WYDAWCA Muz eum Woj s k awBi a ł y ms t ok u ul . J a naKi l i ńs k i eg o7 15089Bi a ł y s t ok T el . 857416449 www. mwb. c om. pl Ry s unk i : Da ni el Ba um Pr oj ek ti s k ł a dok ł a dk i : Da ni el Ba um S c ena r i us z : Pa ul i naKr ól i k ows k a
Pr a wadok omi k s upos i a daMuz eum Woj s k awBi a ł y ms t ok u, ma t er i a ł ys ądos t ępne naz a s a da c hCr ea v eCommons3. 0Pol s k a Na k ł a d:1000eg z empl a r z y
I S BN9788386232420 Bi a ł y s t ok2017
BI AŁYSTOK,LATA30.XXWI EKU
3
BI AŁYSTOK,ZI MANAPOCZĄTKUXXWI EKU
Zi uku, czekam t uza t obą j użdwi egodzi ny. Cosi ęwydar zył o?
Żem byłj ak pi el gr zym,cosi ę w dr odzet r udzi … Al eni epr zybl askach gr omu,a na zaspach śni eżnych.
Zi ma,Gaudent y! Taka,żeza Gr odnem czor tśni egi em t or y zasypał . Pr zemar zł em dożywejduszy!
Not oszybko na her bat ę,bor eszt a t owar zyst wa j użczeka. Cy t a tz„ Hy mnuoz a c hodz i es ł ońc anamor z u”J ul i us z aS ł owa c k i e g o, ul ubi one g opoe t yPi ł s uds k i e g o. He nr y kS a r c e wi c z , ps . „ Ga ude nt y ”
5
WNĘTRZE MI ESZKANI ASARCEWI CZÓW –ZEBRANI E DZI AŁACZYPPS. OBECNISĄ MARI AIHENRYKSARCEWI CZOWI E,BOLESŁAW IFELI CJA RUSZCZEWSCY,JESZCZE KI LKAOSÓB.
Pr zywi ozł em bi buł y. Tr zydzi eściegzempl ar zy „ Robot ni ka” ,kt ór et r zeba pr ędkor ozni eśćpof abr ykach ir obot ni czychi zdebkach.
Mamy wi el kinakł ad. Ponadt ysi ąc kopi i !
Ja t oj akzwykl e naj pi er wwf or t epi ani eschowam. Tr zydzi eścisi ęzmi eści ,al ej akZi ukzaczni e wi ęcejpr zywozi ć,t obędęzmuszony zakupi ćdr ugii nst r ument !
Konspi r acj a nadewszyst ko.
6
Jakw dr ukar ni w Łodzi ,pr awda Zi uku?
Łódźt oby łszczy tkonspi r acy j neji nnowacj i ! . . . Dr ukar ni ani emi eści ł asi ęaniw pi wni cy ,aninast r y chu, anini eby ł aot oczonaj akąśnadzwy czaj nąt aj emni czości ą. Ur ządzi l i śmysi ęw zwy kł y m mi eszkani uw kami eni cy , j aki cht y si ącej estw każdy m wi ększy m mi eści e. Ty l e,żeżeśmysi ęzai nst al owal inapi er wszy m pi ęt r ze! Toby ł a,j akmimówi ono,i nnowacj a.Dot ądbowi em wy st r zeganosi ęumi eszczani adr ukar ni napi ęt r zezobawy ,żei nnimi eszkańcy usł y sząszum maszy ndr ukar ski ch.
Ni emi ał em wy j ści a,boni eznal azł em napar t er zemi eszkani a.Post anowi ł em j ednakzar y zy kowaćzt y m pi ęt er ki em, bopar t erzaj ęt yby łpr zezskł ad baweł nyipończoch.At ozkol eiwy dał o misi ędośćbezpi eczny mt owar zy st wem. Mi eszkani enaszeskł adał osi ęzczt er echpokoi ikuchni .Dr ukar ni ępost anowi l i śmyumi eści ćw duży m pokoj u,adl a l udzipost r onny chby łt ozar azem gabi netmójdl apr acy . By ł ot am bi ur kor edakcy j ne,w kt ór egoszuf l adach zł ożoneby ł yr ękopi syir óżnewy dawni ct wa,pot r zebne dor edakcj i .By ł aot omana,w kt ór ąchowal i śmypapi er , noikosz,dokt ór egoszł yr óżneodpadkipr odukcj i , st opni owopot em spal anew pi ecachmi eszkani a. W gór nejczęściszaf kimi eści ł asi ęmaszy nkadr ukar ska –kl amotna1 20ki l ogr amów!Mówi l i śmynani ą„ babci a” . W dol ny chszuf l adkachszaf kit r zy mal i śmykaszt yzczci onkami . Opr óczt egow gabi neci eby ł oj eszczet y l koki l kakr zeseł idwi el ampy ,cooświ et l ał ynam pokójpr zywi eczor nejr oboci e. Ar obot yby ł omnóst wo!Dwunast ost r oni cowynumerkoszt owałnaszwy kl e 1 51 6dniuci ążl i wejpr acypopr zeci ęt ni e91 1godzi ndzi enni e! Ipomy śl eć,żezgr y wał em wt edyr ol ę adwokat a.Ni ktsi ęni epoznał ,nawet sł użba! Apr zeci eż t esł użące t am zwami mi eszkał y !
7
Wi st oci e.Wł adzi aakur atumi ał aczy t ać,al eby ł at akci cha ispokoj na,żeażj akbypr zeźr oczy st a.AJózi a… Ha!Józi aby ł apost aci ąocał ki em l uźny m sposobi eby ci a. Lubi ł ar ozr y wkiiuci echyży ci aw mi eści e–it ot ak,żebyj ak naj pr ędzejzr obi ćswoj ą r obot ęibuch! Jużj ąwi dzi ał eś w naj bl i ższej kawi ar ni .
Al ej adoŁodzi ser cani emi ał em… Wi er zę, żet uw Bi ał y mst okubędzi el epi ej . Żer obot ni cysi ęzj ednoczą… Pr zeci w car owi ,pr zeci w pr acodawcom, zaPol ską!
Takat o konspi r acj a!Zeskł adu pończochpr ost onazapl ecze sal onusuki en!
Ij amam t aką nadzi ej ę,al eZi uku, czasj użnanas.ULenczewski ch j użpewni eczekaj ą.
Al eżt o pr awdzi wypowi ew Par y żaw Bi ał y mst oku!Zi uk zGaudent y m ni ewzbudząt am żadny chpodej r zeń.Ot ,dwóchkol ej ny ch st r api ony chmał żonków zmi sj ą opł aceni anal eżnościza naj modni ej szezsuki en.
Ser deczni e Panów zapr aszam! Zest aw got owy ,zgodni e zzamówi eni em. S a l ons uk i e nWi k t or i i L e nc z e ws k i e j pr z yul . Mi k oł a j e ws k i e j ( obe c ni eul . S i e nk i e wi c z a44) .
8
NAZAPLECZUSALONUSUKI EN
Ki l kast r aj ków j użby ł o… Al ebi j ąnas, r ozgani aj ą,bi or ąw ar eszt , at am bi j ąmocni ej j eszcze…
Czygot owij est eści e st awi ćczoł acar ski ejzgr ai ? Dośćpr acyzagar śćkopi ej ek! Dośćr uski chpr i kazów! Dośćkr zy wdywaszej iwaszy chdzi eci .
Imni ebi l i w ar eszci e.Al ezakl i nam was, żebezst r aj ków izj ednoczeni acał egol udu ni ewy r wi emysi ęzni ewol iekonomi cznej ,pol i t y cznej inar odowej .Ty l kot enwspól nyt r udpozwol inam odzy skaćni epodl egł ąPol skęikażdybędzi e mógłf r agmentj ejmi ećdl asi ebi e.Co t er azmaci edl asi ebi e?Noco?! Al e it ost r aci ć si ęboj ę!
Żet y l ko dzi ękini epoj ęt ejiwi el ki ejl i t ości boski ej ,l udzi ew t y m kr aj uni ena czwor akachchodzą,anadwóchnogach, udaj ącczł owi eka…Zi uku,gł ową mur uni epr zebi j esz…
Cóż… Tywi esz,coj a wt aki chchwi l ach mówi ę?
…al ej eśl i zawi odł yi nnemet ody , nal eżyspr óbować it ej !
Pr acęponadsi ł y , czar nychl eb,wor ek zi emni aków nat y dzi eń. Takapr awda! Ty l emamy !
9
1 0
Napr zeł omi epaździ er ni kail i st opada1 91 8r okupr zezt er enyj ednoczącejsi ę Pol skit oczy ł asi ęr osnącaf al ar adościzodzy skani ani epodl egł ości .Mi mowci ąż t r udny chwar unków iogr ani czony chr acj iży wności owy ch,w wi el umi ej scach odr odzonejpo1 23l at achzabor ów Oj czy znyświ ęt owano. Kr aków by łpi er wszy m mi ast em w skal i cał egopańst wapol ski ego,kt ór ew 1 91 8 r okuodzy skał oni epodl egł ość. Pol skal udnośćcy wi l nawr azzpol ski mi żoł ni er zamispont ani czni ezr y wał azbi ur iur zędów aust r i acki eszy l dy .Odby wał ysi ę r óżneur oczy st ości–napr zy kł ad char y t at y wnykoncer tf or t epi anowyna r zeczsemi nar i um nauczy ci el ski ego, pokt ór y m zaser wowanowspani ał ybi gos iwy bor nąkawę.
W War szawi ewy wi eszono bi ał oczer woneszt andar y ,t wor zono st r ażeoby wat el ski eiw zat ł oczony ch j akni gdydot ądr est aur acj achza ost at ni epi eni ądzewznoszono szampanem t oast yzani epodl egł ość iNaczel ni kaPańst waPol ski ego Józef aPi ł sudski ego. Żoł ni er zezPol ski ejOr gani zacj iWoj skowejodbi er al ibr ońumundur owany m Ni emcom.Ty ch,kt ór zyoddawal ij ąbezopor u,puszczanowol no,al eNi emców st awi aj ący chopórzmuszanowal kądoul egł ości .Naul i cachwy buchał y st r zel ani ny .
Bi ał y st okw l i st opadzi e1 91 8r okuci eszy łsi ę ni epodl egł ości ązal edwi et r zydni ,bowskut ek szy bkozmi eni aj ącejsi ęsy t uacj imi ędzy nar odowej od24l i st opada1 91 8r okuzaczęł yobowi ązy wać post anowi eni aumowykowi eński ej . Namocyt egodokument uBi ał ost occzy znast ał a si ęczęści ąkor donupomi ędzyzachodem awschodem,nakt ór y m pomi mozakończeni a woj nypozost awał oponad500t y si ęcyżoł daków ni emi ecki ch.JózefPi ł sudskipost anowi łpój ść naugodęizagwar ant owaćNi emcom ni eskr ępowanypr zej azdpr zezBi ał y st ok iGr aj ewodoPr usWschodni ch,abyw t ensposóbuni knąćr ozpr oszeni ani emi ecki chwoj sk pokr aj uir y zy kaponownegopr zej ęci apr zezni ekont r ol inaddopi er ocowy zwol ony mi spodzabor ów t er enami . 5l ut ego1 91 9r oku,popol skoni emi ecki chper t r akt acj achpodpi sanow Bi ał y mst oku umowę,w kt ór ejust al ono,żeNi emcyopuszcząBi ał y st ok1 9l ut ego1 91 9r oku. Dat at awy znaczy ł awi ęcpocząt ekni epodl egł ościBi ał ost occzy zny . Ci ,kt ór zymy śl ą,żeodj azdwoj skni emi ecki chodby łsi ęw spokoj ny chokol i czności ach, sąj ednakw WI ELKI M BŁĘDZI E.
1 1
DWORZECKOLEJOWY W BI AŁYMSTOKU, 1 9LUTEGO1 91 9ROKU
1 2
Tel ef on kaaaaput t ! Kaput t !Kapuuut t ! Hihihi !
Nei n,neeeei n! Łapypr ecz,t ypr uski ochl apusi e! Jazzzdast ąd!
Pani eWi er zej ski , t oj użost at nini emi ecki poci ąg.Ty l kocomy zr obi myzt aki m dwor cem?!
Tul edwo kami eńnakami eni u si ęost ał …
Dr ogiPani e, ur uchomi mypi er wszy poci ągdoŁap. Wi watPol ska! Wi watŁapy ! . . .
Wi wat Józef Pi ł sudski !
F r a nc i s z e kWi e r z e j s k i –k ol e j a r z , k t ór yoc a l i ł odz ni s z c z e ni aa pa r a t yt e l e f oni c z nei t e l e g r a fic z ne , pr z y bor y s y g na ł owe , l a t a r ni c e , dr uk i i i nnewy pos a ż e ni edwor c a , ana s t ę pni ewc i ą g uni e s pe ł napół g odz i nypoodj e ź dz i e os t a t ni e g oni e mi e c k i e g opoc i ą g uur uc homi ł pi e r ws z ypoc i ą gdoŁ a p.
1 3
1 4
W SALONCE MARSZAŁKANABOCZNI CYBI AŁOSTOCKI EGODWORCA PODCZASKOORDYNOWANI ADZI AŁAŃBI TWYNI EMEŃSKI EJ 1PAŹDZI ERNI KA1 920ROKU
Pani eMar szał ku! Mel duj ę,żepr zy by ł gener ałLucj anŻel i gowski ioczekuj enaspot kani e.
Pr osi ć! Izaznaczam,aby ni epr zeszkadzać nam,dopókigener ał Żel i gowskist ąd ni ewy j dzi e.
Czoł em, Naczel nyWodzu! St awi ł em si ęna r ozkazw t r y bi e nat y chmi ast owy m.
Ni echpan spoczni e,gener al e. Czekanasdł uga r ozmowa.
1 5
Wnoszę,żer ozumi epansy t uacj ę, wj aki ejsi ęznaj duj emy … Anipańst wakoal i cj i ,aniLi gaNar odów,aniRząd ispoł eczeńst wopol ski eni er ozumi ej ąspr awyLi t wy . Wszy scychcąpokoj uini kogospr awaaniLi t wy ,aniWi l na ni eobchodzi .Pr emi erpol skij użpr awi eoddałw SpaWi l no Wal demar asowi .Jeżel it er azWi l nani eur at uj emy , t ohi st or y cynam t egoni edar uj ą.
Naczel nyWodzu, ij aWi l nogł ęboko w ser cunoszę. ComaPannamy śl i ?
Musi myuczy ni ć wy si ł ek,ażebyodbudować Li t węhi st or y czną.Zr obi ćt ot y l ko możesamal udnośćzapomocą Li t ewskoBi ał or uski ejDy wi zj i . Leczt r zeba,ażebykt ośwzi ął nasi ebi ecał ąspr awę. Tr zebazor gani zować powst ani e.
Powst ani e?. . . Czyni emai nnego sposobunazaj ęci e Wi l na?
1 6
Naczel ny Ni ema… Wodzu,t owi el ki e Ni emogęWi l nazaj ąć zadani e… Naj mocni ej of i cj al ni e.Tozost ał oby pr zepr aszam,al e bar dzoźl eodebr ane. ni ewi em,co Tr zebadl at egouży ć powi edzi eć. wy bi eguinadaćakcj i pozor yoddol nej Chodzi i ni cj at y wy … opozor nybunt . . . I st ot ni e,mi sj a j estobar czonawi el ki m r y zy ki em.Możepr zy j śćchwi l a, żePanbędzi emi ałpr zeci wko sobi eni et y l koopi ni ęświ at a, l ecziPol ski .
Możenast ąpi ćmoment , żenawetj abędę zmuszonypój śćpr zeci wko Panu.Tr zebabędzi e wzi ąćwszy st konasi ebi e. Tegoj ani emogę r ozkazy wać. . .
Taki ch r zeczysi ę ni er ozkazuj e…
Zat em… Zgoda.Bi or ęt o nasi ebi e.
Dzi ękuj ę. 1 7
1 8
WNĘTRZAÓWCZESNEGOMAGI STRATUW BI AŁYMSTOKU–SALARADYMI EJSKI EJ, SI ERPI EŃ1 921ROKU
…Dwal at anat o czekal i śmy !
…Noal e dl aczegoni e 22si er pni a?
…ZBel weder uodpi sal i , żeMar szał ekni echcel udzi odr y waćodzaj ęćcodzi enny ch. Zat em ni edzi el a. …Aby t y l kopogoda dopi sał a…
…Aco zł egoj est w poni edzi ał ku? …Bot o poni edzi ał ek.
…I st ot ni e! Ni ewy obr ażam sobi e dwócht y si ęcygościw ogr odach Br ani cki chspoży waj ący chobi ad w st r ugachdeszczu!
… Obi adt oni c! W koszar ach42.puł k pi echot ymagr ać meczzKor oną!
F e l i k sF i l i powi c z–Pr e z e sRa dyMi e j s k i e j Bi a ł e g os t ok u Roc z ni c abi t wybi a ł os t oc k i e j , s t oc z one j 22s i e r pni a1920r . pr z e zuk oc ha nypr z e zMa r s z a ł k aJ óz e f aPi ł s uds k i e g o 1. Puł kPi e c hot yL e g i onów. Bi t wat auc hodz i z ana j wa ż ni e j s z ewy da r z e ni ehi s t or y c z nowoj s k owewdz i e j a c h Bi a ł e g os t ok u.
1 9
SzanowniPańst wo! Dr odzyzgr omadzeni ! Pr oszęoci szę,mam bar dzoważny komuni kat !
Zar ządzasi ę wi el ki espr ząt ani e mi ast a!Rozpocząć wznoszeni ebr am powi t al ny chit r y bun.
Czyj uż j adł ospi s ust al ono?
Wspól ni ezpr ezy dent em Szy mański m ust al i l i śmyszer egdzi ał ańkoni eczny ch dozapewni eni ani ezakł óconegopr zebi eguwi zy t y naszegoznakomi t egoWodzaJózef aPi ł sudski ego, Pi er wszegoMar szał kaPol skiipi er wszego Honor owegoOby wat el aMi ast a Bi ał y st ok!
Ust al ono, conast ępuj e: Rozwi esi ćgi r l andy , ozdobi ćbr amyibal kony f l agaminar odowy mi –wszy st ki e,bezwy j ąt ku!
Rosół ,anadr ugi e dobr apor cj ami ęsi wa pi eczonegozkar t of l ami . Dot egokompotzj abł ek. Ipi wo.
Dr odzyPańst wo, Mar szał ekcenipr ost ot ę it r ady cj ę.Iobi admusi t oodzwi er ci edl ać. Al ewr acaj ąc dodzi ał ań…
Możewar t o zl eci ćdr ukt ego anonsuw „ Dzi enni ku Bi ał ost ocki m” ?
20
Zor gani zować st oł yizgr omadzi ć pr odukt yży wności owe naobi adw ogr odach Pał acuBr ani cki ch.
Al eczy t oni eabyzby t mał owy kwi nt ne j akdl anaszego Mar szał ka?. . .
…Wr eszci eanonsuj ę, żebezwy j ąt kuwszy st ki edel egacj e chęt nedowzi ęci audzi ał uw powi t ani u Mar szał kamusząupr zedni ozgł osi ć si ędoRadyMi ej ski ej .Nal eżyr ówni eż pr zedł oży ćt ekst ypr zemówi eń, kt ór epr zedst awi ci el e chcąwy gł osi ć. Zgoda. Dr ukować!
Idopi sać, żeo1 0r ano of i cj al nepowi t ani e nadwor cu!
TYMCZASEM W GABI NECI E PREZYDENTABI AŁEGOSTOKUBOLESŁAWASZYMAŃSKI EGO
…iupr zej mi e pr oszęości śl e punkt ual nepr zy by ci e, boodj azdmusi nast ąpi ćoczasi e.
Dr odzypanowi e,pani egener al e… Wy pada,aby śmywspól ni ezr eszt ądel egacj i , t oj estszef em szt abuppł ki em Kor y t owski m or azpr zedst awi ci el em Poddy r ekcj iKol ej owej , Poci ąg wy r uszy l inaszemuznakomi t emugości owinapowi t ani e. naszr usza Ust al ono,żeudamysi ęspecj al ny m poci ągi em o2w nocy … doWoł kowy ska,gdzi epoci ągMar szał ka poj awisi ęokoł o7r ano.
Dr ogipani e,poci ągni epoczeka, bow r azi espóźni eni aw Woł kowy sku czekaćbymusi ał aikompani a honor owa,ior ki est r a,i–ni e dajBoże!–sam Pi ł sudski !
Skądt en pośpi ech?
Toby ł by koni ecświ at a!Ja sobi et egonawet ni ewy obr ażam!
DWORZECKOLEJOWYW BI AŁYMSTOKU, 21SI ERPNI A1 921ROKU,GODZI NA 1 . 55W NOCY Koni ecświ at a, pani epr ezy denci e! Panowi e, naj mocni ej pr zepr aszam! Zaspał em!
Pr e z y de ntBi a ł e g os t ok uBol e s ł a wS z y ma ńs k i ; Dowódc aOk r ę g uBi a ł y s t okg e n. Wł a dy s ł a wF r a nk ows k i Woj e wodaS t e f a nPopi e l a ws k i
21
STACJAKOLEJOWAW WOŁKOWYSKU, 21SI ERPNI A1 921ROKU, GODZI NA7RANO
I l esi łit chu! Nat r zy !Dohy mnu! Raz!Dwa! . . .
Ci i i … Ci sza!St op! St op!St op! Mar szał ek j eszcze śpi …
22
Cał anoc ni epr zespana,ait ak zpowi t ani ani ci …
Zapr aszam Panów dopoci ągu,gor ącakawa umi l inam dr ogędo Bi ał egost oku.
Osobl i wa pobudkaw t en ur oczypor anek, ni epr awdaż?
Ser deczni e wi t amyukochanego Pi er wszegoMar szał ka Pol ski ,Wodzanaszego Józef aPi ł sudski ego!
Ij aWas,panowi e, ser deczni ewi t am! Si ądźmywspól ni eipor ozmawi aj my , pókimożemy ,bodzi śczekanas wszy st ki chdł ugidzi eń,wi el ewr ażeń izapewnej eszczewi ęcej pr zemówi eń!
23
Acóż j at uwi dzę? Dl aczegot usą j eszczeszer oki e t or y ?
Tor yt esąpot r zebne dozbi er ani apor zucony ch r osy j ski chwagonów.Zwozi my j edoBi ał egost oku,pr zer abi amy imamynauży t ekwł asny dl anaszejpol ski ejkol ei .
Ty l et y l ko poży t kupo t y chRuski ch zost ał o…
Al eni e nar zekaj myj uż, bozdaj esi ę, żenadwor zec wj eżdżamy ! Znam j at enwi dok bar dzodobr ze.I l er azyj at ut aj pr zy j eżdżał em,t egosam ni ezl i czę! Al epr zy znaćt r zeba,żej akoHonor owy Oby wat elof i cj al ni et uwy si adam por azpi er wszy .
Wi wat Bi ał y st ok!
24
Wi wat Mar szał ek! Wi wat !
ZDWORCAMARSZAŁEKPI ŁSUDSKIODJECHAŁDO CENTRUM MI ASTAPOWOZEM ZAPRZĘŻONYM W CZWÓRKĘBI AŁYCHKONIKRWIARABSKI EJ, PRZYSTROJONYCHW BARWYNARODOWE.
Żadnasi ł ani epot r af i nasoder waćodCi ebi eipr zyTobi e, dl aCi ebi eizTobąpój dzi emy nanaj wi ększyt r udiznójdl adobr a naszejukochanejOj czy zny !
Imy śmyt eżpr zy szł yt ut ajpol ski edzi at ki , ByTobi epr zy ni eśćt ekwi at ki . Mydobr zewi emy ,j aki eci ężki eznoj ezni osł eśdl aPol ski . Dr ogi ei mi ęTwoj eświ ecipr zy kł adem, W ser cachnaszy chgor ącowdzi ęcznośćbi j e, Naczel ni kPańst waJózefPi ł sudskini echży j e!
Dzi ękuj ę, dzi eckodr ogi e! At y ,mal ut ka,t eż maszwi er szy k dl amni e?
Tak… Al ej ani e pami ęt am, j aki …
Dzi adekdużowi dzi ał , Dużozi emischodzi ł , Jużsam ni epami ęt a, Ki edysi ęur odzi ł .
Ni eszkodzi , dzi eci no.Opowi edz swójul ubi ony !
Ha!Wy bor nepowi t ani e! Lepszegosam by m sobi e ni ezgot ował !
Wi e r s zna pi s a nynac z e ś ćJ óz e f aPi ł s uds k i e g opr z e zMa r i ęKoś c i a nk ę F r a g me ntwi e r s z a„ Dz i a de kpr z y j dz i e ”Ma r i i Konopni c k i e j
25
Okoł ogodzi ny1 0. 30Mar szał ekPi ł sudskiw doskonał y m nast r oj uwr azcał ą świ t ązaj echałnaśni adani edopr ezy dent ost waSzy mański ch,kt ór zy mi eszkal iw ni ewi el ki m,dr ewni any m domkunaul i cySt ar oboj ar ski ej30. Wchodzącdopokoj ust oł owegooddałszabl ęj ednemuzadi ut ant ów ioświ adczy ł :„ Poni eważpr zy by ł em w zami ar achpokoj owy ch,or ężzdej muj ę! ” . Pogodadopi sy wał aodsamegor ana,wi ęcśni adani epodanow ogr odzi e. Okoł ogodzi ny1 2or szakzMar szał ki em powr óci łnaRy nekKości uszki .Tupowi t al igo t akżepast orewangel i cki ,ksi ądzpr awosł awnyor azr abi n.Or ki est r aodegr ał a „ Mazur kaDąbr owski ego”ir ozpoczęł asi ęmszapol owacel ebr owanapr zez bi skupaJer zegoMat ul ewi cza.Mar szał ekPi ł sudskist ałwr azześwi t ąnaspecj al ny m podeści e,dzi ękiczemut ł um bi ał ost oczanzgr omadzony chnar y nkuwi dzi ałgodoskonal e. Oł t ar zust awi ononat l edr zew r osnący chpr zyFar ze.
Wr eszci e,ogodzi ni e1 4 r ozpoczęł asi ęur oczy st a def i l ada. Jakopi er wsipr zemaszer owal i żoł ni er ze42.puł kupi echot y , azani mikol ej noi nnepododdzi ał y woj skowe,Bi ał ost ocka Ochot ni czaSt r ażOgni owa, czł onkowi edr uży nsokol i ch, har cer ze,gr upyzwi ązkowców ipr zedst awi ci el er óżny ch or gani zacj ispoł eczny ch. Ach,cot oby ł azadef i l ada! Mi eszkańcyBi ał egost oku wspomi nal ij ąl at ami !
26
Pozakończeni umszy ,okoł ogodzi ny1 3. 30 nast ąpi ł opoświ ęceni eszt andar u42.puł ku pi echot y .Nast ępni emat kichr zest neMar i a Ry mańska,Jadwi gaKl i mki ewi czowaiAnt oni na Żoł ądkowskapodał yszt andarpr ezesowi RadyMi ast aFel i ksowiFi l i powi czowior az Pr ezy dent owiBi ał egost okuBol esł awowi Szy mański emu,acipr zekazal igo Mar szał kowiPi ł sudski emu–Pi er wszemu Żoł ni er zowiRzeczpospol i t ej .Pi ł sudskiwbi ł w dr zewceszt andar upi er wszygwóźdź, anast ępni epr zekazałgonar ęce r epr ezent acj ipuł kowej .
Wr eszci eokoł ogodzi ny1 5r ozpocząłsi ęur oczy st yobi adnadwat y si ącegości pr zyst oł achust awi ony chw par kuPał acuBr ani cki ch.
Dopr awdy , wy bor ne! Py szne!
Gdy byw woj sku zawszet akdawal ij eść, t owszy st ki ebi t wy by śmywy gr al i !
Racj a,al eobf i t a st r awaj estdomenąpokoj u. W woj ni e,mójdr ogi ,wci ąż możeszl i czy ćj edy ni e nakonser wy .
Poobi edzi eMar szał ekudałsi ę dokoszar42.puł kupi echot y ,abyobej r zećmecz f ut bol owymi ędzydr uży nąwoj skowąadr uży nąwar szawski ego kl ubuKor ona.Zani mj ednakmeczsi ęr ozpoczął ,naMar szał ka czekał aj eszczej ednani espodzi anka.
27
Naj dr oższynasz Mar szał ku,czyzgodzi szsi ę zost aćoj cem chr zest ny m naszegosy nka?
JakoDzi adek wszy st ki chdzi ecipol ski ch mogęby ćii choj cem chr zest ny m!
Czasj uż chy ba,aby pr zej echaćdo magi st r at u?
Zważy wszynami ej sce iokol i czności ,wr óżęt emuchł opcu wi el ki esukcesyw pr zy szł ości j ako… doskonał emu f ut bol i ści e!
Takj est ,pani eMar szał ku. O1 9,w czasi eobi adugal owego, Mar szał ekof i cj al ni eot r zy mat y t uł Honor owegoOby wat el aMi ast a, anast ępni eudamysi ęnawi eczor ny r autw Pał acuBr ani cki ch. Ma t k ac hr z e s t nadz i e c k a , dok t or owaŻ oł ą dk ows k a , pr e z e s k abi a ł os t oc k i e g oKoł aPol e k
28
Będącświ adki em t ej ur oczy st ejchwi l i ,gdyBi ał y st ok br at asi ęzżoł ni er zami ,zar ozwój dobr y chst osunków oby wat el i iżoł ni er zywznoszęt oast !
SzanowniPańst wo, ij apr agnęwzni eść nast ępuj ącyt oast : Naj st ar szyżoł ni er z pol ski …, Al eż musi ę wy r wał o!
. . . nasz Dzi adek, ni echży j e!
Poni ekończący chsi ę pr zemówi eni ach,t oast ach, wy mi ani edy pl omów,pr ezent ów ipodzi ękowań,Mar szał ek Pi ł sudskiudałsi ęwr az zpozost ał y minawi eczor ne pr zy j ęci ew Pał acu Br ani cki ch.
Pr zemówi eni a wszy st ki m zat wi er dzał , al et egot oast ut oj użchy ba sam nawetni ezapl anował !
Zmęczeni espr awi ł o j ednak,żeni ezabawi ł t am dł ugo,boj użopół nocy opuści łr autiudałsi ęna dwor zec,abywy r uszy ć w dr ogępowr ot ną. Poci ągr uszy łzest acj ipr zed1w nocy , aMar szał ekzuśmi echem naust ach,sal ut uj ąc pr zy gl ądałsi ęser deczni eżegnaj ący m gor ozr adowany m t ł umom mi eszkańców Bi ał egost oku.
29
30
BI AŁYSTOK,1 9MAJA1 935ROKU
Todzi si ej szewy dani e „ Dzi enni kaBi ał ost ocki ego” . W śr odkuj estr el acj azpr zy got owań dour oczy st ościpogr zebowy ch.
Wci ąż ni epot r af i ę si ęzt y m pogodzi ć!
Jestt eż wspomni eni ewi zy t y Mar szał kaz1 921r oku! Ach. . . Wczor ajkol egamój wr óci łzWar szawyipowi edzi ał , żemówi ąt am,żeser ceMar szał ka spoczni eosobnoodci ał a. Żemazost aćumi eszczone w Wi l ni e,w gr obi e ust ópmat ki …
Toznaczy , żebędzi epr zej azd pr zezBi ał y st ok! Tr zebat or ozgł osi ć!
31
DWORZECKOLEJOWYW BI AŁYMSTOKU,31MAJA1 935ROKU,GODZI NA2. 47W NOCY
32
33
BI AŁYSTOK,WRZESI EŃ1 939ROKU
Poczekajt una spokoj ni ej szeczasy .
34
Pos ł owi e
Napoc z ą t k uXXwi e k uś wi a tz a wi r owa ł ws z a l ony mt a ńc uwoj nyi pr z e mi a n, aBi a ł y s t ok wr a zzni m. Dz i ę k i k ont r a k t omi pr z e ds i ę bi or c z oś c i mi e s z k a ńc ówna s z emi a s t os t a ł os i ę na j wi ę k s z y moś r odk i e mpr z e my s ł owy mmi ę dz yMos k wąi S a nk tPe t e r s bur g i e mzj e dne j s t r onyaWa r s z a wąi Ł odz i ązdr ug i e j . „ Ma nc he s t e rPół noc y ”–t a k i edumnemi a nonos i ł o wowy mc z a s i e . Ni cdz i wne g o, ż epr z y c i ą g nę ł odos i e bi er e da k t or a„ Robot ni k a ”J óz e f a Pi ł s uds k i e g o, c z y l i t owa r z y s z a„ Wi k t or a ” . By ł onuc z e s t ni k i e mbur z l i wy c hl a tr e wol uc j i 19051907. Poc hwi l i c i s z yś wi a tog a r nę ł os z a l e ńs t wowoj nyś wi a t owe j . Ok r ut ni eok a l e c z onyz a bor a mi , ws i e r pni u1915r ok uBi a ł y s t okdos t a ł s i ępodok upa c j ęni e mi e c k ą . Ni e mc ypa nos z y l i s i ę t ut a j a żdo19l ut e g o1919r ok u. Wol ny , wr e s z c i epol s k i Bi a ł y s t ok , mi a ł dos pe ł ni e ni awa ż nąr ol ęwwoj ni ezbol s z e wi c k ąRos j ą . 22s i e r pni a1920r ok uwpi s a ł s i ędumni enama pęhe r oi c z ny c hwa l k . Pr z e zc a ł yt e ndz i e ń ul ubi e ńc yWodz aNa c z e l ne g oJ óz e f aPi ł s uds k i e g o, ż oł ni e r z eI Br y g a dyPi e c hot yL e g i onowe j ( 1. i 5. puł k u) , pows t r z y my wa l i f a l ee wa k uuj ą c y c hs i ęnaws c hódboj c ówAr mi i Cz e r wone j . S y t ua c j az mi e ni a ł as i ęzg odz i nynag odz i nę , pr z y by wa ł or a nny c hi z a bi t y c h, aj e dna kwy t r wa l i i z wy c i ę ż y l i !Bi t wabi a ł os t oc k a , na j wi ę k s z awdz i e j a c hmi a s t a , z a k ońc z y ł aope r a c j ęwoj s k ową z wa nąBi t wąWa r s z a ws k ą , k t ór aur a t owa ł aś wi a tpr z e dbol s z e wi z me m. Wk r ót c edo Bi a ł e g os t ok upr z y j e c ha ł z nówJ óz e fPi ł s uds k i , byk oor dy nowa ćdr ug ąwi e l k ąi z wy c i ę s k ą ope r a c j ę–Bi t węNi e me ńs k ą . Uz g odni ł t e żzg e n. L uc j a ne mŻ e l i g ows k i mpr z e bi e gwy pr a wy nauk oc ha neWi l no( t z w. buntŻ e l i g ows k i e g o) , wy z wol onewdni u9pa ź dz i e r ni k a . T a kwi e l edz i a ł os i ęwówc z a swBi a ł y ms t ok u!T y mba r dz i e j wi ę cc i e s z yk omi k soMa r s z a ł k u, pi e r ws z y mHonor owy mOby wa t e l una s z e g omi a s t a .
drhab.Adam Cz es ł aw Dobr ońs ki ,pr of es ors eni orUwB
Pa ul i naKr ól i k ows k a , ur . 1987, dok t orna ukhuma ni s t y c z ny c hwz a k r e s i ej ę z y k oz na ws t wa , a bs ol we nt k afil ol og i i a ng i e l s k i e j naUni we r s y t e c i eŁ ódz k i m, ana s t ę pni eMi ę dz y wy dz i a ł owy c h I nt e r dy s c y pl i na r ny c hHuma ni s t y c z ny c hS t udi ówDok t or a nc k i c hUni we r s y t e t uŁ ódz k i e g o. Na uk owos pe c j a l i z uj es i ęwj ę z y k oz na ws t wi epol i t y c z ny mi ba da ni uj ę z y k ak onfli k t u naBl i s k i mWs c hodz i e . S c e na r z y s t k ak omi k s owai pomy s ł oda wc z y ni pr oj e k t uKomi k sBr a i l l e m. Aut or k as c e na r i us z yk omi k s ów„ S t ą ddowol noś c i ” , „ Ba ł ut y ” , „ Ce nawol noś c i ” , „ Pol a ” , k t ór yz doby ł 1. mi e j s c ewor g a ni z owa ny mpr z e zNa r odoweCe nt r umKul t ur yk onk ur s i enak omi k s dopr oz yS z c z e pa naT wa r doc hai z os t a ł opubl i k owa nyw„ Cz a s i eF a nt a s t y k i ” , „ Ki e dyr oz um ś pi ”or a z„ I nk a ” . T ł uma c z k as c e na r i us z yfil mowy c h, a ut or k apol s k i c hl uba ng i e l s k i c hwe r s j i j ę z y k owy c hfil mówf a bul a r ny c hi dok ume nt a l ny c h. Pr e l e g e nt k anaf e swa l a c hi k onf e r e nc j a c h z wi ą z a ny c hzk omi k s e mhi s t or y c z ny mor a zpopul a r y z owa ni e mi z wi ę k s z a ni e mdos t ę pu dot r e ś c i k ul t ur y . Pa s j ona t k at e ma t y k i I I woj nyś wi a t owe j . Nac odz i e ńpr a c uj ej a k o t ł uma c z k aj ę z y k aa ng i e l s k i e g oi s pe c j a l i s t k aj ę z y k owawbr a nż yt e c hnol og i c z ne j .
Da ni e l Ba um, ur . 1982, ma l a r z , r y s owni k , a bs ol we ntWy dz i a ł uGr a fik i i Ma l a r s t waAk a de mi i S z t ukPi ę k ny c hwŁ odz i wpr a c owni pr of e s or aMa r i a naKę pi ńs k i e g o. S t y pe ndy s t aMi ni s t r aKul t ur yi Dz i e dz i c t waNa r odowe g o, fina l i s t ami ę dz y na r odowe g ok onk ur s u 4t hI nt e r na ona l Ar tPr i z eAr t eL a g unaws e k c j i ma l a r s k i e j ( Mog l i a no2010, Wł oc hy ) . Pr a c uj ej a k or y s owni ki i l us t r a t orr e k l a mowyor a za s y s t e ntwPr a c owni I l us t r a c j i , Komi k s u i Pr e pr oduk c j i Gi e ri F i l mupr of . Ga br i e l aKoł a t anał ódz k i e j AS P–pi e r ws z e j i j e dy ne j wPol s c e pr a c owni pr owa dz one j napa ńs t wowe j uc z e l ni a r t y s t y c z ne j , k t ór az a j muj es i ęk omi k s e m. Ws pół t wór c apr oj e k t u„ Komi k sBr a i l l e m” , wr a ma c hk t ór e g ood2009r ok upows t a j epi e r ws z y naś wi e c i ec y k l k omi k s ówpr z y s t os owa ny c hj e dnoc z e ś ni edl ac z y t e l ni k ówwi dz ą c y c h i c z y t e l ni k ówni e wi domy c h. S e r i ęwt e j f or mul eot wor z y ł k omi k s„ S t ą ddowol noś c i ” , na g r odz onyw2010r ok unak onk ur s i e„ Pows t a ni e ’ 44. Konk ur snak omi k soPows t a ni u Wa r s z a ws k i m” , or g a ni z owa ny mpr z e zMuz e umPows t a ni aWa r s z a ws k i e g o. Kol e j ny mk omi k s e mwt e j f or mul ej e s ts fina ns owa nypr z e zMi ni s t e r s t woKul t ur y i Dz i e dz i c t waNa r odowe g ok omi k s„ Ki e dyr oz umś pi ”oS t a ni s ł a wi eGr z e s i uk u, k t ór e mu t owa r z y s z ąwi e l k of or ma t oweobr a z yma l a r s k i e . Aut orr y s unk ówdok omi k s ów„ Wni e bobr a ni e “ ( a l bum„ Comi x ’ s a g e ” ) , „ T Ra pe r z yz na dWi s ł y : Mi s j aMa r s ” , „ Ba ł ut y ” , „ Ce nawol noś c i ” , „ Pol a ” , „ Cudna dRy pi e ni c ą ” , „ Dok t orE s pe r a nt o” , „ I nk a ” ,„ Kr e dk i ” i „ T r z e c i s t opi e ńodda l e ni a ”( a nt ol og i a„ Pr a g aGa da : Omi ę dz y woj ni u” ) or a zi l us t r a c j i dofil mówf a bul a r ny c h, fil mówdok ume nt a l ny c h, pr a s yi k a mpa ni i s poł e c z ny c h.