ka. O prvom bi mogle da posvedo~e insignije na liku kraqa Uro{a u de~anskoj lozi Nemawi}a, a o drugom lik mladog kraqa u crkvi svetog Dimitrija u Pe}i16. S kraqem Markom Mrwav~evi}em, prema fresci u hramu Sv. arhan|ela u Prilepu, pojavquje se novi tip krune sa prependulijama koja se blago {iri navi{e, sli~no modiolusu; to su mo`da bile insignije mladog kraqa, pre nego {to je nad wim obavqeno potpuno kraqevsko krunisawe. Sa sli~nom krunom bez prependulija prikazan je u Ravanici i knez Lazar Hrebeqanovi}, a ~ini se da bi i kruna na wegovom qubostiwskom portretu mogla pripadati istom tipu. Despot Stefan Lazarevi} se prikazuje sa insignijama koje se me|usobno dosta razlikuju. U Rudenici je prikazan sa nekom vrstom kamelaukiona, u Qubostiwi ima krunu sli~nu o~evoj, u Koporinu kompozitnu krunu sasvim nove forme, kakva se kasnije slika i u Kaleni}u, u Manasiji nosi krunu koja bi mogla biti razvijeni model one iz Kaleni}a i Koporina, a na Ptujskoj gori prikazan je sa stematogirionom. @enske krune koje se prikazuju na ktitorskim portretima pripadaju tipu modiolosa17. S obzirom na veoma oskudne podatke u pisanim izvorima koji se odnose na izgled i tipologiju sredwovekovnih srpskih kruna, portreti vladara slikani u manastirima i crkvama predstavqaju najva`niji izvor za poznavawe sredwovekovnih srpskih regalija. Bez obzira na stepen ikonografske stilizacije, mogu}e je pratiti osnovne insigniolo{ke karakteristike vladarske krune u Srba. Repertoar predstava kruna na novcu, usled visokog stepena tipizacije i malih dimenzija, ne{to je skromniji, ali ipak veoma va`an zbog mawe zavisnosti od crkvenog ikonografskog standarda. Tako se na novcu kraqa Radoslava dobro uo~ava sevastokratorski venac sa prependulijama, na matapanima iz sredweg Nemawi}kog perioda vladar nosi te{ko prepoznatqivu krunu (mo`da pozni tip stematogiriona ili nedovoqno diferenciranu krunu sa krinovima); na dinarima tipa robertina naj~e{}e se vidi poznija forma stematogiriona i kruna sa krinovima. Na ranim dinarima sa stoje}om figurom vladara vidi se kruna sa krinovima, a na poznijim dinarima istog tipa 単 kamelaukion. Na novcu sa motivom an|eoske investiture kruna je uvek tipa kamelaukiona, kao i na novcu sa predstavom vladara na kowu i na novcu sa predstavom vladarskog para. Dosta oskudni sfragisti~ki izvori dopuwavaju insigniolo{ka saznawa iz slikanih i numizmati~kih fondova. Jedan sa~uvan pe~at kraqa Radoslava i dva pe~ata kraqa Vladislava izgleda da prikazuju vladara sa sevastokratorskim vencem. Dve hrisovuqe Uro{a I i Hilandarska hrisovuqa kraqa Dragutina prikazuju vladara sa kamelaukionom. Isti tip krune nalazi se i na pe~atima kraqeva Milutina i Stefana De~anskog, osim jednom pozla}enog pe~ata De~anskog na kome kao da se vidi kruna sa krinovima. Sa~uvani pe~ati careva Du{ana i Uro{a, kraqa Vuka{ina i kneza Lazara tako|e prikazuju vla58
Ovde treba pomenuti neobi~ne krune sa dvostrukim prependulijama na portretima Stefana De~anskog i Du{ana u crvi Sv. Stefan u Duqevu, koje su po mnogo ~emu izuzetak u predstavama srpskih sredwovekovnih vladarskih insignija. Vi{e o tome: Dragan Vojvodi}, Srpski vladarski portreti u manastiru Duqevu, Zograf br. 29, Beograd 2002単2003, str. 143単160. 16
Modiolos, tako|e timpanion ili propoloma, jeste sredwovekovna vizantijska kruna oblika obrnutog prese~enog konusa, redovno bogato ukra{ena biserom i dragim kamewem. Konstantin Porfirogenit pomiwe da je Leon I posedovao modiolos koji mu je darovao Senat, a Igwatije Smolenski govori o modiolosu Manojla II Paleologa. Na Zapadu se modiolos uglavnom povezuje sa vizantijskom ili sicilijanskom tradicijom. Dve kruna tog tipa s kraja 12. veka ~uvale su se u riznici katedrale u Bambergu, ali o wihovom izgledu svedo~e samo sa~uvani crte`i. Izgleda da od 12. veka ovaj tip krune uglavnom koriste `ene, i kao takav nalazimo ga u na{em zidnom slikarstvu na portretima kraqica. Jedna od najlep{ih predstava modiolosa u nas nalazi se na portretnoj fresci kraqice Simonide u Gra~anici.
17