίου των επιχειρήσεων, το έδειξε στον Καποδίστρια, που έμεινε τόσο ικανοποιημένος ώστε πήδηξε από την χαρά του, αγκάλιασε τον Υψηλάντη και τον γέμισε εγκώμια. Ο Καποδίστριας, όμως, τον έπεισε να μην επιμείνει να μιλήσει και με τον τσάρο, και ακόμα να μην του κάνει γνωστό ότι ανέλαβε αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας. Αυτά τα παραπάνω, πάντοτε κατά την κόμισσα Τυρχάϋμ. Το σπουδαιότερο είναι ότι τις εξομολογήσεις αυτές ο Αλ. Υψηλάντης κατέγραψε σε επιστολή του προς τον τσάρο Νικόλαο Α΄, που έστειλε από την Βιέννη, με ημερομηνία 2/14 ’Ιανουαρίου, 1828. Στην σωζόμενη αυτή επιστολή, ο Υψηλάντης διαβεβαιώνει ότι “την συμβουλή του κόμητος Καποδιστρίου λαβών, εδέχθην την ανωτάτην διεύθυνση της Εταιρείας’’. Και παρακάτω, “ο κόμης Καποδίστριας, ον συνεβουλεύθην, συνεφώνησε προς την γνώμην μου, εύρε τα σχέδια και τας παρασκευάς μου καλάς και καταλλήλους και μοι συνεβούλευσεν ίνα ενεργήσω και επιχειρήσω την έναρξη τούτων μη δεικνύων δισταγμόν τινά περί της επιτυχίας’’. Ήταν τόσο στενή η εμπλοκή του Καποδίστρια και η ανάγκη του Αλέξανδρου Υψηλάντη να τον συμβουλεύεται, ώστε ο ίδιος ο πρίγκιπας γράφει “Η βραδύτης όπως ζητήσω την οριστικήν άδειάν μου, εις το κατεπείγον τούτο οφείλεται, προ παντός δε εις την σκέψιν του κόμητος Καποδιστρίου, ότι, εάν μη ήμην πλέον εις την ρωσσικήν υπηρεσίαν, τούτο εξησθένει επί του πνεύματος των Ελλήνων το ηθικόν αποτέλεσμα της επιχειρήσεώς μου”15.
• 15. Πολυχρόνη Ενεπεκείδη, “Αλέξανδρος Υψηλάντης, Η αιχμαλωσία του εις Αυστρίαν 1821-1828”, Αθήνα, 1969, Παπαζήσης, σελ. 177-179. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
k
Τον Σεπτέμβριο του 1818, το ηγετικό κλιμάκιο της Φιλικής Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη, οι Ξάνθος, Αναγνωστόπουλος, Τσακάλωφ, Σέκερης, και επίσης ο Άνθιμος Γαζής από το Πήλιο, πήραν την απόφαση για ανάθεση της αρχηγίας της Εταιρείας στον Καποδίστρια, “σημαντικόν τότε και άξιον της εμπιστοσύνης του Ελληνικού Έθνους δια την μεγάλην πολιτικήν του εις την Ρωσσίαν θέσιν”, θα γράψει ο Ξάνθος στα απομνημονεύματά του16. Στις 15 Ιανουαρίου 1820, ο Ξάνθος έφτασε στην Πετρούπολη17. Την επομένη έγινε δεκτός από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Τα διαπιστευτήρια, τρόπον τινά, του Ξάνθου γιά να προσεγγίσει τον Καποδίστρια, ήταν μια επιστολή του Άνθιμου Γαζή, ήδη σημαντικού μέλους της Εταιρείας και στενού συνεργάτη του Ιωάννη Καποδίστρια στην πραγματοποίηση των εράνων υπέρ της Φιλόμουσης Εταιρείας, τον χειμώνα 1814/15 στην Βιέννη. Ο Α. Γαζής ήταν πίσω στο Πήλιο από το 1816. Ο Καποδίστριας, όπως το είχε πράξει προ τετραετίας με τον Νικόλαο Γαλάτη, αρνήθηκε να αναλάβει την ηγεσία της Φιλικής. Κατά τα φαινόμενα, ο Ξάνθος είχε τουλάχιστον άλλη μια συνάντηση με τον Ι. Καποδίστρια, τον Φεβρουάριο του 1820. Αμήχανος από την άρνηση του Κερκυραίου, πήρε την πρωτοβουλία να βολιδοσκοπήσει (τέλος Μαρτίου 1820) τον Α. Υψηλάντη, στρατηγό και υπασπιστή του τσάρου, που επίσης την περίοδο εκείνη παρεπιδημούσε στην Πετρούπολη. Ο Α. Υψηλάντης δέχτηκε την ιερή τιμή. Στις 12 Απριλίου 1820 υπέγραψε το σχετικό πρακτικό. Η υπηρεσία αυτή του Ξάνθου υπήρξε πολύτιμη και κατοχυρώνει τον ιστορικό ρόλο του στις απαρχές της Νέας Ελλάδος.
• Και εγένετο επανάστασις. Ο αρχηγός Α. Υψηλάντης, “Γενικός Επίτροπος της Αρχής”, άφησε παρακαταθήκη στην Ελληνική Ιστορία τις επαναστατικές προκη16. Αλεξάνδρου Δεσποτόπουλου, “Μελέτες Πολιτικής Ιστορίας”, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1989, λήμμα περί Ιωάννου Καποδίστρια, σελ. 11. Επίσης Κωστή Παπαγιώργη, “Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Φιλικός”, Καστανιώτης, 2005, σελ. 172 επ. 17. Η υστέρηση ανάμεσα στην απόφαση (Σεπτέμβριος 1818) και ανακοίνωση στον Καποδίστρια, οφειλόταν, στο γεγονός της μακράς απουσίας του τελευταίου στην Κέρκυρα. 75
ρύξεις του από το Ιάσιο, την ίδρυση του Ιερού Λόχου, την υιοθέτηση του μυθικού πτηνού φοίνικος, ως συμβόλου της αναστάσεως του Έθνους, προ πάντων δε το παράδειγμα αυταπάρνησης και προσφοράς προς την πατρίδα ενός εκπροσώπου της πλέον επίσημης τότε οικογένειας ανά τον Ελληνισμό. Ο Ι. Καποδίστριας, συντηρητικός, παρά τα άγχη και τις επιφυλάξεις του, θέρμανε και προφύλαξε το μυστικό κίνημα. Όταν η επανάσταση εξερράγη, πρόωρα κατά τον ίδιο, την υποστήριξε από την δική του έπαλξη και, ας μην υπάρχει αμφιβολία, αποφάσισε να πάρει τον δρόμο της αυτοεξορίας το καλοκαίρι του 1822, όταν διαπίστωσε ότι οι εισηγήσεις του δεν γίνονταν δεκτές από τον τσάρο. Βαρύ, μεταϊστορικό μάλλον, προβάλλει ήδη το ερώτημα: τα πράγματα του Ελληνικού Έθνους, στα 200 σχεδόν χρόνια που έχουν κυλήσει από την Επανάσταση, δικαίωσαν άραγε τις τεράστιες θυσίες και τις προσδοκίες Ελλήνων και ξένων από την πολιτική ανάσταση του Γένους; Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ίσως ο πιο προικισμένος από τους τρεις πρωτεργάτες της Φιλικής, επηρεασμένος και από την πρόσφατη τότε δολοφονία του Καποδίστρια και την πολιτική και οικονομική δυσπραγία του Έθνους, είχε ήδη εκφράσει προς τον Ξάνθο την απογοήτευσή του για το πενιχρό, όπως
76
το θεωρούσε, αποτέλεσμα της Επαναστάσεως, δυσανάλογο προς τους σκοπούς της και προς τις θυσίες του Έθνους. Ήταν ο βασικός λόγος που εγκατέλειψε την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε μέχρι τέλους της ζωής του στη Μόσχα. Άλλη καταγράφεται η ζυμωμένη αντίληψη του Παναγιώτη Σέκερη. Γράφει, ηλικιωμένος πλέον: “Υπήρξε εποχή που σε νέα ηλικία ήμουν τόσο πλούσιος και απολάμβανα κάθε αγαθό του κόσμου… Όμως όλα αυτά τα θεωρούσα τόσο μάταια, διότι έλειπε η Ελευθερία της Πατρίδας. Για την απόκτηση της Ελευθερίας περιφρόνησα τα αγαθά μου και από πλουσιότατος κατάντησα φτωχότατος και δεν ντρέπομαι να το ομολογήσω. Αλλά δεν μετανιώνω για της θυσίες μου”. Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ταγμένος στην υπηρεσία του συμφέροντος της αναγεννημένης Ελλάδας, πορεύθηκε ακάματος, με αφοσίωση και βιοτή ασκητή. Ένας συνεχής προσανατολισμός και υποταγή των ενεργειών του στο χρέος. Οι καιροί είναι διαφορετικοί: ίσως εάν υπήρχε σήμερα ένας Καποδίστριας, δεν θα εδολοφονείτο: για τον λόγο, ότι πολύ δύσκολα μια σημερινή Εθνοσυνέλευση θα εξέλεγε κάποιον σαν εκείνον, να αναλάβει τις τύχες των Ελλήνων.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
η ζωή είναι ένα σταυρόλεξο... 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
16
17
... και, μάλιστα, για δυνατούς λύτες!
1
k
11 12 13 14 15
ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1 Ιστορική τοποθεσία – Λεία, επίπεδα 2 Εννέα κάνουν μία μονάδα – Λέγεται και έτσι ο τυχερός 3 Δευτεριάτικα… ψωμιά – Κομμουνιστικό Κόμμα Αργεντινής (αρχικά) – Μας φωνάζουν με αυτό 4 Νησί, παλαιότερος τόπος εξορίας – Η εστία του… ναργιλέ – Άφωνο τόπι 5 Τα αρχικά του μεγαλύτερου Δήμου – Γνωστό της Κυνουρίας – Αυτή… επαναλαμβάνεται 6 Πάνε τα… μωρά – Αρνητικό της καθαρεύουσας – Αυτό, χωρίς αρχή 7 Υπάρχουν και τέτοια καταστήματα – Σύνδεσμος – Ταμείο των ναυτικών 8 Έλλειψη μνήμης – Τρόπος πληρωμής (ξενικά) – Μουσική νότα – Χειλικό σύμφωνο 9 Ευγενές αέριο – Παλιά ποδοσφαιρικά αρχικά – Υποδηλώνουν πρώτη ποιότητα – Διαθέτουν όλα τα καλά εστιατόρια 10. Πολύ ωραίοι, φανταστικοί – Λίμνη της Αφρικής ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017
11 Ανατολίτικο παλάτι – Υφίσταμαι κριτική 12 Μισό… κρέας νηπίων – Μόριο δισταγμού – Μισός… τσάρος – Μάρκα στερεοφωνικών 13 Σε αυτό πίνουμε – Άφωνη ροπή – Από το όνομα Γαλλίδας ηρωίδας 14 Είναι και η μνήμη – Εργάζεται σε Τράπεζα – Οπτικά… αριστεύει 15 Ρωτάει – Δεν είναι παλιά – Δύο στα χέρια μας (καθ.)
ΚΑΘΕΤΑ
1 2 3 4
Μία από ένα βιβλίο – Είναι τα ανάλατα φαγητά Ανάκατες, μπερδεμένες – Άρθρο (πληθ., καθ.) Σιδηροτροχιά – Έχουν οι τσοπάνηδες Αδύναμα – Κύλινδροι με περιτυλιγμένο σύρμα – Η γυναίκα του έγινε στήλη άλατος 5 Η αναπηρία των νάνων – Θρυλική η ταξιαρχία του 6 Μαζί με την ΕΣΑ, τόπος βασανιστηρίων – Χαρακτηρισμός υφάσματος – Ποιητικό άλογο 7 Αρχαίων θάλασσα – Η ροδιά – Άφωνη μόκα – Γαλλικό όνομα 79
η ζωή είναι ένα σταυρόλεξο... 8 Βυζαντινή νότα μουσικής – Λούκυ…, ήρωας κινουμένων σχεδίων – Είδος ψαριού 9 Υπολογίζεται με τρεις διαστάσεις – Χρήσιμο για τρόχισμα – Θεατρική επιτυχία του Μάνου Κατράκη 10 Σειρά ταινιών με τον Σταλόνε – Όπλα των αρχαίων 11 Είδος υφάσματος (πληθ.) – Νησί, αλλά και… μικρόβιο – Διπλό σύμφωνο 12 Βουλγαρική δυναστεία – Γυναικείο όνομα
13 Διαμορφωμένες επιφάνειες δρόμων – Χαρακτηρισμός χρωμάτων 14 Άντρας…Εγγλέζων – Μισή οχιά – Μυστική αμερικανική υπηρεσία – Δικά σου, αρχαιοπρεπώς 15 Απαραίτητο στο όργωμα (καθ.) – Μισή… Σάσα – Ο αιώνας μας 16 Πολιτική ομάδα πίεσης – Ένδεια 17 Φωτομετρική μονάδα – Περιέχουν αντίφαση
Λύση σταυρολέξου προηγούμενου τεύχους 1 2 3 4 5 6 7
1
2
3
4
5
6
Π Ε Λ Α Γ Ο Σ
Ο Σ Α Κ Α
Υ Π Ο Υ Λ Ο Σ
Δ Ρ
Ρ Ε Μ Α
Α Σ Α
Α 8 Δ 9 Μ Ε 10 Α Κ 11 Κ Α 12 Ρ Ρ 13 Α Ο 14 Ν 15 Δ 16 Δ Ε 17 Α Ν
Ρ Α Ν
Ο Ρ
Μ Δ Ι Ο Α Ρ Ι Ν Α Ε Ρ Ι Σ Α Ν Ω Ι Α Σ Σ Ι Μ Α Α
7
8
Ρ Ο Κ Α Ε Ν Μ Α Ι Α Σ Λ Α Λ Χ Α Α Μ Τ Ι Κ Τ Α Ο Ρ Α
Ι
9
10
11
12
13
14
15
Σ Μ Α Α Γ Ρ Α Α Ρ Κ Ι Ν Α Σ Τ Α Α Ν Τ Ι Σ Τ Ι Κ Α Τ Α Κ Ο Υ Ε Π Σ Τ Ν Ο Ν Α Α Ρ Α Σ Ρ Ο Α Β Ι Ε Τ Α Α Μ Α Ν Ε Α Τ Σ Η Π Α Η Σ Α Υ Μ Α Ρ Μ
Α Ν Α Σ Α
Λ Α
Α Π Α
Ν Α Κ Ο Υ
Η Τ Ο Ι Α Ι Σ Ι Α Ι
Δ Ε Σ Μ Π Α Τ
16
17
18
19
Λ Ο Υ Μ Α Υ Σ Η Β Α Ν Ο Ν Τ Α Ο Μ Σ Σ Τ Α Β Α Ν Α Φ Γ Ο Φ Ω Ι Μ Υ Σ Α Κ Α Σ Σ Α Λ Ε Ο Ε Ρ Ρ Α Ρ Ι Ν Ο Σ Ν Ο Α Λ Α Μ Α Ε Ο Τ Ι Ω Σ Ι Ε Σ
Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, www.neapolitiki.gr, εμπλουτισμένη με τη νέα στήλη «Επί του πιεστηρίου», όπου νέοι αρθρογράφοι και φοιτητές αναλύουν καθημερινά σε πραγματικό χρόνο την τρέχουσα γεωπολιτική επικαιρότητα.
80
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 20 . ΑΝΟΙΞΗ 2017