Marzec 2008
9
Monitor Czerniejewski
Redakcja informuje, ¿e artyku³ pod tytu³em: "Pañstwowy Dom Dziecka w Czerniejewie (1945-1952)" autorstwa pana Kazimierza Bilskiego, dawnego mieszkañca Czerniejewa, ukazuje siê na jego proœbê. Autor ponosi odpowiedzialnoœæ za treœci przedstawione w artykule
PAÑSTWOWY DOM DZIECKA w Czerniejewie (1945-1952) - Czêœæ II …Wobec wy¿ej opisanej sytuacji mieszkañcy ze wsi i ma³ych miejscowoœci zaczêli „sp³ywaæ” do miast, gdzie zajmowali przewa¿nie domy po¿ydowskie, gdy¿ wszyscy ¯ydzi po wkroczeniu Niemców w 1941r. zostali umieszczeni w gettach i obozach koncentracyjnych. Z tej nap³ywaj¹cej do miast ludnoœci administracja niemiecka utworzy³a trzy grupy - m³ode osoby powy¿ej 16 roku ¿ycia i ma³¿eñstwa najwy¿ej z jednym dzieckiem zosta³y przeznaczone na wywóz do Reichu w celu wykorzystania ich jako si³y roboczej. -osoby starsze i ma³¿eñstwa wielodzietne pozostawa³y na miejscu i tam¿e otrzymywa³y pracê. -wreszcie liczne sieroty umieszczono w zaimprowizowanych sierociñcach; równie¿ czêœæ sierot przyjmowana by³a przez miejscowe polskie rodziny. W tym czasie w Generalnej Guberni (twór administracyjny utworzony przez okupanta z ziem polskich nie w³¹czonych do III Rzeszy) istnia³a Rada G³ówna Opiekuñcza, której prezesowa³ najpierw A .hr. Ronikier, a póŸniej K. Tchórznicki . Ta Rada by³a wprawdzie potêpiana za kolaboracjê przez znaczn¹ czêœæ polskiego spo³eczeñstwa, tym niemniej wielu ludziom ona po prostu pomog³a. W³aœnie emisariusze tej Rady znaleŸli siê na p³dwschodnich Kresach nios¹c pomoc osieroconym dzieciom wywo¿¹c je do zachodniej Generalnej Guberni, najczêœciej w okolice Krakowa. I tak powsta³ interesuj¹cy nas sierociniec, którego pe³na nazwa brzmia³a: Dom Dziecka Rady G³ównej Opiekuñczej w Pieskowej Skale k/ Krakowa, który zreszt¹ w 1945r. zosta³ przeniesiony do Czerniejewa, ale bêd¹c ju¿ na garnuszku pañstwowym i przyj¹³ nazwê Pañstwowego Domu Dziecka. Ale nie wyprzedzajmy faktów. Otó¿ W Pieskowej Skale zgromadzono oko³o 200 wychowan-ków, a owym sierociñcem czyli Domem Dziecka R.G.O utworzonym w lutym 1943r. kierowa³a pani Jadwiga Klimaszewska, póŸniejszy kierownik Katedry Etnografii S³owian Uniwersytetu Jagielloñskiego. Przyjecha³a ona do Krakowa z Wilna w 1939 r., jako asystentka prof. Kazimierza Moszyñskiego i tutaj zasta³a j¹ wojna. W tej sytuacji m³oda etnografka i har-cerka postanowi³a pozostaæ w Krakowie, aby w koñcu trafiæ jako kierownik Domu Dziecka RGO do Pieskowej Ska³y. Warunki mieszkaniowe w Pieskowej Skale, a w³aœciwie w zamku Pieskowa Ska³a by³y w owym czasie niezwykle trudne.
W œrodku, w drugim rzêdzie siedzi pani J. Klimaszewska. Na dole ( od lewej ku prawej ): tete-a-tete pp. Z. ¯ywicka i M.. Januszko i na boku p. P. Szurlejowa . Zdjêcie wykonano w Pieskowej Skale. Fotograf nieznany. Przede wszystkim brakowa³o wêgla, wiec pokoje w zimie by³y nie dogrzane. Zamek tak¿e pozbawiony by³ œwiat³a i kanalizacji, wobec
czego pos³ugiwano siê karbidówkami, a nieczystoœci wywo¿ono do pobliskiego lasu. Gdy jedyna pompa uleg³a awarii, wodê czerpano z pobliskiego Pr¹dnika. Tak¿e przydzia³y ¿ywnoœci by³y niezwykle sk¹pe, a najgorsza sytuacja aprowizacyjna nast¹pi³a po przejœciu radzieckiej ofensywy zimowej w lutym 1945 roku. Po przybyciu do Czerniejewa wychowankowie ju¿ Pañstwowego Domu Dziecka opowiadali, ¿e gdyby w zimie 1944/45 okoliczni ch³opi nie przyszli sierociñcowi z pomoc¹ to dosz³o by do katastrofy. Przetrwanie sierociñca w tym trudnym okresie by³o dowodem niezwyk³ego zaanga¿owania wielu ludzi i to pocz¹wszy od so³tysów okolicznych gmin, a skoñczywszy na tzw. Granatowych policjantach( w Warthegau w przeciwieñstwie do G.G. by³a wy³¹cznie policja niemiecka).Mówiono wówczas, ¿e dzieæmi opiekowa³a siê legendarna Dorotka, której duch mia³ kr¹¿yæ po komnatach zamku. A swoj¹ drog¹ namawiam czytelników, aby zapoznali siê z histori¹ w³aœcicieli zamku tj. rycerskiego rodu Szafrañców, z którego wywodzi³a siê w³aœnie Dorotka, a która prze¿y³a dramat sercowy po zakochaniu siê w biednym stajennym. Kieruj¹c w tych trudnych czasach sierociñcem p. Klimaszewska zdecydowa³a, ¿e nie nale¿y rozdzieliæ dzieci wed³ug p³ci i wieku. W pocz¹tkowym okresie dzieci czu³y siê bowiem bardzo osamotnione po stracie rodziców i du¿ym dla nich pocieszeniem by³a œwiadomoœæ, ¿e za œcian¹ przebywaj¹ ich bratnie dusze- bracia i siostry, z którymi mo¿na siê spotkaæ i pocieszyæ siê lub po¿aliæ. Dobrze wiêc siê sta³o, ¿e rodzeñstwa pozostawa³y razem i dziêki temu nie pogubi³y siê w tym trudnym okresie powojennym Ciekawe te¿ by³o grupowanie dzieci w/g p³ci i wieku. Podzia³ ten obowi¹zywa³ jeszcze w Czerniejewie. Otó¿ dzieci pogrupowane by³y wed³ug nastêpuj¹cego klucza: dziewczêta starsze – stokrotki dziewczêta m³odsze – pszczó³ki ch³opcy powy¿ej 10 lat- soko³y ch³opcy w wieku 9 lat – or³y ch³opcy w wieku 8 lat – szerszenie Ch³opcy w wieku 7 lat – krasnale
zaœ dzieci obojga p³ci w wieku 2-6 lat maluchy.Naturalnie nad wszystkim czuwa³ personel kierowany przez p. J. Klimaszewsk¹, a dla zapewnienia pe³nej opieki ³¹cznie z wychowaniem i edukacj¹ zatrudnieni byli nauczyciele i wychowawcy czêœciowo pochodz¹cy z Krakowa i okolic, czêœciowo z Kresów. Kadrê obs³uguj¹c¹ kuchniê , pralniê i szwalniê stanowi³y kobiety – najczêœciej matki wychowanków, które przyby³y do Pieskowej Ska³y z Kresów, wraz z w³asnymi dzieæmi .Na etacie Domu Dziecka RGO zatrudnieni byli tak¿e : lekarz- pani Ingarden, oraz ksi¹dz, który oczywiœcie udziela³ przede wszystkim pos³ugi duchowej, ale by³ tak¿e nauczycielem religii oraz uczy³ ch³opców produkcji zabawek i zasad gier œwietlicowych.
W perspektywie Maczuga Herkulesa i zamek Szafrañców. Pierwsza z lewej p. Joanna Pasternakowa – nauczycielka i kierownik tajnej szko³y w Pieskowej Skale, a w Czerniejewie moja wychowawczyni. W œrodku stoj¹cy ksi¹dz kanonik w czarnym kapeluszu, a przed nim kierownik Domu Dziecka RGO pani J. Klimaszewska. Pierwszy z prawej to pan Stanis³aw Mokrzycki recte August Kowalczyk – znany póŸniejszy aktor i dyrektor kilku teatrów. Wówczas uciekinier z KL Auschwitz-Birkenau. Jak pamiêtam dziêki obozowym prze¿yciom œwietnie gra³ rolê SS-manów. Fot. Nieznany
