Leeuwarder Courant Agrarische special

april | editie friesland

Wij boeren zijn redelijk van het padje geraakt Detmer Wage

ADVERTENTIE

2

Rene de Heij (l) bewondert samen met printoperator Gerrit Zijlstra een banner.

Probo uniek in innoverende print Probo Print sleepte onlangs de titel Friese Onderneming van het Jaar 2017 in de wacht.

De veelzijdige printprofessional uit Dokkum produceert volledig zelf en levert aan resellers door heel Nederland en België.

Passie en magie Wie Probo Print binnenstapt, komt ogen te kort.

Het ruime pand aan de Fortuinweg ademt een en al creativiteit en productiviteit uit. Banners met aansprekende teksten, tapijt voorzien van kekke prints en behang met daarop de meest mooie foto’s sieren wanden en vloeren van de showroom.

Achter de schermen wordt volop gebrainstormd over nieuwe producten en ook de afdeling klantenservice draait op volle toeren.

rol is de magie van het al jaren sterk groeiende bedrijf niet te verstoren en toch kijken waar nog winst te behalen valt.”

En dan zijn er nog de enorme hallen waar in ploegen wordt geprint, uitgesneden, genaaid en verpakt. „We werken hier met 180 mensen”, licht algemeen directeur Rene de Heij toe. „Eigenaar Erwin Postma zette in 2001 het beletterings­ bedrijf van zijn vader voort en veranderde het uiteindelijk richting digitale print.”

Uitdagend werk Probo Print is naast een productiebedrijf ook een onlinebedrijf waarin de automatiserings­ processen razendsnel gaan. „Per dag komen hier 14.000 bestanden binnen”, vertelt Rene. „Het zijn allemaal unieke producten in een oplage vanaf één, dit sluit aan bij geen voorraad hebben.”

„Sinds 2015 werk ik bij Probo. Erwin zocht iemand die het bedrijf kon leiden, zodat hijzelf zo dicht mogelijk bij zijn passie kon blijven. Mijn

„Wat we leveren zijn gepersonaliseerde producten in zeer diverse materialen. We ontwikkelen nu ook doeken met speciale waterafstotende coatings

„Die winst zit onder meer in de relatie met onze klanten. We organiseren events voor hen en trainen ze ook zelf. Daarnaast positioneren wij ons heel duidelijk: we leveren groot formaat print aan resellers zoals reclamebureaus, websites en drukkerijen.”

of kussens voor buiten die tegen een stootje kun­ nen. Al die materialen moeten eerst uitgebreid getest worden, voordat we ze uiteindelijk kunnen aanbieden. We zijn continue bezig met het opti­ maliseren daarvan.” „Daarbij hebben we oog voor het milieu. Zo werken we voor textiel met inkt die volledig op waterbasis is en via het riool geloosd kan worden.

We bieden online een breed pakket aan en ook daarin blijven we voortdurend onszelf ontwikke­ len. Iedere twee weken worden er bijvoorbeeld demosessies door de ontwikkelteams gehouden.

Op die manier houden we elkaar scherp en blijven we snel innoveren. Zo blijft het werk uitdagend en kunnen mensen binnen Probo Print doorgroeien in hun functie.” „Ook talenten van buiten het bedrijf ontmoeten we graag, we willen de arbeidsmarkt blijven bereiken. Daarom plannen we avonden in, waar­ bij mensen uit de regio de kans krijgen om achter de schermen te kijken. Geïnteresseerden zijn van harte welkom.”

Omzet verdubbelen De verkiezing tot Friese Onderneming van het Jaar 2017 gaf het toch al zo gedreven personeel nog een extra stimulans. Het intensieve traject waarbij het bedrijf volledig gescand werd eindigde met een prachtige titel. „Het is zó verdiend voor de groep”, zegt Rene zichtbaar trots. „De titel zet aan dingen nog beter te doen. We zijn bezig om verkoopteams vanuit Duitsland op te zetten en ook Amerika ligt in de planning.” „Voor Dokkum is het streven om binnen twee, drie jaar de omzet te verdubbelen. We leveren in principe veel producten binnen één dag en daar­ om moet onze logistiek op en top zijn. De aanleg van de Centrale As draagt daaraan bij en ook de samenwerking met de lokale overheid is super.

Er wordt met ons meegedacht en dat vind ik echt het noemen waard. Groeien in een krimpregio is mogelijk doordat je mooie, unieke producten maakt. En mensen willen steeds unieker zijn, daar sluiten wij met Probo Print mooi op aan.”

03

BOEREN ZIJN VEELZIJDIGER DAN ONDERNEMERS E

en ondernemersbijlage over boeren. Jazeker, boeren zijn ondernemers.

Boeren opereren misschien wel onder de meest ingewikkelde omstandigheden die denkbaar zijn. De wet- en regelgeving voor hen is scherp, er zijn compensaties (subsidies) en dat is soms best aangenaam, maar ze concurreren tegelijk op een wereldmarkt en moeten dus steeds op het scherp van de snede groeien. En dan hebben we het nog niet eens over het klimaat en de natuur waar ze ook nog eens mee te maken hebben.

Er zijn maar weinig ondernemers van wie zo veel veelzijdigheid wordt gevraagd.

Boeren zijn niet alleen ondernemers maar af en toe ook nerd, zo leren we in deze noordz. Ze hanteren de trekker even makkelijk als de software, sensoren en drones.

Het citaat ‘Wij boeren zijn

Weer een teken van veelzijdigheid.

redelijk van het padje geraakt’

Maar het mooie is dat er ook verder word gekeken dan de neus lang is. Neem Detmer

op de voorpagina van deze

Wage uit Wedde. Hij is het boerenuithangbord als het om precisielandbouw gaat. Om die

ondernemersbijlage is een uitspraak

reden gingen we ook bij hem langs. En wat zegt-ie? Hij valt van zijn geloof, Wage is zijn

van Detmer Wage, akkerbouwer

gevoel voor biologie kwijt geraakt. Het is een van de mooie verhalen die een bijlage over

in Wedde. De uitspraak is terug te

boerenondernemers oplevert.

vinden op pagina 4 van deze bijlage

colofon Inhoud noordz is een ondernemersbijlage van NDC mediagroep

04

De boer als nerd Hoe boeren data en gevoel in balans trachten te krijgen

Samenstelling: Bouke Nielsen

08

Eindredactie: Roel Snijder Vormgeving: Marc Bos

De 7 tips voor de boer die naar buitenland wil De gevolgen voor het gezin worden vaak vergeten

12

Een lesje over aardappels De immense potentie van de pieper

Advertenties /

16

Branded content: telefoon 050-5844994

20 22

Kort & Prachtig AgriFly komt met een ander type drone

Reacties:

26

Tom Bosscher volgt vader Derk op ‘Mijn opa is eigenlijk een wandelend datacenter’

telefoon 050-5844256 / 0582845477

Bestuurder Tanja Beuling Harder roepen dat de boeren er toe doen

specialsales@ndcmediagroep.nl

e-mail bijlagen@ndcmediagroep.nl,

De Streekboer heeft een eenvoudig concept Een eerlijke prijs voor eerlijk voedsel

29

De Noordelijke Stelling Panel vindt de boer een echte ondernemer

Volg noordz ook online op het blog www.noordz.nl

31

Column Ronald Mulder Hoe maak je iedereen kapitalist

04

Boeren krijgen steeds meer met eigentijdse

technologie te maken en worden in hun vakgebied steeds meer nerd. Bezoekjes aan een akkerbouwer en een melkveehouder die met hun tijd mee gaan.

Door Bouke Nielsen, foto’s Pepijn van den Broeke

BOEREN NERDS HAMEREN OP GEVOEL Een royale ontboezeming bijna aan het eind van een gesprek dat over boeren en tech-

effecten van al die andere elementen wordt voorbij

nologie gaat. Over de boer als nerd als het ware. „Ik was de afgelopen jaren zó bezig

gegaan. Er is ook heel veel niet verklaarbaar, zegt de

met de data, dat ik m’n gevoel voor biologie was kwijt geraakt”, meldt Detmer Wage,

boer uit Wedde. Neem het effect van de seizoenen.

een rondborstige akkerbouwer uit Wedde.

Wage: „Meten is weten, zeggen ze. Maar omdat ik heel veel meet, kom ik erachter hoe weinig ik nog

Zijn Friese collega Anton Stokman herkent dat wel. „Het is de grote uitdaging van ons

weet.”

werk om gevoel en kennis met elkaar in balans te houden”, weet de melkveehouder uit Koudum. Hij heeft 280 koeien en met dat aantal heet het naar bestuurlijke normen

Anton Stokman observeert de koeien voortdurend

een megastal. Maar in Koudum lopen de koeien vrij rond. Ze kunnen zelfs in bad,

en weet dat je de koeien niet als kudde moet behan-

in de JaKoeZie. De praktijk is heel anders dan het beeld dat een megastal oproept.

delen. Koeien weten zelf heel goed wat ze willen, zegt

Het is voor Stokman een Vrije Keuze Stal.

hij, ze mogen daarom hun gang gaan. „Ze bepalen zelf of ze binnen of buiten willen zijn, wanneer ze

Omdat ik heel veel meet, kom ik erachter hoe weinig ik weet

Wage en Stokman zijn twee boeren die,

gemasseerd willen worden, of ze twee of vijf keer per

als het even kan, digitale technieken

dag gemolken willen worden. Dierenwelzijn staat bij

gebruiken om hun opbrengsten te ver-

ons hoog in het vaandel.”

meerderen én te verbeteren. „Maar ik begin een beetje van mijn hightech-

De techniek zorgt bij Stokman voor beheersing van

geloof af te stappen”, zegt Wage.

uitstoot, nieuwe energie (biogas) en natuurbeheer.

Stokman: „Allerlei sensoren helpen ons daarbij,

De ommekeer kwam afgelopen herfst

met één persoon heb je veel meer toezicht. All die

toen Wage naar een lezing van een

data helpen ons ook, maar je blijft als boer zelf

bioloog ging. „Het werd me duidelijk

verantwoordelijk.”

dat we met z’n allen redelijk van het padje zijn”, vertelt hij zonder omhaal.

Met twee man worden 280 koeien ‘gemanaged’,

„We worden geïndoctrineerd door de

het is voor hem ook in sociaal opzicht het minimum.

chemische industrie. Als je de biologie-

Het werkt uitermate efficiënt en dat is ook de bedoe-

boeken uit de jaren vijftig en zestig

ling van al die technologie. Stokman: „We concurre-

weer leest, besef je dat we het gevoel zijn kwijt geraakt. Dat is eigenlijk treurig. Ik wil

ren nu eenmaal wereldwijd, we moeten beter doen

niet biologisch boeren maar wil wel meer biologie de grond.”

dan de boeren elders op de wereld.”

Wage vermoedt dat het allemaal een gevolg is van jarenlang sturen op data: „Je denkt

Zijn beroep is daarom ook een ‘razend interessant

te weten hoe een gezonde plant eruit ziet. Je kent de plant die maximaal en super moet

vak’: „Ik ken geen collega’s die om redenen van geld

zijn. Je tikt er tegenaan en die plant knapt. De cellen staan op barsten. We hebben met

boer geworden. De wereldwijde concurrentie naar

z’n allen oogkleppen op.”

een efficiënte voedselprijs maakt soms wel dat je je in werken en economie verliest. Dat is onze grote

De bodem is een tamelijk ingewikkeld proces, betoogt Wage. Er zitten wel zestig elementen in de grond, terwijl er doorgaans vier tot zes worden onderzocht. Aan de

valkuil.”

05

Anton Stokman melkveehouder in Koudum „Een van de eerste stappen in de hightech was al twintig jaar geleden. Er was ineens een machine die koeien kon melken…, in onze ogen kon zoiets niet, het was onvoorstelbaar. Zo’n machine was heel erg duur, korting zat er niet in. Met tien boeren hebben we toen gezegd: wat betalen we als we er tien kopen?

Zo begon het. Met z’n tienen hebben we ze gekocht.

Denzo heet de samenwerking, het staat voor Dag En Nacht Zondags Ook. Die machines werken namelijk altijd. We leerden dat de koeien snel wenden aan de machine, sneller dan wij boeren. Het heeft wel een half jaar geduurd voor ik de machine vertrouwde.

Steeds vroeg ik me af of de koeien wel goed gemolken waren.

De situatie is nu volledig veranderd. Sensoren nemen de taak van de ogen over. De stappen van een koe worden geteld. Bij veel stappen is de koe wellicht op zoek naar een stier. Die stier hebben we al lang niet meer, maar bij veel stappen is wel grotere kans op een vruchtbare dag. Met behulp van allerlei data kunnen we zelfs tot op het uur nauwkeurig bepalen wat het vruchtbaarste moment is. Met het oog red je dat niet.

In de nek draagt de koe een microfoon die het knisperende geluid registreert als de koe herkauwt.

Dan kun je vaststellen hoe lang de koe kauwt.

Je herkent patronen. Je merkt als er wat aan de hand is. Ik heb het de laatste jaren ook wat rustiger gekregen. Toch loop ik nog veel door de stal om naar m’n koeien te kijken. Dat is misschien nog maar één uur per dag, de sensoren werken 24 uur per dag.

De sensoren nemen beter waar. In de melk meten we van alles: vet, eiwit, lactose, temperatuur, kleur, de elektrische geleiding enzovoort. Die elektrische geleiding meten we omdat bij een ontsteking zout vrij komt en dat zorgt voor een betere elektrische geleiding. Er is nu ook een sensor die de witte bloedcellen in de melk meten. Witte bloedcellen zijn een ontstekingsreactie.

Eerder keken we zelf in de melk. Soms nam je visueel iets waar en daarna besliste je op gevoel of je de koe behandelt of niet. Met de meting van de witte bloedcellen heb je nu een harde aanwijzing voor een ontsteking die gaande is. Eerder zat er wel eens een vlokje in de melk. Bij de ene koe geef je dan antibiotica en bij de andere weet je: die komt er wel over heen. Sensoren veranderen je beslissing en dat is goed voor de diergezondheid.

De techniek is echt een mooie ontwikkeling. Ze zijn onze ogen en oren. We weten over de herkauwende koe ook veel meer niet dan wel.”

06 ›››

06 05 ›››

Detmer wage akkerbouwer in Wedde „Ik heb ooit bij Vertis gewerkt als automatiseerder.

Ik heb toen bij een groot akkerbouwbedrijf gezeten en kwam in aanraking met precisielandbouw.

Het was er allemaal hightech en vooruitstrevend.

Toen ik op de boerderij van m’n vader kwam, werd al snel gevraagd of ik daar ook meer technologie wilde. Ik rolde van het ene in het andere project.

Op een gegeven ogenblik kwam ik in Elsevier te staan met een grote reportage. Ik kreeg enorm veel reacties. Sindsdien word ik vaak gevraagd.

Verhalen over de landbouw gaan altijd over ouderwetse zaken in ons vak of over de hightech. Ik vind het wel mooi om te doen, je bereikt er andere mensen mee. Dat is goed. Vroeger had iedereen wel een oom of neef die in de landbouw zat. Dat is niet meer.

Ik merk het als scholieren uit de regio eens langs komen op de boerderij. Die vinden het altijd prachtig. Het is net alsof je altijd wat recht te zetten hebt over ons vak. Voor ze op de boerderij komen, wordt er veel gefoeterd op boeren. We houden met onze trekkers altijd het verkeer op, vinden ze.

Als ze hier geweest zijn , kijken ze nu toch anders naar een trekker als ze die inhalen.

In zo’n trekker zit heel veel techniek. Je kunt ermee ‘rechtrijden’, strak en super recht. Het kost me wel iets van 17.000 euro, maar ik zou niet meer zonder willen. Het is een kleine markt. Als Apple een telefoontje ontwikkelt, verkopen ze er 500 miljoen van en zijn de ontwikkelkosten er zo weer uit.

Als Trimble rechtrijden ontwerpt moeten ze dat bij circa 100.000 boeren terugverdienen.

Zo’n kastje is wel wat meer dan silicium en plastic en een gps-systeem.

Ik meet heel veel: de tonnen aardappelen die je rooit, de opbrengst per perceel. Via het rechtrijden benut je een perceel optimaal. Tot op 2 millimeter rijd je nauwkeurig. Met een TomTom red je dat niet.

Je werkt met rechtrijden netter, je oogst precies en je hoeft minder te spuiten als je precies bent. Alles wat er nieuw op de markt kwam, is hier wel op de boerderij geweest.

Maar al die techniek heeft ook nadelen. Vroeger gebruikten we alleen maar ijzer en boeren konden dat makkelijk repareren. Met software ligt dat anders. En soms heb je slecht bereik en moet je uren wachten voor je recht kunt rijden. In hoeverre wil je dat nog?

Of de opbrengsten flink omhoog zijn gegaan?

Mwah, geen sprongen van 10 tot 20 procent. Al die data verschaffen je wel voortschrijdend inzicht.

Maar je moet kritisch blijven. We hebben eens een robiniabos gekapt en de grond weer bouwrijp gemaakt. Die grond is jarenlang niet bewerkt en toch hadden we er de eerste jaren topopbrengsten.

Dat heeft me aan het denken gezet.’’

Agri & Food special

ADVERTENTIE

EUROFINS FOOD TESTING

13

SEMEX

7

From farm to fork Voor een blijvend Uit liefde en respect sterke en gezonde koe voor de natuur

Het schandaal rond de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen in diverse Duitse bieren De koe is een niet weg toont nog maar weer te denken element in eens aan hoe belangrijk In augustus 2016 vond de aftrap plaats van het Fryslân Living het LabNederlandse voor landde rol is van testlaboranatuurinclusieve landbouw. Het doel is helder en van wezenlijkschap. belangVoor voorde detoeristoria. Eurofins Food ten een mooi en Testing is, als ondertoekomst van de landbouw: het samenvoegen van natuur- en landbouwdoelen. karakteristiek beeld, deel van de Eurofins voor de boer daarnaast De eerste zijn gezet: gezocht worden projecten en plannen. groep, een van stappen de een bron van zijn begrootste testlaboratoria staan. Iets waar je zuiin Europa en heeft haar nig Albert van der Ploegteis danvoorzitter van het Living oorsprong. Een deel van de opbrengst vloeit, in op moet zijn. ontstaan zelfs Lab. „We met elkaar in de loop van de jasamenwerking met de Vogelbescherming Nederken aanhebben een schandaal ren een grens overschreden met ons gebruik van land, terug naar de weide. In een project dat bij- Miriam Nooi Tekst: rond voedingsmiddede bodem. We vragen steeds meer van de grond draagt aan een rijkere weide en dito vogelbestand. len. en met behulp van kunstgrepen putten we de aarde steeds verder uit. De tijd is gekomen om uit die neerwaartse Tekst: Fred Ootjersspiraal van intensivering te raken en de natuur haar balans terug te geven.”

"Dat was het antivriesschandaal rond wijnen", weet „MetOostenrijkse het Living Lab willen we met behulp van Arjen Kuneman, managing direcprovinciale subsidies, projecten en ideeën aantor Eurofins Food Testing Nederjagen die natuuren landbouwdoelen kunnen land. "Een handjevol malafide verenigen.

Dat kan vanuit de boeren komen, maar producenten bleek wijnen kunstook vanuit het onderwijs of burgers.

Heb je bijmatig te hebben gezoet met een voorbeeld idee om praktische gereedschappen stof die ook een in antivries werd toegepast.

Het schandaal werd breed te ontwikkelen die de boer kunnen helpen méér in uitgemeten internationale balans metindedenatuur te werken, dan horen we dat pers en Aanmelden de export viel kan vrijwel graag! viavolde website.” ledig stil. Bij het onderzoek waren een paar jonge Franse analisten „De afnemende betrokken, die laterbiodiversiteit Eurofins heb- is een hot issue in Fryslân”, aldus Fries landbouwgedeputeerde ben opgericht."

Johannes Kramer. „Een goed voorbeeld van een

"En waar we eigenlijk nóg veel Een sympathiek project dat voor zowel consument zuiniger op zouden moeten zijn", als boer aantrekkelijk is.” aldus Jurjen Boerrigter, Business Development manager voor Sybe Andela is student Dier- en Veehouderij aan "De koe zoals wij die in Semex. het hbo en werkt bij zijn vader op de boerderij.

Nederland kennen loopt het riHij staat volledig achter een nieuwe kijk opsico om-nadelen te ondervinden van de is eenzijdige focus op het gegegaan met de natuur. „Wat we op school leren heel nuttig, begrijp mij niet verkeerd, maarven ik dat ze veel melk moet produceren. Het gevolg kan zijn dat de kijk ook graag naar alternatieven. De kant koe vanziek wordt en dat is wel het het ‘goedkoop en veel’ trekt mij niet, dus zoek ik dat een veehouder wil. Een laatste naast mijn studie naar handreikingen voorzieke een koe kost tijd en geld en het is dus zaak ziekte te voorkomen. andere manier van denken. Ik heb zeer nuttige Een universiteit in Canada doet al masterclasses gevolgd van het Living Lab, waarin ruim vijfentwintig jaar onderzoek ze het omgaan met de bodem vanuit de invalshoek naar immuniteit bij koeien, met van de natuur benaderen. Voor mij – en voor vele als resultaat, vier jaar geleden nu,

anderen – een inspiratiebron voor een nieuwe toekomst waarin boer, bedrijf en natuur in balans zijn.”

Semex is een fokkerij-organisatie die met haar producten en diensten de Nederlandse veestapel een boost weet te geven in de genetische ontwikkeling. Het inzetten op een lange termijnrelatie met de veehouder is daarnaast een belangrijke factor in het succes van Semex. Met als intentie samen te werken aan een duurzame veestapel, weten beide partijen elkaar al decennialang te vinden. het op de markt brengen van Immunity+.

Luc Libberecht, sales director voor Semex: "Waarom wordt de ene koe ziek en de andere niet?

Omdat die ene koe veel weerbaarder is dan de andere. Immuniteit is voor dertig procent erfelijk. Dit is vergelijkbaar met de overerfbaarheid van melkproductie- en exterieurkenmerken en dus vele malen hoger dan de erfelijkheidsgraad van de meeste gezondheidskenmerken. Door een speciaal voor Semex ontwikkelde HIR-test (High Immune Response) kan worden onderzocht of stieren over het HIR-gen voor hogere weerstand beschikken en hierdoor de Immunity+ status krijgen. Immunity+ stieren geven hun natuurlijke hogere weerstand door aan hun dochters en aan de volgende generaties. Consequent

gebruik van Immunity+ stieren op een veestapel zorgt voor sterkere koeien die, in combinatie met een beter koecomfort, minder vaak ziek zijn, betere biest produceren, vruchtbaarder zijn, een hogere levensverwachting hebben en een grotere productie en vruchtbaarheid genereren.

Een win-win situatie dus. Niet in de laatste plaats voor de koe."

Semex heeft de exclusiviteit op de vermarkting van Immunity+ stieren. www.semex.net

Het schandaal lieteen ziennieuwe hoe enorm project om dit impuls te geven is de groot de impactmelk. kan zijn wanneer Weideweelde Dat is melk geproduceerd er -bewust of onbewust- geknoeid De lancering van het Living Lab vorige zomer. Gedeputeerde Kramer spreekt de met liefde en respect voor het gras, de bloemen Meer informatie staat onder het kopje ‘projecten’ wordt met levensmiddelen. Kuaanwezigen toe. en de bijen.

Melk met een natuurlijke balans als op: www.kingofthemeadows.eu neman: "Er zijn sindsdien een land, "Of ook wel 'Van zaadje tot informatie op het etiket klopt met hele reeks van vergelijkbare inci- karbonaadje'. Het wil zoveel zeg- wat er werkelijk in zit." denten geweest, met meest recent gen dat wij de hele keten bewadus die rond de Duitse bieren. In ken. Het gewas op de akker, maar Eurofins heeft verschillende labode meeste gevallen echter treft de ook de samenstelling van de ratoria in Europa, waarvan vier in producenten geen blaam. Die zijn bodem en kuilvoer via onze zus- Nederland gericht op voeding die er vóór alles op gericht om het ter-Eurofins locaties. Vervolgens elk hun specifieke onderzoeksgeconsumentenvertrouwen op te alle stadia van het transport en bied kennen. Met Heerenveen als bouwen. Om calamiteiten pre- het productieproces tot en met hoofdlocatie vindt er tussen de diventief te voorkomen schakelen het moment dat het artikel in de verse laboratoria een uitstekende ze ons in om het hele productie- winkelschappen ligt. Op verzoek samenwerking plaats, met name proces analytisch te bewaken." van de opdrachtgever gaan we in op het gebied van IT-techniek en een betreffend filiaal 'boodschap- logistiek. "Tijd is een enorm be"Daar wordt wel de term 'From pen doen', waarna we elke aan- langrijke factor", aldus Kuneman.  Groot formaat (23x26 cm) farm to fork' voor gebezigd", koop op tal van aspecten "Een opdrachtgever wil zo snel aldus Erik Bulten, product mana- onderzoeken. Op de kwaliteit van mogelijk de resultaten weten van  Alcoholhoudend of alcoholvrij ger Eurofins Food Testing Neder- het product zelf, maar ook of de een onderzoek. Een schip dat met een lading noten ligt afgemeerd in  Men hoeft niet hoog te reiken de haven Rotterdam, betaalt duizenden euro's per dag aan liggeld.  Voorschuimen niet meer nodig www.agrimax.nl Dan kunnen we als Eurofins op  Arbeidsbesparend door korte looplijnen vrijdag niet laconiek mededelen info@agrimax.nl dat we maandag met de uitkom Kant en klaar verpakt 160 vel per bundel 06-53782493 sten van het onderzoek komen..."

Vochtig uierpapier in vouwdoekjes

AGRARISCH TEAM

Dairy Towel Wet

ADVIES OP GEBIED VAN:

Bedrijfsfinanciering, Lease, Crowdfunding, Bedrijfsbeëindiging, Bulten: "Maar eerst en vooral Financieringsscangaat het de producent om dat

consumentenvertrouwen. Wordt dat vertrouwen geschaad, dan kunnen de gevolgen desastreus zijn. Het zal niet de eerste keer zijn dat een bedrijf als gevolg van een schandaal failliet gaat. Met Eurofins weet een opdrachtgever zich niet alleen verzekerd van een gedegen onderzoek door de best opgeleide mensen, volgens gestandaardiseerde methoden en bijbehorende certificering, maar ook en vooral dat dat onderzoek snel en efficiënt plaats vindt."

Eurofins Food Testing Netherlands www.eurofins.nl

UW ADVISEURS: - Jan Bron - Jan Knol - Peter Hutten - Hendrik Jan Kieft - Helko van Leusen - Marcel Doornbos

Kantoor Assen (0592) 82 00 02 | agrarischteam@credion.nl www.credion.nl/agrarischteamnoord

Luc Libberecht (links) en Jurjen Boerrigter Uierpapier en Melkerstextiel - Lasers (tegen vogeloverlast)

- TSL smeermiddelen

Nieuwbouw, renovatie, onderhoud, reparaties en keuringen van

mestopslagsystemen Pas Mestopslagsystemen is al meer dan 30 jaar dé specialist. Van bouwaanvraag tot eindproduct.

Wij leveren: • Emaille silo’s • Betonnen silo’s: prefab elementen, en ter plaatse gestort • Thermoplast silo’s • Kunststof silo’s • Mestbassins • Mestzakken • PVC spankappen • Drijfdekken en linings • Keuringen alle soorten mestopslag

De Giek 31, 9206 AS Drachten Tel. (0512) 582058 Internet: www.pastanks.nl E-mail: info@pastanks.nl

08

7 tips

DE VOOR DE BOER DIE NAAR HET BUITENLAND WIL

09

Een toekomst in een ander land: de ene boer loopt al jaren met het idee rond,

maar durft (nog) niet. De ander is vastberaden, pakt z’n biezen en gaat zijn droom achterna. Maar emigreren als agrariër is niet van de ene op de andere dag een feit. Wat moet je absoluut niet vergeten?

Emigratiebegeleiders Jogchum van der Pal en Arjen Jorritsma geven zeven tips.

Door Karlijn ter Horst, illustratie Job van der Molen

Tip 1

Niks mis mee, zegt hij. Maar wees reëel en schakel anderen in op de punten

Vergeet je gezin niet

waar jij tekort komt.

Met stip op nummer 1: het gezin. „Er zijn veel boeren die communicatief niet zo sterk zijn. Vaak lopen ze al een paar jaar met plannen rond, die

Tip 4

droppen ze zo even thuis en dan moet alles geregeld worden”, vertelt Jog-

Het is geen vakantie

chum van der Pal. Niet zo slim, zeggen beide heren. Blijft emigreren door

„Leef je in. Waar gaan we naar toe?” Bezoek het land waar je naar toe wil

je hoofd spoken? Bespreek het met de familie. „De gevolgen voor het gezin

een aantal keren, geeft Jorritsma mee. Alles is anders en daar zul je aan

worden vaak vergeten”, ziet Arjen Jorritsma.

moeten toegeven. Verdiep je in cultuur, gezondheidszorg en scholing, aldus

Heb je jonge kinderen? Die roepen volgens Van der Pal vaak het hardst dat

Van der Pal. Wees ervan bewust dat emigreren geen vakantie is.

ze niet willen. „Maar als ze eenmaal gesetteld zijn, gaat het goed. De moeilijkste groep zit tussen 14 en 20 jaar oud. Die hebben andere contacten.”

Tip 5

Ook de toekomst van de kroost is punt van aandacht, stelt Jorritsma.

Zorg voor een sterk verdienmodel

„Niet ieder kind wil of kan je opvolgen. Misschien is het ergens heel goed

Zonder geld geen emigratie, luidt het devies van de twee begeleiders. „Weet

boeren, maar dat wil niet zeggen dat je in andere sectoren

wat je eigen onroerend goed opbrengt”, aldus Van der Pal. Per land verschilt

fatsoenlijk brood kunt verdienen.”

de instapsom, legt hij uit. „Een Duits pachtbedrijf kost al gauw drie tot vier ton. Maar naar Canada moet je nog veel meer eigen kapitaal meebrengen.”

De gevolgen voor het gezin worden vaak vergeten

Tip 2

En dan ben je er nog niet. Volgens Jorritsma ben je het beste af als je me-

Leer de taal

teen geld kunt verdienen. „Investeer niet direct tot de bodem, maar bouw

Jorritsma: „Ga op

die nieuwe stal over twee jaar. Het eerste jaar kost sowieso geld, want dan

taalcursus. Het

loop je tegen zoveel dingen aan.”

liefst al voordat je weggaat.” Vloeiend

Tip 6

de taal van je be-

Maak kennis met je nieuwe buren

stemming spreken

Burger in. „Pas geëmigreerde boeren zijn vaak heel druk met hun bedrijf

is in eerste instantie

en vergeten de wereld om hen heen. Dan denken de buren al dat ze niks

volgens Van der Pal

willen.” Jorritsma zag het in het verleden regelmatig misgaan. „Dan ben je

niet nodig, maar de

echt alleen.”

basis begrijpen is wel van belang. Nog

Tip 7

geen native speaker?

Schakel een professional in

„Neem een adviseur mee die de taal kent, want anders gaat het fout.”

De boer die denkt dat hij zijn emigratie alleen kan regelen, komt vaak van

De ervaring van Jorritsma is dat over het algemeen bijna overal wel Engels

een koude kermis thuis, weten de emigratiebegeleiders uit ervaring. Van

gesproken wordt. „Maar ze verwachten van je dat je de taal leert. Vergelijk

der Pal: „Je hebt te maken met compleet andere wet- en regelgeving. Pro-

het met hoe jij je zou voelen als een buitenlander naast jou komt wonen.”

fessionals hebben lokale contacten die de taal spreken en exact weten hoe het werkt.” Volgens Jorritsma hebben boeren amper tijd om zelf alles te

Tip 3

regelen. „Die hebben vaak in Nederland hun bedrijf nog. Dan vlieg je niet

Wees reëel in wat je kan

even vier, vijf keer op en neer om alles te regelen.

Ga bij jezelf te rade wat je wil. Enorm uitbreiden met personeel of alles zelf in de hand kunnen houden? „Sommige boeren willen van vijftig naar vijfhonderd koeien. Melk er eerst maar eens tweehonderd, zeg ik dan.” Vaak eindigt het dan in een middenweg, vertelt Jorritsma. Van der Pal: „Als je

Aan deze tips werkten mee:

het hier technisch niet goed doet, dan is de kans klein dat je boeren in het

› Jogchum van der Pal, emigratiebegeleider en makelaar

buitenland wel lukt.” Niet iedere boer is bovendien manager en kan met

voor Huys Makelaars in Hoogeveen en Dronten.

personeel werken, stelt Jorritsma. „De gemiddelde boer in Nederland is

› Arjen Jorritsma, zelfstandig emigratiebegeleider in Haule,

gewoon boer. Als ze managers waren, dan waren er al veel meer gestopt.”

aangesloten bij AgriPlaza Makelaars in Tynaarlo.

ADVERTENTIE

10

Het goudgroene carrièrepad Hoe ziet de wereld eruit over vijftien jaar? Een intrigerende vraag waar je veel fantasierijke antwoorden op kunt geven. Maar in sommige gevallen is het wijs om wat minder hypothetisch te denken.

Als je in het onderwijs zit bijvoorbeeld. „In de groene sector is een chronisch tekort aan ‘erfbetreders’, mensen die ervaring hebben met een product in relatie tot de periferie”, begint Anne Dijk, directeur van Groenhorst Emmeloord-Dronten. „Zoals teeltadviseurs, inspecteurs, datatechneuten, maar ook bouwers van bewaarinstallaties. Tot nu toe leiden wij vooral op tot erfgangers, de producenten met de opleidingen Teelt en Melkveehouderij. Maar dat is niet genoeg.

De wereld van het groen bestaat uit meer dan een tractor en een koeienstal. Dat doen we nu ook met de nieuwe mbo-opleiding Toegepaste Biologie.

Maar ook de andere opleidingen vragen hierom.”

krijgt er bijvoorbeeld als keuzevak ‘Podium’ bij.

Dat lijkt een vreemde eend in de bijt, maar niet als je bedenkt dat je in de (agrarische) wereld aan anderen moet kunnen vertellen waar je mee bezig bent. Daarvoor moet je een zekere verlegenheid overwinnen, en dat is wat je leert bij ‘Podium’.”

„Dat, in combinatie met de vraag ‘Hoe ziet een vacature er over vijftien jaar uit?’ maakte dat wij ons huidige onderwijsaanbod onder de loep hebben genomen. Met de conclusie dat we het anders moeten doen, willen we over vijftien jaar mensen op de arbeidsmarkt kunnen zetten die perfect op de vacature aansluiten. Dus minder in het hier en nu opleiden, maar de blik nóg meer naar de toekomst verleggen.”

„We willen dat onze studenten trots zijn op wie ze zijn en wat ze doen. Dit gecombineerd met een besef van verantwoordelijkheid en een brede scope op wat er in de wereld gebeurt. We bieden ze zo een uitstekende vertrekpositie op het goudgroene carrièrepad.”

Trotse studenten „Dit gaan we met ingang van augustus 2018 vertalen naar onze opleidingsniveaus. Het vmbo

„In het mbo gaan we concreet aansluiting zoeken bij de erfbetreders. En vormen we een bredere aansluiting op het hbo, voor een goede doorstroom van studenten die een streepje voor hebben in de kennis en kunde die ze van ons meekrijgen.”

Groenhorst Emmeloord-Dronten De Balkan 16, Emmeloord Tel (088) 020 51 00

www.groenhorstemmeloord.nl

Vijfsterrenhotel voor aardappels En de kratten zijn sterker door de stevige kruisverbanden in het hout. Dat betekent een aanzienlijke kleinere kans op breuk, waardoor je ook bespaart op reparatie.

En natuurlijk heb je ook minder beschadiging aan de inhoud. Een vijfsterrenhotel voor aardappels dus!”

Je staat er nauwelijks bij stil, maar agrarisch Nederland wordt bevolkt door honderdduizenden aardappelkisten.

Nodig voor het beluchten en bewaren van aardappelen, is een aardappelbewaarkist een belangrijk aspect van een agrarisch bedrijf. Een aspect dat alle aandacht verdient.

Lapack in Musselkanaal geeft die aandacht, met de A-Box. Gemaakt van hoogwaardig Europees vurenhout en ontwikkeld in nauwe samenwerking met de agrarische beroepsgroep. „Je moet als bedrijf altijd een luisterend oor hebben voor je klanten”, zegt Johan Oosting, manager product engineering van Lapack. „Zij weten als beste wat belangrijk is, wij weten hoe we dat kunnen vertalen naar een hoogwaardig product dat aan alle wensen van de klant voldoet.”

Dat hoogwaardige product is dus de A-Box, waar overigens niet alleen aardappelen in kunnen, maar bijvoorbeeld ook uien en wortelen, of zelfs pompoenen. „Het dóórluchten wordt altijd door de korte zijden van de wand gedaan,’ legt Johan uit. ‘Door de afgeronde hoekstijlen sluiten de kratten goed op elkaar aan, waardoor leklucht wordt voorkomen. Dat levert een energiebesparing op van zeven procent.

Overigens behoren labels, als het aan Lapack ligt, binnenkort tot het verleden. „We kijken intensief naar andere innovatieve mogelijkheden waar onze relaties hun voordeel mee kunnen doen,’ zegt Jurgen Bouter, director Sales & Marketing.

‘Een daarvan is de Track and Trace RFID, een systeem waarbij losse labeling niet meer nodig is. Maar we gaan veel verder in het meedenken. Zo zijn we bijvoorbeeld bezig met het testen van een nano-coating voor de A-box die het reinigen van kisten aanzienlijk vereenvoudigt en het afvalwater reduceert. Of de Pallet Bumper, die een kist aanmerkelijk minder belast en beschadigt, dan de vorken van een heftruck doen.

Of de Flatfork, een meetinstrument dat ‘ziet’ of de lepels wel recht onder de kist zitten, waardoor de massa niet gaat hellen.”

Terug naar natuurlijke balans Het begon voor Henk Pauw een jaar of twintig geleden. Hij had als veehouder een stal vol koeien, die van het ene op het andere moment begonnen te rennen.

Bij het binnenhalen galoppeerden ze regelmatig zonder aanwijsbare reden in paniek weer naar buiten.

Er bleek een duidelijke oorzaak te zijn voor het gedrag van de koeien, namelijk de krachten van wateraders in de ondergrond.

Deze creëren ongelijkmatige spanning.

„Wateraders houden niet op bij gebouwen, maar vind je ook in de natuur, waardoor er groeiverschillen ontstaan; een veld waar een deel van het gewas kleiner blijft dan de rest.” De oplossing bleek eenvoudig. „Een broncorrector. Dit apparaat wordt deels ingegraven en gericht op het noorden, waar de vrije energie vandaan komt. Het ontstoort de negatieve invloed van aardstralen en wateraders. Het gaf de koeien in mijn stal hun balans terug en ze hebben nooit meer een teken van nerveus gedrag laten zien.” „Inmiddels ben ik wederverkoper van de broncorrector, doe op verzoek metingen op locatie, geef advies en houd lezingen.

Het apparaat geeft mens, dier en plant de natuurlijke balans terug en maakt, dat ze optimaal kunnen functioneren.”

„De markt staat nooit stil, dus wij ook niet,’ besluit Johan. ‘Met onze vijf vestigingen verspreid over Nederland, België en Duitsland – sinds kort ook ISO 14001 gecertificeerd en met eigen vrachtwagens – zitten we altijd dicht bij de klant, die ons tot innoveren motiveert.”

Henk Pauw Stralingsonderzoek, advies en balans Heirweg 12, Garminge Tel (0593) 552 509 Mobiel 06 13 88 88 19 Pauw0206@planet.nl

Lapack Agri B.V. Open Einde 3, Musselkanaal Tel (0599) 412 437 info@lapack.nl www.lapack.nl.

Dieren, maar ook mensen kunnen hier hinder van ondervinden. „Die oorzaak is al zo oud als de aarde zelf”, begint Henk. „De aarde zendt signalen uit. Een natuurlijk proces, dat invloed heeft op alles wat groeit en bloeit. Die signalen worden echter verstoort als ze door een waterader in de grond lopen. Dat creëert in en boven de grond een disbalans, die een negatieve invloed heeft op alle organismen in de buurt. Precies onder de drempel van mijn stal bleek zo een waterader te zitten. Daarom kreeg ik mijn koeien lastig de stal in, en werden ze soms zomaar angstig.”

Henk Pauw

www.broncorrector.com

ADVERTENTIE

11

One-stop-shop voor strategisch maatwerk Wie een agrarisch bedrijf runt, weet dat je met één been in het heden moet staan en met het andere in de toekomst. Een doortimmerd strategisch plan vormt het fundament van de onderneming, die gevoed wordt door een vooruitziende blik. Een opgave waarbij het overzicht soms zoek kan zijn.

V.l.n.r: Binny Hoekstra, Rick Hoksbergen en Jelmer Sietzema

„Een agrarisch ondernemer kan zich in deze tijd ondergesneeuwd voelen door alle wetten, regels en voorwaarden waaraan hij zich moet houden”, zegt Rick Hoksbergen, strategisch adviseur bij Alfa Accountants en adviseurs in Leeuwarden. „Heel begrijpelijk. Wij bieden een oplossing aan met een one-stop-shop voor strategisch maatwerk. We hebben alle specifieke kennis in huis op het gebied van bedrijfsadvisering, van juristen tot financieel experts en het hele scala daar tussen in.”

„Ze willen het geleende bedrag sneller terug en stellen hogere eisen aan het financiële plaatje van een bedrijf. Veel vragen zullen beantwoord moeten worden. Hoe voer je bijvoorbeeld na een bedrijfsovername het meest optimaal een bedrijf waarin je voldoende kunt aflossen? Maar ook de vraag of er voldoende geld overblijft voor de ouders die hun pensioen uit het bedrijf halen is relevant. Een hele puzzel die naadloos moet passen, wil je de financiering rond krijgen en het bedrijf rendabel maken.”

Neem als voorbeeld de bedrijfsoverdracht. „Wie een bedrijf wil overnemen, heeft een gedegen ondernemersplan nodig”, mengt Jelmer Sietzema, bedrijfskundig adviseur, zich in het gesprek. „Dat plan moet vanuit de ondernemer zelf komen. Immers: niet alleen hij maar ook zijn gezin moet achter de bedrijfsvoering staan en zich er in kunnen vinden. Het klinkt misschien wat traditioneel, maar wie geen balans vindt tussen werk en gezin, heeft vaak een stroeve bedrijfsvoering. Daarom beginnen we meestal met een heel eenvoudige kernvraag: ‘Hoe zouden jullie je bedrijf het liefste zien?’ Vanuit die basis gaan we aan de slag: het gezin oppert iets, wij schaven het bij tot een coherent en strategisch goed uitgekiend plan. Want de financiering van een bedrijf door de bank staat of valt met een goed uitgewerkt plan.”

Ondernemerschap en vakmanschap moeten meer dan voorheen hand in hand gaan. „Die worden niet als vanzelfsprekend verenigd in één persoon”, besluit Rick. „Een vakman is niet altijd een goede ondernemer en andersom gaat de vlieger ook lang niet altijd op. Door de schaalvergroting zie je echter, dat ondernemer en vakman elkaar in een fusie steeds vaker vinden binnen één bedrijf.

Een gegeven waar de bedrijfsvoering alleen maar baat bij heeft. Zij zijn de agrarisch ondernemers van de toekomst en kunnen rekenen op de expertise van Alfa Accountants.”

„Banken zijn de laatste jaren steeds strenger geworden”, weet Binny Hoekstra, bedrijfskundig adviseur met haar specialiteit in financieringen.

Alfa Accountants en adviseurs Noordersingel 4, Leeuwarden Tel (088) 25 32 300

www.alfa.nl

Vreugdenhil brengt het gezonde van melk over de hele wereld De uitspraak is bekend: melk is goed voor elk. Vreugdenhil Dairy Foods speelt daarop in door wereldwijd miljoenen consumenten te voorzien van voedzame en gezonde melkpoeder. „Je ziet het op het eerste gezicht niet in de schappen van de supermarkt, maar Vreugdenhil Dairy Foods is op afstand de grootste producent van volle melkpoeders in Nederland”, aldus Marjolein de Kreij, Manager Milk Supply van Vreugdenhil Dairy Foods. „En hoewel je onze producten dus niet écht ziet, zijn ze ruimschoots aanwezig in de Nederlandse supermarkten. Ze worden gebruikt als ingrediënt in onder andere chocopasta’s, koekjes, ijs, chocolade en natuurlijk zuivelproducten.” „Het grootste deel van onze melkpoeders is echter bedoeld voor de export. Omdat we miljoenen mensen wereldwijd het gezonde van melk willen bieden, leveren we aan meer dan 130 landen.

In veel landen is de aanwezigheid van een vers pak melk in het koelvak niet de gewoonste zaak van de wereld. Verse melk is daar vaak geen optie, bijvoorbeeld omdat mensen geen koeien kunnen houden, of omdat de melk niet bewerkt of bewaard kan worden. Melkpoeders zijn dan een uitkomst.” „De beste kwaliteit melkpoeder begint bij de bron: de melkveehouders. Zij leveren een constante stroom melk van hoge kwaliteit, geproduceerd met aandacht voor dierenwelzijn en milieu. Oog voor duurzaamheid staat ook bij Vreugdenhil hoog op de agenda. Zo is honderd procent van de gebruikte stroom op het hoofdkantoor in Nijkerk en in de drie fabrieken in Barneveld, Gorinchem en Scharsterbrug, groen.”

„En Vreugdenhil werkt zoveel mogelijk op maat.

‘Toegevoegde waarde’ is bij ons geen loze kreet.

In landen waar het voedsel minder rijk is, voegen we extra vitamines en mineralen toe voor extra voedingsrijke melkpoeder. Voor armere landen kijken we naar manieren om goedkoper te produceren, maar zonder dat de kwaliteit daar onder lijdt. Zo wordt het dierlijk vet eruit gehaald en verkocht aan bijvoorbeeld banketbakkers in Nederland, en vervangen we dit door plantaardig vet.” „Die inzet op nét dat beetje extra is een continu proces. Zo werkt Vreugdenhil in samenwerking met World Vision en Made Blue aan schoon

drinkwater in Ethiopië. Met alleen melkpoeder heb je immers nog geen glas melk. Ons motto voor de komende vijf jaar is ‘Creating Shared Value’. Wij willen meervoudige waarde creëren voor onze leveranciers, klanten en de onderneming. We bring you the best of milk!”

Vreugdenhil Dairy Foods Arkerpoort 5, Nijkerk T (033) 303 50 00

www.vreugdenhil.nl

Fabriek Vreugdenhil Dairy Foods in Scharsterbrug

Marjolein de Kreij

12

DE IMMENSE POTENTIE VAN DE PIEPER

13

We eten er in Nederland kilo’s per jaar van weg. Met jus, uit de

oven, uit de koekenpan, uit het vet, in de stamppot. De aardappel.

Er zit van alles in en je kunt er van alles mee. Wat, dat weten wij in Noord-Nederland als geen ander.

Door Jean-Paul Taffijn, foto’s Pepijn van den Broeke

Spanje, 1536. Expeditieleider Diego de Amalya

Avebe eerst en vooral aan de voedingsmiddelenindustrie. En lang niet meer

maakt gewag van de door hem uit Peru meegeno-

alleen zetmeelproducten.

men Chunu, ‘een plant met meelachtige wortels die

„Hoe meer onderzoeken we doen aan de aardappel, hoe meer we ontdek-

verrassend goed van smaak zijn’. Het is de eerste

ken wat een goud we eigenlijk in handen hebben”, vertelt directeur R&D

ontmoeting van Europa met de plant die wij nu als

Gerard ten Bolscher van Avebe. „De stoffen in aardappelen hebben eigen-

oer-Hollands zien: de aardappel. Een curiositeit voor

schappen die je in andere gewassen niet ziet. En het lukt ons steeds beter

de Hortus, in eerste instantie. In 1640 – bijna 50

om die stoffen uit de aardappelen te krijgen. Én om ze zo te telen dat er

jaar eerder dan Amsterdam – had die van Groningen

meer inzit van datgene dat waarde toevoegt.”

hem ook. Een superproduct, zo bleek al snel, want het groeide waar andere gewassen doodgingen en de

Want Avebe doet allebei. In Valthermond ontwikkelt dochterbedrijf Averis

knollen hadden een hoge voedingswaarde.

Seeds nieuwe rassen. Elk jaar staan er duizenden nieuwe aardappelsoorten in de startblokken. Ten Bolscher: „Aan de hand van onderzoek, kunnen we

Ironisch dat we nu op zoek zijn naar manieren om

meteen aan het DNA zien welke rassen we moeten ontwikkelen we welke

juist die hoge voedingswaarde wat naar beneden

we moeten uitselecteren. En zo telen we varianten met meer zetmeel, een

bij te stellen. Maar dat terzijde. De aardappel is niet

betere afweer tegen ziekten, meer eiwitten en nog veel meer.”

meer weg te denken uit de Nederlandse keuken en verovert sinds vorige eeuw ook in rap tempo de rest

Het is een kwestie van vooruit kijken, van trends zien. Productontwikkeling

van de wereld. In de vorm van friet vooral.

neemt tijd. Zo’n tien jaar geleden zette Avebe de eerste stappen in de ontwikkeling van hoog-

Een oer-Hollands product? De aardappel zelf mis-

waardige eiwitten uit aardappel. „We maken nu

schien niet meer. Maar wat we ermee doen, wat we

grote sprongen onder meer door de wereldwijde

ermee kunnen, dat is toch wel ongeëvenaard. Iets om

aandacht voor gezonde voeding. Thema’s als

trots te zijn misschien zelfs, noordelijke trots. Want

clean label, low fat, low cal, low carb, low salt,

bedrijven die er wereldwijd toe doen op dit gebied,

low sugar, allergenenvrij, niet dierlijk (vegan)

zitten ‘gewoon’ hier, in het Noorden. Met hun inno-

zijn megatrends. Met onze productontwikke-

vaties, ontwikkelingen en laboratoria.

ling hebben wij daar al vroegtijdig op geanticipeerd en zijn we nu in staat om snel in te stap-

Aardappelzetmeelverkoopbureau. Dat is waar de

pen.”

naam Avebe voor staat. Zo begon het bedrijf ooit

Als je erop let in de supermarkt, kom je ze overal tegen

en die naam heeft het nooit verloochend. Alleen de

Niet dierlijk? Inderdaad. Niet alleen zijn ingre-

accenten, die zijn nogal verschoven. Het bulkgoed

diënten uit de aardappel in vleesvervangers in

aardappelzetmeel maakt en verhandelde het bedrijf

te zetten, maar ook als bindmiddelen en vet-

decennia lang, bijvoorbeeld aan de industrie die er

vervangers. „Onze zetmeelproducten zitten in

onder meer lijm van maakte.

heel veel voeding. Als je erop let in de supermarkt, kom je het overal tegen.

Bijvoorbeeld bindmiddelen voor vlees, verdikkingsmiddel voor soepen,

Bulkgoed komt er niet veel meer van de fabrieken in

en ingrediënten om vetarme yoghurt toch stevig en romig te houden.

Groningen, Drenthe, Duitsland en Zweden. Avebe

Dat gebeurt in de wereld vooral nog met dierlijke ingrediënten, en de con-

is jaren geleden al het pad ingeslagen van innovatie,

sument wil daar steeds meer van af. Bijvoorbeeld vegan snoepgoed, snoep

duurzaamheid en specialisatie. Zetmeelproducten in

en kaas, maar ook toevoegingen om borrelnootjes knapperig te laten zijn,

eerste instantie, die in steeds andere vormen aftrek

chips en zelfs coatings voor Franse frietjes produceren we en worden over

vonden in steeds meer industrieën. De waaier van

de hele wereld verkocht. Zo doen we in de de Aziatische markt veel met

klanten ging flink op de schop. Vandaag de dag levert

ons speciaalzetmeel Eliane. Dat is een type zetmeel dat instant-noodles ‘al ››› 14

14

VERBOUW VAN DE AARDAPPEL KOST VEEL MINDER WATER DAN VERBOUW VAN GRAAN

Het bedrijf – met een omzet van 300 miljoen euro – heeft als core business het ontwikkelen van nieuwe rassen. Ging dat jarenlang nog op de ouderwetse manier – zo veel mogelijk kruisen en berekenend afwachten of er bruikbare nieuwe aardappelen ontstaan – tegenwoordig worden de technologische ontwikkelingen met beide handen aangegrepen.

DNA-analyse maakt de selectie vele malen efficiënter. „Je kunt het zo zien”, vertelt directeur Gerard Backx,

13 ›››

„we selecteren nu al bij de poort. We kunnen aan een

dente’ houdt en toch gaart bij een lagere temperatuur. Een groot succes.”

klein blaadje al zien of de gewenste ziekteresistentie

En dat zijn alleen nog maar de zetmeelproducten. De eiwitten die Avebe ‘vangt’ hebben

bijvoorbeeld in de aardappel zit. En dus kunnen we

minstens evenveel potentie. Hoeveel, zal de toekomst uitwijzen, want het procedé is

ons op een selecte groep nieuwe klonen met groter

nog relatief jong. „Eiwitten staan in de aandacht. Er is steeds meer vraag naar. Het

potentieel concentreren.”

voordeel van onze eiwitten ligt hem vooral in het feit dat ze 100 procent plantaardig

Dat is een techniek die bij tomaten bijvoorbeeld –

zijn, vrij zijn van allergenen, zoals gluten of lactose, en ze zijn niet genetisch gemodifi-

toch familie van de aardappel – al veel langer in

ceerd, wat de wereld ook steeds belangrijker vindt.”

zwang is. Dat de pieper pas later aan de beurt kwam, is te verklaren vanuit de complexiteit van het gewas.

Avebe heeft een manier om eiwitten uit aardappelen te halen die uniek in de wereld is.

Want waar de meeste levende organismen, waar-

„Hoe het precies werkt,. houden we voor onszelf. Zie het maar zo: normaal verwarm

onder tomaten, maar ook mensen, bestaan uit twee

je de boel, zodat de eiwitten gaan stollen en kun je de vlokken eruit halen. Het is ons

sets van chromosomen, heeft de aardappel er vier.

gelukt om ‘rauwe’ eiwitten te scheiden. En dat opent geheel nieuwe mogelijkheden. Je kunt er simpelweg meer mee. Je kunt het bijvoorbeeld laten schuimen zoals je dat kunt

„Het heeft heel wat onderzoek gekost om de metho-

met een rauw kippenei. Zeker in de markt van E-nummervrije, niet allergene ingredi-

de die wij nu hanteren toepasbaar te maken. Onder-

enten van voedselproducten kunnen we belangrijke voordelen bieden.”

zoek is in feite wat wij doen. Het ontrafelen van het

Wat precies nog meer mogelijk is, is onderwerp van onderzoek. Van de 1300 medewer-

DNA bijvoorbeeld, maar ook het kunnen aanwijzen

kers van het bedrijf, werken er ongeveer 100 aan Research & Development. De nieuw

welke delen in het DNA verantwoordelijk zijn voor

te bouwen vestiging op de Zernike Campus in Groningen moet die ontdekkingsreis

welke eigenschappen van de aardappel. Dat heb-

verder aanwakkeren. Wetenschap, ondernemerschap en onderwijs vloeien daar letter-

ben we nodig om te kunnen bepalen welk ras het

lijk samen. „We zijn bezig met de ontwikkeling van nieuwe ingrediënten uit de zet-

goed doet op verschillende plekken. Je wilt er één

meelaardappel, tot onderzoek naar de beste toepassing van onze producten , alles met

die tegen droogte kan bijvoorbeeld, of één die meer

maar één doel: eruit halen wat erin zit.”

zetmeel produceert. En we houden de consumententrends ook in de gaten. We hebben al light-varianten

Voor HZPC, met het hoofdkantoor in Joure, geldt in wezen hetzelfde. Het bedrijf heeft

geïntroduceerd.”

met soortgelijke marktmechanismes te maken, maar richt zich wel op een andere doelgroep. „Onze missie is om een bijdrage te leveren aan de wereldvoedselproductie.”

En dan kom je op het tweede deel van waar HZPC

Anders dan Avebe, dat zich richt op de ingrediënten, ontwikkelt HZPC vooral de aard-

mee bezig is, namelijk het antwoord vinden op de

appel zelf.

vraag: hoe krijg je nieuwe aardappelrassen daadwerkelijk geïntroduceerd? In Europa is dat nog te doen, maar in de rest van de wereld is het een kwestie van heel lange adem. „In China zijn we vijftien jaar bezig.

We krijgen nu redelijke voet aan de grond. In India zitten we nog in de toelatingsprocedure. Al sinds 2008.”

Wet- en regelgeving vormen vaak een belemmering, bedrijfsmatige vrees voor concurrentie ook. „Wij gaan door met het zoeken naar mogelijkheden, ook in Afrika, waar het ook niet altijd even gemakkelijk is. Maar de potentie in die delen van de wereld is enorm. De interesse in de aardappel groeit bijna overal, en niet alleen vanwege de patat. Het is gewoon een aantrekkelijk gewas. Veel voedingswaarde, gemakkelijk te verbouwen en snel te oogsten. Daarbij is het gebruik van water vele malen minder dan bij het verbouwen van graangewassen.”

ADVERTENTIE

15

Cemfort B65 Vezelcement golfplaten

Specialisten in mesten wateropslag Sinds 1998 geldt Milieusystemen Tiel (MST) als dé specialist op het gebied van opslag van vloeistoffen. Voor zowel de landen tuinbouw sector maar zeer zeker ook in de industrie, bij de overheid en bij particulieren, leveren zij geavanceerde oplossingen voor het opslaan en afdekken van vloeistoffen. Daarnaast verzorgen zij, conform de richtlijnen van KIWA, de keuringen van deze opslagen (en van andere merken) na het verstrijken van de referentieperiode.

Kwaliteit, vakmanschap en duurzaamheid staan centraal bij de advisering en plaatsing van foliebassins, kunststof- en betonsilo’s. Alle leveringen worden geplaatst door eigen vakkundig personeel. Bij aanschaf van een systeem verzorgt MST bovendien het gehele vergunningstraject, van tekentot papierwerk. Alle werkzaamheden kortom, wordt de opdrachtgever uit handen genomen. „Door strengere wetten is continue inno-

Rinze Joustra van Rinagro in het Friese Piaam: „We gaan met het gebruik van de bodem al bij de basis in de fout. Door scheefgroei in de verhouding zuurstofrijke en zuurstofarme micro-organismen in de bodem. Deze zuurstofrijke micro-organismen zijn echter de ‘bouwvakkers’ van de bodem . Ze maken belangrijke bodem mineralen opneembaar voor planten, en leven op hun beurt weer op de stoffen die afgescheiden worden door planten .

Dat gebeurt onder meer door AgriMestMix, een vinding van Rinagro. „Dit biochemische preparaat heeft een gunstige invloed op de zuurstofrijke microbiologische flora in drijfmest, legt Rinze uit. Door deze bodem micro-organismen al te kweken in de mest ontstaat een positief bijkomend effect, ze eten als het waren de stikstof op en slaan dit op in de vorm van eiwitten in hun lichaam. Hierdoor ontstaan lagere

Ontwikkeld met oog op dierenwelzijn Geluidempend Brandklasse A1-s1-d0 /NEN-EN 13501-1 Ademend materiaal KOMO gecertifieerd Extra verzekerde projectgarantie 10 jaar productgarantie Interlaminaire beveiligingsstrip Accesoires in kleuren Stroef oppervlak, glad uiterlijk Roest- en rottingsvrij

www.cembrit.nl

vatie in onze producten noodzakelijk” vertelt Gilbert Jacobs, directeur van Milieusystemen Tiel. „Momenteel zijn we druk aan het bouwen in Twente aan een achttal Mono vergistingsinstallaties voor de opwekking van groengas. Binnenkort gaan we dit type installatie ook in Noord Holland en in Gelderland plaatsen.”

Belangrijke afzetgebieden buiten Nederland zijn België (waar het bedrijf ook een vestiging heeft) en landen als Frankrijk, Letland, Litouwen, Estland, Polen, Tsjechië, Slowakije, Kroatië, Bulgarije en Kazachstan. In die landen zijn inmiddels een uitgebreid dealernetwerk en talrijke projecten gerealiseerd.

Milieusystemen Tiel Polderweg 9, Tiel T (0344) 63 33 63 www.milieusystemen.eu

Terug naar een gezonde en rijke bodem Mineralen zijn van wezenlijk belang voor de rijkdom van de bodem. Door intensief gebruik putten we de bodem echter uit, waardoor er kunstmatig steeds meer bouwstoffen voor de bodem gebruikt worden. Kostbaar, milieubelastend en het kan anders.

• • • • • • • • • • •

ammoniak verliezen zowel in de stal alsook in de bodem, in de bodem wisselen deze micro-organismen de gebonden eiwitten weer uit met de plantenwortels. Wat zorgt voor meer wortel groei en andere vormen van eiwitten in het gras. De koeien kunnen makkelijker met de eiwitbronnen in het gras overweg, gevolg een betere grasbenutting en een makkelijkere melk productie uit eigen ruwvoer. Je kunt zeggen een sterker en gezonder gras, wat een besparing van kunstmest oplevert, het word efficiënter, goed voor kringloop en circulaire landbouw.

Voor microbiologen gaat er een heel nieuwe wereld open, en agrariërs die het gebruiken zijn enthousiast. Er is met verantwoorde en duurzame bodemverbetering een wereld – terug – te winnen. Een uitdaging waar wij ons als Rinagro voor de volle honderd procent voor inzetten.”

Rinagro Buorren 4, Piaam Tel 0515232724 Info@rinagro.nl

www.rinagro.nl

Een passie voor kaas Het begon bescheiden en gedreven in Katwoude in Noord-Holland, werd vervolgens met haar nieuwe vestiging aanjager van Heerenveen als zuivelstad en draait nu zeven dagen per week, 24 uur per dag om kazen over de hele wereld te leveren.

Kaasmakerij Henri Willig is in amper vier decennia uitgegroeid tot een begrip in de wereld van de zuivel.

Wiebe Willig, sinds 2011 algemeen directeur van de kaasmakerij, is opgegroeid tussen de kazen. „Mijn grootouders hadden een veehouderij in Katwoude en toen mijn ouders de boerderij overnamen, leek het ze leuk om ook kaas te gaan maken. Toen een kaasmakerij even verderop haar deuren sloot voor toeristen, werden die naar ons doorverwezen. Mijn hele jonge leven verbleef ik in de gezellige drukte van allerlei geïnteresseerde bezoekers in en om de boerderij, en zat ik met touringcarchauffeurs en reisleiders aan de keukentafel.”

De zaken namen een vlucht en het kaasmakerijtje groeide uit tot een heuse onderneming, met twee grote vestigingen in Katwoude en Heerenveen waar onder eigen naam de merken Polderkaas (‘gangbaar’ en ‘biologisch’) en Hooidammer worden gemaakt. Er wordt geleverd aan super-

markten en natuurwinkels in Nederland, ze worden geëxporteerd naar ongeveer dertig landen en een een 23-tal eigen winkels verkoopt de kazen onder het Henri Willig merk.

Een passie voor kaas, een passie voor diversiteit. „Wij hebben een uitstekende relatie met onze koemelkleveranciers, maar ook met schapen- en geitenboeren. De variëteit aan smaken is hier bijzonder groot. Dat maakt het voor de medewerkers soms complex, maar altijd interessant. Ze mogen met recht trots zijn op wat wij in Heerenveen en Katwoude met elkaar maken. En wij zijn altijd op zoek naar nieuwe medewerkers die ons team in Heerenveen komen versterken!”

Kaasmakerij Henri Willig B.V. Venus 16 - 18, Heerenveen T (0513) 484 360

www.henriwillig.com

16

Een eerlijke prijs voor de boeren en minder marge voor de

machtige inkoopkantoren. Plus, natuurlijk, gezonder voedsel.

Dat is wat De Streekboer beoogt.

EERLIJKE PRIJS VOOR EERLIJK VOEDSEL Door Jasper de Vries, foto Pepijn van den Broeke De Streekboer baseert het concept op een o zo eenvoudige

is ontstaan. Janco Heida begon, mede vanwege gezondheids­

constatering. „Lokale boeren in de buurt verbouwen en produ­

redenen, met zo puur en lokaal mogelijk te eten. Daarvoor haal­

ceren de mooiste gewassen en producten. Toch kopen we bijna

de hij wekelijks bij verschillende lokale boeren producten op.

allemaal ons voedsel in de supermarkten. Alles gaat in de pijp­

Zijn rondje mondde al snel uit in een bezorgservice, het begin

lijn langs vijf grote inkoopkantoren die er veel aan verdienen.”

van De Streekboer.

De lokale boeren zien de marges aan hun neus voorbijgaan,

Via het ondernemersprogramma De Noordelingen vond hij in

terwijl ze bij ons om de hoek produceren. Dat kan en moet

Thijs en Sandra twee bondgenoten. Beiden vanuit hun eigen

anders, vinden de oprichters van De Streekboer. Drie jonge

wensen. Sandra was tijdens haar studie en periodes in het

ondernemers – Janco Heida, Thijs Riem Vis en Sandra Ronde –

buitenland in aanraking gekomen met de mondiale voedsel­

hebben samen een nieuw ideaal, dat samenkomt in De Streek­

problematiek. „Als ik iets wilde veranderen, vond ik dat ik

boer. Sandra Ronde: „Wij willen een nieuwe markt creëren voor

bij mezelf moest beginnen. Het sociale element achter lokaal

streekproducten en daarmee een gezond voedselsysteem dat

voedsel is mijn drijfveer. De consument komt dichterbij de boer

voor iedereen eerlijk is.”

te staan en zo ontstaat er begrip voor de wijze waarop boeren produceren. Want dat heeft niet alleen effect op het product,

Het concept achter De Streekboer is simpel. Boeren geven input

maar ook op de dieren en natuur eromheen.”

over de gewassen en producten die zij verbouwen. Die input wordt op de website van De Streekboer gepresenteerd. Vanuit

Thijs wilde vroeger boer worden. Een wens die er nog altijd is,

dat aanbod kunnen klanten een bestelling doen, die eens per

al is het hem vaak afgeraden. „Hard werken voor weinig centen

week op een lokaal verzamelpunt kan worden afgehaald.

en een onzeker bestaan. Dat werd er altijd tegen mij gezegd.

Er zijn verzamelpunten in Heerenveen, Leeuwarden, Sneek en

Hoe oneerlijk, dacht ik. Daarom wil ik met De Streekboer

Groningen. Thijs Riem Vis: „Boeren uit de regio komen daar

omstandigheden creëren die het wel gewoon mogelijk maken

samen en ontmoeten de consumenten die hun bestellingen af

om als boer goed te kunnen leven. Met eerlijke producten én

komen halen. Ook kan er ter plekke nog gekocht worden.”

prijzen.”

Samen hebben de drie idealisten een missie. Ze vinden het

De wijze waarop Sandra en Thijs spreken is doordrenkt met

huidige voedselsysteem niet eerlijk en daar moet wat aan

passie. Ze weten dat ze nog een lange weg te gaan hebben.

gedaan worden. Sandra: „Er zijn boeren die net dat beetje extra

Zo blijven ze ook continu kritisch kijken naar de ontwikkeling

doen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het voorkomen van bodem­

van De Streekboer. Nieuwe plannen zijn in de maak. De Streek­

uitputting bij het verbouwen. Het gevolg is dat zij een wat hoge­

boer gaat bijvoorbeeld een ledensysteem lanceren waarbij de

re kostprijs hebben en daardoor hun producten niet voldoende

leden abonnees zijn. De prijs in de webshop is dan de prijs die

kunnen afzetten. Ze worden afgestraft terwijl ze dingen eigen­

de boer beurt. Het moet leiden tot betrokkenheid en bewust­

lijk beter doen.”

wording.

„En niet alleen beter voor de leefomgeving”, valt Thijs bij.

„Wij geloven dat dit het voedselsysteem van de toekomst is”,

„Je krijgt er ook gezonder voedsel door. In bedrijven worden

aldus Sandra. „Het gaat om transparantie. Als je uit kan leggen

keuzes vaak gemaakt op basis van economische motieven.

wat er achter de prijs zit, vinden consumenten het prima om het

Boeren worden min of meer gedwongen hun voedsel voor een zo

te betalen. Met ons systeem proberen wij dit te bereiken. In het

laag mogelijke prijs aan te bieden.” Met een vrije keus worden

systeem dat wij nastreven kennen mensen hun boer. Ze weten

wellicht minder bestrijdingsmiddelen gebruikt.

hoe hij produceert en waar hun eten vandaan komt.”

Er spreekt een zekere felheid uit de woorden die over tafel vliegen. Het is te merken dat De Streekboer vanuit een ideaal

Meer informatie: destreekboer.nl

17

ADVERTENTIE

In tûke boer giet nei Mook de notaris

18

Bewaren is een kunst Aardappelen bewaren, een hele uitdaging.

Door het gebruik van speciaal ontwikkelde aardappelbewaarplaatsen blijven consumptie-, fabrieks- en pootaardappelen aanmerkelijk langer houdbaar met minimaal kwaliteitsverlies. „Tot op heden wordt de aardappel­ en uienoogst in kisten gedaan, die opgestapeld in de schuur worden gezet om de inhoud vervolgens door de buitenlucht te laten drogen”, begint Huub Kasius, Managing Director van AgroVent in Emmeloord. „Een mooie, traditionele manier, maar weersafhankelijk en steeds minder betrouwbaar met het klimaat van tegen­ woordig.” „Dat klimaat wordt geleidelijk natter en warmer, waardoor de droging niet of niet gelijkmatig plaatsvindt. Het resultaat is rot of schimmel, zoals zilverschurft. Tel daarbij op, dat het gebruik van veel chemische middelen om aardappel­ en uienziektes

tegen te gaan steeds verder aan banden wordt gelegd, plus de steeds strengere phyto­sanitaire eisen die gesteld worden aan pootaardappelen. De agrariër staat daarmee voor een uitdaging.” „Met de condensdroger VaccTek van AgroVent ben je niet meer afhankelijk van de buitenlucht. Het is de eerste echte innovatie in de bewaartechniek in jaren.

De gecombineerde ventilatie, koeling, droging en verwarming verzekert een product dat altijd droog is. De bewaar­ computer houdt de gekozen temperatuur en vochtigheid voor je in de gaten en grijpt in als dat nodig is. Een duurzame én energie­ besparende manier van drogen dus.”

„Die horizon hebben we nog lang niet be­ reikt”, zegt Koos Elzinga, fabrieksdirecteur van Hochwald in Bolsward. „Afgelopen jaar hebben we een paar stevige stappen in die richting gedaan. Het merendeel van onze productie bestaat uit het maken van gesui­

Voor kavelruil geldt een ruime regeling voor de vrijstelling van overdrachts­ belasting. Ook gebouwen in het buiten­ gebied kunnen in aanmerking komen en bovendien geldt er geen tienjaarstermijn zoals bij de landbouwvrijstelling.

Het maken van de eerste opzet, het aan­ vragen van de subsidie en de uiteindelijke aktepassering wordt hierbij allemaal door de dames verzorgd.

www.mookdenotaris.nl

www.agrovent.nl

kerde gecondenseerde melk – voornamelijk voor de export – en blikverpakkingen. Met de verbouwing van de fabriek in 2016 heb­ ben we echter de lijn voor ready to drinks verdubbeld. En de standaard nóg verder verhoogd om te voldoen aan de hoogste eisen die gesteld worden aan voedsel­ veiligheid en hygiëne. Daarnaast hebben we door een aankoop ons terrein in één keer kunnen uitbreiden met maar liefst 15.000 vierkante meter.”

Hochwald Foods Bolsward staat traditi­ oneel voor een nauwe samenwerking met haar melkleveranciers. „Ons netwerk be­ staat uit ongeveer 150 bedrijven”, vertelt Johannes Pieter Keestra, aanspreekpunt voor de veehouders. „Daarvan zit tachtig procent binnen een straal van twintig kilo­ meter van de fabriek: efficiënt en duurzaam door het relatief lage aantal kilometers dat wij rijden. Daarnaast nemen onze veehou­ ders deel aan ons vooruitstrevende duur­ zaamheidsprogramma met betrekking tot diergezondheid, dierenwelzijn, weidegang, energie en klimaat. Thema’s die in de tegen­ woordige markt en maatschappij een steeds belangrijkere rol spelen.” „Doen waar je goed in bent en dat dan ook heel goed doen. Dat is in een notendop de filosofie van Hochwald Foods Nederland”, besluit Koos.

Staande van links naar rechts voor de recent aangeschafte mega-tankwagen van vervoerder van der Heide te Heeg: Hessel Kempenaar (chauffeur), Koos Elzinga en Johannes Pieter Keestra.

Tineke Castelein en Sigrid Kuikman zijn ruim ervaren en verzorgen jaarlijks vele vrijwillige kavelruilen. Bij een kavelruil moeten minimaal drie partijen register­ goederen inbrengen en tenminste twee van hen moeten tevens als ruiler optreden.

Provincies subsidiëren vaak (onder voor­ waarden) de notaris­ en kadasterkosten.

Ook kan aanspraak gemaakt worden op subsidie voor inrichtingswerken.

AgroVent Storage Systems Gildenweg 18, Emmeloord Tel (0527) 636150

Sterk in samenwerking Hochwald Foods Nederland. Een bedrijf met een respectabele geschiedenis in de zuivelindustrie die meer dan 120 jaar terug gaat. Maar de wereld staat niet stil en Hochwald draait daarin volop mee. Met de focus op de immer wijkende horizon.

MOOK de Notaris te Surhuisterveen is een notariskantoor met 13 medewerkers met maar liefst twee agrarisch specialisten om de agrariërs zo goed mogelijk van dienst te zijn. Tineke Castelein en Sigrid Kuikman zijn beiden lid van de Vereniging voor Agrarisch Specialisten in het Notariaat (VASN). Door een speciale opleiding hier­ toe en jaarlijks verplichte scholing worden deskundigheid en actuele kennis op juri­ disch en agrarisch gebied gewaarborgd.

Er wordt actief meegedacht met de klant, denk bijvoorbeeld aan betalingsrechten, vestiging van erfdienstbaarheden en moge­ lijke overdrachtsbelastingclaims. Voorkom problemen achteraf! Doordat de sector volop in beweging is geven steeds meer agrariërs en adviseurs de voorkeur aan samenwerking met een notaris die gespe­ cialiseerd is. Naast (bedrijfs)overdrachten, pachtzaken, kavelruil, uitgifte in erfpacht wordt ook aandacht besteed aan agrarische familiezaken zoals testamenten en huwe­ lijkse voorwaarden.

Hochwald Foods Nederland B.V. Harlingerstraat 65, Bolsward T (0515) 57 88 88

www.hochwald.de

Compleet productprogramma bij Landtech Noord

Landtech Noord is op 15 februari gestart vanaf de locatie It Rak 1 in Tijnje. Een loca­ tie die voor veel boeren en loonbedrijven bekend is. Tijnje is met de auto en met landbouwverkeer uitstekend bereikbaar.

Landtech Noord is binnen Nederland één van de vijf CLAAS full­line dealers.

Landtech Noord is onderdeel van Landtech BV, een volle dochteronderneming van Kamps de Wild. Landtech BV heeft verder vestigingen in Veghel en Valkenburg.

Kamps de Wild is de importeur van land­ bouwmachines van de merken CLAAS en AMAZONE en producent van KAWECO. Het team van Landtech was al actief in Tijnje en is als geheel overgegaan. Dat betekent dat de mensen op de vestiging de klanten en de bedrijven in de omgeving goed kennen. Inmiddels is het team ver­ sterkt met een ervaren CLAAS­monteur.

Dankzij de vliegende start zoekt Landtech

Noord nog extra mensen voor verkoop en service.

Landtech Noord voert een compleet productprogramma, met voor de land­ bouwklanten onder meer de merken CLAAS, KAWECO, MAMMUT, TEREX en diverse andere merken.

Ook op het gebied van tuin en park levert Landtech een compleet programma, met onder andere de merken STIHL, TORO, EGO en VIKING. Op de tuin­ en parkafde­ ling is altijd een ruim aanbod aan nieuwe en gebruikte machines op voorraad.

De contactgegevens van Landtech Noord in Tijnje zijn:

Landtech Noord It Rak 1, 8406 EX Tijnje T (0513) 571372

ADVERTENTIE

Precies wat nodig is: Homburg Holland

Homburg Holland in Stiens is sinds 1961 impor­ teur van het Deense merk Hardi veldspuiten in Nederland. Tevens werd Homburg Holland in 2012 importeur van het Zweedse merk Väderstad grondbewerkings­ en zaaimachines. Vorig jaar kwam daar het productarsenaal van Ag Leader Technology bij. De producten van Ag Leader kenmerken zich door hoogwaardige en innova­ tieve tools voor de precisielandbouw waardoor efficiënter wordt gewerkt, de besluitvorming verbetert, zaaien en verzorgen optimaal rendeert en de vermoeidheid bij chauffeurs beperkt. Van rechtrijsysteem en teeltregistratie tot mobiele opbrengstmonitor en volledige oplossingen voor het landbouwbedrijf.

Voorop lopen in precisielandbouw Gezien bovenstaande drie productlijnen, is de missie van Homburg Holland ‘precies wat nodig is’. Johannes de Boer, directeur: „Als specialist op het gebied van precisielandbouw, zijn wij iedere dag bezig met verduurzaming in de akkerbouw.

Regelgeving, bewustwording van de bodem en

efficiënt middelengebruik, zorgen ervoor dat we trends en ontwikkelingen moet blijven volgen.”

Grondbewerkingsmachines van Väderstad ver­ bruiken minder brandstof door niet­kerende grondbewerking. Met de Tempo precisiezaai­ machine kan tot 18 km/uur worden gezaaid: hoge kwaliteit, meer opbrengst en tegelijkertijd brandstofbesparing zijn de voordelen voor de klant.

Hardi richt zich met name op middelbesparing door plaats specifiek spuiten en de inzet van luchtondersteuning. Deze spuittechniek voldoet ook aan de huidige – en toekomstige wet – en regelgeving, welke spuitdop men ook kiest. Door het spuiten met Hardi Twin Force luchtondersteu­ ning, wordt tevens de winddrift optimaal beperkt en het meest effectief gespoten.

Duurzaamheid is onze toekomst De Boer vervolgt; „De woorden ‘duurzaamheid’ en ‘service’ staan ook op kantoor en in de werkplaats centraal. Wij kijken bijvoorbeeld naar efficiënt werken, materiaalgebruik, bedrijfscultuur en energiebesparing (ledlampen en elektrische

19

auto’s). Tevens is service bieden door écht met de klant mee te denken in oplossingen, erg belangrijk. Zeker met GPS en computersoftware, moet je 24/7 bereikbaar zijn: een akkerbouwer of loonwerker móet door, zeker in het seizoen.”

85% export drainagereinigers Naast het importeurschap van bovengenoemde merken, ontwikkelt, produceert en exporteert Homburg Holland sinds 1970 de Homburg drainagereiniger. Door drains te spoelen, is de afwatering optimaal. Hierdoor zijn de werk­ omstandigheden tijdens de zaaibedbereiding, gewasverzorging en oogsttijd gunstig en groeien gewassen beter. Dankzij de jarenlange ervaring is Homburg wereldmarktleider in het onderhoud van drainage en momenteel wordt 85% van de productie geëxporteerd.

www.homburg­holland.com

Denken in mogelijkheden in Nederland en daarbuiten Verplaatsing, uitbreiding, een nieuw bedrijf starten of juist stoppen, als gevolg van een verandering in de persoonlijke situatie of bijvoorbeeld vanwege veranderende wet- en regelgeving. Vooral vanwege dat laatste, maakt dat Interfarms | Achterhof Makelaardij steeds vaker aan de keukentafel zit van de noordelijk agrarisch ondernemer. „De agrarisch ondernemer moet voortdurend anticiperen op ontwikkelingen in de agrarische sector. Hij schakelt daarbij steeds vaker advies in van agrarisch experts”, vertelt Hendrik Jan Achterhof van Interfarms | Achterhof Makelaardij.

Al meer dan twintig jaar is Achterhof makelaar in Groningen, de oostkant van Friesland en de kop van Drenthe. Er is een nauwe samenwerking met drie andere makelaars binnen Nederland, dat gezamenlijk opereert binnen het (inter)nationale netwerk Interfarms. „Samen maakt sterk, zeker in deze sector waarin de kennis omtrent regels en wetgeving van belang is om adequaat te kunnen handelen. De ontwikkelingen volgen elkaar snel op, dus zorgen we er voor dat het kennisniveau bij alle aangesloten kantoren voortdurend up to date is. Op die manier anticiperen we op de marktont­ wikkelingen en voorzien we onze klanten van een gedegen en beargumenteerd advies.”

Interfarms een volledig en deskundig oordeel geven over de kansen in één van de twaalf landen waar Interfarms wereldwijd actief is. Interfarms brengt de kennis en het netwerk in voor emigratie en de visumaanvraag, wij verzorgen als makelaar de verkoop van de boerderij in Nederland.”

„Naast aan- en verkoop van boerderijen, verzorgen wij ook taxaties, behandelen we grond- en pachtzaken en bemiddelen bij investeringen in bedrijven, landbouwgrond of in een zonnepark.

Overigens gaat ons werk regelmatig verder dan alleen de eigen regio. Voor boeren die de blik op het buitenland hebben gericht, kunnen wij dankzij onze samenwerking met emigratiebureau

Interfarms Achterhof Makelaardij Langestraat 40, Noordhorn T (0594) 506 223 Info@achterhofmakelaardij.nl

De ontwikkelingen in de sector gaan zoals gezegd snel. „Die veranderingen zijn niet altijd even positief en gewenst en kunnen behoorlijke onrust geven, vooral bij jonge starters en boeren die een grote investering hebben gedaan. Voor die onder­ nemers staan wij met raad en daad klaar. Dat uit zich naar de klant toe in een heldere en oprechte communicatie. Wij denken in mogelijkheden en een goede toekomst voor de agrariër binnen of buiten Nederland.’

www.achterhofmakelaardij.nl www.interfarms.nl

20

GEEF BOEREN DE RUIMTE Noord-Nederland heeft alles in zich om de wereldwijde proeftuin te

zijn voor technologische innovaties in de landbouw. Maar dan moeten de agrarische sector en het ondernemerschap dat daarbij hoort wel de ruimte krijgen. LTO Noord-bestuurder Tanja Beuling ziet dat als haar grootste uitdaging.

Door Jean-Paul Taffijn, foto Pepijn van den Broeke

Een blik uit het raam van haar kantoor. Dat is alles wat Tanja

te nemen. Dat doen we allemaal en daar wordt voor mijn gevoel

Beuling nodig heeft om te beseffen waar ze het allemaal voor

wel eens te lichtzinnig over gedacht. Wij hebben te maken met

doet. De uitgestrekte landerijen tot in de verte het lintdorp

cycli, van een jaar meestal. Als we nu een gewas aanplanten

Tweede Exloërmond worden door haar man Dirk Jan beboerd.

dat kapot gaat door ongedierte, of waar straks geen goede prijs

Aardappelen, uien, suikerbieten, graan. „Ik doe de administra-

voor betaald wordt, dan hebben we daar dus een jaar lang last

tie, veel van het computerwerk. Het werk op het land laat ik aan

van. Andersom kunnen dingen ook beter uitpakken dan je hebt

hem over. Daar heeft hij veel meer verstand van.”

voorzien natuurlijk.”

Toch boeren ze echt samen, ondernemen ze samen. Want dat is

You win some, you lose some. „Maar daar zit wel een grens aan.

wat het hebben van een boerderij is: ondernemen. „Ik zeg altijd:

Door gezamenlijk op te trekken kunnen we de toekomstperspec-

wij zijn ondernemers. Een onderdeel daarvan is boer zijn.”

tieven verbeteren. Scholing bijvoorbeeld kun je niet in je eentje

Het is risico’s afwegen en risico’s nemen. Het is bijblijven en

verbeteren. Op de prijzen heb je met zijn allen meer invloed.

vooroplopen. Het is zelf kiezen en samenwerken. „Dat laatste is

Wetgeving kaart je als groep gemakkelijker aan. Zitten we

van belang. Boeren hebben elkaar nodig om elk voor zich voor-

daarmee het echte ondernemerschap in de weg? Nee. We helpen

uit te komen.”

ondernemers.”

Niet zo gek dus dat de Beulings vervlochten zijn met LTO Noord.

Hoe dan? Door samenwerking en uitwisseling te stimuleren

Dirk Jan is al heel lang bestuurder in de sector akkerbouw van

bijvoorbeeld. De ene boer heeft een mestoverschot, de ander

de noordelijke afdeling van de

heeft juist mest nodig. De één

Land- en Tuinbouworganisatie.

verbouwt veel uien, dan kan de

Tanja is sinds twee maanden vicevoorzitter van de regio Noord.

Daarvoor werkte ze bij het waterschap. „Ja, LTO doet er nog steeds toe. En dat zeg ik niet alleen omdat ik het moet zeggen.”

De landbouw is een sector van

We mogen best wat harder roepen dat we ertoe doen

ander misschien beter een ander gewas kiezen. „We zijn er vooral om ons gezamenlijk belang te verdedigen. Als je in het Noorden kijkt: daar lijkt de aandacht voor natuur, recreatie en toerisme steeds groter te worden. Maar we moeten de agrarische sector

belang. Bijna 70 procent van de

niet vergeten. Wij mogen best wat

Nederlandse oppervlakte is

harder roepen dat we ertoe doen,

agrarische grond. In het Noorden

meer van onszelf laten zien.

ligt dat percentage nog hoger. „We hebben als sector te maken

Op wereldschaal is Nederland dé proeftuin voor technologische

met enorme verschillen. De glastuinbouw heeft andere belangen

innovaties. Het Noorden is daarvoor de perfecte plek, waar

dan melkveehouders. Dus is het best lastig om een gezamenlijke

alles samenkomt en ruimte is. Maar dan moeten we er wel voor

koers te varen. Maar toch moeten we dat zo veel mogelijk doen,

zorgen dat we die ruimte blijven houden.”

omdat er ook overeenkomsten zijn. We moeten de bedreigingen voor de sector samen het hoofd bieden en de kansen samen

Die technologische ontwikkeling is sowieso iets waarmee de

pakken.”

agrarische sector meer en meer verweven raakt. „Dat zie je aan de nieuwe generatie boeren. Dat zijn echt ondernemers, die goed

Fluctuerende prijzen, vaak wijzigende regelgeving, de opvolging,

opgeleid zijn, weten wat er te halen valt en hoe ze de technologie

matig aansluitend onderwijs, beleidsaanpassingen. Dat zijn

moeten inzetten. We moeten van elkaar blijven leren. En ik vind

allemaal zaken waar boeren mee te maken hebben. Hoort erbij.

dat LTO daarin een faciliterende rol moet spelen en daar zet ik

Toch? „Dat is zeker zo. Wij zijn ondernemers en bereid risico’s

me graag voor in.”

21

22 KORT EN PRACHTIG

BOEREN STAAN VOOR UITDAGEND JAAR We zijn alweer even onderweg in 2017, maar ING Economisch Bureau

is zo’n 50 procent hoger dan in augustus 2016. Met een paar maanden

voorspelde drie maanden geleden een uitdagend jaar voor de agrarische

flink doormelken overtreffen de extra inkomsten voor de individuele boer

sector. Het productievolume van de sector zal naar verwachting met

mogelijk de hoogte van de slachtpremies of boetes.

0,7 procent stijgen, de inkrimping van de melkveestapel leidt tot wellicht hoge euro/pond koers ongunstig voor export wisselkoers euro t.o.v. us dollar en britse pond

een 10 procent lagere zuivelproductie.

Het optimisme voor dit jaar schuilt vooral in goede melkprijzen en.

1,60

1,00

De prijzen blijven goed op niveau na de stijging van eind vorig jaar.

1,50

0,95

1,40

0,90

1,30

0,85

1,20

0,80

1,10

0,75

1,00

0,70

De exportvooruitzichten zijn voor dit jaar iets minder goed dan in 2016.

Dat heeft alles te maken met valutakoersen. De eurokoers is minder gunstig, zeker ten opzichte van het Britse pond. Van de agrarische uitvoer gaat ongeveer een tiende naar het Verenigd Koninkrijk. Het gaat daarbij vooral pluimveevlees, sierteelt, tomaten en paprika’s.

0,65

0,90 2009

2010 EUR/USD

Het aantal akkerbouwbedrijven is sinds 2000 gehalveerd tot ongeveer

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

EUR/GBP (r.as)

Bron: ing economisch bureau

18.000. Het areaal nam af met ruim 20 procent. Het gemiddelde areaal Op zuivel en eieren na hogere exportwaardes in 2016 % ontwikkeling j.o.j.

per bedrijf is daardoor met 10 hectare toegenomen tot 27,8 hectare in 2016.

20%

Het aardappelareaal is de laatste jaren redelijk constant, ondanks een daling van het aantal bedrijven met ruim 35 procent. Het Nederlandse aardappel- en uiencluster loopt voorop met innovaties en is succesvol in het vermarkten van de producten naar steeds meer exportlanden.

Akkerbouwers die investeren in hun afnemer, zoals HZPC voor pootgoed, worden beloond met hoge rendementen.

15% 10% 5% 0% -5% -10% -15%

Een probleem voor de noodzakelijke productiebeperking is dat de melkprijs recent snel is gestegen. De uitbetaalprijs van FrieslandCampina

vlees – 2015

melk

kaas

eieren

graan

groenten

fruit

bloemen

planten

2016 jan-okt

Bron: CBS en floridata / vgb

SUPERSNEL INTERNET KAN VEEL VERANDEREN VOOR DE BOER Er wordt In Noord-Groningen geëxperimenteerd met 5G, het supersnelle mobiele internet. Peter Rake weet er als programmanager 5G van de Economic Board Groningen alles van.

De boer is vernieuwend, zo ondervindt Rake aan den lijve in het experimentele 5G-veldlab dat hij met een groep agrariërs runt. Al is er verschil tussen de ene en de andere boer. „Er is een groep die innovatief en initiatiefrijk is en die elke dag op zoek is naar verbeteringen”, vindt hij, „maar er is ook een deel dat afwacht en later aanhaakt. En aan de

Het platteland en dus ook de boeren zullen straks, als 5G gelanceerd wordt,

onderkant is er een grote groep die bezig is de tijd uit te zingen.”

veel actiever worden op internet. Rake: „Ik denk dat dat wel meevalt want eerst komt er specifiek in dat gebied breedband op de plekken die commer-

Door het trage internet op het platteland is het effect van nu nog sensoren

ciële partijen links laten liggen omdat aanleg te duur is. En dat zorgt op dat

nu wel onvoldoende. Rake: „Een boer zou de gegevens uit die sensoren veel

moment al voor veranderingen.”

vaker willen raadplegen, maar wordt geremd door het supertrage internet.

Sensoren gaan straks veel meer effect hebben als de boer ze vaker uitleest.”

Waar boeren op het platteland al te vaak een zandlopertje in beeld krijgen als ze actief op het web worden, daar kunnen ze straks wel supersnel up- en

Peter Rake steekt niet alleen de loftrompet over de boeren. Hij vindt dat ze

downloaden. Rake: „Ik ben ervan overtuigd dat boeren hun kansen zullen

af en toe best wat meer zaken mogen delen. „Ze houden sommige gegevens

zien, al zal het in eerste instantie gebruikt worden om transacties te doen.

iets te vaak voor zichzelf”, vindt Rake. „Ze hebben via drones enorm veel

Zoals spullen kopen. Maar als het eenmaal kan, gaan boeren dingen doen

gegevens over hun percelen en het zou handig zijn die aan collega’s te over-

op internet waar ze nu nog niet aan denken.”

leggen.’’

Want een gedeelde analyse levert veel meer informatie op. Rake: „Andere

Rake denkt vooral aan het gebruik van drones en zelfrijdende voertuigen.

boeren hebben wellicht betere oplossingen dan je zelf bedacht hebt.

„Een trekker kan heel precies over het land rijden en dat kan ook wel zon-

Het kan niet anders dan dat een gezamenlijke analyse betere informatie

der boer achter het stuur”, suggereert Rake, die benadrukt dat hij dat alleen

oplevert.’’

op de akkers ziet gebeuren en niet op de openbare weg. „Een boer die nu nog op de trekker zit, kan dan andere dingen doen. Het wordt veel efficiënter, er gaan echt nog dingen gebeuren.”

23

„

QUOTE In ons beroep is één dag te laat 364 dagen te vroeg Derk Gesink,

”

landbouwer uit Mensingeweer

Het AgriFly van Wilco Stollenga uit Eppenhuizen bedient zich van een drone om akkers met speciale camera’s te filmen. Maar het is niet de drone zoals we die tegenwoordig kennen, namelijk een helicoptertje met vijf propellers. Die van startup AgriFly lijkt op een zweefvliegtuig. Samen met Peter Hooghuis uit Uithuizermeeden heeft hij die ontworpen. „Onze drone kan langer in de lucht blijven, want die wordt gedragen door het vleugeloppervlak.”

Je wacht met smart op 5G, het snelle mobiele internet waarmee in Noord-Groningen wordt geëxperimenteerd?

Hoe ben je begonnen?

„Het duurt momenteel heel veel uren voor de boer onze beelden met analy-

„Ik ben als langer bezig om met drones gewone video’s en foto’s te maken.

ses terugkrijgt, want het internet is hier traag. Met het supersnelle 5G weet

Met heel specifieke camera’s kun je ook van alles meten op de akkers en als

de boer straks binnen een uur wat hij moet doen. We kunnen straks ook

zoon van een akkerbouwer is dat interessant. Nee, ik doe geen agri-studie,

eventueel ambulances helpen door hen rechtstreeks naar een afgelegen plek

ik studeer technische bedrijfskunde op de Hanzehogeschool.”

te leiden. En 5G zorgt er meteen voor dat er vanuit de ambulance al contact met de arts in het ziekenhuis kan worden gelegd voor een eerste diagnose.”

Wat doe je precies? „Op de beelden die wij maken zie je kleurwisselingen en afhankelijk van

Wat wil je op lange termijn bereiken?

welk soort camera je gebruikt kun je er informatie uit halen. Een boer weet

„De landbouwpercelen wil ik graag goed in kaart brengen. En ik kijk in

bijvoorbeeld zo op welke plek de schuif voor de kunstmest even verder open

hoeverre we ons dienstenpakket kunnen uitbreiden. Maar daarnaast maak

moet.”

ik ook gewoon promotiefilms voor bedrijven.”

Wilco Stollenga

KORT EN PRACHTIG

EEN DRONE MET VLEUGELS VOOR BOEREN

ADVERTENTIE

24

Een gezond dier, een blije boer Eten we wel gezond genoeg, halen we voldoende uit wat we binnen krijgen? Dat je deze vragen ook kunt relateren aan dieren, ligt voor de burger vaak minder voor de hand. De moderne veehouder onderkent echter steeds meer het belang van „investering in vertering” „Dieren hebben net als mensen een uitgebalan­ ceerd menu nodig”, begint Jan Speerstra, samen met zijn vrouw Tineke eigenaar van Speerstra Feed Ingredients te Lemmer. „Ook bij dieren is een volwaardige voeding van wezenlijk belang voor gezondheid en prestatie. Met de producten die wij bieden haalt een dier meer uit zijn rant­ soen. Wij hebben in vrijwel alle Europese landen mengvoerbedrijven als klant die onze producten verwerken in hun veevoer. Niet alleen voor koei­ en, maar ook voor kippen, varkens, schapen en huisdieren. Onze producten dragen bij aan een betere balans in het verteringskanaal. De verte­ ring wordt verbeterd zodat de waardevolle stoffen uit het rantsoen beter worden opgenomen. Dat betekent dat het dier een hoger rendement haalt uit het ruwvoer, zoals kuilgras of maiskuil.” „Of een dier zijn voedsel goed verteert is een­ voudig te controleren: kijk naar de mest. Zeef je bijvoorbeeld koeienmest en blijven er onverteerde delen en korrels over, dan is de vertering duide­ lijk niet optimaal. En dat is ook voor de boer niet rendabel: je stopt er iets in dat je ongebruikt weer terugkrijgt. Kleine aanvullingen op het rantsoen kunnen de vertering wezenlijk verbeteren.

De relatief kleine investering in vertering leidt vrijwel altijd tot een hoger voerrendement: kort­ om een beter bedrijfsresultaat.”

Het team van Speerstra is inmiddels ruim twintig jaar succesvol actief in de diervoedersector en levert in vrijwel alle Europese landen maar exporteert ook naar Amerika en China. „De producten die wij leveren zijn uitvoerig getest door diverse onafhankelijke internationale insti­ tuten ,waaronder de Universiteit van Wageningen.

In eerste instantie lijkt toepassing van onze pro­ ducten de voerkosten te verhogen, maar je moet het op de langere termijn zien. Een gezond dier betekent een langere en productievere levensduur, minder veeartskosten en minder stress.

En dus: een blije boer.

Speerstra Feed Ingredients B.V. T (0514) 56 90 01 mail@speerstra.com

www.speerstra.com

Waar duurzaamheid en innovatie hand-in-hand gaan Met negentig jaar aanwezigheid in Burgum is de Sonac fabriek een begrip in de regio. Maar hoewel van oorsprong een regionaal bedrijf, is de fabriek tegenwoordig werkzaam voor een wereldwijde markt. Circulaire economie zonder daar hoogdravend over te doen.

Met dit bedrijf, waar innovatie en duurzaamheid samengaan, is een hernieuwde kennismaking dus op zijn plaats.

De wereldbevolking blijft groeien en legt in toe­ nemende mate druk op de voedselvoorziening.

In deze productieketen ontstaan bijproducten die, mits zorgvuldig verwerkt, opnieuw grondstoffen kunnen zijn voor andere toepassingen. „In het geval van dierlijke bijproducten uit de agri­/foodsector komen wij in beeld”, zegt be­ drijfsdirecteur Jeroen Borggreve. „We moeten zuinig zijn op onze natuurlijke grondstoffen.

Onze slogan ‘Natural Ingredients, Smart Solutions’ staat hier synoniem voor. Bij Sonac produceren we producten met een hoeveelheid aan toepassingen; honderd procent natuurlijk, duurzaam en vooral veelzijdig.”

Het bedrijf in Burgum heeft acht gespecialiseerde productielijnen en honderd medewerkers die op hun beurt deel uitmaken van Darling Ingredients, wereldwijd leider in deze branche. Door te inves­ teren in R&D creëert Sonac steeds hoogwaardiger producten die aansluiten bij de vraag van onze wereldwijde klanten voor dierlijke ingrediënten.

Petfoodproducenten zoeken betrouwbare en

smaakvolle ingrediënten voor hun producten, de landbouw wil fosfaat voor organische mest­ stoffen en de farmacie rekent op heparine als antistollingsmiddel na operaties. Voorbeelden van slechts enkele markten waar Sonac voor produceert.

Borggreve: „In onze visie op ondernemen gaan gezond ondernemerschap en duurzaamheid hand­in­hand. Pas dan kun je op lange termijn écht succesvol zijn. We zijn een hoogwaardig technologisch bedrijf en investeren voortdurend in (milieu)technologie. Ik nodig technisch perso­ neel uit de regio dat op zoek is naar een nieuwe uitdaging dan ook uit om kennis te komen maken met Sonac. We doen mooie dingen vanuit een mooi stukje Friesland.”

Sonac Damsingel 27, Sumar T (0511) 46 73 00

www.sonac.biz

Jeroen Borggreve, bedrijfsdirecteur

ADVERTENTIE

25

DeLaval VMS, VrijwilligMelkSysteem Links: DeLaval Herd Navigator, laboratorium voor melkanalyse op de veehouderij

„In de laatste jaren heeft de melkveehouder een paar ingrijpende ontwikkelingen het hoofd moe­ ten bieden”, begint Andre Ydema, werkzaam voor DeLaval, ’s werelds grootste ontwikkelaar, produ­ cent en leverancier van melkveehouderij­produc­ ten. „Voor de veehouder is het meest uitdagende op dit moment de invoering van de nieuwe fos­ faatnorm. Voor veel melkveehouders betekent dit: vier tot acht procent van de koeien minder. Maar de melkproductie moet wel op peil blijven. Met minder koeien méér melk produceren, wat in­ houdt op een natuurlijke manier meer melken.”

Maar wanneer geeft een koe meer melk? „Wan­ neer kan een mens een berg werk verzetten? Als iemand gezond en vitaal is en lekker in zijn vel zit.

Dat geldt ook voor koeien. Ontspannen en gezon­ de koeien die vitaal gehouden worden, produceren meer melk. En atletische koeien produceren de meeste melk. Een atletische koe krijg je door haar gezond en vitaal te houden: een uitgebalanceerde voeding, ruimte om te bewegen en stress tot een minimum te beperken. En direct bij kunnen stu­ ren als dat nodig is. Dat bereik je als veehouder door je koe voortdurend in de gaten te houden.”

Maar een veehouder zit niet constant met zijn neus op de koeien. Zeker niet als hij er driehon­ derd heeft. Omdat extra personeel aannemen niet altijd een optie is, is sensortechniek van DeLa­ val een uitkomst. Die techniek bestaat uit twee delen. „Herkennen van koe­gedrag is een kunst die geen techniek over kan nemen. Maar het kan wel eenvoudiger gemaakt worden. Door came­ ra’s in de stal te plaatsen, die elke melkbeurt een foto maken van de koeien. Dat zijn dus ongeveer 14­21 opnames per week, waarop de boer elk dier apart in de gaten kan houden op een grafiek op het scherm van zijn computer. Om bijvoorbeeld te zien of ze niet te schraal of te vet wordt. Een vettere koe heeft een vertraagde cyclus, waardoor de tochtigheid soms te lang op zich laat wachten.

Maar ook een koe die ineens magerder wordt heeft extra aandacht nodig. Een BCS, Bodycondi­ tiescore­systeem als een soort Weight Watchers voor de koe dus!”

Voor de veehouder is de gezondheid van zijn dier het grootste goed.

Heb je dat voor elkaar, dan zit je voor het grootste deel van je bedrijfsvoering vrijwel goed. Een gezond dier betekent een vitaal dier, een goede opbrengst én een tevreden boer.

Weight Watchers voor de koe Missie: ‘Bij DeLaval blijven we werken ten behoeve van de veehouder en streven we ernaar om ons te onderscheiden, door nieuwe manieren en praktische oplossingen te vinden om vooruitgang te boeken op ons specialistische vakgebied: melkproductie.

We richten ons continu op het verbeteren van de melkkwaliteit, gezonde voedselproductie, het welzijn van dieren en de leefomgeving van zowel dier als veehouder, met oog voor het milieu en dragen op deze manier bij aan het rendement van de veehouder en zijn bedrijf.’

„Stap twee is het monitoren van de melk met Herd NavigatorTM. Melk vertelt namelijk heel veel.

Melk zegt twee dagen van tevoren al dat het dier tochtig wordt (wanneer de cyclus begint), terwijl dat voorheen ‘op het oog’ pas twaalf uur van tevo­ ren gezegd kon worden. Maar het kan ook vertel­ len of een koe uierontsteking gaat krijgen, voordat ze het echt heeft. Vroeger werkte men vooral cura­ tief: gericht op het genezen van de al zieke koe. Nu zegt men: ‘voorkomen is beter dan genezen’. Net als bij mensen. Er hoeven dan relatief veel minder medicijnen gebruikt te worden, de koe blijft zich goed voelen en de veearts hoeft minder vaak in te grijpen. Met een constante melkproductie en een relaxte boer tot gevolg.”

Een koe moet ontspannen zijn voor een optimale

productie. „’Rust, regelmatigheid en reinheid.’

Dat was het motto van mijn grootvader. En dat is wat we terug moeten brengen in onze bedrijven.

Een koe is een gewoontedier bij uitstek. Veran­ deringen geven stress, wat weer invloed heeft op haar dagelijkse ritme. Het liefst liggen en lopen de dieren lekker comfortabel in een ruime stal, met een aangenaam klimaat. En licht is ook een be­ langrijke factor. In de stal wordt optimaal gebruik gemaakt van LED licht, waardoor de dieren een regelmatige ritme van dag en nacht hebben. Wat weer positieve invloed heeft op de gezondheid van het dier en de melkproductie.” „Maar voor de boer geldt dat ook. De techniek heeft het voor de boer een stuk eenvoudiger gemaakt. Melkrobots en voedermachines nemen taken over, met hulp daarvan hoeft de boer niet telkens naar de stal om naar zijn dieren te kijken en de koeien vragen minder veterinaire aandacht.

Dat geeft de boer ­ en vaak ook zijn gezin ­ meer tijd om het bedrijf te runnen en plannen te maken voor de toekomst. Want een bedrijf dat stilstaat is een bedrijf dat achteruit gaat. De moderne technieken van DeLaval zijn daarom een uitkomst voor de boer, zijn gezin en zijn koeien .”

DeLaval Oostermeentherand 4, Steenwijk T (0521) 537 500 info.nl@delaval.com

www.delaval.nl

26

Kun je op uitgestrekte akkers precies weten, waar een gewas goed groeit en waar niet? Ja, zegt Tom Bosscher. Hij gelooft in precisielandbouw. „Maar we zijn er nog niet.”

TOEKOMST LANDBOUW IS NAUWKEURIG Door Wilbert Elting, foto Pepijn van den Broeke De opa van Tom Bosscher kende zijn land als zijn broekzak. Maar het was qua areaal

sloten van voor de ruilverkaveling, er zit een oude

dan ook half zo groot als de boerderij in Termunterzijl nu is. Zijn kleinzoon: „Het was

kleilaag of de spuitmachine haperde even. Maar er

voor hem veel makkelijker om te onthouden met welke factoren hij rekening moest

komen ook verschillen naar voren die we niet kun-

houden bij de teelt van een gewas. En hij kon er vervolgens ook handmatig nog iets aan

nen verklaren. Die plekken zijn interessant om in het

doen.”

veld nader te bekijken.”

Als gevolg van de schaalvergroting en mechanisatie werken de meeste akkerbouwers

„Voorheen kwamen we er pas bij de oogst achter

tegenwoordig met gemiddelde waarden. Een bemestingsadvies wordt gegeven per

wat de verschillen in opbrengst waren van een per-

gewas en er worden monsters genomen om te bepalen hoeveel meststoffen er op het

ceel”, zegt zijn vader. „Nu kunnen we al vroeg in het

hele perceel gestrooid moeten worden. Het werkt, maar er is weinig aandacht voor de

groeiseizoen ingrijpen.”

verschillen die in het perceel aanwezig zijn.

Precisielandbouw heet dit werken met data. BosDaardoor wordt er vaak te veel of juist te weinig gestrooid. En dat is zonde, zegt Bos-

scher heeft er hoge verwachtingen van. De verzamel-

scher. „Op sommige stukken is een hoge bemesting onnodig. Daar wil het gewoon niet

de data maken het mogelijk om op de vierkante me-

meer groeien. Terwijl op andere plekken met een beetje extra de opbrengst juist om-

ter nauwkeurig met het land bezig te zijn. Doordat

hoog kan.” Op die manier wordt veel efficiënter gewerkt. „En dat is goed voor de boer

landbouwmachines ook steeds geavanceerder wor-

en het milieu.”

den, is het mogelijk om dat ook echt geautomatiseerd te doen. „De kaart laad ik in in de boordcomputer

Maar hoe weet je als boer waar het land wat extra nodig heeft en waar niet? „Data”,

van de spuitmachine en die geeft aan de hand van

zegt Bosscher. „Mijn opa is eigenlijk een wandelend datacenter. Hij heeft ontzettend

gps precies de vooraf bepaalde hoeveelheid meststof

veel historische kennis van de percelen.” Met zijn bedrijf Bosscher Precision Farming

af op de door mij gemarkeerde locatie.”

(BPF) probeert de kleinzoon die kennis nu uit te breiden met behulp van drones. „Door deze over de percelen te vliegen verzamelen we heel veel data.”

Ondanks al die ontwikkelingen staat precisielandbouw nog wel in de kinderschoenen. De crux is:

Daarvoor gebruikt Bosscher een speciale agridrone die hij huurt van de ook in Ter-

Bosscher kan met zijn data niet vertellen wat de

munterzijl gevestigde agrarisch dienstverlener Alfing BV, die de drone kocht bij Vlie-

extra opbrengst zal zijn. Nog niet. „Wat we met data

gend.nl. Onder de drone hangt een multispectrale camera die al in een vroeg stadium

kunnen zal uiteindelijk van grote meerwaarde zijn”,

verschillen in het gewas bloot kan leggen, die met het blote oog niet te zien zijn. Per

zegt hij met overtuiging. „Maar het is nog wachten

seconde maakt hij vijf foto’s van verschillende kleurenspectra, waarvan twee in het

op de volgende stap.”

voor de mens niet zichtbare infraroodspectrum. Die beelden gecombineerd vormen een kaart die alle relatieve details tot in detail in kaart brengt. En dat maakt het moge-

Aan die stap wordt hard gewerkt. Onder meer bij

lijk om heel precies in te grijpen.

de expertisegroep precisielandbouw van de Graanacademie, waar Bosscher ook bij aangesloten is.

„Een gewas kan op het oog goed en egaal lijken maar de infraroodbeelden brengen

In het Oldambt vliegen drones over percelen die

haarfijn in beeld dat dat niet zo is”, vertelt Bosschers vader Derk over het werk van zijn

variabel worden bemest. „In het najaar zullen de

zoon. „Door de beelden van de vluchten met de drone hebben we een andere kijk op het

opbrengstkaarten ons vertellen of we een stap in de

perceel. En dat kunnen we nu gebruiken om aanpassingen te doen.”

goede richting hebben gezet.” Ook zijn er plannen om grondanalyses te doen om zo de verschillen in de

Bosscher laat in de keuken van de boerderij de beelden zien waar zijn vader op doelt.

opbrengst te kunnen verklaren. Bosscher glimlacht.

Het zijn kaarten waar lichte en donkere banen overheen lopen. Op sommige plekken

„Het is een uitdagende zoektocht.”

zijn vlekken te zien. Een streep zelfs. „Sommige vlekken zijn te verklaren. Het zijn oude

27

Mijn opa is eigenlijk een wandelend datacenter

ADVERTENTIE

28

De beste silo voor het beste kuilgras Een veehouder wordt steeds meer manager op zijn eigen erf. Efficiency is bij zijn werkzaamheden hét sleutelwoord: daar valt een eerste besparing te halen. Een volgende winstfactor is natuurlijk de melkproductie. Een productie die bij het hele jaar door het liefst constant houdt.

Goed ruwvoer van een constante kwaliteit voor zijn dieren is daarbij een absolute voorwaarde.

Met het unieke door Hendrik Kornet ontwikkelde sleufsilo- én afdeksysteem komen alle factoren samen en ziet de veehouder niet alleen zijn omzet stijgen, maar bespaart hij ook nog eens tijd en worden de werkzaamheden minder zwaar belast.

Het is bij veel boerderijen nog altijd het vertrouwde beeld: het ruwvoer van het land, dat in verschillende kuilgrasbulten onder zwart plastic ligt te conserveren. Opgeworpen zwarte grond en afgedankte autobanden moeten het ongewenste binnendringen van zuurstof voorkomen, op risico van rot – en dus verlies – van het ingekuilde gras.

Wordt de eerste kuilgrasbult in het najaar open gemaakt, dan is dat voor de veehouder elke keer weer een heel gedoe met het openmaken en sluiten van het landbouwplastic. Met het risico op binnendringen van lucht en vocht, wat ten koste gaat van de kwaliteit van ruwvoer. „Bij het maaien spreek je van een eerste snee, een tweede snee enzovoort”, aldus Hendrik Kornet. Bij de traditionele manier van inkuilen wordt van van iedere snee een kuilbult gemaakt, zodoende hebben de bulten een verschillende

samenstelling/kwaliteit. Bij het ‘lasagne’ inkuilen worden de sneeën in een sleufsilo op elkaar gekuild. Hierdoor blijft de kwaliteit/verhoudingen van het ruwvoer het gehele jaar hetzelfde waardoor de koe een constante optimale hoeveelheid en kwaliteit melk levert.

Door de warme winters ontstaan er vaak broeiproblemen in het ruwvoer waardoor vele liters melk verloren gaan en het risico op boterzuur groter wordt. Een sleufsilo met grondwallen is het minst broeigevoelig i.v.m. de grondisolatie/ absolute luchtdichtheid. De meeste sleufsilo’s met grondwal hebben ’s winters aan de zijkant een temperatuur van 14-18 graden en in het midden van 20-25 graden. Sleufsilo’s zonder grondwal hebben aan de zijkant een temperatuur van ca.

25 graden en in het midden van ca. 35-40 graden.

Door deze hoge temperaturen die zich doorgaans zo’n 4 meter diep in de silo bevinden ontstaan er vele problemen.

Tevens kan er een groot voordeel behaald worden met het zware (1,8 kg per m²) gepatenteerde elastische KCS afdekkleed voor een optimale conservering. Naast het standaard afdeksysteem heeft Kornet nu ook een Budget Oprolsysteem en een Low Budget Treksysteem ontwikkeld (valt onder Vamil/MIA regeling) Check ook onze website voor meer inkuiltips! www.melkproductiekoe.nl

Jouw melk- en voerexperts altijd dichtbij Slim boeren is een keuze, neem contact op met het Lely Center in Heerenveen.

Lely Center in Heerenveen

t 0513 631 677 i www.lelycenter.com/heerenveen

NOTEER IN UW AGENDA:

LANDBOUW VAKBEURS

TT Hall Assen dinsdag - vrijdag 28 november t/m 1 december

BOEREN GAAN NAAR ASSEN

Alle voorgaande edities hebben het bewezen; de Landbouw Vakbeurs Assen is absoluut dé vakbeurs voor Noord- en Oost-Nederland. Ook dit jaar is de TT Hall weer vier dagen hét trefpunt voor alle agrarische ondernemers en hun (toekomstige) leveranciers uit die regio. Uiteraard is de complete mechanisatiesector weer op de beursvloer aanwezig.

Daarom; boeren gaan naar de Landbouw Vakbeurs Assen. U komt toch ook?

OPENINGSTIJDEN EN LOCATIE

Van dinsdag 28 november t/m vrijdag 1 december 2017.

Elke dag geopend van 10.00 tot 18.00 uur en op donderdag van 10.00 tot 22.00 uur. TT Hall Assen - De Haar 11 in Assen.

A28 richting Assen - afrit 31a.

www.landbouwvakbeurs.nl

De Noordelijke stelling:

29

BOEREN, DÁT ZIJN PAS ECHT ONDERNEMERS Interessant, al die talkingheads. Die geleerden, politici en andere kundigen. Altijd een mening. Maar wat vindt ondernemend Noord-Nederland ervan? noordz vraagt mensen uit heel verschillende ondernemerswerelden, wat zij ervan vinden. Waarvan? Van de door ons geponeerde stelling. De Noordelijke Stelling.

Yvonne Bleize Adviseur van organisaties en overheden in hun ontwikkeling, in Leeuwarden

‘Echte familiebedrijven’ „Nou en of zijn boeren echte ondernemers. Niet alleen vanwege al die onzekere factoren zoals de markt, het klimaat, de politiek. Ook vanwege het feit dat ze vastzitten aan een product waar

Door Jean-Paul Taffijn

je niet zo maar afstand doet. Een andere ondernemer kan nog eens denken: dit werkt niet, ik

Dan is het weer te lang droog, dan blijft het maar regenen. Het ene jaar kost een ui 20 cent per

ga iets anders doen. Van een boerenbedrijf, toch

kilo, het jaar erop beur je er maar 6 cent voor. Krijg je de ene periode subsidie , de periode daarna

de grootste investering van een agrariër, neem

kan het er zomaar weer afgehaald zijn. Boeren hebben nogal wat onzekere factoren om mee te

je niet zo maar afscheid. Dat ze vooruit móeten,

kampen. Toch slaat menigeen zich er fier doorheen. Hoe redden ze dat?

haalt in veel boeren ook het beste boven. En dan zie je al die innovaties en technologie, die vooral gericht zijn op de continuïteit van het bedrijf, in combinatie met al die kennis van de natuur die een boer heeft. Ja. Dat is echt ondernemen.

Voor het hele gezin meestal.”

Jan Schutrups

Thecla Bodewes

Volko de jong

Eigenaar van Schutrups schoenen in Exloo

Directeur van scheepswerven Bodewes

Onder meer eigenaar van het Global Gas

in Harlingen, Meppel en Hasselt

Networks Initiative in Groningen en docent

‘Alleen echte ondernemers worden boer’

Energy Business Management in het

‘Gevaar is dat echt ondernemende boeren vertrekken’

„Volgens mij moet je wel heel erg ondernemend

Energy Delta Institute

‘Meer strijd met regulering dan ondernemen’

zijn als je van buitenaf de agrarische wereld

„Boeren die ondanks alle wisselende regelgeving

binnenstapt. En daarmee bedoel ik: dus niet als

een strategie op lange termijn vasthouden, dat

logische erfopvolger. Volgens mij lukt dat alleen

ze kunnen blijven groeien. Dát zijn de echte

„Boeren waren voor mij vroeger altijd expo-

als je een heel goed plan hebt en zo onderne-

ondernemers. En dat is echt niet gemakkelijk.

nenten van de echte ondernemerswereld. Mijn

mend bent dat je kansen ziet. Maar mij lijkt dat

De regels zijn soms zo oneerlijk, dat je van

opa was boer, mijn schoonvader ook. Maar het

ook de vaak veranderende wet- en regelgeving

goeden huize moet komen om te kunnen blijven

ondernemerschap op de boerderij is de laatste

een fors beroep doet op de ondernemende geest

groeien. Vooral het gebrek aan een eerlijk speel-

jaren toch wel erg veranderd. Boeren zijn niet

van een boer. Ik heb niet veel verstand van de

veld is iets waar boeren mee te kampen hebben,

meer eerst en vooral bezig met een normaal

sector, maar zelf zou ik daar niet goed tegen

lijkt me. De regels zijn hier anders, en vaak

marktspel van vraag en aanbod, maar veel meer

kunnen. Ik ben geen fan van subsidies en regu-

strenger, dan elders. Dat zie je in mijn business

met subsidies en steeds wijzigende regelgeving.

lering en laat het graag aan de markt over. Dat

ook. Dan moet je dus nog harder je best doen.

Als je het positief wilt vertalen: daar komt ook

geldt voor boeren over het algemeen vast ook.

En daar is echt ondernemerschap voor nodig.

heel wat ondernemerschap bij kijken. Maar als

Je ziet dat de één gaat voor klein en biologisch,

De valkuil is dat echte ondernemers klaar zijn

je het de boeren zelf vraagt: die willen liever de

de ander voor groot en concurrerend. Dat zijn

met de regulering hier en vertrekken. Boeren

klassieke manier. Wat de boeren op hun bordje

allemaal ondernemerskeuzes.”

gaan niet voor niks naar Canada. Zonde.”

krijgen aan wet- en regelgeving gaat wel ver.”

ADVERTENTIE

30

Gezocht: honderd miljoen liter melk De zuivelmarkt zit in de lift. In de laatste jaren is de consumptie van zuivel – en dan vooral de kaasspecialiteiten – in binnen- en buitenland fors gestegen. Dat merkt Royal A-ware als geen ander.

Klaas de Jong

Koen Veldman

„Die trend zet zich door”, begint Klaas de Jong, directeur van Royal A-ware. „Een goede ontwikkeling die zich onder andere uit in het verdubbelen van de kaasspecialiteitenlijn in onze kaasmakerij aan de A7 in Heerenveen. We hebben ruimte voor ongeveer honderd miljoen liter melk extra als de uitbreiding eind 2018 gereed is.

We zoeken melkveehouders uit de vijf noordelijke provincies die ons die melk kunnen en willen leveren. Vooral in het gebied rond Almelo, Meppel en Noordoostpolder zijn we intensief op zoek naar boeren die aan ons kunnen leveren.”

Uitstekende reputatie „Als Royal A-ware hebben we de veehouders veel te bieden”, aldus Koen Veldman, Manager Veehouderijzaken. „We zijn een nuchter en besluit vaardig familiebedrijf, dat kan bogen op 125 jaar geschiedenis in de zuivel. We produceren, rijpen en verpakken kaas in eigen beheer. Daarnaast zijn we een stabiele factor in de zuivelmarkt, waarin we door de hele keten – van consument tot koe – een uitstekende reputatie hebben opgebouwd. We bieden de melkveehouder een correcte melkprijs, toeslagen voor kwaliteit, kwantiteit en duurzaamheid, en hebben een weidepremie voor boeren die daarvoor in aanmerking komen. En een belangrijk voordeel: melkveehouders hoeven geen geld in te leggen en wij betalen het melkgeld twee keer per maand uit.”

„We hebben specifieke en gedetailleerde kennis van elke schakel van de zuivelketen, en locaties door het hele land. Bijvoorbeeld een yoghurt- en dagverse zuivelfabriek in Coevorden, een kaasmakerij in Heerenveen, een rook- en smeltkaasfabriek in Zaandam en een fabriek in Weert waar we kaasingrediënten maken. In België staat een roomfabriek en in Italië een kaasmakerij voor Parmigiano Reggiano.”

Persoonlijke gesprekken „Verder investeren we in onze relaties”, vervolgt De Jong. „We organiseren regelmatig informatiebijeenkomsten voor melkveehouders die interesse hebben om melk aan ons te leveren. In het verlengde van die bijeenkomsten volgen vaak persoonlijke gesprekken met melkveehouders.

Juist aan dat persoonlijke contact hechten we veel waarde. We kennen als geen ander de wereld van de melkveehouder. We hebben onder meer zelf een melkveebedrijf in Oenkerk en weten dus uit eigen ervaring wat een melkveehouder letterlijk en figuurlijk beweegt.” „Behalve het bieden van uitstekende voorwaarden en de intentie om in te zetten op een langdurige relatie, ondernemen we kort op de markt en zoeken we naar nieuwe kansen”, besluit Veldman. „Naast de huidige melkstromen zoals biomelk, weidemelk en de ‘gangbare’ melk, zijn we voortdurend op zoek naar nieuwe mogelijkheden om

Koos Flinkert, melkveehouder uit Meppel: „Royal A-ware is als familiebedrijf zeer betrokken bij haar leveranciers. Het is te vergelijken met de dorpscoöperatie van vroeger. Kenmerkend voor Royal A-ware zijn de platte organisatiestructuur, de no-nonsense werkwijze en de commerciële drang waardoor zij haar leveranciers een goede, concurrerende melkprijs kan uitbetalen.”

ons, samen met melkveehouders, in de markt te onderscheiden. We zoeken dus zo’n honderd miljoen melk, maar ook innovatieve geesten en nieuwe ideeën.”

Royal A-ware Saturnus 21, Heerenveen.

T (088) 738 16 78 Aanmelden voor vrijblijvende informatiebijeenkomst kan via melkveehouder@royal-aware.com.

www.royal-aware.com

31

wel of niet onze banen gaan inpikken. De een zegt dat op korte termijn ruim 40 procent van ons werk net zo goed, of beter, door robots kan worden uitgevoerd. ‘Robots’ is dan een verzamelnaam voor allerlei combinaties van sensoren, kunstmatige intelligentie en mechanica. De ander wijst erop dat, als sommige banen verdwijnen, de mens wel weer iets anders zal vinden om te doen – want zo is het in de geschiedenis altijd gegaan.

De waarheid is dat we de robots keihard nodig zullen hebben, en ook al vrij snel. Het grote probleem voor de nabije toekomst is niet te weinig banen, maar te weinig mensen die kunnen werken.

Dat komt door de leeftijdsopbouw van onze bevolking. De komende jaren zal de grote geboortegolf van tussen pakweg 1955 en 1970 de arbeidsmarkt verlaten.

Hierdoor zal de beroepsbevolking flink gaan krimpen: met tienduizenden per jaar, vijftien jaar lang. En tegelijkertijd neemt het aantal bejaarden en hoogbejaarden, en dus de kosten van AOW en zorg toe. Dat gaat alleen maar goed als we een beetje haast maken met die robotisering. En we zullen de belastingdruk moeten verleggen van arbeid naar kapitaal, want anders zijn de werkenden straks driekwart van hun inkomen kwijt aan belastingen en premies. Maar dat betekent ook een verschuiving van de belastingdruk van jongeren naar ouderen, en dat is electoraal lastig. „Blijf van

IEDEREEN KAPITALIST

mijn poen af”, hoor ik de achterban van Henk Krol alweer zingen.

Bill Gates, oprichter van Microsoft en een van de rijkste mensen ter wereld, heeft al gepleit voor een robotbelasting. Daarmee zou inderdaad de lastendruk verschuiven van arbeid naar kapitaal, maar daarmee belast je wat je juist wilt bevorderen, dus dat is niet slim.

En geld herverdelen via de belastingen is altijd achteraf en daarom nooit de beste oplossing. Beter zou zijn om

niet de opbrengsten van de robots, maar de robots zelf eerlijker te verdelen. Als mensen niet alleen inkomsten uit arbeid hebben, maar ook uit de arbeid van hun robots, dan tikt die loonbelasting minder hard aan. Iedereen zijn eigen robot!

Goed, dat is waarschijnlijk een beetje onpraktisch. Wat je wel kunt doen: zorgen dat iedereen,

Ronald Mulder

dus ook jongeren, vermogen kan opbouwen. Maak het voor flexwerkers en zzp’ers makkelijker om een huis te kopen en een pensioen op te bouwen. Maak het eenvoudiger om werknemers aandelen te geven in het bedrijf waar ze werken. Of, wat radicaler, geef iedereen bij geboorte een startkapitaal.

Ondernemer en econoom.

Man van weinig woorden.

Met het begrotingsoverschot van dit jaar kunnen we iedereen die in 2017 geboren wordt een trust fund van 25.000 euro meegeven. Tegen de tijd dat hij en zij 18 worden is dat gegroeid tot een ton.

@ronaldmulder

Niet genoeg om te rentenieren, maar wel genoeg om mee te ondernemen, mee te investeren, een basis te leggen voor een pensioen, een studie van te betalen of een flinke aanbetaling te doen op het eerste huis.

Allemaal strategieën waarmee de arbeider van morgen ook een beetje kapitalist wordt. Het zal nodig zijn. Want op de wat langere termijn, vanaf 2035 ongeveer, zouden banen wel weer eens schaars kunnen worden.

COLUMN

Deskundigen verschillen van mening over de vraag of robots

PRO+ Ondernemers opgelet:

Ziet u door de kortingen de bus niet meer?

Kom dan nu naar ABD Renault. Want bij ons rijdt u altijd voor de laagste prijs!

0%

Lease vanaf

rente

Wij h van ouden zake helder n do en!

RENAULT TRAFIC Generique L1 H1 95pk

NU vanaf:

€14.990

+ Heldere prijzen op elke gewenste upgrade: - UPGRADE L2 + €600 - UPGRADE 120pk + €1000 - UPGRADE AIRCO + €1000

- UPGRADE DUBBEL CABINE + €1600 - UPGRADE LUXE + €2000 (alleen i.c.m. upgrade airco)

Uit alle (online) offertes verloten we ook nog eens 5 weekendjes Parijs. Bereken uw voorstel op: abd-actie.nl Paasmaandag geopend van 11.00 t/m 16.00 uur op alle vestigingen.

Bedrijfswagenactie: Niet geldig in combinatie met andere(landelijke) acties. Prijzen zijn exclusief rijklaarmaak kosten. BTW en BPM. Bedragen zijn afgerond op hele euro’s. Rentewijzigingen en fouten voorbehouden. Afbeeldingen kunnen afwijken van genoemde versie en uitvoering.