E utlz anas ie h lr n fuh in
Mohi Last
Zaitserland
De zachte dood?
Kunst als goed doel
Schriy'fster Claire Polders was trots op de
Particulieren moeten onze kunst gaan financieren. Maar hoe? Beeldend kunstenaar Moki Last en haar mecenas AA bedachten een eigent!'dse constructie.
Nederlandseeuthanasiewet.Inmiddels weet ze dat er nog veel te verbeteren
valt.
OQ 4 L)
Evert
t1t
Verder 6 Brieven/Vooraf 8 DeTijd 11 BertvanderVeer 12 Joris van Casteren: Heleen Cnrl 13 Jack de Vries: Afbetalen 14 Haagse Post: Schaduwkabinet 25 Esther van Rijswi'k: Pensioentje 26 Dirk-Jan van Baar: Het economisch tekort
Museu
de
Arte Contempordnea
de
Nitenii
0scar Niemeyer Max Westerman ontmoet de beroemde Braziliaanse architect. Honderdendrie inmiddels, maar
E
ilf'i",ffiftkrog
64
27 Willem 41 Beatril's Ritsema: Taalarmoede 42 Zelfport et: Giovanca 49 Frank Heinen: Neutrino's 50 Corbino:JW Roy 52 Max Pam: Orhan Pamuk 54 Fictie: Daniâ‚Źl Rovers 56 Non-fictie: List & bedrog 57 Volgendnunrner 58 Muziek: Bjdrk 59 Film:'Beginners' 60 z620tt 62 Wielen: Rob Kamphues 68 Cryptogram 70 Filosofie: Verstandig facebooken 72 Thomas Blondeau: Gleuven gluren 73 Jojanneke van den Berge: Gelul
74 Kamagurka: Belgische
75 Ilja Leonard O ns tagfrto : Itt
Post Pfeiffer: Minister Kwist
y IV io htk, ien
HP
I DE TUD
G\ 1^"4." fl4@&*s \ \y..4
'
Particulieren moeten onze kunst Maar hoe? Beeldend kunstenaar haar mecenas Evert bedachten een constructie. 'Dit is inspirerend voof DooR STELLA BRAAM, Foro's MARTIJN
ier ben ik het liefsti' Moki Last (55) zegthet met brede handgebaren in haar atelier, hartje Den Haag. Last werkt meestal met klei. Ze noemt zich geen keramist maar'beeldbouwer'. "Wat ik maak is ruimtelijk." Haar expressieve ogen verraden haar gedrevenheid. Ze werkt aan installaties van grote aantallen objecten. Dat doetze 'vanuit een ongeloofli;'ke drang en dwang'. Een drang die ze haar taak noemt en die niets te maken heeft met calvinisme. "Voor mij is het woord taak lichtvoetig en luchtig. Wat ik doe is mijn taak. Die weg heb ik te gaanJ' Op veel objecten in haar atelier staan geheimzinnige tekens in een onbekende taal. "Ik schrijf daadwerkelijk woorden in de klei," zegt Last. "Woorden die op dat
moment belangrijk voor me zrjn. Maar ik maak ze onherkenbaar, omdat ik mijn verhaal met vormen vertel. No matterztshat road I trar.rcl, I m going home, heb ik eens geschreven. Nu zou ik biy'voorbeeld 'toekomst' schr!'ven." Net als andere kunstenaars voelde Last de gevolgen van de economische crisis. "Al drie jaar lang wordt nauwelijks kunst ge-
kocht. Ik viel terug naar drie exposities per jaar." Dat was wennen na 27 jaar van haar kunst te hebben geleeftl. Met de Lucaspr!'s
voor keramische vormgeving, zeg maar een cum laude, verliet Last in 1982 de kunstacademie in Den Bosch. Meteen na haar eindexamen werd ze gevraagd voor een expositie. De jaren erop exposeerde ze gemiddeld zeven keer per jaar. Yerzamelaars kochten haar werken. Gestaag en gedisciplineerd werkte ze door aan bijvoorbeeld een wandplatenobject voor het stadhuis in Emmeloord. De twee kleurrijke Vredesbanken voor het Vredespaleis en de Hans van Wierenbank (ter nagedachtenis aan de vermoorde docent Hans van Wieren) in Den Haag zljn mede van haar hand. Een hele rij 'Vulkanen'van haar installatie Het Water en de Vulrtaan was in Museum Mesdag tentoongesteld. Er kwam een crisis bf': de midcareerfase van de kunstenaar. 'Je bent niet meer diejonge kunstenaar dieje kunt ontdekken," zegt Last. "Maar ook nog niet zo'n ouwe knar die koste wat kost doorgaat." Toen ze een galeriehouder vroeg om haar in het buitenland te promoten, gaf deze een veelzeggend antwoord: "Maar Moki, je bent al 55!" >
0ntdekkingsreis door mecenasland
> floe komje uit zo'n dubbele
crisis? Last besloot op zoek te gaan naar een mecenas, een 'begunstiger van geleerden en kunstenaars', aldus het woordenboek. Vemoemd naar de gulle en kunstminnende Romein Gaius Cilnius Maecenas, ooit adviseur cultuurbeleid van keizer Augusfus. Stap 66n was het maken van een businessplan. Last: "In drie jaar tl1'd op eigen benen. De komendejaren naar buitenland-
Zijn alle kunstenaars koortsachtig op zoek naar een mecenas? Zeker niet, zegt Joost Heinsius van de Stichting Cultuur - 0ndernemen. "Dan moetje over een drempel heen. 0udere
kunstenaars hebhen meer last van g6ne dan de jongere generatie; het idee van autonomie is bij hen vrij sterk ontwikkeld. {lok denken ze dat je jezelf verkoopt als je een geldschieter zoekt." De manier waarop Moki
se
last en haar mecenas
het mecenaat hebben georganiseerd
-
beurzen. Keulen. Karlsruhe. Bazel. Meer
verkopen!"
Met haar businessplan benaderde ze begin dit jaar een vermogend man. "Twee jaar terug had zijn vrouw een werk van mij gekocht. Een Vulhaan. Mei vorig jaar kwam haar man zelf op bezoek. Hij zei:'Ik ben hem steeds meer gaan waarderen en ik voel dat er nog eentje ontbreektl" "Ik dacht: jee, dat is een mooi object. Hier hoort een tweede b!'," beaamt haar mecenas Evert. Hij komt uit het bedriy'fs-
een
zakelijke overeenkomst waarbii hij viermaal per jaar kunsl van haar koopt - wordt geprezen als een model met toekomstmuziek. Edwin van Meerkerk, universitair docent kunstbeleid en mecenaat aan de Radboud Universiteit
l{ijmegen noemt het een'leuke, interessante en slimme constructie van een 2lste vorm van het mecenaat. Alleen al het businessplan. Dat had je in de vorige eeuw niet gezien'. Opgewekt: "Hier wotdt, om met de Franse
socioloog Pierre Bourdieu te spreken, economisch kapitaal omgezet in cultureel kapitaal.
'lk ben in de gelukkige
lle mecenas koopt niet zomaar een schilderij, maar werk waarmee hij een band heeft. Dat
omstandigheid dat ik dit kapitaal heb en daar mogen anderen ook van profiteren.'
geelt het aangekochte kunstwerk extra statuur. Hij gaat ermee naar galeries, wordt dus, tussen aanhalingstekens, cultureel opgevoed. Dal is mooi."
Ilie betrokkenheid is de kern van het mecenaat, zegt mecenaskenner Ren6e Steenbergen.
Zij is auteur van 0e nieuwe necenas(2008) en oprichter van de stichting Geel om Cultuur. Steenbergen weet dat Lasts mecenas niet de
leven en wil anoniem bliy'ven. "Ik heb helemaal geen zin om dit mecenaat aan de grote klok te hangen. Alsje zoiets onder-
enige was die vergeels advies zocht ol over de mogeliikheden van een meGenaat. "Particulie-
ren kunnen nergens terecht."
neemt, moetje een paar centen hebben en dat hoeft niemand te wetenl' Dat hij aan goede doelen schenkt, houdt hiy' eveneens
Menno Tummers van het Prins Bernhard
Gultuurlonds erkent dat Evert vergeefs bij zijn londs aanklopte. "0nder meer omdat wii een algemeen nut beogende instelling zijn, dus de gelden moelen ten bate komen van het algemene nut en v00r meer dan 66n aanvra-
ger beschikbaar zijn,"
leg hij uit. "Fiscale
beperkingen spelen daarbij ook een rol. Wii ondersteunen individuele kunstenaars alleen nog
vanuit de GultuurFondsen 0p naam. Bijvoorbeeld voor onderzoek, materiaal of exposilie en vaak voor maximaal een jaar." Dagblad
flfC liet een enqu0te houden onder
vijlhonderd ilederlanders met onder meer de vraag:
wilt u aan de kunst schenken? 0e
uitkomst werd hegin september gepubliceerd. 0ngeveer de helft van de ondervraagden wil besl mecenas worden, maar we blijven natuurliik een zuinig volkie. Het gaal vooral
om
>
geheim. "Ik ben in de gelukkige omstandigheid dat ik dit kapitaal heb en daar mogen anderen ook van profiteren. Eerlijk gezegd eet ik er geen boterham minder om. Maar de voldoening die hetje geeft als dingen lukken, is geweldig." Evert besloot de uitdaging van een mecenaat aan te gaan. Het moest wel 'een beetje economisch zijn, zoals dat met mijn giften aan charitatieve doelen gaat. Die zi;'n fiscaal aftrekbaar'. Hij informeerde bi1' het Prins Bernhard Cultuurfonds. Kon hiy' een specifieke kunstenaar ondersteunen met belastingtechnische faciliteiten? Nee. Dan moet je een fonds op naam creâ‚Źren, luidde het antwoord. "Het hoeft niet per se je eigen naam te zijn, maar wel met een
algemene bestemming" zeg! hl} "Biy'voor-
beeld: dit fonds is voor mensen die keramiek maken en in Den Haag wonen. Dan kan iedereen die aan zulke criteria voldoet een aanvraag indienen. Bovendien besluiten de mensen van het Prins Bernhard Cultuurfonds welke aanvragen worden gehonoreerd. Daar had ik geen zin in." Evert informeerde naar het financidle plaatje van Last. "Daar had ik nooit goed
over nagedacht. Mijn dochter Eva, ze werkt als manager, kwam met een praktisch idee. 'Mam, je maakt veertig uur per week. Daar staat een uurloon voor!"'
Evert was intussen naar zijn bank gestapt. Het gesprek aldaar gaf helderheid: subsidie en fiscale voordeeltjes lukken simpelweg niet. "Ik wilde het ook niet te ingewikkeld maken," zeglhlj. "Nu ondersteun ik haar door driejaar lang veel kunst van haar te kopen." Kunstwerken die hij graag aan familieleden schenkt. Last: "Het is een zakelijke overeen-
HP I DE TUD
ledragen van hooguit vijltig euro. ln 2009 schonken ilederlanders in totaal 454 miljoen aan cultuur, slechts zo'n tien procent van de totale gilten aan goede doelen. Dat moet meer worden, vindt de overheid, en ons voorbeeld is de Verenigde Staten. 0aar zit de gegoede burger elke maand aan aan een
lieldadigheidsdiner. Maar die vergeliiking gaat mank, meent supermecenas Joop van den Ende. 0m te beginnen betalen Amerikanen veel minder belasting. Zij hebben bovendien 'al eeuwenlang een cultuur van geven,' zei Van den Ende in mei tijens een lezing aan de Erasmus Universiteit. "Staat je naam 0p een gebouw, dan ben je trots. lleder-
landers denken eerder: wat een ijdele man." Ren6e Steenbergen: "Als de overheid roept: 'Wij gaan bezuinigen', gaan particulieren
niet zomaar m66r doen. Dat heeft onderzoek uitgewezen. Engeland is als Europees land mooi
vergelijkingsmateriaal. Daar werden onder leiding van oud-premier Thatcher in vrij korte tiid de cultuursubsidies gehalveerd. Maar de belastingarieven werden 66k gehalveerd. 0at laatste gebeurt hier niet." Het is niet het enige weelloutje in de overgang van overheids- naar volksfinaciering van de
kunsten. "Het mecenaat moet nog ontwikkeld worden. l)an moet je niet roepen dat kunst een elitaire, linkse ol rechtse hobby is," zegt Sleenbergen. "De boodschap zou moeten zijn: 'lfunst is een pijler onder de samenleving. Par-
ticulieren help ons, laten we het samen doen."' Steenbergen is al ver met de ontwikkeling van een mecenaatsdesk, het Centrum Geef om Cultuur. Dat wordt een vraagbaak voor
komst met als doel dat ik weer zelfstandig word. Hij heeft geen invloed op wat ik maak. Vier keer per jaar koopt hil'werken van mil'. Op mi;'n verzoek drinken we maandelijks een kop koffie. Op zijn verzoek kom ik twee keer per jaar met een financieel plaatje: waar heb ik zijn geld aan uitgegeven?"
In haar atelier
staan werken die doen denken aan ineenstortende huizen. Maar er zitten gaten in de muren.Je kunt erdoor ontsnappen, een geruststellend idee. "Ik maak niet 66n gesloten wand waar je tegenop knalt. Ik zie in mi;'n leven altijd een
'0p mijn verzoek doen we maandeliiks koffie. 0p zijn verzoek kom ik twee keer per jaar met een financieel plaatie.'
nog nat was, gedeformeerd, getormenteerd met mi;'n hele llj?' Ze maakt heftige
in elkaar. Met mijn ellebogen. Mi1'n knie erin. Mijn kop ertegenaan." Ze tast de perfecte vorm aan bmdat de wereld absoluut niet perfect is. Ik houd van het imperGcte. Perfectie is bijna beangstigend van leegte.' Evert: "Zo'n ingedeukte vaas geeft m!' het beeld van een verbroken belofte. Vindt zij weer boeiend als ik dat zeg. Haar werk
gebaren. "Ik omarm ze. Duw ze helemaal
straalt eenvoud uit waar je van alles bi;'
opening." In een hoek staanvazen met geknak-
te halzen. "Honderd mooie potvormen," licht Last toe. "Ik bouwde ze eerst keurig en strak op. Daarna heb ik ze, toen de klei
HP I DE TUD
particulieren. Ze weet zich gesteund door een groep kunstenaars die hun collecties behalve in musea ook in revalidatiecentra en andere >
47
n0nprofit-instellingen wil onderbrengen. 0ok het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft plannen voor zo'n desk, maar wil er nog niets over kwijt. Wie zijn de (potenti6le) mecenassen, waar0m geven ze en hoeveel? Daar is nooit onderzoek naar verricht. lliet gehinderd door enige kennis verwacht het kabinet dat mecenassen het'gat' dat de bezuinigingen slaan in de kunst- en cultuursector (200 milioen euro per jaar) zullen
vullen. l)e Stichting Geef om Cultuur is doende met de oprichting van een bijzondere leerstoel mecenaat, juist om zulke gegevens te ach-
terhalen. Steenbergen vermoedt dat er meer mecenassen in spe zijn dan gedacht. Ze somt drie interessante gr0epen op. "De maatschappelijk gedngageerde babyboomgeneratie maakt nu het testament op." Succesvolle dertigers en veertigers in het zakenleven moet je ook
niet onderschatten. "Zij hebben veel szrplus mnneyen zijn minder behept met de reflex dat
Vanaf volgend jaar
wordt hetfiscaal aantrekkeliiker om aan kunst en cultuur te schenken. de overheid het moet doen." De derde groep: wouwen. "Zij ziin meer gaan verdienen, overleven hun eerste en tweede partners en erven
geld. Het grootste deel van de vermogens in de wereld is eigendom van vrouwen. Zo'n 06 procent van de erlgenamen in de wereld is vrouw, en vaker dan mannen zijn ze geihteresseerd in cultuur. Er is dus een groot potentieel, maar je.
Lasts mecenas lwam net
0P
tyd: Znders ltad
ih. een
baan moeten gaan zoehen'
kunt bedenken en die aanzet tot bespiegelingl' Enthousiast: "Ik heb steeds beter in de gaten hoe belangrijk kunstenaars zijn.Zlj dagen je uit om de wereld van een andere kant te zien en eens een andere schoonheid inje huis ofomgevingte halen
weg. Deze herfst had ze een nieuwe soloexpositie No matter uhat road I trape/, I'm going ltome, in het Haagse centrum voor actuele kunstJCA DE KOK. Haar mecenas opent nieuwe perspectieven. Last op haar beurt probeert voor hem een nieuwe we-
maakt een verschil, en die urgentie dient het
dan die van lkeal'
mecenaat."
Dat de kunst- en cultuursector moet inleveren vindt hij logisch. "Ten t!'de van
reld te openen. "We praten over kunst. Ik neem hem mee naar interessante galeries." Evert: "Weinig mensen weten dat een mecenaat inspirerend is voor zowel de kunstenaar als de mecenas." Zijn doel: dat Last 'een heel fatsoenlijke boterham' verdient. "Veel kunstenaars werken hard maar verdienen weinig." Hij kwam maar net op tijd. "Anders had ik een baan moeten gaan zoeken," zeg! Last.Zij noemt het dan ook een geslaagd
moet ze wel op de juiste manier aanspreken." Steenbergen is ondanks alles optimistisch: "De media hebben veel aandacht gegeven aan de
bezuinigingen op de kunst, waardoor mensen een gevoel van urgentie kriigen. Elke
gift
l{iet dat de overheid helemaal niets doet. 0p Prinsjesdag werd de Geefwet gepresenteerd: vanal volgend jaar wordt het fiscaal aantrek-
kelijker om aan kunst en cultuur te schenken. ls hierbij ook gedacht aan de individuele weldoener en zijn lavoriete kunstenaar? Nee, dat is bliikbaar nog een brug te ver voor Den Haag. De moderne mecenaatc0nstructie van Moki en
Evert valt niet onder de fiscale voordeeltjes van de Geelwet.
48
I
bezuinigingen moet ook de kunstenaarswereld daaraan bijdragen. Een soort zelfreinigend mechanisme binnen die wereld is helemaal niet gek. We hoeven ook niet z6 genereus te z!1'n dat we iedereen moeten onderhouden die zich kunstenaar noemt. Maar datje binnen deze maatschappij een aantal kunstenaars moet ondersteunen, daarvan raak ik steeds meer overtuigdJ' En dus timmert Moki Last weer aan de
mecenaat.'Zeizehet niet? "Er is altijd een opening in het levenl'
I
HP I DE TUD