46 minute read
War Memorial
My.Naa. Swamy in Delhi My.Naa. Swamy in Delhi My.Naa. Swamy in Delhi My.Naa. Swamy in Delhi My.Naa. Swamy in Delhi
The concept is based on the thought that.. the war memorial should be a place for the Symbol of Inspiration. People should know the hard life and sacrifices of the soldiers. People have to pay the tributes to the supreme sacrifices of Soldiers the Great. There are around 120 war memorials in different places in the Country. The iconic India Gate was constructed in 1931 in Delhi to commemorate the Martyrs of India during the World War I and Third Anglo-Afghan War. Out of over 83,000 Indians who laid down their lives, India Gate bears 13,516 names, etched all over the monument. An inverted bayonet with a helmet structure along with Amar Jawan Jyoti was installed over night under the Arch of India Gate in January 1972,to commemorate India's victory in India Pakistan War 1971. Nation's tribute to our brave soldiers who laid down their lives. Wreaths have been laid at Amar Jawan Jyoti on the various occasions. But Wreath is being laid every day during Retreat Ceremony by invited the kin of the Battle Casualties. The National War Memorial was inaugurated on 25th February 2019. This monument is spread over 40 acres of land and was built by the Government of India near India Gate, New Delhi.The
Advertisement
Hero of Indo Pak war
In the history of the world, never has it ever happened after World War II that an army of about 2000 soldiers supported by 60 tanks were destroyed so badly. While, the battle at Laungewala was never in favour of India. There were 120 Indian soldiers only, facing the Pakistan army. Major Kuldip Singh Chandpuri was commanding a company of the Punjab Regiment at Laungewala in Rajasthan Sector. In the early hours of 5th December 1971, the enemy launched a massive attack with infantry and tanks. Major Chandpuri played a pivotal role and exhibited courage.He inspired Indian soldiers and moving from bunker to bunker,beating back the enemy till the Indian forces reached there. In this heroic defence, he inflicted heavy casualties on the enemy side.Finally, victory was infavour of India.Major Kuldip Singh was honoured with Maha Vir Chakra Award. He retired as Bregadier. Bregadier Kuldip Singh Chandpuri was passed way in 2018.
memorial wall is flushed with the ground and in harmony with existing aesthetics. India Gate is counted amongst the largest war memorials in the Country. The visiting of War memorial is great experience. Memorial is serving as symbol of inspiration for future generations. Please make a visit to the National War Memorial and soak in all the valiant efforts of our great soldiers. Central Tourism department should take necessary steps to give top priority for War Memorials in theTourism Map.
The National War Memorial is an Indian national monument built to honour and remember the soldiers of the Indian military, who fought in armed conflicts of Independent India. The names of armed forces personnel killed during the armed conflicts with Portugueses for annexation of Goa (1961), China(1962) and Pakistan (1971). Operation Pawan, operation Rakshak etc are inscribed on the memorial walls with golden letters. This monument is spread over 40 acres of land and was built by the Government of India, near India Gate, New Delhi. The memorial wall is flushed with the ground and in harmony with existing aesthetics.It completed in January 2019 and was inagurated on 25th February 2019. There is Amar Jawan Jyoti (Flames of eternal Soldiers) at Amar Chakra under the main obelisk of the monument.
The memorial complex is in harmony with the existing layout and symmetry of the majestic Rajpath and Central Vista. Solemnity of the ambience is maintained with an emphasis on landscaping and the simplicity of architecture. Apart from the main memorial, there is dedicated area for busts of soldiers who have been conferred with 'Param Vir Chakra,' the nation's highest gallantry award. The design of the main memorial exemplifies that supreme sacrifice made by a soldier,not only makes him immortal but also depicts that the spirit of a soldier remains eternal. The memorial has distinct scheme of concentric circles: The concentric circles are designed as a Chakravyuh, an ancient Indian war formation are called as follows (from innermost to outermost) :
Visit War Memorials
Central Tourism department should take necessary steps to give top priority for War Memorials in the Tourism Map in connection with Azadika Amrut Mahotsav.Tourism department has to prepare action plan to attract more and more visitors to know the supreme sacrifices of our great soldiers. It will increase the patriotism among the people. Special Tourism map about War Memorials, should be prepared. Department also give more publicity to War Memorials with Heroic incidents. Tourists must visit War Memorials.
Amar Chakra (Circle of Immortality)
This structure of the memorial derives its name from the Eternal Flame (Amar Jawan Jyoti), continuously burning under the main obelisk at the center of the monument. The flame symbolises the immortality of the spirit of fallen soldiers and the promise that the Nation will never forget their sacrifices. Veerta Chakra (Circle of Bravery): The second circle depicts the Bravery of Indian forces in the form of a covered gallery that exhibits six murals crafted in bronze depicting valiant battle actions of Indian Armed Forces. The battles showcased here are Battle of Gangasagar, Longewala, Tithwal, Rizangla, Operation Meghdoot and Operation Trident.
Tyag Chakra (Circle of Sacrifice)
The circular concentric walls of honour, which symbolise the ancient war formation 'Chakravyuh'. The walls are clad with granite tablets where an independent granite tablet is dedicated to each soldier who has made the supreme sacrifice in the battlefield, where his name is etched with golden letters along with the details of Rank.
Rakshak Chakra (Circle of Protection)
The outermost circle made of rows of trees in the Rakshak Chakra is a reassurance to the citizens of the country about their safety against any threat, with each tree representing the soldiers who ensure the territorial integrity of the Nation, round the clock.The Param Yodha Sthal houses the busts of all the 21 recipients of the Param Vir Chakra, India's highest military honour.
War Museum
ANational War Museum will be constructed in the adjoining Princess Park area and will be connected to the memorial through an underground tunnel. The Princess Park is a 14acres area north of India Gate, with barrack-like accommodations built during World War II. ANational War Museum has been planned in New Delhi as tribute to Indian soldiers and to showcase the nation's military culture, customs, traditions and history. The Museum is envisaged to be world class, state of the art building which will be a 'must visit' landmark for the visitors of Delhi.
Meanwhile.. there are 120 war memorials in the Country. Among them few are very prominent. National War Memorial, Southern Command in Pune, National Military Memorial in Bengaluru, Kargil War Memorial in Dras,Amar Jawan Jyoti and India Gate in New Delhi,War Heroes' Memorial and Museum in Amritsar, National Police Memorial in Delhi, etc.
yÓTÆHêkÕ«$T
n‘·´<äT“¤‘· •\Œø£fi¯≈£î Ä\yê\yÓTÆq Äs¡T Ä\j·÷\T ˇø£ e÷s¡T eT÷\ πø+Á<ä+˝À e⁄HêïsTT. Ä düeTT<ëj·T+˝ÀøÏ yÓ[fl Á|ü‘·´ø£å+>± #·÷ùdÔ ‘·|üŒ Ä >∑T&ÉT\ >=|üŒ<äq+ ‘Ó*j·T<äT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ‘=*<äX¯˝À >∑TVü≤\qT ‘=\∫ >∑T&ÉT\T>± r]Ã~<ë›s¡T. düTe÷s¡T 1500 dü+e‘·‡sê\≈£î |üPs¡«+ ˇπø>∑~‘√ sê‹ ìsêàD+>± <˚yê\j·T+ s¡÷|ü⁄ ~<äT›ø=qï~. ‘·sê«‘· Áø°düTÔX¯ø£+ 7e, 8e X¯‘êu≤›˝À¢ Ä\j·÷\T. n<äT“¤‘· ø£fi≤ì\j·÷\T>± r]Ã~<ä›ã&ܶsTT. <äøÏåD≤~˝ÀqT ‘=*Hêfi¯fl˝À #êfi¯ó≈£î´\T, |ü\¢e⁄\T, >∑+>∑sêE\T, H√\+ã |ü\¢e Á|üuÛÑTe⁄\T ø√yÓ\\≈£î $X‚wü s¡÷bÕ\qT ø£*Œ+#ês¡T. >∑s¡“¤>∑T&ç, n+‘·sêfi¯+, eTTK eT+&É|ü+, eTVü‰ eT+&É|ü+, ñ‘·‡e eT+&É|ü+, j·÷Á‹≈£î\ ãdüeT+&ÉbÕ\ ìsêàD+‘√ >∑T&ç dü+|üPs¡í s¡÷bÕìï dü+‘·]+#·Tø=qï~. >∑s¡“¤>∑T&ç˝Àì eT÷\ $sê{Ÿ \qT m+‘√ düT+<äs¡+>± eT*|æ+#·&É+, $$<Ûä eT+&ÉbÕ\ düÔ+uÛ≤\qT •˝≤Œ\‘√ n+<ä+>± r]Ã~<ä›&É+ e+{Ï yê{Ï‘√ Ä\j·÷\T n‘·T´qï‘· ø£fi≤ πø+Á<ë\j·÷´sTT. Ä~˝ÀH˚ n<äT“¤‘ê\≈£î Ä≥|ü≥Tº>±μ ªùV≤e÷e‹ >∑T&ÉTμ\qT r]Ã~~›q |òüTq‘· H√\+ã |ü\¢ e Á|üuÛÑTe⁄\<˚. Áø°.X¯.8e, 9e X¯‘êã∆˝À¢H˚ Ä\j·T ìsêàD≤˝À¢ dü]ø=‘·Ô |ü+<∏ë\qT nqTdü]+∫, ‘·eT kı+‘· XË’*øÏ Áoø±s¡+ #·T{≤ºs¡T H√\+ãT\T. #√fi¯ó\T ôd’‘·+ H√\+ã •\Œ XË’*ì d”«ø£]+#ês¡T. ùV≤e÷e‹˝Àì •e düìï<ÛäT\T H√\+ãXË’*øÏ Á|ü‘·´ø£å ì<äs¡Ùq+. dæ<˚∆X¯«s¡, H√\+uÒX¯«s¡ (<=&˚¶X¯«s¡), eT˝Ò¢X¯«s¡, $s¡TbÕπøåX¯«s¡, ∫Á‘˚X¯«s¡, k˛y˚TX¯«s¡ (nø£ÿ`#Ó˝…¢fi¯fl) >∑T&ÉT\T Áø°.X¯. 8 eT]j·TT 9 X¯‘êu≤›˝À¢ ùV≤e÷e‹˝À ì]à‘·eTj·÷´sTT. ∫Á‘˚X¯«s¡, k˛y˚TX¯«s¡ düìï<ÛäT\T ‘=*<äX¯ ìsêàD≤ìøÏ Á|ürø£\T. ùV≤e÷e‹ ÁbÕNq ù|s¡T¢ ôV≤+CÒs¡T,ô|+CÒs¡T. ôV≤+CÒs¡T sê»<Ûë ì>± H√\+ã |ü\¢e⁄\T düTe÷s¡T 400 dü+e‘·‡ sê\T bÕ*+ #ês¡T. <äøÏåD uÛ≤s¡‘êeì˝À ø=+‘· uÛ≤>∑+˝À H√\+ã Á|üuÛÑTe⁄\ eTTÁ<ä ã\+>± e⁄Hêï.. yê] #·]Á‘·qT n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&É+˝À, yês¡T kÕ~Û+∫q $»j·÷\qT qyÓ÷<äT #˚j·T&É+˝À #·]Á‘·ø±s¡T\T dü¬s’q bÕÁ‘·qT b˛wæ+#·˝Ò<äT. dü+düÿ‘·+, ‘Ó\T>∑T, ø£qï&É, ‘·$Tfi¯ uÛ≤wü\qT, sê»´+˝Àì Á|ü»\T bÕ{ÏdüTÔqï dü+düÿ‹-dü+Á|ü<ëj·÷\qT |ü]s¡øÏå+#·&É+˝À H√\+ã sêE\T eTT+<äT es¡Tdü˝À e⁄Hêïs¡ì yês¡T sêsTT+∫q XÊdüHê˝À¢ ù|s=ÿq&É+ »]–+~. H√\+ãT\T ø£{Ϻ+∫q ø√yÓ\\≈£î uÛÑ÷] <ëHê\T, >∑T&ÉT\ìs¡«Vü≤D, sê»e+X¯ $esê\T ‘·~‘·s¡ n+XÊ\T XÊdüHê˝À¢ e⁄HêïsTT. ôV≤+CÒs¡T qT+∫ ÄHÓ>=+~ (Vü≤+|æ), eTs√yÓ’|ü⁄ <Ûäs¡à|ü⁄] (‘·$Tfi¯ Hê&ÉT) <ëø± H√\+ã |ü\¢e⁄\ XÊdüHê\T ø£ì|ækÕÔsTT. ùV≤e÷e‹ |ü]düsê˝À¢ •e *+>±\T $X‚wü+>± ø£ì|ækÕÔsTT. Ä\j·÷˝À¢ e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü Äs¡Tãj·T\T˝Àq÷ •e*+>±\ <äs¡Ùq+ ø£\T>∑T‘·T+~. H√\+ãyê&ç sê»´ sê»<Ûë˙ πø+Á<ä+ - ôV≤+CÒs¡T˝À ô|<ä› >∑T&ÉT\T 6 e⁄+&É>±,
@qT>∑TqT ‘=øÏÿ|ü{Ϻq dæ+Vü≤+ô|’ kÕ«Ø #˚düTÔqï bÕs¡«r |üs¡y˚TX¯«s¡T\ n‘·´+‘· ns¡T<Ó’q H√\+ã •\Œ+ ` $s¡÷bÕø£å >∑T&ç
*+>∑s¡÷|ü+˝À <=&˚¶X¯«s¡ kÕ«$T
n+<äT˝À 5 •e*+>±\THêïsTT. Á|ü<Ûëq <˚yê\j·TyÓTÆq dæ<˚∆X¯«s¡ düìï~Û˝À •e⁄&ÉT dæ<äT∆ì s¡÷|ü+˝À uÛÑ≈£îÔ\≈£î nuÛÑj·T$TdüTÔHêï&ÉT. $T>∑‘ê ◊<äT#√≥T¢ *+>∑s¡÷|ü+˝À eTTø£ÿ+{Ï uÛÑ≈£îÔ\qT
ÁuÀdüTÔHêï&ÉT. ◊<äT *+>±\‘√ n\sês¡T‘·Tqï+<äTq ùV≤e÷e‹ |ü+#·*+>∑ πøåÁ‘·+ nsTT+~. dæ<˚∆X¯«s¡ kÕ«$T, |ü+#·*+>±\ <äs¡Ùq+, Ä\j·÷˝À¢ì •\ŒXÀuÛÑ, |ü⁄sêedüTÔ Á|ü<äs¡ÙqXÊ\˝Àì •\Œ dü+|ü<ä j·÷Á‹≈£î\qT uÛÑøÏÔ - kÕ+düÿ‹ø£ kÕ>∑s¡+˝À eTT+#Ó‘·TÔ‘êsTT . dæ<˚∆X¯«s¡T&ÉT uÛ…’s¡e⁄ì Á|ü‹s¡÷|ü+>± uÛÑ≈£îÔ\T uÛ≤$düTÔHêïs¡T. ùV≤e÷e‹ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ˝Àì nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ eT&Éø£•s¡≈£î 36 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À e⁄+~. eTVü‰•esêÁ‹ |üs¡«~q+ dü+<äs¡“¤+>± Á|ü‘˚´ø£ ñ‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT. y˚˝≤~ eT+~ uÛÑ≈£îÔ\T •e düìï<ÛäT\qT dü+<ä]Ù+∫ uÛÑøÏÔ bÕs¡eX¯´+˝ÀeTTì–
‘˚\T‘ês¡T. H√\+ã •\ŒXË’*, dü+düÿ‹, #·]Á‘·ô|’ ≥÷]»+q÷´dt n+~düTÔqï Á|ü‘·´ø£ås¡ ø£<∏äq+ á $<Ûä+>± e⁄+~.
|ü\¢e⁄\T, #êfi¯ó≈£î´\T, >∑+>∑ sêE\ ‘·sê«‘· •\ŒXË’*øÏ ø=+‘· $sêeT+ @s¡Œ&ç+~. ø±˙ H√\+ã sê»´+ #ê˝≤ ∫qï<˚ nsTTHê .. dü]ø=‘·Ô •\ŒXË’*ì Ä$wüÿ]+#·&É+˝À ô|<ä›bÕÁ‘· b˛wæ+∫+ ~. sê»´+˝À 32y˚\ Á>±e÷\T e⁄+&˚$. n+<äT e\¢ H√\+ãyê&ç-32,000 sê»´+>± ù|s¡T >±+∫+~. $<ë´\j·÷\T kÕú|æ+#·&É+, Ä\j·÷\T ø£{Ϻ+#·&É+, >∑T&ÉT\qT düT+<äs¡+>± r]Ã~<ä›&É+ ø√dü+ •\Œ•ø£åD XÊ\\qT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+, ø£{Ϻ+ ∫q ø√yÓ\\qT dü+düÿ‹ πø+Á<ë\T>± s¡÷bı+~+ |ü #˚j·T&É+ <ë«sê H√\+ãT\T düeTø±©q düe÷»+ ˝À qeX¯ø±ìøÏ Hê+~ |ü*ø±s¡T. ‘·eT kı+‘· •\ŒXË’* - dü+düÿ‹ $ø±dü+ sê»´ sêE<Ûëì πø+Á<ä+ - ôV≤+CÒs¡T (ùV≤e÷e‹)πø |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&Ü sê»´+˝Àì |ü\T Á|ü<˚XÊ\≈£î $düÔ]+|ü #˚XÊs¡T. ôV≤+CÒs¡T˝À n<äT“¤‘·Ø‹˝À Ä\j·÷\T ì]à+∫qfÒº, sê»´+˝Àì q+~ (∫ø£ÿãfi≤fl|ü⁄s¡+ õ˝≤¢), neì (eTTfi¯u≤>∑\T ø√˝≤s¡T õ˝≤¢), ø√˝≤s¡T, ∫Á‘·<äTs¡Z, bÕ+&Ée|ü⁄s¡+ (eT+&É´ õ˝≤¢), ‘·$Tfi¯ <˚X¯+˝Àì <Ûäs¡à|ü⁄] ‘·~‘·s¡#√≥¢ <˚yê\ j·÷\T ø£{≤ºs¡T. H√\+ãT\ >∑T&ÉT\T H˚{Ïø° #Ó≈£îÿ #Ó<äs¡≈£î+&Ü e⁄HêïsTT. H√\+ã Á|üuÛÑTe⁄\ e+X¯ <Ó’e+ |üs¡eT•e⁄&ÉT. n+<äTe\¢H˚ sê»´+˝À •yê\ j·÷\H˚ ø£{Ϻ+#ês¡T. yês¡T ì]à+∫q >∑T&ÉT\ ù|s¡¢ìï+{Ï˝À áX¯«s¡Tì ù|s¡T e⁄+≥T+~. dæ<˚∆X¯«s¡, H√\+uÒX¯«s¡, eT˝Ò¢X¯«s¡, $s¡÷bÕπøåX¯«s¡, ∫Á‘˚X¯«s¡, k˛y˚TX¯«s¡, \ø£åàDÒX¯«s¡, uÛÑs¡‘˚X¯«s¡ .. >∑T&ÉT\T>± ù|s¡T ô|{≤ºs¡T. ˇπø >∑~‘√ ø£{Ϻq ∫Á‘˚X¯«s¡ düìï~Û ‘=* <äX¯ >∑T&ç ìsêàD≤ìøÏ Á|ürø£.ø=H˚ï+&É¢ ‘·sê«‘· ø£{Ϻq k˛y˚TX¯«sê\j·÷ìøÏ ˇø£ eT+&É|ü+ n<äq+>± #˚]+~. Ä\j·Ts¡÷|ü+ ø=~›>± $düÔ]+#·ã&ç+~. H√\+ã sê»´ e´ekÕú|ü ≈£î&Ó’q eT+>∑fi¯ H√\+u≤~Ûsê» Vü≤j·÷+˝À Ä ¬s+&ÉT Ä\j·÷\T s¡÷|ü⁄~<äT›ø=ì e⁄+&Ée#·TÃ. #·]Á‘· : |ü\¢e Á|üuÛÑTe⁄\≈£î düTe÷s¡T yÓsTT´ dü+e‘·‡sê\ #·]Á‘·e⁄+~. XÊ‘·yêVü≤q kÕÁe÷≥¢≈£î kÕeT+‘·T\T>± e⁄+&çq |ü\¢e⁄\T, XÊ‘·yêVü≤qT\ ÁbÕã\´+ ‘·–Zq ‘·sê«‘· Áø°.X¯.275˝À dü«‘·+Á‘· sêC≤´ìï kÕú|æ+#ês¡T. ªdæ+Vü≤+μ yê] sê»´ >∑Ts¡TÔ. ã˝≤ìøÏ dü+πø‘·+. dæ+Vü≤$wüßí ø=&ÉT≈£î ˇø£{À eTùV≤+Á<ä es¡à (Áø°.X¯.600-630) ø£+∫ sê»<Ûëì >± bÕ\q>=|üŒ>± kÕ–+∫q≥Tº #·]Á‘·ø±s¡T\T sêXÊs¡T. $X‚wü•\Œ dü+|ü<ä≈£î Ä\yê\yÓTÆq >∑TVü‰\j·÷\T eTùV≤+Á<äes¡à Vü≤j·÷+˝À s¡÷|ü⁄~ <äT›ø=HêïsTT. ‹s¡T∫sê|ü*¢ e<ä› e⁄qï >∑TVü‰\j·T+ ˝Àì eTùV≤+Á<äTì XÊdüq+˝À |ü\T ‘Ó\T>∑T _s¡T<äT\T, |ü<ë\THêïsTT. |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT, ∫Á‘·ø±s¡|ü⁄*, dü‘·´ dü+<Ûä ‘·~‘·s¡ _s¡T<äT\T XÊdüq+˝À ø£ì|ækÕÔsTT. ø£+∫ |ü\¢e⁄\T, eTTø£ÿ+{Ï |ü\¢e⁄\T, H√\+ã |ü\¢e⁄\T y˚πs«s¡T ø±˝≤˝À¢ sê»´bÕ\q #˚XÊs¡T. H√\+ã\T ‘êeTT eTTø£ÿ+{Ï e+X¯ yês¡düT\eTì #Ó|ü⁄Œø=Hêïs¡T. Á‹˝À#·q |ü\¢e⁄&ÉT eTTø£ÿ+{Ï e+XÊìøÏ eT÷\ |ü⁄s¡Twüß&ÉT. ø£&É|üõ˝≤¢ »eTà\eT&ÉT>∑T düMT|ü+˝Àì ô|<ä›eTT&ç j·T+ πø+Á<ä+>± Á‹˝À#·qT&ÉT bÕ\q kÕ–+∫ q≥Tº kÕúìø£ >±<Ûä\T $e]düTÔHêïsTT. Á‹˝À#·qTìøÏ Á‹H˚Á‘·, eTTø£ÿ+{Ï nH˚ ù|s¡T¢ ≈£L&Ü e⁄HêïsTT. ô|<ä›eTT&çj·T+ #ê]Á‘·ø£ ù|s¡T eTT~y˚eTT. Á‹˝À#·q |ü\¢e⁄&ÉT ø£{Ϻ+∫q eTTø£ÿ+{°X¯«s¡Tì >∑T&ç ô|<ä›eTT&çj·T+˝À e⁄+~.
H√\+ã |ü\¢e⁄˝À¢ yÓTT<ä{Ï sêE eT+>∑fi¯ H√\+u≤~Ûsê» (Áø°.X¯.730-775).>∑+>∑sêE\≈£î kÕeT+‘·T&ÉT>± H√\+ã*π> ÁbÕ+‘·+˝À bÕ\q ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.eT+>∑fi¯ ø=&ÉT≈£î dæ+Vü≤b˛‘· Áø°.X¯.775 qT+∫ 805 es¡≈£î sê»´bÕ\q #˚XÊ&ÉT. dæ+Vü≤ ≈£îe÷s¡T&ÉT #ês¡T bıH˚ïs¡ (805830) sêÁwüº ≈£L≥ sêE 3e >√$+<ä≈£î kÕeT+‘·Tì>± ø=qkÕ>±&ÉT. #ês¡T bıH˚ïs¡ |ü⁄Á‘·T&ÉT b˛\#√s¡ (830-875) |ü•ÃeT>∑+>∑sêE\‘√ $j·T´eT+<äTø=Hêï&ÉT. ˇø£{À sê»eT\¢ ≈£L‘·Ts¡T C≤j·Tu…“qT b˛\#√s¡ ô|+&ç¢#˚düTø=Hêï&ÉT. b˛\#√s¡ - C≤j·Tu…“\ dü+‘êq+ eTùV≤+Á<ä (875-897) H√\+ã|ü\¢e⁄˝À¢ n‘·´+‘· |üsêÁø£eT e+‘·T&Éj·÷´&ÉT. H√\+ã*π> sêC≤´ìï H√\+ãyê&ç - 32,000>± r]Ã~<ë›&ÉT. $<ë´\j·÷\T, •\Œø£fi≤ ì\j·÷\qT HÓ\ø=˝≤Œ
&ÉT. |ü\T >∑T&ÉT\qT ø£{Ϻ+#ê&ÉT. ø£{Ϻ+∫q Á|ü‹ >∑T&çøÏ uÛÑ÷<ëHê\T #˚XÊ&ÉT. ùV≤e÷e‹ Ä\j·÷\ düeTT<ëj·T+ Á|ü<Ûëq Á|üy˚X¯+ e<ä› >∑\ düÔ+uÛÑ XÊdüq+, nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ ø£+ã<ä÷s¡T eT*¢ø±s¡T®q >∑T&ç˝Àì XÊdüq+, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT <Ûäs¡à|ü⁄] •e düìï~Û˝À >∑\ XÊdüq+ eTùV≤+Á<ä e+X¯ $esê\T, sê»´ dü]Vü≤<äT›\T ‘·~‘·s¡ n+XÊ\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT. ‘·\ø±&ÉT XÊdüq+ Á|üø±s¡+ eTùV≤+Á<ä >∑+>∑yê&ç-96,000 sêC≤´ìøÏ ôd’‘·+ n~Û|ü‘·´+ eVæ≤+#ê&ÉT. >∑+>∑sêE\ Ä&É _&ɶ >±eTu…“düT eTùV≤+Á<ä ô|+&ç¢ #˚düTø=Hêï&ÉT. ã*≈£î\Hê&ÉT (ø√˝≤s¡T, nq+‘·|ü⁄s¡+, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢\T) ô|’ <ä+&Ó‹Ô u≤D sêC≤´ìï ‘·q sê»´+˝À ø£\T|ü⁄ø=Hêï&ÉT. eTVü‰ã* e+XÊìøÏ #Ó+~q u≤DsêE $<ë´<Ûäs¡Tì e~Û+∫ ªã*≈£î\ $<Ûä«+düqμ nH˚ _s¡T<äT bı+<ë&ÉT. H√\+ãsêC≤´ìï $düÔ]+#ê&ÉT. Á‹uÛÑTeqBÛs¡ nH˚ _s¡T<äTqT ø£+ã<ä÷s¡T XÊdüq+(883) ù|s=ÿ+≥Tqï~. (>∑+>∑)sê»eT\¢ø=&ÉT≈£î m¬sj·T|üŒ, eTùV≤+Á<äH√\+u≤~Ûsê»qT z&ç+∫q≥Tº •eyÓTT>∑Z - VüQ+#· XÊdüq+ ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~. m¬sj·T|üŒqT ªeTùV≤+Á<ë+‘·ø£μ nH˚ _s¡T<äT‘√ VüQ+#· XÊdüq+ dü+uÀ~ÛdüTÔqï~. k˛+‘· dü+ã+BÛ≈£î\ #˚‹˝ÀH˚ eTùV≤+Á<ä z≥$T bÕ\j·÷´&ÉT. H√\+ã |ü\¢esêE\T sêsTT+∫q XÊdüHê˝À¢ eTùV≤+Á<ä≈£î dü+ã+~Û+∫qy˚ m≈£îÿe>± e⁄HêïsTT. >±eTu…“ <ë«sê eTùV≤+Á<ä≈£î ø£*–q ø=&ÉT≈£î nj·T´|ü<˚e 897qT+∫932es¡≈£î sê»´uÛ≤s¡+ eVæ≤+#ê&ÉT. nj·T´|ü<˚e≈£î H√*|üj·T´ nì ù|s¡T ≈£L&Ü e⁄+~. nìï¬> nH˚ Ms¡H√\+ã(932-940), Ç]eH√\+ã (940-968) sêÁwüº≈£L≥T\≈£î kÕeT+‘·T\T>± e´eVü≤]dü÷Ô bÕ\qkÕ–+#ês¡T. ‘·sê«‘· qìïH√\+ã (968-970) sê»´bÕ\q #˚XÊ&ÉT. qìï ø=&ÉT≈£î ¬s+&√ qìï b˛\#√s¡ (970-977) ø£<ä+ãsêE _&ɶ <˚yê+_ø£qT Ç]eH√\+ã\ ‘·sê«‘· ñ<äj·÷~‘·´<˚e (102437) |ü{≤º_Ûwæ≈£îÔ&Éj·÷´&ÉT. ñ<äj·÷~‘·´≈£î »>∑<˚ø£eT\¢ nH˚ _s¡T<äTe⁄+~. Äj·Tq ≈£îe÷s¡T\T ÇeTà&ç »>∑<˚ø£eT\¢(1037-44), Á‘Ó’˝Àø£´eT\¢ qìïH√\+ã (1044-54) düTe÷s¡T 18 dü+e‘·‡sê\T sêE\T>± ø=qkÕ>±s¡T. Á‘Ó’˝Àø£´ eT\¢ qìïH√\+ã |ü•ÃeT #êfi¯óø£´ sêE nVü≤eeT\¢ (1040-69) k˛y˚TX¯«s¡TìøÏ kÕeT+‘·T&ÉT. #√fi¯sêE ˇø£{ÀsêCÒ+Á<ä ø=&ÉT≈£î sêC≤~Ûsê» (1044-52)-n‘·ì ‘·eTTà&ÉT ¬s+&√ sêCÒ+Á<ä (1052-1064) #êfi¯ó≈£î´\ ô|’ j·TT<ä∆+ #˚dæ $»j·T+ kÕ~Û+#ês¡T. #êfi¯óø£´ sê»´+˝Àì ø=+‘· uÛ≤>±ìï, H√\+ã sêC≤´ìï yÓTT‘êÔìï #√fi¯sêE\T ÄÁø£$T+#ês¡T. Vü≤+|æ düMT|ü+˝Àì ø=|üŒfi¯˝À ;Ûø£s¡ j·TT<ä∆+ »]–+~. #√fi¯ó\≈£î $»j·T+ <äøÏÿHê dü+‘√wü+ $T>∑˝Ò¢<äT. j·TT<ë∆ìï |üs¡´y˚øÏådüTÔqï sêC≤~Ûsê» @qT>∑Tô|’ ≈£Ls=Ãì.. nfÒ¢ eTs¡DÏ+#ê&ÉT. $$<Ûä sêC≤´\qT <äøÏÿ+#·T ø=Hêï, nqï eTs¡D+ ¬s+&√ sêCÒ+Á<äqT ≈£î+>∑Bdæ+~. ‘·sê«‘· ø£+∫πø |ü]$T‘·eTj·÷´&ÉT. kÕeT+‘·T\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç bÕ\qkÕ–+#ê&ÉT. |ü•ÃeT#êfi¯óø£´ - H√\+ãyê&çsêC≤´˝À¢ ø=ìï#√≥¢ ‹]– dü«‘·+Á‘·<˚XÊ\T Ä$s¡“¤$+#êsTT. ôV≤+CÒs¡T˝À eT∞fl H√\+ãT\ bÕ\q ø=qkÕ–+~. #√fi¯ó\ <äTsêÁø£eTD‘√ H√\+ã sê»´+ n+‘·]+ ∫q≥Tº #·]Á‘·ø±s¡T\T uÛ≤$+#ês¡T. ø±˙ ‘·sê«‘· ≈£L&Ü <ë<ë|ü⁄ 200 dü+e‘·‡sê\T $$<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ eTTø£ÿ+{Ï |ü\¢e⁄\ bÕ\q ø=qkÕ–q≥Tº •s¡, ∫Á‘·<äTs¡Z, Á|üø±X¯+õ˝≤¢ yÓ÷≥T|ü*¢ XÊdüHê\T ‘Ó*j·T #˚düTÔHêïsTT. eTTø£ÿ+{Ï e+XÊìøÏ #Ó+~q ª|ü\¢e ≈£î\ ‹\ø£μ
dæ<˚›X¯«s¡ düìï~Û <äøÏåD <ë«s¡ã+<Ûë\T sê‹ øÏ{Ïø°˝À n<äT“¤‘· •˝≤Œ\T
eT*<˚e eTVü‰ sêE ø=&ÉT≈£î dæ<ä∆j·T<˚e (Áø°.X¯.1231) yÓ÷≥T|ü*¢XÊdüq+˝À ªø£+∫ |ü⁄s¡esêBÛX¯«s¡μ nH˚ _s¡T<äT n>∑T|ædüTÔ+~. eTTø£ÿ+{Ï e\¢e⁄\T #√fi¯ó\qT ‘·]$T y˚dæ sê»´+‘√ bÕ≥T sê»<Ûëì - ø£+∫ì ÄÁø£$T+#·T ø=ì 1260 es¡≈£î sê»´ bÕ\q #˚dæq≥Tº XÊdüHê\T #ÓãT‘·THêïsTT. >∑+>∑sêE\T, sêÁwüº ≈£L≥T\T, #√fi¯ó\T e+{Ï eTVü‰ ã\XÊ\Ts¡T‘√ j·TT<ë∆\T #˚dü÷ÔH˚.. ∫qï sêC≤´ìï 400 dü+e‘·‡sê\≈£î ô|’>± dü+s¡øÏå+#ê s¡+fÒ, H√\+ã |ü\¢e⁄\ Bøå± <äø£å‘·\≈£î #˚‘·T˝…‹Ô qeTdüÿ]+#·e\dæ+<˚. H√\+ã |ü\¢e⁄\ #·]Á‘·ô|’ ˝À‘Ó’q |ü]XÀ<Ûäq\T »s¡>±*. yê] |ü]bÕ\q, kÕ+düÿ‹ø£ ùde, •\ŒXË’*, Hê{Ï Á|ü»\ Jeq $<ÛëHê\T, XÊdüHê\ $X‚¢wüD\qT dü]ø=‘·Ô>± Ä$wüÿ]+#ê*.
XÊdüHê\T: H√\+ã Á|üuÛÑTe⁄\T Hê{Ï+∫q XÊdüq düÔ+uÛ≤\T, >∑T&ç>√&É\ô|’ Äs¡Tãj·T\T˝À ã+&Ésêfi¯flô|’ #ÓøÏÿ+∫q XÊdüHê\T, Ms¡>∑\T¢\ô|’ sêsTT+∫q XÊdüHê\T H√\+ã yê&ç sê»´ eT+‘·{≤ e+<ä˝≤~>± e⁄HêïsTT. |ü•ÃeT >∑+>∑ sêE\T, #êfi¯ó≈£î´\T, sêÁwüº≈£L≥T\T, #√fi¯ó\T y˚sTT+∫q |ü\TXÊdüHê˝À¢ H√\+ã |ü\¢e⁄\ Á|ükÕÔeq e⁄+~. j·TT<ä∆ Ms¡T\ düà‹ø√dü+ @sêŒ≥T #˚dæq Ms¡>∑\T¢\ô|’ >∑\ XÊdüHê\T ôd’‘·+ H√\+ãT\ >∑T]+∫ düe÷#êsêìï n+~düTÔHêïsTT. ùV≤e÷e‹ dæ<˚∆X¯«sê\j·T düeTT<ëj·T+˝À, |ü⁄sêedüTÔ Á|ü<äs¡ÙqXÊ\˝À, Á>±eT+˝Àì Ä+»H˚j·T kÕ«$T>∑T&ç e<ä›, bı˝≤˝À¢ì ã+&Ésêfi¯ó¢ - #·T≥Tº |ü≥¢ >∑\ Ms¡>∑\T¢\ô|’ H√\+ã Á|üuÛÑTe⁄\ XÊdüHê\T HêïsTT. Á|ü<Ûëq>∑T&ç Äes¡D˝Àì düÔ+uÛÑ+˝À 4 yÓ’|ü⁄˝≤ XÊdüq+ e⁄+~. H√\+ãT\ XÊdüHê˝À¢
#ê˝≤ eTTK´yÓTÆq~. H√\+ã sêE\ e+XÊqTÁø£eT DÏø£qT yÓ\¢&çdüTÔqï~. n<=ø£ <ëq XÊdüqyÓTÆHê n+<äT˝À eTùV≤+Á<ä es¡≈£î sêE\ ù|s¡T¢HêïsTT. ø=+<ä] sêDT\ ù|s¡T¢ ≈£L&Ü e⁄HêïsTT. Áø°.X¯.878 ˝À eTùV≤+Á<äes¡à sêsTT+∫q~. ÁbÕNq ø£qï&É uÛ≤wü˝À XÊdüHêìï sêXÊs¡T. ªdü«dæÔ |ü\¢e ≈£î˝≤q«j·Tμ nì XÊdüq+ yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. eTùV≤+Á<ä ‘êqT |ü\¢e⁄\ yês¡düT&Éì #Ó|ü⁄Œ ø=Hêï&ÉT. eTùV≤+Á<ä y˚sTT+∫q eTs√ •˝≤XÊdüq+ (Áø°.X¯.880) ˝À eTùV≤+Á<äqT ªeTsTT+<äeTàμ >± ù|s=ÿHêïs¡T. eTsTT+<äeTà - n+fÒ, ªeTùV≤+Á<ä es¡àμ nì |ü]XÀ<Ûä≈£î\T ‘˚˝≤Ãs¡T. •euÛÑ≈£îÔ˝…’q >=s¡ej·T´\T nq+‘·•e, \≈£î©X¯«s¡, ø£eT\Á|üuÛÑ ‘·~‘·s¡T\≈£î edü‹ kÂø£s¡´+ eT]j·TT uÛÑ÷<ëq+ $wüj·T+ XÊdüq+˝À e⁄+~. eTùV≤+Á<äes¡à≈£î #Ó+~q eTs√XÊdüq+ ø£+ã<ä÷s¡T eT*¢ø±s¡T®q kÕ«$T düìï~Û˝À e⁄+~. XÊdüq ø±\+ Áø°.X¯.883. eTùV≤+Á<äsê» ≈£î ªÁ‹uÛÑTeqBÛs¡μ _s¡T<äT e⁄qï≥Tº ø£+ã<ä÷s¡T XÊdüq+ ù|s=ÿ+≥Tqï~. u≤D sêE\qT n+‘·yÓTT+~+∫ q+<äT≈£î ªeTVü‰ ã*≈£î\ $<Ûä«+düqμ nH˚ _s¡T<äTqT eTùV≤+Á<ä <Ûä]+∫q≥Tº eTs√ XÊdüq+ ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~. Vü≤]‘·Ôq ø=&ÉT≈£î m¬sj·TeTà nH˚ Ms¡ôd’ì≈£îì C≤„|ü ø±s¡ú+ ùV≤e÷e‹øÏ |ü&ÉeTs¡ yÓ’|ü⁄q bı˝≤˝À¢ ˇø£ Ms¡>∑\T¢qT Á|ü‹wæº+#ês¡T. n~ Áø°.X¯.928 dü+. Hê{Ï~. Ä Ms¡>∑\T¢ eTùV≤+Á<ä ≈£îe÷s¡T&ÉT nj·T´|ü<˚e Vü≤j·÷+ ˝Àì~. |ü⁄sêedüTÔ Á|ü<äs¡ÙqXÊ\˝Àì ˇø£ düÔ+uÛÑ XÊdüq+ dü+düÿ‘·+˝À e⁄+~. Áø°.X¯. 942 dü+. Hê{Ï~. H√\+ã |ü\¢e⁄\T áX¯«s¡ e+XÊìøÏ #Ó+~q Á‹qj·Tq (Á‹˝À#·q), eT+>∑fi¯,#ês¡TbıH˚ïs¡, b˛\#√s¡, eTùV≤+Á<ä ‘·~‘·s¡T\ ù|s¡T¢ e+X¯ $esê\THêïsTT. XÊdüHêìï Ç]e H√\+ã sêsTT+#ê&ÉT. Ä $<Ûä+>± H√\+ãT\ $esê\qT yÓ\¢&ç+#˚ XÊdüHê\T |ü\T#√≥¢ \uÛÑ´eTj·÷´sTT. Ä\j·÷\≈£î <ëq$T∫Ãq $wüj·÷\T ôd’‘·+ ‘Ó\TdüTÔHêïsTT. ø±˙ ùV≤e÷|ü‹˝Àì eTTK´yÓTÆq Äs¡T Ä\j·÷\qT me¬ses¡T m|ü⁄Œ&ÉT ø£{Ϻ+#ês¡qï <ëìøÏ K∫Ñ·yÓTÆq Ä<Ûësê\T <=s¡ø£&É+ ˝Ò<äT. <˚yê\j·÷\ ìsêàD Á|ü<ë‘·\ #·]Á‘·qT yÓ*øÏ rj·T&ÜìøÏ #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<Ûä≈£î\T, #·]Á‘·ø±s¡T\T eT]+‘·>± ø£wæ#˚j·÷*. ø±>± eTùV≤+Á<ä≈£î #Ó+~q düÔ+uÛÑXÊdüq+, n<äT“¤‘· •\Œ |ü{Ϻø£\T, ô|’ø£|ü⁄Œ •˝≤Œ\T, $&ç>±e⁄qï •˝≤Œ\T, Ms¡>∑\T¢\T #ÓHÓ’ï˝Àì |ü⁄sêedüTÔ Á|ü<äs¡ÙqXÊ\˝À e⁄HêïsTT. eTùV≤+Á<äqT ªeTùV≤+Á<ë~Û sê»μ nì XÊdüq+˝À dü+uÀ~Û+#ês¡T. ø=ìï Ms¡>∑\T¢\ô|’ ≈£L&Ü XÊdüHê\THêïsTT. •\Œ |ü{Ϻø£\ øÏ+<ä ≈£L&Ü XÊdüHê\T ø£\e⁄. <=&˚¶X¯«s¡düìï~Û sê‹øÏ{Ïø°˝À neT]Ãq Ä*+>∑qeT÷]Ô bÕ<ë\~>∑Te ˇø£ XÊdüq+ e⁄+~.dæ<˚∆X¯«s¡kÕ«$T >∑T&ç eTTKeT+&É|ü+ >√&ÉdüÔ+uÛ≤˝À¢ ôd’‘·+ XÊdüHê\THêïsTT.
Ä\j·÷\rs¡T: ùV≤e÷e‹˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆq <˚yê\j·÷\T Äs¡THêïsTT. Á>±eT<˚e‘· -qeø√fÒ X¯«s¡ neTàyês¡T, Ä+»H˚j·TkÕ«$T eT+~sê\T HêïsTT. Äs¡T Ä\j·÷\≈£î>±qT ◊~+{Ï˝À •e*+ >±\T+&É>±, ˇø£ >∑&ç˝À e÷Á‘·+ •e⁄&ÉT dæ<äT∆ì s¡÷|ü+˝À <äs¡Ùq$TdüTÔHêï&ÉT. >∑T&ÉT\T ø±≈£î+&Ü ùV≤e÷e‹˝À |ü\T#√≥¢ •e*+>±\T ø£ì|ækÕÔsTT. yê{ÏøÏ bÕq|ü{≤º\T e⁄+&Ée⁄. eTTK´yÓTÆq Ä\j·÷\˙ï H√\+ã |ü\¢e⁄\ bÕ\Hê ø±\+˝ÀH˚ ì]à‘·eTj·÷´sTT. Ä <˚yê\j·÷\T H√\+ã |ü\¢e •\ŒXË’*øÏ <äs¡ŒD+ |ü&ÉT‘·THêïsTT. Äs¡TÄ\j·÷˝À¢ dæ<˚∆X¯«s¡Tìdüìï~Û n‘·´+‘· Á|ü<Ûëq yÓTÆq~. dæ<˚∆X¯«s¡, <=&˚¶X¯«s¡ (H√\+uÒX¯«s¡), eT˝Ò¢X¯«s¡, $s¡÷bÕπøåX¯«s¡ >∑T&ÉT\T ˇπø Äes¡D˝À e⁄HêïsTT. ∫Á‘˚X¯«s¡, k˛y˚TX¯«s¡ düìï<ÛäT\T Á>±eT+ ˝ÀH˚ eTs√ #√≥e⁄HêïsTT. •e*+>±\T ø£*–q ◊<äT Ä\j·÷\T ˇπø#√≥ yÓ\dæq+<äTq ùV≤e÷e‹ |ü+#·*+>∑ πøåÁ‘·+>± Á|üdæ~∆ bı+~+~. eTùV≤ X¯«s¡T&ÉT e÷qyêø±s¡+˝À |üP»\+<äTø=+≥T qï+<äTq eTVü‰πøåÁ‘·+>± uÛ≤dæ\T¢ ‘·Tqï~. •e *+>±\T $X‚wü+>± ø£ì|ædüTÔqï+<äTq ø√{Ï*+>∑ πøåÁ‘·+>±q÷ U≤´‹ >±+∫+~. H√\+ãT\ Ä\j·÷\≈£î nìïVü‰+>∑T\÷e⁄HêïsTT. yê] ø±˝≤ìøÏ <˚yê\j·T+ dü+|üPs¡í s¡÷|ü+ dü+‘·]+#·Tø=qø£b˛sTTHê.. dü]ø=‘·Ô Ä\j·T Ø‹øÏ Áoø±s¡+ #·T{≤ºs¡T. >∑s¡“¤>∑T&ç, n+‘·sê\+, eTTK eT+&É|ü+, qes¡+>∑eT+&É|ü+, eTVü‰eT+&É|ü+, q+~eT+&É|ü+, |ü]yês¡ <˚e‘·\≈£î ∫qï >∑T&ÉT\T >∑s¡“¤>∑T&çô|’, Á<ë$&É|ü<ä∆‹˝À $e÷dü•Ks¡+, <˚yê\j·T+ #·T≥÷º uÛÑ≈£îÔ\ ãdü eT+&ÉbÕ\T, Äs¡Tãj·T\T˝À ñ‘·‡e eT+&É|ü+.. e+{Ï ìsêàD≤\‘√ ªH√\+ã>∑T&çμ dü+|üPs¡í s¡÷|ü+‘√ neìô|’ ne‘·]+∫+~. n|üŒ{Ïes¡≈£î Ä\j·÷\≈£î n≥Te+{Ï ì+&Ó’q s¡÷|ü+ ˝Ò<äT. yÓT+&Ó’q ìsêàD≤ìøÏ Á|ürø£ dæ<˚∆X¯«s¡ kÕ«$T düìï~Û. Äes¡D˝ÀøÏ n&ÉT>∑T ô|≥º>±H˚ düÔ+uÛ≤\ eT+&É|ü+ ø£ì|ædüTÔ+~. Ä düÔ+uÛ≤˝À¢ dæ+Vü≤+ ‘·\ ø£*–q ø°]ÔeTTK+‘√ bÕ≥T •e|ü⁄sêD>±<∏ä\≈£î dü+ã+~Û+ ∫q •˝≤Œ\T ø£ì|ækÕÔsTT. dæ<˚∆X¯«s¡ düìï~Û Á|ü<Ûëq Á|üy˚X¯+ |ü&ÉeTs¡ eTTK+>± e⁄+~. kÕ<Ûës¡D+>± X¯øÏÔ Ä\j·÷\T $TqVü‰ $T–*q >∑T&ÉT\ Á|üy˚X¯ <ë«sê\T ‘·÷s¡TŒ yÓ’|ü⁄q≈£î e⁄+{≤sTT. ø±˙ ùV≤eTe‹˝À dæ<˚∆X¯«s¡, <=&˚¶X¯«s¡ Á|üy˚X¯e÷sêZ\T |ü&ÉeTs¡πø e⁄HêïsTT. dæ<˚∆X¯«s¡ >∑T&çøÏ |ü&ÉeTs¡ yêøÏ*‘√ bÕ≥T ñ‘·Ôs¡-<äøÏåD ~≈£îÿ˝À¢ <ë«sê\THêïsTT. Ä <ë«sê\T eTVü‰eT+&ÉbÕìøÏ e⁄HêïsTT. <ë«s¡+ ô|’uÛ≤>∑+˝À $ø£dæ+∫q |ü<äà |ü⁄wüŒ+˝À ≈£Ls=Ãqï \ø°åà<˚$ u§eTà e⁄+~. \ø°åà e÷‘·≈£î ¬s+&ÉT yÓ’|ü⁄˝≤ @qT>∑T\T ‘=+&É+‘√ ˙fi¯ófl ∫eTTà‘·THêïsTT. Á|üy˚X¯<ë«s¡+, >∑s¡“¤>∑T&ç <ë«s¡+ô|’ ª>∑»\øÏåàμ u§eTà e⁄+≥T+~. (>∑»\øÏåà <ë«s¡ •\Œ+ C…’q - uÖ<ä∆ <˚yê\j·÷˝À¢q÷ ø£ì|ædüTÔ+~.) dæ<˚∆X¯«s¡kÕ«$T düìï~Û <ë«sê\T $X‚wü •˝≤Œ\‘√ n\+ø£]+#·ã&ܶsTT. <ë«s¡ã+<Ûë\T - ô|’uÛ≤>∑+˝À >∑\ ~yÓTà ‘·~‘·s¡ #√≥¢ •e|ü⁄sêD dü+ã+<Ûä >±<Ûä\T, dæ+Vü‰\T, @qT>∑T\ •˝≤Œ\T düT+<äs¡+>± e⁄HêïsTT. ~yÓTàeT<Ûä´˝À Hê≥´+ #˚düTÔqï •e⁄ì ($T>∑‘ê 38e ù|J˝À)
düT+<äs¡yÓTÆq dü÷s¡T‡ì •\Œ+
XÊdüHêìï Á_{°wt ø±\+˝ÀH˚ >∑T]Ô+∫q|üŒ{Ïø° n+<äT ˝Àì $wüj·÷\ô|’ ˝À‘·T>± n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T˝Ò<äT. ô|’>± Ä XÊdüHêìï ≈£L&Ü >∑D|ü‹<˚e⁄ì U≤‘ê˝À y˚XÊs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ sêe÷\ j·T+>± e⁄qï eT+~s¡+ düMT|ü+˝À b+&É≈£î b+&ÉT‘·÷ yêq≈£î ‘·&ÉTdü÷Ô ìs¡¢øå±´ìøÏ >∑Ts¡sTTq #·‘·Ts¡TàK, XÊdüq düÔ+uÛÑ+˝À ¬s+&ÉT XÊdüHê\THêïsTT. düÔ+uÛ≤ìøÏ q\TyÓ’|ü⁄˝≤ XÊdüHê\qT sêXÊs¡T. yÓTT<ä{Ï eTTK+˝À |ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüq+ e⁄+~. ôV≤+CÒs¡T (H˚{Ï ùV≤e÷e‹ ` nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢) πø+Á<ä+>± sê»´bÕ\q kÕ–+∫q H√\+ã |ü\¢e⁄\ XÊdüHê\qT yÓ÷≥T|ü*¢ #·‘·Ts¡TàK XÊdüq+ b˛*e⁄+~. rsê+Á<Ûä<˚X¯ #·]Á‘·˝À yÓ\T>∑T #·÷&Éì ˇø£ n<Ûë´j·÷ìï $e]+#˚<˚ yÓ÷≥T|ü*¢ |ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüq+. $esê\T á $<Ûä+>± e⁄HêïsTT. #êfi¯ó≈£î´\T, #√fi¯ó˝À¢ |ü\T XÊK\TqïfÒ¢ |ü\¢e⁄˝À¢ ≈£L&Ü XÊK\THêïsTT. Ä+Á<Ûä|ü<∏ä+˝Àì πsHê&ÉT, |ü\Hê&ÉT, rsê+Á<Ûä˝À ÁøÏcÕíq~øÏ <äøÏåD ÁbÕ+‘·+, H√\+ãyê&ç, rs¡ ‘·$Tfi¯<˚X¯+ ‘·~‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\qT y˚s¡Ty˚s¡T ø±˝≤˝À¢ |ü\¢esêE\T bÕ*+#ês¡T. nsTT‘˚ rsê+Á<Ûä˝À |ü\¢e⁄\ XÊdüHê\T n‹‘·≈£îÿe>± \uÛÑ´eTj·÷´ sTT. ø±˙ yÓ÷≥T|ü*¢ #·‘·Ts¡TàK
XÊdüq+ n#·Ã ‘Ó\T>∑T˝À e⁄+&É&É y˚T >±ø£, dü]ø=‘·Ô $wüj·÷\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~. uÛ≤wü ≈£L&É #ê˝≤ düs¡fi¯+>± e⁄+~. H√\+ãyê&ç sê»´+˝À yÓ\dæq XÊdüHê\T b≈£îÿe>± ø£qï&É uÛ≤wü˝À e⁄HêïsTT.
|ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüq+ |ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüq+ |ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüq+ |ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüq+ |ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüq+ ª|ü\¢e Á|üX¯dæÔμ XÊdüq+ yÓ÷≥T|ü*¢ qT+∫ yÓTÆHêkÕ«$T
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ø=‘·Ô|ü≥ï+, yÓ÷≥T|ü*¢, eT∫©|ü≥ï+ ÁbÕNq z&Éπse⁄\T. ø=‘·Ô|ü≥ï+ HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ ø√≥ yÓ÷≥T|ü*¢ sêe÷\j·T+ |üø£ÿqTqï |ü\¢e Á|üX¯dæÔ eT+&É\+˝À e⁄+&É>±, yÓ÷≥T|ü*¢ Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ Nsê˝ XÊdüq+˝Àì n+XÊ\T ÄdüøÏÔ ø£*–+#˚$ e÷Á‘·y˚T >±ø£, ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü >=|üŒ<äHêìï, 13e X¯‘êã›+˝ÀdüMT|ü+˝À e⁄+~. eT∫©|ü≥ï+ ÁøÏcÕí õ˝≤¢ πø+Á<ä+. |ü\¢ |ü\¢e⁄\ ÁbÕã˝≤´ìï ø±&ÉTe e+X¯ #·]Á‘·qT, sê»´e⁄\T, #√fi¯ó\T, ø±ø£r j·TT\T, ø±&ÉTe e+X¯ sêE\T, dü]Vü≤<äT›\qT $e]düTÔHêïsTT. yêdüÔyêìøÏ |ü\¢e bÕ+&ÉT´\ ø±\+˝À yÓ÷≥T|ü*¢ Á|üdæ<ä∆ es¡Ôø£ ` yêDÏ»´ ≈£î\ ‹\≈£î˝…’q ø±<äTe e+X¯+yês¡T #√fi¯ó\≈£î πø+Á<ä+>± $\dæ*¢+~. ø±˙ ø=‘·Ô|ü≥ï+ z&Éπse⁄ yÓ÷≥T|ü*¢ kÕeT+‘·T\T>± ‘·$Tfi¯Hê&ÉT ø£&É\÷s¡T πø+Á<ä+>± πse⁄ ø£+fÒ eTT+<˚ @sêŒ≥sTT+~. nø£ÿ&É <=]øÏq ˇπø sê»´bÕ\q #˚XÊs¡T. rsê+Á<Ûä, ‘·$Tfi¯<˚X¯+ô|’ s¡+Á<Ûä+ >∑\ \+>∑s¡T sêsTTì ã{Ϻ ø=‘·Ô|ü≥ï+˝À ø£˙dü+ |ü≥Tºø√dü+ #√fi¯ó\T, Vü≤=j·Tdü\T\T, ø±ø£rj·TT\T, ¬s+&ÉTy˚\ j˚T+&É¢ øÏ+<äfÒ πse⁄ yê´bÕs¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T bÕ+&É´sêE\T ìs¡+‘·s¡+ j·TT<ë∆\T #˚XÊs¡T. »]–e⁄+&Ée#·TÃ. ø±ø£rj·T sêE >∑D|ü‹ <˚e⁄ì ø±\+˝À eT÷&√ sê»sê» Vü≤j·÷+˝À ø±&ÉTe e+X¯E&Ó’q ˇø£{À ø=ù|Œs¡T õ+>∑ nH˚ ø±&ÉTesêj·T&ÉT (Áø°.X¯.yÓ÷≥T|ü*¢ πse⁄ ÁbÕeTTK´‘· ô|]–+~. Ms¡uÛÑÁ<ä kÕ«$T >∑T&ç 1216 ` 1242) ø£+∫ì ÄÁø£$T+#ê&ÉT. ÁbÕNq Äes¡D+˝Àì XÊdüHê\T yÓ÷≥T|ü*¢ ÁbÕX¯kÕÔ´ìï ø±\+ qT+#˚ ø£+∫ sê»ø°j·T, kÕ+düÿè‹ø£, ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT. >∑D|ü‹ <˚e⁄ì XÊdüq+ ø£+fÒ eTT+<˚ y˚ $<ë´πø+Á<ä+. dü+düÿè‘·+, ‘Ó\T>∑T, ‘·$Tfi¯uÛ≤wü\T sTT+∫q |ü\¢e Á|òüX¯dæÔ XÊdüq+ |üP]Ô>± eTs¡T>∑Tq|ü&ç+~. b+‘·>±H√ $ø£dæ+#êsTT. ø£&É\÷s¡T qT+∫ ª|ü\¢e Á|üX¯dæÔμ XÊdüq+˝Àì n+XÊ\qT |ü]XÀ<Ûä≈£î\T, ø£+∫πøåÁ‘êìøÏ e∫Ãq ø±&ÉTesêj·T&ÉT ‘·q sêC≤´ìï #·]Á‘·ø±s¡T\T yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘˚˝Ò<äì #Ó|üŒe#·TÃ. ÁøÏcÕírs¡+ es¡≈£î $düÔ]+#ê&ÉT. ø±ø£rj·T >∑D|ü‹ <˚e⁄&ÉT Á|ü‘˚´ø£ ˇ|üŒ+<ä+ #˚düTø=ì yÓ÷≥T|ü*¢˝À yê´bÕs¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T kÕ–+∫ e⁄+&Ée#·TÃ. yÓ÷≥T|ü*¢ ÁbÕ+‘êìøÏ ª|ü\¢e≈£î\‹\ø£μ ø±&ÉTe e+X¯E&ÉT ` dæ<ä∆j·T <˚eeTVü‰sêE n~Û|ü‹>± e´eVü≤]+#˚yê&ÉT. yÓ÷≥T|ü*¢ |ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüqø£s¡Ô n‘·H˚. dæ<ä∆j·T <˚eeTVü‰sêE nH˚ ø±&ÉTesêj·T&ÉT ‘·eT ‘·+Á&ç eT*<˚eeTVü‰sêE≈£î |ü⁄D´+>± l >∑D|ü‹ Á|üdüqï #ÓqïπøX¯ekÕ«$T >∑T&çøÏ n<ä÷s¡T Á>±e÷ìï <ëq+ #˚XÊ&ÉT. XÊ*yêVü≤q X¯ø£es¡¸+ 1153 Ks¡HêeT dü+e‘·‡s¡+ CÒ´wüº ãVüQfi¯ |ü+#ê<ä• >∑Ts¡Tyês¡+ Hê&ÉT XÊdüHêìï sêXÊs¡T. n+<äT˝À |ü\¢e Á|üX¯dæÔ‘√bÕ≥T ø±ø£rj·T Á|üuÛÑTe⁄ >∑D|ü‹<˚e⁄ì ù|s¡TqT ≈£L&Ü Á|ükÕÔ$+#·&É+‘√ ø±ø£rj·TT\≈£î ` ø±&ÉTe e+X¯sêE\≈£î düìΩ‘· dü+ã+<Ûë\T+&˚eì ‘Ó\TdüTÔqï~. dæ<ä∆j·T <˚e⁄&ÉT ‘·eT ‘·+Á&çì dü+uÀ~Ûdü÷Ô.. eT*<˚e sêe÷\j·T+
eTVü‰sêE nì düŒwüº+ #˚XÊ&ÉT. n+fÒ ‘·qø£+fÒ eTT+<äT eT*<˚e eTVü‰sêE yÓ÷≥T|ü*¢ ÁbÕ+‘·+‘√bÕ≥T ÁøÏcÕíq~ ($»j·Tyê&É) es¡≈£î >∑\ rsê+Á<ÛäqT ª|ü\¢e≈£î\ ‹\ø£μ bÕ*+∫q≥T¢ ne>∑‘·eTe⁄‘·Tqï~. ø±&ÉTe e+X¯sêE\T ø±ø£r j·TT\≈£î kÕe÷+‘·T\T ø±s¡T. yês¡T düs¡« dü«‘·+Á‘·T\T. yÓ÷≥T|ü*¢˝À *œ+∫q ` \_Û+∫q ‘=* XÊdüq+ yê]<˚. XÊdüq+˝À e⁄qï _s¡T<äT \qT ã{Ϻ ø±&ÉTe e+X¯E\ ã˝≤ìï n+#·Hê y˚j·Te#·TÃ. sêC≤~Ûsê», sê»|üs¡y˚TX¯«s¡, eèwüuÛÑ˝≤+#·q, |ü\¢e ≈£î\‹\ø£, ø£+∫|ü⁄s¡ esêBÛX¯«s¡, dü|üÔX¯‘êÁ>∑Vü‰s¡ Á|ü‹w昑· e+{Ï _s¡T<äT\T yê] Á|ü‹wü˜qT ‘Ó\T|ü⁄‘·T HêïsTT. dü|üÔX¯‘êÁ>∑Vü‰s¡ Á|ü‹w昑·.. n+fÒ 700 nÁ>∑Vü‰sê\qT ø£{Ϻ+∫Hê s¡ì ns¡ú+. ãVüQX¯ ø£&É\÷s¡T qT+∫ $»j·Tyê&É ÁøÏcÕírs¡+ es¡≈£î 700 nÁ>∑Vü‰sê\qT ì]à+∫ e⁄+&Ée#·TÃ. eT] n+‘·{Ï BÛs√<ë‘·TÔ\ #·]Á‘· H˚{Ï es¡≈£î yÓ\T>∑T #·÷&É˝Ò<äT. rsê+Á<Ûä #·]Á‘·˝À yÓ\T>∑T#·÷&Éì n<Ûë´j·T+ ªø±&ÉTe e+X¯μE\~. ø£+∫ πø+Á<ä+>± sê»´ bÕ\q kÕ–dü÷Ô, ø=ìï ÁbÕ+‘ê\≈£î eT+&É˝ÒX¯« s¡T\T, eTVü‰eT+&É˝ÒX¯«s¡T\qT ìj·T$T+ ∫q |òüTq‘· ª|ü\¢e≈£î\ ‹\ø£μ sêE\<˚. XÊdüqbÕsƒ¡+ : ªªdü«dæÔl eTVü‰eT+&É\ sêC≤~Ûsê» sê»|üs¡y˚TX¯«s¡ ª|ü\¢e ≈£î\ ‹\ø£μ uÛÑs¡<ë«»>√Á‘· \*‘ês¡ú#·+Á<ä<Ûäs¡... Á$wüuÛÑ˝≤+#Û·q y˚+>∑fi¯Hê&ç ªø£+∫|ü⁄sêesêBÛX¯«s¡μ n+≥÷ 36 |ü+≈£îÔ\T+~. |ü\¢e Á|üuÛÑTe⁄\ yês¡düT˝…’q eTTø£ÿ+{Ï ø±&ÉTee+X¯ Á|üX¯dæÔ XÊdüq+˝À e⁄+~. eTTø£ÿ+{Ï ø±&ÉTesêE\
yÓ÷≥T|ü*¢ ;#Y _s¡T<äT\T, yÓ÷≥T|ü*¢ |üPs¡«|ü⁄ ù|s¡T¢ n+<äT˝À e⁄HêïsTT. XÊdüqø£s¡Ô dæ<ä∆j·T <˚eeTVü‰ sêE ‘êqT l eTTø£ÿ+{Ï ø±&ÉTe e+XÊìøÏ #Ó+~q yê&çqì #Ó|ü⁄Œø=Hêï&ÉT. ø£+∫ |ü⁄sêesêBÛX¯«s¡T ì>±, uÛÑ÷˝Àø£#ê‘·T sYes¡í dü|üÔX¯‘êÁ>∑Vü‰sê\qT ì]à+∫q≥Tº>± e]í+#ês¡T. ˇø£yÓ’|ü⁄ eTVü‰eT+&É ˝ÒX¯«s¡ nì dü+uÀ~Û+#·T ø=+≥÷H˚... ªdæ<ä∆j·T <˚eeTVü‰sêE\Tμ nì 17, 18 |ü+≈£îÔ\T ù|s=ÿ+≥THêïsTT. XÊdüq‘˚~ X¯ø£dü+e‘·‡s¡+ (1153 Ks¡) 22,23 |ü+≈£îÔ˝À¢ e⁄HêïsTT. dæ<ä∆j·T<˚e⁄ì ‘·+Á&ç eT*<˚e eTVü‰sêE≈£î <Ûäs¡à+>± ªn<ä÷s¡Tμ nH˚ Á>±e÷ìï ªl>∑D|ü‹ Á|üdüqï πøX¯e <˚es¡μ≈£î <ëq $T∫Ãq≥Tº XÊdüq+ |ü]XÀ<Ûäq n˝≤ yÓTT<ä\sTT+~ düŒwüº+ #˚düTÔqï~. Ä $wüj·T+ 29, 30 es¡Tdü˝À¢ e⁄+~. ªø±ø£‹>∑D|ü‹<˚eμ Á|üuÛÑTe⁄ù|s¡T 30, 31 bı{Ϻ lsêeTT\T HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ ø±e* yêdæ W‘ê‡Væ≤ø£ #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT düq‘Y ≈£îe÷sY ¬s&ç¶ Ç{°e˝Ò Hê≈£î |ü+ ≈£îÔ˝À¢ e⁄+~. <ëqXÊdüHêìï sêsTT+∫q |ü]#·j·TeTj·÷´s¡T. yÓ÷≥T|ü*¢ >∑D|ü‹ <˚e⁄ì XÊdüq+˝À @eTT+<√ ‘Ó*j·T#ÓbÕŒ\+≥÷ ˇø£ XÊdüq+ bò˛{À s√Eq dü÷s¡´Á>∑Vü≤ D+ dü+uÛÑ$+∫+~. Á>∑Vü≤D Hê≈£î yÓTsTT˝Ÿ #˚XÊs¡T. yÓ÷≥T|ü*¢ XÊdüq+ nq>±H˚ Hê≈£î &Üø£ºsY áeTì •eHê–¬s&ç¶ >∑Ts¡TÔ≈£î e#êÃs¡T. •eHê–¬s&ç¶ ø±\+˝À l >∑D|ü‹ Á|üdüqï πøX¯ekÕ«$T >∑T&ç˝À yÓ÷≥T|ü*¢ z&Éπse⁄ |ü]düsê\ô|’ $X‚wü |ü]XÀ<Ûäq #˚XÊs¡T. |ü\T XÊdüHê\qT ãj·T≥ô|{≤ºs¡T. ø±˙ sêe÷\j·T+ Á|ü‘˚´ø£ |üP»\T ` Vü≤$ã* ns¡Ãq »s¡>±\ì |üø£ÿqTqï #·‘·Ts¡TàK düÔ+uÛÑ XÊdüq+ô|’ n+‘·>± <äèw æºô|≥Tº˝Ò<äT. Ä XÊdüHêìï ø±ø£rj·T >∑D|ü‹<˚e⁄ì ~>±H˚ n+<äs¡÷ XÊdüq+ dü÷∫düTÔqï~. ‘êeTT Ç∫Ãq <ëq uÛ≤$düTÔHêïs¡T. n+<äTe\¢ düq‘Y≈£îe÷sY ≈£L&Ü >∑D|ü‹<˚e⁄ì XÊdüqeTì #ÓbÕŒs¡T. n+<äT˝Àì n+XÊ\qT <ÛäsêàìøÏ bes¡÷ $|òüTï+ ø£*–+#·sê<äì XÊdüq+ ‘Ó\TdüTø√yê\qï ≈£î‘·÷Vü≤\+‘√ Hê≈£î |ü+|ü⁄‘·THêïqì ‘Ó*bÕs¡T. XÊdüHêìï düeTÁ>∑+>± n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊqT. eTT–+|ü⁄ 36e |ü+øÏÔ˝À ù|s=ÿq&É+ »]–+~. ª|ü\¢e ≈£î\‹\ø£μ nH˚ |ü<ä+ qqTï n$T‘·+>± Äø£]¸+∫, |ü]XÀ<Ûäq yÓ’|ü⁄ |üs¡T>∑T\T ô|{Ϻ+∫+~. ø±ø£rj·T, #√fi¯, Ç+^¢wüß ø±\e÷q+ Á|üø±s¡+ XÊdüq‘˚~ Áø°.X¯. eTTø£ÿ+{Ï ø±&ÉTe |ü\¢e, bÕ+&É´ sêE\ #·]Á‘·\qT, HÓ\÷¢s¡T ¬>õ{°sY (sê»|üÁ‘·+), |ü\T XÊdüHê\qT eTs√kÕ] 1231 E˝…’ 9 ˝Ò<ë 10. CÒ´wüºe÷dü+ ãVüQfi¯ #·~yêqT. >∑D|ü‹ <˚e⁄ì XÊdüq+>± #Ó˝≤eTDÏ ne⁄‘·Tqï sêe÷\j·T XÊdüHêìï ª|ü\¢e Á|üX¯dæÔμ XÊdüq+>± düŒwüº+ ne÷yêdü´ >∑Ts¡Tyês¡+. #˚XÊqT. eTTø£ÿ+{Ï ø±&ÉTe |ü\¢e e+XÊìøÏ #Ó+~q eT*<˚e⁄ì ø=&ÉT≈£î dæ<ä∆j·T <˚e⁄ìøÏ #Ó+~q <ëq XÊdüq+>± ø±>±, Áø°.X¯. 1277 Hê{Ï <ëqXÊdüq+ ≈£L&Ü Á<ÛäTMø£]+#êqT. XÊdüq+ πøX¯ekÕ«$T düìï~ÛøÏ dü+ã+~Û+∫q~. πøX¯e⁄ì >∑T&ç sêe÷\j·T+>± e÷s¡Ãã&ç+~. n<˚ düÔuÛÑ+˝À eTs√yÓ’|ü⁄ e⁄+~. XÊdüqdüÔ+uÛÑ+ dü]ø=‘·Ô |ü]XÀ<Ûäq≈£î |ü⁄] >=*Œq düq‘Y≈£îe÷sY≈£î <Ûäq´yê<ë\T ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïqT. düq‘Y n_Ûq+<ä˙j·TT&ÉT. ã\+>± e⁄qï|üŒ{Ïø° b+&É≈£î b+&ÉT‘·÷, esê¸qøÏ $<ë´dü+düú\T, $X¯«$<ë´ \j·÷\T, #˚j·Te\dæq |üìì W‘ê‡Væ≤ø£ |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT düq‘Y ≈£îe÷sY e+{Ïyês¡T ‘·&ÉTdüTÔ+&É≥+ e\¢ XÊdüqdüÔ+uÛÑ+˝Àì nø£åsê\T #˚düTÔ+&É&É+ Á|üX¯+dü˙j·T+. ` byÓTàdt s¡÷|ü⁄ #Ó<äTs¡T‘·THêïsTT. ô|’>± düÔ+uÛÑ+ H˚\ô|’ |ü&çb˛sTTq dæú‹˝À e⁄+~. XÊdüqdüÔ+uÛ≤ìï |ü⁄sêedüTÔ Á|ü<äs¡ÙqXÊ\˝À e⁄+∫‘˚ düeTT∫‘·+>± e⁄+≥T+~. ˝Ò<ä+fÒ ø=H˚ï+&É¢ ‘·sê«‘· |ü\¢e Á|üX¯dæÔXÊdüHêìï |ü]o*düTÔqï XÊdüHêìï |ü]o*düTÔqï XÊdüHêìï |ü]o*düTÔqï XÊdüHêìï |ü]o*düTÔqï XÊdüHêìï |ü]o*düTÔqï XÊdüq+ ø£+ø£s¡sêfi¯fl˝À ø£*dæb˛j˚T Á|üe÷<ä+yÓTÆHêkÕ«$T, düq‘Y ≈£îe÷sY yÓTÆHêkÕ«$T, düq‘Y ≈£îe÷sY yÓTÆHêkÕ«$T, düq‘Y ≈£îe÷sY yÓTÆHêkÕ«$T, düq‘Y ≈£îe÷sY yÓTÆHêkÕ«$T, düq‘Y ≈£îe÷sY e⁄+~. ø£qTø£ |ü⁄sêedüTÔ XÊK yês¡T‘·ø£åD+ düŒ+~+∫ ‘·–q #·s¡´\T #˚|ü{≤º*. sêe÷\j·T+ eTT+<äT uÛ≤>∑+˝À $»j·Tq>∑s¡ sêE ¬s+&√ <˚esêj·T\T (Áø°.X¯. 1424`46) sêsTT+∫q XÊdüq+ e⁄+~. XÊdüq+ $]– b˛sTT+~. #·<äe&É+ ø£wüº+. $es¡D : yÓ÷≥T|ü*¢ Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ ∫q>∑+C≤+ eT+&É\+˝À H˚&=ø£ ∫qï Á>±eT+. 36 y˚T ` pHé` 2022 ≥÷]»+ q÷´dt
ø±˙ yÓsTT´ dü+e‘·‡sê\ øÏ+<ä≥ ñ»«\+>± yÓ*–q eTVü‰q>∑s¡+. Hê{Ïù|s¡T leT‘Y y˚fi≤q>∑s¡+. nø£ÿ&É n|üŒ{À¢ »]–q yê´bÕsê\ e\¢ y˚\ es¡Vü‰\T |üqTï\ s¡÷|ü+˝À Ä<ëj·÷ìï Ä]®+∫q q>∑s¡+. yê´bÕs¡+‘√ bÕ≥T Ä<ëj·T+ ô|s¡>∑&É+‘√ uÛ≤s¡rj·T düHê‘·q dü+düÿ è‹ ô|s¡>∑&ÜìøÏ sêE\T ` yê´bÕs¡T\T ‘√&ÉŒ&ܶs¡T. <ëì‘√ <˚yê\j·÷\T ` yê{Ï Ä<Ûës¡+>± ø£fi¯\T $X‚wü+>± n_Ûeè~∆ #Ó+<ësTT. l >∑D|ü‹ Á|üdüqï πøX¯e kÕ«$T >∑T&ç, l Ms¡uÛÑÁ<ä kÕ«$T düìï~Û, Á>±eT<˚e‘·\ >∑Tfi¯ófl b+‘√ ÁbÕeTTK´‘·qT dü+‘·]+#·Tø=HêïsTT. πøX¯ekÕ«$T >∑T&ç˝Àì eT÷\$sê{Ÿ l<˚$ uÛÑ÷<˚$ düVæ≤‘· $wüßíe⁄ $Á>∑Vü≤+ $s¡>=Z≥ºã&ç+~. <ëì‘√ lsêeTTì $Á>∑Vü‰\T Á|ü‹wæ˜+ ∫q+<äTq sêe÷\j·T+>± e÷]b˛sTT+~. yÓ÷≥T|ü*¢ |ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüq+˝À ù|s=ÿqï~, <ëq Á>∑V”≤‘· πøX¯e düìï~Û H˚{Ï sêe÷\j·Ty˚T.
Ç˝≤ e⁄+&É>± yÓ÷≥T|ü*¢ sêe÷\j·T XÊdüHêìï uÛ≤s¡‘· |ü⁄sêedüTÔ XÊK yês¡T ‘=*kÕ]>± 1908˝À qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T. >∑T&çì sêeTTì düìï~Û>± ù|s=ÿq&Éy˚T>±ø£, Ä XÊdüHêìï ø±ø£rj·T #·Áø£e]Ô >∑D|ü‹ <˚e⁄ì~>± sêXÊs¡T. ø±ø£rj·T >∑D|ü‹<˚e⁄ì yÓ÷≥T|ü*¢ XÊdüq+ Áø°.X¯. 1244 dü+e‘·‡sêìøÏ #Ó+~+~. ø±˙ sêe÷\j·T+ |üø£ÿqTqï ª|ü\¢e Á|üX¯dæÔμ XÊdüq+ Áø°.X¯. 1231 Hê{Ï~. >∑D|ü‹ <˚e⁄ì nuÛÑj·TXÊdüHêìø£+fÒ 13 dü+e‘·‡sê\ eTT+<äT sêdæq <ëqXÊdüq+. l eTTø£ÿ+{Ï ø±&ÉTe e+X¯E&Ó’q ª|ü\¢e ≈£î\‹\ø£μ dæ<ä∆j·T <˚e⁄&ÉT >∑D|ü‹ <˚e⁄ì ù|s¡T Á|ükÕÔ$+∫q+<äTq XÊdüqy˚T ø±ø£rj·T Á|üuÛÑTe⁄ U≤‘ê˝ÀøÏ #˚s¡Ãã&ç+~. yêdüÔyêìøÏ |ü\¢e Á|üX¯dæÔ XÊdüq+ô|’ H˚{Ï es¡≈£î ˝À‘·sTTq n<Ûä´j·Tq+ ` $X‚¢wüD »s¡>∑˝Ò<äT. ‘=+&ÉeTHê&ÉT <˚X¯+˝À n+‘·sꓤ>∑eTsTTq ∫‘·÷Ôs¡T, HÓ\÷¢s¡T, Á|üø±X¯+
2e <˚esêj·T <ëq XÊdüq+
õ˝≤¢\T eT]j·TT ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì ø=+‘· uÛ≤>±ìï bÕ*+∫q ªeTTø£ÿ+{Ï ø±&ÉTe |ü\¢e⁄\μ #·]Á‘·qT dü]ø=‘·Ô>± Ä$wüÿ]+#·&É+˝À yÓ÷≥T|ü*¢ dæ<ä∆j·T <˚e XÊdüq+ eTTK´ uÛÑ÷$Tø£qT b˛wædüTÔqï~. Á_{°wt ø±\+˝À s¡÷bı+~q ªHÓ\÷¢s¡T ¬>õ{°sYμ˝À ôd’‘·+ ø±&ÉTe e+X¯ Á|ükÕÔeq ˝Ò<äT. πøe\+
yÓ÷≥T|ü*¢ Ms¡uÛÑÁ<ë\j·T+
sêe÷\j·T+ eTT+<äT >∑s¡T&É •\Œ+ eT*<˚e⁄ì ù|s¡TqTe÷Á‘·y˚T sê»ø°j·T #·]Á‘·˝À sêXÊs¡T. #·]Á‘·qT Á>±eTkÕúsTT qT+∫ |ü⁄qsY ì]à+∫ dü]ø=‘·Ô |ü]XÀ<Ûäq\qT Á|ü#·T]ùdÔ ì»yÓTÆq #·]Á‘· XÊX¯«‘·+>± ì\ã&ÉT‘·T+~. \uÛÑ´yÓTÆq ˝Ò<ë eTTÁ~+∫q #·]Á‘·qT eTs√ø√D+ qT+∫ Ä$wüÿ]ùdÔ n~≈£L&Ü ø=‘·Ô #·]Á‘˚ ne⁄‘·T+~. eTTø£ÿ+{Ï ø±&ÉTe e+XÊìøÏ eT÷\|ü⁄s¡Twüß&ÉT Áø°.X¯. 5e X¯‘êã›+ Hê{Ï Á‹˝À#·q |ü\¢e Á|üuÛÑTe⁄.
(34e ù|J ‘·s¡TyêsTT) dü÷ø£åà •˝≤Œìï H√\+ã •\TŒ\T s¡eTD°j·T+>± eT*#ês¡T. <ë«s¡ã+<Ûë\ •\ŒØ‘·T\T sêÁwüº ≈£L≥ sêE\ <ë«s¡XË’*ì b˛* e⁄Hêïj·Tì #Ó|üŒe#·TÃ. eTTK eT+&É|ü+˝Àì düÔ+uÛ≤\T qTqT|ü⁄>± - Hêp≈£î>± e⁄Hêï.. n+<äT˝À •˝≤Œ\T ˝Òe⁄ eTVü‰eT+&É|ü+˝Àì düÔ+uÛ≤\T ôd’‘·+ kÕ<ë>± e⁄HêïsTT. düT+<äs¡ s¡÷|ü+: n+‘·sê\+ qT+∫ >∑s¡“¤>∑T&ç˝ÀøÏ #·÷ùdÔ dæ<˚∆X¯«s¡ kÕ«$T düT+<äs¡ s¡÷|ü+ kÕø屑·ÿ] düTÔ+~. kÕ«$T yê] ì»s¡÷|ü dü+<äs¡Ùq+ düyÓ÷àVü≤q ø£s¡+>± e⁄+≥T+~. •e⁄&ÉT dæ<äT∆ì s¡÷|ü+˝À <Ûë´qeTTÁ<ä˝À <äs¡Ùq$TkÕÔ&ÉT. dæ<˚∆X¯«s¡kÕ«$T uÛ…’s¡e⁄ì Á|ü‹s¡÷|ü+>± uÛÑ≈£îÔ\T uÛ≤$kÕÔs¡T. düTU≤oqT&Ó’q dæ<˚∆X¯«s¡ kÕ«$T <äs¡Ùq+ n˝ÖøÏø£ Äq+<ëìï ø£\T>∑CÒdüTÔ+~. kÕ«$T ≈£Ls=Ãì <Ûë´q+ #˚düTÔHêï&ÉT. eTTK+˝À <Ûë´qeTTÁ<ä düŒwüº+>± ø£ì|ædüTÔqï~. <Ûë´q+ #˚düTÔqï $<Ûä+>±... dü>∑+ ‘Ó]∫q≥Tº ø£qTï\qT •\TŒ\T m+‘√ H˚s¡TŒ>± eT*#ês¡T. bı&Éyê{Ï eTT≈£îÿ, qTqTô|’q #ÓøÏÿfi¯ófl, ô|<äe⁄\T, >∑&ɶ+.. yÓTT‘·Ô+ eTTU≤s¡$+<ëìï #·ø£ÿ>± r]Ã~<ë›s¡T. Çø£ πøXÊ\+ø£s¡D rs¡T es¡íHêr‘·+. bÕs¡«r|ü‹ >∑+>±<Ûäs¡T&ÉT>± e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT yÓ+Á≥Tø£\ eTT&ç ˇø£ $<Ûä+>±, »{≤s¡a÷{≤\T $|æŒq|ü⁄Œ&ÉT eTs√ s¡ø£+>± •˝≤Œ\qT eT\TkÕÔs¡T. ø±˙ ùV≤e÷e‹ dæ<˚∆X¯«s¡kÕ«$T yÓ+Á≥Tø£\ eTT&ÉT\T ∫Á‘ê‹ ∫Á‘·+>± e⁄+≥÷, ÄX¯Ãsê´ìï ø£*–kÕÔsTT. yÓ+Á≥Tø£\ eTT&ÉT\qT ∫qï∫qï e‘êÔ\T>± #ÓøÏÿ¬s+&ÉT ô|<ä›e‘êÔ\T>± r]Ã-kÕ«$T ‘·\yÓqTø£ ˇø£ #·Áø£+ neT]Ãq≥Tº eT\#·&É+ H√\+ã •\TŒ\ Á|ü‹uÛÑqT #ê≥T‘·Tqï~. yÓT&É˝À e⁄+&Ée\dæq Hê>±uÛÑs¡D+ - Hê>∑bÕeTT ‘·\yÓ+Á≥Tø£\≈£î eTT&çy˚dæq≥Tº>± e⁄+~. eTT&ÉT\ ô|’uÛ≤>∑+˝À ø£bÕ\+ e⁄+~. kÕ«$T yê] πøXÊ\+ø£s¡D m+‘√ _Ûqï+>± e⁄+~. qT<äT{Ïô|’ bÕ|æ≥_fi¯fl e÷~] ÄuÛÑs¡D+ n>∑T|ædüTÔ+~. bÕ|æ≥ _fi¯fl n\+ø£s¡D eTVæ≤fi≤ eT÷s¡TÔ\ •˝≤Œ\+ø£s¡D˝À ø£ì|ædüTÔ+~. $XÊ\yÓTÆq #Óe⁄\≈£î ≈£î+&É˝≤\T ø£\e⁄. •e dæ<äT∆ìøÏ Hê\T>∑T #˚‘·T\THêïsTT. ô|’uÛ≤>∑+˝Àì ≈£î&ç #˚‹˝À Á‹X¯S\+, m&ÉeT #˚‹˝À &ÛÉeTs¡Tø£+ e⁄HêïsTT. øÏ+~ uÛ≤>∑+˝Àì ≈£î&ç#˚sTT nuÛÑj·TeTTÁ<ä˝À e⁄+&É>±, m&ÉeT #˚‹˝À ÁãVü≤àø£bÕ\+ _Ûø£å bÕÁ‘·>± e⁄+~. #˚‘·T\≈£î Hê>±uÛÑs¡D≤\THêïsTT. ø£+sƒêìøÏ _>∑T‘·T>± yÓ+&ç ø£&ç¶ ÄuÛÑs¡D+e⁄+~. eÁ»-yÓ’&ÛÉ÷s¡´ - s¡‘êï\T bı~–q ô|<ä› ø£+sƒ¡Vü‰s¡+ yÓT&É˝À e⁄+~. Ä ÄuÛÑs¡D+ #êfi¯óø£´ XË’*˝À e⁄+~. kÕ«$T yê] j·TCÀ„|üM‘·+ $∫Á‘·+>± e⁄+~. |ü⁄Á¬s\T ø£*–q j·TCÀ„|üM‘êìï kÕ«$T <Ûä]+#ê&ÉT. uÛÑT»+ qT+∫ Hê_Û MT<äT>± q&ÉT+ yÓqTø£ es¡≈£î y˚˝≤&ÉT‘·÷ ø£ì|ædüTÔqï ª|ü⁄Á¬s\ M‘·+μ uÛÑj·T+ >=\T|ü⁄‘·T+~. |ü{°º\ Vü‰s¡+ q&ÉTeTT ô|’uÛ≤>∑+˝À #·T≥Tºø=ì e⁄+~. |ü\T#·{Ï |ü≥Tºã≥º øö|”q+>± e⁄+~. ≈£î&çø±\T øÏ+<ä≈£î C≤s¡$&ç∫ e⁄+&É>±, m&ÉeTø±\T eT&ç∫ô|{Ϻ e⁄+~. ø±fi¯fl≈£î düsê\THêïsTT. dæ<˚∆X¯«s¡kÕ«$T •e*+>∑ bÕq|ü≥º+ |”sƒ¡+ô|’ ≈£Ls=ÃHêï&ÉT. kÕ«$Tyê] ì»s¡÷|ü dü+<äs¡Ùq+ n_Ûùwø£ düeTj·÷˝À¢ e÷Á‘·y˚T ø£\T>∑T‘·T+~. n_Ûùwø£+ nq+‘·s¡+ $X‚wü n\+ø±s¡+˝À dæ<˚∆X¯«s¡Tìï <ä]Ù+#·Tø=qï uÛÑ≈£îÔ\T ‘·qàj·T‘ê«ìøÏ ˝Àqe⁄‘ês¡T. dæ<˚∆X¯«s¡ kÕ«$Tì ‘·ì$rsê <ä]Ù+#·Tø=qï ‘·sê«‘· eTVü‰eT+&É|ü+ ñ‘·Ôs¡ <ë«s¡+ >∑T+&Ü ãj·T≥≈£î edü÷ÔH˚.. m<äTs¡T>± ø±\uÛ…’s¡e kÕ«$T ø£ì|ækÕÔ&ÉT. ø±\e uÛ…’s¡eeT÷]Ô ñ‘·Ôsêq ˇø£ ñbÕ\j·T+˝À ø=\Te⁄Bsê&ÉT. >∑T&ç Á|ü<äøÏåD≈£î yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT <äøÏåD≤q $Hêj·T≈£îì $Á>∑Vü≤+ ∫qï>∑T&ç˝À <äs¡Ùq$TdüTÔ+~. eTVü‰ eT+&É|ü <ë«sê\≈£î m<äTs¡T>± ñ‘·Ôs¡-<äøÏåD ~≈£îÿ˝À¢ ø±\uÛ…’s¡e eT]j·TT $Hêj·Tø£ eT÷]Ô e⁄+&É&É+ $X‚wü+. dæ<˚∆X¯«s¡düìï~Û Á|ü<äøÏåD |üP]Ô #˚düTø=ì, ‘·÷s¡TŒq>∑\ eT+&É|ü+ >∑T+&Ü yÓ[fl‘˚ m<äTs¡T>± <=&˚¶X¯«s¡ <˚yê\j·T+ ø£ì|ædüTÔ+~. <=&˚¶X¯«s¡ >∑T&çøÏ e⁄qï sê‹øÏ{Ïø°\˝À ÁãVü≤à, $wüßíe⁄, •e⁄&ÉT, ≈£îe÷s¡kÕ«$T •˝≤Œ\qT ì\ã&ÉT ø=qï $<Ûä+>± düTeTH√Vü≤s¡+>± eT*#ês¡T. <=&˚¶X¯«sê\j·T <ë«s¡ ã+<Ûë\T-ô|’qTqï ~yÓTà˝À ôd’‘·+ dü÷ø£åà •˝≤Œ\T ø£&ÉTs¡eTD°j·T+>± ø£ì|ækÕÔsTT. >∑s¡“¤>∑T&çô|’ $e÷q •Ks¡+ ˝Ò<äT.
H√\+ã •\ŒXË’*øÏ Á|ürø£ ùV≤e÷e‹
dæ<˚∆X¯«s¡, <=&˚¶X¯«s¡ Ä\j·÷\T |ü&ÉeTs¡ Á|üy˚X¯ <ë«s¡+ ø£*– e⁄+&É>±, eT˝Ò¢X¯«s¡- $s¡TbÕπøåX¯«s¡ >∑T&ÉT\T ‘·÷s¡TŒ ‘·\T|ü⁄\T ø£*–e⁄HêïsTT. $s¡TbÕπøåX¯«s¡ düìï~Û eT+&É|ü+ yÓT≥¢≈£î >∑\ dæ+Vü≤•\Œ |ü{Ϻø£\≈£î Ád”Ô-|ü⁄s¡Twüß\ u§eTà\T #ê˝≤ Äø£s¡¸D°j·T+>± e⁄HêïsTT. yês¡T Ä*+>∑q+ #˚düTø=+≥THêïs¡T. Ä |üø£ÿH˚ e⁄qï e‘êÔ˝À¢ ≈£Ls=Ãqï •euÛÑ≈£îÔ\ ∫qïu§eTà\T ø£\e⁄.eTs√yÓ’|ü⁄ e⁄qï dæ+Vü≤ •\Œ|ü{Ϻø£˝Àì u§eTà\T $_ÛqïØ‹˝À e⁄HêïsTT. ñe÷X¯+ø£s¡T\T |”sƒ¡+ô|’ ≈£Ls=Ãì $Vü≤]+#·&É+ |ü]bÕ{Ï. ø±˙ dæ+Vü≤+ô|’ ≈£Ls=Ãì e⁄+&É&É+ ns¡T<Ó’q~>± ù|s=ÿqe#·TÃ. ñe÷X¯+ø£s¡T\T |”sƒ¡+ô|’ ≈£Ls=Ãqï≥Tº dæ+Vü≤+ ô|’ e⁄Hêïs¡T. Ä dæ+Vü≤+ @qT>∑Tô|’øÏ \+|òæT+∫+~. dæ+Vü≤+<∏ë{ÏøÏ >∑»sêE e+– b˛sTT+~. dæ+Vü‰s¡÷&ÛÉT&Ó’q •ej·T´ yÓqTø£ <ë«s¡ bÕ\≈£îì eT÷]Ô e⁄+~. dæ+Vü≤|ü{Ϻø£≈£î Á|ü<Ûëq s¡÷|üyÓTÆq dæ+Vü≤+‘·\-H√{ÏqT+∫ bı&Éyê{Ï Hê\Tø£ e+|ü⁄\T ‹]–+~. Hê\Tø£‘√ bÕ≥T ˇø£ |üP\ r>∑ ≈£L&Ü n\T¢ø=ì e⁄+~. ‘·sê«‘· ø±\+˝À ªj·÷[ (dæ+Vü≤+ - @qT>∑T ‘·\\T ø£\>∑*dæq s¡÷|ü+)μ >± s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+<ä&ÜìøÏ ªùV≤e÷e‹ dæ+Vü≤‘·\μ ùV≤‘·Te⁄ nsTT e⁄+≥T+~. Á|ü‹ düÔ+uÛ≤ìï ì•‘·+>± |ü]o*+∫ #·÷ùdÔ ‘·|üŒ H√\+ã •\TŒ\ >=|üŒ<äq+ ns¡ú+ ø±<äT. XË’e-yÓ’wüíe >±<∏ä\qT dü÷ø£åà •˝≤Œ\ <ë«sê $e]+#ês¡+fÒ .. Hê{Ï •\TŒ\ #ê‘·Tsê´ìøÏ #˚‘·T˝…‹Ô qeTdüÿ]+#·e\ dæ+<˚. ˇø£ düÔ+uÛÑ+˝À ª*+>√<䓤eμ |òüT{≤ºìï m+‘√ düT+<äs¡+>± eT*#ês¡T. *+>∑+˝À ì\ã&ÉTø=qï ˙\ø£+sƒ¡TìøÏ ÁãVü≤à, $wüßíe⁄ qeTdüÿ]düTÔHêïs¡T. $$<Ûä s¡ø±\ <˚M Á|ü‹eT\T, <˚e⁄fi¯fl•˝≤Œ\T, Ms¡>∑\T¢\T, ô|’ø£|ü⁄Œã+&É\T, n\+ø£s¡D •˝≤Œ\T.. yÓs¡dæ düTe÷s¡T 10 <˚yê\j·÷\≈£î dü]b˛j˚T+‘· •\Œ dü+|ü<ä ùV≤e÷e‹ Á|ü<äs¡ÙqXÊ\˝À #·÷&Ée#·TÃ. (s¡#·sTT‘· #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT)
ãT<ä∆+ X¯s¡D+ >∑#êÃ$T Hê>±s¡T®qTì ø=+&É˝À #ê]Á‘·ø£ $X‚cÕ\T Hê>±s¡T®qTì ø=+&É˝À #ê]Á‘·ø£ $X‚cÕ\T Hê>±s¡T®qTì ø=+&É˝À #ê]Á‘·ø£ $X‚cÕ\T Hê>±s¡T®qTì ø=+&É˝À #ê]Á‘·ø£ $X‚cÕ\T Hê>±s¡T®qTì ø=+&É˝À #ê]Á‘·ø£ $X‚cÕ\T
düTÁ|üdæ<ä∆ uÖ<ä∆ <ës¡Ùì≈£î&ÉT Ä#ês¡´ Hê>±s¡T®qTì ù|s¡T MT<ä yÓ\dæ+<˚ Hê>±s¡T®qTì ø=+&É. Hê>±s¡T®qø=+&É>± Á|üdæ~∆ >±+∫+~. Ç~ #ê]Á‘·ø£ |ü≥ºD+, Á|üdüTÔ‘·+ ˇø£ B«|ü+. XÊ‘·yêVü≤q #·Áø£e]Ô j·T»„Áo XÊ‘·ø£]í Hê>±s¡T®qTì ø√dü+ Áo|üs¡«‘·+ô|’ eTVü‰#Ó’‘·´ ` $Vü‰sê\qT ì]à+#ê&ÉT. Hê>±s¡T®q kÕ>∑sY ìsêàD düeTj·T+˝À ãj·T\Œ&çq Áø°.X¯. 2e X¯‘êã›+ Hê{Ï uÖ<ä∆ •˝≤Œ\T-XÊdüHê\qT »˝≤X¯j·T+ eT<Ûä´ ø=+&Éô|’ >∑\ Á|ü<äs¡ÙqXÊ\˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#ês¡T. á Á|ü<äs¡Ùq XÊ\ Á|ü|ü+#·+˝Àì |ü⁄sêedüTÔ Á|ü<äs¡ÙqXÊ\\ìï{Ï˝Àq÷ n‹ô|<ä› B«|ü Á|ü<äs¡ÙqXÊ\. ãT<äT∆ì$>± uÛ≤$düTÔqï <ä+‘êeX‚wü+, ø£sêíuÛÑs¡D+ Ç+<äT˝À #·÷&É<ä>∑Z$. eTVü‰j·÷q uÖ<ä∆+, Væ≤+<ä÷eT‘ê\≈£î dü+ã+~Û+∫q Ä\j·÷\ neX‚cÕ\T Çø£ÿ&Ée⁄HêïsTT. uÖ<ä∆πøåÁ‘ê\˝À Hê>±s¡T®qTì ø=+&É n‘·´+‘· eTTK´yÓTÆq~. Çø£ÿ&ç uÖ<ä∆ $X¯«$<ë´\j·T+, Äsêe÷\˝À #·<äTe⁄ø√&ÜìøÏ #Ó’Hê, >±+<Ûës¡ (Ä|òüÈìkÕÔHé`U≤+<äVü‰sY), Áo\+ø£ qT+&ç $<ë´s¡Tú\T e#˚Ãyês¡≥. Hê>±s¡T®qTìø=+&É >∑T+≥÷s¡T qT+&ç 147 øÏ.MT., ôV’≤<äsêu≤<äT qT+&ç 194 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À e⁄+~. <ä>∑Zs¡˝Àì ¬s’˝Ò« ùdºwüHé - e÷#·s¡¢ düTe÷s¡T 22 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À e⁄+~. Hê>±s¡T®qTìø=+&É e÷#·s¡¢ eT+&É\+˝À e⁄+~. neTsêe‹ dü÷Ô|ü+ qT+&ç 120 øÏ.MT <ä÷s¡+˝À e⁄+~.
#·]Á‘·: Hê>∑T\T, j·T≈£åî\T yÓTT<ä˝…’q ÁbÕNHê+Á<Ûä C≤‘·T\T á ÁbÕ+‘·+˝À ìedæ+#˚ yês¡T. ÁbÕNq XÊdüHê\˝À á ÁbÕ+‘·+ ù|s¡T Áo|üs¡«‘·+. á ˝Àj·T XÊ‘·yêVü≤q sê»´+˝À ñ+&˚~. BìøÏ <ä>∑Zs¡˝À ôdsƒ¡–] ñ+&˚~. Hê>±s¡T®qø=+&É˝À \_Û+∫q edüTùdqTì XÊdüq+ Á|üø±s¡+ n;Ûs¡ùdqTì ùdHêì •eùd|ü⁄&ÉT ôdsƒ¡–]ô|’ nwüºuÛÑT» kÕ«$T Ä\j·÷ìï ì]à+#ê&ÉT. ôdsƒ¡–] »Hê<äs¡D bı+~q Væ≤+<ä÷ πøåÁ‘·+. Ç~ XÊ‘·yêVü≤qT\ ñ|üsê»<Ûëì. M]˝À ∫e]yê&Ó’q j·T»„Áo XÊ‘·ø£]í Hê>±s¡T®Hê#ês¡T´ì ø√dü+ Áo|üs¡«‘·+ô|’ eTVü‰#Ó’‘·´ $Vü‰sê\qT ì]à+#ê&ÉT. Çø屫≈£î\T Çø£ÿ&É XÊ‘·yêVü≤qT\ kÕeT+‘·T\T>± ñ+&˚yês¡T. M]˝À yêdæw”˜|ü⁄|ü⁄Á‘· Áo#Ûê+‘· eT÷\T&ÉT Hê\T>√ |ü⁄˝Àe÷$ô|’ $»j·÷ìï kÕ~Û+∫ dü«‘·+Á‘· sêC≤´ìï kÕú|æ+#ê&ÉT. á ÁbÕ+‘·+˝À ª$»j·T|ü⁄]μ nH˚ q>∑sêìï ì]à+∫, ‘·eT sê»<Ûëì>± #˚düTø=Hêï&ÉT. q\T>∑Ts¡T Á|üeTTK Çø屫≈£î\˝À Áo#Ûê+‘·eT÷\T&ÉT nX¯«y˚T<Ûä j·÷>∑+ #˚XÊ&ÉT. Çø屫≈£î\ ø±\+˝À Áo|üs¡«‘·+ $»j·T|ü⁄] Áø°.X¯. 200 qT+&ç 300 es¡≈£î eTôVA»«\+>± $\dæ*¢+~. Çø屫≈£î\ ‘·sê«‘· á ÁbÕ+‘êìï |ü\¢e⁄\T bÕ*+#ês¡T. ÁbÕNq |ü\¢e⁄\˝À Ä<äT´&Ó’q dæ+Vü≤es¡à, ‘·q Á|ü‘·´s¡Tú˝…’q ø£<ä+ãT\≈£î kÕj·T+ #˚XÊs¡H˚ HÓ|ü+‘√ Çø屫≈£î e+XÊìï ‘·T<äeTT{Ϻ+∫, uÖ<ä∆πøåÁ‘ê\qT $»j·T |ü⁄]ì <Ûä«+dü+#˚XÊ&ÉT. ø£sêí≥ø£˝Àì ø£<ä+ã e+X¯ kÕú|ü≈£î&Ó’q eTj·T÷s¡X¯s¡à Áo|üs¡«‘êìï ÄÁø£ $T+∫, kÕúes¡+ #˚dæø=ì, ãVü≤‘Yu≤DT\qT »sTT+∫, |ü\¢e⁄\‘√ j·TT<ä∆+ #˚XÊ&ÉT. ‘·sê«‘· |ü\¢e⁄\‘√ dü+~Û#˚düTø=ì Áo|üs¡«‘·+ e<ä*yÓfi≤fl&ÉT. ‘·sê«‘· á ÁbÕ+‘·+˝À $wüßí ≈£î+&çqT\T dü«‘·+Á‘· sê»´+ kÕú|æ+∫ Áø°.X¯.370 qT+&ç 570 es¡≈£î bÕ*+#ês¡T. M] ≈£î\<Ó’e+ Áo|üs¡«‘·kÕ«$T nH˚ ãT<ä∆<˚e⁄&ÉT. Ms¡T $wüßíeT÷]Ô jÓTTø£ÿ ‘=$Tà<äe ne‘ês¡+>± ãT<ä∆<˚e⁄ì Äsê~Û+#ês¡T. ø=+‘· ø±\+ ‘·sê«‘· Hê>±s¡T®qø=+&É ø±ø£rj·TT\ bÕ\q˝ÀøÏ e∫Ã+~. ø±ø£rj·TT\˝À Áb˛\sêE ≈£îe÷s¡T&ÉT uÒ‘·sêE nqTeTø=+&É˝À •yê\ j·÷ìï ì]à+#ê&ÉT. ø±ø£rj·TT\ nq+‘·s¡+ ø=+‘· ø±\+ &Ûç©¢ düT˝≤ÔqT\ bÕ\q˝À e⁄+~. ø=+&ÉM&ÉT sê»<Ûëì>± bÕ*+∫q ¬s&ç¶sêE\ ø±\+˝À á ÁbÕ+‘·+˝À Hê>±s¡T®q–] <äTsêZìï ì]à+∫, yê] sêC≤´ìøÏ #Ó+~q ôd’ìø£kÕúesê\˝À <äøÏåD <äTs¡Z+>± e⁄+#ês¡T. ‘·sê«‘· >∑»|ü‘·T\T Hê>±s¡T®q ø=+&ÉqT eX¯|üs¡#·Tø=ì yê] Á|ü‹ì~Ûì e⁄+#ês¡T. |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT >∑»|ü‹ ø±\+˝À-n‘·ì Á|ü‹ì~Û ÁoHê<∏ä sê»dæ+>∑sêj·T eTVü‰bÕÁ‘·Tì ÄBÛq+˝À ñ+~. Áø°.X¯.1513 qT+&ç 1519 es¡≈£î Áoø£wüí <˚esêj·T\ ø£[+>∑ <ä+&Éj·÷Á‘· »]–+~. ñ<äj·T–]‘√ yÓTT<ä˝…’q á <ä+&Éj·÷Á‘· ø£+<äT≈£Ls¡T, $qTø=+&É, n<ä›+øÏ, ø£e⁄‘ês¡+, ‘·+¬>&É, Hê>±s¡T®qø=+&É, u…\¢+ø=+&É\ es¡≈£î kÕ–+~. Hê>±s¡T®q ø=+&É˝À nj·T´\j·T´, Ms¡uÛÑÁ<äj·T´ nH˚ ùdHê~Û|ü‘·T\qT ìj·T$T+#ê&ÉT. yês¡T Hê>±s¡T®qø=+&ÉqT sê»ø°j·T bÕ\Hê πø+Á<ä+>± #˚XÊs¡T. Hê>±s¡T®qø=+&É ù|s¡T yÓTT<ä{ÏkÕ]>± yê] XÊdüHê\˝À ø£ì|æ+∫+~. 1565 ‘·[flø√≥ j·TT<ä∆+˝À $»j·Tq>∑s¡ |ü‘·q+ ‘·sê«‘·, á <äTs¡Z+ >√˝§ÿ+&É qyêãT\ ÄBÛqyÓTÆq~. ∫e] ≈£î‘·TuŸcÕV”≤ XÊdüHê\ Á|üø±s¡+ Hê>±s¡T®qø=+&É <äTsêZìï H˚{Ï ø£&É|ü õ˝≤¢˝Àì |ü⁄wüŒ–] |”sƒêìøÏ nÁ>∑Vü‰s¡+>± Ç#êÃs¡T. uÖ<ä∆eT‘· neX‚cÕ\T: |ü⁄sê‘·‘·« XÊdüHê\ e\q Ä+Á<Ûä Çø屫ø£ sêE\T Ms¡|ü⁄s¡Twü <ä‘·Ô,
mVüQe\ Áo#Ûê+‘·eT÷\T&ÉT, s¡TÁ<ä|ü⁄s¡Twü<ä‘·Ô yê] ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\T uÖ<ä∆eT‘êìï Ä#·]+∫` Ä<ä]+#ês¡T. <˚yê\j·÷\T ` $Vü‰sê\qT, Çø屫ø£ sêDT\T uÛÑeHêìï, dü÷ÔbÕìï ø£{Ϻ+#ês¡T. sê#·]ø£ ≈£î≥T+u≤˝Òø±ø£ Ç‘·s¡ <Ûäìø£ düuÛÑT´\T ≈£L&Ü <ëq+#˚dæq≥T¢ XÊdüHê\˝À e⁄+~. ñ‘·ÿwüº dæú‹˝À 30 $Vü‰sê\‘√ <äøÏåD uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À n‹ô|<ä› uÖ<ä∆eT‘·πø+Á<ä+>± $sêõ*¢+~. ãVüQÁX¯rj·T, n|üs¡eTVü‰$qôd*j·T $Vü‰sê\T Áo\+ø£˝Àì eTVü‰kÕ+|òæTø£ ‘·~‘·s¡ $uÛ≤>±\≈£î ñ|ü $<ë´\j·÷\T>± e⁄qï≥T¢ XÊdüHê\˝À e⁄+~. ìsêàDø£fi¯ Ä $uÛ≤>±\ XË’*ì b˛*e⁄+~. |ü⁄sê‘·q ‘·$Tfi¯, ˇ&çcÕ ø£[+>∑, >±+<Ûës¡, u…+>±\T, Áo\+ø£, #Ó’Hê qT+&ç e∫Ãq uÖ<ä∆düHê´düT\≈£î $Vü‰sê\THêïsTT. >ö‘·eT ãT<äT∆ì $Vü‰sêìï b˛*e⁄+<äì#Ó|üŒã&˚ eTVü‰$Vü‰s¡ |ü⁄Hê<äT\T ø£qã&ܶsTT. $Vü‰s¡+˝À 5 n+‘·düTÔ\T, 1500 >∑<äT\T ø£\eì #Ó’Hê j·÷Á‹≈£î&ÉT-ªbòÕVæ≤j·THéμ ù|s=ÿHêï&ÉT.
Çø£ÿ&ç eTVü‰ dü÷Ô|ü+ Ç≥Tø£ >√&É\ eT<Ûä´ø±ø£, dü÷Ô|ü+ô|’ Ç≥Tø£\T ù|]à ø£{≤ºs¡T. dü÷ÔbÕìøÏ ô|<ä› |üP\<ä+&É˝≤+{Ï n\+ø±s¡+ e⁄+~. eT÷\ dü÷ÔbÕìï j·TTesêDÏ #Ûê+‹dæ] 3e X¯‘êã›+˝À |ü⁄qsYì]à+∫q|ü⁄&ÉT, Äj·Tø£ düÔ+uÛ≤\T #˚s¡Ãã&ܶsTT. u≤Vü≤´ ÁbÕø±s¡+ ø£Ás¡\‘√ Ç≥Tø£\ eT÷\eT≥º+ô|’ #˚j·Tã&ç+~. dü÷Ô|ü+ 32.3 MT. yê´dü+‘√, 18 MT. m‘·TÔ ø£*–, 4 MT. yÓ&É\TŒ>∑\ Á|ü<äøÏåD≤|ü<∏ä+ ø£*–e⁄+~. y˚T~∏ 1.5MT. m‘·TÔ e⁄+~. Äj·Tø£ y˚~ø£\T Bs¡È#·‘·Ts¡ÁkÕø±s¡+˝À 6.7 X 1.5 MT. ø=\‘·\‘√e⁄HêïsTT.
Væ≤+<ä÷ Ä\j·÷\T: #ê\es¡≈£î Væ≤+<ä÷ neX‚cÕ\T XË’yêìøÏ #Ó+~q$. ˇø£ Ä\j·T+˝Àì XÊdüq+ <˚e⁄&çì eTVü‰<˚e |ü⁄wüŒuÛÑÁ<ä kÕ«$T (•e) nH˚ ù|s¡Te⁄+~. ø±]Ôπøj·T (düÿ+<ä) •˝≤$Á>∑Vü‰\T ¬s+&ÉT Ä\j·÷\˝À<=]ø±sTT. ˇø£ Ä\j·T+˝À Áø°.X¯.278 Hê{Ï XÊdüq+˝À mì$T~ #˚‘·T\ >∑\ <˚e⁄ì $Á>∑Vü≤+ yÓ’wüíe⁄\≈£î #Ó+~q~>± >∑T]Ô+#· ã&ç+~. X¯øÏÔ Äsê<ÛäqqT dü÷∫+#˚ •˝≤$Á>∑Vü≤+ ≈£L&Ü ø£qT>=qã&ç+~.
XÊdüHê\T: Hê>±s¡T®qø=+&É˝À düTe÷s¡T 400 es¡≈£î XÊdüHê\T \_Û+#êsTT. Mì˝À #ê˝≤es¡≈£î <ëq<Ûäsêà\≈£î dü+ã+~Û+∫q$. Ç$ ÁbÕø£‘·, dü+düÿ‘·, ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü\˝À ñHêïsTT. Hê>±s¡T®qø=+&É XÊdüHê\T Ä+Á<Ûä Çø屫≈£î bÕ\q (Áø°.X¯..210-325), uÖ<ä∆ ìsêàD≤\T e~∆
#Ó+<ä&É+ ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT. XÊdüHê\T eTVü‰q>∑s¡ kÕúsTT˝Àì uÖ<Ûä› ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ ÁbÕeTU≤´ìï ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT. #ê˝≤ <˚XÊ\ düHê´düT\T Çø£ÿ&É e⁄qï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~.ˇø£ $Vü‰s¡+˝Àì ˇø£ XÊdüq+, ø±oàsY, >±+<Ûës¡, j·Teq, ñ‘·Ôs¡ ø£qsê, Áo\+ø£ Á|ü»\qT Äq+~+|ü#˚dæq $uÛÑ»´yê&É esêZìøÏ #Ó+~q Ä#ês¡´, ‘˚s¡ yês¡T ìyêdüeTTqï≥T¢ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. XÊdüHê\T, #ê˝≤ <˚XÊ\ Á|ü»\T uÖ<ä∆eT‘·+‘√ dü+ã+<Ûä+ ø£*–e⁄Hêïs¡ì ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT. ÁbÕø£‘·, dü+düÿ‘· uÛ≤wü\T Áu≤V”≤à *|æ yê&çq XÊdüHê\T ø£qã&ܶsTT. á XÊdüHê\T, <äøÏåD uÛ≤s¡‘·<˚X¯ dü+düÿ‘· XÊdüHê\˝À n‹|ü⁄sê‘·q ø±˝≤ìøÏ Áø°.|üP 3 X¯‘êã›+ qT+&ç Áø°.X¯. 4e X¯‘êã›+ es¡≈£î #Ó+~q$. Ç$ uÖ<ë∆ìøÏ, XË’eeT‘· dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q$, ÁbÕe÷DÏø£ dü+düÿ‘·, $TÁ•‘·yÓTÆq dü+düÿ‘· uÛ≤wü˝À ñHêïsTT. |ü•ÃeT <˚X¯ sêE\ Á|üuÛ≤e+e\q dü+düÿ‘· XÊdüHê\T yê´|æÔ #·+<ësTT |ü•ÃeT ø£åÁ‘·|üsêE\≈£î Ä+Á<Ûä Çø屫≈£î sê»\ eT<Ûä´ $yêVü≤ dü+ã+<Ûë \THêïj·Tì s¡TÁ<ä|ü⁄s¡Twü<ä‘·Ô ø±\+ Hê{Ï XÊdüq+ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. Äj·Tø£ düÔ+uÛ≤\ô|’ XÊdüq+ Á|üø±s¡+ Çø屫≈£î sêE Ms¡|ü⁄s¡Twü<ä‘·Ô (Áø°.X¯. 250-275 ) ≈£î ãVüQuÛ≤s¡´\Tqï≥T¢, yê]˝À ˇø£s¡T s¡TÁ<ä<Ûës¡uÛÑ{≤º]ø£- ñ»®sTTì sê»≈£îe÷] nì ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
Á^≈£î - s√eTT dü+ã+<Ûë\T: Hê>±s¡T®q ø=+&É˝À \_Û+∫q ø=ìï •˝≤Œ\T, HêDÒ\T‘√ Hê>±s¡T®qø=+&É≈£î Á^≈£î-s√eTT‘√ >∑\ dü+ã+<Ûë\ qT dü÷∫düTÔHêïsTT. s√eTHé HêD≤\T Á|ü‘˚´ø£+>± s√eTHé Ĭs’(Áø°.X¯.16-37) Hê{Ï$, bòÕd”ºHê ~ m\¶sY (Áø°.X¯.141), Ä+{Àìj·Tdt |üj·Tdt ø±\+ Hê{Ï ˇø£ HêD…+ <=]ø±sTT. M{Ïe\q Á^≈£î-s√yéT yêDÏ»´ dü+ã+<Ûë\T+&˚eì ‘Ó\TdüTÔ+~. Hê>±s¡T®qø=+&É sê»uÛÑeq düú\+˝À ‘˚*ø£bÕ{Ï >∑&ɶ+, ns¡∆q>∑ï+>± e⁄+&ç, |üø£ÿH˚ Á<ëø£ås¡dü |”bÕ‘√ ‘ê>∑&ÜìøÏ yê&˚ ø=eTTà yê&ÉT‘·Tqï &ÉjÓ÷ìj·Tdt •\Œ+ ø£ì|æ+∫+~.
Ä#ês¡´ Hê>±s¡T®qT&ÉT (nX¯«|òüTÀwüß&ÉT) (Áø°. X¯. 150-250) Á|üdæ~∆ >±+∫q uÖ<ä∆ <Ûäs¡à ‘ê‹«≈£î&ÉT. Ä#ês¡´ ø£ìwüÿ #·Áø£e]Ô düeTø±*≈£î&ÉT. eTVü‰j·÷q uÖ<ä∆ eT‘êìï Á|üe∫+#ê&ÉT. ªeTVü‰j·÷qμ e÷<Ûä´$Tø£ dü÷Á‘ê\qT Hê>±s¡T®qT&ÉT s¡∫+#ê&ÉT. á e÷<Ûä´$Tø£ ‘·‘·«eTT #Ó’Hê <˚XÊìøÏ eT÷&ÉT Á>∑+<∏äeTT\T (düTHé \THé) >± yê´|æÔ #Ó+~+~. Ä#ês¡´ Hê>±s¡T®qT&ÉT eTVü‰j·÷q+ $X‚wü yê´|æÔ #Ó+<ä{≤ìøÏ ø±s¡≈£î&ÉT. q\+<ë $X¯«$<ë´\j·TeTT˝À uÀ~Û+#ê&ÉT. CÀ&√ wæ+wüß uÖ<ä∆ <Ûäs¡à $uÛ≤>±ìøÏ Ä<äT´&ÉT. Hê>±s¡T®ìì ¬s+&Ée ãT<äT∆&Éì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. Hê>±s¡T®qT&ÉT u≤\´+˝ÀH˚ düq´dæ+∫ Væ≤+<ä÷ ‘·‘·« XÊÁkÕÔìï ÄuÛÑ´dæ+#ê&ÉT. Ä ‘·sê«‘· uÖ<ä∆ eT‘êìï d”«ø£]+#ê&ÉT. y˚<äXÊÁdüÔeTT\˝À bÕ+&ç‘·´eTT dü+bÕ~+∫, uÖ<ä∆eTT |ü≥¢ Äø£]¸‘·T&Ó’ q\+<ë #˚sê&ÉT. Á|üU≤´‘· Ä#ês¡T´&ÉT sêVüQ\uÛÑÁ<ä e<ä› •wü´]ø£eTT #˚dæ q\+<ë˝ÀH˚ n#ês¡T´ì>± |ü\T dü+e‘·‡sê\T uÀ~Û+#ê&ÉT. |æ<ä|ü ø£cÕíqB ˝Àj·T˝Àì Áo|üs¡«‘·+ #˚] dæús¡|ü&ܶ&ÉT. <ä>∑Zs¡˝Àì <Ûëq´ø£≥ø£eTT˝Àì $X¯«$<ë´\eTT˝À eTTK´ n#ês¡T´ì>± ùde #˚XÊ&ÉT. Hê>±s¡T®qTì n_ÛÁbÕj·TeTT Á|üø±s¡eTT ãT<ä∆ uÛÑ>∑yêqT&˚ e÷<Ûä´$Tø£ |ü<ä∆‹øÏ ø±s¡D uÛÑ÷‘·T&ÉT.ø£\T|üVü≤D n_ÛÁbÕj·T eTTqT ã{Ϻ Hê>±s¡T®qT&ÉT yÓTT>∑Z*|ü⁄‘·Ô ‹dü‡ yês¡düT&ÉT, e÷<Ûä´$Tø£ |ü<ä∆‹˝À ãT<äT∆ì eTÚ*ø£ uÀ<Ûä\qT |ü⁄qs¡TJ®eqeTT #˚dæq eTVü≤˙j·TT&ÉT.
(uÛ≤s¡rj·T |ü⁄sê‘·‘·« düπs«ø£åD yê] k»q´+‘√)
zs¡T>∑\T¢ qT+&ç Vü≤+|”<ëø± zs¡T>∑\T¢ qT+&ç Vü≤+|”<ëø± zs¡T>∑\T¢ qT+&ç Vü≤+|”<ëø± zs¡T>∑\T¢ qT+&ç Vü≤+|”<ëø± zs¡T>∑\T¢ qT+&ç Vü≤+|”<ëø± zs¡T>∑\T¢ qT+&ç Vü≤+|”<ëø± zs¡T>∑\T¢ qT+&ç Vü≤+|”<ëø± Ábı. ø=ø=ÿ+&É $»j·Tu≤ãT Ábı. ø=ø=ÿ+&É $»j·Tu≤ãT Ábı. ø=ø=ÿ+&É $»j·Tu≤ãT Ábı. ø=ø=ÿ+&É $»j·Tu≤ãT Ábı. ø=ø=ÿ+&É $»j·Tu≤ãT
Vü≤]Vü≤s¡ eT]j·TT n‘·ì ‘·eTTà&ÉT ãTø£ÿ ø±ø£rj·T #·Áø£e]Ô Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTì e<ä› ø√XÊ~Ûø±s¡T\T>± |üì#˚XÊs¡T. 1323e dü+e‘·‡s¡eTT˝À zs¡T>∑\T¢ |ü‘·qeTT ‘·s¡Tyê‘· á >=\¢ k˛<äs¡T *<ä›s¡÷ ø£+|æ*øÏ b˛sTT nHÓ>=+~ dü+düúqeTT˝À #˚sês¡T. eTVü≤eTà<é _Hé ‘·T>∑¢ø˘ Áø°.X¯. 1326˝À ø£+|æ*ì »sTT+∫q|ü⁄&ÉT M]<ä›s¡÷ ã+BÛ\T>± &Ûç©¢ ‘·s¡*+#·ã&ܶs¡T. <ë]˝À uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq >±* <äTe÷s¡+ e∫à ôd’ì≈£î\T, ãB\T #Ó˝≤¢#Ó<äs¡j·÷´s¡T. k˛<äs¡T*<ä›s¡T e÷Á‘·eTT bÕ]b˛ø£ ˇø£ #Ó≥Tº øÏ+<ä ≈£Ls√Ãì e⁄+&É>±, düT˝≤ÔqT >∑eTì+∫ yê]ì Á|ü•ï+#·>± yê]∫Ãq düe÷<ÛëHêìøÏ dü+‘·dæ+∫ yê] &Ûç©¢ <äsê“s¡T˝À kÕúq$T#êÃ&ÉT. k˛<äs¡T*<ä›s¡÷ ÇkÕ¢+ eT‘êìøÏ e÷s¡Ãã&ܶs¡T. ø£+|æ*˝À eTTdæ¢+ bÕ\≈£î&Ó’q e÷*ø˘ qsTTãT |ü≥¢ e´‹πsø£‘· ô|\T¢_øÏ sê»´eTT #˚C≤]b˛>± $|ü¢yêìï nD∫y˚j·TT≥≈£î ‘·T>∑¢ø˘ Vü≤]Vü≤s¡, ãTø£ÿsêj·T\qT |ü+bÕ&ÉT. nqï<äeTTà\T ø£+|æ*ì kÕ«BÛq|üs¡#·Tø=Hêïs¡T. l $<ë´s¡D´ kÕ«$T uÛÀ<äq˝‘√ ‹]– Væ≤+<ä÷ eT‘·eTT d”«ø£]+∫ &Ûç©¢ düT˝≤ÔHéqT m~]+∫ $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï kÕú|æ+#ês¡T.
$»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï Hê\T>∑T sê»e+XÊ\T bÕ*+#ês¡T. n$.. dü+>∑eT (Áø°.X¯. 1336`1485),kÕfi¯óe (1486 ` 1505), ‘·Tfi¯ó e (1505`1570), ns¡M{Ï (Áø°.X¯. 1570` 1646) e+XÊ\T. yê] |ü]bÕ\Hê ø±\+˝À kÕVæ≤‘·´+, yêdüTÔ, •\Œ+ yÓTT<ä˝…’q ø£fi¯\T m+‘· >±H√ n_Ûeè~∆ #Ó+<ësTT. B+‘√ $»j·Tq>∑s¡ sêE\≈£î #·]Á‘·˝À Á|üeTTK kÕúq+ \_Û+∫+~. $»j·Tq>∑s¡ bÕ\Hê ø±\+˝À nH˚ø£ eT+~ $<˚o j·÷Á‹≈£î\T yê] sê»<Ûëì Vü≤+|æì dü+<ä]Ù+∫ n+~+∫q $esê\T, Ä ø±\+˝À s¡∫+∫q Á>∑+<∏ë\T, sêE\T y˚sTT+∫q XÊdüHê\T $»j·Tq>∑s¡ #·]Á‘·qT ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT. sê»ø°j·T #·]Á‘·: dü+>∑eT e+X¯+: dü+>∑eT e+X¯+˝À Vü≤]Vü≤s¡sêj·T\T (Áø°.X¯. 1336 `1356), ãTø£ÿsêj·T\T (1356`1377), yÓTT<ä{Ï <˚esêj·T\T (1406`22), ¬s+&√ <˚esêj·T\T, (1426`1446) $s¡÷bÕø£å sêj·T\T (1465` 1485) yÓTT<ä˝…’q bÕ\≈£î\THêïs¡T. kÕfi¯óe e+X¯+: kÕú|ü≈£î&Ó’q kÕfi¯óe qs¡dæ+Vü≤, ‹eTàsêE, ÇeTà&ç qs¡dæ+Vü≤ yÓTT<ä˝…’qyês¡T ø=~› ø±\+ bÕ*+#ês¡T.
‘·Tfi¯óe e+X¯+: ‘·Tfi¯óe qs¡düHêj·T≈£î\T kÕú|æ+∫q á e+X¯+˝À Ms¡ qs¡düHêj·T≈£î\T (1505`1509), lø£èwüí<˚esêj·T\T (Áø°.X¯. 1509`1529), n#·T´‘·sêj·T\T (1529`42), dü<ë•esêj·T\T (1542`1570) Á|üeTTKT\T. lÁøÏwüí<˚esêj·T\T: (1509`1529): $»j·Tq>∑s¡ bÕ\q ø±\+˝À sêE\T, yê] ñ<√´>∑T\T ‘·{≤ø±\T, ø±\Te\T Á‘·$«+∫, e´ekÕj·÷ìøÏ ˙{Ï kÂø£sê´\T ø£*Œ+#ês¡T. es¡Ôø£ yê´bÕs¡+, <˚oj·T, $<˚o yêDÏC≤´ìøÏ eT+∫ Áb˛‘ê‡Vü≤+ ø£*Œ+#ês¡T. yÓTÆ˝≤|üPsY, |ü⁄*ø±{Ÿ, yÓ÷≥T|ü*¢ yÓTT<ä˝…’q πse⁄\T $<˚o yêDÏC≤´ìøÏ eTTK´ πø+Á<ë\T>± ñHêïsTT. $»j·Tq>∑s¡ sê»´ Ä]úø£ kÂwüºyêìï s¡C≤ø˘, ù|dt, q÷´ìCŸ e+{Ï $<˚o j·÷Á‹≈£î\T e]í+#ês¡T. uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï bÕ*+∫q >=|üŒ sêE˝À¢ lÁøÏwüí<˚esêj·T\T ˇø£s¡T. lÁøÏwüí<˚esêj·T\T b˛s¡TÃ^düT yê]‘√ dü+~Û #˚düT≈£îì n•«ø£ <äfi≤ìï |ü{Ïwüº+ #˚XÊ&ÉT. nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\qT »sTT+∫ $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï $düÔ]+#ê&ÉT. $»j·÷\≈£î >∑Ts¡TÔ>± dæ+Vü‰#·\+, bı≥÷ïs¡T˝À¢ $»j·TdüÔ+uÛ≤\T y˚sTT+#ê&ÉT. lÁøÏwüí<˚esêj·T\T ‘Ó\T>∑T˝À ÄeTTø£Ôe÷\´<ä ($wüßí∫rÔj·T+), dü+düÿè‘·+˝À eT<ë\dü #·]Á‘·, C≤+ãer |ü]Dj·T+, dü‘·´e<Ûä÷ |ü]Dj·T+ e+{Ï Á>∑+<∏ë\qT s¡∫+#ê&ÉT. ÁøÏwüí<˚esêj·T\T nH˚ø£ eT+~ ø£e⁄\qT b˛wæ+∫ Ä+Á<Ûä uÛÀ», Ä+Á<Ûä |æ‘êeTVü≤, kÕVæ≤r düeTsê+>∑D kÕs¡«uÛÖeT e+{Ï _s¡T<äT\T bı+<ë&ÉT. Äj·Tq kÕVæ≤r >√wæº »]ù| Á|ü<˚XÊìï uÛÑTeq $»j·T+ nì, n‘·ì ÄkÕúq+˝Àì 8 eT+~ Á|üeTTK ø£e⁄\qT nwüº~>∑ZC≤\ì n+{≤s¡T. kÕVæ≤‘·´+: $»j·Tq>∑s¡ bÕ\Hêø±\+˝À Á|ü<Ûëq+>± dü+düÿè‘·+, ‘Ó\T>∑T, ø£qï&É uÛ≤wü˝À¢ q÷‘·q kÕVæ≤‘·´ düèwæº »]–+~. lÁøÏwüí
<˚esêj·T\ ø±\+˝À nwüº~>∑Z» ø£e⁄\T ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìøÏ mq˝Òì ùde #˚XÊs¡T. n+<äT˝À n\¢kÕì ô|<ä›q s¡∫+∫q eTqT#·]Á‘·, q+~ ‹eTàq bÕ]C≤‘ê|üVü≤s¡D+, e÷<äj·T>±] eT\¢q sê»X‚Ks¡ #·]Á‘·+, |æ+>∑[ dü÷s¡q ø£fi≤|üPs√í <äj·T+, Á|üuÛ≤er Á|ü<äT´eTï+, sê|òüTe bÕ+&ÉMj·T+, sêeTsê» uÛÑ÷wüDT&ÉT (uÛÑ≥TºeT÷]Ô) Vü≤]X¯Ã+Á<√bÕU≤´q+, nj·T´\sêE sêeTuÛÑÁ<äT&ÉT sêeTuÛÑÁ<äT&ÉT sêe÷uÛÑT´<äj·T+, <Ûä÷s¡®{Ï lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«s¡ eTVü‰‘·à´+, lø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«s¡ X¯‘·ø£+, ‘ÓHê* sêeTÁøÏwüßí&ÉT bÕ+&ÉTs¡+>∑ eTVü‰‘·à´+, ñ<ä“{≤sê<Ûä´ #·]Á‘·, |òüT{Ïø±#·\ eTVü‰‘·«´+ yÓTT<ä˝…’q$ Á|üeTTKyÓTÆq$. kÕfi¯óe qs¡dæ+Vü≤ ø±\+˝À |æ\¢\ eTiÏ¿ |æqMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT yêDÏ HêsêDÏ, C…’$Tì uÛ≤s¡‘·+, X¯è+>±s¡ XÊ≈£î+‘·\+, ‘êfi¯flbÕø£ nqïe÷#ês¡T´\T.. eTTô|’Œ ¬s+&ÉTy˚\ ø°s¡Ôq\T sêXÊs¡T. Áb˛\T>∑+{Ï #Óqï eT+Á‹, qs¡dæ+Vü≤ |ü⁄sêD+, u≤\uÛ≤s¡‘·+. q+~ eT\¢j·T´ eT]j·TT |òüT+≥ dæ+>∑q »+≥ø£e⁄\T. Ms¡T sêdæq Á>∑+<∏ë\T ` esêVü≤|ü⁄sêD+, Á|üuÛÀ<Ûä #·+Á<√<äj·T+. $»j·Tq>∑s¡ j·TT>∑+ Ä+Á<Ûä uÛ≤cÕ #·]Á‘·˝À dü«s¡í j·TT>∑eTì ø°s¡Ô+|üã&ç+~. Á<ë$&É, ø£sêíÁ{≤+<Ûä <˚XÊ\qT bÕ*düTÔqï $»j·Tq>∑sêBX¯ó\T <˚X¯uÛ≤wü\+<äT ‘Ó\T>∑T ˝…dü‡ nì Ä+Á<ÛäuÛ≤cÕ #·]Á‘·˝À $»j·Tq>∑s¡ ÄkÕúHêìøÏ Á|ü‘˚´ø£ kÕúq+ ñ+~. lHê<Ûäø£$ düs¡«uÛÖeTT&ÉT, Ä+Á<ÛäuÛ≤cÕ $»j·T<Ûä«»+ Á|ü‹wæº+∫, Ä+Á<ÛäyêDÏøÏ ø£qø±_Ûùwø£+ #˚sTT+∫Hê&ÉT. <˚yê\j·÷\ ìsêàD+: $»j·Tq>∑s¡ bÕ\q˝À <äøÏåD <˚X¯+ n+‘·≥ $]$]>± Ä\j·T ìsêàD+ »]–+~. kÕÁe÷»´ yÓ’uÛÑyêìøÏ, ◊X¯«sê´ìøÏ Hê{Ï Ä\j·÷\T ì<äs¡ÙHê\T>± e⁄+&˚$. sê»´+ ‘=*<äX¯˝À¢ì Ä\j·÷˝À¢ #êfi¯óø£´ XË’* düŒwüº+>∑± ø£ìŒdüTÔ+~. Áø£eT+>± #√fi¯XË’*, kÕ+Á|ü<ëj·÷\T #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. düT$XÊ\yÓTÆq ÁbÕ+>∑D+˝À m‘Ó’Ôq >√|ü⁄sê\‘√ ÁbÕø±sê\ eT<Ûä´ >∑+;Ûs¡ $e÷Hê\‘√ <˚M Ä\j·T+‘√ s¡+>∑, ø£fi≤´D eT+&ÉbÕ\‘√ $»j·Tq>∑sê\j·T+ düsê«+>∑ düT+<äs¡+>± s¡÷bı+~+~. kÕ<Ûës¡D+>± Hê{Ï eT+&ÉbÕ\T $XÊ\+>± e⁄+&ç, düVü≤Ádü düÔ+uÛÑ eT+&ÉbÕ\T>± Á|üdæ~∆ #Ó+~HêsTT. á düÔ+uÛ≤\qT @ø£ •\˝À yê´fi¯ ÄX¯«s¡T&ÉT˝…’q jÓ÷<ÛäT\T düÔ+uÛÑ+ qT+&ç yÓ*øÏ <äTeTT≈£î‘·THêïsê nqï≥T¢>± eT*#˚yês¡T. $»j·Tq>∑s¡ Ä\j·÷˝À¢ m≈£îÿe uÛ≤>∑+ sê»<Ûëì q>∑s¡+ (Vü≤+|æ) ˝ÀH˚ ñHêïsTT. yê{Ï˝À $s¡÷bÕø£å, $sƒ¡\, Vü‰»s¡sêe÷\j·÷\T Á|üdæ<ä∆yÓTÆq$. Ä+Á<Ûä <˚X¯+˝À |ü⁄wüŒ–], ‘ê&ç|üÁ‹, ˝ÒbÕøÏå, #·+Á<ä–], ô|qT>=+&É yÓTT<ä˝…’q ÁbÕ+‘ê\˝À ≈£L&Ü $»j·Tq>∑s¡ bÕ\≈£î\T ì]à+∫q Ä\j·÷\THêïsTT. $»j·Tq>∑sêBÛX¯ó\T ‹s¡T|ü‹, lXË’\+, ø±fi¯Vü≤dæÔ Ä\j·÷\≈£î >√|ü⁄sê\T ì]à+#ês¡T. nôVA_\+, e÷sêÿ|ü⁄s¡+, dæ+Vü‰#·\+˝À eT+&ÉbÕ<äT\qT ì]à+∫Hês¡T. Vü≤»s¡sêe÷\j·T ≈£î&Ü´\ô|’ sêe÷j·TD >±<Ûä\qT, •˝≤Œ\qT #ÓøÏÿ+#ês¡T. $»j·Tq>∑s¡ Ä\j·T yêdüTÔ≈£î $sƒ¡˝≤\j·T+ eT≈£î≥ÁbÕj·T+. Ç+<ä* ø£˝≤´D eT+&É|ü+˝À dü|üÔ$uÛ≤>±\T>± eT\∫q @ø£•˝≤ düÔ+uÛ≤\T, dü|üÔ dü«sê©qT‘êsTT. á eT+&ÉbÕìøÏ m<äTs¡T>± sê‹s¡<Ûä+ ñ+~. á s¡<∏ä+‘√ bÕ≥T $Hêj·Tø£, \øÏåà qs¡dæ+Vü≤ $Á>∑Vü‰\T ˇπø •\˝À #ÓøÏÿq ô|<ä› •˝≤Œ\THêïsTT.
‘·[flø√≥ j·TT<ä∆+ ` 1565: BH˚ï s¡ø£ÿdæ ` ‘·+–&ç ˝Ò<ë ã{Ïï Vü≤{Ϻ ˝Ò<ë uÛÀ>±|üPsY j·TT<ä∆+ nì |æ\TkÕÔs¡T. á j·TT<ä›+‘√ $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ |ü‘·qyÓTÆ+~. lÁøÏwüí<˚esêj·T\ nq+‘·s¡+ sêE˝…’q n#·T´‘·sêj·T\T, dü<ë•e sêj·T\ ø±\+˝À lÁøÏwüí<˚esêj·T\ n\T¢&Ó’q
ø±ø£rj·T q+~
ns¡M{Ï sêeTsêj·T\T yêdüÔe n~Ûø±sêìï #Ó˝≤sTT+#˚yê&ÉT. sêeTsêj·T\T ãVü≤à˙ kÕÁe÷»´ $∫Ãqï+ <ë«sê @s¡Œ&çq ;sêsY, ;<äsY, >√˝§ÿ+&É, nVü≤à<éq>∑sY, ;C≤|üPsY sêC≤´\ n+‘·s¡Z‘· e´eVü‰sê˝À¢ CÀø£´+ #˚düT≈£îH˚yê&ÉT. BìøÏ Á|ü‹>± yê{Ï˝Àì Hê\T>∑T sêC≤´\T ≈£L≥$T>± @s¡Œ&ç $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´+ô|’ <ë&ç #˚XÊsTT. á j·TT<ä∆+˝À sêeTsêj·T\T eTs¡DÏ+#ê&ÉT. eTTdæ¢+ ôd’Hê´\T $»j·Tq>∑sêìï <√#·T≈£îì, <Ûä«+dü+ #˚XÊsTT. dü<ë•esêj·T\T j·TT<ä∆ s¡+>∑+ qT+∫ bÕ]b˛j·÷&ÉT. (n‘·qT 1570˝À eTs¡DÏ+#·&É+‘√ ‘·Tfi¯óe e+X¯ bÕ\q n+‘·yÓTÆ+~.) sêø±dæ ` ‘·+>∑&ç j·TT<ä∆ <äTsê«s¡Ô $»j·T q>∑sêìï Á~>±“¤+‹˝À eTT+#Ó‹Ô+~. j·TT<ä∆+˝À #êe⁄ ‘·|æŒ+#·Tø=ì bÕ]b˛sTTq ns¡M{Ï ‹s¡TeT\sêj·T\T $»j·T q>∑sêìï s¡øÏå+#·&É+ nkÕ<Ûä´eTH˚ uÛ≤e+‘√ n#·{Ï <ÛäqsêX¯ó \qT 1550 @qT>∑T\ô|’ HÓøÏÿ+∫ dü<ë•e sêj·T\‘√ n+‘·:|ü⁄s¡ »q+‘√ ô|qTø=+&É≈£î ‘·s¡*Hê&ÉT. $»j·Tq>∑s¡+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ n<äèX¯´yÓTÆq s¡ø£åD ˝Òø£b˛sTT+~.
Ç~ Á>∑Væ≤+∫ düMTbÕsêD≤´\ qT+&ç #Ó+#·T, y˚T ` pHé` 2022 ≥÷]»+ q÷´dt Vü≤C≤]sêeT >∑T&ç˝À •\Œdü+|ü<ä ≈£îs¡Tu≤~ <√|æ&û >±+Á&ÉT <ë&ç #˚dæ Á|ü»\qT <√#·T≈£îHêïs¡T. nq+‘·s¡+ $»jÓ÷‘ê‡Vü≤+‘√ eTTdæ¢+ ôd’Hê´\T q>∑s¡+˝À Á|üy˚•+∫, Äs¡Te÷kÕ\ bÕ≥T q>∑sêìï |ü]düs¡ Á>±e÷\qT <√#·Tø=ì q>∑s¡+˝Àì sê» Á|ükÕ<ë\qT Á|ü<Ûëq ìsêàD≤\qT <Ûä«+dü+ #˚XÊsTT. eTTdæ¢+ <äTsê>∑‘ê\qT ¬ø’|ò”j·T‘·T\ e+{Ï kÕúìø£ #·]Á‘·\T $|ü⁄\+>± e]ídüTÔHêïsTT. ns¡M{Ï e+X¯+: sêeTsêj·T\ eTs¡D+‘√ n‘·ì k˛<äs¡T&ÉT ‹s¡TeT\ sêj·T\T ô|qT>=+&É≈£î bÕ]b˛sTT dü«‘·+Á‘· ns¡M{Ï e+X¯ bÕ\q ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. á e+X¯+˝À yÓTT<ä{Ï, ¬s+&√, eT÷&√ ls¡+>∑sêj·T\T, yÓTT<ä{Ï, ¬s+&√ y˚+ø£f|ü‹sêj·T\T ‘·~‘·s¡T\T bÕ*+#ês¡T.
sêDÏ s¡TÁ<äeT <˚$
¬s+&√ ãTø£ÿsêj·T\ y˚T¬s&ç¶|ü*¢ <äX¯e+<ä XÊdüq+ ` 1888 eT<ÛäTs¡: (Áø°.X¯. 1565`1739) ÁbÕNq bÕ+&É´ <˚X¯y˚T sêj·T\Hê{Ï eT<ÛäTs¡ sê»´+. n+<äT˝À H˚{Ï eT<ÛäTs¡, sêeTHê<Ûä|ü⁄s¡+, ‘·Ts¡q˝Ò«*, ‹s¡T#·THê|ü*¢, ø√j·T+ã‘·÷Ôs¡T, ùd\+ õ˝≤¢\T, ‹s¡Tyêq÷ÿs¡T˝À ø=+‘·uÛ≤>∑+ ø£*dæ e⁄+&˚$. eT<ÛäTs¡ sê»´kÕú|üqqT >∑T]+∫ ˇø£ ◊‹Vü≤´+ e⁄+~. bÕ+&É´ sêE\ qT+&ç eT<ÛäTs¡qT »sTT+∫q ùdHêì Hê>∑eT˙&É÷ ø£èwüí sêj·T\qT ~Ûø£ÿ]+∫ dü«‘·+Á‹+#ê&ÉT. Hê>∑eT ø=&ÉT≈£î $X¯«Hê<ÛäT&ÉT Hê>∑eTqT »sTT+∫ ã+B>± |ü≥Tº≈£î sê>± sêj·T\T dü+‘·dæ+∫ eT<ÛäTs¡ sêC≤´ìï $X¯«Hê<ÛäTì øÏ∫ÃHê&ÉT nì ø£<∏ä. n+fÒ ÁøÏwüísêj·T\ ø±\+˝ÀH˚ $X¯«Hê<∏äT&ÉT eT<ÛäTs¡ sê»´+ kÕú|æ+∫Hê&Éì Ä ø£<∏ä kÕsê+X¯+. BìøÏ #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûës¡+ ˝Ò<äT. $X¯«Hê<∏äT&ÉT n#·T´‘· sêj·T\ ø±\+˝À ‘ê+ã÷\ø£s¡+&ÉyêVæ≤>± ñqï≥T¢ XÊdüq kÕø£å´+ e⁄+~. ãVüQXÊ n#·T´‘·ì n_Ûe÷q+‘√ $X¯«Hê<ÛäT&ÉT #√fi¯ eT+&É\+˝À neTs¡Hêj·TT&Ó’ e⁄+{≤&ÉT. ‘·s¡Tyê‘· dü<ë•e⁄ì ø±\+˝À <äøÏåD <˚X¯ <ä+&Éj·÷Á‘· q&ç|æq sêeT sêE $sƒ¡\T\≈£î kÕj·T|ü&ç sêeTsêj·T\ n_Ûe÷q+ bı+~ ‹s¡Tyê&É bÕ\≈£î˝…’q≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~. Áø°.X¯. 1564 es¡≈£î $X¯«Hê<ÛäTì bÕ\q kÕ–+~. nq+‘·s¡+ n‘·ì ø=&ÉT≈£î ÁøÏwüí|üŒ bÕ\≈£î&Ó’ sêø±dæ >∑+&ç j·TT<ä∆+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT. j·TT<ë∆q+‘·s¡+ ‹s¡TeT\ sêj·T\ Çø£ÿ≥Tº\T, ìdü‡Vü‰j·T‘· neø±X¯+>± rdüTø=ì HêeTe÷Á‘·+>± n‘·ìøÏ ˝Àã&ç ø£|üŒ+ #Ó*¢dü÷Ô dü«‘·+Á‘·+>± e´eVü≤]+|ükÕ–Hê&ÉT. n+<äT#˚ Áø°.X¯. 1565˝À ø£èwüí|üŒ Hêj·T≈£î&˚ eT<ÛäTs¡ sê»´+ kÕú|æ+∫Hê&Éì #Ó|üŒe#·TÃ. ÁøÏwüí|üŒ ≈£îe÷s¡T&ÉT Ms¡|üŒ Hêj·T≈£î&ÉT (1572`96) ¬s+&√ y˚+ø£≥|ü‹ sêj·T\ô|’ ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚dæ e\¢+ ø√≥ j·TT<ä∆+˝À |üsê»j·T+ bı+~q≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~. Ms¡|üŒ nq+‘·s¡+ dæ+Vü‰düq+ møÏÿq yê]˝À eTT<äT›ø£èwüí|üŒ Á|üeTTKT&ÉT (1601`9). eTT<äT› ø£èwüí|üŒ ≈£îe÷s¡T&ÉT, eTT<äT› Ms¡|üŒ (1609, 23) Ç‘·ì ≈£îe÷s¡T&ÉT ‹s¡TeT\ Hêj·T≈£î&ÉT (1623`59) Ç‘·&ÉT eT<ÛäTs¡ Hêj·Tø£ sêE˝À¢ nÁ>∑>∑DT´&ÉT. Ç‘·ì ø±\+ qT+&ç eT<ÛäTs¡ ‘Ó\T>∑T kÕs¡dü«‘êìøÏ Ä≥ |ü≥ºsTT´+~. $»j·Tq>∑s¡ sê»´+ ø£Hê´≈£îe÷] es¡≈£î $düÔ]+∫ ñ#·Ãdæú‹˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT ‘·$Tfi¯ eT+&É\+˝À, eTTK´+>± ‘·+C≤ePs¡T, õ+õ, eT<ÛäTs¡ sêÁcÕº˝À¢ ‘Ó\T>∑T Hêj·T≈£î\T kÕeT+‘· bÕ\≈£î\sTTHês¡T. s¡ø£ÿdæ ` ‘·+>∑&ç j·TT<ë∆q+‘· s¡+ $»j·Tq>∑s¡+ ø°åDÏ+#·&É+‘√ neTs¡Hêj·Tø£ ` bÕfi‚j·T>±] $<Ûëq+˝Àì <äTwüŒ*‘ê\T yÓÁ]‘·\\T y˚dæHêsTT. sêÁwüº bÕ\≈£î\T, bÕ˝Ò>±s¡T¢ n+‘·s¡T´<ë›\T »s¡|ü&Éy˚T >±ø£ πø+Á<ä+‘√ ôd’‘·+ j·TT<ë∆\≈£î ~>±s¡T. á s√E˝À¢H˚ ô|’q ù|s=ÿqï sêC≤´\ Hêj·Tø£ sêE\T dü«‘·+Á‘·´+>± bÕ*+#· kÕ>±s¡T. á e+XÊ\ #·]Á‘·≈£î Ä+Á<Ûä<˚X¯+‘√ @ e÷Á‘·+ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<äT ø±ì yê] #·]Á‘· ns¡M{Ï e+X¯ #·]Á‘·‘√ eTT&ç|ü&ç e⁄+~. eTTK´+>± C…+õ, eT<ÛäTs¡ Hêj·T≈£î\T Á<√Vü≤ãT~∆‘√ ns¡M{Ï e+X¯ ìs¡÷à\q≈£î, ø£sêí≥ø£ sê»´ $HêX¯HêìøÏ X¯øÏÔ ø=\~ Á|üj·T‹ï+#ês¡T. nsTT‘˚ Ä+Á<Ûä dü+düÿè‹ $ø±dü $düÔs¡D\øÏ Ä sêC≤´\T Ç‘√BÛø£+>± ø£èwæ #˚XÊsTT. ‘Ó\T>∑T dü+^‘· kÕVæ≤‘ê´\≈£î s¡+>∑düú˝≤˝…’ <äøÏåD <˚X¯+ n+‘·≥ ‘Ó\T>∑T dü+düÿè‹øÏ >ös¡e Á|ü‹wüº\T #˚≈£LsêÃsTT. (s¡#·sTT‘· ` es¡+>∑\T¢ ø±ø£rj·T $X¯Ù$<ë´\j·T+˝À #·]Á‘· XÊK Ä#ês¡T´\T)
‘·T˝≤uÛ≤s¡+ ` Vü≤+|æ
Vü≤+|” ˝Àì $s¡÷bÕøå±\j·T+ C…’q Ä\j·T+ Vü≤+|æ
Ms¡qï ø=+&Éô|’ Ms¡uÛÑÁ<ë\j·T+
ô|qTø=+&É˝À C≤rj·T s¡Vü≤<ë]`7 qT+∫ ø=‘·Ô>± ì]à+∫q s√&ÉT¶ >∑T+&Ü Ms¡qï ø=+&É bÕ<ä+ es¡≈£î yêVü≤Hê˝À¢ yÓfi¯fle#·TÃ. ø=+&É+‘ê sêfi¯fleTj·Ty˚T. ø=+&É n&ÉT>∑T uÛ≤>∑+˝À ‘·|üŒ mø£ÿ&Ü eT{Ϻ ø£ì|æ+#·<äT. n˙ï ô|<ä› ô|<ä› >∑T+&ÉT¢ ` ã+&Ésêfi‚fl. ø=+&É düTe÷s¡T 600 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ e⁄+&Ée#·TÃ. yÓT≥T¢ dü]>± ˝Òe⁄. #ê˝≤ C≤Á>∑‘·Ô>± ø=+&É mø±ÿ*. ì≥º ì\Te⁄>± ø=+&É yÓTT<ä{À¢ >∑\ >∑T+&ÉTô|’ $Hêj·T≈£îì $Á>∑Vü‰ìï #Óø±ÿs¡T. ø=+‘· <ä÷s¡+ yÓ[flq ‘·sê«‘· yÓTT<ä{Ï >±*>√|ü⁄s¡+ e<ä› ø=+‘·ùd|ü⁄ $ÁXÊ+‹ rdüTø√ e#·TÃ. nø£ÿ&çqT+∫ ì≥ºì\Te⁄ >± yÓT≥T¢ mø±ÿ*. ‘·sê«‘· ˇø£ n<äT“¤‘· $Á>∑Vü≤+ ø£ì|ædüTÔ+~. <ë<ë|ü⁄ 10 n&ÉT>∑T\ bı&Ée⁄, 8 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔqï q+~ $Á>∑Vü≤+ ndü+|üPs¡í+>± #ÓøÏÿ e⁄+~. ø=+&É eT<Ûä´˝À >∑\ ô|<ä› ã+&ÉsêsTTH˚ q+~>± eT*#ês¡T. $Á>∑Vü≤+ ˝ÒbÕøÏåq+~ì b˛* e⁄+~. eT]ø=ìï yÓT≥T¢ møÏÿq ‘·sê«‘· •~∏\>√|ü⁄s¡+ ø£ì|ædüTÔ+~. >√|ü⁄s¡+ <ë{Ï eTT+<äT¬ø[‘˚ ô|<ä› >∑T&ç n>∑T|ædüTÔ+~. sêfi¯ófl - >∑T+&É¢ô|’ ˇø£ #·ø£ÿì Ä\j·÷ìï ì]à+#ês¡T. Ä\j·T yêdüTÔØ‹ Á|üø±s¡+ >∑T&çì ì]à+#·&ÜìøÏ düú\+ #ê*q≥Tº ˝Ò<äT. n+<äTe\¢H˚ ô|<ä› dü+<äT ÄqTø=ì >∑s¡“¤>∑T&çì ì]à+#ês¡T. >∑s¡“¤>∑T&çì ÄqTø=ì eTs√ ∫qï >∑T&çì ø£{≤ºs¡T. Ä >∑T&çøÏ ‘·÷s¡TŒ |ü&ÉeTs¡ yÓ’|ü⁄q ¬s+&ÉT<ë«sê\THêïsTT. Á|ü<Ûëq >∑s¡“¤>∑T&ç˝À eTs√ ∫qï >∑~ e⁄+~. n~ kıs¡+>∑e÷s¡Z+. >∑s¡“¤>∑T&ç yÓqTø£qT+∫ ô|qTø=+&É |ü≥ºD+˝ÀøÏ kıs¡+>∑e÷s¡Z+ e⁄+~. >∑s¡“¤>∑T&ç eTT+<äT $XÊ˝yÓTÆq eT+&É|ü+ e⁄+~. Ä eT+&É|ü+ ì+&Ü düÔ+uÛ≤\THêïsTT. ô|<ä› eT+&É|ü+˝ÀH˚ m‘·ÔsTTq y˚~ø£‘√ ≈£L&çq ∫qï Á|ü‘˚´ø£ eT+&ÉbÕìï ì]à+#ês¡T. n~ ñ‘·‡e eT+&É|ü+. ñ‘·‡e eT+&É|ü+ |üø£ÿH˚ ¬s+&ÉT ∫qï eT+&ÉbÕ\THêïsTT. yê{Ïì uÛÑ≈£îÔ\T ãdü#˚j·T&É+ ø√dü+ ø£{≤ºs¡T. ∫qï >∑s¡“¤>∑T&ç |üø£ÿq >∑\ düÔ+uÛ≤˝À¢ >∑D|ü‹, q+~ •˝≤Œ\THêïsTT.
ˇø£ ∫qï sê‹ø=+&Éô|’ n‹ ‘·≈£îÿe düú\+˝À Ä\j·÷ìï ì]à+∫ n<äT“¤‘êìï düèwæº+#ês¡T. ˝ÒbÕøÏå q+~ $Á>∑Vü‰ìï b˛*q $Á>∑Vü≤+ ndü+|üP]Ô>± e⁄+~. Ä\j·T ìsêàD+˝À yê&çq düÔ+uÛ≤\T ` ô|<ä› sêfi¯ófl bø£ÿ&É#Óø±ÿs¡T, yê{Ïì b˝≤ Ä ø=+&Éô|’øÏ ‘·s¡*+#ês¡H˚~ H˚{Ï Ç+õ˙]+>¥ ì|ü⁄DT\≈£î ≈£L&Ü ˇø£ ªe+&ÉsYμ! nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢˝À ô|qTø=+&É ˇø£ #ê]Á‘·ø£ |ü≥ºD+. ô|qTø=+&É˝À |ü\T #ê]Á‘·ø£ ø£≥º&Ü\T, Ä\j·÷\T, |üsê´≥ø£ Á|ü<˚XÊ\T e⁄HêïsTT. ô|qTø=+&É ô|<ä›#Ós¡Te⁄ düMT|ü+˝Àì Ms¡qï ø=+&Éô|’ >∑\ $X‚cÕ\qT ‘Ó\TdüTø=+<ë+. Ms¡qï ø=+&É... z e+&ÉsY. Ä e+&ÉsY ø=+&Éô|’>∑\ ø£≥º&Ü\qT |ü]s¡øÏå+#·&ÜìøÏ sêÁwüº |ü⁄sêedüTÔ XÊK bÕ≥T|ü&Ü*.
>∑T&ç yÓqTø£ yÓ’|ü⁄q >∑TVü≤\THêïsTT. eT÷dæy˚dæq kıs¡+>∑e÷s¡Z+ e⁄+~. ˇø£ #√≥ >∑TVü≤˝À >∑T+&ÉTô|’ •e*+>∑+ u§eTàqT eT*#ês¡T. uÛÑ≈£îÔ\ nedüs¡+ ø√dü+ ô|<ä› ˙{Ï‘=f…ºqT ø£{≤ºs¡T. es¡¸|ü⁄˙{Ïì ì\« e⁄+#˚yês¡T. ‘=f…º˝À ø=+‘· ˙s¡T e⁄+~. ø=+&ÉøÏ+~ uÛ≤>∑+˝À >∑D|ü‹, eT<Ûä´˝À uÛ≤Ø q+~ $Á>∑Vü≤+, ô|’q >∑TVü≤˝À •e*+>±ø£è‹, •edü+ã+<Ûä •˝≤Œ\qT ã{Ϻ Ms¡qïø=+&Éô|’ e⁄qï~ Ms¡uÛÑÁ<ë\j·T+ nì düŒwüº+>± #Ó|üŒe#·TÃ. >∑s¡“¤>∑T&ÉT˝À¢ $Á>∑Vü‰\T ˝Òe⁄. eT÷\$sê{Ÿ\qT <äT+&É>∑T\T ô|ø£*+∫ ‘·s¡*+#·Tø=ì b˛e&É+‘√ >∑s¡“¤>∑T&ÉT\T uÀdæb˛j·÷sTT. sê‹ ø=+&Éô|’ >∑\ ô|<ä› >∑T&çì #·÷ùdÔ Hê{Ï sêE\ uÛÑøÏÔøÏ, •\TŒ\ #ê‘·Tsê´ìøÏ #˚‘·T˝…‹Ô qeTdüÿ]+#· e\dæ+<˚. Ms¡qï ø=+&Éô|’ qT+∫ ô|qTø=+&É n+<ë\qT #·÷&Ée#·TÃ. ô|qT ø=+&É ô|<ä›#Ós¡Te⁄, $$<Ûä Á|ü<˚XÊ˝À¢ì ø√≥>√&É\T, #ê]Á‘·ø£ ø£≥º&Ü\qT MøÏå+#·e#·TÃ. ø=+&É yÓTT‘·Ô+ ô|<ä› sê‹>∑T+&É¢eTj·TyÓTÆHê >±* m+‘√ #·\¢>± MdüTÔ+~. Ms¡qïø=+&Éô|’ >∑\ •yê\j·T+ #·T≥÷º s¡ø£åD>± ÇqT|üø£+#ÓqT ì]à+#ê*. |üsê´≥≈£î\T düT\uÛÑ+>± ø=+&É mø£ÿ&ÜìøÏ ø=‘·Ô>± yÓT≥¢ e÷sêZìï ì]à+#ê*. Á|üdüTÔ‘·+ e⁄qï yÓT≥¢<ë] nbÕj·Tø£s¡+>± e⁄+~. |üsê´≥≈£î\T ‘Ó*dæqyê]ì
ø=+&Éô|’ ô|<ä› sê‹ >∑T+&ÉT¢
ndü+|üPs¡í q+~ >∑s¡“¤>∑T&ç
‘√&ÉT>± rdüT¬øfi≤fl*. ‘·>∑T C≤Á>∑‘·Ô\T bÕ{Ï+#ê*. Ms¡qïø=+&É mø£ÿ&ÜìøÏ düTe÷s¡T 40 ì$TcÕ\T |ü&ÉT‘·T+~.
Ms¡qï mes¡T? ô|<ä›#Ós¡Te⁄ düMT|ü+˝Àì ø=+&ÉqT Ms¡qï ø=+&É, Ms¡qï>∑T≥º>± |æ\TdüTÔHêïs¡T. Ç+‘·≈£L Ä Ms¡qï mes¡qï~ ‘Ó*j·T<äT. ø±˙ #ê]Á‘·ø£ ø√D+ qT+∫ |ü]o*+∫q |ü⁄&ÉT ˇø£ yêdüÔe+ yÓ\T>∑T#·÷dæ+~. ø=+&Éô|’ >∑\ Ms¡uÛÑÁ<ë\ j·÷ìï Ms¡qï ì]à+∫q+<äTH˚ ø=+&É≈£î Ms¡qï ø=+&É>± ù|s¡Te∫Ã+~. nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ <ä>∑Zs¡˝Àì ˝ÒbÕøÏå Ms¡uÛÑÁ<ë\j·T+ ìsêàD <ë‘·˝À¢ ˇø£s¡T Ms¡qï. ˝ÒbÕøÏå sê‹ >∑T≥ºô|’ n|ü⁄s¡÷|ü •yê\ j·÷ìï ì]à+∫qfÒº ô|qT ø=+&É sê‹ ø=+&Éô|’ Ä\ j·÷ìï ø£{Ϻ+#ê&ÉT Ms¡qï. n+<äTe\¢ Ä sê‹ ø=+&É≈£î Ms¡qï ø=+&É >± ù|s¡T e∫Ã+~. n+‘·{Ï #ê]Á‘·ø£ ÁbÕeTTK´+ $»j·T q>∑s¡ kÕÁe÷»´ Ms¡qï≈£î ‘·|üŒ eTs√ Ms¡qï≈£î Ms¡qï ø=+&É˝À >∑T+&ÉTô|’ XÊdüq+ ˝Ò<äT. $»j·Tq>∑s¡ sê»´+˝À ô|qTø=+&É ø°\ø£yÓTÆq |ü≥ºD+. 1567˝À sê»<Ûëì q>∑s¡+ nsTT+~. (˝ÒbÕøÏå |ü⁄düÔø£+ qT+∫)
$Á>∑Vü≤+
Ms¡qïø=+&Éô|’ >∑\ kıs¡+>∑ e÷sêZìï 2015˝À ø=+<äs¡T <=+>∑\T ‘Ó]#ês¡T. n+<äT˝ÀqT+∫ Ms¡uÛÑÁ<ä kÕ«$T $Á>∑Vü‰ìï yÓ*øÏrXÊs¡T. $Á>∑Vü‰ìï ‘·s¡*+#·&ÜìøÏ #˚‘·>±ø£ <=+>∑\T nø£ÿ&˚ e~*yÓfi≤fls¡T. sêÁwüº |ü⁄sêedüTÔ XÊK n~Ûø±s¡T\T Ä $Á>∑Vü‰ìï ‘Ó∫à ô|qTø=+&É >∑>∑HéeTVü≤˝Ÿ˝À uÛÑÁ<ä|ü]#ês¡T. $Á>∑Vü≤+ |”sƒ¡+‘√ düVü‰ 3 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ e⁄+≥T+~. $Á>∑Vü≤+ #ê˝≤ ns¡T<Ó’q~. Ms¡uÛÑÁ<ä kÕ«$T jÓ÷>∑eTTÁ<ä˝À ≈£Ls=Ãì e⁄Hêï&ÉT. 4 #˚‘·T\T e⁄qï$. ô|’ ≈£î&ç#˚‹˝À ø£‹Ô, b&ÉeT #˚‹˝À $\T¢ e⁄+~. øÏ+<äTqï ≈£î&ç, b&ÉeT #˚‘·T\T $]–b˛sTTe⁄HêïsTT. $Á>∑Vü≤+ eTø£s¡‘√s¡D+‘√ düVü‰ eT*#ês¡T. >√<ÛäTeTes¡í+ sê‹˝À $Á>∑Vü‰ìï #Óø±ÿs¡T. <Ûë´qeTTÁ<ä˝À Ms¡uÛÑÁ<ä kÕ«$T
$<˚o n‹~∏ ª Áô|ò+#Y uÛ≤wü˝ÀøÏ ˝ÒbÕøÏå μ
ÁbòÕHé‡ <˚X¯ sê»<Ûëì bÕ]dt ˝Àì C≤rj·T ÁbÕ#·´ uÛ≤wü\T- Hê>∑]ø£‘·\ dü+düú (INALCO ÇHê˝§ÿ) ˝À Ä#ês¡T´&ÉT>± |üì #˚düTÔqï &Üø£ºsY &˚ìj·T˝Ÿ HÓC…¬s‡ ≈£î uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ‹ô|’ mq˝Òì eT≈£îÿe. ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü ‘Ó\T>∑T yê] ø£≥÷º u§≥Tº, |ü+&ÉT>∑\ô|’ eT]+‘· eTeT ø±s¡+. uÛ≤s¡‘· |ü⁄sêD, Ç‹Vü‰kÕ\T, ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ˝…’q ‘√\T u§eTà˝≤≥, ãTÁs¡ø£<∏ä, Vü≤]ø£<∏ä\T $q&É+ e+{Ï$ eTVü‰ Çwüº+. uÛ≤s¡rj·T >∑T&ÉT\T->√|ü⁄sê\T, #ê]Á‘·ø£ Á|ü<˚XÊ\T, •\Œ ø£fi≤ ì\j·÷\T - >∑T]+∫ |ü]XÀ~Û+ #·&É+, ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü dü<ädüT‡ ˝À¢ bÕ˝§Zq&É+... &˚ìj·T˝Ÿ ≈£î eT] eT] Çwüº+. #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT yÓTÆHê kÕ«$T ‘√ ø£*dæ Ábıô|òdüsY &˚ìj·T˝Ÿ |ü\T Á|ü<˚XÊ˝À¢ Ç{°e\ |üs¡´{Ï+#ês¡T. ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº˝À¢ì ø=ìï Á|ü<˚XÊ\ dü+<äs¡Ùq ø√dü+ e∫Ãq $<˚o n‹~∏ - uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ‹ yês¡~Û Ábıô|òdüsY HÓC…sY‡ ‘√ »]|æq eTTU≤eTTK˝Àì eTTK´+XÊ\qT ≥÷]»+ q÷´dt bÕsƒ¡≈£î\≈£î n+~düTÔHêïeTT . nq+‘·|ü⁄s¡+ qT+∫ Ä~˝≤u≤<é, Áoø±fi¯Vü≤dæÔ qT+∫ Áoø±≈£îfi¯+ es¡≈£î >∑\ ø=ìï Á|ü<˚XÊ\T, dü+düÿ‘·T\T, |ü+&ÉT>∑\T, ø£fi≤s¡÷bÕ\T, Ä\j·÷\T, #ê]Á‘·ø£ ø£≥º&Ü\T ‘·~‘·s¡ n+XÊ\ô|’ eTTKeTTK ˝À e÷{≤¢&É&É+ »]–+~. ≥÷]»+ q÷´dt: uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ‹ |ü≥¢ MTs¡T @$<Ûä+>± Äø£]¸‘·T\j·÷´s¡T? &˚ìj·T˝Ÿ : |ü]XÀ<Ûäqø√dü+ düTe÷s¡T 24 dü+e‘·‡sê\ øÏ+<ä≥ ‘=*kÕ]>± uÛ≤s¡‘Y qT dü+<ä]Ù+#êqT. ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢˝À ìedæ+#êqT. |ü]XÀ<Ûäq ì$T‘·Ô+ Á>±e÷D ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓfi¯ófl‘·÷ .. yê] Ä#ês¡-e´eVü‰sê\T, uÛ≤wü dü+düÿ‹ e+{Ï yê{Ï |ü≥¢ ne>±Vü≤q ô|+#·Tø=HêïqT. C≤q|ü<äT\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=H˚ ø=B› Hê˝À eT]+‘· ÄdüøÏÔ ô|]–+~. kÕe÷qT´\ Jeq düs¡[ì #ê˝≤ <ä>∑Zs¡>± #·÷XÊqT. uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ‹øÏ <ä>∑Zs¡j·÷´qT. H˚qT ≈£L&Ü uÛ≤s¡rj·TT&Ó’ ‘Ó\T>∑T dü+düÿ‹ì |üP]Ô>± nqTdü]düTÔHêïqT. ≥÷]»+ q÷´dt : ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü - dü+düÿ‹\‘√ MT nqTã+<Ûä+..? &˚ìj·T˝Ÿ : ‘Ó\T>∑T yês¡T - ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü -
‘Ó\T>∑T dü+düÿ‹ .. n+fÒ Hê≈£î eTVü‰
Çwüº+. mø£ÿ&√ ÁbòÕHé‡ <˚X¯+˝À e⁄+&˚ H˚qT
‘Ó\T>∑T dü+Á|ü<ëj·÷\qT bÕ{ÏdüTÔHêïqT.
‘Ó\T>∑T |ü+&ÉT>∑\qT »s¡T|ü⁄ø=+{≤qT. dü+Áø±+‹, ñ>±~, BbÕe[øÏ n‘·´+‘·
ÁbÕ<Ûëq´‘· ÇkÕÔqT. yê{Ï‘√ bÕ≥T e÷ kı+‘· <˚X¯ |ü+&ÉT>∑\qT, Ä#ês¡ e´eVü‰sê\qT ≈£L&Ü bÕ{ÏkÕÔqT. ‘Ó\T>∑T düuÛÑ\≈£î yÓfi‚fl≥|ü⁄Œ&ÉT |ü+#Óø£≥Tº‘√ yÓfi¯ó
‘·T+{≤ ‘Ó\T>∑T yê] eÁdüÔ<Ûës¡D m+‘√ u≤>∑T+≥T+~. ‘Ó\T>∑T H˚\˝À q&Éj·÷&ç q|ü⁄Œ&ÉT ‘Ó\T>∑T
Ábıô|òdüsY &˚ìj·T˝Ÿ HÓC…sY‡
uÛ≤wüH˚s¡TÃø=Hêï. Ç+ø± Ç|üŒ{Ïø° H˚s¡TÃø=+≥÷H˚e⁄Hêï. Vü≤]ø£<∏ä\T, ãTÁs¡ø£<∏ä\T $Hêï. ‘√\T u§eTà˝≤≥\qT #·÷XÊ. ãTÁs¡ ø£<∏ä\ ô|’ |ü]XÀ<Ûäq #˚XÊ. n\÷¢] d”‘êsêeTsêE ‘√ düVü‰ m+<äs√ ‘ê´>∑<ÛäqT\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=ì e⁄‘˚Ôõ‘·T&Éj·÷´ .≥÷]»+ q÷´dt : ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü‘√ MT≈£î @yÓTÆHê Á|üjÓ÷»q+ ø£*–+<ë? &˚ìj·T˝Ÿ : e÷‘·uÛ≤wü‘√ bÕ≥T mìï uÛ≤wü\T H˚s¡TÃø=Hêï.. Á|üjÓ÷»Hê\T m≈£îÿe>±H˚ e⁄+{≤sTT. j·T÷s¡|t <˚XÊ˝À¢. Äj·÷ e÷‘·uÛ≤wü\ô|’ eTeTø±s¡+ m≈£îÿe. ‘·|üŒì dü] |ü]dæú‘·T˝À¢ ‘·|üŒ Ç‘·s¡ uÛ≤wü˝À¢ Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+˝À Ábı.&˚ìj·T˝ŸqT düHêàìdüTÔqï yÓTÆHêkÕ«$T, ‘·~‘·s¡T\T e÷{≤¢&És¡T. nedüs¡eTsTT‘˚H˚ Ä+>∑¢+ yê&ÉT‘ês¡T. Á|üdüTÔ‘· Hê>∑Ø≈£î\T |ü\T uÛ≤wü\T H˚s¡TÃø=+≥THêïs¡T. uÛ≤wü HÓ’|ü⁄D≤´\‘√ ñbÕ~Û neø±XÊ\T ô|+#·Tø=+≥T Hêïs¡T. uÛ≤s¡‘Y˝À ≈£L&Ü $<˚o uÛ≤wü\≈£î Ä<äs¡D \_ÛdüTÔqï~. ÁbòÕHé‡ ˝Àq÷ $<˚o uÛ≤wü\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ m|üŒ{ÏqT+#√ e⁄+~. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüqT n<Ûä´j·Tq+ #˚dæq+<äT e\¢ H˚qT ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü uÀ<Ûä≈£î&Éj·÷´. uÛ≤wü |ü]XÀ<Ûä≈£î\≈£î e÷s¡Z<ä]Ù nj·÷´. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À Á|üjÓ÷»q+ bı+<äT‘·THêï. ≥÷]»+ q÷´dt: ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü yê´|æÔ ø√dü+ $Ts¡T @$<Ûä+>± ø£wæ #˚düTÔHêïs¡T? &˚ìj·T˝Ÿ : Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± e⁄qï Hêe+{Ï ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ_Ûe÷qT\T ‘Ó\T>∑T yê´|æÔ ø√dü+
Ábı. &˚ìj·T˝ŸqT ˝ÒbÕøÏå˝À dü‘·ÿ]düTÔqï qs¡dæ+Vü≤ X¯s¡à, m+‘√ ø£wæ #˚düTÔHêïs¡T. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü >∑+>± q~ yÓTÆHêkÕ«$T, y˚DT>√bÕ˝Ÿ ¬s&ç¶, Hêπ>+Á<ä ‘·~‘·s¡T\T 48 y˚T ` pHé` 2022 ≥÷]»+ q÷´dt
Á|üyêVü≤+ e+{Ï~. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü Wqï‘·´+ ‘Ó\T>∑T dü+düÿ‹ >=|üŒ<äHêìï ‘Ó*j·T #Ó|üŒ<ä+ ø√dü+ 2023 ˝À bÕ]dt ˝À ˇø£ $X¯« düy˚Tàfi¯q+ ìs¡«Væ≤+#ê\ì ìs¡ísTT+#êeTT. uÛ≤wü - dü+düÿ‹ ùde≈£î\T, |ü]XÀ<Ûä≈£î\T, y˚T<Ûëe⁄\T, s¡#·sTT‘·\T, ø£e⁄\T $X¯« y˚~ø£ô|’ ‘·eT‘·eT Ä˝À#·q\T |ü+#·Tø=H˚ neø±X¯+ ø£\T>∑T‘·T+~. nyÓT]ø± qT+∫ ÄÁùdº*j·÷ es¡≈£î e⁄qï ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü Áù|$T≈£î\qT, ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº˝À¢ì Á|üeTTKT\qT bÕ]dt dü<ädüT‡≈£î ÄVü‰«ìkÕÔ+. H˚qT |üì #˚düTÔqï dü+düú ªÇHê˝§ÿμ ªÄ<Ûä«s¡´+˝À n+‘·sê®rj·T ‘Ó\T>∑T düy˚Tàfi¯q+ »s¡T>∑qTqï~. ≥÷]»+ q÷´dt : ªÇHê˝§ÿμ >∑T]+∫ #ÓãT‘êsê... &˚ìj·T˝Ÿ : C≤rj·T ÁbÕ#·´ uÛ≤wü\T - Hê>∑]ø£‘·\ dü+düú - ÇHê˝§ÿ bÕ]dt πø+Á<ä+>± n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À ùde\qT n+~düTÔqï~. Á|ü|ü+#·+˝Àì 100 uÛ≤wü\qT ª ÇHê˝§ÿμ Ä<ä]düTÔqï~. |ü]XÀ<Ûä q\‘√ bÕ≥T $$<Ûä uÛ≤wü\T H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ ø√s¡T‡\qT ≈£L&Ü ìs¡«Væ≤düTÔHêïeTT. 100 uÛ≤wü˝À¢ ‘Ó\T>∑T ˇø£{Ï. H˚qT ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü qT |üs¡´y˚øÏådüTÔHêï. Áô|ò+#Y - ‘Ó\T>∑T ì|òüT+≥Te⁄qT s¡÷bı+~düTÔHêï+. Çs¡T uÛ≤wü\ n_Ûe~∆˝À ì|òüT+≥Te⁄ ø°\ø£ bÕÁ‘· eVæ≤düTÔ+~. ø=ìï |ü⁄düÔø±\qT $$<Ûä uÛ≤wü˝À¢øÏ ‘·s¡T®e÷ #˚j·T&É+ <ë«sê Äj·÷ uÛ≤wü - dü+düÿ‘·T\T $ø£dækÕÔsTT. uÛ≤wü-Hê>∑]ø£‘·\ |ü]XÀ<Ûä≈£î\≈£î |ü\T neø±XÊ\T ø£*Œdü÷Ô, e÷ dü+düú ªÇHê˝Àÿμ m+‘√ >=|üŒ ùde #˚düTÔqï~. mH√ï n<Ûä´j·THê\≈£î e÷ dü+düú πø+Á<ä _+<äTe⁄>± ì\e&É+ >∑s¡«ø±s¡D+. |ü\T uÛ≤wü\T H˚s¡TÃø√yê\qTø=H˚ yê]øÏ ªÇHê˝≤ÿμ kÕ<äs¡ kÕ«>∑‘·+ |ü\T≈£î‘·Tqï~. eT]ìï $esê\≈£î www. inalco. fr dü+Á|ü~+#·+&ç. ≥÷]»+ q÷´dt : $T ‘êC≤ |üs¡´≥q >∑T]+∫ $e]kÕÔsê? &˚ìj·T˝Ÿ : H˚qT >∑‘·+˝À |ü\Te÷s¡T¢ ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº)˝À |üs¡´{Ï+#êqT. ø±˙ Hê »qe]-2022 |üs¡´≥q e÷Á‘·+. n‘·´+‘· eTTK´eTsTTq~. H˚qT bÕ]dt qT+∫ e∫Ã+~. |ü]XÀ<Ûäq ø√düyÓTÆHê.. |ü\T düuÛÑ\T, dü<ädüT‡˝À¢ bÕ˝§ZHêïqT. nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ u≤˝≤J ~Á^ ø£fi≤XÊ\˝À Áo yÓTÆHê kÕ«$T Ä<Ûä«s¡´+˝ÀqT ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü - dü+düÿ‹ dü<ädüT‡˝À eTTK´ n‹~Û>± bÕ˝§ZHêïqT. ‹s¡T|ü‹˝Àì Áoy˚+ø£fÒX¯«s¡ $X¯«$<ë´\j·T+ $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´\T &Ü. s¡+>±¬s&ç¶, ‘Ó\T>∑T $uÛ≤>∑+ H˚‘·‘·«+˝À Áo |ü<ëàe‹ eTVæ≤fi≤ $X¯«$<ë´\j·T+ ˝À »]–q düuÛÑ˝À¢ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÜqT. nsTT‘˚ eTTK´ $wüj·T+..
Ábı. &˚ìj·T˝Ÿ≈£î C≤„|æø£qT ÇdüTÔqï ‹s¡T|ü‹ l |ü<ëàe‹ $X¯«$<ë´\j·T+ ‘Ó\T>∑T $uÛ≤>±~Û|ü‹ Ábı. eT<ÛäTCÀ´‹, ª&ûHéμ Ábı. dü+<Ûë´sêDÏ ∫Á‘·+˝À e⁄Hêïs¡T. ª˝ÒbÕøÏå Ms¡uÛÑÁ<ä kÕ«$T Ä\j·T ìsêàD+n+<äT˝Àì •\Œ dü+|ü<ä eT]j·TT ‘Ó’\ es¡í∫Á‘ê\XÀuÛÑμ >∑T]+∫ Á|ü‘·´ø£å+>± n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊqT. H˚qT e∫Ã+~ ˝ÒbÕøÏå ø√düy˚T. #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT Áo yÓTÆHêkÕ«$T sêdæq ª$»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷»´ kÕ+düÿ‹ø£ yÓ’uÛÑyêìøÏ Á|ürø£ - ˝ÒbÕøÏåμ |ü⁄düÔø±ìï #·~$ dü÷Œ¤]Ô bı+<ëqT. yÓTÆHêkÕ«$T ˇø£ n<äT“¤‘· |ü]XÀ<ÛäqqT n+~+#ês¡T. ˝ÒbÕøÏå |ü⁄düÔø±ìï Áô|ò+#Y uÛ≤wü˝ÀøÏ nqTe~+#· uÀ‘·THêïqT. ˝ÒbÕøÏå •\Œ dü+|ü<ä-‘Ó’\es¡í ∫Á‘ê\ >∑T]+∫ m+‘· #Ó|æŒHê ‘·≈£îÿH˚ ne⁄‘·T+~. >=|üŒ kÕ+düÿ‹ø£ πøåÁ‘·+-˝ÒbÕøÏå. ô|qTø=+&É, Ábı. &˚ìj·T˝Ÿ≈£î >√s¡+≥¢˝Àì e÷<Ûäesêj·T >∑T&ç˝Àì XÊdüHê\ >∑T]+∫ $e]düTÔqï yÓTÆHêkÕ«$T #√fi¯düeTTÁ<ä+, >√s¡+≥¢ ‘·~‘·s¡ Á|ü<˚XÊ˝À¢ì #ê]Á‘·ø£ ø£≥º&Ü\T, XÊdüHê\T, >∑T&ÉT\T #·÷dæ m+‘√ Äq+~+#ê. n+‘·T˝Òì nqTuÛÑ÷‹øÏ ˝Àqj·÷´. Hê |üs¡´≥q düuÛÑ\ yês¡Ô\qT Á|ü#·T]+∫q bÕÁ‹πøj·TT\≈£î <Ûäq´yê<ë\T. #ê]Á‘·ø£ |ü⁄sêedüTÔ •\Œø£fi¯ es¡í∫Á‘ê\ n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± ª˝ÒbÕøÏåμ ì düeTTqï‘· kÕúsTT˝À ì\u…{Ϻq $TÁ‘·T\T yÓTÆHê kÕ«$T n_Ûq+<ä ˙j·TT&ÉT. Ç+≥s¡÷«´: yÓTÆ˝≤s¡+ eT+EHê<∏é
‹s¡T|ü‹ l y˚+ø£fÒX¯«s¡ $XÊ«$<ë´\j·T+ $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´\T &Üø£ºsY s¡+>±¬s&ç¶ n<Ûä´ø£å‘·q Áô|ò+#Y ` ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü\ n_Ûeè~∆ô|’ »]–q dü<ädüT‡˝À e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï yÓTÆHêkÕ«$T, Ábı. s¡+>±¬s&ç¶, Ábı. &˚ìj·T˝Ÿ, Ábı. s¡$≈£îe÷sY ∫Á‘·+˝À e⁄Hêïs¡T. ‹s¡T|ü‹ l |ü<ëàe‹ $X¯«$<ë´\j·T+˝À »]–q dü<ädüT‡˝À e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï Ábı. &˚ìj·T˝Ÿ, ∫Á‘·+˝À yÓTÆHêkÕ«$T,‘Ó\T>∑T $uÛ≤>±~Û|ü‹ Ábı. eT<ÛäTCÀ´‹, ª&ûHéμ Ábı. dü+<Ûë´sêDÏ ∫Á‘·+˝À e⁄Hêïs¡T.
H˚bÕ˝Ÿ eTTøÏÔHê<∏äTì eT+~s¡+ sêj·TbÕfi¯´+ ø±fi‚X¯«s¡sêe⁄
H˚bÕ˝Ÿ <˚X¯+˝Àì eTdüÔ+>¥ õ˝≤¢˝À ñqï Væ≤e÷\j·T |üs¡«‘ê\˝À uÛ≤>∑yÓTÆq ‘=s¡+>¥ ˝≤ |üs¡«‘·bÕ<ä+ e<ä› ñqï |ü$Á‘· πøåÁ‘·+ eTTøÏÔHê<∏é. á Ä\j·T+ sêDÏ yÍyê Á>±e÷ìøÏ düMT|ü+˝À ñ+~. á Ä\j·T+ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT yÓ’wüíe⁄\ ÄBÛq+˝À ñqï<äì ‘·s¡Tyê‘· uÖ<äT∆\ Äsê<Ûäq πøåÁ‘·+>± e÷]+<äì uÛ≤$düTÔHêïs¡T. á Ä\j·T+ 108 yÓ’wüíe ~e´πøåÁ‘ê\˝À ˇø£{Ï>± uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·T+~. uÖ<äT∆\≈£î |üPs¡«+ á Á|ü<˚X¯+ kÕ*Á>±+ nì |æ\Teã&ÉT‘·÷ e∫Ã+~. leTHêïsêj·TDTìøÏ Á|ü‹s¡÷|üyÓTÆq kÕ\Á>±eT•\\T Çø£ÿ&É n‘·´~Ûø£+>± \_Û+#·&Éy˚T Ç+<äT≈£î ø±s¡D+. 51 X¯øÏÔ|”sƒê\˝À Ç~ ˇø£{Ï. uÖ<äT∆\T á Á|ü<˚XÊìï #·T$T+>¥ >±´kÕú nì |æ\TkÕÔs¡T. {Ïu…{Ÿ uÛ≤wü˝À #·T$T+>¥ >±´kÕú n+fÒ q÷s¡T »˝≤\T nì ns¡ú+. {Ïu…{Ïdt uÖ<äT∆\T eTTøÏÔHê<∏é ˝Òø£ #·T$T+>¥ >±´kÕúqT &ÛÜF˙ πøåÁ‘·+>± uÛ≤$düTÔHêïs¡T. &ÛÜøÏ˙ n+fÒ Äø±X¯ qè‘·´ <˚e‘·. uÖ<äT∆\ eÁ»j·÷q ãT~∆C≤ìøÏ #Ó+~q ‘ê+Á‹ø£ Á|ü<˚XÊ\˝À eTTøÏÔHê<∏é ˇø£{Ï. ne˝ÀπøX¯«s¡T&ÉT eTTøÏÔHê<∏äT&ç>± ne‘·]+#ê&Éì yês¡T uÛ≤$düTÔHêïs¡T.
eTTøÏÔHê<∏é Á|ü<ÛëHê\j·T+ 108 ~e´πøåÁ‘ê\˝À ˇø£{Ï. n˝≤π> 8 dü«j·T+uÛÑ÷ yÓ’wüíe πøåÁ‘ê\˝À ≈£L&Ü Ç~ ˇø£{Ï. $T–*q @&ÉT πøåÁ‘ê\T es¡Tdü>± ls¡+>∑+, lyÓ’≈£î+sƒ¡+, ‹s¡TeT\, HÓ’$TXÊs¡D´+, ‘√‘êÁ~, |ü⁄wüÿsY eT]j·TT ãÁBHê<∏é. Ä\j·T+ #ê˝≤ ∫qï~. $wüßíuÛÑ>∑yêqT&ç Ä\j·÷\˝À Ç~ #ê˝≤ |ü⁄sê‘·qyÓTÆq~. kÕ<Ûës¡D eTìwæ m‘·TÔq ñ+&˚ eTVü‰$wüßíe⁄ eT÷\eT÷]Ô ã+>±s¡T‘√ eT\#·u&ç+~. Ä\j·T ÁbÕø±s¡+˝À ñqï 108 q+~ eTTU≤\ qT+&ç o‘·\»\+ Á|üeVæ≤dü÷Ô ñ+≥T+~. á |ü$Á‘· »˝≤\T Ä\j·T ÁbÕ+>∑D+˝À ñqï |ü⁄wüÿ]DÏ qT+&ç 108 ô|’|ü⁄\<ë«sê q+~ eTTU≤\˝À Á|üeVæ≤+|üCÒ düTÔHêïs¡T. 108 ~e´<˚XÊ\ |ü⁄wüÿ]DÏ »˝≤\ ≈£î Á|ürø£ |ü⁄wüÿ]DÏ. uÛÑøÏÔ\T á |ü$Á‘· C˝≤\˝À n+‘·{Ï #·*˝À ≈£L&Ü |ü$Á‘· kÕïHê\T #˚düTÔ+{≤s¡T. uÖ<äT∆\ Äsê<Ûäq≈£î ∫Vü≤ï+>± Ä\j·T+˝À ˇø£ uÖ<ä∆düHê´dæ ìedædüTÔHêï&ÉT. X¯øÏÔ|”sƒ¡+ uÛ≤s¡rj·T dü+düÿè‹˝À Væ≤+<ä÷ |ü⁄sêD≤\˝À <äø£åj·T»+ eT]j·TT dür<˚$ <äVü≤q+ >∑T]+∫ $kÕÔs¡+>± Á|ükÕÔ$+#·ã &ç+~. dür<˚$ <˚Vü≤‘ê´>∑+ |ü\T X¯øÏÔ |”sƒê\ kÕú|üq≈£î <ë]rdæ+~. X¯øÏÔ Äsê<Ûäq≈£î á X¯øÏÔ|”sƒê\T ‘·–q+‘· ã\+ #˚≈£Ls¡TdüTÔHêï sTT. |ü⁄sêD≤\˝À <äø£åj·T»„+ $es¡D ø£ì|ædüTÔ+~. XË’e+˝À Ç~ n‹ eTTK´yÓTÆq dü+|òüT≥q. dür<˚$ <˚Vü≤‘ê´>∑+ |òü*‘·+>± bÕs¡«r »qq+ dü+uÛÑ$+∫+~. •e⁄&ÉT >∑èVü≤düTú>± e÷s¡&É+ >∑D|ü‹ eT]j·TT düTÁãVü≤àD´+\T Ä$s¡“¤$+#· &ÜìøÏ <ë]rdæ+~. X¯øÏÔ Äsê<Ûäq≈£î X¯øÏÔ|”sƒê\T eT÷\kÕúHê\T. X¯øÏÔ |”sƒê\T eTVü‰•e⁄&ÉT dür<˚$ <˚Vü‰ìï uÛÑTC≤qy˚düT≈£îì <äT'œdü÷Ô Äs¡´es¡Ô+˝À dü+#·]+#·kÕ>±&ÉT. Ä düeTj·T+˝À Ç+Á<ë~ <˚e‘·\T ÁãVü≤à <˚e⁄ì‘√ ø£*dæ á ~Á>±“¤+‹ qT+&ç eTVü‰•e⁄ì yÓ\T|ü*øÏ rdüT≈£îs¡eTàì $wüßíe⁄ì y˚&ÉTø=Hêïs¡T. eTVü‰•e⁄ì Ä ~Á>±“¤+‹ qT+&ç yÓ\T|ü*øÏ rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ dür<˚$ <˚Vü‰ìï eTVü‰$wüßíe⁄ ‘·q düT<äs¡Ùq #·Áø£+‘√ eTTø£ÿ\T #˚XÊ&ÉT. dür<˚$ <˚Vü≤+ |ü&çq Á|ü<˚XÊ\ìï 51 X¯øÏÔ |”sƒê\T nj·÷´sTT. {Ïu…{Ÿ ãT~∆»+ kÕú|ü≈£î&Ó’q |ü<äàdü+uÛÑe (>∑Ts¡T]+b˛#Y) {Ïu…{Ÿ yÓfi‚fl düeTj·T+˝À á Á|ü<˚XÊìøÏ #˚s¡Tø=ì <Ûë´q+ #˚XÊ&Éì ãT<ä∆ dü+Á|ü<ëj·T≈£î\T uÛ≤$düTÔHêïs¡T. á Ä\j·÷ìï Væ≤+<ä÷|ü⁄sêD≤\T ≈£L&Ü |ü\Te÷s¡T¢ Á|ükÕÔ$+ #êsTT. $wüßí|ü⁄sêD+˝À >∑+&Éø° qB eTVü‰‘·´+˝À eTTøÏÔHê<∏é >∑T]+∫ XÊ¢|òæT+ #·ã&ç+~. eTTøÏÔHê<∏é qT+&ç Á|üeVæ≤düTÔqï ø±*>∑+&ÉøÏ •˝≤eT÷]Ô ˝Òø£ kÕ*Á>±eT•\\≈£î Ä\yê\+. Á|ü|ü+#·+˝À mø£ÿ&É yÓ’wüíyê\j·÷\T ì]à+#ê\Hêï á kÕ*Á>±eT •\\T n‘·´edüs¡+. ~e´πøåÁ‘·+ uÛÑ÷$T MT<ä |ü+#·uÛÑ÷‘ê\T ñ|üdæú‘·yÓTÆ ñqï m¬ø’ø£ Á|ü<˚X¯+ Ç~ ˇø£ÿfÒ. uÖ<ä∆ eT]j·TT Væ≤+<ä÷ dü+Á|ü<ëj·T≈£î\T n–ï, »\+, Äø±X¯+, uÛÑ÷$T eT]j·TT yêj·TTe⁄ nH˚ |ü+#·uÛÑ÷‘ê\qT $X¯«dækÕÔs¡T. á |ü+#·uÛÑ÷‘ê\T ˇπø Á|ü<˚X¯+˝À $$<Ûäs¡÷bÕ\˝À <äs¡Ùq+ ÇdüTÔ+{≤sTT. eTTøÏÔHê<∏é düMT|ü+˝ÀH˚ C≤«˝≤<˚$ Ä\j·T+ ñ+~. q~rs¡+ n+‘ê kÕ*Á>±eT•\\≈£î Ä\yê\yÓTÆ ñ+~. Äfi≤«s¡T\T eTTøÏÔHê<∏é Ä\j·Tìï 108 ~e´πøåÁ‘ê\˝À ˇø£≥ì XÊ¢|òæT+#ês¡T. Væ≤+<äTe⁄\T eTTøÏÔHê<∏é Ä\j·T+ dü+<äs¡Ùq eTVü‰$wüßí ‘êj·÷s¡T neTà\ <äs¡Ùq+ eTVü‰uÛ≤>∑´+>± uÛ≤$kÕÔs¡T. ‹s¡TeT+¬>’ Äfi≤«sY eTTøÏÔHê<∏éqT dü+<ä]Ù+#·q|üŒ {Ïø° leT÷]Ô düMT|üÁ|ü<˚XÊ\ >∑T]+∫ ‘·q bÕ≥\<ë«sê e]í+#ê&ÉT. 2009˝À »]–q eTVü‰j·Tv+ dü+<äs¡“¤+˝À ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì eTTK´yÓTÆq yÓ’wüíeπøåÁ‘ê\˝À ˇø£f…Æq l$*¢|ü⁄‘·÷Ôs¡T |üPC≤], l eTqyêfi¯ eTTì>∑fiŸ eTsƒ¡+, lll X¯sƒ¡>√|ü sêe÷qT» Jj·TsY\T Ä+&ÜfiŸ (>√<ë<˚$), lsêe÷qT» eT]j·TT eTqyêfi¯ eTTì>∑fiŸ $Á>∑Vü‰\qT eTTøÏÔHê<∏é πøåÁ‘·+˝À Á|ü‹wæ˜+#ês¡T. eTTøÏÔHê<∏é <˚yê\j·T+ düMT|ü+˝À uÛÑ»s¡jÓ÷– Ä\j·T+, >∑TùV≤´X¯«] eT+~s¡+, |üX¯ó|ü‹Hê<∏é Ä\j·T+, #·+>∑T Hêsêj·TDY >∑T&ç, C≤qøÏ eT+~sY, ãT~Ûïø±+‘· Ä\j·T+ ‘·~‘·s¡ >∑Tfi¯óflHêïsTT.
