Ama modern zamanlarda şehir planlamacı devreye girdiğinde, işte o ideolojik müdahale başlıyor. Şehirleri modern kılan şeyler, aslında ideolojik müdahalelerdir. Geleneksel şehirlerdeki büyük dönüşümler bir bakıma sanayileşmenin, nüfusun artışının, savaşların vs. gibi önemli kırılmaların yaşandığı dönemlerde köklü değişimler geçirmişlerdir. Yani Paris’in yeniden inşası, Viyana’nın bugün bir imparatorluk şehri gibi, açık hava müzesi gibi görülmesi gibi süreçler aslında o şehrin tarihiyle de yakından alakalı. Şöyle bir hatırlatma yapayım: Orta Doğu’daki Doğu şehirleri, Orta Doğu’daki Müslüman şehirleri, hatta uzağa gitmeyelim İstanbul’un imarı, planlaması, sokakları, caddeleri; daha önceden geçmişini eleştirenler kargacık-burgacık sokaklar, labirent gibi çıkmaz sokakların olduğu, bir planlamasının olmadığı, rastgele kendiliğinden gelişmiş bir şehir yığını olarak tanımlarlar. Bir formülasyonu yoktur, Weberyen bakış tarzı budur. İslam şehirlerinin herhangi bir formülasyonu olmadığı yönünde bir iddiadır. İşte modern sosyolojinin en önemli kuramcılarından, yani Weber’in Doğu’ya ilişkin de bir takım tezleri var ama İslam şehirlerine dair şöyle bir formülasyonu var: İslam şehrinin hiçbir formülasyonu yoktur. Bu şu demektir: Müslümanlar, İslam medeniyeti şehir üzerinde hiçbir kafa yormamış, bir şehir tasavvuru yok, kalabalıklar kendi doğal akışı içerisinde bir şehir inşa etmişlerdir, gibi bir yorum. Aslında bu bir yönüyle doğru, bir yönüyle tam yanlıştır. Neden doğru? Şehirler hangi iklimde ve coğrafyada geliştiyse, o iklimin ve coğrafyanın gereklerine uygun şekilde, doğallığında gelişirler. Batılı şehir tarihçilerinin itirafları vardır. Büyük bulvarlar, caddeler Batı başkentlerinde açılmaya başladığında şehrin üşümeye başladığını hissediyorlar. Ne demek şehrin üşümesi? Bugün labirent gibi görünen sokaklar aslında doğallığında o şehrin iklimine uygun şekilde köşe yapan, rüzgarı kesen veya sirkülasyonu sağlayan doğal akış alanlarıdır. Teknolojinin imkânlarını düşündüğümüzde bunun ne anlama geldiğini şimdi daha iyi anlıyoruz. Bütün geleneksel toplumlar kendi imkânları ve coğrafi şartlar içerisinde, iklim şartları içerisinde benzer formülasyonlar geliştirmişlerdir.
11