Marc Kennes catalogus by Nathalie De Ruyter

! ! ! ! !

–

     

! ! ! ! !

     

WERKEN VOOR HET

MEESTERSCHAP MARC KENNES ! ! ! EN FREDDY ! ! ! DE VI ERMAN ! ! ! ! ! !

! ! ! !

! ! ! ! ! ! ! !

Freddy De Vierman,

VOORWOORD

Ik wil de kunstenaars dan ook feliciteren met dit initiatief en de rijke collectie die zij samen brengen. Op die manier tonen zij ook hun dankbaarheid voor wat zij van ons kunstonderwijs mochten ontvangen in de afgelopen jaren. Ik wil hen tevens feliciteren met de openheid die ze daarbij aan de dag leggen om vanuit hun invalshoek niet alleen te reďŹ&#x201A;ecteren over de rol van het kunstonderwijs voor hen persoonlijk, maar ook over de veranderende plaats van het kunstonderwijs in onze samenleving. Blijkbaar werkt dit aanstekelijk en wensen de DKO-scholen van Merksem

! ! ! ! !

" S A M E N ME T DE KUNSTEN A A R S WI L I K VAN DEZE GELEGENHEI D GEBRU I K MAKEN OM HE T BELANG EN DE WA ARDE VAN ONS DKO VANDA AG EN MORGEN TE BENADRUKKEN." en Berchem zelf die reďŹ&#x201A;ectie voor te zetten in een aantal randactiviteiten bij deze tentoonstelling in het komende schooljaar. De groei die het DKO zeker in onze stad de afgelopen jaren kende werd beantwoord met verder toenemende inspanningen van het stedelijk onderwijs en van het stadsbestuur. Dan hebben we het niet alleen over toename van budgetten en investeringen in infrastructuur zoals

bij de verwerving van twee nieuwe gebouwen voor het DKO Merksem: in de Van Heybeeckstraat en in het nabijgelegen Park Spoor Noord. Maar dan gaat het bijvoorbeeld ook over de structurele samenwerking tussen het DKO en het MAS, zonder meer het

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Als schepen van onderwijs ben ik een bevoorrechte getuige van het vooruitstrevend werk dat in het onderwijs van deze stad geleverd wordt. Het grote potentieel van het deeltijds kunstonderwijs van het Stedelijk Onderwijs in het bijzonder blijkt ook met deze tentoonstelling en publicatie.

! ! ! ! !

F o to: W i l l y D e e

! ! ! ! !

Beste bezoeker,

We moeten maar verwijzen naar de Gouden Eeuw, om aan te tonen dat kunst en cultuur in onze stad van oudsher een motor voor sociale en economische ontwikkeling is. Een van de mooiste musea van onze stad getuigt bijvoorbeeld over het belang van de ontwikkeling van de boekdrukkunst in die periode. Waar dit ook belangrijke consequenties had voor de mogelijkheden binnen het onderwijs, speelde Antwerpen met haar wereldvermaarde drukkers toen al een vooruitstrevende rol.

in onze samenleving. Kunst- en cultuureducatie kunnen hierbij een rol spelen.

Het belang van scholen voor de buurt valt moeilijk te onderschatten. Het is dan ook belangrijk dat DKO-scholen sterk verbonden zijn met de scholen en dat we zo het publiek van het kunstonderwijs verbreden tot de hele, heterogene jonge bevolking van de stad. Maar ik denk ook dat de vooruitstrevende en enthousiasmerende aanpak binnen het DKO Marc Kennes , verrijkend kan zijn voor ons onderwijs in het algemeen. De werkvormen Vandaag staat het onderwijs en de gedifferentieerde, tain het bijzonder in steden als lentgerichte aanpak van de Antwerpen voor uitdagingen kunsteducatie, moet mee die minstens even groot zijn richtinggevend zijn voor als in die luisterrijke periode. de pedagogische aanpak De nood aan een nieuwe in onze scholen. Leren in aanpak in het leerplichtonderde kunst en leren door de wijs, waarin optimaal wordt kunst gaan hand in hand. omgegaan met de uitdaging Ons kunstonderwijs is niet die de heterogeniteit van klasalleen belangrijk omdat het groepen, schoolbevolking en haar cursisten bekwaamt stad vormt, dient zich in onze in hun artistieke vaardighestad aan met een grote felheid den maar ook omdat heel en snelheid. Het ganse Antwat andere competenties werpse onderwijsveld schaart binnen de kunstrichtingen zich achter de doelstelling om worden aangescherpt. het aantal jongeren die het onderwijs verlaten zonder voldoende of juiste kwaliďŹ caties Binnen het stedelijk DKO drastisch te doen dalen. Hier- willen we dat alles (onder door willen we er voor zorgen meer) concreet maken met het JOEPIK-project in de dat meer jongeren hun weg vinden op de arbeidsmarkt en gloednieuwe vestiging in Park Foto: Wim Van Eesbeek

Deze groei mag ons niet blind maken voor de enorme uitdagingen inzake verbreding van het doelpubliek van het DKO en verdieping van de samenwerking met het reguliere onderwijs waar dat bredere doelpubliek onvermijdelijk te vinden is. Samen met de kunstenaars wil ik dan ook van deze gelegenheid gebruik maken om niet alleen terug te blikken op de mooie geschiedenis van ons DKO, maar ook het belang en de waarde van ons DKO vandaag en morgen te benadrukken.

grootste cultuurproject in onze stad van de afgelopen decennia.

! ! ! !

! ! ! ! ! Spoor Noord. De stedelijke basisschool ‘t Groene Eilandje ! ! ! ! ! en de Academie van Merksem ! ! ! ! ! zullen binnen dit project de diverse mogelijkheden van een ! ! ! ! ! intense samenwerking tussen het DKO en (basis-)onderwijs verkennen. Beste bezoeker, Kwatongen durven wel eens beweren dat lesgeven in het DKO gemakkelijker is, omdat je te maken zou hebben met een publiek dat per deﬁnitie meer geëngageerd is. Cursisten worden immers niet verplicht hier cursus te komen volgen, maar kiezen er zelf voor. In dat cliché wordt te veel voorbijgegaan aan de intrinsieke kracht van kunst en kunstenaars en ziet men niet hoe de medewerkers van het DKO zelf dit engagement sterk in de hand werken. Uitgaande van de kracht van het DKO, die trouwens perfect geïllustreerd wordt door de werken in deze tentoonstelling, durf ik er op rekenen dat ons kunstonderwijs zijn plaats in de samenleving in de komende jaren op een overtuigende manier verder zal innemen. Ik hoop dat wie deze tentoonstelling bezoekt, dat ook zo zal aanvoelen. Robert Voorhamme Schepen voor onderwijs, werk, economie en middenstand

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

! ! ! !

Als districtsvoorzitter kan ik het initiatief van Marc Kennes en Freddy De Vierman alleen maar toejuichen. Stel je voor: een tentoonstelling om de Merksemse academie voor plastische kunsten in the picture te zetten, gekoppeld aan de namen van 2 kunstenaars met naam die bovendien ook doceren aan onze academie, het kan niet beter.

nieuwe locatie voor beeldhouwkunst, waar deze tentoonstelling doorgaat. Dit was trouwens de eerste investering in het DKO na bijna 20 jaar fusie. Ook het wegvallen van Runcvoort werd inmiddels goed gecompenseerd door de huidige academie in de Van Heybeeckstraat. De academie blijft dus duidelijk zijn Merksemse roots bewaren, al heeft zij inmiddels ook vertakkingen in andere districten en gemeenten.

Ik kan dan ook alleen maar hopen dat velen de weg naar deze tentoonstelling zullen vinden. Dat docenten er inspiratie zullen opdoen voor hun manier van lesgeven en potentiële leerlingen aangetrokken Na meer dan een halve eeuw zullen worden door de charme van onze academie en haar bestaan is het soms ook wel nodig om de dingen even op ploeg. Dan, en pas dan, zal een rijtje te zetten. Want ve- deze tentoonstelling geslaagd len vinden zo’n academie een kunnen worden genoemd. vanzelfsprekendheid, maar bij Intussen wens ik iedereen de oprichting, eind jaren vijfte danken die meegewerkt tig, was dat niet zo en zeker heeft aan de realisatie van niet in de moeilijke jaren na de dit project en hoop ik fusie, toen er praktisch geen vooral ook dat de bezoeker investeringsmiddelen waren zal genieten van het mooie voor het deeltijds kunstonwerk dat hier aan de kijker derwijs. Middelen vrijmaken gepresenteerd wordt! is dus geen evidentie, maar leerlingen aantrekken en docenten motiveren om net dat Gilbert Verstraelen ietsje meer te doen om het ver- Districtsvoorzitter schil te maken, ook dat is niet Merksem evident. Daarom komen initiatieven als dit als geroepen. Want alle voorwaarden zijn goed: de academie beschikt over een mooie

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

ˆ ˇ ˆ ˇ ˆ

ˇ ˆ ˇ ˆ ˇ

ˆ ˇ ˆ ˇ ˆ

ˇ ˆ ˇ ˆ ˇ

I N DE STEDE LI JKE ACADE M I E VOOR BEEL DENDE K UNST.

“ Waar we met deze tentoonstelling naartoe willen?” vraagt Freddy De Vierman. “Ons werk tonen - dat spreekt vanzelf. Maar het is de bedoeling dat de mensen die komen kijken ook begrijpen waarop het steunt, wat de basis ervan is.”

MARC KENNES EN FREDDY DE VI ERMAN

ˇ ˆ ˇ ˆ ˇ

ˆ ˇ ˆ ˇ ˆ

ˇ ˆ ˇ ˆ ˇ

ˆ ˇ ˆ ˇ ˆ

ˇ ˆ ˇ ˆ ˇ

De Vierman in Berchem), hebben het over collegialiteit en vriendschap - een vriendschap van bijna vier decennia. En over een gezamenlijke doelstelling.

I N L EI D ING

ˇ ˆ ˇ ˆ ˇ

“In laatste instantie gaat het ons allebei om het menselijk bestaan,” zegt Freddy, “de “Dat is onze opleiding,” menselijke natuur, de condivoegt Marc Kennes daar aan tion humaine. Wie de mens thodischer zo men wil, maar toe. “De technische vaardiggoed leert tekenen, leert juist daarom zeker zo intens. heden die we destijds hebdaarbij zichzelf kennen.” ben meegekregen en die ten Ik heb nooit les bij hen grondslag liggen aan wat Het werk van beide kunstegevolgd, maar uit onze gewe onze leerlingen proberen naars is anders. De Vierman sprekken blijkt hun enthoumee te geven. Modeltekenen, is vaak confronterend in zijn siasme, hun bereidheid om vooral.” werk hij daagt ons en onze iets van hun gedrevenheid vastliggende opvattingen uit. en hun kunde over te bren“In dat opzicht heeft de Daarvoor gebruikt hij humor, gen, ook aan een volslagen expositie een ‘onderwijsdi- associaties en een arsenaal leek. mensie’,” beaamt Freddy. artistieke media. Kennes is en blijft voor alles een schilder, De twee kunstenaars, beial bereikt hij ook als etser een den docent aan de Stedelijke hoge graad van meesterschap. Academie voor Beeldende Zijn werk is misschien minder Kunsten in Merksem (Kennes verscheiden dan dat van zijn geeft ook les in Schoten en artistieke kompaan, iets me-

F R ED DY

◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ 73cm x 56cm, Inkt en stif t op papier

1972, Freddy De Vierman, Demoon,

" I K VOND M I JN T W E E D E ADEM ME T KLE UR S T I F TEN EN KR I JTJES"

Freddy De Vierman wordt op 9 juni 1960 geboren in Antwerpen. Hij groeit op in een vrijzinnig milieu - niet zo evident in die dagen. Zijn ouders zijn bezig met kunst en cultuur: Freddy’s moeder werkt voor Openbaar Kunstbezit en later voor het Reizend Volkstheater. Vader Paul (1939) is bankbediende (om gemeente. Maar er blijft den brode), maar is ook schilnog veel groen en de sfeer is der en beeldhouwer. Later rustiger dan in de stad. geeft hij les aan de Antwerpse Academie. “Ik kon niet altijd buiten spelen, zoals andere kindeFreddy is een “zwak” kind: ren,” herinnert Freddy zich. hij heeft astma. Daarom “Daarom vond ik mijn tweede verhuist het gezin in 1965 adem met kleurstiften en naar Hemiksem. Het bekrijtjes. Met een vader-kunstetrekt er een modern huis in naar in de buurt, lag dat ook een voorstedelijk ogende voor de hand. Ik besefte niet straat. Op het eerste gezicht hoe uitzonderlijk dat was.” lijkt hun keuze ietwat paradoxaal: Hemiksem, aan de Schelde tussen Antwerpen en de Rupelstreek, is een sterk geïndustrialiseerde

V IER MA N Freddy is een van de drie leerlingen die in de Lagere Jongensschool aan de Provinciale Steenweg het vak Zedenleer volgen. Hij is een stil jongetje en geeft blijk van grote vlijt als het op tekenen aankomt. Als een medeleerling iets van hem plagieert, scheurt hij zijn blad papier kapot en vraagt aan de meester een nieuw. Als kind van ongeveer acht jaar tekent Freddy met balpen of viltstift vervaarlijke duiveltjes en demonen. Ze hebben iets van Mayagliefen.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ 1981, Freddy De Vierman

Intussen stelt papa Paul samen met zijn kornuiten van Groep 71 tentoon in de galerie Campo aan de Meir. Freddy brengt hele weekends door tussen kunst. Geen wonder dat hij aan de Rijksmiddelbare School in Hemiksem, waar het Vernieuwd Secundair Onderwijs (VSO) is ingevoerd, de afdeling WetenschappenKunst volgt. Het onderwijs is er sterk visueel gericht. Freddy, die met zijn tekenen schilderwerk al een paar prijzen heeft gewonnen, voelt er zich als een vis in het water.

1977-1978, Freddy De Vierman,

65cm x 50cm K rijt op papier

Michelangelo , morgenlicht,

AL S EEN MEDE L E E R L I N G I E TS VAN HEM PLAGI EERT, SCHEURT HIJ ZI JN BLAD PAPI ER KAPOT EN VRA AGT A AN DE MEESTER EEN N I EUW.

C R A M K E N N E S 1 9 7 9 , M a r c K e n n e s , Laocoön

op doek

, 7 0 c m x 6 0 c m , O l i e ve r f

Dat maakt van de gevoelige Marc een binnenvetter, iemand van weinig woorden (dit in tegenstelling tot zijn extroverte kunstbroeder) allicht is dat de reden waarom hij in zijn cv een soort telegramstijl hanteert. “Maar ik heb een groot rechtvaardigheidsgevoel,” zegt hij, “wanneer ik op school een jongetje zag pesten, gebruikte ik mijn vuisten.”

19 79 es nn Ke arc ,M

" JE WEE T OPEENS DAT JE MOÉT SCH I L DEREN - I E TS WA AR JE VOORDI EN NOOI T A AN GEDACHT HEBT, IS I NEENS EEN I NNERLI JKE NOODZAAK."

Marc Kennes heeft een totaal andere achtergrond. Hij wordt op 29 maart 1962 geboren in Wilrijk en groeit op in Boom, de hoofdplaats van de Rupelstreek. Zijn ouders hebben weinig belangstelling voor kunst. Hij leeft in moeilijke omstandigheden - sociale achterstelling, geweld. “Zeg maar een Borinagesfeer,” suggereert hij zelf. “Je denkt dat er niets meer is in het leven.”

Marc Kennes

5 2

1983 Twe e n a a k te n i n i n te r i e u r 168cm x153,5cm O l i e ve r f o p d o e k 1983 Staand naakt 180cm x 116cm O l i e ve r f o p d o e k 1984 Staand naakt, r ug 180cm x 120cm O l i e ve r f o p d o e k 1984 Liggend naakt 110cm x 170cm O l i e ve r f o p d o e k

1984 Na a k t s t u d i e , Jay 150cm x 90cm O l i e ve r f o p d o e k 1986 Z o n d e r t i te l 70 cm x 90 cm O l i e ve r f o p d o e k 1987 D e va l va n d e o p s t a n d i g e engelen 200 cm x 300 cm O l i e ve r f o p d o e k

Marc Kennes

8 10

10.

11.

1994 F e a r g o e s b e h i n d wave s 210 cm x 170 cm O l i e ve r f o p d o e k 1995 Onafscheidelijk I 196 cm x 156 cm O l i e ve r f o p d o e k 1996 Towa r d s p a s t u r e s d a r ke r g r e e n 190 cm x 290 cm O l i e ve r f o p d o e k 1998 De kracht 170 cm x 150 cm O l i e ve r f o p d o e k

Marc Kennes

12.

13.

14.

15.

2000 H e t e ve n w i c h t va n de herinnering 200 cm x 300 cm O l i e ve r f o p d o e k 2003 G r o te ve r wa c h t i n g e n 170 cm x 190 cm O l i e ve r f o p d o e k 2005 C a n to I I I De slappelingen 170 cm x 190cm O l i e ve r f o p d o e k 2006 Attitude nr 2 170 cm x 235 cm O l i e ve r f o p d o e k

Marc Kennes

16.

17.

18.

19.

2009 study for medea 41 cm x 31 cm Ac r y l o p p a p i e r 2010 study for medea 41 cm x 31 cm Ac r y l o p p a p i e r 2010 looking glass 41cm x 32 cm Ac r y l o p p a p i e r 2010 study for medea 41cm x 31 cm Ac r y l o p p a p i e r

1975, Marc Kennes, Steenbakkerijen, 50cm

“Heel je omgeving probeert je een andere richting uit te stu-

ren, maar je weet opeens dat je moét schilderen - iets waar je voordien nooit aan gedacht hebt, is ineens een innerlijke noodzaak.” Marc trekt naar de Tekenen Schilderschool in het nabije Niel. Daar, in de lessen tekenen naar gipsmodel bij directeur Theo Van de Velde, leert Marc

Marc volgt les aan het Middelbaar College in Boom. In 1974 wordt hij tijdens een schoolreis geconfronteerd met werk van Ensor en Van Gogh. Het werk van die twee groten veroorzaakt een soort explosie in zijn hoofd. Er bestaat, ziet hij, een andere, boeiender wereld - kleurrijk, obsederend, in niets gelijk aan de eentonige grijsheid van de dagelijkse realiteit. En het is mogelijk, beseft hij, die wereld te veroveren.

x 40cm , Ol ie ver f op d o e k

1984,

M a r c K e n n e s , m o d e l a te l i e r

"I K HAD PRAK T ISCH GEEN GELD. DA AROM WA S I K ZELF ZES JA AR LANG MODEL"

Freddy De Vierman kennen. Diens vader geef ook les aan de school en zal Van de Velde opvolgen. De twee qua temperament totaal verschillende tieners die bovendien twee jaar in leeftijd verschillen, kunnen het met elkaar vinden. Ze willen hetzelfde: een eigen werkelijkheid ontwerpen. Niets wijst er voorlopig op dat ze voor het leven vrienden en collega’s zullen worden. Kennes zet zijn opleiding in Niel drie jaar voort; van 1977 tot 1980 volgt hij les aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Mechelen. Frans Van den Brande is er zijn belangrijkste leraar. Hij belandt pas in 1981 in Antwerpen. “Ik had praktisch geen geld. Daarom was ik zelf zes jaar lang model - in Antwerpen en in Lier.”

" SAMENSTEL LI NG ,DOCU MEN TAT I ETE KENEN,LETT ERTEKENEN" ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ 1984, Freddy De Vierman, Studie hand

dekken, m.a.w. dat de artistieke turbulenties van de jaren 1950 en 1960 het pad voor hen geëffend hebben. In kunst is in Antwerpen de voorbije jaren immers heel wat gebeurd. Ik citeer Herwig Todts’ bijdrage in het recente overzichtsboek Antwerpen in de 20ste eeuw (2008):

“In het werk van Vic Gentils, Paul Van Hoeydonck, Filip Tas, Jef Verheyen en Walter Leblanc verdwijnen de grenzen tussen de klassieke media Vandaag zijn wij geneigd (schilderij, sculptuur, fotograte denken dat studenten die ﬁe) en verliezen de expressiviomstreeks 1980 van start teit en/of de formele problegaan in het hoger kunston- matiek van het modernisme derwijs niets anders te doen hun relevantie. [...]” staat dan zichzelf te ont“De golden sixties gingen ook in de Antwerpse kunstwereld van start wanneer Hugo Heyrman en Panamarenko in 1963 nog bij het CAW voor het eerst ‘acties’ organiseren. In 1966 organiseerde de

Wide White Space Gallery een tentoonstelling met werk van Broodthaers, Heyrman, Bernd Lohaus en Panamarenko.”

A C AD E MI E

Datzelfde jaar 1974 wordt De Vierman toegelaten tot de Oriëntatiejaren van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Die Oriëntatiejaren zijn ontstaan op initiatief van de legendarische directeur Mark Macken (1913-1977), die in 1962 is aangetreden. Het gaat om hoger middelbaar onderwijs dat de leerlingen een algemene artistieke vorming geeft, die hen in principe voorbereidt op de studie aan de eigenlijke academie.

“Galerie de Zwarte Panter, die met onder andere Jan Cox en Fred Bervoets een klassieker expressionisme in ere houdt, startte in 1968. Een jaar later werd de ‘ofﬁciële’ tentoonstellingsruimte voor hedendaagse kunst, het Internationaal Cultureel Centrum, geopend. En minister Frans van Mechelen legde in 1970 de eerste steen voor een museum voor hedendaagse kunst in Antwerpen naar ontwerp van Le Corbusier en Léon Stynen.” Maar valt daar aan de Academie veel van te merken? Freddy De Vierman beschrijft zijn opleiding als dogmatisch en aan vaste regels gebonden. Ruimte voor eigen onderzoek of experiment krijgen de leerlingen niet. De namen van

de vakken die ze moeten volgen, spreken boekdelen: “Samenstelling”, “Documentatietekenen”,”Lettertekenen”. De overgang naar de Academie maakt de dingen er niet beter op. De relatie (confrontatie) tussen leerling en leraar is belangrijk aan de Academie. Freddy De Vierman en Marc Kennes krijgen beiden les van Bérénice De Vos (1922-1993) en Paul Wolters van der Weij (1923). De Vierman verduidelijkt: “we kregen altijd dezelfde traditionele academische stillevens voorgeschoteld en het enige verschil met de Oriëntatiejaren was dat we nu olieverftechniek aangeleerd kregen. Pas na veel

∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫

protest mochten we tegen het einde van het jaar, na de paasvakantie, eigen opstellingen maken. Schilderen naar foto’s - nu algemeen aanvaard - was verboden. Maar ik ging er creatief mee om: ik maakte opstellingen voor een stilleven en daar zette ik een foto in.” Het bloed kruipt, enz. De Vierman hangt rond in de ateliers van de studenten aan het Hoger Instituut en hij experimenteert met polymeerverf en acryl en maakt uiteindelijk, in zijn vierde academiejaar, objecten en assemblages. 1 0 j o n g e A n t we r p s e k u n s te n a a r s

1 9 8 1 , C a m p o , M e i r, te n to o n s te l l i n g

Al die ervaringen, al die kennis neemt hij onvermijdelijk mee het schoolatelier in. Zijn werk wordt expressiever dan eigenlijk “mag”. Op vraag van Freddy Campo organiseert de twintigjarige De Vierman een tentoonstelling met

∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫

Aan de Academie is men er bovendien tegen dat studenten exposeren. De emoties

∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫

werk van tien medestudenten. Het kost hem moeite er zoveel te vinden die naast hun werk voor de Academie ook nog eigen werk produceren.

laaien hoog op. Een van de deelnemers - zijn naam staat al op de afﬁche - trekt zich ter elfder ure onder druk van zijn professor terug. De directeur - Macken is opgevolgd door L. Theo Van Looij (tot 1983) stuurt de deelnemers een boze brief.

∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫ ∫

Volgen er represailles? Natuurlijk. De Vierman behaalt de Marc Mackenprijs voor schilderkunst - model, maar in 1981, een jaar later, wordt een tentoonstelling in de bibliotheek van de faculteit Wijsbegeerte en Letteren op de Campus

Oefenplein van de VUB vlakaf verboden door de directeur. Hoewel hij zijn diploma behaalt met grote onderscheiding, wordt hij in 1982 niet toegelaten tot het Nationaal Hoger Instituut. De Vierman laat het daar niet bij zitten en er volgt

een procedure voor de Raad van State.

K EN N ES –

∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞

D Y

1988,

Kennes - Sluydts - De Vierman

Marc Kennes leert aan de Academie in de loop van zijn eerste jaar 1981-1982 Bruno Sluydts kennen die op termijn de Dritte im Bunde zal worden. Na korte tijd besluiten ze een atelier te delen.

“Ons werk bracht ons in een daagse kunst. Dat was soort roes. Maar materieel een voorzet die ik tot dan had ik het nog altijd niet toe van niemand had gegemakkelijk. Tijdens de erg kregen. Dankzij hem leerkoude winter van 1984-1985 de ik over de grenzen van woonde ik in ons atelier. onze klassieke opleiding Er was één kleine kookpleit; heen kijken en begon ik warm water hadden we er met een meer expressieve “Wij gingen geregeld naar niet. Ik nam douches bij de benadering.” de musea en grote galeries werklui in de kelder van de in Parijs en in Keulen. We Academie. En af en toe mocht Wanneer hij in het vierde volgden het werk van de ik een bad nemen bij de eige- jaar zit, ontmoet Freddy opNeue Wilden,» herinnert naar van café De Jezuïet.” nieuw zijn oude vriend Marc Marc zich. «In tegenstelling tot de meesten van onze “Bruno, die zes jaar ouder medestudenten - en onze is dan ik, speelde een grote proffen - wisten wij wat er rol in mijn artistieke ontgaande was in de actuele wikkeling. Hij leerde me kunst. Af en toe schrokken anders kijken en bracht mij ze daar wel van.” in contact met de heden-

14 4

Instituut, verblijft van 1957 tot 1962 in Parijs, waar hij Yves Klein, Georges Braque en Alberto Giacometti leert kennen. Hij debuteert met ﬁguratief werk op monumen“Op dat vlak was het in ie- taal formaat met «maniëristider geval een goeie tijd voor sche» ﬁguren. Vanaf het eind ons,» zegt Marc Kennes. van de jaren zestig werkt hij Wij konden heel veel naar echter monochroom. Van op model tekenen en schilde- een afstand gezien, duiken ren. Vergeet niet dat het herkenbare motieven - naakmenselijk lichaam zowat ten, dieren, hoofden - als uit het allermoeilijkste is om te een mistige achtergrond op. tekenen. Het helpt je ook «De meestal monochrome om jezelf te vinden. Onze witte fond vertoont immers studies groeiden soms uit subtiele schakeringen van tot echte schilderijen, tot roze en blauw.” werken die hun eigen intrinsieke betekenis hadden.” “Lode was een erudiete “Maar dat was voor een man,» zegt Marc Kennes, groot stuk te danken aan “ik heb veel van hem geonze zelfstudie.” leerd. De enige andere “leermeester” die hij zich Een leraar waar zowel De met dezelfde verering herVierman als Kennes graag aan innert, is Staf De Smedt terugdenken, is Lode Jacobs die les geeft aan het DKO (1927) misschien niet hele∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ maal toevallig uit Hemiksem. in Lier. ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ Jacobs, zelf oud-leerling van Er ontstaat een hechte vriend∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞ de Academie en het Hoger schap tussen hen met vele nachtelijke gesprekken over de K e n n e s - S l u y d t s , a te l i e r kunsten.

Kennes. Die brengt hem in contact met ateliergenoot Bruno Sluydts. De drie jonge kunstenaars schilderen dezelfde naaktmodellen.

1992,

15 5

" I N TEGEN STELLI NG TOT DE MEESTEN VAN ONZE MEDESTUDENTEN - EN ONZE PROFFEN - WIS TEN WI J WAT ER GA ANDE WA S I N DE AC TUELE K UNST."

Goede herinneringen hebben De Vierman en Kennes ook aan twee «theorieleraars» - lieden die aan de Academie soms voor ﬁguranten worden versleten. Het zijn de schrijver en kunsthistoricus Wim Meeuwis, vader van Middelheimdirecteur Menno, en kunsthistoricus Adriaan Claerhout die over Afrikaanse kunst doceert.

16 6

O G E a te l i e r

De Vierman en Kennes zetten gelijktijdig hun studies voort aan het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten (NHISK) dat in 1885 is opgericht als “bovenbouw” van het hoger kunstonderwijs. Daar legt men vooral de nadruk op zelfstandig werk in het atelier. Aan het hoofd van de Academie en het NHISK staat sinds 1983 de graﬁcus Gerard Goudaen.

Δ Δ Δ Δ

"DE DAGEN DAT MODELTEKE NEN WERD GE GEVEN, STON DEN WI J OM ACHT UUR VOOR DE DEUR" Δ Δ Δ

Δ Δ Δ

De Vierman

Δ Δ Δ Δ

IN ST IT UU T

1987, Marc Kennes,

1987, Freddy

Freddy De Vierman

4 2

1979 Shoppinglights 40cm x 30cm O l i e ve r f o p p a n e e l 1979 Disappeared 35cm x 30cm x 4 O l i e ve r f o p p a n e e l 1980 Composition X 200cm x 400cm Ac r y l o p l i n n e n

1981 Ur s z u l a S z y n a l i c k 200cm x 95cm Ac r y l o p l i n n e n 1982 Jay G o n z a l e s 205cm x 95cm Ac r y l e n o l i e ve r f o p l i n n e n

Freddy De Vierman

6 6.

8. 9.

1981 Magician assemblage 200cm x 110cm 1982 zelfpor tret assemblage 1982 Pe r f o r m a n c e 1985-1986 Ta n g o ( N h i s k a e n L u c a s ) 62cm x 42cm O l i e ve r f o p p a n e e l

10.

11.

12.

1986 Ur s z u l a w i t h r o b e I 205cm x 95cm Ac r y l e n o l i e ve r f o p l i n n e n 1986 Ur s z u l a w i t h r o b e I I 205cm x 95cm Ac r y l e n o l i e ve r f o p l i n n e n 1992 Bread, Blood + Milk 240cm x 185cm Ac r y l e n o l i e ve r f o p k a to e n

13.

14.

15.

1992 M a n h a t te n Ve nu s 240cm x 185cm O l i e ve r f o p k a to e n 1994 Swa s t i c a i n l ove 240cm x 185cm O l i e ve r f o p l i n n e n 1998 Ve l u m Q u a d r a g e s i m a l 180cm x 185cm O l i e ve r f o p l i n n e n

Freddy De Vierman

16.

17.

18.

19.

2001 20. L i n e s w i t h o u t a n a by s s 70cm x 95cm O l i e ve r f o p l i n n e n 2002 Distance 21. 70cm x 95cm O l i e ve r f o p l i n n e n 2002 A n te c h a m b r e 22. 145cm x 95cm O l i e ve r f o p l i n n e n 2004 I â&#x20AC;&#x2122; l l b e i n yo u r D r e a m s 200cm x 283cm M i xe d m e d i a e n o l i e ve r f o p l i n n e n

2008 Vitruvian sign 40cm x 30cm Aquarel inkt op papier 2009 V i t r u v i a n s q u a r e f i g. I 40cm x 30cm O l i e ve r f o p l i n n e n 2010 V i t r u v i a n s q u a r e f i g. 5 100cm x 100cm O l i e ve r f o p l i n n e n 22

De Vierman 1985- 1986, Freddy

Het NHISK bestaat honderd jaar. De Vierman werkt aan een allegorie met de os (zinnebeeld van Sint-Lucas) uit het wapen van de Academie en het NHISK met een ﬁguur “Nhiska”. Kennes schildert verder in de richting die hij het laatste jaar van de Academie is ingeslagen. Omdat er in NHISK, ondergebracht in de gebouwen van de Academie, een atelier te kort is, moeten De Vierman en Kennes er een delen. In de kleine ruimte, waar ze van ‘s morgens tot ‘s avonds samen zitten te werken, vangt een voor beiden uiterst vruchtbare periode aan. De Vierman en Kennes ontwikkelen zich, elk op zijn manier,

Δ Δ Δ Δ

1985- 1986,

Marc Kennes

Δ Δ Δ Δ

Bruno Sluydts, een man die altijd onderweg lijkt, komt bijna dagelijks over de vloer in hun atelier. De vriendschap en de samenwerking tussen de drie worden intenser.

De Vierman en Kennes zetten verder. Hun werk verschilt; gelijktijdig hun studies voort toch kan men gewagen aan het Nationaal Hoger Invan een wisselwerking die stituut voor Schone Kunsten het complementair maakt. (NHISK) dat in 1885 is opgericht als “bovenbouw” van het Intussen ontstaan honderden hoger kunstonderwijs. Daar modeltekeningen.“De dagen legt men vooral de nadruk op dat modeltekenen werd gege- zelfstandig werk in het atelier. ven, stonden wij om acht uur Aan het hoofd van de Acavoor de deur,” zegt Kennes, demie en het NHISK staat “ook al ging die niet open voor sinds 1983 de graﬁcus Gerard halfnegen.” De twee kunsteGoudaen. naars beschouwen de techniek die ze opdoen, als essentieel Δ Δ Δ Δ Δ Δ voor hun werk. “In wat we vandaag maken, klinkt het nog Δ Δ Δ Δ Δ Δ altijd door,” zegt De Vierman. Δ Δ Δ Δ Δ Δ

› › › ›

P › › › ›

› › › ›

O › › › ›

18 In 1986 exposeren Marc Kennes en Bruno Sluydts samen in het bekende café SintMatthijs aan de Pelgrimstraat. De tentoonstelling is op eentwee-drie zo goed als uitverkocht. Ze trekt de aandacht van Adriaan Raemdonck, de legendarische bezieler van De Zwarte Panter.

1 9 8 6 , G a l e r i e M a t t hy s ,

HET IS ONAF, DYNAM ISCH, I N EEN VOORTDURENDE STA AT VAN VERANDE R I NG, VAN EVOLU T I E . twee keer in Gent. In 1988, 1991 en 1993 hangen hun schilderijen in galerie De Zwarte Panter. Dat laatste is “logisch”, omdat hun oeuvre voor een stuk schatplichtig is aan het expressionisme van Jan Cox en Fred Bervoets.

Kunstenaars denken al werkend, ze werken niet al denkend. Het zijn oog en hand, verbeelding en verlangen die het penseel moeten sturen, niet een halfverteerde theorie uit een traktaat. Conceptuele kunst is aan De Vierman en Kennes niet besteed. Meestal is de uitleg, nodig om een kunstuiting te “begrijpen” Datzelfde jaar stellen De (te verantwoorden) van zo’n Vierman en Kennes voor het eerst samen tentoon in belabberd intellectueel niveau de BBL Galerie in Antwer- dat er beter geen kunstwerk pen. Het jaar daarop is hun in elkaar geknutseld wordt werk te zien in het Herman om "die uitleg" te illustreren. Teirlinckhuis in Beersel en

› › › ›

In de loop der jaren werken beiden aan een hoogst persoonlijk oeuvre. Wat daarbij, naast de vele evidente verschillen opvalt, is het ondogmatische karakter van hun werk. Het is onaf, dynamisch, in een voortdurende staat van verandering, van evolutie. De Vierman noch Kennes klampen zich vast aan voorbije verworvenheden, aan regels, aan trucs. Ze blijven experimenteren, hun grenzen verleggen. De Vierman werkt met symbolen, referenties, woord- of beter “beeldspelingen”; hij ontleent en refereert. Hij werkt graag thematisch, op groot formaat en op grote schaal. Toch geeft zijn werk vaak blijk van een uitgesproken vormelijk rafﬁnement. Een kunstenaar met vele ge-

B er voets - Kennes - Sluydts

"K UNSTENA ARS DENKEN AL WERKEND, ZE WERKEN N I E T AL DENKEND"

› › › ›

zichten, een encyclopedische geest - ik associëer zijn démarche soms met die van Floris Jespers of Jan Vaerten, kunstenaars die elk in een andere tijd leefden, maar dezelfde experimenteerdrift aan de dag legden. Kennes verkent nadrukkelijk de/zijn psyche- gemoedstoestanden, stemmingen, de donkere kant van ons zijn, vooral. Hij is, ook als kunstenaar, minder geneigd tot spreken of tot spot. Zijn kijk is somberder, tragischer. De kleurenweelde van zijn schilderijen

is niet vrijblijvend, maar aangrijpend. Ze richt onze blik op landschappen van eenzaamheid en verschrikking. Zijn etsen tonen, minder lyrisch misschien, taferelen van de nachtzijde van het bestaan. De Vierman blijft een artistieker guerillero en een cynische spotvogel; Kennes is eerder een visionair. Hun vriend, compagnon de route en frequent mede-exposant Bruno Sluydts creëert een helderder, tegelijk meer ironisch universum. Maar ook hij probeert met zijn werk te achterhalen

1984

20 O N D ER WIJS

" JE KR I JGT DE KANS OM LES TE GEVEN A AN JONGE MENSEN ME T TALEN T, DI E JE K UN T HELPEN ZICH TE ON T WI KKELEN, DI E JE LEERT ANDER S NA AR K UNST EN NA AR HE T LEVEN TE K I JKEN."

21 21

het vermogen techniek nodig. Alleen techniek maakt talent zichtbaar. Daarom moet de blik zo scherp mogelijk zijn, de coördinatie tussen ogen en hand perfect. Alleen blijkt het verlangen altijd te groot. Wie het zelfs dan niet opgeeft, dicht de kloof met “kunst”, met wat voorbij de techniek ligt. Vreemd genoeg is juist dat zeldzame resultaat ondubbelzinnig herkenbaar.” 1990, Freddy De

V i e r m a n , a te l i e r

“Toch zijn er die blijven schilderen,” vult De Vierman aan. “We proberen ook meer te vertellen dan wat onze leraars destijds aan ons vertelden. Of niet vertelden - ze werkten hun programma af, de ver-

1990, Marc Kennes,

a te l i e r

Freddy De Vierman wordt in 1982 directeur ad interim van de Gemeentelijke Tekenen Schilderschool van Niel. Hij volgt er zijn vader op en blijft in functie tot 1993. Marc Kennes zal hier ook een schooljaar les geven. Nog in 1982 gaat De Vierman van start als docent schilderkunst in de stedelijke academies van Berchem en Merksem. Vijf jaar later begint Marc Kennes eveneens les te geven in Merksem. Tussendoor doceert hij op zijn beurt drie jaar in Berplichte nummers, maar verchem; vandaag combineert hij Merksem met het “ﬁliaal” tikten het om hun persoonlijke kijk, hun eigen unieke van die school in Schoten. ervaring over het voetlicht te brengen. Dat doen wij wel - ik “Het is juist dat je in het DKO geen ‘professionele vind dat je dat als kunstenaar kunstenaars’ opleidt,” zegt aan je leerlingen verplicht Kennes, “of toch niet vaak. bent.” Maar je krijgt wel de kans Daar ben ik het volkomen om les te geven aan jonge mee eens. Vorig jaar schreef mensen met talent, die je ik, in een andere context, kunt helpen zich te ontwikkelen, die je leert anders over schilderkunst: “Talent is een vermogen en naar kunst en naar het een verlangen. Om het verleven te kijken. Dat vind ik langen te vervullen, heeft een mooie opdracht.”

√ √ √

Freddy De Vierman,

M a r c ke n n e s ,

G a l e r i e D e Z wa r te Pa n te r, Tentoonstelling,

Requiem vo o r M .

√ √ √

F e l i X a r t M u s e u m , Te n to o n s te l l i n g , Ad

naargelang), ze fungeert niet alleen als de draad van Ariadne die ons naar de betekenis van het werk brengt, maar ze is ook het onderwerp, evenals het mysterie dat dit werk bedekt. De uitbundige gedaante van het koloriet zegeviert in een oneindig aantal tonaliteiten in dit universum,waar het procédé van de schilderkunst een uitdrukking geeft zowel aan de creatieve als het exHet jongste werk van Marc pressieve (in de betekenis van Kennes wordt treffend ge- communiceren).” typeerd door Inge Braeckman in haar inleidende “Dit werk wil geen realitekst voor diens tentoonteitsgetrouwe weergave stelling Requiem for M in van de werkelijkheid zijn, galerie De Zwarte Panter zoals we die dagelijks waarin het voorjaar van 2011. nemen of via fotograﬁe of Hij verscheen integraal in ﬁlm ontdekken, maar het de Mededelingen van het geeft een plaats, schept een Centrum voor Documenruimte (zowel fysiek als tatie en Reëvaluatie van mentaal) voor de verbeelHenri-Floris Jespers (nr. ding. Zoals gewoonlijk 173-174 van 12 april 2011) werkt Kennes ook deze waaruit ik een deel overkeer in en met reeksen. neem. Zo zien we bijvoorbeeld in deze tentoonstelling de “Wat onmiddellijk treft en doeken Frequency, genumopvalt in dit werk is de matemerd van 1 tot en met 7. rialiteit van verf en doek; een Dit is niet voor niets een techniek die in casu gebruikt reeks die bestaat uit zeven: wordt om de compositie te onderlijnen, of beter, letterlijk in de verf te zetten, te doen uitkomen. Het is alsof Kennes ons als schilder geen keuze laat. De olieverf vormt de leidraad als een tastbare onaantastbaarheid (of vice versa al

√ √ √

ONTWIKKELINGEN

Model – Werken voor het Meesterschap biedt een overzicht van de ontwikkeling die Freddy De Vierman en Marc Kennes die voorbije decennia doormaakten en peilt naar de basis, de wortels van hun bezigheid. Toch lijkt het mij nuttig nog enkele paragrafen te wijden aan hun recent werk, dat elk van hen in het voorjaar toonde.

√ √ √

Tr i a n g u l u m

R EC ENT E

√ √ √

7 is trouwens het getal dat symbool staat voor het verbond en in zijn bijbelse betekenis gelieerd is aan het scheppingsverhaal. […]”

Ralph Cleeremans (1933) in FelixArt - het vroegere Felix De Boekmuseum in Drogenbos. Deze merkwaardige tentoonstelling draagt de titel Ad Triangulum. Ze confron“Hoewel die zeven [...] werken teert het abstracte werk van in zekere zin en op het eerDe Boeck - meerbepaald zijn ste gezicht gelijkaardig zijn, gebruik van de driehoek - met worden ze in hun variabele ge- werken in gemengde techniek daante picturaal steeds anders en schilderijen van beide heuitgewerkt, waardoor, maar dendaagse kunstenaars. niet noodzakelijk, de betekenis kan variëren en varieert. Het spel, het evenwicht met √ √ √ √ √ √ de binnen- en de buitenruimte √ √ √ √ √ √ is hier cruciaal. Zo lijken we bij de werken uit deze reeks √ √ √ √ √ √ het landschappelijke tafereel van achter een raam, meer be- √ √ √ √ √ √ paald een binnenruimte, waar te nemen, en gaan het binnen √ √ √ √ √ √ en het buiten, een double blind aan. Door de gevarieerdheid wordt het loslaten van de Deze kunstenaars maken uiterlijke voorstelling en het in hun composities gebruik naar voren brengen van een van symbolen. Cleeremans inner-beeld benadrukt.” gaat discreet en impliciet te werk; bij De Vierman zijn “Kennes’ schilderkunst, of de citaten en verwijzingen er nu figuren in aanwezig naar cultuurhistorische zijn of niet, bekommert realiteit explicieter. Hij zich trouwens om het wegebruikt driehoeken, vijfzen der dingen (denken we puntige sterren, passers, bijvoorbeeld maar aan zijn kubussen en de beroemde Medeareeks), en schuwt “Vitriviusman” van Da de leegte, de eenzaamVinci. heid, desolaatheid van het menselijke bestaan en de De referenties aan de vier maatschappij niet. Telkens elementen, de dood enz. beweer slaagt hij erin, de letten niet dat de menselijke emotie te ‘verlaten’, ze pic- figuur een centrale plaats turaal te ‘vertalen’, en ze te krijgt. De kleine composities abstraheren naar de verf, de in gemengde technieken op schilderkunst.” papier zijn complex en subtiel, geraffineerd en cerebraal. Ongeveer gelijktijdig expoDe beste hebben de seren Freddy De Vierman en kwaliteit van miniaturen.

De grote doeken confronteren menselijke ﬁguren met architecturale plannen, met plattegronden en doorsneden van gebouwen. De kunstenaar stelt de “zachte” mens tegenover de hardheid van meetkundige vormen. Met zijn ontwerpen brengt die mens echter zelf ruimte in kaart, bakent hij ze af en beheerst ze. De uitgesproken maçonnieke symboliek van deze schilderijen laat zien dat het De Vierman niet om de illustratie gaat van de tegenstelling subjectief-objectief. Meetkunde en architectuur symboliseren een spiritueel streven naar ordening, verklaring en in laatste instantie zingeving. De grote olieverfschilderijen van Marc Kennes laten zien wat de mens ondergaat; deze symbolisch geladen doeken van De Vierman tonen wat hij onderneemt. De vrijmetselarij is, haar irrationele, rituele aspecten ten spijt, een product van de vroege Verlichting, waarbij het streven naar tolerantie gepaard ging met een streven naar de wetenschappelijke verklaring van de kosmos. Waarbij die laatste zeker niet “leeg” of “zinloos” hoort te zijn. Inzicht kan leiden tot harmonie - harmonie der sferen, maar ook harmonie tussen de mensen. Jan Lampo

COLOFON Deze publicatie verschijnt naar aanleiding van de tentoonstelling MODEL – WERKEN VOOR HET MEESTERSCHAP Marc Kennes en Freddy De Vierman va n 1 6 . 0 9 – 12.10.2011

in de Witte Zaal, Academie Merksem Beeldende Kunsten Terlindenhofstraat 204 2170 Antwerpen-Merksem open op maandag en dinsdag van 18.30 tot 22 uur, woensdag en donderdag van 10 tot 12 uur zaterdag 1 en zondag 2.10 van 14 tot 17 uur Lezing op vrijdag 30.09 om 20 uur & va n 2 7 . 0 1 – 18.02.2012

in Galerij Campo & Campo Grotesteenweg 19/21 2600 Antwerpen-Berchem open op maandag tem zaterdag van 10 tot 18 uur

i n s a m e n we r k i n g m e t

de districten van Merksem en Berchem met dank aan

Guy Campo van Galerij Campo&Campo en georganiseerd door

Academie Merksem beeldende kunsten www.academiemerksem.be Academie Berchem beeldende kunsten www.academieberchem.be Re d a c t i e

Jan Lampo

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! C o py r i g h t

Jan Lampo en de auteurs 2011 Niets van deze uitgave mag openbaar gemaakt of gedupliceerd worden zonder schriftelijke toestemming van de uitgever, behoudens hetgeen door de wet wordt toegestaan. De uitgever heeft er naar gestreefd auteursrechten op de illustraties te regelen volgens wettelijke bepalingen. Wie meent toch zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich alsnog tot de uitgever te wenden. Info

G r a f i s c h o n t we r p

www.freddydevierman.com www.marc-kennes.be

A fbeeldingen

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Dear Reader

Foto’s bezorgd door Freddy De Vierman en Marc Kennes Verantwoordelijke uitgevers Linde Desmet en Jo Cleykens Druk

De publicatie werd gezet in Sun en VandenKeere en gedrukt op Hello en Amber Graphic door het graﬁsch centrum van de stad Antwerpen

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !