Rewitalizacja i adaptacja obiektów postindustrialnych w Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
Barbara Klajmon, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
1981 r. utworzenie Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu 2007 r. utworzenie Zabytkowej Kopalni Guido 2013 r. połączenie placówek – jako Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, samorządowej instytucji kultury, prowadzonej wspólnie przez Województwo Śląskie i Miasto Zabrze Muzeum zarządza trzema enklawami zespołów autentycznej zabudowy górniczej i urządzeń kopalnianych połączonych z podziemnymi wyrobiskami górniczymi, które wspólnie, w sposób komplementarny dokumentują historię przemysłową i społeczną oraz tradycje i rozwój technik górniczych Górnego Śląska
Kopalnia Guido
Kopalnia Krรณlowa Luiza
Gล รณwna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna
Kopalnia „Guido” 1855 - założenie kopalni 1855 - 1928 wydobycie węgla 1967 - 2000 kopalnia doświadczalna 1982 - utworzenie Skansenu Górniczego Guido 2000 - postawienie w stan likwidacji 2007 - utworzenie Zabytkowej Kopalni Guido
Poziom 170 - Poziom św. Barbary W grudniu 2015 r. zakończono rewitalizację poziomu 170 kopalni Guido. Powstała nowa wystawa poświęcona patronce górników oraz zaaranżowano kaplicę z witrażem i rzeźbą świętej Barbary.
Poziom 320 W ramach przebudowy i adaptacji zabytkowej infrastruktury kopalni wykonano prace mające na celu modernizację trasy, jej doposażenie i poszerzenie o nieudostępniane wcześniej wyrobiska.
√ ZADANIE ZREALIZOWANE
Poziom 355 Udostępniono nowe części kopalni. Zaaranżowano je z minimalna ingerencją w zabytkowe wyrobiska.
Zwiedzający mają możliwość poznania nieczynnych przestrzeni kopalnianych, w chodnikach, których kształt zbliżony jest do nieczynnych od lat przestrzeni zamkniętego fragmentu zakładu wydobywczego.
Poziom 320 –Strefa K8 Stworzono kompleks kulturalnokonferencyjno- restauracyjny w dawnych komorach i halach – tzw. Strefę K8. Jest to miejsce na organizację konferencji, wydarzeń, szkoleń, kongresów, bankietów, imprez integracyjnych i okolicznościowych.
Budynek obsługi ruchu turystycznego Przebudowano i wyposażono budynek obsługi turystów, utworzono parkingi
HOSTEL GUIDO W 2014 roku bezpośrednio przy Kopalni w wyniku adaptacji budynku dawnego internatu KOMAG powstał kompleks noclegowo – konferencyjny.
Oferuje 85 miejsc noclegowych w 17 pokojach o standardzie hostelowym oraz 7 o podwyższonym standardzie.
Kopalnia „Królowa Luiza” rejon szybu „Carnall” rejon szybu „Wilhelmina” 1791 - powstanie Kopalni Królowa Luiza 1965 - 1979 - podziemna trasa turystyczna Ośrodka Propagandy Górnictwa 1983 - 1985 budowa sztolni szkoleniowo-propagandowe 1998 - zaprzestanie wydobycia lata 90-2011 - działaność Skansenu Górniczego Królowa Luiza
Kopalnia „Królowa Luiza” W 2015 roku na nowo udostępniono podziemia dawnej kopalni „Królowa Luiza”. Wyremontowano wyrobiska, przebudowano i doposażono ekspozycje, Głowna atrakcją są pokazy działania maszyn i urządzeń górniczych.
Budynek wentylatorów Guibald W ramach przeprowadzonych prac w miejscu dawnego budynku wentylatorów przy ul. Mochnackiego powstał nowoczesny obiekt obsługi turystycznej
Podstawową funkcją nowego obiektu jest zapewnienie obsługi turystycznej dla zwiedzających, poprzez umożliwienie zakupu pamiątek oraz zapewnienie poczekalni dla grup oczekujących na zwiedzanie. Ponadto, w obiekcie utworzone zostały sale do zadań edukacyjnych i szkoleniowych, z myślą w głównej mierze o grupach dzieci i młodzieży.
Bajtel Gruba W ramach rewitalizacji obiektów dawnego Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” i terenów do nich przylegających stworzono „Bajtel Grubę ”. Zabawkową mini kopalnię gdzie dzieci poprzez zabawę i naukę pracy zespołowej poznają górnictwo
Park 12 C Na terenach przyległych do dawnego skansenu utworzono przestrzeń edukacyjno-rekreacyjną , stanowiąca także miejsce imprez plenerowych. Jednym z elementów parku jest zespół urzadzeń „Wodny świat”, który przybliża działanie podstawowych urządzeń hydrotechnicznych (pompy wodne, śruba Archimedesa, koła wodne)
Ponadto w parku znajdą się urządzenia m.in. z zakresu optyki (Camera obscura i słoneczna zapalniczka), a także stanowiska do grillowania w strefie wypoczynku.
Budynek nadszybia szybu „Wilhelmina” Zmodernizowano budynek nadszybia szybu „Wilhelmina”, w szybie zamontowano windę do chodnika w pokładzie 510, prowadzącego do Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej
Rejon szybu „Carnall” Zmodernizowano budynek dawnej rozdzielni i sprężarek, w którym od listopada 2014 otwarte dla ruchu turystycznego są dwie wystawy tematyczne: „Niezwykła historia. Kopalnia Królowa Luiza-Zabrze w latach 1791-1998” oraz Kopalnia Edisona. W budynku nadszybia szybu Carnall, w udrożnionym szybie osadzono klatkę schodową, prowadzącą do wyrobisk Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej
Budynek Łaźni Łańcuszkowej wraz z otaczającym terenem Pod koniec 2015 r. nastąpiło zakończenie projektu obejmującego rewitalizację budynku dawnej łaźni łańcuszkowej. W ramach inwestycji przeprowadzone zostały prace mające na celu dostosowanie budynku wraz z otaczającym terenem do pełnienia funkcji obsługi ruchu turystycznego.
Niegdyś obiekt stanowiący symbol górniczej działalności Kopalni „Luiza”, obecnie pełni funkcje gastronomiczne, ekspozycyjne, wystawiennicze oraz turystyczne.
.
Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna
1799 - 1863 - drążenie sztolni 1953 - likwidacja sztolni, zamknięcie wylotu, otamowanie, likwidacja wszelkich połączeń 1999 - 2008 próby eksploatacji 2009 - początek procesu udrażniania i rewitalizacji
Udrożnienie i oddanie dla ruchu turystycznego Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej oraz szybów Carnall i Wyzwolenie Udrożniono ponad 3500 mb wyrobisk usuwając kilkanaście tysięcy ton zalegającego w nich mułu.
W celu udostępnienia wyrobiska Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, a także chodnika łączącego Sztolnię z rejonem wyrobisk podziemnych Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” udrożniono dwa zlikwidowane szyby – Carnall i Wilhelmina. Oba szyby pełnią kluczową rolę komunikacyjną w kompleksie tras turystycznych związanych z Główną Kluczową Sztolnią Dziedziczną.
Z uwagi na zabudowę w szybie Carnall klatki schodowej, dla celów transportowych wykonano diagonalę transportową łączącą powierzchnię terenu z rejonem podszybia. W wyrobisku zamontowano kolejkę podwieszaną do transportu materiałów na poziom Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej.
Stropy i ociosy sztolni wzmacniano iniekcjami, kotwami stalowymi, zabezpieczano siatkami. W wypadkach koniecznych dokonywano przemurowań, rekonstruowano obudowy ceglane lub wznoszono nowe. Istniejące obudowy odczyszczono, uzupełniono ubytki . Te prace były najbardziej zbliżone do tradycyjnie pojmowanych robót konserwatorskich, choć warunki panujące w wyrobisku (prawie 100 % wilgotność), ogromna zmienność rocznych temperatur, wymuszone przewietrzanie, uwarunkowania górnicze powodowały, że dobór metod konserwatorskich stanowił swoisty poligon doświadczalny. Priorytetem MGW było ograniczenie do minimum widocznych ingerencji i zachowanie maksimum substancji zabytkowej. turystyczną miały charakter współczesny i odcinały się od zachowanych wyrobisk.
Zabezpieczono i zaadaptowano do celów turystycznych chodnik w pokładzie 510. Powstanie chodnika datowane jest na rok 1820 i tym samym jest to najstarsze zachowane wyrobisko poprowadzone w węglu, z w pełni zrekonstruowaną obudową drewnianą Utworzono tu ekspozycję dotyczącą dawnych sposobów wydobywania węgla systemem zabierkowym i dawnych technik górniczych
Sztolnia po zakończeniu prac
Utworzono nowe trasy turystyczne w udrożnionych, autentycznych wyrobiskach dawnej sztolni, w tym trasę wodną
Przy wylocie Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej , przy ul. Miarki wybudowano budynek obsługi ruchu turystycznego. Ponadto w rejonie dawnego wylotu powstał port do którego wpływają łodzie z turystami.
FINANSOWANIE PRAC Wszystkie wyżej omówione inwestycje realizowano w ramach następujących projektów: „Europejski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej” Dofinansowanie: POIG 2007-2013, wartość projektu: 92 121 382,21 zł; „Eliminacje zagrożeń i szkodliwych emisji generowanych przez historyczne wyrobisko górnicze Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej w obrębie Miasta Zabrze – Etap I” Dofinansowanie: NFOŚiGW, wartość projektu: 48 527 221,00 zł; „Rewitalizacja obiektów poprzemysłowych Gminy Zabrze wraz z adaptacją na cele kulturalne, turystyczne i oświatowe” Dofinansowanie: RPO WSL 2007-2013, wartość projektu: 21.300.330,02 zł;
„Adaptacja obiektów położonych przy ul. Sienkiewicza w Zabrzu na potrzeby rozwoju poprzemysłowego parku tematycznego” Dofinansowanie: RPO WSL 2007-2013, wartość projektu: 13.950.948,29 zł; „Europejski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej - Skansen Górniczy Królowa Luiza w Zabrzu, etap II - Rewitalizacja budynku łaźni łańcuszkowej” Dofinansowanie: RPO WSL 2007-2013, wartość projektu: 12.830.193,75 zł; -„Przebudowa i adaptacja zabytkowej infrastruktury Kopalni Guido w Zabrzu na cele turystyczne i kulturalne” Dofinansowanie: RPO WSL 2007-2013, wartość projektu: 11 866 109,85 zł; -Utworzenie Parku Techniki Wojskowej w Zabrzu przy ul. Sienkiewicza 43 wraz z infrastrukturą towarzyszącą. wartość projektu: 3 950 537,86 zł.
TRWAJÄ„CE INWESTYCJE
Rewitalizacja i udostępnienie poprzemysłowego Dziedzictwa Górnego Śląska Projekt dofinansowany w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020. Realizowany we współpracy z Miastem Chorzów. Całkowita wartość łączna projektu wynosi 84 533 235 zł w tym MGW 62 765 394 zł Poziom dofinasowania dla MGW 43 483 556 zł
Kompleksowy remont i konserwacja zabytkowej maszyny parowej wraz z budową wytwornicy pary
•
Maszyna o mocy 2000 KM, wyprodukowana w 1915 roku,
W ramach zadania maszyna zostanie poddana kompleksowemu remontowi, zbudowana zostanie również wytwornica pary, co umożliwi dalsze, bezpieczne prezentowanie urządzenia w ruchu.
Remont i adaptacja budynku dawnej maszynowni szybu Schonaich z przeznaczeniem na przestrzeń wystawienniczą
•
Budynek z lat 1854-1858, zmodernizowany w I poł. XX w.,
•
Docelowo ma mieścić się tu nowoczesna wystawa, poświęcona m.in. największym katastrofom górniczym na Śląsku, zagrożeniom w górnictwie i ratownictwu górniczemu.
Kompleksowy remont budynku warsztatu elektrycznego i jego adaptacja na pełnienie funkcji warsztatu muzealnego wraz z pokazową kuźnią
•
Warsztat elektryczny (budynek dawnej skraplarni powietrza) zbudowany w 1916 roku,
•
Docelowo będzie pełnić funkcję zaplecza warsztatowego Muzeum, warsztatu pokazowego, zrekonstruowanej kuźni kopalnianej
Kompleksowy remont budynku dawnej cechowni i jego adaptacja na magazyny studyjne Muzeum
•
Cechownia z ok. 1870 roku,
•
Docelowo ma pełnić funkcję magazynu studyjnego – tj. otwartego dla zwiedzających.
Zagospodarowanie terenu wokół Kopalni Królowa Luiza przy ul. Wolności
• •
W ramach projektu nastąpi też uporządkowanie oraz zagospodarowanie przestrzeni wokół budynków, Organizacja stref dojścia do obiektów, ścieżek zwiedzania,
Konserwacja i remont budynku Muzeum zlokalizowanego przy ul. 3 Maja Budynek dawnego starostwa powiatowego z 1874 roku Po remoncie pomieści sale wystawiennicze, pracownie naukowe, pracownię konserwacji, pracownię digitalizacji, bibliotekę
Rewitalizacja wieży ciśnień przy ul. Zamoyskiego •
Wieża wzniesiona z cegły w 1909 r., jako element miejskiej sieci wodociągowej,
•
To najbardziej znana z zabrzańskich wież, jeden z symboli Miasta, jest jednocześnie jedną z większych na Śląsku, o wysokości 46m i średnicy 23,3m,
•
Wyróżnia się niezwykłą i nowatorską konstrukcją – oparta jest na planie ośmioboku, na 8 ceglanych filarach,
•
Szczególną uwagę zwraca architektura wieży – wieża zabrzańska posiada nowoczesną jak na ten czas stylistykę ekspresjonistyczną, osadzoną w nurcie Werkbundu,
•
Nie wykorzystywana od wielu niszczała.
•
Powstanie tu wyjątkowa przestrzeń wystawiennicza, w której prezentowane będą m.in. zagadnienia związane z węglem – historią powstania, wykorzystania w życiu codziennym, czystych technologii węglowych, wystawa edukacyjnonaukowa CARBONEUM
•
W zmodernizowanych przestrzeniach planuje się również organizację spotkań, prezentacji oraz innych wydarzeń poświęconych materialnemu i niematerialnemu dziedzictwu a także działalność edukacyjną i społeczną.
Wartość projektu: 34 058 714 zł Wartość dofinansowania 23 678 726 źródło finansowania inwestycji: Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2014-2020, Poddziałanie 10.3.1 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych - Zintegrowane Inwestycje Terytorialne
Nagrody i wyróżnienia Zabytek zadbany: 2017 - adaptacja budynku łaźni łańcuszkowej na budynek obsługi ruchu turystycznego, z wielofunkcyjną salą (wystawowa, imprezowa, konferencyjna) i zapleczem gastronomicznym 2018 – konserwacja wyrobisk Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej wraz z chodnikiem podstawowym w pokładzie 510 Sybilla 2018 Konserwacja i rewitalizacja Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej w kategorii konserwacje Nagroda Marszałka Województwa Śląskiego za wydarzenie muzealne roku 2018 r. Konserwacja i rewitalizacja Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej w kategorii konserwacja laureat Nagrody Dziedzictwa Europejskiego - Europa Nostra 2019
W 2017 Muzeum Górnictwa Węglowego oraz Miasto Zabrze złożyły do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wniosek o uznanie zespołu zabytków techniki górniczej w Zabrzu – kopalni Królowa Luiza, Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej oraz kopalni Guido za pomnik historii. W 2018 roku Muzeum otrzymało wyróżnienie w konkursie Generalnego Konserwatora Zabytków Zabytek Zadbany 2017 roku za konserwację fragmentu Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej wraz z wraz z chodnikiem podstawowym w pokładzie 510. W wyróżnieniu podkreślono dbałość o zachowanie autentyzmu obiektu.
…………….
Dziękuję za uwagę ………………….