Noordz magazine november 2017 editie Drenthe by Mediahuis Noord

november | editie drenthe

Word je betaald per scholier, dan begint school met gaming Taco Boelema

29 NOVEMBER 2017

ROTTERDAM AHOY

CHAD HURLEY JOHN DE MOL CO-FOUNDER YOUTUBE

TALPA

MO GAWDAT CBO GOOGLE X

MATT SIMONS • JAN JAAP VAN DER WAL EVA JINEK • JORT KELDER WINSTON GERSCHTANOWITZ • PIETER ZWART AART VAN VELLER • HUGO DE KONING

TAKE RISKS, MAKE IMPACT, DARE TO CHANGE

KOOP NU TICKETS!

VANAF 47,50 EURO

BUSINESSBOOSTLIVE.NL INITIATIEFNEMER

PARTNERS

MAKEN VAN NU IS NIET MEER HET MAKEN VAN VROEGER D

e maakindustrie roept vaak het beeld op van snel, goedkoop en veel. Onterecht.

Want even goed kan het associaties oproepen met slim, werkgelegenheid, ambacht en hoger opgeleid. Deze noordz gaat over de maakindustrie in de volle breedte. Trudie Timmermans en Herman Kopinga zijn twee makers die in totaal verschillende werelden leven. De een vindt maken leuk, maar niet te vaak dezelfde dingen, zelfs niet als het veel meer oplevert. De ander denkt daar heel anders over. Ze hebben echter één gedeelde liefde. Juist…. De verhalen in deze noordz leren dat het maken van nu niet meer het maken van vroeger is. Een goede opleiding is een vereiste. Taco Boelema van messenmaker Tebra

Het citaat ‘Word je betaald per

moppert daarover, want de opleidingen zijn te vaak afgestemd op de scholier en minder

scholier, dan begint de school

op de bedrijven: „Als je betaald wordt per scholier, ga je als school een opleiding gaming

met gaming’ op de voorpagina

aanbieden.’’

van deze ondernemersbijlage is een uitspraak van Taco Boelema,

Zo’n pittige uitspraak hoort ook bij de maakindustrie, waar je nu eenmaal meer onder-

directeur van messenfabriek Tebra.

nemers dan managers treft. Dat geeft een bijlage over de maakindustrie extra kleur.

De uitspraak is terug te vinden op pagina 26 van deze bijlage.

colofon

Inhoud

noordz is een ondernemersbijlage

Kort & Prachtig Nieuwe rubriek met noordelijke wereldspelers

van NDC mediagroep

De ene maker is de andere niet Herman Kopinga (Maakplek) en Trudie Timmerman (LED-factory) hebben veel gemeen

Samenstelling: Bouke Nielsen Eindredactie: Roel Snijder

Bij het ontwerp denkt Tjeerd Veenhoven al aan het maakproces

Vormgeving: Marc Bos

‘Ik moet voorbereid zijn, anders ben ik al snel een luchtfietser’

14 Advertenties / Branded content:

Reacties:

De 5 redenen waarom maken hier weer aantrekkelijk is Misschien is er indertijd wel naar toe gerekend om naar Azië te gaan

telefoon 050-5844994 specialsales@ndcmediagroep.nl

Column Ronald Mulder Europese richtlijnen zorgen juist voor vertrouwen in producten en diensten

Neopost wacht niet af wat de markt doet

‘Nu al nadenken over waar je straks op inspeelt’

Als ik Sigrid Kaag was… Evert-Jan Schouwstra van het WTC in Leeuwarden: TopDutch stimuleren

e-mail bijlagen@ndcmediagroep.nl, telefoon 050-5844256 /

Het moderne maken

058-2845477

‘Eigenlijk is dit zo ouderwets als de wereld, maken is ouderwets’

Volg noordz ook online op het blog www.noordz.nl

De messcherpe ambities van messenmaker Tebra

Taco Boelema: ‘Ik wil naam maken in West-Europa’

04 KORT EN PRACHTIG

FENKA IN ASSEN: WERELDSPELER IN LABELS

Jan Henk Hommes

Nu ik erover nadenk is het eigenlijk logisch dat ik wereldspeler ben

Foto Pepijn van den Broek

Noord-Nederland telt heel veel verborgen pareltjes, maar ook onbekende wereldspelers. Fenka in Assen (sinds 1986) is zo’n bedrijf. Doet soms ook zaken met imponerende namen als Reaal, Hugo Boss, Levi’s of Tommy Hilfiger en toch kennen we Fenka niet. Jan Henk Hommes van het Asser bedrijf vertelt.

Kijk maar eens op de site. Er komen steeds meer nieuwe materialen en ook

Wat doet Fenka eigenlijk?

We zitten in een niche van de markt. Dat merk je wel aan het soort klanten

Jan Henk Hommes: „Wat we doen is branding, merkbeleving. Wij leveren

dat we hebben. We staan open voor innovaties.”

worden de printmogelijkheden steeds groter. Via de labels kunnen we tegenwoordig ook de echtheid van het merk controleren. Met een app en QR-code is die vast te stellen. Dit is belangrijk voor onze klanten. Als van een bekend merk 1 miljoen broeken gekopieerd worden, dan kost dat dat merk gauw 80 miljoen euro.

de labels, knopen, hangtags of displays om een merk goed neer te zetten. De toepassingen zijn talloos: op auto’s, op textiel, op meubels, noem maar

Er moet iets zijn waar jullie goed in zijn. Wat is dat?

op. Eigenlijk voor alles waar merkbeleving aan de orde is. Het wordt ook

„We hebben een band met onze klanten, we luisteren naar hun wensen.

steeds vaker toegepast, want het zorgt voor onderscheid. Je ziet het tegen-

We zijn ook goed in styling en logistiek. We zeuren bovendien niet snel en

woordig zelfs op bijvoorbeeld een bank.

pakken door. En we hebben oog voor kwaliteit en duurzaamheid.”

We hebben eigen kantoren en warehouses in India, Hongkong, Italië en

Hoe ziet de toekomst van Fenka eruit?

Turkije die erop toezien dat het merk de juiste aandacht krijgt. Het is de

„Dat is altijd lastig te voorspellen. We zijn een servicebedrijf, dus ook af-

kunst dat een label overal op de wereld dezelfde kwaliteit en uitstraling

hankelijk van onze opdrachtgevers. Tijdens de crisis zijn veel concurrenten

heeft. Het gebeurt wel, als een merk met een te goedkope leverancier in

omgevallen. Het perspectief is momenteel goed, absoluut.”

zee gaat, dat een label op het ene continent geel is, op een ander continent bruin-geel en dat de dikte van het label ook nog verschilt. Op die manier gooi je je merkbeleving te grabbel. ” Weet u dat Fenka een wereldspeler is? „We weten dat we over de hele wereld bezig zijn en hebben daar verder

Een wereldspeler is een bedrijf dat in eigen regio redelijk onbekend is,

nooit bij stilgestaan. Maar nu kom ik dus op een lijst naar boven. En nu

maar een internationale markt bedient.

ik erover nadenk, is het eigenlijk logisch dat we een wereldspeler zijn.” Dit bedrijf is opgespoord door Innovatiespotter, de big data-analist Hoe ziet jullie markt er eigenlijk uit? Altijd in beweging? „Ja, en het blijft in beweging. Er zijn onwaarschijnlijk veel toepassingen.

voor innovatief Nederland

„

QUOTE Succes is een tocht van mislukking naar mislukking zonder verlies van enthousiasme

”

Er zijn van die startups die komen uiteindelijk op iets heel anders uit dan waarmee ze begonnen. Neem de Drentse mannen van Idee101 (101 staat voor de opgetelde leeftijden van de drie oprichters in 2012), die nu met Cleverdesk flink de trom roeren. Maarten Overeem weet er alles van.

Sir Winston Churchill

Wat doet Cleverdesk precies? Maarten Overeem: „We werken voor de kraanafdeling van Wagenborg,

groot, dus is de vraag wat het effect zou zijn als we meer geld zouden

Nedlift, en hebben voor dat bedrijf een aantal operationele taken aan

hebben en nóg een accountmanager zouden aannemen?

elkaar gekoppeld en in online-software ondergebracht. Je hebt Simplicate

En we zijn ook nog bezig met allerlei ideetjes. Zo werken we aan een slimme

dat iets soortgelijks in de zakelijke diensten maakt en wij koppelen de

veiligheidshelm voor Wagenborg. Een helm met allerlei sensoren, waarmee

operationele zaken. Het betekent dat een medewerker tijdens de operatie

controles kunnen worden uitgevoerd. We hebben wel de ambitie om voorop

via smartphone of tablet allerlei documenten over de operatie kunnen

te blijven lopen.”

inzien en aanvullen. Het gaat als een speer, het model is heel goed schaalbaar. We zijn nu ook

Wat zijn de grootste obstakels voor Cleverdesk?

eerder scale-up dan startup. We hebben nu 10 tot 15 klanten en ongeveer

„We leveren ook maatwerk software, We zitten vaak in een spagaat tussen

800 gebruikers. Het gaat best goed, maar eigenlijk zouden we nog meer aan

dat werk en Cleverdesk. Dat maatwerk levert ook leuke klussen op. Het

marketing moeten doen.

wordt de kunst de groei te borgen. Nu kennen we alle klanten nog persoon-

De NOM is via MKB-Fonds bij ons ingestapt en eigenlijk hebben we veel te

lijk. Dat wordt bij snelle groei anders en dat betekent dat je ook een andere

weinig geld gevraagd. Eerder werden de projecten van Cleverdesk gebruikt

relatie met je klanten krijgt.”

als funding voor de verdere ontwikkeling. Met het geld van de NOM gaan we veel sneller. Ons streven is straks 275 klanten met 15000 gebruikers te

Wanneer is de grote doorbraak?

hebben.”

„Wat is een grote doorbraak? Stel dat we volgend jaar elke week een nieuwe klant krijgen. Dan zit je snel aan verdubbeling van de opbrengsten terwijl

Loopt het met Cleverdesk volgens verwachting?

de kosten niet bovenmatig stijgen. Misschien kunnen we dat bereiken door

„Na de eerste klant dachten we nog: lucky shot. Maar die gedachten veran-

extra geld op te halen. We hebben volop ideeën, maar het is voor ons zaak

derden heel snel toen het bleef lopen. De schaalbaarheid van Cleverdesk is

om eerst balans en focus zien te vinden.”

Foto Pepijn van den Broeke

Ronald Sijbom

Maarten Overeem

KORT EN PRACHTIG

SCHAALBAARHEID VAN CLEVERDESK IS GROOT

ADVERTENTIE

Auto Palace is ook in Hoogeveen en Meppel altijd in de buurt Familiebedrijf in auto’s, al drie generaties lang. Sterke lokale betrokkenheid, grote diversiteit in merken, sterke service en onderhoud voor particulier en zakelijke markt. Hoogevener Bernd Aalfs is sinds kort in Hoogeveen het aanspreekpunt voor de zakelijke markt. Bernd Aalfs is de nieuwe man voor de zakelijke markt in de regio Hoogeveen en Meppel. Het nog steeds groeiende Auto Palace omvat inmiddels 18 vestigingen en tien merken met Peugeot, Fiat, Hyundai, Alfa Romeo, Jeep, Citroen en DS, Fiat Professional, Opel en Mitsubishi. Wat betekent dat voor Bernd Aalfs? „Een mooi en veelzijdig bedrijf, sterk lokaal gericht. We hebben auto’s in de genen, we kennen de markt en de markt kent ons als een stabiel betrouwbaar bedrijf. Het gaat om gunnen en dat kan als je weet wat je aan elkaar hebt en investeert in persoonlijk contact en langdurige relaties. Ik vind het hartstikke mooi om het aanspreekpunt te zijn voor de zakelijke markt van Hoogeveen en Meppel.” Welk voordeel biedt Auto Palace de zakelijke markt? „We hebben een lange ervaring in auto’s, in verkoop, onderhoud en service. Met onze

diversiteit aan merken en diensten kunnen we een breed scala bedrijven bedienen en maatwerk bieden in bedrijfsmatige oplossingen, van zzp’ers en mkb-bedrijven tot en met fleetowners. Van aanschaf en financiering tot en met onderhoud, bij Auto Palace kun je terecht voor een passende oplossing.” „De focus komt ook in de mkb- en transportmarkt steeds meer op elektrische auto’s te liggen. De ontwikkelingen gaan snel en onze verschillende merken onderscheiden zich. Vooral voor de zakelijke markt hebben we aantrekkelijke mogelijk heden binnen de vier procent bijtelling en een actieradius van minstens 300 kilometer, kijk bijvoorbeeld naar de elektrische modellen van Hyundai Ioniq, Opel Ampera-e. We kunnen ook de veeleisende fleetowner die met name geïnteresseerd is in duurzame prestaties van

Bernd Aalfs

bedrijfsauto’s, maatwerk bieden zoals de Fiat bedrijfswagens Doblo en Ducato op CNG/groengas.” Wat doe je het liefst in je werk? „Auto Palace is altijd in de buurt, we zijn goed vertegenwoordigd met veel merken op diverse locaties en actief naar onze omgeving. Dat geeft de ruimte om zelf mijn afspraken te maken, zelf naar mensen en bedrijven te bezoeken om te kijken wat je voor elkaar kunnen betekenen. We geloven in technologie en de mogelijkheden van digitaal, maar we geloven meer dan ooit in de kracht van persoonlijke contact.”

www.autopalace.nl

Vertrouwd, gewoon van appelgebak tot diner en van kopje kofﬁe tot chardonnay Myranda Jeuring-Paas

Vertrouwde gezichten en een bekend adres, Chez Nous op het Noorderplein in Emmen. Altijd welkom voor lunch, tapas en Diner. Myranda Jeuring-Paas houdt van gezelligheid, sfeer, vrolijke gezichten en lekker eten bereidt van alleen maar verse producten.

Twintig jaar geleden alweer begon Myranda aan het Noorderplein, ze nam toen Croissanterie Chez Nous over. Met de komst van de MediaMarkt verhuisde Chez Nous naar de nieuwe locatie, een paar meter verderop naast de bibliotheek. Het bleef niet alleen croissanterie: ze had de kans om haar droom, een volwaardig restaurant op te zetten. Dat is gelukt, „het loopt de hele dag lekker door vooral de lunch is bijna elke dag volle bak. Tijdens de lunch kunnen onze gasten genieten van onze rijk belegde broodjes warm of koud. We hebben ook spelt- en glutenvrijbrood en voor gasten die meer willen dan een ‘broodje’ serveren we ook royale plates en maaltijdsalades. Gezelligheid, veel rumoer en tevreden mensen die lekker aan het eten zijn, dat is waar we het voor doen.” „Chez Nous”, zegt ze, „is gemoedelijk, een plek waar je welkom bent, een glimlach en een praatje, vrolijke gezichten, vertrouwde mensen om je te

helpen, en goed en vers eten dat er lekker uitziet, en bovendien heerlijk smaakt. We werken uitsluitend met verse producten, niets kant en klaar, we marineren onze producten en onze sausjes zelf, want zo kun je je eigen smaak aan de producten geven. We houden de prijs/kwaliteit altijd goed in de gaten, want lekker eten is één, maar het moet wel voor iedereen betaalbaar blijven. Al onze producten worden bereid in onze open keuken zodat iedereen ziet wat er gebeurt, we hebben geen geheimen voor onze gasten.” „Vanaf vier uur ’s middags gaat onze deur open voor de tapas, je kunt bij ons zelf gerechtjes uitzoeken, maar je kunt ook voor de tapas onbeperkt gaan. Voor € 23,50 twee en half uur lekker kleine gerechtjes eten warm en koud, met veel meer variatie in de gerechtjes. We vragen de mensen die onbeperkt tapas eten bij voorkeur te reserveren via onze vernieuwde website. We hebben op

vrijdag 17 november onze tweede tapas-avond. Dit was in oktober een enorm succes, en hebben we mensen moeten teleurstellen omdat het vol was; dus als de vraag zo blijft, misschien wel elke maand één keer.” „Om vijf uur beginnen we met het diner, alles á la carte vlees, vis of vegetarisch met daarbij warme groentes, een salade en twee verschillende aardappelgarnituurtjes, alles zit erbij. We hebben ieder kwartaal een nieuwe dinerkaart met de producten die bij het seizoen horen zoals mosselen, asperges en wild. Voor ieder wat wils, ook voor mensen met een allergie of dieet hebben wij oplossingen. Onze keukenbrigade bestaat uit vier koks met ruime ervaring in diverse restaurants. Kortom, voor een heerlijke lunch of diner kom je naar Chez Nous. www.cheznousemmen.nl

Perspectief is een commercieel informatieve rubriek waarin ondernemers en bestuurders gevraagd worden naar hun visie. Welke bewegingen constateren zij binnen hun organisatie, branche en regio? In welk perspectief staan deze ontwikkelingen – op economisch en maatschappelijk vlak – in relatie tot landelijke en globale ontwikkelingen?

ADVERTENTIE

Fundamentele keuzes: van accountancy naar data en kennisuitwisseling

Wilco van den Hul en Henk Snijders

Adbeco in Emmen en Hoogeveen maakt in een paar jaar de omslag van traditioneel accountantskantoor naar een datagedreven organisatie van ﬁnancieel adviseurs en productontwikkelaars voor speciﬁeke markten. Informatietechnologie als speerpunt.

Senior adviseur Wilco van den Hul (RA) van Adbeco Accountants en Belastingadviseurs en directeur van IT-ontwikkelbedrijf Qontrol-it Henk Snijders: „Wil je ook overmorgen relevant zijn als accountants en adviesbedrijf, dan moet je vol inzetten op IT als verbindend middel om processen beter te laten verlopen. De samenwerking van die specialismen en inzet van IT is dé manier om processen te optimaliseren en de ondernemer te helpen succesvol te zijn, of dat nu een MKB ondernemer, een familiebedrijf of een groot ziekenhuis is.” Adbeco heeft de laatste twee jaar IT geïntegreerd in het eigen bedrijf van accountants, adviseurs, ﬁscalisten en bedrijfskundigen. Qontrol-it ontwikkelt voor klanten eigen IT-oplossingen. De kennis en uitwisseling van kennis naar beide specialismen is sterk gegroeid. „Een van de speciﬁeke markten waar we de laatste twee jaar met name op inzetten is de zorg in

het algemeen en speciﬁek Horizontaal Toezicht Zorg in ziekenhuizen. Voor verzekeraars hebben we software applicatie ontwikkeld voor het vastleggen van de review van ziekenhuizen en GGZ-instellingen en voor ziekenhuizen hebben we RollerQoaster ontwikkeld, een gebruiksvriendelijke software waarmee ziekenhuizen het instapmodel en Control Framework rondom Horizontaal Toezicht gestructureerd en overzichtelijk kunnen vastleggen en met hun verzekeraar kunnen afstemmen. We zijn er van overtuigd dat IT de enige manier is om ook in de zorg processen beheersbaar, inzichtelijk en doelmatig te maken. Omdat we technologische toepassingen en tools in eigen huis maken, kunnen we bijdragen aan het invullen van de informatiebehoefte door te komen met volwaardige werkbare totaaloplossingen die aansluiten op de bestaande structuur van de klant.” „Voor Horizontaal Toezicht Zorg, het toezien op de

rechtmatigheid van zorguitgaven in de medisch specialistische zorg, is een langjarig proces door de omvang en complexiteit van de organisaties. Dankzij onze speciﬁeke kennis is Adbeco met Qontrol-it een speler van formaat.” „We blijven sterk betrokken bij MKB en familiebedrijven, waarvoor we vaker IT-oplossingen inzetten om ondernemers te ondersteunen hun potentieel te benutten. Onze kennis en ervaring vanuit complexe organisaties maakt dat we ook bij kleinere bedrijven meer inzicht kunnen bieden door bedrijfsprocessen te verbeteren met behulp van technologie. Voor het MKB hebben wij een QuickScan ontwikkeld waarmee we de automatiseringsgraad van de onderneming kunnen peilen en op basis daarvan een advies geven voor het optimaliseren van de bedrijfsprocessen middels IT.” www.adbeco.com

De bruikbare oplossingen naar verandering van Accellerated Change Lab „Change. Delivered. In alles wat wij doen, geloven we dat de toegang tot bedrijfskundige kennis en een hechte relatie met cliënten de sleutel is tot succesvolle verandering.” aldus Wietse Louwes en Johan Groen van Proventus Advies B.V. uit Groningen. Wat bedoelen ze? Voor veel bedrijven zijn de kosten om te kunnen veranderen te hoog doordat de toegang tot de hoogwaardige kennis wordt belemmerd door hoge tarieven. Proventus doorbreekt dit met innovatieve oplossingen. „Niemand zit te wachten op torenhoge facturen van consultants voor werkzaamheden waarvan het resultaat pas op termijn merkbaar is. Organisaties willen direct oplossingen en afrekenen op resultaat.” Oprichters Wietse Louwes en Johan Groen zien bij het MKB dat de noodzaak voor verandering groot is, maar de toegang tot de kennis ontbreekt. Groen: „Het consultancy vakgebied is behoudend en nog altijd gebaseerd op uurtje factuurtje. Proventus heeft daarom het ‘Accellerated Change Lab’ ontwikkeld met aanzienlijke verlaging van consultancykosten en daarmee van de totale kosten voor verandering (‘total cost of change’). De uitdaging is steeds sneller aantoonbaar waarde te creëren voor onze klanten en dat doen wij door het dras-

tisch verkorten van de onderzoeks- en analysefase van het adviesproces.” Groen: „Technologie en algoritmen gebaseerd op enorme hoeveelheden data helpen onze klanten bij het snel in kaart brengen van hun probleemgebieden.” Louwes: „Je kunt ons Accellerated Change Lab zien als een MRI-scan van je organisatie waarbij jij bij de uitslag bepaalt wat je daarna wilt doen; ga je zelf aan de slag, of wil je worden ondersteund door onze teams?” Daarnaast heeft Proventus een tweede aanpak: het bouwen van platformen voor het oplossen van speciﬁeke problemen, zoals het product Zorgsupport dat zorgverleners helpt bij het aantoonbaar voldoen aan de steeds strengere (kwaliteits) weten regelgeving. In samenwerking met een zorgondernemer heeft Proventus het platform ontwikkeld. Louwes: „Wij bieden zorgonder-

Tekst en Fotograﬁe: Niek Donker Voor meer info: Siebrand Osinga en Alexander Zijlstra | Telefoon: 0512-204109

Wietse Louwes en Johan Groen

nemers de beste technologie, kennis en ondersteuning waarbij ze geen investeringen vooraf hoeven te doen, maar op basis van een abonnement er over kunnen beschikken.” Toch denken beiden dat deze ontwikkeling pas het begin is. Groen: „Het geeft een enorme kick aan de vraag van MKB’ers te kunnen voldoen en te leveren wat ze nooit voor mogelijk hadden gehouden.” Louwes: „Het is onze missie de verandering te brengen bij onze klanten die nodig is om te kunnen excelleren in hun branche. Wij slagen in onze missie als ze ons zien als partner in kennis en niet als leverancier.”

www.proventusadvies.nl

MAKEN IS DE GEDEELDE LIEFDE Nooit ontmoetten ze elkaar eerder, Herman Kopinga (Maakplek)

en Trudie Timmerman (LED-factory). Raar eigenlijk. Want hoe verschillend ze ook zijn, veel gemeen hebben ze ook. Zoals hun liefde voor het maakproces.

Door Jean-Paul Taffijn, foto’s Pepijn van den Broeke Keurig op een rij staan ze in haar kast. Mappen vol

Timmerman doet ook precies wat ze wil. En in haar

informatie, documenten. Gerubriceerd, gealfabetiseerd.

geval is dat juist een gestructureerd bestaan, een leven

„Daar begrijp ik niks van. Ik heb een slechte motivatie

met een duidelijke stip aan de horizon, een carrière

voor opruimen, maar juist een goede voor dingen

die gepland is. Zij leidt de LEDfactory in Leeuwarden,

vinden.”

een plek waar uiterst uitgekiende verlichting bedacht

Zo kun je er ook tegenaan kijken. Herman Kopinga

en gemaakt wordt. „Voordat ik hierin stapte, heb ik een

doet dat. De Groninger runt in de kelder van innovatie

lange reis naar Azië ondernomen. Om veel bedrijven te

bolwerk The Big Building zijn Maakplek. Het is een

bezoeken die met LED bezig waren. Waarom? Omdat ik

lokaal waar mensen hun (uit de hand gelopen) hobby

al wist dat ik er meer mee wilde.”

kunnen beoefenen. En nee, het is er geen toonbeeld van drieste schoonmaakwoede. Maar wel een plek waar

Ze groeide op in de vleesindustrie. „De agrarische sector

dingen gebeuren door en tussen mensen met frisse

is fantastisch. Ik heb iets met dieren.” Ze wist dat ze

ideeën.

LED wilde, toen ze in een slachterij rondkeek. „Dat was in de beginfase van de techniek. Die LEDverlichting

Trudie Timmerman kan het niet. Werken in een plek

daar had grote voordelen, maar de kwaliteit moest echt

waar het ogenschijnlijk niet geordend is. Dat doet ze

omhoog, zag ik. En dat werd dus mijn missie.”

dus ook niet. „Ik ben een opruimfreak. Kan ik niks aan doen.” Zoiets zit in een mens. Je hebt het, zonder dat je

Zo dus. Het zijn tegenovergestelde wegen onderweg

iemand anders hoeft te veroordelen die het niet heeft.

naar hetzelfde einddoel: een bevredigend bestaan.

En andersom.

Zo simpel is het. Dat die wegen Kopinga en Timmerman in de maakindustrie zouden brengen, staat in de sterren

Neem nou Kopinga, die zijn leven leidt op een manier

geschreven. „Ik vind het productieproces fascinerend.

die hij fijn vindt. Hij is bezig met dingen maken, met

Na al die jaren is dat nog steeds zo. Het mooiste wat er

mensen verder helpen ook, als ‘slimmer werken coach’.

is”, zegt zij. „Ik geniet er intens van om van niets iets te

Bij hem ontstaan dingen organisch, omdat het zo gaat.

maken, of mensen te stimuleren dat te doen”,

Omdat ze hém blij maken. „Het zijn keuzes. En die heb

beaamt hij.

ben mensen meer dan ze denken. Ook het vastzitten aan een hoge hypotheek en een gecreëerd leven is een keuze.

Wat haar LEDFactory maakt, ís ook niet misselijk.

Zo kijk ik er tegenaan. Wie echt wil, kan daar verande

De verlichting voor in varkensstallen bijvoorbeeld,

ring in aanbrengen.”

bootst het natuurlijke licht na dat de dieren genetisch 11 ›››

Ik vind het geniaal dat Herman iets klein durft te houden, zoals de LikeJar

ADVERTENTIE

Personeelsgegevens, wat mag je vastleggen en wat niet? Als ondernemer loop je gemakkelijk in de valkuilen van de nieuwe wetgeving over persoonsgegevens, de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). De nieuwe regeling gaat in op 25 mei 2018 en omvat bepalingen die van groot belang zijn voor de ondernemer. Wat mag hij bijvoorbeeld vastleggen in het personeelsdossier en met wie mag hij het delen? „Regel je het niet goed, dan ben je het bokje”, aldus Jasper Gevers, advocaat Privacy en IE bij De Haan Advocaten & Notarissen.

Harm Jan Berends

Jasper Gevers

Janneke Biesheuvel

Niek Entzinger

Siebe Swart

De juristen van de sectie Pricacy en It bij De Haan Advocaten.

Grote ondernemingen en instellingen maar ook alle ondernemingen in het midden- en kleinbedrijf hebben ermee te maken: Personeelsgegevens, wat mag je vastleggen en wat niet? Als ondernemer leg je personeelsgegevens vast in een dossier. Hierbij kun je denken aan NAWgegevens, een kopie van het identiteitsbewijs, klachten en/of waarschuwingen en frequentie van verzuim. Maar pas daarmee op, want voor je het weet is de privacy in het geding. „Niet alles mag zonder meer vastgelegd worden in het dossier. Daar wordt nog wel eens gemakkelijk over gedacht. Zo is wettelijk geregeld dat gegevens over iemands godsdienst, seksuele geaardheid, politieke voorkeur, gezondheid en een eventueel strafrechtelijk verleden niet mogen worden opgenomen in het personeelsdossier”, zegt Jasper Gevers, advocaat Privacy en IE bij De Haan Advocaten & Notarissen. „In sommige situaties is het een grijs gebied, want als een medewerker zich een aantal keren heeft ziek gemeld, wil je daar wel iets mee doen. Eigenlijk mag uitsluitend de bedrijfsarts deze medische informatie vastleggen want die heeft een beroepsgeheim, zodat de privacy op dat vlak gewaarborgd is.” Wat als een werknemer zijn personeelsdossier wil inzien? „De werknemer heeft te allen tijde het recht van inzage en het recht gegevens te wijzigen of te verwijderen”, zegt Gevers daarover. Een belangrijk punt in het vastleggen van gegevens is dat van tevoren is afgesproken tussen werkgever en werknemer welke informatie wordt vastgelegd en wat het doel hiervan is. „Veel medewerkers van bedrijven maken gebruik van laptops en mobiele telefoons. Deze mogen vaak ook privé worden gebruikt, maar wat als een medewerker zijn laptop verliest? Of als hij ontslag krijgt en

Zo bent u in 10 stappen klaar voor de AVG 1 Controleer of u persoonsgegevens verwerkt;

2 Wijs een verantwoordelijk persoon voor gegevensverwerking aan (functionaris Gegevensbescherming); 3 Inventariseer wat voor soort persoons gegevens u verwerkt en leg dit vast in een register; 4 Controleer of u toestemming nodig heeft voor het verwerken van persoonsgegevens en leg bewijs van deze toestemming vast; 5 Voer een dataminimalisatie beleid in; 6 Pas uw beveiligingsbeleid en beveiligings niveau aan; 7 Pas uw privacy policy aan; 8 Leg vast wat er moet gebeuren in geval van een datalek; 9 Pas uw systemen aan zodat u de rechten van betrokkenen kunt uitvoeren (o.a. inzage en verwijdering) 10 Stel verwerkersovereenkomsten op voor al uw verwerkers van persoonsgegevens;

hij moet deze apparatuur inleveren? Als hierover niets is vastgelegd dan mag een werkgever deze informatie, zoals de inhoud van emails, niet zonder meer gebruiken”, gaat Gevers verder. „In sommige situaties kan het nodig zijn dat gegevens op een verloren laptop of telefoon op afstand gewist worden om te voorkomen dat bedrijfsgegevens in verkeerde handen vallen. Als op deze laptop of telefoon ook privémail of foto’s zijn opgeslagen, worden ook deze data gewist. Dat kan

heel vervelend zijn voor de medewerker in kwestie. Het is daarom erg belangrijk dat de werkgever dit in een protocol heeft vastgelegd.” Bij grote MKB-ondernemingen moet ook de ondernemingsraad worden meegenomen als het gaat over het vastleggen van persoonsgegevens en het opstellen van protocollen. Met de AVG wil de wetgever bereiken dat er beter wordt nagedacht over het verstrekken van persoonsgegevens, de verwerking van persoonsgegevens en het vrijgeven gebruiken daarvan. „Een ondernemer moet zelf ook nadenken wat de gevolgen kunnen zijn van zijn handelen. Een goed voorbeeld is dat van een ondernemer die voor een woningbouwcoöperatie zonnepanelen plaatste waarbij gegevens over energieproductie en verbruik draadloos werden verstuurd. Hiervoor moest bij elk huishouden een exit point (draadloze verbinding met het internet) worden aangelegd maar hierop ontbrak de juiste beveiliging. Op die manier kon van buitenaf zo worden ingelogd op het thuisnetwerk van de bewoners. De woningbouwcoöperatie heeft een heel grote investering gedaan maar had de beveiliging dus niet op peil. Er is uiteindelijk geen directe schade ontstaan maar als ondernemer sta je er wel gekleurd op. Je mag dus concluderen dat je als ondernemer moet blijven nadenken over wat je doet op het gebied van persoonsgegevens. De wereld verandert voortdurend en de regelgeving dus ook. Wees zorgvuldig, inventariseer welke persoonsgegevens echt nodig zijn voor de onderneming en werk met protocollen die bij de belanghebbende partijen bekend zijn. Zo kun je een hoop problemen voorkomen.”

www.dehaanlaw.nl

08 ››› kennen. Het maakt de varkens rustiger, blijer. „De LED-lampen voor in kippenverblijven hebben een positief effect op hun gezondheid. Ze zijn minder vaak ziek! Dat is de niche die wij gevonden hebben, op het snijpunt van wetenschap en praktijk. We zijn bezig met verlichting die kikkers beter laat voortplanten, met lampen die bacteriën bestrijden, met licht dat huidaandoeningen aanvalt. Van alles.” Dat is iets anders dan de grote, rode knop die Kopinga maakte. Plug hem in je pc, druk erop en je mailtje verdwijnt in de prullenbak. „Ooit een keer voor een vriend gemaakt. Hij wordt nog regelmatig gebruikt, ook voor bij powerpointpresentaties. Kun je met een druk op de knop de volgende slide laten zien. Ach, ik heb iets met knoppen. Altijd al gehad. Maar het is vooral dat ik graag dingen maak die even een glimlach op iemands gezicht toveren. Als dat lukt, ben ik geslaagd.” Dat lukt regelmatig. Kopinga slaagt er ook in Timmermans kaakspieren in beweging te krijgen. Met zijn LikeJar bijvoorbeeld. Haalt hij net uit zijn koffer met producten die hij de wereld over meeneemt. „Het is een simpel stukje elektronica. Maar het is toch heel belangrijk voor me, en kennelijk ook voor anderen.” In een jampotje (de jar) zit een driecijferig scorebordje. Op het deksel zit een knop (daar heb je er weer één) met de bekende Facebook-duim erop. „Ik hoor van heel veel plekken waar de LikeJar wordt gebruikt. Hij staat bij mensen thuis, op de eettafel. Wie een complimentje wil maken, drukt erop. Bij bedrijven staat ie, in zalen waar lezingen worden gehouden. Mensen drukken gewoon graag op die knop!” Voor Kopinga heeft de Jar een extra betekenis. „Toen ik er één gemaakt had, merkte ik dat er interesse voor was. Dus ging ik er

Als ik de prijs eens flink omhoog gooi en ze verkopen nog steeds, vind ik dat weer leuk?

meer maken. Daarvan kon ik mooi mijn andere activiteiten, zoals de Maakplek, bekostigen.” En hij gebruikte het jampotje ook als experiment om zichzelf te leren kennen. „Op zeker moment was ik wel klaar met steeds diezelfde potten maken. Toen dacht ik: als ik de prijs nou eens flink omhoog gooi, en ze

Bovendien werken ze aan hun projecten tussen andere makers,

verkopen nog steeds. Zou ik het dan weer leuker vinden?”

die altijd tips en ideeën hebben.”

Ja dus. Eventjes. „Nu kost ie al 110 euro. Dat is echt veel geld,

Kopinga blijft mensen helpen, zalen toespreken en dingen

vind ik. Maar toch brengt het me niet genoeg plezier meer.

maken. Zo lang hij daar plezier aan beleeft. Timmerman gaat

Nou, dan ga ik dus weer wat anders bedenken. Dat zouden meer

ook door op hetzelfde pad. „Maar er moet bij mij wel steeds

mensen moeten doen. Stoppen met wat ze niet leuk vinden en

iets nieuws gebeuren. Ik zoek die piekmomenten op, vind ze in

op zoek gaan naar wat wel fijn is.”

afwisseling, nieuwe projecten. Daarom doe ik er van alles naast. Als het moment komt dat dit werk saai wordt, dan doe ik wat

„Helemaal mee eens”, vertelt Timmerman. „Dat gezeur over een

anders. Wat? Ja, ik heb ideeën, maar die deel ik nog even niet.

vervelende baan: ga dan wat anders doen! Moeilijkheden zijn

Voorlopig gebeurt er nog genoeg en geniet ik.”

er om op te lossen. Iedereen zou verplicht twee of drie kinderen moeten hebben. Dan weet je wat omgaan met problemen écht

Herman Kopinga en Trudie Timmerman. Zelf zouden ze elkaar

is. Ik geloof dus ook niet in depressies. Mijn mening: dat is een

misschien niet zo snel opzoeken. Maar ze zijn blij dat ze elkaar

kwestie van een tekort aan piekmomenten. Die bieden namelijk

treffen. Hij vindt haar manier van ondernemen fascinerend.

tegenwicht tegen de dalen. En als je zorgt dat je leuk, uitdagend

„Dat je op zeker moment hebt gezegd: ik doe een stapje omhoog,

werk hebt, dan heb je dus pieken. Doe er in je vrije tijd wat

zorg dat mijn mailadres niet overhead@LEDfactory.nl wordt.

spannends bij en klaar.”

Dat vind ik knap. Dat is een grote valkuil voor ondernemers die hun bedrijf snel laten groeien.”

Dingen maken dus. Dat is wat deze twee ondernemers piekmomenten bezorgt. Kopinga, van huis uit ICT-er, ontdekte dat

Zij houdt haar kladblokje bij de hand om wat van Kopinga’s

het coachen van mensen hem veel gelukkiger maakte. Maar

wijsheden te noteren. „Zoals dat het beter is om om vergiffenis

echt blij wordt hij van wat in wezen zijn hobby is. En er zijn

te vragen dan om toestemming. Dat spreekt me aan. Onder-

veel meer mensen met diezelfde hobby. „Dat is het fundament

nemen is gewoon doen, durven, beginnen. Daarna zie je verder.

onder de Maakplek. Hier zijn mensen aan de gang met wat ze

En eerlijk: ik vind het geniaal dat Herman durft iets klein te

leuk vinden. Kan van alles zijn. Hobby’s die het schuurtje of de

houden, zoals die LikeJar. Ik denk dan meteen aan marketing,

zolderkamer ontgroeien. Bij de Maakplek hebben ze de ruimte.

groei, afzetmarkten. Is ook niet altijd zaligmakend.”

VAN PALMLEER TOT WATERSTOF BALLON

In de maakindustrie gaat het niet altijd

over grote aantallen en alledaagse producten. Ontwerper Tjeerd Veenhoven weet er alles van.

Door Bouke Nielsen, foto Pepijn van den Broeke

Zijn atelier is voor de buitenstaander een chaos en alleen voor

allen zouden willen over vijftien jaar. Dat levert doorgaans

Tjeerd Veenhoven is het klip en klaar dat hier de maakindustrie

bizarre ideeën op. Vervolgens ga je daarna terug in de tijd, het

begint. „Ik denk bij het ontwerp al een het maakproces”,

backcasten: wat hebben we nu nodig om het over vijftien jaar

klinkt het uit de mond van de Groningse ontwerper, „want ik

een gereedproduct te krijgen?”

ontwerp altijd een waardeketen. Er is vooraf ook al een klant. Want iemand moet het toch kopen? Anders zou ik onder een

Het gaat in de persoonlijke filosofie van Veenhoven altijd om de

kaasstolp leven.”

vraag: waar willen we heen in de toekomst. „Dat is een traject met veel gaten en hiaten, maar je probeert die op te vullen zodat

Wat Veenhoven ook bedenkt, hij heeft vooraf al zicht op de

je een soort roadmap, routekaart, krijgt. Die roadmap biedt

markt die hij wil bedienen. En dat moeten er heel wat markten

geen enkele garantie, het is een pad vol risico’s.” Lachend:

zijn als je rondkijkt in zijn atelier, waar de eigenaar hoogst

„Men knoopt je op als het niet uitkomt.”

waarschijnlijk als enige weet waar te zoeken. Stroken bio laminaat, slippers, mosselschelpen, een cap van hout, aquaria

Veenhoven kijkt in dat proces altijd weer naar de grondstoffen.

met algen, papieren ballonnen. Chaos of een bron van fraaie

Hij is een meester in het bedenken van nieuwe toepassingen

hersenspinsels? Het laatste, absoluut.

voor oude materialen. „Maar die materialen worden steeds interessanter”, legt hij uit, „want door de huidige kennis en

Veenhoven experimenteert met van algen gemaakt textiel

technieken kunnen we er veel meer mee dan honderd jaar

(hij won er de Global Change Award van H&M mee), hij heeft

geleden. Met klei kun je in de 3Dprinter van alles. Veenmos is

‘palmleer’ (gedroogde en bewerkte palmbladeren) uitgevonden

ook fantastisch materiaal. De waarde is nu anders dan toen,

en verkoopt palmleren slippers aan O’Neill, bedacht een duur

er liggen nieuwe mogelijk heden.”

zaam vloerlaminaat met bijvoorbeeld uienschillen en werkt nu aan de eeuwig zwevende ballon. „Het bijna zwaarste element,

Een mooi voorbeeld is

goud, wordt in ambachtelijk geslagen bladgoud (heel dun) op

palmleer. Dat zijn uit

de papieren ballon aangebracht die daarna wordt gevuld met

gedroogde palmbladeren,

waterstof, het lichtste element”, omschrijft hij zijn opdracht.

afval in zuidelijke landen.

‘Floating of Infinity’ heet het project.

In een bad met onder meer glycerine verande

Veenhoven bedenkt bijzondere en bovenal natuurlijke en duur

ren de bladeren in een

zame materialen in nieuwe toepassingen. „En ik zoek daarbij

leerachtig materiaal dat

naar maximale verwaarding.” Neem veenmos. Hij onderzoekt

op hout lijkt. Hij maakt

de eigenschappen en een van daarvan is het immense absorptie

er strandslippers en

vermogen. Dus een luier van veenmos is nog niet zo raar

tassen van.

gedacht. Een duurzame luier ook nog. Het moet ‘leuk en essen

Juist iemand als ik moet voorbereid zijn, anders ben ik al snel een luchtfietser

Om het te maken heb je kennis nodig van het productieproces.

tieel’ zijn, vindt Veen

„En als ik die kennis niet heb, zoek ik die op. Juist iemand als ik

hoven. De waardeketen

moet voorbereid zijn, want anders ben ik natuurlijk al snel een

moet wel steeds voltooid

luchtfietser. Ik werk daarnaast ook nog eens met niet-traditio-

worden: van grondstof

nele materialen. Neem de lisdodde, ik wilde daarover meer

tot eindproduct. „En daar houdt het voor mij op”, vertelt hij.

weten voor een idee. Ik kwam uiteindelijk bij een boer uit.

„Bij palmleer heb ik alles zelf willen doen. Ik wilde ontwerper

Die zoektocht naar kennis is heel belangrijk.”

en verkoper zijn. Dat werkt niet. Het was een ervaring die me veel wijzer heeft gemaakt.”

Tjeerd Veenhoven doorloopt vanzelfsprekend een serie processen voor hij tot een product komt. „Over het algemeen

Het verhaal van Veenhoven lijkt één groot succesverhaal.

is de eigen achtertuin het uitgangspunt.” Hij neemt dat breed,

Maar lang niet alles lukt. En soms is het risico nog te groot voor

want de waddenkust behoort bijvoorbeeld ook tot die achter

hem. Zo wil een klant 40.000 palmleerschoenen. „Maar als er

tuin. Daar ziet hij veel bruikbare biomaterialen en ook nog eens

wat fout loopt, praat je over 40.000 maal 15 euro. Dat kan ik

grote volumes. Hij laat stagiairs via internet onderzoek doen

niet aan”, weet hij.

naar de materialen, waarbij historie en eigenschappen voor name elementen zijn. Er ontstaat zo een beeld van de mogelijk

Hij experimenteert nog volop. Met schimmels bijvoorbeeld die

heden.

hij wil gebruiken als inkt in een printer. Maar er gaat ook regel matig wat fout bij die experimenten. „Daar treur ik nooit om.

Maar een van meest wezenlijke onderdelen van de methodiek

Want dan was het niet goed genoeg of de tijd was nog niet rijp.

is het zogenoemde backcasting, het tegenovergestelde van

Als het niet lukt, heeft het altijd een reden.”

forecasting (voorspellen). „We vragen ons af wat we met z’n

COLUMN

Nederland is traditioneel zeer pro-Europees. Toch zijn er

politieke partijen die pleiten voor een ‘Nexit’. Grenzen dicht, zodat we alles wat slecht en lelijk is buiten kunnen houden. Zelf weer baas worden over onze wetgeving, verlost van alle richtlijnen uit het ondemocratische Brussel. En weg met die vreselijke euro, die alles duurder maakt en ervoor zorgt dat de Grieken en Spanjaarden allemaal werkloos zijn, wat wij dan weer moeten betalen. Diezelfde partijen willen wél vrijhandel, maar dat kan prima zonder lid te zijn van de EU. „Net als Zwitserland en Noorwegen.”

Gelukkig hoeven we deze theorie niet zelf te testen, dat doen de Britten voor ons. Want het bovenstaande was precies de argumentatie voor de Brexit. Behalve dat van de euro dan, want die hadden ze toch al niet. Naarmate de Brexit-onderhandelingen vorderen – of juist niet vorderen, eigenlijk – wordt steeds duidelijker waarom de argumentatie niet deugt.

De kern is: anders dan u misschien zou denken, vrijhandel is allesbehalve vrij. Er komen juist heel veel regeltjes aan te pas. Immers, voordat wij (laten we zeggen) Belgische eieren zomaar toelaten op de Nederlandse markt, willen we er zeker van zijn dat de Belgen minstens zo streng zijn als wij als het gaat om hygiëne, dierenwelzijn, medicijnen in het kippenvoer en nog zo wat dingen. We willen dat een Belgische M of L net zo groot is als een Nederlandse M of L en dat een maïsei ook in België van een kip komt die voor minstens 70 procent met maïs is

LEVE EUROPA

gevoederd.

Dit is waar al die Europese richtlijnen vandaan komen. Die zorgen ervoor dat we erop kunnen vertrouwen dat Europese producten en diensten aan dezelfde standaarden voldoen als Nederlandse. ‘Richtlijnen’ klinkt overigens veel vrijblijvender dan het is; in feite is het wetgeving en er is een Europees Hof van Justitie dat erop toeziet dat de lidstaten de richtlijnen toepassen.

Wél toegang tot de gemeenschappelijke markt (vrijhandel), maar géén ‘onderwerping’ aan Europese wetgeving en het Europese Hof van Justitie – dat kan dus niet. En vrijhandel en ‘grenzen dicht’ gaan ook slecht samen, maar dat terzijde.

En de Noren en de Zwitsers dan? Het is ingewikkeld, maar het komt erop neer dat beide landen een vrij verkeer van personen met de EU kennen en toegang hebben tot de gemeenschappelijke markt.

Ronald Mulder Ondernemer en econoom. Man van weinig woorden.

@ronaldmulder

Voor dat laatste maken ze jaarlijks een bijdrage over naar Brussel en onderwerpen ze zich vrijwillig aan verreweg de meeste Europese richtlijnen. In de praktijk betekent ‘soevereiniteit’ dus: wel meebetalen en wel de spelregels volgen, maar er niet meer over meebeslissen. Dat lijkt me een slechte deal.

Er is nog iets. We hebben Europa heel hard nodig om een vuist te maken tegen de heel grote bedrijven. De EU is op dit moment de enige overheid op aarde die haar best doet om het machtsmisbruik van Google te bestrijden, Apple belasting te laten betalen en Facebook de privacywetgeving te laten respecteren. Ook hier geldt weer dat een vrije markt moeilijker is dan het lijkt: zonder marktmeester komt er weinig van terecht.

Nederlandse ondernemers hebben geen baat bij een Nexit, maar juist bij een sterk Europa.

ADVERTENTIE

Stenden Emmen heeft een uitstekende reputatie als opleidingsinstituut. Naast diverse topopleidingen als Bedrijfseconomie en Chemie, is het dé technieklocatie van Noord-Nederland. Als grote partij in de technieksector in de regio zoekt Stenden voortdurend de samenwerking met diverse partners om voorloper in de techniek te zijn. En te blijven.

Een ecosysteem van bedrijvigheid

Herman Koning

Bouke Arends

Richard Delger

„Die samenwerking vinden wij al jaren bij het regionale bedrijfsleven en de gemeente”, zegt Richard Delger, directeur van Stenden Technology. „Daarmee – in combinatie met de recente fusie met de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden – kunnen we nóg beter laten zien wie we zijn en ons nóg sterker profileren als technieklocatie in Drenthe. Zo creëren we telkens nieuwe kansen en mogelijkheden. Dit doen we samen met het Drenthe College en het Alfa-college, onze partners in het MBO. Er is al een zeer succesvol Centre of Expertise op het gebied van duurzame kunststoffen en het is onze doelstelling om op korte termijn een tweede HTSM Centre of Expertise op te zetten, toegespitst op Smart Manufacturing en IT Security. Ons uiteindelijke hoofddoel is om een Shared Facility te initiëren waarin HBO en MBO studenten de ontmoeting aangaan met het bedrijfsleven en in multi-disciplinaire teams gaan werken aan onderzoeksopdrachten en HTSM vraagstukken. Design Based Education in een multicampus omgeving in de praktijk dus, zoals onze nieuwe hogeschool dat als zwaartepunt heeft.”

essentie een prima plan, want praktijkervaring is van essentieel belang voor een goede opleiding. Maar dan bij voorkeur in de vorm van een stage of afstudeerproject. De ideale oplossing is echter Shared Facility. Onderwijsinstellingen delen dan een oefenruimte en machines met elkaar. Studenten beschikken op die manier over een breed scala aan oefenmateriaal en het bedrijfsleven krijgt afgestudeerden die al een achtergrond in machinegebruik hebben. Een Shared Facility, waar de overheid ongetwijfeld ook haar steentje aan wil bijdragen, zou de kroon zijn op de samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven.”

aldus Bouke Arends, wethouder Economische Zaken in Emmen. „Het onderwijs neemt dan ook een belangrijke plaats in wat ik ‘het ecosysteem van de regio Emmen’ zou willen noemen. We zijn als gemeente voortdurend in gesprek met het onderwijs en bedrijfsleven om verbindingen te leggen, bewustwording van het belang van samenwerking te kweken en initiatieven te ontwikkelen. Alle aspecten van dit ecosysteem ondersteunen en vullen elkaar aan. Het ontwikkelen van een campus met een innovatieve uitstraling is daar een goed voorbeeld van. De gemeente kan zich in die plannen dan ook uitstekend vinden. Andere onderwerpen die aan bod komen tijdens het reguliere overleg zijn het aanstellen van nieuwe lectoren, het promoten van technische opleidingen, het stimuleren van samenwerkingsverbanden en het voorleggen van vraagstukken.”

Herman Koning, directeur van Landes High End Machining in Emmen en voorzitter van de Raad van Advies van Stenden kan zich volledig vinden in die missie. „Wij adviseren Stenden in delen van het curriculum met als leidend motto: studenten opleiden voor de markt. De Raad van Advies bestaat deels uit ondernemers. Ze staan dicht op de beroepspraktijk en weten daarom als geen ander wat er wordt verlangd van afgestudeerde studenten. De praktijkgerichte oefening is zo’n onderdeel van het curriculum. Leren werken met robots en frees- en spuitgietmachines is essentieel voor een toekomstige baan. Op dit moment zie je in het onderwijs echter nog vaak dat de ene onderwijsinstelling over één of twee machines beschikt, terwijl een andere het zonder moet doen.” Het idee was om de studenten dan bij bedrijven zélf de praktijkervaring te laten opdoen. „In

Koning is blij dat Stenden ook ná de fusie met NHL in Emmen blijft. „Stenden levert aan de technieksector in de regio per jaar veel goed opgeleide nieuwe medewerkers af. De regio blijft daarmee aantrekkelijk, ook en juist voor nieuwe bedrijven. Die kijken immers in hun zoektocht naar een vestigingsplaats vaak als eerste of er voldoende goed opgeleid personeel beschikbaar is. Emmen is in het gebied boven Zwolle veruit het grootste centrum van industrie en techniek. En dat willen we ook graag zo houden.” Studenten hebben ook zo hun prioriteiten bij het selecteren van een opleiding, waarbij een campus vaak bovenaan het lijstje staat. Koning: „Daar heeft de stad veel bij te winnen. Zou je bijvoorbeeld een campus bouwen op de plaats van de oude dierentuin, dan brengt dat meer studenten naar Emmen. En daarmee meer leven in het centrum. Een bruisend centrum maakt de ondernemers blij, en heeft een zuigende werking op bezoekers aan Emmen. Met het realiseren van een campus valt alleen maar winst te behalen.” Ook de Gemeente Emmen ziet studenten techniek graag komen. „Studenten die opgeleid worden tot vakbekwaam technisch personeel, vormen een belangrijke groep voor Emmen als het gaat om het behouden en uitbreiden van bedrijvigheid”,

„Economisch gezien hebben we als gemeente twee hoofddoelen. Ten eerste willen we de gezonde structuur van de economische bedrijvigheid behouden en verder versterken. We hebben een innovatief en florerend bedrijfsleven dat deelneemt aan een netwerk, waarin ook onderwijs en de gemeente nadrukkelijk deel van uitmaken. Goed opgeleid personeel is nodig voor het halen van ons tweede doel: een technisch innovatieve voorloper zijn en daarmee de economische bedrijvigheid stimuleren.” „Een gezonde bedrijvigheid trekt nieuwe studenten aan”, besluit Arends. „En goed personeel trekt nieuwe bedrijven aan. Zie daar: de cirkel is gesloten.”

www.stenden.com www.landes.nl www.emmen.nl

5 redenen

DE WAAROM ‘MAKEN’ (HIER) WEER AANTREKKELIJK IS

De maakindustrie is terug in Nederland. Ook in Noord-Nederland. Soms zelfs in volledig eigen beheer. De maakindustrie vertrok twintig jaar geleden naar Oost-Europa en China. Drie insiders geven vijf redenen waarom het ‘maken’ hier weer aantrekkelijk is.

Door Jasper de Vries, illustratie Job van der Molen

Reden 1

organiseren dat ze snel en soepel met die vraag om kunnen gaan.”

Automatisering

Zwiers: „Als jouw klanten dichtbij zitten, kun je heel snel schakelen. Zelfs

Volgens directeur Lambert Zwiers van werkgeversclub VNO-NCW MKB

op het allerlaatste moment kunnen er nog zaken aan het product worden

Noord zijn de automatisering en de toegenomen mogelijkheden daarbinnen

aangepast. Het klantcontact is snel en gemakkelijk, hetgeen veel lastiger is

een voorname reden. „Veel bedrijven uit de maakindustrie zijn uit

als je productie in Azië zit. Maar om die aanpassing dan ook nog te laten

Nederland weggetrokken vanwege de relatief hoge arbeidskosten die ze hier

uitvoeren en bij je klant in Nederland te krijgen…, dan ben je zo een paar

hadden. Inmiddels zijn we wel zover dat veel productieprocessen geauto-

weken verder.”

matiseerd zijn of kunnen worden. Neem bijvoorbeeld Phillips in Drachten.

„Een mooi voorbeeld zag ik laatst bij een ondernemer die vertelde alle pro-

Dat had een deel van de productie verplaatst naar China. Omdat de

ductiemiddelen in eigen huis te hebben”, laat Hondelink weten. „Natuurlijk

productie bijna volledig geautomatiseerd is, kwam de productie terug.”

wordt niet alle apparatuur altijd gebruikt. Maar als zijn engineerafdeling

Philippe Hondelink, regiosecretaris district Noord van Koninklijke Metaal-

iets heeft bedacht, dan kunnen ze zo even naar de machines lopen om het

unie, vult aan: „Als je producten maakt aan de andere kant van de wereld,

ofwel uit te proberen, of direct te maken. Wanneer jouw idee eerst naar de

doe je dat over het algemeen niet voor één stuk. Dat gaat om grote series

andere kant van de wereld moet, dan gaat daar een langere tijd overheen.

en daarom is het maakproces voor die producten interessant om te

Doorsnellertekunnenschakelenbenjeveelflexibeler.”

robotiseren.”

Reden 4 Reden 2 Behoefte aan maatwerk „Afnemers en consumenten willen steeds vaker klantspecifiekeproductengeleverdkrijgen”, stelt Hondelink. „Het bekende maatwerk. Het moet exact zoals de klant het wil, inclusief kleine aanpassingen en noem maar op. Dat is nogal een opgave wanneer je productie aan de andere kant van de wereld zit.” Lambert Zwiers wijst op de bedrijven die hier bleven: „Die hebben zich kunnen handhaven doordat ze zich zijn gaan specialiseren binnen een niche. Die specialisatie betrof heel kleine

Misschien heeft men er ook wel naartoe gerekend om naar Azië te gaan

Betrouwbaarheid Dichtbij huis produceren geeft veel bedrijven ook een ‘veiliger’ gevoel. Niet alleen op het gebied van kwaliteit, maar vooral de betrouwbaarheid speelt een grote rol. Bos: „Er wordt liever wat meer geld neergelegd om de productie én levering voor altijd goed te krijgen. Dat heeft de voorkeur boven goedkoper produceren terwijl het niet altijd voor elkaar is. Betrouwbaarheid is een belangrijk punt, daar wil men ook voor betalen.” „Zeker wanneer je een complex product wil”, voegt Hondelink toe. „Vind maar eens een partij

series. Geen honderden of duizenden, maar

die én het kan maken én betrouwbaar is. En de

stukproducties. Elk product dat gemaakt wordt,

transporttijd vanuit bijvoorbeeld Azië wil ook

isaangepastaandespecifiekewensenvande

nog weleens verschillen.”

klant. Daarvoor moet je veel en duidelijk com-

Bos: „Te late leveringen of producten die een

municeren met die klant. Hoe korter die lijntjes,

lagere kwaliteit hebben kosten ook weer geld.

hoe beter het is. Daarom zie je dat veel productiebedrijven toch hier dicht-

Het hoeft niet altijd meer goedkoop.”

bij hun klanten blijven.” Ook Patrick Bos, teamleider productie bij Fokker, herkent de toegenomen

Reden 5

noodzaak om op maat gemaakte producten te leveren. Of producten met

Kostenvoordeel valt tegen

specifiekekenmerkenofeigenschappen.„BijFokkermoetenwehethier

Het kostenvoordeel van produceren in de lagelonenlanden dat als grootste

dan ook voornamelijk hebben van engineering en de ontwikkeling daarvan.

argument voor de verhuizing werd genoemd, blijkt bovendien tegen te

Wij hebben de kennis in eigen huis. Het is op deze wijze niet goedkoop,

vallen. „De lonen daar zijn natuurlijk ook gestegen”, maakt Zwiers duide-

maar voor ons wel het beste.”

lijk. Hondelink trekt het wat verder: „Wellicht hebben ze zich destijds bij het uitbesteden ook wel verrekend, of beter gezegd er naartoe gerekend.

Reden 3

Je laat een aantal zaken wel meetellen en andere weer niet, zo kom je dan

Flexibiliteit

positief uit.”

„Flexibiliteit heeft te maken met het eerder genoemde punt over het te

Zwiers: „Het verschil is in ieder geval veel kleiner geworden. De voordelen

leveren maatwerk”, zegt Hondelink. „Bedrijven moeten zich dusdanig

die er waren zijn minder geworden. Niet alleen op het gebied van de lonen.”

HIGHTECH EN VAKMANSCHAP In de maakindustrie gaat het vaak om traditionele markten.

Maar wat als die beginnen te verschuiven? Neopost in Drachten kreeg ermee te maken en besloot ver vooruit te kijken.

Door Wilbert Elting, f‑oto Pepijn van den Broeke

Laat een ding duidelijk zijn: de markt voor post loopt nog lang niet

een bestelling precies op maat kan inpakken. De medewerkers in

op z’n einde. „In Nederland krijg je misschien nauwelijks post meer

het logistiek centrum van de webshop leggen de producten,

maar in een land als Italië is dat al heel anders. En dan hebben we

een stapeltje boeken bijvoorbeeld, op een lopende band en drukken

het nog niet eens over de markt in Azië.”

op een knop. Een 3Dscanner meet vervolgens precies de omtrek, waarna ter plekke uit karton rondom de bestelling een doos

Aan het woord is Hedde Biesma, communications manager

gesneden, gevouwen en gelabeld wordt. Iedere 7 seconden rolt er

automated packing solutions bij Neopost in Drachten. Het inter

een nieuw pakketje van de band. Klaar om verzonden te worden.

nationale bedrijf, er staan ook fabrieken op andere plekken in

Uiteindelijk wordt in het verzendcentrum zo 20 procent minder

Europa en Azië, bouwt in Friesland couverteermachines: machines

karton gebruikt en daalt het transportvolume tot wel 50 procent.

die in een paar seconden een stapels brieven en enveloppen in elkaar vouwen. En daar is dus nog altijd goed geld mee te verdienen.

De ontwikkeling van de CVP500 was voor een groot deel op basis van marktonderzoek, vertelt Biesma. „Maar er was ook heel veel

Toch ziet men in Drachten ook een andere ontwikkeling.

wat we niet wisten. De basis wordt continu aangepast op wat we

„Ecommerce groeit razendsnel”, zegt Biesma. „Er worden meer

leren in de praktijk.” Dat past ook bij Neopost, zegt hij. „Innovatie

en meer pakketjes verstuurd. En dat is niet iets dat zomaar gaat

zit echt in het DNA van het bedrijf. Niet alleen hier in Drachten,

stoppen. Het is een ontzettende groeimarkt.”

ook op de andere locaties.”

De cijfers ondersteunen zijn betoog. In 2016 werden alleen in

Het gaat erom dat je zover vooruit denkt, dat je een stap verder kan

Nederland al 350 miljoen pakketjes verstuurd, zo blijkt uit cijfers

zetten dan wat er al is. „Dan heb je het over echte innovatie.

van de Autoriteit Consument en Markt. Dat was samen, enkel en

Dat is in deze tijd misschien ook makkelijker dan in het verleden.

alleen voor de vervoerders, al goed voor een omzet van 1,8 miljard

Onze machines leveren ook heel veel data, waar onze dataanalisten

euro. Een onderzoek van Ecommerce Europe stelt dat in 2015 de

vervolgens weer mee aan de slag kunnen.” Het is een combinatie

Nederlandse online consument gemiddeld voor 1242 euro uitgaf in

van hightech en vakmanschap. „Er zit bijvoorbeeld een vleugeltje

webshops.

in, dat eerst van kunststof was. Maar dat bleek te kwetsbaar en dat willen we niet, want onze kracht is betrouwbaarheid. Op basis van

Hoe speel je daar op in als bedrijf uit de maakindustrie? Ze keken

data maar ook op basis van een hele reeks prototypes hebben we

bij Neopost goed naar de markt. En ze zagen daar een probleem: er

dat nu vervangen door aluminium.”

wordt heel veel loze lucht vervoerd omdat de dozen in slechts een beperkt aantal maten beschikbaar zijn. „En dan krijg je thuis een

De eerste CVP500 werd geplaatst bij Docdata in Waalwijk, het

grote doos afgeleverd met een usbstick en verder vooral opvulma

grote verzendcentrum voor onder meer Bol.com. Ondertussen staat

teriaal zoals piepschuim en bubbeltjesplastic.”

de machine wereldwijd in verzendcentra, van NoordAmerika tot Azië. „Een Bol.com koopt hem op innovatie, een ander op snelheid

Voor nu is dat vooral inefficiënt en onhandig. Die loze ruimte kan

of vanwege duurzaamheid. Je ziet de beweging in de markt.”

in de toekomst echter een groot probleem worden voor webshops, schetst Biesma. „In de Verenigde Staten gelden nu al eisen aan het

Ondertussen moet Neopost zich ook als bedrijf doorontwikkelen.

volume. Dat dwingt ons na te denken, of die eis ook naar Europa

„We zijn niet meer alleen machinebouwers. We moeten ook mee

komt. En wat we daar tegen gaan doen. Een ander probleem is de

denken over de inrichting van zo’n centrum. Hoe zet je het zo neer

verkeersdruk in de stad. Wat als er alleen nog kleine voertuigen het

dat de aanvoer zo efficiënt mogelijk is. En je zit met de industrie en

centrum van Amsterdam in mogen? Dan wil je dat er zoveel moge

kennisinstituten om tafel om te praten over de toekomst. Of je een

lijk pakketjes in een busje passen.”

doos Lego online of in de winkel koopt, de doos ziet er beide keren hetzelfde uit. Maar is dat over een paar jaar nog steeds zo? Daar

Om een einde aan de loze ruimte te maken, ontwikkelden de ingeni

moeten we nu al over nadenken, zodat we er straks op in kunnen

eurs van Neopost in Drachten de CVP500. Dat is een machine die

spelen.”

Nu al nadenken over waar je straks op inspeelt

ADVERTENTIE

Noorderpoort Energy & Maritime: een zee van mogelijkheden

In het magnifieke gebouw van Noorderpoort in Delfzijl/Farmsum zijn drie opleidingen ondergebracht, onder de naam Energy & Maritime. Elke opleiding is uniek in zijn soort, de drie opleidingen bieden bijzondere kansen voor studenten en bedrijfsleven. „Het zijn opleidingen waar we trots op zijn”, zegt Marchel Arling, teammanager van Noorderpoort Energie & Maritime. „De Allround Operationeel Technicus AOT leidt op tot technicus in de breedste zin van het woord. De zeevaartopleidin gen leiden specifieker op voor de varende maritieme sector.” Noorderpoort Energy & Maritime is groot voor stander van het eigentijdse onderwijssysteem, waarin de koppeling tussen theorie en praktijk centraal staat. De hele school is daar op ingericht. „Hier werken studenten onder andere met een nauwkeurig nagebootste energiecentrale, een separator, diverse motoren, een flensboommachine, automatiseringstechniek en de imposante hoofdmotor van een schip. Buiten in de haven ligt een ponton en zijn er allerlei objecten en materi alen waarmee oefeningen in, om en op het water worden gehouden. Alle faciliteiten kortom, om de koppeling theorie en praktijk zo concreet mogelijk te maken.” Bij die koppeling hoort ook een samenwerking met het bedrijfsleven. „Die samenwerking zou ik zonder overdrijving innig willen noemen,” zegt Arling. „De opleiding AOT werkt nauw samen met

Stichting Support AOT Noord, die bestaat uit een groot aantal regionale bedrijven in diverse sec toren. Hierdoor komen studenten al snel in aanraking met de beroepspraktijk; we houden praktisch bedrijfsbezoeken, door bedrijfsspecialisten worden gastcolleges gegeven en uiteraard bieden bedrijven plaatsen voor stage en afstudeerprojec ten. Verder adviseert de Stichting in het curricu lum en vullen ze kennis aan met experts uit het bedrijfsleven.” „Voor de zeevaartopleidingen maken studenten voor de praktijk regelmatig een reisje naar bijvoorbeeld Terschelling, Rotterdam en sinds kort ook naar Duitsland, voor een ‘extern curriculum’. Verder werken we in het gebouw zelf met de modernste technieken, waaronder zes ‘schepen’ die virtueel de hele wereld over varen en een simulator waarin studenten een groot schip leren besturen. Voor deze opleiding onderhouden we goede contacten met de Rederspool, en werken we samen met Maritieme Academie Holland. Zij wer ken mee aan het ‘externe curriculum’ en leveren inhoudelijke opdrachten voor bijvoorbeeld stages, projecten en andere praktijkervaring. Ik zou mij een opleiding zonder partnerschap in het bedrijfs leven niet eens voor kunnen stellen.”

„Bij Noorderpoort krijgen studenten een opleiding die breed en naadloos aansluit bij de arbeidsmarkt in de regio en daarbuiten”, besluit Arling. „Het bedrijfsleven krijgt afgestudeerden die volledig zijn ingespeeld op de beroepspraktijk en de bedrijvigheid in deze regio een extra boost geven!”

Mandy Franken en Arjen de Boer, Studenten Allround Operationeel Technicus (AOT).

Open dag Noorderpoort Energy & Maritime houdt op zaterdag 25 november 2017 van 10.00 tot 15.00 uur open dag. Maak kennis met opleidingen, spreek docenten en studenten en laat je informeren over de mogelijkheden! Noorderpoort Energy & Maritime Duurswoldlaan 2A, Farmsum/Delfzijl Tel 0596 610219 www.noorderpoort.nl

Gezocht: studenten v/m!

Studenten Judith van der Horst en Melissa Steenhuis met docente Elisabeth Koelman.

„Waar moet je heen als leerlinge die goed is in wis- en natuurkunde?” vraagt Elisabeth Koelman, docente en studieloopbaanbegeleider, zich af. „Laboratoriumtechniek is een optie, maar de nauwkeurigheid van dat vak moet je net liggen. Veel meiden weten niet dat procestechniek ook tot de mogelijkheden behoort. Het wordt ze echter niet of nauwelijks aangeboden en de keuze lijkt minder snel als vanzelfsprekend geaccepteerd. Volkomen onterecht. Op dit gebied liggen juist geweldige kansen voor studentes én scholen.” „Op een onderwijsbeurs maakte ik kennis met de opleiding procestechniek”, zegt Judith, tweede jaars Procestechniek niveau 4 aan de Zernikelaan. „Het sprak mij direct aan. Ik was altijd al goed in wiskunde en natuurkunde, en bij Noorderpoort vond ik een vervolgopleiding die daar naadloos op aansloot en helemaal bij mij paste. Mijn eerste stage was bij Villeroy & Boch. De ontvangst op de eerste dag was geweldig. Ik was hun eerste stagiaire en dan nog een vrouw ook! Ik voelde mij

In Groningen is een schrijnend tekort aan techniekstudenten. Er zijn vacatures in overvloed, maar niet voldoende vakmensen om ze in te vullen. Het Noorderpoort zoekt daarom studenten. Jongens én meiden, vooral in de procestechniek! direct welkom en dat is de hele stageperiode zo gebleven.” Melissa, eerste jaars Procestechniek niveau 4: „De keuze voor procestechniek was voor mij, net zoals bij Judith, heel bewust. Ik zocht een plek waar ik mijn talenten verder kon ontwikkelen en mij gewaardeerd voel. Procestechniek is vooral een jongens-opleiding, maar ik werd direct geaccepteerd. In bijna alle klassen zitten trouwens meiden. Hier zijn de studenten open en eerlijk. Er heerst een prettige sfeer en je kunt gewoon jezelf zijn. Je zit niet in een strak keurslijf. Wat er van je gevraagd wordt, is dat je goed kunt samenwerken en dat je daarnaast zelfstandig en creatief bent.” „Procestechniek werkt vaak in ploegendienst,” vult Judith aan. “ Verantwoordelijkheid durven nemen is heel belangrijk, net zoals betrouwbaarheid.” En dat niemand zonder humor kan, beamen de dames volmondig. „In de opleiding, maar ook zeker daarbuiten!” lacht Melissa.

„De opleiding Procestechniek wordt als BBL al bijna dertig jaar door het Noorderpoort verzorgd. En sinds vier jaar ook als BOL”, zegt Harry Bonthuis, docent en studieloopbaanbegeleider. „We zijn sinds een paar jaar met een promotieof fensief bezig. Dat is niet zonder reden. Er zijn veel vacatures bij de bedrijven, maar we hebben onvoldoende studenten om ze in te vullen. Met de digitale revolutie ligt procestechniek aan de basis van steeds meer ontwikkelingen. De vraag naar goed opgeleid technisch personeel zal dus alleen maar toenemen. Daarom: studenten gezocht! Jongens én meiden. Gedreven en adequaat geschoolde studenten zijn een aanwinst voor elk bedrijf. Ze brengen nieuwe inzichten in en tweehonderd procent inzet. Wie als student voor de opleiding Procestechniek kiest, vindt het werk bijna voor het oprapen.”

www.noorderpoort.nl

In de kroeg, aan de eettafel, in de kleedkamer. Je hoort het overal wel eens: ‘Als ik de baas was, dan zou ik het heel anders doen.’ Interessant, maar wij van noordz willen wel eens weten wat en hoe dan. En daarvoor is deze rubriek in het leven geroepen. Om die kroegpraat van een fundament te voorzien. Door Jean-Paul Taffijn, foto Pepijn van den Broeke

„Als minister van Buitenlandse Handel zou ik het wel weten. Ik zou er alles aan doen om Nederland

als ik sigrid kaag was...

‘DAN ZOU IK INITIATIEVEN ALS TOPDUTCH STIMULEREN’

op de kaart te zetten als land waar je prachtig zaken kunt doen, waar waargemaakt wordt wat beloofd is. Wij zijn een land waarin je je vertrouwen kunt leggen. Zo. Daar hoort bij dat we meer trots uitstralen. Onze dienstverlening staat in de hele wereld op een hoog niveau. Maar ook de Nederlandse maak industrie is iets om fier op te zijn. Zeker ook in NoordNederland mag dat nog wel wat beter beseft worden. In de randstad slaan ze toch wat makke lijker op de trom dan in het Noorden. Of neem een Amerikaan. Die zal uitsluitend vertellen over de dingen die hij goed doet, laat dat anderen weten en is daar trots op. Dus moet ik als minister niet alleen heel blij zijn met initiatieven als Top Dutch, maar ze ook stimuleren. Briljant, zo’n brutaal initiatief vanuit de onder nemers zelf. Dat zij zelf de kar trekken om een lands deel, in dit geval NoordNederland uit te dragen, om een bedrijf als Tesla voor hun regio te interes seren, dat is fantastisch. Als minister sta ik daar vierkant achter en stimuleer ik dat meer groepen ondernemers dat voorbeeld volgen. Dat wij in de wereld een goede naam hebben, en door dit beleid nog meer krijgen, moeten we uit buiten. Bedrijven die het al doen, weten het: export, internationale handel brengt heel veel. Een bedrijf met een betere basis, groter afzetgebied, hogere marges, innovatiever, en dat gemakkelijker perso neel vindt. Kortom een bedrijf met een beter toe komstperspectief. Ik zou het als mijn taak zien om die wetenschap te delen met alle bedrijven die zich door onze landsgrenzen laten tegenhouden. Daarmee wil ik niet opleggen dat bedrijven de internationale markt opgaan. Ik wil alleen de tools aanreiken, zodat ze zelf een goede afweging kunnen maken, zodat ze kunnen zien wat het ze brengt. En dit is iets wat in NoordNederland speciale aan dacht vereist. Landelijk doet meer dan 10 procent van de bedrijven aan buitenlandse handel. In het Noorden blijft dat cijfer op net iets meer dan acht steken. Werk aan de winkel! Daar is een schone taak voor het ministerie weg gelegd. Hoe zorg je ervoor dat ondernemers de binnenlandse markt mooi genoeg vinden? Door te laten zien wat verder kijken hen brengt. Goede voor

EVert-jan schouwstra

beelden geven, precies laten zien wat kan en hoe het

Evert-Jan Schouwstra is directeur van

werkt. Het zijn uiteindelijk individuele ondernemers

het World Trade Center Noord-Nederland

die wel of niet bepalen dat hun bedrijf de grens over

in Leeuwarden. Hij is de laatste week

gaat. Die moeten we dus bereiken.

van april 2018 de gastheer van de

Weet je wat het mooie van deze ministersfunctie

algemene vergadering van de mondiale

is? Zij is gecombineerd met die van minister van

WTC’s – de General Assembly –

Ontwikkelingssamenwerking. Dat is mooi, want ik

in Leeuwarden.

vind dat we meer moeten doen wat onze oosterburen doen: vooraan staan in opkomende landen. Als je

Sigrid Kaag is de minister van

er snel bij bent, dan help je niet alleen de bevolking

Buitenlandse Handel.

daar, maar ook het bedrijfsleven hier. Kansen zien en pakken dus.”

HET MODERNE MAKEN Maken is terug van weggeweest. Prototypen

ontwikkel je tegenwoordig niet meer in China, maar om de hoek. Tekst Karlijn ter Horst, foto Pepijn van den Broeke

,,Eigenlijk is dit zo ouderwets als de wereld. Maken is ouderwets.’’ David Bakker staat midden in zijn Maakplek, opgericht met compagnon Herman Kopinga, in de kelder van The Big Building in Groningen. Het staat er vol met ‘maak’-machines. Een onvolledige opsomming: een zaagtafel, potten en pannen op een keukenblok, soldeerbouten, naaimachines, een vinylsnijder, een 3D-printer, computers, een klassieke textielpers, een lasersnijder en gereedschap. Veel gereedschap. Niet de meest state of the art, hypermodern, maar hé: je kunt er iets mee maken. En dat is waar het om draait in de kelder van The Big Building. Nee, maken is niet de nieuwste uitvinding. Het materiaal waarmee gemaakt wordt ook niet. Wat is er dan zo bijzonder aan de Maakplek? ,,Het is vrij uniek dat alles bij elkaar is gebracht. Iedereen die iets wil maken kan hier terecht. Het is voor de mensen die op hun zolderkamertjes tegen een beperking aanlopen, of inspiratie of kennis nodig hebben’’, vertelt Bakker. ,,Je hebt veel aan YouTube, maar af en toe moet je er gewoon met iemand over praten.’’ De machines worden gezamenlijk gekocht, vaak tweedehandsjes die een van de deelnemers - meestal hobbyisten - wel kan opknappen. De kosten gedeeld, dus de drempel voor iets nieuws veel lager: door naar het volgende experiment. Ook in een kelder, maar dan van het Launch Café even verderop in de stad Groningen, is nog zo’n plek: het FabLab. Daar staan vrijwel alleen computergestuurde machines, vertelt Winand Slingenbergh, parttime labmanager. ,,We zijn een soort Netflix voor dingen.’’ Want heb je een idee voor een prototype en maak of laat je dat maken in het FabLab, dan deel je dat idee met allen die wereldwijd zijn aangesloten. ,,Er zijn zo’n duizend FabLabs ter wereld, allemaal open source.’’ Het risico is dat men in China dan met jouw geniale idee aan de haal gaat. Maar open source kan ook behoorlijk lucratief zijn, weet Slingenbergh. ,,De 3D-printer van Ultimaker is ook open source. Alle hobbyisten kochten ’m, omdat ze de printer zelf konden repareren en naar wens aanpassen. Dat deelden ze weer, waardoor Ultimaker z’n product kon blijven verbeteren. De concurrent die z’n geheim niet prijsgaf verkocht veel minder printers.’’ 25 ›››

ADVERTENTIE

Doe wat bij jou past en wat zinvol is voor jouw bedrijf. Blijf niet stilstaan, blijf niet afwachten terwijl om je heen iedereen zich ontwikkelt.

Geniet na op Trendship.nl Bekijk de volledige keynotes, interviews en meer!

Maurice Conti Designer, futurist en innovator

Trendship 2017 trok op donderdag 19 oktober 1.623 bezoekers uit de top van het noordelijke bedrijfsleven naar de Groninger MartiniPlaza. Trendship is hĂŠt event over business innovatie en trends in Noord-Nederland. Het creĂŤert maatschappelijke

Je hoeft geen bedrijf als Google,

impact en jaagt meer dan ooit innovatie in het Noorden aan.

Tesla of Apple te zijn om te

noordz heeft daarom als main partner haar naam aan het

innoveren. Sterker nog, je hoeft

evenement verbonden.

niet eens per se iets nieuws te ontwikkelen. Innovatie kan

Sprekers Ben Casnocha, Freek Vermeulen en

ontstaan door simpelweg te stop-

Maurice Conti gaven Trendship 2017 een gezicht,

pen met dat wat niet meer werkt.

NOS-anchor Dionne Stax trad op als host.

Innoveren door te elimineren. Freek Vermeulen Professor London Business School

Ga een werkrelatie met elkaar aan op basis van vertrouwen en gelijkwaardigheid. Zorg ervoor dat je profiteert van elkaars kwaliteiten. En accepteer dat je elkaar weer zult loslaten, op den duur. Ben Casnocha Bestselling auteur en entrepreneur in Sillicon Valley

22 ››› Terug naar het FabLab. Ook hier is maken niet veel anders dan

Maar, het grootschalige maken gebeurt over het algemeen alsnog ver weg, in lage-

vroeger. ,,Deze mensen speelden vroeger met Lego.’’ De veran-

lonenlanden in Azië. Dus het effect op de regionale economie zal beperkt blijven. Dat

dering zit volgens Slingenbergh in de techniek. ,,Die is toegan-

is, als het aan Hans Praat van de NOM ligt, binnen afzienbare termijn verleden tijd.

kelijk genoeg voor mass adoption.’’ Met andere woorden: ieder-

Hij staat aan het roer van een van de grootste projecten in het nieuwe maken: een

een kan leren om ermee te werken. ,,Eerder kostte dat leren veel

smart factory in Noord-Nederland.

meer tijd. Of je moest wachten op de markt. Nu kun je het zelf, mits je de skills hebt.’’ Verdiep je erin en je bent met hulp van de

,,Feitelijk verbouw je de hele economie’’, stelt Praat. ,,Het is industry 4.0, de vierde

vrijwilligers vlot in staat zelf een 3D-printer of lasersnijder aan

industriële revolutie, door de massale digitalisering van alles.’’ Het nieuwe maken is

te sturen.

voor hem een slimme fabriek. ,,Collaborative practicing, samen produceren. Want je kunt wel slimme producten - autonoom en intelligent, verbonden met het internet,

Wat levert het op, die plekken waar een hoop machines bij

makkelijk aanpasbaar en personaliseerbaar - maken, maar als je geen slimme fabriek

elkaar staan, naast wat hobbyisten die tegen geringe vergoeding

hebt, gaat de productie alsnog naar Azië.’’ Praat wil daarom met zijn project Region of

kunnen klooien omdat ze na Lego toe zijn aan een nieuwe

Smart Factories (RoSF) slimme fabrieken in Noord-Nederland aan de man brengen.

uitdaging? Hoeveel banen gingen al niet verloren in het Noorden? ,,Willen we de arbeidsmarkt ,,Iets dat je maakt, kun je meteen op de markt brengen. Je kunt

vasthouden en ontwikkelen, dan moeten we slimme producten maken in slimme

de feedback direct verwerken en dus snel veranderen’’, legt

fabrieken.’’ Dat heeft volgens Praat een grote impact op onze economie. En op de

Slingenbergh uit. Snel en simpel eerst proberen voor je een

geografie. Want waar geproduceerd wordt, verandert ook. ,,Het gaat niet meer om

grote investering doet. ,,Dat maakt het interessant voor kleinere

de kosten, maar om de innovatie.’’

spelers. Met beperkte investeringen een prototype maken betekent snellere business.’’

Een megakans noemt Praat zijn miljoenenproject. ,,Zo’n kans hebben we nog nooit gehad.’’ Werkgelegenheid is de meest voorname, stelt hij. ,,We kunnen hier weer

Daar sluit Bakker zich resoluut bij aan. ,,Dit is keukentafel R&D.

produceren. Smart factories staan overal, dus ook in het Noorden. Zeker voor de

Vroeger zat je om tafel met bedrijven die je prototypes bouwden,

onderkant van de arbeidsmarkt, voor de lager opgeleiden, is het heel belangrijk dat

gedoe met non-disclosure agreements, want ze zouden er maar

we de industrie hier op poten houden.’’ Niet alleen voor hen die nu nog in de productie

eens met je idee vandoor gaan.’’ Een paar maanden later heb je

werken, maar ook voor de Noord-Nederlanders die hun baan al verloren of niet eens

vanuit China je eerste prototype. ,,Die was het vaak net niet.’’

aan werk komen. Want Praat voorspelt een flink aantal nieuwe arbeidsplaatsen, gaat

En dan begint het kostbare en langdurige traject gewoon weer

zijn project slagen.

opnieuw. ,,Hier is het schetsen, schetsen, bierviltje, 3D-printer aanslingeren en aan het eind van de avond heb je een

Hoe ziet zo’n slimme fabriek er in de praktijk uit? Dat wil Praat laten zien met zijn

prototype’’, vertelt Bakker. ,,Een soort opstapje naar de maak-

tweede project en spin-off van RoSF: Technology Added, de eerste slimme fabriek,

industrie.’’

opgebouwd in de oude Philips fabriekshal in Emmen. ,,In eigen huis ontwikkelen en produceren kan bijna niet meer: te ingewikkeld en te duur. Dat is weggelegd voor de echt grote bedrijven.’’ Het alternatief: ,,een shared facility die voelt als een eigen fabriek.’’ In het kort: tien bedrijven van een bepaald type producten produceren samen onder één dak. Iedereen werkt met dezelfde machines, maar produceert z’n eigen producten. ,,Vijftien mkb-bedrijven ontwikkelen zelf bouwstenen voor de smart factory: sensorbedrijven, big data, machinefabrieken.’’ Ze leveren allemaal een onderdeel, vertelt Praat. ,,Specialisten die gezamenlijk complexe processen bedenken.’’ Gesteund door de NOM en wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Twente, vanuit een inpandig center of expertise. ,,De competenties zitten voor een belangrijk deel bij de universiteiten, maar ondernemerschap en kennis bij bedrijven. Die bouwstenen moet je zien te mixen.’’

Veel staat op YouTube, maar soms moet je er met iemand over praten!

Nu is de hal nog vrijwel leeg. Het eerste bedrijf nam onlangs z’n intrek: Sustainder, ontwikkelaar van slimme openbare verlichting. ,,Ik wil briljante spelers die zichzelf bewijzen en geld aantrekken’’, stelt Praat. Waarom zouden die naar Emmen trekken? ,,Als je een goede omgeving biedt, dan komen ze ook naar Emmen. Het gaat niet om de locatie, maar om de faciliteiten.’’ En hoe is de animo? ,,De meeste bedrijven in Noord-Nederland willen wel.’’ Maar het schort nogal eens aan inbeeldingsvermogen. ,,De meesten vragen wat het inhoudt. Laat maar zien. ‘Moet ik meteen naar het einde?’ Nee, een tussenstap is ook mooi.’’ Want het zijn grote stappen, weet Praat, van traditioneel naar innovatief. Maar, met een beetje hulp is het nieuwe maken niet langer koffiedik-kijkerij.

MESSCHERPE AMBITIES Te hoge lonen, te kleine afzetmarkt, te lastig te vinden personeel.

Argumenten genoeg om geen maakindustrie in Nederland te beginnen, zou je zeggen. Toch kan het. Als je je maar richt op nichemarkten. Taco Boelema van Tebra in Hoogeveen weet ervan. Door Jean-Paul Taffijn, foto Pepijn van den Broeke

Tebra Messenindustrie in Hoogeveen heeft een immens aanbod. En een

Dan kunnen we de concurrentie met Azië prima aan.”

directeur-eigenaar met een mening. Over het onderwijs, over goed onder-

Tebra gaat door met de ontwikkeling van niche markten. Niet alleen is er

nemerschap, over de valkuilen van de Nederlandse maakindustrie. „Ik wil

het laatste jaar geïnvesteerd in productie-uitbreiding van cirkelmessen,

naam maken in West-Europa. Dat is het doel en dat is de lat waarlangs ik

ook wordt de markt van snijwalsen steeds intensiever beleverd.

mijn beslissingen leg.”

Markten waarvoor vakmanschap, nauwkeurige technologie en service

Zo. Dat is geen kattenpis in een wereld waarin Duitsers en Zwitsers toch

onlosmakelijke voorwaarden zijn om te scoren.

dé messenmakers zijn, in een wereld waarin gerenommeerde fabrieken honderden, duizenden, miljoenen messen uitbraken. In een wereld ook

Dat doel dus. Reputatie is essentieel om het te halen. En die houd je alleen

waarin de industrie al lang en breed een messenleverancier heeft gekozen.

hoog als je de stelregels opvolgt. „Zo kijk ik ook naar mijn mensen.

Maar zonder doel ga je nergens heen.

Er werken er dertig hier. Het is geven en nemen. Ik vraag iedereen zijn best

Noem het een uitdaging, noem het ambitie. „Het begint met het besef dat je

lijkse winstdeling tegenover.

geen messen moet maken die standaard zijn. Die concurrentie kun je ver-

Hoef ik niet te doen, maar

geten. Wij maken producten in kleinere series, soms maar een paar stuks.

het is leuker om gezamenlijk

Maar dat zijn wél messen die exact op de behoefte van de klant gesneden

fanatiek te werken aan een

zijn. Daar moet je het winnen. Dat geldt volgens mij voor het grootste deel

gemeenschappelijk doel.

van de Nederlandse maakindustrie.”

Het houdt iedereen en mezelf

te doen, hard mee te werken om het doel te bereiken. Daar staat een jaar-

fit en scherp. Medewerkers die

Als je wordt betaald per scholier, ga je opleiding gaming aanbieden

Tebra heeft meer dan 2000 verschillende producten gemaakt. Soms

de kantjes er vanaf lopen,

eenmalig, vaak in herhaling. Voor de voedingsindustrie veel. Messen die

delen niet mee.” Gelukkig

groenten snijden, of kippen. Maar ook in andere industrietakken levert het

komt dat zelden voor.

bedrijf veel. Messen die rubber snijden, papier, verzin het maar. Rechte

De medewerkers waarderen

messen, schijven, messen op cilinders. Het kan allemaal. En het gebeurt

de inbreng en de betrokken-

allemaal.

heid binnen het bedrijf.

Om dat allemaal te kunnen, investeerde Boelema de afgelopen twintig jaar

Er zijn belemmeringen, zoals

in ongelooflijk veel, ongelooflijk dure machines. Voor het bewerken van

gebrek aan vakmanschap.

metaal, voor het slijpen, voor het harden van het staal. „Dat is dus de enige

Het technisch bekwame

manier om aan de vraag van klanten te kunnen blijven voldoen. En dat

personeel ligt bepaald niet

is ons bestaansrecht. Wij zijn er als er snel iets nodig is, als er iets unieks

voor het opscheppen. „Dat is een groot probleem, een gevaar voor de

gevraagd wordt, of iets van een zeer hoge kwaliteit.”

Nederlandse maakindustrie. Kijk, met de nieuwe onderwijsorganisatie zijn de technische opleidingen gesneuveld. Als je betaald wordt per scholier,

In een nichemarkt als de zijne is dat essentieel. „Wij hebben voor de

ga je als school een opleiding gaming aanbieden. De aanmelding van leer-

productie drie stelregels in een belangrijke volgorde: Goed, op tijd,

lingen verzekerd, bijna geen kosten. Maar een ouderwets LTS-lokaal, met

zo efficiënt mogelijk. Daar hamer ik op. Als de kwaliteit van een product

machines, gereedschappen en een goede docent, dat kost te veel.”

niet goed genoeg is, kan het de klant niet schelen dat het op tijd geleverd is. Ja, efficiënt produceren staat op de laatste plaats. Daar heb je niets aan

Tebra leidt zelf mensen op. Er zit niks anders op. „Ja, dat is investeren.

als de eerste twee stelregels niet gehaald worden. Dat is een verschil met

De helft ongeveer wordt goed genoeg. En die helft hebben we keihard no-

bedrijven elders in de wereld, die de stelregels omdraaien. Kunnen wij in

dig. Het is van de zotte dat we de rol van de school overnemen, maar goed.”

Nederland niet doen. Wij moeten hier service bieden, meedenken.

Het is nodig voor het hogere doel.