Toekomstmakers50

TO E KO M ST M A K E R S D e 50 To e ko m st m ake rs die h e t Ne derlan ds e in n ovat i e e co syste e m to t d e top van de we re ld m ake n

Toekomstmakers50

CONSTANTIJN

VAN ORANJE Organisatie: STARTUP DELTA

>2

Toekomstmakers50

VOORWOORD

SAMEN BOUWEN AAN SUCCES Met meer dan 60 landelijke en regionale organisaties en bedrijven organiseren we dit jaar de StartupDelta Summit. Samen bouwen we aan de toekomst van een dynamisch en innovatief Nederland. Binnen Europa moet Nederland de beste plek worden om bedrijven te starten, te groeien en te internationaliseren. We willen startups sneller laten doorgroeien tot scale-ups, doorbraak technologieën effectiever commercialiseren, en ‘DutchTech’ tot een internationaal merk maken van het geïntegreerde Nederlandse startup ecosysteem.

Samen doorpakken, juist nu!

Daarom is het zaak om door te pakken,

Tijdens deze StartupDelta Summit vieren

Het gaat in veel opzichten heel goed in

juist nu we er als Nederland in de basis

we onze successen én gaan we alle-

Nederland, getuige hoge scores in veel

goed voorstaan.

maal nog harder werken aan een betere

benchmarks. Er is meer kapitaal beschik-

Tijdens de StartupDelta Summit gaan

toekomst voor onze ondernemers en

baar. Het aantal startups neemt toe en

alle ecosysteembouwers de nog zwakke

daarmee de toekomst van Nederland.

meer groeien door naar scale-ups. Na

plekken in ons ecosysteem aanpakken,

Ik dank je alvast voor jouw actieve bij-

de vroege successen van Booking en

zoals: de toegang tot kapitaal, het tekort

drage en wens je veel succes, inspira-

TomTom zien we nu nieuwe unicorns als

aan talent, het omzetten van weten-

tie en plezier tijdens de StartupDelta

Adyen, Takeaway, en Arcerta Pharma

schappelijke kennis in nieuwe bedrijven

Summit!

opkomen.

en de internationale verbindingen tussen Nederland en andere hubs om onze

Arnhem, 19 April 2018

Zijn we dan klaar? Integendeel, de

statups internationaal te laten schalen. In

Constantijn van Oranje

landen om ons heen en Azië en Ameri-

dit magazine staan 50 Toekomstmakers

Special Envoy

ka innoveren ook met meer gevoel van

die zich hier met veel enthousiasme elke

urgentie en een hoger ambitieniveau.

dag voor inzetten.

NOMINATIE

van social voting konden alle genomineerden

De lijst met toekomstmakers is tot stand

stemmen werven. Op basis van ruim 6.800

gekomen door middel van nominaties uit

stemmen is een Top50 samengesteld. Deze

het gehele ecosysteem. Hierbij kon iedereen

toekomstmakers zijn opgedeeld in 7

worden aangedragen, van directeur tot inno-

categorieën waarbij elk van deze categorieën

vatie manager tot startup founder, met één

een hoofdstuk weergeeft in het magazine.

duidelijk criterium: wie is die bouwer van

De indeling is gebaseerd op het Startup

Nederland als startup nation? Door middel

Infrastructure Diagram van Halbe&Koenraads. >3

Toekomstmakers50

Aan het woord SIM-CI

Introductie KAPITAAL

Aan het woord RABOBANK

Toekomstmaker uitgelicht OHAD GILAD

15 Introductie TALENT

Aan het woord OMONS Aan het woord KPLUSV

Introductie NETWERK

Introductie EXPERTISE

Startups YILLMAZ SCHOEN JOS SLUIJSMANS

Toekomstmakers HEIN ROELFSEMA ERIC BOER

Toekomstmaker uitgelicht FRANS DONDERS

Toekomstmakers PATRICIA MONTHE SIMONE BRUMMELHUIS

Toekomstmaker uitgelicht RICARDO VAN LOENEN Toekomstmaker uitgelicht BERT-JAN WOERTEMAN Aan het woord CODAM

>4

Toekomstmakers50

Introductie SUPPORT

Aan het woord DEFENSIE

Toekomstmaker uitgelicht DICK BOS

Toekomstmaker uitgelicht MARIE-JOSÉ VAN DEN BOOMGAARD COLOFON Uitgever: Toekomstmakers wordt uitgegeven door de provincie Gelderland ten behoeve van de Startup Delta Summit 2018.

Concept, ontwerp & realisatie: Kyllian Hazes (Motief Media), Julian Leijser, Noortje van Heijst (ECE) Fotografie: Kyllian Hazes, Sjoerd Knol, Alma Spierenburg Teksten: André Sonneville, Elisabeth van Horen, Frank Thooft, Francien van Zetten (PersPodium), Lennard Nellestein, André Dolsma, Maarten van Gils (KplusV), Denise van Blitterswijk, Jurgen Nieuwenhuijsen Eindredactie: Frank Thooft Eindverantwoordelijkheid: Julian Leijser, in opdracht van de

Toekomstmakers LIEKE VAN KERKHOVEN DICK KLAASSEN

Aan het woord STARTUP GELDERLAND

provincie Gelderland.

Verspreiding: Toekomstmakers wordt in

Toekomstmakers ANDRÉ WIJNVELD ANNA MENENTI STAF DEPLA

een controlled circulation van 3.000 stuks uitgebracht Copyright: Niets van deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de provincie Gelderland worden verveelvoudigd of verspreid. De uitgever kan niet aansprakelijk gesteld worden voor

Aan het woord PROVINCIE GELDERLAND

de inhoud van de advertenties.

Het Toekomstmaker50 magazine is gedrukt op Valorise Papier. Dit papier is gemaakt door de Gelderse papierfabriek Schut. Het papier is het resultaat van de samenwerking met telers, kenniscentra en universiteiten voor de circulaire verwaarding van vezels uit agrarische reststromen, zoals van tomatenen paprikaplanten. Het optimale scenario is dat agrarisch restmateriaal niet wordt gecomposteerd, maar 100% ingezet wordt als grondstof voor de papiersector en als ingrediënten voor andere industrieën. Wij zijn erg trots om met dit magazine papier te

Introductie MARKT

gebruiken dat bijdraagt aan een circulaire economie. >5

Toekomstmakers > KAPITAAL

>6

Toekomstmakers > KAPITAAL

KAPITAAL

ECOSYSTEEMBOUWERS RONDOM KAPITAAL ZORGEN VOOR HET NODIGE OPSTARTKAPITAAL EN GROEIGELD VOOR STARTUPS Iedere ondernemer komt voor de vraag

fondsen UNIIQ en InnovationQuarter.

te staan, hoe financier ik de start en

Crowdfunding ondervond een groei van

groei van mijn bedrijf? De behoefte aan

ruim 35% ten opzichte van het voor-

kapitaal is een van de meest cruciale

gaande jaar.

bouwstenen. Het aanbod van kapitaalverschaffers in het afgelopen decennium

In de volwassen fase van een onderne-

is enorm toegenomen, denk aan nieuwe

ming domineren de meer traditionele

fintech toetreders en crowdfunding.

kapitaalverschaffers het landschap,

Echter, niet iedere financieringsvorm

immers er is omzet en rendement en is

past bij de fase van jouw onderneming

het risico goed te bepalen. Wel is hier

en de diversificatie in aanbieders maakt

op diverse nichemarkten vernieuwing

het uitdagend om de juiste kapitaalver-

gaande, zoals innovatieve oplossingen

schaffer te vinden.

voor cash management, factoring en/of activafinanciering.

In de idee- en startupfase biedt een regionaal ecosysteem diverse financieringsmiddelen, zoals valorisatiefondsen en leningen. Daarnaast

Het totaal geĂŻnvesteerde bedrag in Nederlandse startups in 2017 kwam neer op een bedrag van

domineert de inzet van

â‚Ź646 miljoen volgens

risicodragend kapitaal

Golden Egg Check. En

via Business Angels,

dit bedrag groeit ten

ook wel Informals,

opzichte van voor-

en in mindere mate

gaande jaren. Het

aandelen of pre-sa-

beeld dat geschetst

les crowdfunding. In

wordt is positief.

deze fase is de inzet

Echter, er is nog veel

van vreemd vermogen (bancair) nog beperkt.

ruimte in de kapitaalmarkt, met name voor bedrijven in de ideefase die op zoek zijn

In de fase van startup naar scale-up

naar kapitaal.

worden er combinaties gemaakt van kapitaalverschaffers die gezamenlijk de

Tot slot moeten we niet teveel nadruk

kredietbehoefte invullen. In deze fase

leggen op kapitaal alleen. Eveneens

kan het bedrijf de validatie door de markt

cruciale succesfactoren zijn het onderne-

aantonen, heeft men klanten en is er

mend talent en de juiste marktbenade-

kasstroom aanwezig. Vanuit de publieke

ring. Goede supportmogelijkheden voor

sector zijn het met name regionale fond-

startups in de beginfase en scale-ups in

sen die voor een kapitaalinjectie zorgen

de groeifase helpen hierbij en dragen bij

in de markt. De meest actieve investeer-

aan een succesvol ondernemersklimaat

ders in 2017 waren volgens Golden Egg

in Nederland.

Check dan ook Zuid-Hollandse regionale >7

Toekomstmakers > KAPITAAL

ERIC TRAA

ORGANISATIE: RABOBANK AMSTERDAM

“Rabobank Amsterdam is een echte

nationale economie. Natuurlijk speelt

stadsbank en tot in de haarvaten van de

de Rabobank daarin een rol. Zo hebben

samenleving aanwezig”, staat te lezen op

we ook aan de wieg gestaan van het

de website van de Rabobank Amsterdam.

zeer succesvolle StartUp Amsterdam

“Maar we zijn veel meer dan een stads-

en hebben we als partner onze bijdrage

bank”, weet Eric Traa, Senior Relatiema-

geleverd aan de ontwikkeling en groei

nager Bedrijven Rabobank Amsterdam.

daarvan. Onze nauwe betrokkenheid bij

“Startups, scale-ups, de fascinerende

het Science Park en bij de organisatie

wereld van de ecosystemen, ook dáár

van de Capital Week moet je ook in het

zijn we zeker in thuis.”

verlengde daarvan zien.“

Rabobank Amsterdam staat z’n mannetje in de Economic Board van de stad

www.rabobank.nl/amsterdam

en heeft als adviseur, investeerder en financier korte lijnen met alle gebruikers van en deelnemers aan de ecosystemen.

“Amsterdam draagt voor 18% bij aan de

HENDRIK HALBE

VENTURESPLUS OPGERICHT: 2018

“In 5 tot 10 jaar zal ook jouw industrie

bereik op LinkedIn vinden wij de beste

volledig veranderd zijn door de komst

startups wereldwijd voor jouw organisa-

van nieuwe technologieën”, voorspelt

tie.”

Hendrik Halbe, mede-oprichter en ceo van VenturesPLus en bedenker van ‘Get

Prospects houdt hij voor: “Op basis van

in the Ring’. “Wij geloven daarom dat een

jullie selectie zorgen wij na het scouten

samenwerking met nieuwe innovatieve

voor een succesvolle samenwerking

bedrijven oftewel startups cruciaal is

en creëren de mogelijkheid om deze in

om een leidende positie in de markt te

startups te investeren. Wij geloven sterk

behouden.”

in deze formule en investeren dan ook graag met jullie mee.”

VenturesPlus is een plug and play venturing model om met de beste startups wereldwijd samen te werken. “Met een actief scoutingsnetwerk in 100+ landen, 20K startup database en 3+ miljoen >8

www.venturesplus.com

Toekomstmakers > KAPITAAL

RINKE ZONNEVELD

INNOVATIONQUARTER OPGERICHT: 2014

InnovationQuarter is met haar twee

Zuid-Holland. We helpen de groeiambi-

fondsen IQCapital en UNIIQ de meest

ties van bedrijven waar te maken”, zegt

actieve investeerder voor startups en

directeur Rinke Zonneveld van

scale-ups van Nederland. Samen met

InnovationQuarter. “Bedrijven hebben

incubators en hubs in de regio zorgen zij

kapitaal nodig om te kunnen (door)

er voor dat in Zuid-Holland een bruisend

groeien. Als proactieve en betrokken

innovatie-ecosysteem ontstaat. Samen

investeerder vergroten wij de toegang

met heel veel bedrijven en kennisinstel-

tot kapitaal voor innovatieve bedrijven.

lingen werken zij aan vernieuwende pro-

Met onze investeringsactiviteiten vanuit

jecten op weg naar de Next Economy.

IQCapital en de fondsen UNIIQ en ENERGIIQ realiseren wij meer econo-

“Wij financieren innovatieve bedrijven in

mische groei en werkgelegenheid in de

alle levensfasen, assisteren buitenland-

regio.”

se ondernemingen bij het vestigen in Zuid-Holland en organiseren samenwer-

www.innovationquarter.nl

king tussen innovatieve ondernemers, kennisinstellingen en de overheid. Zo werken wij aan een economisch sterk

HARM DE VRIES

INNOVATION INDUSTRIES OPGERICHT: 2017

Innovation Industries is een nieuw

waarop wij met onze portfoliobedrijven

Nederlands venture capital fonds dat in-

omgaan; we proberen actief bij te dragen

vesteert in hightech ondernemingen. Het

aan het succes van de portfoliobedrij-

richt zich op seed/early stage en growth

ven. We hebben een lange termijn visie

stage bedrijven. Voor de vroege fase

en kunnen tot zo’n €10 miljoen per

werkt het fonds nauw samen met de

bedrijf investeren. Dat is nodig voor het

Technische Universiteiten en met TNO.

bouwen en laten groeien van hightech

“Wij zijn in juni 2017 van start gegaan

ondernemingen.”

en hebben momenteel acht ondernemingen in portefeuille”, zegt Harm de

www.innovationindustries.com

Vries, partner bij Innovation Industries.

“We zijn betrokken investeerders. Dat zie je terug in het feit dat we investeren in technologieën en producten die een oplossing bieden voor de grote uitdagingen van deze tijd, maar ook in de manier >9

Toekomstmakers > KAPITAAL

OHAD GILAD Co-founder en partner KEADYN • Opgericht: 2014

> 10

Toekomstmakers > KAPITAAL

HET ECOSYSTEEM VERSTERKEN Niet alleen investeren in startups, maar vooral ontwikkelen van het ecosysteem. “Het ecosysteem versterken. Dat stond ons voor ogen toen we hiermee begonnen”, zegt Ohad Gilad van Keadyn in Rotterdam, dat zich afficheert als ‘een venture capital onderneming, voor en door oprichters’. tekst André Sonneville foto Kyllian Hazes

Martijn Don en Ohad Gilad waren vier

Veel vraag

er nog niet. Een tweede initiatief van

jaar geleden de founders en partners

Met de Angel Academy, dat dit voorjaar

Keadyn was WeTech Rotterdam, een

van Keadyn, dat inmiddels wel leidend

nog de ING Bank als hoofdpartner ver-

overkoepelende organisatie die Tech

genoemd mag worden in het Startup

welkomt, gooit Keadyn hoge ogen. “Er is

Rotterdam wat steviger op de kaart moet

ecosysteem in de wijde regio Rotterdam.

veel vraag naar de sessies die we organi-

zetten. Waar de startup hubs in steden

seren en we hebben dan ook al een flink

als Amsterdam en Utrecht furore maken,

Angel Academy

aantal succesvolle businesscases achter

ontbrak een dergelijke positionering in

Keadyn begon inderdaad met venture

de rug. Informal investors introduceren

het Rotterdamse. De teams van Martijn

building, voornamelijk in de tech com-

in de wereld van de startups is natuurlijk

Don en Ohad Gilad zagen dat bijtijds en

munity, maar had al meteen het gevoel

een heel ander verhaal dan het gewone

sprongen er met WeTech Rotterdam op

‘takken van sport’ te missen.

investeringswerk of het kopen van een

in.

Gilad: “Zo hebben we al snel het initiatief

bedrijf in de traditionele zin. Door middel

voor de Angel Academy genomen.

van de Angel Academy delen we niet

De koepel staat stevig op drie pijlers:

Daarin leiden we onder andere informal

alleen de kennis en kunde, maar bouwen

scholen & talent, bedrijfsleven met

investors op in de wereld van de Rotter-

we door het uitwisselen van ervaring en

startups & scale-ups en de wereld van

damse ecosystemen. Klasjes van twintig

het stimuleren van initiatieven bovendien

finance & investment.

à dertig personen, die we wegwijs maken

aan een hecht netwerk met specifieke

in de ecosystemen van de startups. We

vertakkingen in het ecosysteem.”

www.keadyn.com

adviseren hoe ze actief kunnen zijn, waar ze op moeten letten, waar de kansen

WeTech

liggen.”

Maar met de Angel Academy waren ze > 11

Toekomstmakers > KAPITAAL

Snel veranderend

AAN HET WOORD: KPLUSV

STARTUP INVESTOR READY MAKEN ÓÓK VOOR OVER DE GRENS De startup is een romantisch begrip. Associaties met ongeordende brainstormsessies, stormachtige groei en revolutionaire ideeën zijn snel gemaakt. Maar zo vanzelfsprekend en snel als het succes in gedachten kan zijn, zo weerbarstig is de praktijk. Niet dat er geen succesvolle startups zijn die op eigen kracht de top bereiken, maar in de praktijk blijkt de juiste ondersteuning cruciaal.

Daarbij speelt KplusV een belangrijke rol.

Hendrik van der Meulen, algemeen directeur van KplusV, neemt ons mee in de financiering van startups en scale-ups.

financieringslandschap Van der Meulen: “Het financieringslandschap verandert. Overheden switchen van subsidies naar revolverende fondsen, banken bieden andere financieringsvormen en crowdfunding is inmiddels een gevestigd begrip. Het financieringsaanbod is groter, maar bevindt zich achter meer deuren. Voor startende ondernemers vormt die dynamiek een uitdaging. Zij komen in een soort van jungle terecht, waarvan het maar de vraag is of ze daar de weg weten te vinden. De grote uitdaging is op het juiste moment de juiste financier of financiers te vinden en te combineren.”

Investor readiness Een centraal begrip in de begeleiding die KplusV biedt aan jonge bedrijven – de vraagzijde van financiering – is investor readiness. Het investeringsgereed maken van bedrijven. Van der Meulen: “Er zijn tal van investeringsfondsen die ondernemers in verschillende stadia van hun ontwikkeling kunnen financieren. Maar voor ze zover zijn is er vaak nog werk aan de winkel. Dat is een bewustwordingsproces wat de mogelijkheden betreft, maar ook zorgen dat het businessplan op orde is bijvoorbeeld, zodat het ophalen van financiering kans-

tekst Ties van Beusekom

rijk wordt.”

Mobiliseren slapend kapitaal Tegenover de vraagzijde van de financiering van startups en scale-ups staat de aanbodzijde. Die is, zoals gezegd, een stuk diverser geworden. Het gaat hier al lang niet meer alleen om banken.

Startups doen een beroep op overheden, crowdfunding of informal investors.

In het bij elkaar brengen van vraag en aanbod speelt KplusV een belangrijke rol: “het gaat hier bijvoorbeeld om informal investors. Oud-ondernemers

> 12

Toekomstmakers > KAPITAAL

die enerzijds beschikken over kapitaal en anderzijds goed kunnen beoordelen hoe kansrijk een startende onderneming is.

Deze groep moet zich vaak nog bewust worden van hun eigen potentieel. De combinatie van dat beoordelingsvermogen en hun kapitaal schept grote mogelijkheden. Waar ondernemers investor ready moeten worden, moeten deze financiers investment ready gemaakt worden”, aldus Van der Meulen.

Cross-border financiering Als een onderneming écht wil groeien, is het oversteken van de grens vroeg of laat een vereiste. Van der Meulen stelt echter vast dat landsgrenzen, ook binnen de EU, nog steeds als barrière werken: “Kapitaal houdt zich nog te veel aan grenzen.

Juist tijdens de StartupDelta staat het verbinden van ecosystemen centraal.

Hier maken we bij KplusV dan ook een punt van. Hoe groei je over de grens?

En hoe kom je in contact met financiers over de grens? Financiering hoeft zich van grenzen niets aan te trekken.

Daarom organiseren wij ook cross-border financieringsevenementen.”

> 13

Toekomstmakers > EXPERTISE

> 14

Toekomstmakers > EXPERTISE

EXPERTISE

ECOSYSTEEMBOUWERS RONDOM EXPERTISE KOPPELEN DE STARTUPS MET DE BESCHIKBARE KENNIS, FACILITEITEN EN SPECIALISME BINNEN DE UNIVERSITEITEN EN KENNISINSTITUTEN Nederland staat aan de wetenschap-

startups. Kennis alleen is niet voldoende,

pelijke wereldtop. Met alle 13 Univer-

de campussen of science parcs zorgen

siteiten in de Times Higher Education

voor de faciliteiten en beschikbare ken-

University Ranking top 200 doen we

nis om voortvarend van start te kunnen

internationaal goed mee. Op specifieke

gaan als startende ondernemer. Inmid-

thema’s zijn we in Nederland zelfs toon-

dels zijn we ongeveer 40 campussen

aangevend. Zo excelleert Wageningen

rijk, allemaal met een specifieke focus

in Voedsel en Agricultuur, Eindhoven in

op onderzoek, innovatie en kennisuit-

High-Tech, Delft in verkeer en water-

wisseling. Het succes van deze science

management. Deze kennisinstellingen

parken is niet alleen te danken aan de

vormen een belangrijke bron voor de

‘hardware’ (gebouwen, voorzieningen en

Nederlandse innovatiekracht. Hieruit

faciliteiten), maar juist ook aan de sociale

kunnen nieuwe startups ontstaan en

dynamiek die ontstaat en de kennisde-

biedt de omgeving rondom de kennisinstelling (de campus)

ling tussen universiteit, gevestigd bedrijfsleven en startups

de faciliteiten en kennis

die plaats kan vinden: de

om de eerste prille

‘software’.

stappen als onder-

neming te zetten.

Gedurende de verde-

Groeit de startup,

re groei van startups

dan vormt deze bron

komt de startup los

van kennis, expertise

van de kennisinstel-

en talent een goede

ling en verandert de

partner om verdere groei te faciliteren.

dynamiek van het bedrijf.

Tijdens deze groei is specialistische kennis nodig en als startup

Met landelijke beleid is de afgelopen

is het vaak niet mogelijk om al deze

jaren de stap van kennis naar innovatie

kennis zelf in huis te hebben. Samenwer-

aangejaagd met behulp van de valorisa-

kingen zijn dus essentieel om up-to-

tieprogramma’s. Daarnaast heeft nage-

date en competitief te blijven. Enerzijds

noeg iedere universiteit een Technology

met business partners om de innovatie

/ Knowledge Transfer Office (TTO /

door te ontwikkelen. Anderzijds is het

KTO). Vanuit deze centra wordt gezorgd

behouden van een goede relatie met

dat de kennis opgedaan in onderzoek

de kennisinstelling van groot belang om

toegang vindt tot het bedrijfsleven en

versneld aan de juiste kennis en experti-

dat onderzoekers worden gestimuleerd

se te komen.

de opgedane kennis te valoriseren met als resultaat: de ontwikkeling van nieuwe > 15

Toekomstmakers > EXPERTISE

MARC KALF

ZORGINNOVATIE OPGERICHT: 2015

Bijna 700 innovaties in de zorg staan

West-Brabant, EIZT, Economic Board

aangemeld op de website van de

Utrecht, VitaValley, Health Innovation

Zorginnovatie.nl (www.zorginnovatie.nl),

Park, Health Valley, Healthy Ageing

waarvan Marc Kalf (manager innovatie bij

Network Northern Netherlands, Slimmer

Health Valley) voorzitter is. “Deze reuze

Leven 2020 en Medical Delta.

etalage hebben we met negen partners ingericht voor alle partijen in de zorg.

Aan het platform is de Nationale Zorg-

Doel is te voorkomen dat innovatief

innovatieprijs verbonden. In maart werd

Nederland het wiel nog een keer uit-

de CRDL (cradle) op het Health Valley

vindt. Ontstaat er ergens een idee voor

event door de vakjury uitgeroepen tot

een nieuw of verbeterd product, dienst-

winnaar van de Nationale Zorginnova-

verlening of concept, dan is het via

tieprijs 2018. Het publiek koos Abena

www.zorginnovatie.nl makkelijk te

Nova, een fabrikant van slim

checken of het wellicht al bestaat”,

incontinentiemateriaal, als winnaar,

legt Kalf uit. Aan de inrichting van het platform werken mee: Amsterdam

www.zorginnovatie.nl

Economic Board, Care Innovation Center

CHRIS DOOMERNIK

HEALTH VALLEY NETHERLANDS OPGERICHT: 2004

“Health Valley verbindt partijen: van

staat hier een epicentrum voor startups

multinational en startup tot overheid,

en scale-ups. En die onderscheidende

kennis- en zorginstelling, met als doel

innovatiekracht willen we ook in Europa

om de gezondheidszorg te verbeteren en

èn daarbuiten laten zien.” Health Valley

economische groei te bevorderen”, stelt

vervult, aldus Doomernik, “een verbin-

directeur Chris Doomernik van Health

dende rol tussen de vele stakeholders

Valley Netherlands, hét grootste innova-

die dit tot stand brengen. Bijvoorbeeld

tienetwerk in Life Science & Health, vast.

universiteiten en hogescholen die de

“We worden in Nederland én internatio-

dragers van kennis zijn én bedrijven en

naal steeds meer herkend en erkend. Er

zorgaanbieders die essentieel zijn voor

komen delegaties uit onder meer de

de toepassing van innovaties.”

Verenigde Arabische Emiraten en Thailand om te zien hoe Health Valley werkt. Wat wij hier doen valt op.

Uiteraard presenteren wij ons tijdens de StartupDelta Summit in Arnhem. Er ont> 16

www.healthvalley.nl

Toekomstmakers > EXPERTISE

JAN MEILING

ORGANISATIE: STARTLIFE

StartLife is een initiatief van Wageningen

in haar sector de meest ontwikkelde

UR en Ontwikkelingsmaatschappij Oost

startup community en best gewaarde

NL, uitgevoerd in nauwe samenwerking

programmering van Noordwest Europe.

met het bedrijfsleven en andere partners

“We gaan ons de komende jaren vooral

in de Food Valley. Directeur Jan Meiling:

richten op de samenwerking van onze

“StartLife behoort tot een van de leiden-

startups met de nationale en regiona-

de initiatieven voor startersondersteu-

le topsectoren en het internationale

ning in Nederland en vormt een van de

bedrijfsleven.”

speerpunten voor de implementatie van het innovatie en ondernemerschapsbe-

In totaal heeft StartLife in de afgelopen

leid van de provincie Gelderland en het

jaren meer dan 200 Start-ups uit de

Ministerie van Economische Zaken voor

startblokken geholpen en zijn er meer

de Regionale en Landelijke Topsectoren

dan 1000 events en trainingen gegeven

Agrofood, Tuinbouw en Biobased.”

in het kader van het ondernemerschapsonderwijs en startup ondersteuning.

StartLife is hét landelijke loket voor startende ondernemers in food, agro,

www.start-life.nl

biobased en environment en heeft

JOUKE GOSLINGA

ORGANISATIE: RDM ROTTERDAM

Voor Jouke Goslinga, programmadirec-

en grote bedrijven experimenteren met

teur RDM Rotterdam, staat het vast:

nieuwe producten of processen. Er wor-

“RDM Rotterdam maakt de innovatie

den nieuwe technologieën uitgedacht,

van Rotterdam zichtbaar en werkt als

getest en toegepast. Goslinga: “Deze

een katalysator voor innovatie. Hier

nieuwe technologieën zijn gebaseerd

komen onderwijs, onderzoek en onder-

op digitalisering, robotisering, additive

nemen samen, of het nu gaat om open

manufacturing, en op het toepassen van

data, Internet of Things, duurzame ener-

nieuwe, duurzame energie en materia-

gie of het uitwisselen van restproducten.

len. De samenwerking met kennis- en

In de haven van Rotterdam krijgen inno-

onderwijsinstellingen in de regio maakt

vators volop ruimte, mogelijkheden en

dat jongeren hier kennismaken met de

steun om te slagen. Innoveren doe je in

technieken van de toekomst. Dit maakt

het Makers District. Dé plek in de regio

het Makers District tot een proeftuin en

voor de innovatieve maakindustrie.”

showcase van de nieuwe economie.”

De gebieden RDM Rotterdam en Merwe-Vierhavens (M4H) vormen sa-

www.rdmrotterdam.nl

men het Rotterdam Makers District. Hier

www.rotterdammakersdistrict.com

kunnen jonge bedrijven doorgroeien > 17

Toekomstmakers > EXPERTISE

INEZ TEUNISSEN

STARTUPUTRECHT OPGERICHT: 2016

Sinds Inez als directeur van Startup-

nog véél meer in het vat, aldus Inez in

Utrecht is gestart, hebben het Utrechtse

eerdere interviews: “Onze ambitie is dat

ecosysteem én de startups een enorme

Utrecht binnen vijf jaar nationaal en in-

boost gekregen. Niet alleen prijkt de

ternationaal wordt gezien door startups,

stad van de Domtoren in de top30 van

scale-ups, corporates en investeerders

beste Europese startupsteden (bron:

als een van de beste plekken in Europa

European Digital City Index 2016),

om een startup te starten en te laten

de werkgelegenheid vaart er ook bij:

groeien.”

209 innovatieve startups uit de regio bieden alleen al bijna 1700 mensen een

www.startuputrecht.nl

arbeidsplaats. Ook heeft mede dankzij Inez een aantal Utrechtse startups en scale-ups de stap naar Duitsland kunnen maken, zijn meerdere startups succesvol gematcht met corporates, en is het zeer goed ontvangen StartupFest Health en Utrecht van de grond gekomen. En er zit

WOUTER VAN ROOIJEN

ORGANISATIE: GEMEENTE ROTTERDAM

“Het vinden van de juiste connecties en

Het biedt ondernemers de kans op een

het aan elkaar verbinden van scale-ups,

entree in de markt die ze zoeken en zo

de grotere corporates, investeerders en

ondersteunen we bovendien innovatieve

andere betrokkenen, waardoor net-

ecosystemen.”

werken en ecosystemen ontstaan.” Het is de missie van Wouter van Rooijen,

Scale-Up is een samenwerking tussen

‘Scale-Up’ Match-Maker bij de gemeente

‘Cleantech Clusters’ uit Nederland, Enge-

Rotterdam en Icos Capital Management.

land, België, Denemarken en Zweden.

“Wij inventariseren bij grotere onder-

www.rotterdam.nl/werken-leren/scale-up/

nemingen die behoefte hebben aan innovatieve technologieën en zoeken daar scale-ups bij die daarin kunnen voorzien. Ook leggen we contact met overheden en met investeerders. Zo knopen we vraag en aanbod aan elkaar. > 18

Toekomstmakers > STARTUPS

WAAR WE HET MET ELKAAR VOOR DOEN: DE STARTUPS

JOS SLUIJSMANS

FIETSDIENSTEN.NL OPGERICHT: 2004 STARTKAPITAAL: € 20.000

Hij begon als fietskoerier, stapte over op

lokaal gekweekte groenten, maar ook

een bakfiets, ging met stadsdistributie

door bedrijven als DHL en PostNL. “Zij

aan de slag, zette het Internationale

hebben allebei al tientallen bestelbusjes

Cargo Bike Festival op en is fiets-advi-

voor stadsdistributie vervangen door

seur. “Je kunt me gerust bakfietsdeskun-

bakfietsen met ondersteuning.”

dige noemen”, zegt Jos Sluijsmans uit Nijmegen. Hij is initiatiefnemer van het

Uit Europees onderzoek blijkt dat 50

Europese onderzoek RIPPL (Register of

procent van het goederenvervoer in

Initiatives in Pedal Power Logistics) en

binnensteden per bakfiets gedaan kan

LEVV-LOGIC, een consortium van hoge-

worden. Sluijsmans: “Voor Nederland

scholen en bedrijven dat onderzoek doet

betekent dit dat de helft van de 800.000

naar de inzet van en een businessmodel

bestelbusjes vervangen kan worden.

voor lichte elektrische vrachtvoertuigen,

Daarmee bespaar je 1,5 miljoen ton

waaronder bakfietsen.

CO2-uitstoot per jaar.”

Bakfietsen met elektrische hulpmotoren worden op steeds grotere schaal ingezet

www.fietsdiensten.nl

voor de distributie van bijvoorbeeld

foto DHL

YILLMAZ SCHOEN

TRADECAST.TV OPGERICHT: 2015 STARTKAPITAAL: € 500.000

Een Nederlandse startup, die één van de

nology en e-commerce. Die technologie

Best of Show-Awards in de wacht sleept

licenseren we, zodat iedereen op een be-

op de NAB Show 2017, ‘s werelds groot-

taalbare manier zijn eigen tv-kanaal kan

ste vakbeurs voor de film-, televisie- en

opzetten en wereldwijd zijn publiek, of

mediabedrijven in Las Vegas? “Het was

klanten, kan bedienen”, verklaart Schoen.

een soort rollercoaster”, zegt Yillmaz

“We gaan het bestaande medialandschap

Schoen van TradeCast.tv in Zwolle. “Er is

op zijn kop zetten.”

veel belangstelling voor de cloudbased broadcasting technology die we hebben

Voetbalclubs PEC Zwolle en FC

ontwikkeld. We zijn nu in gesprek met

Groningen werken al met TradeCast.tv.

mediagiganten als Warner Bros en

Net als een aantal religieuze en

Discovery Channel.”

business-kanalen in de Verenigde Staten.

Oké, hoe werkt het? “We combineren

www.tradecast.tv

cloudbased technology met de modernste streaming- en live-broadcasting tech> 19

Toekomstmakers > EXPERTISE

BERT-JAN WOERTEMAN ORGANISATIE: TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN ECAMPUS

> 20

Toekomstmakers > EXPERTISE

BRAINPORT EINDHOVEN ALS HIGHTECH HARDWARE HOOFDSTAD VAN EUROPA Brainport Eindhoven als hightech hardware hoofdstad van Europa. Bert-Jan Woertman staat, sinds hij vorig jaar aantrad als commercieel directeur van de Technische Universiteit Eindhoven eCampus , nog steeds volledig achter die ambitie. “Die ontwikkeling is gaande.

In een aantal domeinen behoren we tot de absolute wereldtop”, zegt Woertman, “en de TU/e Campus speelt daar een heel belangrijke rol in.” tekst André Sonneville

De commercieel directeur ziet het als

Philips, VDL en ASML, liggen daaraan ten

moeten we aan werken. Zo makkelijk als

een optelsom. Speelt Brainport Eindho-

grondslag.”

dat bijvoorbeeld gaat in Silicon Valley,

ven uiteindelijk die Europese rol als high-

gaat het hier in Nederland vooralsnog

tech hardware hoofdstad, dan plukt het

Concurrentiekracht

niet. Het gaat vooruit. Zie bijvoorbeeld

ecosysteem van de startups en scale-ups

Bij alles dat Woertman doet, wordt het

Innovation Industries, een nieuw tech-

in de regio daar automatisch de vruchten

woord samenwerking in hoofdletters

nologiefonds dat de komende tien jaar

van. Door vervolgens de ecosystemen

geschreven en, beter nog, met nadruk in

75 miljoen euro gaat investeren in circa

van Amsterdam, Rotterdam, Eindhoven,

de praktijk gebracht. “De hele omgeving

20 veelbelovende hightech bedrijven in

Utrecht, Twente en Arnhem-Nijmegen te

hier, het ecosysteem dus, is comple-

Nederland. Maar, op dat gebied van

verknopen, worden bovendien de kansen

mentair aan elkaar. De TU/eCampus ziet

financiering hebben we met StartUp

sterker om Nederland te ontwikkelen als

het als een taak om als verbinder op te

Delta nog wat stappen te zetten.”

Europese hoofdstad van de startups.

treden. Niemand kan het meer alleen, het ecosysteem hebben we allemaal

Netwerken

Multidisciplinair

nodig. Concurrentie in de traditionele

Aan de TU/eCampus in Eindhoven zal

Wat Woertman betreft staan voor die

zin van het woord vervaagt, gebruikers

het niet liggen. Woertman besluit: “Wij

ontwikkeling alle lichten op groen. “De

van het ecosysteem realiseren zich dat

blijven alles doen om het ecosysteem te

StartUp Delta is landelijk gezien al uniek.

samen innoveren de concurrentiekracht

versterken. We bouwen aan netwerken,

Er wordt nauw samengewerkt, zeer hori-

versterkt.”

faciliteiten en voorzieningen, laten op

zontaal, multidisciplinair en nauwelijks

events in binnen- en buitenland zien

hiërarchisch, en iedere Delta focust op

Investeren

wat we in huis hebben en wat we voor

zijn specifieke inbreng. Voor de

De opbouw van Nederland als hoofdstad

startups en andere bedrijven kunnen

TU/eCampus en ook voor de High Tech

van de Europese StartUps verloopt in

betekenen.”

Campus Eindhoven, waar ik directeur

de ogen van Woertman geheel volgens

marketingcommunicatie was, is dat

schema. Maar er is toch één thema waar

inderdaad de high tech hardware. Grote

hij verbetering nodig acht. “De finan-

ondernemingen op dit gebied, zoals

ciering van met name scale-ups, daar

www.tue.nl/tue-campus

> 21

Toekomstmakers > EXPERTISE

AAN HET WOORD: SIM-CI

STAD TOEKOMSTBESTENDIG DANKZIJ SIMULATIEPLATFORM Een gaslek, een waterleidingbreuk, een storing in het elektriciteitsnetwerk of een cyberaanval. Calamiteiten die de infrastructuur van een stad bedreigen en grote gevolgen kunnen hebben voor de veiligheid van de inwoners. Hoe kun je je als beleidsmaker goed voorbereiden op grootschalige rampen en zorgen dat de stad leefbaar blijft?

SIM-CI Resilience by Design werkt sinds 2014 aan ‘The Digital Twin City’ in de cloud. Het simulatieplatform biedt inzicht in de samenhang tussen infrastructuur en grootstedelijke processen. Paul van Heel, verantwoordelijk voor Business Development en Marketing, legt uit: “We maken als het ware een digitale copy van de stad en gebruiken onder meer virtual

tekst Elisabeth van Horen

reality om de impact van gebeurtenissen en beleid op de stad zichtbaar te maken.

Stel, de energievoorziening wordt gehackt. Dan kun je volgen wat er gebeurt in de stad, weet je welke maatregelen je moet nemen en daar het beleid op aanpassen.’’ SIM-CI, gevestigd op de HagueTech campus in Den Haag, startte als innovatieproject binnen Alliander en is in een paar jaar tijd uitgegroeid tot een zelfstandige tech-startup met zo’n 50 medewerkers. Hieronder natuurwetenschappers, geo-specialisten, programmeurs, data-engineers en sterrenkundigen. Paul van Heel: ‘’Wat wij doen, is grote hoeveelheden data over infrastructuren, stedelijke processen en klimaat combineren. Zo kunnen we door gebruik te maken van kunstmatige intelligentie, slimme algoritmes en wetenschappelijke modellen tal van scenario’s toetsen en visualiseren in 2D, 3D of virtual reality.’’ www.sim-ci.com

> 22

Toekomstmakers > EXPERTISE

AAN HET WOORD: OMONS

SAMEN KEUZES MAKEN VOOR NIEUWE ENERGIE Koken en stoken op aardgas is in heel Nederland in 2050 verleden tijd. Dat is voor veel mensen nog ver weg, maar er moeten de komende jaren keuzes worden gemaakt voor nieuwe duurzame energievoorzieningen. Omdat die keuzes

Omons geeft de bewoners een stem in de energietransitie. Gemeenten kunnen de keuzetool gebruiken om bewoners te betrekken bij een gezamenlijke buurtaanpak.

om ons allemaal gaan, is de keuzetool Omons ontwikkeld. Het is een initiatief van Alliander DGO in samenwerking met

tekst Elisabeth van Horen

diverse partners. “Voor gemeenten is het een uitdaging om met oplossingen te komen voor alternatieven voor aardgas waar iedereen blij van wordt”, zegt Joanne de Vink. “Door als gemeente te kiezen voor een gestructureerde aanpak en met elke buurt in gesprek te gaan, kan iedere bewoner en belanghebbende zijn stem laten horen.” Omons is de tool die gemeenten bij hun besluitvorming kunnen gebruiken, omdat het inzicht biedt in de effecten van individuele en collectieve keuzes voor nieuwe energie. De nieuwe tool is een platform dat vanuit huis eenvoudig is te gebruiken door alle bewoners in de buurt. Je hoeft alleen je woninggegevens in te voeren. De bewoner ziet direct wat de consequenties van een bepaalde keuze zijn voor eigen huis en buurt en kan deze ook met buren vergelijken. Met Omons kunnen gemeenten en bewoners samen beslissen wat de beste oplossing is voor een energieneutrale buurt. www.omons.nl > 23

Toekomstmakers > NETWERK

> 24 > 24

Toekomstmakers > NETWERK

NETWERK

ECOSYSTEEMBOUWERS RONDOM NETWERK ZORGEN DAT STARTUPS NIET LANGER MEER HOEVEN TE ZOEKEN NAAR GOEDE MENTOREN OF INTRODUCTIES OM ZAKEN TE DOEN

Toegang hebben tot een goed netwerk

gecreĂŤĂŤrd voor het innovatieproces,

is een belangrijke bouwsteen voor een

dragen dergelijke evenementen ook

startup. Een netwerk kan nieuwe klanten

bij aan de promotie van de startups en

bieden, introducties bij strategische part-

verbetering van het imago en klimaat van

ners, maar ook kennis en ervaring van

innovatief ondernemerschap.

mentoren. Sommige startups bevinden zich al in een groot netwerk wegens

Het gevoel krijgen bij het ondernemers-

persoonlijke banden, maar voor de start-

klimaat is iets waar startups zich in een

ups waar dat niet zo is, is er gelukkig een

latere fase mee bezig gaan houden. Voor

groot aantal organisaties die toegang

die startups is gevoel krijgen bij wetge-

kunnen bieden tot een specifiek netwerk.

ving en beleid van overheden belangrijk: is de regelluwe zone voor jou als

Het netwerk vergro-

droneontwikkelaar

ten voor een startup

in jouw regio wel of

is nooit makkelijker

niet haalbaar? Het

geweest dan nu

gevoel bij dergelijke

met alle campus- en

ontwikkelingen, waar-

cluster- en netwerkorganisaties in Nederland. Evenementen en competities bieden startups de

onder ook de toevoer van human capital of regionale voorzieningen, is belangrijk maar je kunt het als

uitgelezen kans om met de juiste

ondernemer niet alleen. Daarom is het

mensen in contact te komen waarmee

goed dat er in Nederland verschillende

nieuwe samenwerkingsinitiatieven

organisaties die zich inzetten voor een zo

kunnen ontstaan en innovatie in een

gunstig mogelijk ondernemerslandschap

versnelling kan komen. Naast de waarde-

door te lobbyen bij de politiek.

volle verbindingen die hier worden > 25

Toekomstmakers > NETWERK

JOCHEM CUPPEN JOOST DEKKERS

GET IN THE RING OPGERICHT: 2012

STARTHUBS OPGERICHT: 2017 Met tien jaar ervaring in onder andere Battle of Concepts en CityChallenges.

vaak onderschat.

Get in the Ring is een wereldwijde innovatiemarktplaats. De missie is om meer succesvolle innovaties te realiseren die impact maken op wereldwijde uitdagingen. Jochem Cuppen: “Wij richten ons op het verbinden van innovatieve startups met grote bedrijven, overheden en investeerders en het realiseren van succesvolle samenwerkingen. In samenwerking met ons partnernetwerk in meer dan 100 landen organiseren we een mix aan activiteiten gericht op het identificeren van veelbelovende innovaties, matchmaking en business development programma’s om innovaties te testen en op te schalen. Voorbeelden van deze programma’s zijn onze evenementen, startup competitie, challenges, pilot programma’s en jaarlijkse meetup die dit jaar van 30 mei tot 1 juni plaatsvindt in Cascais, Portugal. Wij werken elk jaar met duizenden startups en een breed scala aan grote bedrijven in Nederland zoals Philips, Campina en Unilever en in het buitenland zoals Fosun, L’oreal en Bouygues Construction. Belangrijkste uitkomst van alle programma’s is een groep startups, die wij als hero’s beschouwen die we verder ondersteunen in het vergroten van hun impact op wereldwijde uitdagingen onder andere de gezondheidszorg, energie transitie, luchtkwaliteit en vervuiling en vele andere onderwerpen.

www.dutchbasecamp.org

www.getinthering.co

ISABEL BROUWER

nl, waarbij hij 300 innovation challenges

DUTCHBASECAMP

heeft opgezet en 30.000 innovators (o.a.

OPGERICHT: 2013

studenten en young professionals en creatieven) heeft betrokken, heeft Joost

Alleen al in 2017 begeleidde Isabel

Dekkers vorig jaar het nieuwe platform

Brouwer met haar team 120 startups bij

Starthubs opgezet. Hij begon met tien

in de internationalisering van hun groei.

corporates en heeft nu al gesprekken

Meer dan 300 startups bezochten haar

met de volgende tien. Doel is om eind

events zoals bootcamps, masterclasses,

2018 vijftig grote bedrijven en overhe-

network- en voorbereidingsevents. Als

den te verbinden aan Starthubs zodat

directeur van Stichting DutchBasecamp

die hun innovatiebehoefte kunnen laten

focust Brouwer zich, samen met ervaren

versnellen door de startups die eveneens

coaches (ondernemers met ruime erva-

aan het platform verbonden zijn.

ring op het gebied van internationaliseren), op het ondersteunen van startups

Het voorkomen van incidenten op het

in hun groei over de grens. Voor haar is

spoor is bijvoorbeeld een challenge die

de toekomst één groot internationaal en

ProRail al op Starthubs heeft uitgezet;

verknoopt netwerk van startup onderne-

het creëren van een gezonder kantoor-

mers. Wie haar en haar mensen spreekt

klimaat is een uitdaging van Schiphol.

voelt de passie en de bezieling die de

Het zijn volgens Joost juist dit soort

DutchBasecampers in hun werk leggen.

grote bedrijven die voorrang geven aan

Naast traditionele markten zoals de USA,

innovatie en samenwerking met startups

UK en Duitsland hebben ook emerging

Starthubs helpt deze organisaties bij

economies zoals India veel potentie,

het vinden van de startups met juiste

vertelt Isabel: daar kom je interessante

toepassingen en expertise / van de beste

ontwikkelingen voor startups tegen. Een

startups.

waarschuwing ook: ga niet te vroeg, met te weinig budget, of zonder een duidelij-

www.starthubs.co

ke strategie naar het buitenland. Internationaliseren wordt in het algemeen nog

> 26

Toekomstmakers > NETWERK

ANOUK BIKKEL AMSTERDAM CAPITAL WEEK OPGERICHT: 2015

Ruim 2500 internationale startups en scale-ups waren in 2017 op de derde Amsterdam Capital Week, samen met 800 investeerders en 600 corporates en changemakers. Dit jaar legt directeur Anouk Bikkel van de Amsterdam Capital Week de lat weer hoger en mikt op meer dan 6000 deelnemers die het festival gaan bezoeken. De Amsterdam Capital Week vindt plaats van 24 tot en met 28 september 2018. Doel: duurzame connecties leggen tussen startups, investeerders en corporates innovators.

Bikkel: “Amsterdam Capital Week is een internationaal startup, scale-up en investment ecosysteem dat mensen uit heel Europa verbindt. Dit jaar focussen we op het teruggeven aan het ecosysteem, waarbij we gearriveerde ondernemers, investeerders en corporates aansporen hun netwerk te openen.” Volgens Kajsa Ollongren, nu vicepremier en minister BZK en vorig jaar locoburgemeester van Amsterdam, heeft Amsterdam de potentie, met Amsterdam Capital Week, om Europa’s gateway voor startup-financiering te worden. Op de website kunnen startups, scale-ups en investeerders zich aanmelden.

SIMONE BRUMMELHUIS PATRICIA MONTHE

THE NEXT WOMEN

MEDX EHEALTHCENTER

lijke ondernemers en investeerders waar-

OPGERICHT: 2013

bij innovatie en ondernemerschap het

OPGERICHT: 2009 Een internationaal netwerk van vrouwe-

leitmotiv zijn. Zo begon The Next Women MEDx eHealthCenter is een digitaal

negen jaar geleden vanuit de UK en in

ziekenhuis dat nu al 9500 artsen over de

2012 in Nederland. Met veel bijeenkom-

hele wereld via een Saas programmatuur

sten (pitches, summits, etc), een groeiend

online verbindt met miljoenen mensen in

adviserend netwerk en co-working hub

(voornamelijk Afrikaanse) ontwikkelings-

worden veel vrouwelijke ondernemers

landen. Hierdoor kunnen zij zowel een

ondersteund.

consult als een second opinion krijgen,

Drie jaar geleden richtte initiatiefneem-

evenals afspraken inplannen en hun

ster Simone Brummelhuis met

medisch dossier online kunnen inzien.

One-PlanetCrowd een speciaal invester-

Het platform omvat ook een systeem

ingsfonds op voor vrouwelijke onderne-

waardoor mensen hun rekening voor

mers. Dat Melinda en Bill Gates onlangs

medische hulp kunnen betalen door

voor een vergelijkbaar initiatief in de

familie en vrienden een deel van de

Verenigde Staten 100 miljoen gedoneerd

rekening te laten betalen. In ontwik-

hebben, sterkt haar in haar overtuiging

kelingslanden is namelijk 95% van de

dat ze op de goede weg is en dat het

mensen niet verzekerd tegen ziektekos-

fonds kan uitbreiden. Vrouwen begrijpen

ten. De patiënten kunnen eenvoudigweg

elkaar beter, geven elkaar eerder een

via een browser toegang krijgen tot dit

kans, kunnen elkaar effectiever onder-

platform. Er zijn op dit moment al 10

steunen, adviseren en dus ook de relatie

ontwikkelingslanden aangesloten bij

leggen om te financieren. 94% van de

MEDx eHealthCenter. De ambitie is om

investeerders is echter mannelijk. Daar-

een dekking voor mensen in àlle ontwik-

om is Simone al plannen aan het ontwik-

kelingslanden te realiseren via dit digitale

kelen om mannelijke investeerders

ziekenhuis, aldus Patricia Monthe, ceo

beetje bij beetje toe te voegen aan een

en oprichtster.

tweede fonds.

www.medx.care/en

www.thenextwomen.com

www.capitalweek.amsterdam/ > 27

Toekomstmakers > NETWERK

RICARDO VAN LOENEN Organisatie: B.BUILDING BUSINESS • Opgericht: 2014

> 28

Toekomstmakers > NETWERK

IETS MAGISCH Breng de juiste mensen bij elkaar en je creëert iets magisch! Ricardo van Loenen begon in 2014 met B.Building Business in Amsterdam-West en heeft nu al drie co-working spaces staan waar op 40.000 vierkante meter 350 startups intensief samenwerken en zich verder ontwikkelen. tekst Frank Thooft foto Alma Spierenburg

Daarnaast opent hij binnenkort in New

Complementair

Samenleving

York een vierde B.Building, en plannen

Daarbij wist hij in zijn opzet comple-

Ook voor de samenleving maakte hij

voor een vestiging in Singapore zijn ook

mentaire partijen aan elkaar te verbin-

meters, kilometers zelfs. Voor en met de

al vergevorderd. Voor freelancers – vaak

den; niet alleen de spreekwoordelijke

gemeente Amsterdam zorgde hij er met

een vergeten categorie professionals die

fotograaf en de webbouwer, maar ook

de Startup School Amsterdam voor dat

incidenteel ‘bonden’ maar daarna vaak

de facilitators, de investeerders én de

600 jeugdwerklozen werden opgeleid

weer op zichzelf terugvallen - is hij een

corporates. Op deze manier maakte hij

tot ICT-specialisten, waarna 96% ervan

concept aan het ontwikkelen om hen in

van een verlaten gebouw in een

een baan wist te vinden. Hij focust nu

een co-working omgeving juist wèl die

vergeten gebied in Amsterdam West

op mbo’ers (tweederde van de beroeps-

verbinding te geven waardoor ook zij

een werkbaar en vruchtbaar ecosysteem.

bevolking) om hen ook in een toegepast

synergie en slagkracht kunnen ontwik-

Er is inmiddels een wachtlijst ontstaan

leertraject naar een betaalde baan te

kelen. ‘The Bond’, heet dit concept.

voor de kantoren die hij met B.Building

krijgen.

Business beheert.

Verbinden

De magie stopt niet, nooit. Van Loenen

Van Loenen is sinds de eeuwwisseling al

Lounge

is alweer bezig met plannen om het

bezig met de marketing en implementa-

Met zo’n 800 events per jaar focust Van

co-working idee online te brengen. Stil-

tie van innovatieve en gedurfde concep-

Loenen daarnaast op innovatie, toekomst

zitten is er niet bij. Vooruitkijken des te

ten. De formule voor B.Building Business

en hi-tec. Hackathons, workshops, you

meer. De toekomst is te maak.

ontwikkelde hij omdat hij modern onder-

name it. Hij regelt ceo’s als spreker en

nemerschap toegankelijker wilde maken,

deelnemer voor de events, en binnenkort

en voor meer mensen. Het disruptieve

kunnen deze ceo’s ook in een nieuw

denken begon bekend te worden en Van

loungeconcept zij aan zij met kansrijke

Loenen wilde dat verbinden met het

startuppers ideeën opperen, brain-

openstellen van sociale netwerken.

stormen, proposities uitwerken en suc-

www.b-buildingbusiness.com/amsterdam

cesvol zijn. > 29

Toekomstmakers > NETWERK

MELISSA ABLETT

WOUTER TRUFFINO HOLLAND CONTECH & PROPTECH

CAMBRIDGE INNOVATION CENTER (CIC) ROTTERDAM OPGERICHT: 2015

OPGERICHT: 2013

ARNO NIJHOF

Hoe zou het zijn als parkeerplaatsen van

TNW X

tionale locatie van het Amerikaanse

kantoren in de stad buiten werktijd ook

OPGERICHT: 2006

Cambridge Innovation Center (CIC). In

CIC Rotterdam is de eerste interna-

toegankelijk waren voor het winkelend

de VS zijn er 7 locaties die ruimte, een

publiek? Deze vraag is een van de vele

De Zuid-Koreaanse overheid zocht voor

community en ondersteuning bieden

voorbeelden die Wouter Truffino van

het Zuid-Koreaanse startup ecosysteem

aan startups en scale-ups. CIC begon

Holland ConTech & PropTech in Amster-

naar Europese startups met de ambi-

in 1999 in Cambridge (bij Boston). CIC

dam noemt als resultaat van de verbin-

tie om te schalen in Azië , en TNW X

heeft plannen voor een verdere interna-

dende kracht van zijn organisatie. De

leverde die, 300 stuks. Of het voorbeeld

tionale groei met centra in Parijs, Londen,

scale-up ParkBee ontwikkelde een oplos-

van Deloitte, die samen met TNW X

Tokyo, Dubai en Dublin.

sing en rolde samen met grote bedrijven

innovatie challenges voor Deloitte’s

uit de vastgoedsector de propositie uit.

klanten in Madrid, Parijs en Berlijn uitzet

Melissa Ablett, de General Manager van

waar startups die oplos-

CIC Rotterdam: “Wij hebben nu 160

Truffino begon zijn groeiende ecosys-

singen bieden voor de innovatie challen-

bedrijven op 4.000 m2 in het Groot

teem voor startups en bouw-, vastgoed-

ges zich op kunnen inschrijven .

Handelsgebouw. We hebben net nog

en infrabedrijven drie jaar geleden en

eens 4.000 m2 geopend dat al snel vol-

heeft nu al meer dan zeventig startup en

The Next Web (TNW) is 12 jaar geleden

raakt. Uiteindeljk willen we groeien naar

scale-up leden, en eveneens ruim zestig

opgezet om via een conferentie een

12.000 m2, om meer dan 500 bedrijven

corporate leden, die in grote en kleine

nieuwe tech startup aan de wereld te

te huisvesten.”

settings worden samengebracht om te

presenteren. Omdat er toen nog niet

pitchen, te netwerken en door samen-

zo’n platform was bouwden de oprich-

CIC Rotterdam organiseert meer dan

werking kennis te intensiveren en te

ters het zelf, waaruit weer allerlei andere

één event per dag en elke week is er een

vernieuwen.

verbindende activiteiten ontstonden:

Venture Café, georganiseerd door de

TNW News, TNW Conference, TQ en

zusterorganisatie Venture Café Rotter-

Het ecosysteem helpt corporate bedrij-

Index. Nijhof is nu voor het nieuwste

dam. Deze bijeenkomsten trekken elke

ven om technologie, innovatie en digi-

TNW X Tech Ecosystem Liaison: hij

week gemiddeld 300 mensen aan.

talisering te omarmen, niet alleen door

verbindt overheden, investeerders,

De bevolking bij CIC bestaat uit startups

erover te praten, maar juist door te doen.

corporates, startups aan elkaar en laat

en scale-ups, gemengd met corporates,

strategische allianties ontstaan.

overheden en investeerders. Hoewel

www.contechproptech.nl

de meerderheid van de bedrijven in CIC www.thenextweb.com/x

technische startups zijn, zijn alle soorten bedrijven aanwezig. www.cic.com/rotterdam

> 30

Toekomstmakers > NETWERK

LARS CRAMA BLUECITY EN INNOVATORS INC.

JONAS MARTENS R’DAMSE NIEUWE OPGERICHT: 2016

OPGERICHT: 2016 RESP. 2017

LEON PALS CONNECTING FOUNDERS

Jonas Martens studeerde ooit af als Steeds meer investeerders willen in de

ingenieur aan de TUDelft, op koeling van

Het begon met de eerste Lean Startup

duurzame transitie investeren, signaleert

zonne-energie voor ontwikkelingslan-

workshops en een ‘gewone’ co-wor-

Lars Crama, de zogenaamde impact

den - dit was zijn eerste bedrijf. Maar nu,

king space in centrum Rotterdam, maar

investors. De innovaties in de circulaire

in Rotterdam, is hij een toekomstmaker

inmiddels is de Startup Foundation die in

economie evolueren dan ook van schat-

bij uitstek. Hij is co-founder van Better

2012 begon sterk gegroeid en hebben

tig naar schaal. Een initiatief dat hieraan

Future Factory, een ontwerpbureau dat

ze de focus van de regio verlegd naar

een bijdrage levert is

zich toespitst om plastic afval innovatief

internationaal.

BlueCity, het in het voormalige Rotter-

te verwerken, tot inkt voor 3D prin-

damse Tropicana-zwembad gevestigde

ters bijvoorbeeld. Hij is voorzitter van

Voorbeeld: via Startup Chat, Deals en

ecosysteem voor circulaire pioniers dat

R’damse Nieuwe - waar hij met een team

Curated verbinden ze tegenwoordig

Crama eind 2016 mede opzette. Meer

van 10 vooraanstaande Rotterdammers

25.000 startups internationaal. Zijn toe-

dan 25 startups en scale-ups werken

een proactieve denktank vormt en zich

komstbeeld voor het startup ecosysteem:

daar nu aan een diversiteit van slimme

inzet voor de toekomst van Rotterdam,

zorg dat kennisoverdracht optimaal kan

oplossingen die door corporates als

in samenwerking met lokale bedrijven

plaatsvinden en verbind founders aan

PwC, Engie en de gemeente Rotterdam

en de gemeente. Zo beïnvloeden zij lan-

elkaar en eventueel aan corporates. Zo

worden ondersteund.

getermijnstrategieën over onder andere

werken er al founders uit hun netwerk

stads- en gebiedsontwikkeling, cultuur,

voor klanten, en wordt op die manier de

Daarnaast is Crama sinds januari 2017

onderwijs, voedsel en de visie van de

ontwikkeling van het netwerk gefinan-

initiator bij Innovators Inc., een peer-

stad als geheel. Als kartrekker van de

cieerd.

2peer organisatie die corporates helpt bij

Heads of Family, waar zo’n 30 innova-

het ontwikkelen van toekomstbestendige

tiehubs bij elkaar komen, is er recentelijk

Transparantie bij startups is voor Pals

businessmodellen. Tijdens Executive

een startup map van Rotterdam ontwik-

essentieel. “Het is nu nog een keuze

Board Sessies helpen ervaren corporate

keld. Met ‘making love to the system’ en

en USP, maar straks meer en meer een

innovators directieteams bij het formu-

zijn visie wil hij van Rotterdam de stad

vereiste.” Hij pleit tevens voor meer aan-

leren van hun innovatiestrategie. Via

van de toekomst te maken. Jonas is ook

dacht voor de zachte kant van het start-

masterclasses helpen startupfounders

verbonden aan Better Future Factory,

up klimaat, zoals educatie en cultuur.

de corporate ventures met een nieuwe

Ceci n’est pas une Holding, raad van

Data en cijfers alleen zijn niet genoeg om

mindset, skillset en toolset. Het vergro-

advies Albeda College, Dutch Makers

onze hubs te beoordelen. Silicon Valley is

ten van synergie en kennisnetwerken is

Revolution en BlueCity Lab.

volgens Pals juist door de cultuur groot geworden, en het geld en veel van het

hierbij essentieel. www.rdamsenieuwe.nl www.bluecity.nl www.innovatorsinc.com

talent kwam als gevolg.

www.betterfuturefactory.com www.startup.foundation > 31

Toekomstmakers > NETWERK

Waar tot nu toe vooral lokale en regionale innovatiehubs zich profileerden,

AAN HET WOORD: RABOBANK

WAT WORDT DE VOLGENDE ASML OF HELLOFRESH?

ontstaat nu steeds duidelijker de behoefte om Nederland als geheel als een Startup Valley op de kaart te zetten, om internationale investeerders aan te kunnen (blijven) trekken. Daarbij wordt nauwlettend gespeurd naar de volgende ASML of HelloFresh, want die kunnen deze ontwikkeling alleen maar nog meer versnellen.

Er is een kentering zichtbaar in de wereld van startups, vindt innovatiemanager Maarten Korz van Rabobank: een groei naar een volwassener en internationaler fase. tekst Frank Thooft Met zijn master in Communication Science aan de Radboud Universiteit is Korz een van de eerste innovators binnen de van oudsher toch vaak traditionele bankwereld. Al twee decennia lang houdt hij zich sindsdien bij Rabobank bezig met innovatie en toekomst; eerst vooral voor de bank en haar bankproducten zelf; de laatste jaren echter steeds meer voor de buitenwacht.

65 acceleratorprogramma’s Nadat hij de bank met workshops, opleidingen en conferenties op de transitie naar een innovatiever wereld voorbereidde is nu de stap aan de bankmedewerkers zelf om innovatieve verbindingen aan te gaan met het bedrijfsleven. Want dat is het sleutelwoord in innovatie en startups: verbinding.

Met zijn team is Korz dan ook nauw betrokken bij de diverse incubators zoals die bij de verschillende Nederlandse uni> 32

Toekomstmakers > NETWERK

versiteiten en hogescholen zijn opgezet.

aan innovatie kenbaar maakt in haar

Ook het (fysieke) contact en de

In totaal is Rabobank aangesloten bij

beleid. Het fysiek aanwezig zijn in deze

verbindingen tussen startups binnen

ruim 65 acceleratorprogramma’s.

startupwereld is volgens Korz essentieel.

broedcentra is essentieel, stelt Korz.

De regionale structuur van zijn coöper-

Alleen dan komt de synergie op gang en

Spijkerbroek

atieve bank schept daarbij de juiste

ontstaan er nieuwe ideeën, waardoor

Een van de eerste startups die door de

randvoorwaarden: je bent immers altijd

Nederland zich straks als innovatief eco-

Rabobank is ondersteund, is het nog

dichtbij de ondernemer. Een uitdaging

systeem op de wereldkaart kan zetten.

steeds succesvolle MyOrder. De bank

ziet Korz wel in het samenbrengen van

werkt er overigens ook zelf mee. Start-

(kleinere) startups en het (grotere) be-

ups als 24Sessions, CleVR en onlangs

drijfsleven en de financiers; hij ziet in

nog ‘de Reis van Vijf’ die ook door de

plaats van de bankier in het strakke

Rabobank zijn ondersteund illustreren de

pak de bankier in spijkerbroek dan ook

diversiteit waarmee de bank haar belang

steeds vaker verschijnen.

> 33

Toekomstmakers > STARTUPS

WAAR WE HET MET ELKAAR VOOR DOEN: DE STARTUPS

PIETER HEERSINK

TICTAG OPGERICHT: 2015 STARTKAPITAAL: € 50.000 AANTAL MEDEWERKERS: 6

Huissleutel en (bank)passen heb je in de

miljoenen verschillende patronen maken.

toekomst niet meer nodig. Met alleen

De Smart Tag moet de standaard worden

je smartphone op zak kom je je huis

voor het leggen van on- en offline con-

binnen, kun je betalen of punten sparen

tact. Heersink en zijn team ontwikkelen

bij de winkelier. De nieuwe technologie

het product samen met twee Duitse

werkt via persoonlijke aanraking en niet

partners, Karlsruhe Institute of Tech-

met NFC-chips, toegepast in ov-chip-

nology en InnovationLab (Heidelberg).

kaart en betaalpas, of QR-codes, vertelt

Een snelle groei is mede afhankelijk van

Pieter Heersink, oprichter van TicTag.

investeringen in de komende jaren.

‘’Op elke telefoon zit een functionaliteit die een uniek patroon van vijf punten kan herkennen. Door het scherm van je smartphone te houden tegen een Smart Tag, geïntegreerd in een product of een kassasysteem, maak je een connectie en krijg je een vervolgactie.’’ TicTag kan

KOEN OLIESLAGERS

WATTSUN OPGERICHT: 2016 STARTKAPITAAL: € 125.000

Tijdens zijn studie industrieel product

te nemen. ‘’Met Wattsun hebben we een

design kreeg Koen Olieslagers vanuit de

mooie manier gevonden om wereldwijd

evenementensector de vraag een groene

het gebruik van duurzame energie te

oplossing te bedenken om de aggregaten

stimuleren.’’ De focus ligt nu nog op de

die op muziekfestivals worden gebruikt

evenementen-, bouw- en de filmsector

te vervangen. Hier heeft Koen een

in Nederland en België. De startup wil

oplossing voor bedacht: Wattsun! Een

stapsgewijs groeien en verder met het

draagbaar plug & play batterijensysteem.

ontwikkelen van innovatieve energie-

Samen met Bart Hendriks ontwikkelt

opslag systemen, zodat aggregaten

hij Wattsun verder. ‘’Wattsun is schoon,

overbodig worden.

maakt geen lawaai en stoot geen CO2 uit’’, vertelt Koen. Het systeem is overal inzetbaar en bestaat uit de basismodule ‘Dock’, voorzien van een 230 Volt stopcontact, en stapelbare modules de ‘Pack’s’. Dit unieke stapelbare systeem maakt het mogelijk om voor elke situatie de gewenste hoeveelheid energie mee > 34

www.wattsun.net

www.tic-tag.com

Toekomstmakers > STARTUPS

WAAR WE HET MET ELKAAR VOOR DOEN: DE STARTUPS

YORI KAMPHUIS

STORRO OPGERICHT: 2015 STARTKAPITAAL: SBIR-TENDER € 50.000

Denk aan het opslaan van data, brain-

Storro is vanuit cybersecuritybedrijf

storm en Zorro en je komt uit bij Storro.

CoBlue opgericht. De startup doet

Met private blockchain en anti-hacksoft-

zaken met partijen die veel te maken

ware zorgt deze cybersecurity-startup

hebben met Intellectueel Eigendom en

uit Hengelo (Overijssel) voor een veilige

persoonsgegevens. Kamphuis: “SURF, de

manier om bestanden te delen en samen

organisatie voor ict in het hoger onder-

te werken met anderen.

wijs in Nederland, was onze eerste klant.

We werken ook voor Trefecta Mobility in

“We knippen data in kleine stukjes,

Den Haag dat hightech e-bikes ontwik-

versleutelen de inhoud en slaan die

kelt. En we zijn in gesprek met financiële

decentraal op, op verschillende loca-

organisaties.”

ties”, verklaart Yori Kamphuis van Storro.

“Vergelijk het met een puzzel, waarvan je

www.storro.nl

de puzzelstukken veilig opslaat. Zo kun je nooit in één klap al je data kwijt zijn.”

THOMAS BEGUIN

RESNAP OPGERICHT: 2013 STARTKAPITAAL: € 50.000

Waarom is het maken van een eigen

maakt de voorselectie en een mooie

door en is in september 2017 gekocht

fotoboek zo’n tijdrovende klus? Waarom

layout, daarna het fotoboek naar eigen

door Albelli. Als merk blijft ReSnap zelf-

zou dit niet in een minuut kunnen, vroe-

wens aanpassen en vervolgens bestel-

standig bestaan. Beide bedrijven vullen

gen Thomas Beguin, Erik-Jan Schreurs,

len. De toegevoegde waarde voor de

elkaar goed aan. Het gezamenlijke doel:

Luc Hendriks en Joachim den Hertog

oprichters van ReSnap is dat zij met deze

de hele wereld veroveren.

zich af. Ze werkten hun idee uit en

slimme technologie het verhaal achter

ontwikkelden ReSnap. Een kunstmatige

een foto kunnen achterhalen. “Het leert

www.resnap.com

intelligentietechnologie die automatisch

ons aan de hand van emotionele waardes

Foto: Links Erik-Jan Schreurs en rechts

de beste foto’s selecteert. Voor de klant

begrijpen wat een afbeelding interessant

Thomas Beguin.

betekent het geen keuzestress. Het

maakt’’, vertelt Beguin. ReSnap maakte

werkt simpel: foto’s uploaden, ReSnap

vanaf de start in 2013 een snelle groei

> 35

Toekomstmakers > EDUCATIE

> 36

Toekomstmakers > EDUCATIE

EDUCATIE

ECOSYSTEEMBOUWERS RONDOM EDUCATIE ZORGEN VOOR HET JUISTE ONDERNEMERSCHAPTALENT VOOR STARTUPS OM OP TE BOUWEN

‘De vent maakt de tent’ wordt wel eens

tiestap te kunnen zetten. Onderzoekers

gezegd en ook investeerders geven het

worden ondernemers en daar waar in

toe: het team is dé cruciale factor waar

eerste instantie de focus ligt op de pro-

zij naar kijken voordat ze investeren in

duct/dienstontwikkeling, verandert de

een startup. Ook onderzoek wijst dit uit.

focus naar marktbewerking en teamont-

Erasmus Universiteit Rotterdam toon-

wikkeling. Begeleiding en opleiding van

de met de Concurrentie- en Innovatie

ondernemers gedurende deze transitie is

Monitor aan dat 75% van het innovatie-

dan ook van groot belang.

succes van een organisatie te wijten is aan sociale factoren zoals management,

Bij groei is nieuw personeel noodzake-

communicatie en diversiteit, en slechts

lijk. Startups hebben behoefte aan goed

25% aan technologische innovaties zoals R&D en ICT investe-

opgeleid en ondernemend personeel in hun team dat de startup

ringen. Gedurende de

helpt bij het realiseren van

ontwikkeling van een

de groeiambitie. Het is

startup verandert de

dan ook een positieve

rol en het leiderschap

ontwikkeling dat er

van de ondernemer;

in toenemende mate

van technologie-

wordt ingezet op

gedreven naar markt-

de ontwikkeling van

gedreven leiderschap en van onderzoeker naar ondernemer. Daarnaast neemt gedurende de ontwikkeling de omvang van het team toe.

ondernemerschapscompetenties. Dit begint al op primair niveau in onderwijsmethodes op basisscholen en ook in het hoger onderwijs is ondernemerschap steeds meer

Ondernemerschapsvaardigheden en

verweven in de strategie van onderwijs-

-competenties zijn basisingrediënten om

instellingen. In tientallen steden kunnen

als onderzoeker te transformeren naar

studenten met ondernemende ambities

ondernemer. Het vermogen om met

terecht bij de ondernemerschapscentra

verandering om te kunnen gaan, hier

of aansluiting zoeken bij de studenten-

kansen in te zien en waarde uit deze

takken van deze centra.

kansen te halen is een vaardigheid die moet worden ontwikkeld om de valorisa> 37

Toekomstmakers > EDUCATIE

NILS DE WITTE

KARS VELING

Q42 VENTURES EN Q42 PROJECTEN OPGERICHT: 2000

HOGESCHOOL UTRECHT hun droom waar te maken. “Dat maakt “Echte ondernemers beginnen aan

mensen nieuwsgierig, scherper en het is

de vraagkant. Bij de klant. Ze hebben

leuk.” Zo ontstond bijvoorbeeld educa-

opdrachten voordat ze iets gaan maken”,

tieve startup LessonUp, waarmee docen-

zegt Nils de Witte. Hij is als docent aan

ten zelf interactieve lessen maken. “De

de opleiding International Business van

gedachte is dat elk kind ter wereld via

de Hogeschool Utrecht betrokken bij het

het platform bij die kennis kan komen”,

stimuleren van het startup-ecosysteem

verduidelijkt Veling. “LessonUp begon

in Utrecht. StudentsINC is de incubator

drie jaar geleden en heeft nu 100.000 gebruikers. Elke dag komen er honder-

waar wekelijks 250 studenten ondernemerschapsprogramma’s volgen of werken

Een startup moet zo snel mogelijk aan

den gebruikers bij.” Met Q42 Ventures

aan hun eigen bedrijf.

de slag met klanten, vindt Kars Veling.

investeert Veling in veelbelovende star-

“Een goed idee en technologie zijn mooi,

ters, zoals LessonUp en Hack the Planet,

“Ambitie, discipline en praktische kracht”,

het belangrijkste is dat je samen met

dat onder meer drones voor Green-

noemt De Witte succesfactoren voor

een klant zijn probleem oplost.”

peace ontwikkelt. “Zo help je wereldwijd milieuproblemen aan te pakken en maak

startende ondernemers. Daar schort het wel eens aan. “In Nederland hebben we

Veling richtte in 2000 internetbureau

meer startups, maar minder doorgroeiers

Q42 op. Daar kwamen Q42 Ventures

dan elders in de wereld. Dat wordt wel

en Q42 Projecten uit voort. Daarmee

The Dutch Dilemma genoemd. Denk aan

daagt Veling medewerkers en klanten uit

je technologie echt van waarde.” www.q42.nl

lifestyle-ondernemers, die drie dagen per week werken en vier dagen naar het

MARTIN LUXEMBURG

ORGANISATIE: ERASMUS CENTRE FOR ENTREPRENEURSHIP (ECE)

er zo een. Het ontwikkelde een platform

Er is veel versnippering ontstaan in het

Nestpick. Deze AirBnB voor de middel-

dat bedrijven helpt met communicatie

startup-ecosysteem. Elke stad en regio

lange termijn begon met huisvesting

met medewerkers die ze niet zo vaak

heeft gewerkt aan een eigen eco-

voor studenten en is na vier jaar een

zien.

systeem. Nu is het tijd die schakels aan

internationaal bedrijf. Luxemburg: “De

elkaar te klikken, vindt Martin Luxem-

oprichter van Nestpick, Fabian Dudek,

burg, directeur van het Erasmus Centre

volgde bij ECE het startupprogramma en

for Entrepreneurship (ECE). “De groot-

geeft nu les bij ons.”

strand gaan.” Eruit halen wat erin zit en van je bedrijf een knetterend succes maken, dat kenmerkt ‘droomondernemers’, volgens De Witte. Flex-appeal is

www.studentsinc.nl

ste winst is als Nederland zich als één grote startup-hub aan het buitenland presenteert.” Samen met collega-hubs organiseerde ECE in 2015 de How to get there-summit, de voorloper van de StartupDelta Summit. “Als je elkaar kent, kun je schakelen.” Zo werken ECE, YES!Delft en Hubspot Leiden tegenwoordig samen in een regionaal startprogramma.

De filosofie van ECE is dat je mensen ondernemerschap kan leren en ze daardoor beter om kunnen gaan met veranderingen en beter samenwerken.

Een startup voortgekomen uit ECE is > 38

www.ece.nl

Toekomstmakers > EDUCATIE

ERIK BOER

ORGANISATIE: ACE VENTURE LAB (UVA)

Het startup-ecosysteem in Nederland is

Park, doet dat. In deze Science & Tech-

de afgelopen tien jaar volwassener ge-

nology Incubator zijn zeventig startups

worden, constateert Erik Boer, directeur

gevestigd. SRXP, een fintech bedrijf dat

van het ACE Venture Lab van de Univer-

uitgaven van ondernemingen inzichtelijk

siteit van Amsterdam (UvA). “Belangrijke

maakt, noemt Boer als startup die nu een

spelers, zoals onderwijsinstellingen,

goedlopend bedrijf met (internationale)

overheid, investeerders en bedrijfs-

klanten is. Scyfer is een UvA-spin-off

leven hebben hun verantwoordelijkheid

gespecialiseerd in kunstmatige intelli-

genomen.”

gentie. “Dat bedrijf van enkele PhD-studenten en hoogleraar Machine Learning

Het ambitieniveau in het startup eco-

Max Welling is vorig jaar voor een mooi

systeem moet omhoog, vindt Boer. “Uni-

bedrag overgenomen door het Ameri-

versiteiten kunnen zich best wat meer

kaanse bedrijf Qualcomm Technologies.”

richten op de sociale en economische waarde van kennisinnovaties door start-

www.ace-incubator.nl

ups versneld naar de markt te brengen.”

Het ACE Venture Lab, gevestigd in gerecyclede zeecontainers op het Science

HEIN ROELFSEMA

ORGANISATIE: UTRECHT CENTRE FOR ENTREPRENEURSHIP

Er is geen hogeschool of universiteit

Er moet een focus komen voor die

in Nederland die niet actief is op het

diepere laag.”

vlak van ondernemerschap. Dat is een belangrijke stap vooruit, vindt Hein

Als voorzitter van Centre’s of Entrepre-

Roelfsema, directeur van het Utrecht

neurship van hogescholen en univer-

Centre for Entrepreneurship. “Toch moet

siteiten in Nederland, pleit Roelfsema

er meer structurele aandacht voor on-

ook voor internationalisering. Hij mist de

dernemerschap in het onderwijs komen.

blik op het buitenland bij veel startups.

Het niveau moet omhoog.”

“Klanten en producenten zijn internationaal georiënteerd. TomTom, ook ooit een

Roelfsema is regelmatig in het buitenland

startup, heeft dat vanaf het begin heel

en ziet dat het onderwijs in onderne-

goed gedaan.”

merschap in de Verenigde Staten, maar ook in Frankrijk en Groot-Brittannië van

www.utrechtce.nl

hogere kwaliteit is. “In die landen is het beter ingebed in kennis over ondernemen. Succesvol ondernemen is sterk gekoppeld aan conceptueel denken. > 39

Toekomstmakers > EDUCATIE

FRANS DONDERS Organisatie: VALUE050 • Opgericht: 2014

> 40

Toekomstmakers > EDUCATIE

STARTUPS UIT HET NOORDEN ZIJN VAAK SNELLE GROEIERS De maatschappij vraagt om steeds meer ondernemerschap. Dat neemt alleen maar toe, verwacht Frans Donders. Hij was tot medio 2017 directeur van het Groningse Centrum voor Ondernemerschap Value050 en pleit voor meer ruimte voor studenten, die naast hun studie een onderneming starten. “Nu zitten onderwijsinstellingen klem: als ze ondernemerschap stimuleren, zien ze sommige studenten afhaken, die kiezen voor hun bedrijf. Laat ze bijvoorbeeld een jaar langer over hun studie doen.” tekst Francien van Zetten foto Sjoerd Knol

Groningen blijkt een goede voedings-

net, als voorbeeld. “Voys heeft nu ook

maken met vroeg beginnen: studenten

bodem voor startups. Maar liefst 370

vestigingen in België en Duitsland.”

van alle zeventig opleidingen aan de

nieuwe ondernemingen gingen er in

Hanzehogeschool worden in het eerste

2017 van start. “Dat is een topscore,

HackerOne, specialist in het opsporen

jaar uitgedaagd na te denken over

waarmee we wereldwijd gezien op de

van datalekken, is een andere Groning-

ondernemerschap. “Studenten die daar

vijfde plek staan als het gaat om

se startup, die is uitgegroeid tot een

in zijn geïnteresseerd volgen we tijdens

graduate-startups”, meldt Donders. “Na-

internationaal opererend bedrijf. “Die

hun studie en bieden we verschillende

tuurlijk trekt de Nederlandse economie

jongens zijn tijdens hun studie begonnen

programma’s aan.”

aan. Tegelijk kenmerkt de Noord-Neder-

met een ict-bedrijfje en hebben twee

landse economie zich door relatief veel

keer het roer omgegooid, voordat ze met

Via de minor De Noorderlingen maken

studenten die na hun studie met een

ethical hacking aan de slag zijn gegaan”,

studenten kennis met een netwerk van

bedrijf aan de slag gaan.”

vertelt Donders. HackerOne is in vier

ondernemers in de regio Groningen,

tot vijf jaar enorm gegroeid. Het bedrijf

die als coach van startups fungeren.

Snelle groeiers

heeft een vestiging in Groningen en een

Donders: “Een student die kiest voor

Startups uit het noorden zijn bovendien

kantoor in Sillicon Valley bij San Francis-

ondernemerschap moet daar veel extra

vaak snelle groeiers. “Groningen staat

co.

energie in steken. Die moet je serieus

altijd, na Amsterdam, op de tweede plek

nemen en extra ruimte geven. Dat zou je

in de Deloitte Fast50”, constateert

Eerste jaar

Donders. Hij noemt Voys Telecom, het

Het succes van de Groningse start-

bedrijf dat telefonie aanbiedt via inter-

up-klimaat heeft volgens Donders te

landelijk moeten regelen.”

> 41

Toekomstmakers > EDUCATIE

In september gaat Codam van start, het initiatief van TomTom-topvrouw Corinne Vigreux die op het voormalige Marineterrein in het Amsterdamse havengebied de thuisbasis heeft gevonden voor deze

AAN HET WOORD: CODAM

EEN SHOWCASE VOOR INNOVATIE Het wordt dé showcase voor innovatie, hét bewijs dat programmeeronderwijs op een andere dan de gebruikelijke en vooral zeer succesvolle manier gerealiseerd kan worden en innovatie daarmee een boost geeft: het nieuwe Amsterdamse ‘coding’ college Codam.

revolutionaire programmeeropleiding.

Hoewel, revolutionair? In Parijs is er al een jaar of vijf een dergelijke programmeeropleiding zeer succesvol: de Ecole 42. Jaarlijks komen er al enkele honderden studenten van die opleiding af die door het bedrijfsleven met open armen ontvangen worden. En ook in andere grote landen is deze aanpak al gerealiseerd: in Freemont bij San Francisco; in Zuid-Afrika; in de Oekraïne; in Roemenië zelfs twee; in Brussel en in Lyon.

Problem solvers van morgen De insteek is even idealistisch als realistisch, vertelt Vigreux, die al sinds 1986 in de tech werkt. “Er is een enorm tekort aan software engineers, mensen die de problem solvers van morgen zijn. Daarbij heerst er ook een grote jeugdwerkloos-

tekst Frank Thooft

heid, iets wat ik onacceptabel vind. Toen ik van het Franse succes hoorde besloot ik de Franse licentie te verwerven en het ook in Nederland op te gaan zetten.”

Participeren Vanuit haar privévermogen financiert ze de start en de eerste jaren van Codam; er is geen collegegeld of boekengeld nodig (alles gaat in deze 24/7 school online); het is echter de bedoeling dat de opleiding na een paar jaar zelfbedruipend is en dat het bedrijfsleven gaat participeren.

Strenge selectie Hoewel de school openstaat voor in principe alle jongeren tussen 18 en 30 is de selectie direct vanaf de intake al streng. Na een eerste online test kunnen alleen diegenen die hebben aangetoond

> 42

Toekomstmakers > EDUCATIE

over de juiste inzichten te beschikken,

komen vanzelf bovendrijven”, verklaart

bewijzen dat een andere manier van

dóór. Vervolgens starten de overgeble-

Vigreux. De uiteindelijke opleiding duurt

programmeeronderwijs mogelijk is en zij

ven studenten in een traject dat een

drie tot vier jaar.

bewijzen dat de wereld hier nu behoefte

maand duurt, en dat eveneens met goed gevolg moet worden afgesloten.

aan heeft. Het wordt echt een showcase Startups

for innovation.”

“In Frankrijk zie je dat 20% van de Talenten

studenten voor zichzelf gaat beginnen”,

De twee maanden daarna zijn op

gaat Vigreux verder. “Dat worden slimme

dezelfde manier testperiodes waar je je

startups die met nieuwe apps of andere

doorheen moet slaan. Samen met mede-

vindingen komen. En voor de 80% dat

studenten, een uiterst slim programma

bij de grotere bedrijven gaat werken –

en een staff die op de juiste momenten

banken, de verzekeraars, de accountants,

inspringt. Omdat er echter geen ‘ou-

enzovoorts – geldt in feite hetzelfde;

derwetse’ vooropleidingseisen worden

zij maken die bedrijven future proof,

gesteld kan iedereen er in principe aan

klaar voor de toekomst. Vandaar dat ik

beginnen. “De doorzetter en het talent

er zo ambitieus in ben: deze studenten

www.codam.nl

> 43

Toekomstmakers > SUPPORT

> 44

Toekomstmakers > SUPPORT

SUPPORT

ECOSYSTEEMBOUWERS RONDOM SUPPORT LEVEREN DE KNOW-HOW EN PROGRAMMERING VOOR STARTUPS OM TE KUNNEN GROEIEN

Als startup is het fijn om niet zelf op elk

kunnen vervolgens helpen om zicht te

onderdeel het wiel te hoeven uitvin-

krijgen welk verdienmodel het beste past

den. Op specifieke onderdelen kun-

bij de vastgestelde toegevoegde waarde

nen startups de hulp inschakelen van

van de innovatie. De inspanningen op

organisaties om te ondersteunen bij hun

het gebied van incubation leveren

groei. Met de toename van het aantal

resultaat op: YES!Delft en Utrecht Inc.

ondernemers in Nederland zien we ook

zijn onlangs uitgeroepen in de top-10

de opkomst van vele supportinitiatieven,

van universitaire bedrijfsincubators.

gericht op startups in alle fasen.

Meestal wordt het onder-

De startup heeft de eerste

scheid gemaakt tussen

contacten met de markt

incubation en accele-

gelegd, maar heeft

ration. Het verschil

daarmee niet ook

tussen incubators en

meteen klanten. Het

accelerators is vaak

accelereren helpt

dun, maar in algeme-

het bedrijf bij de

ne zin differentiëren

eerste verkoop en

beide initiatieven zich van elkaar door de fase van de startup waarop ze zich richten.

bereidt het voor op de exponentiele groei van het marktaandeel. Ook op dit gebied doen we het goed. In het European Accelerator Report 2016

In de incubation fase hebben startups

stond Nederland op de 6e plaats als het

veelal behoefte aan ondersteuning op

gaat om het aantal startups dat uit de

het gebied van het business- en verdien-

programma’s komt. De verwachting is

modelontwikkeling. Belangrijke informa-

dat accelerators zich steeds meer gaan

tie verkrijgen startups door in gesprek te

specialiseren rondom bepaalde thema’s

gaan met de markt en de vraag van de

of sectoren, wat veel potentie voor het

klant te achterhalen. Binnen incubators

ecosysteem oplevert.

leren startups van elkaar hoe zij de markt het beste kunnen verkennen. Coaches > 45

Toekomstmakers > SUPPORT

HENDRIK VAN DER MEULEN

MAURICE BAKKER

KPLUSV

HOLLAND STARTUP

sociale impact wegen. Risico’s durven

OPGERICHT: 1984

OPGERICHT: 2014

nemen als investeerder en er starters

Ruim 300 start- en scale-ups helpt

De komende vijf jaar gaat Maurice

onderneming het niet redt. Zijn ultieme

KplusV ieder jaar om een volgende stap

Bakker 50 jonge ondernemers hel-

droom: in 2025 in elke Nederlandse

te zetten in hun ontwikkeling door ze

pen met het bouwen van 25 startups.

stad 100 nieuwe startups per jaar.

in contact te brengen met het juiste

Samen met Robbert Jan Hanse richtte

ecosysteem. Mensen en mogelijkheden

hij in 2014 de venture builder Holland

verbinden, dat doen ze bij dit innovatieve

Startup op. Zelf op zijn 23e als starten-

kennisbedrijf, met vestigingen in Arnhem

de ondernemer begonnen, ziet hij het

en Amsterdam, al sinds 1984. Algemeen

als zijn missie om jonge ondernemers

directeur Hendrik van der Meulen en

te helpen hun initiatieven te ontplooi-

zijn team (bijna honderd medewerkers)

en. Maurice (oprichter Startup Utrecht,

begeleiden samen met andere partijen

samen met Nils de Witte - StudentsInc)

starters en snelgroeiende ondernemers

is een ecosysteemdenker en enthousiast

bij het opstellen van businessplan-

aanhanger van StartupDelta. In hoog

nen, strategieën, verdienmodellen en

tempo worden ecosystemen profes-

financiering. Het ecosysteem is continu

sioneler. Daarom is het zo belangrijk

in ontwikkeling, vertelt Van der Meulen.

starters ervan te doordringen dat ze on-

Nieuwe technologieën, denk aan 3D

derdeel zijn van een ecosysteem. Geen

printen, zullen binnen bedrijven een

onderneming bestaat in een vacuüm.

Daarnaast moet de ondernemerscultuur veranderen. Succes niet alleen afmeten aan de toename in FTE, maar juist de

niet persoonlijk op afrekenen als hun

www.hollandstartup.com

grote impact hebben. Daar ziet hij een nieuwe uitdaging in voor Nederland. Het ecosysteem moet grensoverschrijdend worden. Een heel ander ecosysteem hebben social entreprises nodig. Voor

JAAP BEERNINK

oprichter Beernink zeer succesvol, niet alleen in de oorspronkelijke markt, maar ook daarbuiten. Met betrekking tot

deze nieuwe generatie sociale onderne-

GEC EN NOVEL-T

ondernemerschapsonderwijs wordt de

mers, die maatschappelijke problemen

OPGERICHT: 2013

software als e-learning platform ingezet

zonder techniek gaan oplossen, worden

binnen een toenemend aantal onder-

onder meer stimuleringsprogramma’s

wijs- en kennisinstellingen. Daarnaast is

ontwikkeld, zodat zij ook kunnen groeien.

hij sinds vorig jaar ceo van Novel-T en directeur van de Holding van de Uni-

www.kplusv.nl

versiteit Twente. Vanuit Novel-T bouwt hij in Twente aan één van de meest succesvolle ecosystemen in Europa voor innovatief ondernemerschap. Een systeem waarin startup, scale-up en mkb-bedrijven floreren. Jaap is tevens lid van de landelijke investeringscommissie Vroege Fase Financiering, voorzitter Ruim 5000 ondernemers en investeer-

van de Technologie Kring Twente en

ders gebruiken de services en software

heeft zitting in de Economic Develop-

van Golden Egg Check voor de beoor-

ment Board Twente.

deling van de plannen en innovatieve ideeën van startups op potentie en

www.goldeneggcheck.com

haalbaarheid, evenals de match met

www.novelt.com/nl/

passende investeerders. Gelanceerd als startup in 2013 is GEC van mede> 46

Toekomstmakers > SUPPORT

MATHIJS KOPER

WORLD STARTUP FACTORY EN OUTSIDE INC. OPGERICHT: 2013

Onze economie versterken en tegelij-

startups in het portfolio (World Startup

kertijd een relevante bijdrage leveren

Factory) met ondernemers uit landen als

aan het oplossen van maatschappelijke

Pakistan, India, Oekraïne en Portugal. Bij

en duurzaamheidsopgaven. Mathijs

bestaande organisaties helpt Outside

Koper, directeur en co-founder van

Inc. met programma’s voor intrapre-

World Startup Factory en Outside Inc,

neurs (ondernemende medewerkers) om

zet zich hier dagelijks voor in. Met elkaar

producten en diensten te ontwikkelen

duurzame steden creëren, een betere

en samen te werken met startups. Bij

kwaliteit van leven voor mensen met

deze innovatie versnellingsprogramma’s

een zeldzame ziekte, verduurzaming van

staan naast de toegevoegde waarde voor

de uitvaartbranche, heel divers, maar

klant of gebruiker de 17 UN Sustainable

altijd gericht op nieuwe economie en

Development Goals, zoals 'no poverty',

iets betekenisvols doen. Samen met een

centraal.

groep partners en investeerders scout Koper veelbelovende startups in binnen-

www.worldstartupfactory.com

en buitenland. Vervolgens helpen zij de

www.outside-inc.nl

ondernemers hier met de validatie en groei van hun bedrijf. Er zijn tientallen

TJERK LEROU

CONNECTED STRATEGIES BUSINESS REBOOT

Een startup kan nog zo gedreven zijn

jecteren met de startup mindset, tool set

en een super idee hebben, als het team

en skill set. In het onderwijs mag meer

geen eenduidige visie heeft, niet echt

aandacht worden besteed aan onderne-

open is met elkaar en niet voldoende

merschap. ‘’We moeten onze kinderen

‘eigenaarschap’ neemt, wordt het nooit

vroeg leren dat risico’s nemen en fouten

echt succesvol. Tjerk Lerou werkt sinds

maken niet erg is. Daar leer je het meest

enkele maanden weer voor zichzelf na

van. Uiteindelijk winnen de beste teams,

een dienstverband van anderhalf jaar bij

de teams die blijven leren.’’

Rockstart. Hij coacht zowel startende als groeiende ondernemers, MKB directies

www.connectedstrategies.com

en multinationals (B2C en B2B). Dat doe

www.businessreboot.nl

hij via Connected Strategies en Business Reboot. Zijn passie: innovatieve on-

Foto Charlotte Tonino

dernemende samenwerkingen realiseren. Richting geven die energie geeft, relevante connecties maken, vertrouwen bouwen, beginnen in kleine stapjes én volhouden. Dus: bedrijven en teams in> 47

Toekomstmakers > SUPPORT

DICK BOS Organisatie: STARTUP NIJMEGEN • Opgericht: 2016

> 48

Toekomstmakers > SUPPORT

ONDERNEMEN LEER JE IN DE PRAKTIJK

Zijn concept werkt. Dick Bos merkt het iedere dag. Bij StartUp Nijmegen groeien startende ondernemers harder dan thuiswerkers. Dankzij begeleiding, ondersteuning door professionals en een groot ondernemersnetwerk. Het startup ecosysteem van de zeven gemeenten binnen Het Rijk van Nijmegen wordt er nóg beter door. tekst Elisabeth van Horen foto Kyllian Hazes

Dick Bos bedacht het concept voor

de onderwerpen en worden lightning

startups voortijdig afhaken, afneemt.

StartUp Nijmegen. Hij begon in mei

talks gehouden, korte verhaaltjes waarop

Negentig procent haalt de eerste vijf jaar

2016 met dertien bedrijfjes. Nu zitten

feedback welkom is. Eens per maand is

wel. Hij doet niet aan selectie aan de

er in het netwerk 92 startende onder-

er een brainstormevent en ieder kwartaal

deur, maar laat ze zelf ontdekken of hun

nemers, werkzaam in de meest uiteen-

een ‘college tour’ en FuckUp Night.

onderneming een succes kan worden.

lopende branches. Startups groeien hier

Van de starters in zijn netwerk zijn er

drie tot vijf keer sneller dan op een werk-

Experts

61 fulltime ondernemer, 27 hebben een

plek thuis op zolder of in een kantoor

Met 25 partners uit het bedrijfsleven

parttime verbintenis en vier nemen al-

in een bedrijfsverzamelgebouw, vertelt

en (semi)overheid heeft hij afspraken

leen deel aan het acceleratieprogramma.

hij. Zijn overtuiging: Ondernemen leer

gemaakt voor extra ondersteuning. Deze

Bos verwacht dat er dit jaar 25 onder-

je het beste in de praktijk. Bij StartUp

experts houden spreekuren, één-op-één

nemingen uitgroeien. Daarvoor komen

Nijmegen, gevestigd aan het Stations-

coaching, en helpen niet alleen met

weer nieuwe terug.

plein, maken ondernemers gebruik van

kennis en kunde, maar ook met hun net-

flexplekken waar alle noodzakelijke facili-

werk. En er is het programma BAM, sla

StartUp Nijmegen werkt aan de toe-

teiten aanwezig zijn, inclusief spreek-

met je vuist op tafel, focus op groei

komst. Daarbij wordt samenwerking

kamers, presentatiezaal, deelfiets en

sessies. Vijf startups, zo divers mogelijk,

gezocht met RU, HAN, ROC, KVK, Belas-

-auto. De deur staat overal open, je moet

sparren iedere week over hun dromen

tingdienst en overige onderwijsinstellin-

elkaar voortdurend tegenkomen.

en welke doelen ze willen bereiken:

gen. Samen kunnen ze een brug bouwen

volgende week, het eerste kwartaal, dit

om het startup ecosysteem in de regio te

Programma

jaar, in de toekomst. Zo bouwt de groep

optimaliseren.

Bos is als ervaren ondernemer de aanja-

een band op en worden zakenmatties

ger en de gehele dag aanspreekbaar bij

voor het leven.

www.startupnijmegen.nl

vragen of problemen. Daarnaast heeft hij een acceleratieprogramma opgezet. Elke

Niet afhaken

week is er een workshop over wisselen-

Zijn aanpak zorgt ervoor dat de kans dat > 49

Toekomstmakers > STARTUPS

WAAR WE HET MET ELKAAR VOOR DOEN: DE STARTUPS

LIEKE VAN KERKHOVEN

FLOOW2 & FLOOW2 HEALTHCARE OPGERICHT: 2017 STARTKAPITAAL: PRIVEINVESTEERDER

FLOOW2 is een B2B deelmarktplaats

of lokale evenementen worden ingezet;

waarop bedrijven en organisaties mate-

ongebruikte voorraad of meubilair kan

rieel, diensten, faciliteiten, professionals,

intern opnieuw ingezet worden, enzo-

grondstoffen en restmaterialen kunnen

voorts. FLOOW2 werkt met een vaste

delen. Voor de zorgsector is er een apart

kern van vier mensen en een flexibele

merk: FLOOW2 Healthcare. Doel: asset

schil van enkele tientallen zelfstandig

sharing. Niet alleen voor bedrijven en

professionals aan de toepassingen door

organisaties onderling, maar ook intern

bedrijven en organisaties. Het verdien-

voor grotere organisaties met meerdere

model bestaat uit een abonnement en

afdelingen, gebouwen, inkoop, facilitei-

een waardecreatie en waardevermeer-

ten enzovoorts. Met een één-dashboard

dering voor de maatschappij. De slogan

ICT-oplossing is het overzicht voor

is dan ook heel toepasselijk: the world’s

bijvoorbeeld facilitair managers com-

reset button.

pleet en kunnen mensen en middelen optimaal her-ingezet worden. Bijna-lege parkeerplaatsen bij ziekenhuizen in het weekend kunnen voor voetbalstadions

DICK KLAASSEN

XEELAS OPGERICHT: 2015

Mobiele industriële machines onderdeel

alles dat het Xeelas-team, dat inmiddels

maken van het grote Internet of Things.

uit 12 mensen bestaat, doet. “Wij willen

Xeelas bouwt kastjes en websites die

de technieken die we in Nederland

bedrijven niet alleen laten zien waar al

ontwikkelen gebruiken om mensen in

hun machines zijn maar ook bijvoorbeeld

vluchtelingenkampen te helpen. Door

wat het brandstofniveau is of welke

bijvoorbeeld de temperatuur van medi-

storing een machine heeft. Oprichter

cijnkoelkasten te monitoren kunnen we

Dick Klaassen: “Door hun producten in

garanderen dat er nooit meer medicijnen

het digitale tijdperk te brengen, bieden

bederven. Hierdoor zouden organisaties

we onze klanten bestaansrecht. Ze

als Artsen Zonder Grenzen duizenden

kunnen op basis van onze producten hun

mensen extra per jaar kunnen helpen,”

kosten enorm reduceren of hun eind-

aldus Klaassen.

klant beter bedienen.” Xeelas is recent een groot project begonnen voor het bedrijf Bredenoord. In dit project zullen de 2500 aggregaten die Bredenoord overal te wereld verhuurt verbonden worden met het internet. Maar dit is niet > 50

www.xeelas.nl

www.floow2.com/deelmarktplaats.html

Toekomstmakers > STARTUPS

WAAR WE HET MET ELKAAR VOOR DOEN: DE STARTUPS

ESMÉE PATER

JOBSOME EN ICASTING OPGERICHT: BEIDEN IN 2014

WANG LONG LI TINYBOTS

niet alleen aangedragen om de startups

OPGERICHT: 2015

die ze runt, maar ook om het werk wat

STARTKAPITAAL: 700.000,-

ze doet voor Startup Regio Zwolle. Een initiatief waarmee verschillende Zwolse

De missie van Tinybots is mensen met

partijen de regio Zwolle op de kaart wil-

cognitieve beperkingen, zoals dementie,

len zetten als interessante startup regio.

autisme of aangeboren hersenletsel een

Daarnaast spreekt ze regelmatig over

gewoon leven laten leiden door sociale

de arbeidsmarkt, startups en diversiteit

technologie in te zetten. Onze eerste

voor De Jonge Sprekers. Ze won onder

tinybot Tessa geeft structuur in hun

Sinds 2009 is de Zwolse Esmée Pater

andere al prijzen voor beste student-

dagelijkse leven. “Zij geeft tipmomenten,

al ondernemer. Ooit begonnen met het

ondernemer van het jaar, de Johan Cele

stimuleert hen met muziek en suggesties

online platform Stagerecensies, wat

talent award en werd genomineerd voor

voor activiteiten, maar bereidt hen ook

uitgroeide tot Jobsome: een platform

diverse awards. Bijzonder wapenfeit: het

voor op ingeplande afspraken of dagelijk-

waarop werknemers hun werkgever

grootste castingbureau van Nederland

se activiteiten”, legt oprichter Wang Long

kunnen beoordelen. Sinds januari 2017

én zet zich in voor startups in de regio

Li uit. Tessa ontlast de mantelzorg en

staat ze ook aan het roer van iCasting:

Zwolle

zorgt voor meer ruimte en tijd voor zorg-

een slim online castingbureau wat bin-

verleners en mantelzorgers om persoon-

nen een jaar uitgroeide tot het grootste

www.jobsome.nl

lijke aandacht te geven. Via thuiszorgor-

castingbureau van Nederland. Esmée is

www.icasting.com

ganisaties en ouderenorganisaties zijn in 2017 al ruim honderd mensen geholpen

ROEL BLEUMER

VOLTA ENERGY OPGERICHT: 1 JANUARI 2017 STARTKAPITAAL: €80.000

met een Tessa; binnenkort komen er 500 op de markt en ruim 250 al verkocht.

Long Li verwacht een verdere groei van de verkopen. In de toekomst wil hij een Tessa voor 1 euro per dag aan particu-

bouwplaatsen. Bleumer won er onder

lieren kunnen aanbieden en de functies

andere de Ondernemersprijs Starter

van Tessa verder uitbreiden. “Zo willen

van het Jaar 2017 mee. De Volta Naos

we elke dag de wereld een beetje beter

(naos betekent ster) heeft een veel

maken voor mensen.”

lichtere variant dan de conventionele zonnepanelen en is bovendien modulair,

www.tinybots.nl

waardoor ook meer stroomafgifte kan worden gerealiseerd als dat nodig is. Het prototype werd in september 2017 door een launching customer gebruikt en met de feedback daarvan en de inzet van Een tilbare, modulaire én met de zon

enkele HAN-stagiaires werd het systeem

meedraaiende stroomvoorziening op

in de eerste helft van 2018 dermate

zonne-energie. Dat is de Volta-Naos die

geoptimaliseerd dat het rond de zomer

werktuigbouwkundige Roel Bleumer

van 2018 al op de markt gebracht kan

uit Westervoort heeft ontwikkeld als

worden. Een werkend model kan op de

duurzame oplossing op en alternatief

Summit gedemonstreerd worden.

voor de vervuilende en lawaaiige benzine-aggregaten die doorgaans worden

www.volta-energy.com

gebruikt bij festivals, foodtrucks of > 51

Toekomstmakers > SUPPORT

PATRICK DE ZEEUW STARTUPBOOTCAMP, INNOLEAPS

JAN-PIETER VAN SEVENTER DUTCH GAME GARDEN

EN THE TALENT INSTITUTE

OPGERICHT: 2008

JOHN SCHALKEN

Tijdens de Dutch Game Awards 2017

SCIENCE MEETS BUSINESS

werd Jan-Pieter van Seventer onder-

OPGERICHT: 2012

scheiden met een Lifetime Achievement Award voor zijn tomeloze inzet voor de

Starters zorgen in toenemende mate

game-industrie. Dutch Game Garden is

voor innovaties in de zorgsector, van

een van de weinige fulltime op games

geneesmiddelen tot digitale gezond-

gespecialiseerde incubators in Europa

heidszorg. Wat vaak ontbreekt, is

én de wereld. Tien jaar geleden vestigde

ervaring in ondernemen en een netwerk.

DGG zich in Utrecht met een kantoor

Met Science Meets Business (SMB) hielp

en groeide in fasen mee met de eerste

John Schalken, programmadirecteur, de

gamestudio’s. Nu zijn er ook locaties in

afgelopen zes jaar ruim vijftig onderne-

Breda en Enschede, waar starters een in-

mende onderzoekers aan een succesvol-

cubation traject volgen en ondernemers-

le start en scale-up in de Life Sciences &

vaardigheden leren. Hard nodig, want

Health en MedTech in de regio Nijme-

het zakelijke komt te vaak op de tweede

gen/Oss. Niet alleen door deze bedrijven

plaats, vertelt hij. Daarnaast organiseert

te coachen en te stimuleren, maar ook

DGG versterkende activiteiten, zoals

door ze betaalbare huisvesting te bieden

(netwerk)evenementen, masterclasses,

in de vorm van laboratoria en kantoor-

matchmaking. DGG zoekt samenwerking

ruimten. Daarnaast zet Schalken zijn

met vergelijkbare organisaties in Dene-

netwerk in en organiseert SMB onder

marken, Zweden en Duitsland om een

meer Meet&Greets met professionals

Europees netwerk te realiseren van game

(expertise) en investeerders. Begin dit

startup experts. Een uitdaging: Azië biedt

jaar werd het nieuwe programma Briskr

kansen als afzetgebied. Veelbelovend

gelanceerd. Samen met acht partners

zijn toepassingen van serious games,

richtte hij een onderdeel van dit pro-

in bijvoorbeeld onderwijs en zorg. Een

gramma, de Briskr Academy op, waar

snelgroeiende markt. Wat we nog missen

zowel startups als bestaande bedrijven

voor gamebedrijven? Een investerings-

in het MKB workshops en trainingen

fonds!

kunnen volgen om te groeien. Nog een advies: falen is niet erg. Zie het als een

www.dutchgamegarden.nl

Tot het ecosysteem ‘We Empower Innovators’ behoren Startupbootcamp, Innoleaps en The Talent Institute. Drie accelerators die de afgelopen jaren een snelle groei hebben doorgemaakt, zowel in Nederland als internationaal. Drijvende kracht achter de bedrijven is Patrick de Zeeuw. Hij is co-founder en ceo van Startupbootcamp, dat in 2010 in Amsterdam is opgericht, en inmiddels in achttien landen kantoren heeft. Deze tak helpt start- en scale-ups – zowel first als second time founders - in de technologische industrie om te groeien. Zusterbedrijf Innoleaps richt zich op acceleratie van corporates die op zoek zijn naar nieuwe groeiproposities en businessmodellen. Voor jong talent biedt The Talent Institute een speciaal trainingsprogramma dat hen klaarstoomt om bij snelgroeiende startups, scale-ups en corporates aan de slag te gaan. Het aantal startups neemt wereldwijd toe, vertelt Patrick. Alleen al dit jaar waren dat er circa 100.000 die door Startupbootcamp zijn geanalyseerd. Nieuwe ontwikkelingen worden op de voet gevolgd. Denk aan cybersecurity, blockchain en artificial intelligence.

Daar worden weer nieuwe programma’s voor in de markt gezet.

ervaring en ga verder. www.startupbootcamp.org www.smb-lifesciences.nl

> 52

www.innoleaps.com www.thetalentinstitute.nl

Toekomstmakers > SUPPORT

RUBEN NIEUWENHUIS OPGERICHT: 2015

AMELIE VEENSTRA

STARTUP AMSTERDAM

GUUS FRERICKS

Doel van het actieprogramma Startup

IMPACT HUB ROTTERDAM

HIGHTECHXL

Amsterdam is zowel een sterk startup als

OPGERICHT: 2008

OPGERICHT: 2014

tech ecosysteem bouwen. Waar startups en scale-ups behoefte aan hebben, zegt

In meer dan 90 steden wereldwijd vindt

Op HighTechXL in Eindhoven wer-

directeur Ruben Nieuwenhuis, is meer

een sociaal ondernemer een werkomge-

ken 160 bedrijven ( meer dan 10.000

toegang tot talent, klanten, events,

ving en netwerk bij Impact Hub. Een van

onderzoekers en ontwikkelaars) op een

kapitaal en een omgeving met een start-

de eerste Hubs werd in 2008 opgericht

vierkante kilometer aan toekomstige

up mindset. Een krachtig ecosysteem

in Rotterdam. Als zzp’er maakte Amelie

technologieën en producten. Een ideale

laat starters sneller groeien. Hoe bereik

Veenstra, sinds vijf jaar samen met Mark

locatie voor start- en scale-ups die zich

je dat? Door stakeholders te helpen

Vijfschaft directeur van Impact Hub

bezighouden met hardware innovaties.

excelleren, topevents naar de hoofdstad

Rotterdam, er kennis mee. Een fantas-

Guus Frericks, oprichter van HighTechXL,

te halen (World Summit AI, TNW Con-

tisch en laagdrempelig concept, vindt

zoekt wereldwijd naar veelbelovende

ference), een Growth Hacking academie

ze. Naast (net)werken, vergaderen of

starters en haalt ze naar Eindhoven. Daar

te starten, ondernemerschapsonderwijs

een workshop houden, is er ruimte voor

volgen ze een acceleratieprogramma dat

te stimuleren en door bijvoorbeeld leer-

experimenten. Het fungeert als broed-

hen binnen drie maanden klaarstoomt

lingen al vroeg in het basisonderwijs te

plaats voor sociaal ondernemers, makers

om van prototype naar markt te gaan.

leren programmeren (CodeUur). Startup

en buurtinitiatief. Tijdens de recessie

Op vijf minuten lopen van de campus

Amsterdam support dit met legio pro-

ondersteunde Veenstra op een creatieve

zitten de potentiële klanten. Multinatio-

jecten en activiteiten. Het ecosysteem

manier sociaal ondernemers met een

nals die een platform bieden van kennis,

groeit, explodeert zelfs. Daarin moet een

lage omzet door ze te laten betalen met

kunde en expertise. Zijn ambitie: in 2020

balans worden gevonden. En belangrijk

wederdiensten of -producten. In lokale

zo’n 100 bedrijven te hebben versneld.

is ook dat de stad zijn diversiteit aan

voedselproducten bijvoorbeeld voor

Tot nu toe zijn er 56 geaccelereerd,

culturen behoudt. De ambitie is hoog:

de dagelijkse lunch. Ze merkt dat een

waarvan er 18 snel zijn gegroeid, vertelt

Amsterdam in de top drie van Europa

groeiende groep ondernemers zich richt

Frericks. Wat beter moet, is een versnel-

naast Londen en Berlijn. Een nieuwe

op een inclusieve en duurzame samen-

de en meer gestructureerde toegang tot

uitdaging: het bouwen van een goed

leving. Er is een markt aan het ontstaan.

groeikapitaal. Als een bedrijf minstens

ecosysteem voor AI, Artificial Intelligen-

Voor doorgroeiers in het sociaal onder-

een jaar bezig is met investeerders zoe-

ce, en blockchain.

nemerschap wil ze een platform ontwikkelen dat helpt om sociaal ondernemen

ken, ligt de focus minder op productontwikkeling en naar de markt gaan.

www.iamsterdam.com/en/business/

tot een groter succes te maken.

startupamsterdam www.hightechxl.com

rotterdam.impacthub.net

> 53

Toekomstmakers > SUPPORT

Christoph Dammermann, staatssecretaris van economie van Nordrhein-Westfalen en Michiel Scheffer, Gelders gedeputeerde van economie en internationalisering grijpen de StartupDeltaSummit in Arnhem aan om de samenwerking te

AAN HET WOORD: STARTUP GELDERLAND

WERKEN AAN NEDERLANDS-DUITS STARTUPECOSYSTEEM

versterken. “We willen graag een slag maken in internationalisering”, zegt Marijke Deegens van de provincie Gelderland. “Diverse hubs werken al samen met Silicon Valley en elders in de wereld. Maar wat is er nu logischer dan een samenwerking met onze buren?”

Gelderland is sterk in kennis en ondernemerschap op het gebied van agrofood (Wageningen), healthcare (Nijmegen), energytechnology (Arnhem). De provincie zet daarnaast in op maatschappelijke uitdagingen als de circulaire economie, ge-

De provincie Gelderland en de Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen tekenen tijdens de StartupDelta Summit op 19 april in Arnhem een Interreg-samenwerkingsovereenkomst. Het doel: betere samenwerking van startup-hubs aan weerszijden van de Nederlands-Duitse grens. “In de praktijk betekent het dat je werkt aan een zachte landing voor partners en startups op de Duitse en Nederlandse markt.”

zondheid en voeding. Nordrhein-Westfalen heeft een sterke focus op ICT en healthcare (Münster) en innovatieve en creatieve industrie (Düsseldorf). Voor bedrijven en zeker voor startende ondernemers is het vaak lastig om ‘over de grens’ zaken te doen. Toch is dat beslist de moeite waard: Nordrhein-Westfalen is met 18 miljoen inwoners qua inwoneraantal de grootste deelstaat van Duitsland. Andersom biedt Gelderland

tekst Francien van Zetten

toegang tot de Nederlandse markt.

Leren “Als we de samenwerking tussen de verschillende startup-hubs in Gelderland en Nordrhein-Westfalen verder professionaliseren, kunnen we van elkaar leren”, zegt Linze Rijswijk van Oost NL, de ontwikkelingsmaatschappij die de regionale economie ondersteunt. “Een voorbeeld is de succesvolle incubator en accelerator STARTPLATZ uit Düsseldorf en Keulen, die kansen biedt aan Nederlandse startups op de Duitse markt.” Oost NL en

> 54

Toekomstmakers > SUPPORT

Digital Hub münsterLAND coördineren

zachte landing voor partners en startups

pijn ondersteunt om te blijven bewegen.

het opzetten van de samenwerking.

aan weerszijden van de grens.”

Dit kan patiënten met reuma en arthrose

Onder het motto Hubs Connected, cros-

echt helpen”, vertelt Chris Doomernik,

sing borders haken op den duur wel-

Medische technologie

licht ook andere hubs uit Nederland en

Via Health Valley in Nijmegen en Oost

Duitsland aan, stelt Deegens. Via Startup

NL werken diverse bedrijven en kennisin-

Met de Euregio Rhein-Waal werkt Health

Gelderland krijgen startende onder-

stellingen gespecialiseerd in medische

Valley samen met diverse bedrijven en

nemers ondersteuning bij onder meer

technologieën uit Oost-Nederland en

zorginstellingen aan zorginhoudelijke

ideevorming, het ontwikkelen van proto-

Nordrhein-Westfalen al geruime tijd

kennisuitwisseling over de grens. “In de

types, marktverkenningen en het vinden

samen. “Zo wordt via het Interregpro-

huidige samenwerkingen ligt de focus

van producenten en investeerders. “In

gramma MIND door Nederlandse en

niet op startups”, constateert Doomernik.

de praktijk betekent het samenwerken

Duitse partijen een virtual reality-systeem

“Het is interessant als die in de nabije

via Hubs Connected dat je werkt aan een

ontwikkeld, dat mensen met chronische

toekomst aanhaken.”

directeur van Health Valley.

> 55

Toekomstmakers > MARKT

> 56

Toekomstmakers > MARKT

MARKT

GROTE ORGANISATIES EN OVERHEDEN DIE POTENTIEEL ALS KLANT OF SAMENWERKINGSPARTNER EEN BELANGRIJKE ROL KUNNEN SPELEN IN HET SUCCES VAN EEN STARTUP

Versnellers van innovatie

overheden creatieve en vaak onver-

‘In algemene zin zie je dat ontwikkelingen

wachte oplossingen te bieden.

gewoon veel sneller gaan dan vroeger. De periode tussen het moment van uitvin-

Er toont zich dan ook een sterke toena-

ding van een nieuwe product tot naar de

me in startup in residence programma´s,

markt gaan is heel kort geworden. Dat

challenges, en nieuwe manieren voor

vereist wendbaarheid en veerkracht van

overheden om innovatief aan te beste-

grote bedrijven. Een product binnen drie

den. Door als launching customer of

maanden op de markt zetten is knap lastig

launching partner te fungeren versterkt

voor een heel groot bedrijf. Daarom is het

een overheid de doorgroeikansen van

juist zo goed om samen te werken met

een startup en biedt zij een voorbeeld-

kleinere bedrijven die snel nieuwe innova-

functie.

ties spotten en veel sneller tot actie kunnen overgaan.’ - Jan Kees de Jager in Forum

Hoewel het aantal startups en werknemers bij startups gering is, maakt de

Steeds meer grote organisaties gaan de samenwerking aan met startups. Dit helpt hen om te leren, te innoveren,

rol van startups als partners van grote organisaties en valorisatie voor kennis hen van grote economische waarde. Er

om bij te blijven, en

ontstaat een startup

om marktpositie te

ecosysteem waar-

behouden. Startups

in zoveel startups,

fungeren als ver-

grote bedrijven,

kenners, zo ook voor

en kennisinstituten

overheden. In toene-

economische baat bij

mende mate zien we de laatste jaren programma´s van (semi)publieke partijen waar

hebben. Wanneer een groeiend startups ecosysteem samenkomt met het

maatschappelijke vraagstukken door en

oplossen van maatschappelijke vraag-

met startups opgelost worden. Kijkend

stukken ontstaat een beweging die niet

naar de laatste decennia zijn het veelal

meer weg te denken is uit de

startups die de weg plaveiden voor grote

Nederlandse economie.

veranderingen in verschillende sectoren.

Niet enkel op het gebied van nieuwe

De StartupDelta Summit is dan ook een

software om snel op te schalen, maar

uitgelezen plek voor overheden en start-

ook rond mobiliteit, digitalisering, en de

ups om potentiele samenwerking verder

voedsel- en energietransitie. De nieuwe

uit te werken en richting te geven.

bedrijven die moderne verdienmodellen en technologieën gebruiken zijn in staat > 57

Toekomstmakers > MARKT

Majoor André Wijnveld, startup officer van Defensie, legt uit waarom Defensie samenwerkt met Startups. “Startups zijn

AAN HET WOORD: DEFENSIE

DEFENSIE ONDERSTEUNT RELEVANTE STARTUPS

FRONTrunners in de toepassing van nieuwe technologie, hebben een grote ontwikkelkracht, een can-do mentaliteit en de drive om impact te maken.

Waarden die aansluiten bij Defensie en ons helpen om bij te blijven in deze tijd van razendsnelle veranderingen.”

Eén van die startups is Supersola. Hun innovatie is een plug-and-play zonnepaneel dat in 5 minuten bruikbaar is, zonder specifieke kennis. De Supersola heeft een bassinvormige voet die je met water vult en daarna hoef je alleen de stekker in het stopcontact te steken. Het systeem is modulair en eenvoudig uit-

We ontmoeten het Ministerie van Defensie en 3 startups waarmee zij samenwerken, bij YES!Delft.

Eén van de startuphubs waar Defensie de verbinding zoekt met deze jonge innovatieve bedrijven.

breidbaar. De Supersola is hierdoor heel geschikt voor huurwoningen en consumenten die klein willen starten, maar dus ook voor Defensie. Julius Smith, ceo van Supersola: “Toen Defensie na orkaan Irma de noodhulp ging verlenen, was

tekst Frank Thooft

er grote behoefte aan stroomvoorziening die snel operationeel kon zijn. Wij hadden toen net een werkend model en konden hen 10 panelen leveren. Met de praktijkervaringen van Defensie hebben wij de Supersola verder kunnen verbeteren.” Door de samenwerking kreeg Supersola ook de kans om deel te nemen aan CES’18 in Las Vegas. Hier zijn ze door Franse media aangewezen als één van de meest relevante innovaties en is een nieuwe markt geopend.

Veiliger en draaglijker “Defensie is een enorm divers bedrijf, eigenlijk Nederland in het klein” licht Wijnveld toe. Zo introduceerde hij SkelEx bij de onderhoudsdepots van Defensie. SkelEx is ontwikkeld door Gaurav Genani: “SkelEx is de fiets voor je armen, je moet zelf trappen maar het gaat een stuk makkelijker en sneller.

> 58

Toekomstmakers > MARKT

SkelEx ondersteunt werken boven de

service om het rijgedrag van chauffeurs

Defensie en onder andere deze startups

macht door het gewicht van de armen en

te ondersteunen, zodat afleiding eerder

zijn aanwezig in de SmartBase area van de

gereedschappen weg te nemen, terwijl

wordt opgemerkt en ongelukken kunnen

StartupDelta Summit.

het niet de natuurlijke beweging van de

worden voorkomen.” SD-Insights is

drager hindert.” Voor onderhoudsdepots

nu bezig met een experiment voor de

www.defensie.nl/onderwerpen/

van Defensie is SkelEx een uitkomst: het

Explosieven Opruimingsdienst Defen-

innovatie/FRONT

vermindert uitval en fouten en maakt

sie (EODD). “Binnen de EODD komen

werkzaamheden veiliger en bovenal let-

alle facetten die rijden gevaarlijk maken

www.supersola.nl

terlijk draaglijker. Door de samenwerking

samen onder soms extreme omstan-

www.skel-ex.com

heeft SkelEx ervaring op kunnen doen in

digheden, een prachtige proefomgeving

www.sd-insights.eu

de voor hen nog onbekende automotive

voor ons”, aldus Sluijsmans. “Ervaringen

en maritieme markt. Inmiddels wordt

tot nu toe laten zien dat chauffeurs de

SkelEx in 7 landen verkocht.

feedback waarderen en bewust veiliger rijden.” Een innovatie die door de samen-

Voorspellende feedback

werking alleen maar waardevoller wordt

Een derde innovatie is de rijonder-

voor andere hulpdiensten en overheden.

steuning van SD-Insights. Co-Founder Guido Sluijsmans: “SD-Insights levert een

> 59

Toekomstmakers > MARKT

MARIE-JOSÉ VAN DEN BOOMGAARD Organisatie: KPN

> 60

Toekomstmakers > MARKT

SUPPORT CORPORATES WAARDEVOL VOOR STARTUPS Hoe krijg je een bedrijf als KPN met 16.000 medewerkers in beweging als het gaat om ‘open innovatie’? Jonge, innovatieve talenten en technologie binnenhalen is een keiharde noodzaak om te overleven in een snel veranderende wereld, benadrukt Marie-José van den Boomgaard. Ze is liaisonmanager Startups & Incubators bij KNP New Business: “Support komt soms uit onverwachte hoek: onze operationele monteurs en retailteams zijn super startup-proof.” tekst Francien van Zetten foto Kyllian Hazes

Meekijken over de schouder van mede-

Vertrouwen

van camera’s windturbines inspecteren.

werkers van een groot bedrijf kan heel

Startups die samenwerken met KPN

De beelden worden vervolgens met

waardevol zijn voor talentvolle startups.

merken dat dit bij potentiële klanten ver-

behulp van artificial intelligence geanaly-

“Hoe onze bedrijfsprocessen werken,

trouwen geeft. Van den Boomgaard: “Het

seerd. Van den Boomgaard: “Wij zijn met

met welke KPI’s, kritieke prestatie indi-

werkt als een soort stempel: KPN vindt

dit bedrijf in gesprek of deze werkwijze

catoren, moet je rekening houden, wie

dit een goed en veilig bedrijf. Dat opent

ook op telecommasten kan worden

zijn de besluitnemers en hoe worden

de deur naar nieuwe samenwerkingen.”

toegepast. Daar hadden ze zelf nog niet

besluiten genomen. Dat is informatie

KPN richt zich specifiek op startups op

aan gedacht.”

waar startende ondernemers meestal

het vlak van Internet of Things, Smart

niet bekend mee zijn”, licht Van den

Home, Digital Healthcare, Data&Analy-

KPN sloot vorig jaar 81 deals met start-

Boomgaard toe.

tics en Cybersecurity. “In eerste instantie

ups. De startup Travis is er een van. Zij

Dat is de ene kant van ‘open innovatie’.

dropten we goede ideeën in de orga-

hebben een vertaal-apparaat ontwikkeld,

Aan de andere kant is het voor een grote

nisatie. Nu werken we andersom: we

dat KPN inzet voor monteurs en winkel-

organisatie als KPN Telecom van levens-

halen eerst businesschallenges op in de

personeel. “Monteurs kunnen nu beter

belang ondernemers met up to date-ken-

organisatie en zoeken daar startups bij”,

en makkelijker met anderstalige klanten

nis en nieuwe inzichten binnen te halen.

verklaart Van den Boomgaard.

communiceren, waardoor we klanten

Dat doet Van den Boomgaard sinds eind

beter kunnen helpen.”

2015. En met succes: KPN bezette vorig

Drones

jaar de twaalfde positie bij de European

Birds.ai View is een startup van TU

Corporate Startup Stars.

Delft-studenten die met drones voorzien > 61

Toekomstmakers > MARKT

Ronald Verkooijen, Programmamanager Economie bij de provincie Gelderland en een van origine aan de Vrije Universiteit

AAN HET WOORD: PROVINCIE GELDERLAND

GELDERSE TOEKOMSTMAKERS: VEELZIJDIGHEID MAAKT TOEKOMST MOGELIJK Juist de veelzijdigheid van de Gelderse bedrijven, de Gelderse inwoners, de Gelderse omgeving en de historische backbone maakt dat we als provincie het verschil kunnen maken, en daarmee de toekomst niet alleen kunnen maken, maar ook mogelijk kunnen maken.

van Amsterdam afgestudeerde hydroloog, gebruikt hiervoor de metafoor van de stenen in een rivier die de loop van het water kunnen beïnvloeden. “Verleg je de stenen, dan gaat het water anders stromen. Verleg je de stenen op een slimme manier, breng je ze bijvoorbeeld vlak bij elkaar, dan kun je het water dus ook sturen en sneller laten stromen.”

Familiebedrijf Dit principe geldt ook voor de Gelderse economie: met de juiste stenen in de juiste samenhang – slimme verbindingen - laat je de economie sneller stromen.

“En die juiste stenen hebben we”, gaat Verkooijen verder. “In overvloed: dat zijn onze bedrijven, zowel bestaande als startups.” De Gelderse economie werkt daarbij in zijn ogen als een familiebedrijf: serieus, inventief, hardwerkend, nauw betrokken bij de – zeer aangename woonomgeving en haar mensen; een stille kracht die de groei gestaag voort-

tekst Frank Thooft

stuwt, ongeacht crises of kortstondige aandeelhoudersbelangen.

Wereldspelers Het is de historische basis die de enorme veerkracht biedt aan de vele kleine maar inmiddels ook grotere bedrijven die Gelderland heeft voortgebracht. Kleine ambachtelijke familiebedrijfjes hebben zich in alle stilte en bescheidenheid ontwikkeld tot stabiele wereldspelers van formaat. Verkooijen: “Wij hebben bijvoorbeeld bedrijven die over de hele wereld hoogstaande bakkerijmachines exporteren, of bedrijven die gespecialiseerde machines maken om autobanden te maken, om twee van de vele honderden te noemen. Bijna niemand

> 62

Toekomstmakers > MARKT

weet dat, maar ze zijn er wel: vandaar dat

Vooraanstaand

leggen. Verbindingen tussen mensen,

ik dat een stille kracht noem.”

In de visie van Verkooijen staan we als

tussen bedrijven, tussen gevestigde

Gelderland in 2035 nog steeds vooraan

bedrijven en startups, tussen ideeën

Unilever

als voorbeeld voor de rest van de wereld.

en groei, zoals bij deze summit die we

Dat een multinational als Unilever recent

“Gelderland zal dan op het gebied van

mee organiseren. Door de openheid die

heeft gekozen voor samenwerking en

duurzaamheid toonaangevend zijn, op

we hebben, door de drang om samen

productontwikkeling met de Wagening-

het gebied van e-health zullen we een

te werken, door de ambitie iets voor

se universiteit is ook een bewijs van de

vooraanstaande positie verworven heb-

de toekomst te kunnen betekenen. Dat

kracht van Gelderland, vindt Verkooijen.

ben, op het gebied van energietransitie

is onze kracht. Daarmee maken we de

“Dat is het resultaat van een intensieve

zullen we aangetoond hebben dat we

toekomst mogelijk.”

studie en vergelijking door Unilever – en

ook daarin kunnen excelleren. En hoe?”

die gaan echt niet over één nacht ijs waarbij ‘wij’ het gewonnen hebben. Daar

Startups

mogen we best trots op zijn.”

“Doordat we verbindingen kunnen

> 63

Toekomstmakers > MARKT

MARJOLEIN BOER

MARIJKE DEEGENS

PORT OF ROTTERDAM

PROVINCIE GELDERLAND

De Rotterdamse haven staat voor een gigantische digitale en energietransitie.

“Binnen innovatiehub Rotterdam geven

ROBERT TANS

Innovaties die de wereld beter maken,

GEMEENTE ROTTERDAM

sneller van kloppen. Als programma-

we die toekomstige haven samen vorm”,

daar gaat het hart van Marijke Deegens adviseur Starters, groeiers en door-

zegt Marjolein Boer, Innovation Manager

De nieuwe, digitale en duurzame econo-

groeiers in het Team Economie van de

Port of Rotterdam. “Van ideevorming,

mie is de stip op de horizon voor Robert

provincie Gelderland brengt ze dagelijks

validatie, prototyping tot opschalen; hot-

Tans. Hij is verantwoordelijk voor het

partijen bij elkaar die samen aan maat-

spots én een betrokken ondernemers-

team Innovatie en Ondernemerschap in

schappelijke vraagstukken werken.

netwerk helpen innovators verder. We

de Nieuwe Economie van de gemeente

zijn een haven van pioniers. Altijd ge-

Rotterdam dat ondernemerschap en het

Deegens vroeg de Gelderse gedeputeer-

weest. Hier komt het ecosysteem samen

startup-ecosysteem stimuleert. “We heb-

den van welk probleem ze ‘s nachts wak-

om innovaties te versnellen. Rotterdam

ben de afgelopen vier jaar flinke stappen

ker liggen. Aan die challenges koppelt ze

Port Fund en Innovation Quarter hebben

gemaakt. Maar willen we meegaan in de

de denkkracht van anderen. “De oproep

bijvoorbeeld onlangs geïnvesteerd in

wereldwijde veranderingen, dan moeten

is: vertaal maatschappelijke vragen in

McNetiq”, verklaart Boer.

we vanuit Nederland veel meer mondiaal

innovaties. Daar investeert de provincie

Deze startup is gescout door Port XL,

samenwerken.”

in. Denk aan innovaties in het openbaar

de eerste accelerator wereldwijd voor

vervoer, de energietransitie of producten

havengerelateerde innovaties. McNetiq

Vandaar dat in Rotterdam sinds twee

en diensten waardoor mensen langer

maakt met behulp van sterke magnee-

jaar een vestiging van het Cambridge

zelfstandig thuis kunnen wonen. Voor

tankers tijdelijke staalverbindingen, die

Innovation Centre uit Boston is te vin-

de challenge Gelderland daagt je uit zijn

lasverbindingen vervangen. “Bijvoorbeeld

den. “Zo’n 160 bedrijven, voor een groot

vierhonderd goede ideeën binnen-

in de steigerbouw voor de offshore,

deel startups, zijn aan dat internationale

gekomen. Fantastisch.”

petrochemische en maritieme industrie.

netwerk verbonden.”

De RDM-werf, waar vroeger onder-

Rotterdam richt zich vooral op food,

Aan het Gelderse startup-ecosysteem

zeeërs werden gebouwd, is uitgegroeid

lifesciences & health, maritieme bedrij-

heeft de provincie in 2017 het program-

tot ‘grootste makers space ter wereld’.

ven en cleantech. Semiotic Labs is een

ma De Groeiversneller toegevoegd.

McNetiq is er gevestigd, Vopak heeft dit

startup die via het Mobility Lab stappen

Startende en groeiende bedrijven

idee getest en omarmd.”

heeft gemaakt. “In de Erasmusbrug zitten

kunnen hulp krijgen bij alle stappen in

De samenwerking tussen de verschillen-

sensoren van dit bedrijf die storingen

hun ondernemerschap. Deegens: “Onze

de startuphubs in Nederland kan beter,

vroegtijdig signaleren. Zo kunnen we

rol als launching customer is beperkt.

vindt Boer. “En we moeten internationaal

de brug op tijd repareren. Dat is heel

Vaker zijn we launching partner en ver-

van de daken schreeuwen dat het híer

belangrijk voor de doorstroming van het

binden we ondernemers aan partners uit

gebeurt.”

verkeer.”

ons netwerk.”

www.portofrotterdam.com

www.rotterdam.nl

www.gelderland.nl

> 64

Toekomstmakers > MARKT

ANNA MENENTI

STAF DEPLA

IMPACT ECONOMY

GEMEENTE EINDHOVEN

Startups moeten doorgroeien, maar

Neem veelbelovende startups mee op

schenk vooral ook aandacht aan de

handelsmissies naar het buitenland,

eerste stappen richting succesvol onder-

bepleit Staf Depla, oud-wethouder van

Van een gesloten bolwerk naar een orga-

nemerschap, benadrukt Anna Menenti.

Economie, Werk en Beroepsonderwijs

nisatie die openstaat voor samenwerking

“Zonder startups geen scale-ups.”

van de gemeente Eindhoven. “De inter-

met startups, dat is de beweging die de

Menenti is programmamanager Impact

nationalisering van Nederlandse startups

Nederlandse Krijgsmacht doormaakt.

Economy van de gemeente Den Haag.

moet beter.” En Succesvolle Nederlandse

Majoor André Wijnveld is startup-liaison

De internationale stad van vrede en

ondernemers zouden hun geld vaker

bij het Ministerie van Defensie. “Vroeger

recht richt zich op maatschappelijke

moeten investeren in een veelbelovend

liepen krijgsmachten altijd voorop in

en technologische innovaties voor een

startend bedrijf. “Dat is risicovoller dan

innovatie, maar de laatste jaren wor-

betere wereld.

in vastgoed, maar wat is er leuker dan

ANDRÉ WIJNVELD MINISTERIE VAN DEFENSIE

den we ingehaald door startups. Onze

betrokken raken bij een startup?”

innovatieprocessen waren te complex

Menenti vertaalt dit in een praktische

De helft van de bestaande grote be-

om de ontwikkelingen bij te benen”,

aanpak, waarbij prototype-ontwikke-

drijven gaat verdwijnen. Daar komen

constateert Wijnveld. “Opmerkelijk is

ling begeleid en gefinancierd wordt en

innovatieve bedrijven voor in de plaats,

dat startups vaak zelf helemaal niet aan

(potentiële) opdrachtgevers en -nemers

voorziet Depla. “Om de economie levend

Defensie denken als partner om ideeën

elkaar dagelijks ontmoeten. “Met Startup

te houden, moet je talenten de kans

verder te ontwikkelen, een prototype

in Residence hebben we de Europese en

geven zich te ontwikkelen.”

te bouwen en te testen of als launching

gemeentelijke aanbestedingen zo ge-

customer.” Innovatiecentrum FRONT, dat

formuleerd dat die ook toegankelijk zijn

Eindhoven stimuleert met name startups

staat voor Future Relevant Operations

voor startups. We boren tevens samen-

die de zorg, energie en mobiliteit van de

with Next generation Technology, is in

werkingen aan in Silicon Valley, zoals met

toekomst mogelijk maken. Het bedrijf

dit gat gesprongen. Wijnveld: “Vanzelf-

het Stanford Peace Innovation Lab en

Xeltis laat met innovatieve technologie

sprekend zijn cybersecurity, 3D-printing,

met netwerken in Berlijn en Mumbai.”

een kunstmatige hartklep meegroeien

energietechnologie en drones belangrijk

Naast toegang tot eerste klanten noemt

met een kind. “Zo’n combinatie van ide-

voor Defensie. Als grootste technisch

Menenti zichtbaarheid en ruimte voor

alisme in de zorg, vernieuwing en onder-

werkgever van Nederland zijn we ook

experiment van levensbelang voor

nemerschap doet er toe.” Amber Mobility

heel geïnteresseerd in duurzame inzet-

innovatief talent. De nieuwste experi-

ontwikkelt een elektrische deelauto met

baarheid van onze mensen.” Zo wordt

menteerplek is op zee voor de kust van

zelfrijdende technologie. “De gemeente

er samen met startup SkelEx geëxperi-

Scheveningen. “Speciaal voor maritie-

Eindhoven wordt klant van Amber Mobi-

menteerd met lichaamsondersteunende

me innovaties én voor vernieuwende

lity voor dienstreizen.”

harnassen (exoskeletten), die logistiek

toepassingen om klimaatverandering het

medewerkers en monteurs ontlasten

hoofd te bieden.”

www.eindhoven.nl

en rug- en nekklachten voorkomen, zie elders in dit magazine.

www.impactcity.nl > 65

Toekomstmakers > MARKT

Voor een startende ondernemer is het vrijwel ondoenlijk een voet tussen de deur te krijgen bij een gemeente, provincie of ministerie. Taaie Europese aanbestedingsprocedures vormen vaak een onneembare hindernis. Ze zijn

AAN HET WOORD: 3 LAUNCHING PARTNERS

KRUISBESTUIVING OVERHEDEN EN STARTUPS

ingewikkeld en tijdrovend. Daar heeft de gemeente Amsterdam iets op gevonden: launching customer of launching partnership. De provincie Gelderland volgt het goede voorbeeld, net als de gemeente en de provincie Groningen. “Het werkt twee kanten op”, constateert Minouche Cramer, startup officer/programmamanager Startup in Residence bij de gemeente Amsterdam.

Samenwerking overheden en startups via launching partnership blijkt een succes. Kruisbestuiving tussen ambtenaren en innovatieve, startende ondernemers levert verrassende resultaten op. Van slimme monitoring van Amsterdamse grachten tot een interactief platform voor gebiedsontwikkeling en het meten van de hartslag via de telefoon. tekst Francien van Zetten

“Er ontstaat een meer op de buitenwereld gerichte manier van werken in de gemeentelijke organisatie én startups kunnen hun producten en diensten in de stad testen, met als doel een lange termijnsamenwerking aan te gaan.”

Praktisch De kruisbestuiving tussen overheden en innovatieve startende ondernemers is op een praktische leest geschoeid: ambtenaren formuleren maatschappelijke vraagstukken in open vragen. Startups wordt gevraagd hierop te reageren. “We bundelen alle uitdagingen in één Europese aanbesteding en zoeken één startup per vraagstuk”, legt Cramer uit.

“Zij krijgen zes maanden begeleiding door ervaren ondernemers, het programmateam en de inhoudelijk verantwoorde

> 66

Toekomstmakers > MARKT

ambtenaren.” Deze werkwijze heeft

juiste startups uit te filteren”, zegt

aan startups vragen. “Groningen wil het

Amsterdam sinds 2015 heel wat slimme

Marijke Deegens van de provincie. “Voor

ecosysteem voor innovatieve startups

oplossingen opgeleverd. “De vraag ‘Hoe

ons was het heel belangrijk dat het

versterken”, zegt Daphne Bos, program-

organiseren we een veiliger doorvaart

mes aan twee kanten snijdt: we helpen

mamanager Startup in Residence bij de

op de grachten zonder extra hand-

de startende ondernemer zijn product

gemeente Groningen. “Dat kan door als

havers in te zetten?’ zorgde er voor dat

of dienst verder te ontwikkelen én als

gemeente en provincie innovatiever in te

Global Guide Systems met behulp van

organisatie leren we wat er in de maat-

kopen en met lokale startups samen te

AIS-technologie de grotere boten, zoals

schappij speelt. Zo kunnen we ons beleid

werken. Zo pakken we problemen sneller

de rondvaartboten, op de grachten in

versterken. De grootste winst is dat we

aan.”

kaart kan brengen”, vertelt Cramer. “Dat

hebben gemerkt dat veel mensen bezig

werkt prima.”

zijn hun eigen omgeving beter te maken

StartupDeltaSummit

op het gebied van energie, voeding en

Gelderland heeft zeventig startups geno-

zorg.”

mineerd en maakt op 19 april tijdens de

Ontdekkingsreis De provincie Gelderland vroeg elke

StartupDelta Summit bekend welke start-

gedeputeerde een maatschappelijke

Mobiliteit, afvalverwerking, energie-

ups een opdracht krijgen. Alle genomi-

vraag te formuleren en lanceerde die via

transitie en gezond ouder worden, zijn

neerden hebben hun idee gepresenteerd

de challenge Gelderland daagt je uit! Daar

maatschappelijke thema’s waarvoor de

aan een groep experts.

kwamen vierhonderd reacties op. “Het

gemeente en de provincie Groningen

was een hele ontdekkingsreis om de

volgende maand innovatieve oplossingen

www.startupinresidence.com

> 67

SAMEN MAKEN WIJ

INNOVATIEF NEDERLAND

ac

ra

sp ng or

ki

Co

nt

ce

C

ow

t

en

ien

es

tio

n

etit mp

bo lla

Events

’s

pm

lo

Co

& KTO

ion

s

TTO’s

ve

De

Sc

Pa

rk

l

ca

Lo

NET W O

ISE RT PE

of

try

en

edia

pm

rtu

Sta

RK

EX

s

i po

Presee

Stu Entrdent epr ene

ursh

ate or al rp pit Coe Ca r ty tu n ui s Ve eq rm e fi at C iv & V r P

SUPPORT

Te

s

rs

en rnm

nce

ve

flue

Go

rs

rs

ato

bato

ler

cy In

ng

ce

Insights

Poli

ip

hi

Ac

t

ac

Incu

Growth

Builder

s

und

lic F

Pub

BY HALBE&KOENRAADS

Ventu re

Busines

Centres of Entrepreneurship

EDUCAT IO N

ls s Ange

TAL PTI CA

d

Alternative Finance

EN OP 19 APRIL 2018 KOMEN WIJ SAMEN OP DE STARTUPDELTA SUMMIT IN GELDERLAND StartupDelta Summit wordt georganiseerd door Erasmus Centre for Entrepreneurship en Provincie Gelderland o.l.v. Jurgen Nieuwenhuijsen en Loes Phoelich

ERASMUS CENTRE FOR ENTREPRENEURSHIP