Profielwerkstuk Kerk en Christendom

Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................. 3 1.

Wat is het Christendom................................................................................................................... 5 De kernwaarden van het christelijk geloof ......................................................................................... 5

2.

Van apostel tot ontzuiling ............................................................................................................... 8 Met welke ontwikkelingen in de geschiedenis heeft de kerk (het beeld van) het christendom veranderd? .......................................................................................................................................... 8

3.

Eenheid in verscheidenheid? ........................................................................................................ 14 “Welke verschillen bestaan er in groei en overtuiging per kerkgenootschap en waarom?”............ 14

4.

Ontkerkelijking .............................................................................................................................. 21 Welke veranderingen hebben plaats gevonden in de invloed van kerk en christendom op de samenleving? ..................................................................................................................................... 21

5.

Christendom: aantrekkelijk of afstotelijk? .................................................................................... 27 Wat brengt mensen tot het geloof en wat zorgt ervoor dat mensen van het geloof afstappen?.... 27

6.

Religie of relatie? ........................................................................................................................... 41 Conclusie en eigen mening over de vraag: “Is de kerk of de christelijke overtuiging de kern van het christendom en op welke wijze beïnvloeden zij elkaar?” ................................................................. 41

Logboek ................................................................................................................................................. 45 Bronnenvermelding ............................................................................................................................... 50

Kerk en Christendom 2

Voorwoord Het christendom, de grootste godsdienst ter wereld. Ons eigen Nederlandse cultuur is doordrenkt met invloeden vanuit het christendom en op bijna iedere hoek van de straat torent een kerk boven de drukte van alledag uit. Het is dan ook interessant om te bestuderen waar de wortels van het christendom liggen, welke invloed de kerk op de samenleving uitoefent en waarom mensen voor het christendom kiezen en waarom juist niet.

De kerk is de vertegenwoordiging van het christendom. Welke invloed heeft de kerk door de jaren heen gehad op het beeld wat men heeft van het christendom? En zijn we met al die aandacht voor de kerk niet vergeten waar het christendom echt omdraait? Interessante vragen waar wij graag antwoorden op willen vinden.

Onze hoofdvraag van dit profielwerkstuk is dan ook: “Wat is de kern van het christendom, de kerk of de christelijke overtuiging en op welke wijze beïnvloeden zij elkaar?”

Hier zullen we verder op ingaan met de volgende deelvragen: 1. Wat is het christendom?

De kernwaarden van het christelijk geloof 2. Met welke ontwikkelingen heeft de kerk (het beeld van) het christendom veranderd? De Kerkgeschiedenis van apostel tot ontzuiling.

3. Welke verschillen bestaan er per kerkgenootschap en waarom?

Eenheid in verscheidenheid?

4. Welke veranderingen hebben plaats gevonden in de invloed van kerk en christendom op de samenleving?

Ontkerkelijking 5. Wat brengt mensen tot het geloof en wat zorgt ervoor dat mensen van het geloof afstappen?

Christendom: aantrekkelijk of afstotelijk?

6. Draait het in het christendom om religie of om relatie?

Conclusie en eigen mening.

Met deze deelvragen willen we alle aspecten van deze godsdienst behandelen. We maken in dit werkstuk wel een duidelijke scheiding tussen de kerk en de christelijke overtuiging. De christelijke overtuiging definiëren wij hier als de oorsprong van het christendom, zoals beschreven in de Bijbel en bestudeerd uit het onderwijs en de levenswijze van Jezus. Alle andere gewoontes, tradities en regels die hier niet onder vallen schrijven wij toe aan de ontwikkeling van de kerk. De kerk zien we dus niet alleen als de verzameling van christenen, maar ook als instituut dat door de eeuwen heen aan macht en invloed heeft verworven en gebruikt om gelovigen te beïnvloeden. In werkelijkheid moet dit natuurlijk genuanceerd worden, want de kerk en de (oorspronkelijke) christelijke leer overlappen elkaar in vele aspecten. Hier zullen wij op terugkomen in de laatste deelvraag.

We hopen door dit werkstuk te leren over de feiten, de ontwikkeling en het ontstaan van een godsdienst die wij al kennen uit persoonlijke ervaringen. Hoewel een godsdienst nooit volledig te vangen is in feiten, cijfers en objectiviteit, zijn wij wel van mening dat het bestuderen van deze

Kerk en Christendom 3

feiten en andere (kritische) meningen, de beleving van een godsdienst verdiept. We willen daarom ook andere kritische geluiden vanuit de christelijke en ongelovige wereld in ons werkstuk te verwerken en openstaan voor andere meningen dan de heersende christelijke opvatting. Gegronde meningen van anderen voegen immers altijd iets toe aan de ontwikkeling van een eigen mening, zelfs als deze meningen niet overeenkomen met de eigen mening. Het laatste doel van deze scriptie is om de lezers aan het denken te zetten. We willen de lezer niet overtuigen van een bepaalde mening of christelijke overtuiging, maar wij willen de lezer (en daarmee onszelf) wel uitdagen om open te staan voor allerlei overtuigingen en zich hierin te verdiepen. Naar aanleiding van een onderzoek van verschillende (godsdienstige) overtuigingen kan men een persoonlijke keuze maken welke overtuiging voor hem/haar de waarheid bevat. –

Judie Feenstra en Eline Millenaar, 5H1 en 6V1, 17 februari 2012 –

Kerk en Christendom 4

1. Wat is het Christendom De kernwaarden van het christelijk geloof Geen enkele godsdienst heeft zoveel invloed en macht uitgeoefend op de gehele westerse cultuur als het christendom. De invloed strekt zich uit over alle terreinen van het menselijk leven. Het christendom is nog steeds zichtbaar aanwezig in het openbare culturele leven. Denk maar aan het christelijk onderwijs, de christelijke omroep, de christelijke politiek en de christelijke feestdagen. Ieder dorp en iedere stad heeft wel een kerk, parochie of gemeente. Onze normen en waarden, grondrechten en rechtsregels zijn sterk gebaseerd op christelijke waarden, beschreven in de Bijbel.

Het christendom vandaag Het christendom telt op wereldniveau 2 miljard gelovigen en is daarmee de grootste en meest verbreide religie onder de wereldgodsdiensten. Het christendom is verdeeld in 1,147 miljard rooms-katholieken, 216 miljoen oosters-orthodoxe christenen, 367 miljoen protestanten, 84 miljoen anglicanen, 414 miljoen onafhankelijken (niet behorend tot de belangrijkste stromen van het christendom) en 31,7 miljoen "overigen" (de Jehova's getuigen, de mormonen, enz.). Wij zullen later ingaan op de verschillen per kerkgenootschap.

Ondanks het feit dat het christendom de grootste godsdienst op aarde is en er veel aan zending wordt gedaan, lijkt het percentage christenen ten opzichte van andere geloven te dalen. Terwijl de wereldbevolking met ruwweg 1,25% per jaar groeit, groeit het christendom met ongeveer 1,12 % per jaar. De langzame groei kan voor een deel worden toegeschreven aan het feit dat de christelijke bevolking voor een gedeelte in rijke naties woont, waar het geboortecijfervrij laag is.

We zullen in een andere deelvraag dieper op de kerkgroei ingaan.

Volgens de Trouw is er sprake van een mondiale revolutie in het christendom: "Het mondiale christendom beleefd sinds honderd jaar een revolutie. Driekwart van de christenen woont nu buiten Europa. Zuidelijke landen vormen het demografische zwaartepunt. In 1910 leefde nog tweederde van de christenen in Europa, becijferde Peter Crossing van het Amerikaanse Center for the Study of Global Christianity. De godsdienst bloeit nu in landen waar het historisch weinig tot geen voet aan de grond kreeg. Onder meer Afrikaanse landen en China zien het aantal christenen toenemen. (-) Volgens Crossings collega Dana Robert wordt de christelijke geschiedenis voor onze ogen geschreven. Deze verandering zou een van de grootste zijn in de afgelopen tweeduizend jaar. Een andere spreker noemde het christendom 'niet langer een religie voor blanken'. " In het "christelijke West-Europa" zijn de kerk en het christendom niet meer zo bepalend voor het doen en laten van de mensen als voorheen. Wel zien we in Nederland nog veel uitingen die op de een of andere manier te maken hebben met het christendom. Het christendom is bijna overal terug te vinden in onze cultuur, denk hierbij aan onze taal, in schilderijen, in gebouwen, maar ook in gebruiken en gewoontes. Zo zijn de Bijbel en christelijke tradities nauw verweven met onze Nederlandse literatuur. Opmerkelijk is dat de evangelische stroming binnen het christendom (pinkster- en charismatische beweging, baptisten, enz.) wel snel in aantal stijgt.

Hoewel officiÍle cijfers ontbreken, groeien de evangelische stromingen naar schatting met zo’n 6% per jaar. We zullen daarom in dit werkstuk veel aandacht aan deze stromingen geven.

Veel christenen zijn gelovig door hun godsdienstige opvoeding of door de gewoonte aan christelijke tradities. De laatste jaren zien we echter een verschuiving, omdat tradities steeds

Kerk en Christendom 5

meer wegvallen zijn er steeds meer christenen die uit eigen overtuiging en persoonlijke geloofsbelevenis zich tot het christendom hebben bekeerd.

Feiten Ontstaan: Het christendom komt voort uit het Jodendom, die weer is ontstaan vanuit de eerstgeboren zoon van Abraham, Izaäk. Izaäk kreeg een zoon Jakob, die later Israël genoemd werd waar dus zowel het joden- als christendom uit voortkwamen. Het christendom onderscheidt zich echter van het Jodendom vanaf de komst, de leer en het leven van Jezus Christus.

Heilige Schrift: De boodschap van de christenen is te vinden in hun Heilige Schrift, het Woord of de Bijbel. De Bijbel is de leidraad in het leven van een christen. Christenen geloven dat in Symbolen van het christendom de Bijbel God zichzelf bekend maakt. Aan de ene kant staan er verhalen in over hoe God de wereld geschapen heeft en hoe hij in het verleden met mensen om ging. Daarnaast staan er beloften in over de toekomst. In het tweede gedeelte van de Bijbel, het Nieuwe Testament staan de verhalen over Jezus Christus beschreven. Door de verhalen van Jezus te lezen, leren christenen wie God is en hoe Hij met mensen omgaat en worden ze geïnspireerd om Jezus te volgen. Het lezen van de Bijbel speelt daarom een belangrijke rol in hun relatie met God. Christenen geloven dat God direct communiceert met hen. Daar speelt gebed ook een belangrijke rol bij het lezen van de Bijbel. Christenen vragen of God de woorden die zij lezen duidelijk wil maken. Er wordt gebeden om inzicht, inspiratie en wijsheid. Op deze manier speelt het lezen van de Bijbel een enorm belangrijke rol in het (geloofs)leven van een christen.

Feestdagen: Christenen kennen de zondag als rustdag en feestdagen volgens Bijbelse vertellingen.

Kerst: geboorte van Jezus Pasen: Opstanding van Jezus uit het graf, gezien als de overwinning van het leven op de dood.

(Gebeurde tijdens Pesach.)

Hemelvaart: Jezus ging terug naar Zijn Vader in de hemel.

Pinksteren: Het neerdalen van de Heilige Geest op de apostelen/discipelen.

(Gebeurde tijdens een joodse dankdag voor de oogst.)

Eredienst: De samenkomst van christenen gebeurt in een kerk. In de kerk wordt in de eerste plaats God aanbeden door middel van zang en gebeden. Daarnaast is een preek of Bijbelstudie een belangrijk onderdeel. Vanuit de Bijbel wordt er nagedacht over een gedeelte om meer van God te leren. Tegelijkertijd is een kerk een ontmoetingsplek voor christenen. Kerken bestaan in alle maten en vormen, maar volgens de Bijbel is God al aanwezig als “twee of meerdere gelovigen in Zijn naam bijeen zijn.”

Het leven van Jezus volgens het christendom De stichter van het christendom is Jezus van Nazareth. Volgens de christelijke leer is Jezus is de Zoon van God. God heeft de aarde gemaakt en de kroon op zijn schepping was de mens. Hij deed dit met een doel: een prachtige wereld waarin mensen in vrede en geluk met elkaar en met God zouden leven. Dit is misgegaan, doordat de eerste mensen Adam en Eva de fout zijn ingegaan en ongehoorzaam zijn geweest. Dit noemen de christenen de zondeval. De Bijbel leert dat de reden dat het niet goed gaat in de wereld is dat mensen net doen alsof ze zelf God zijn. Om te zorgen dat de mens weer met God in contact kon komen heeft God Zijn Zoon gestuurd.

Kerk en Christendom 6

Jezus werd geboren in het jaar 6 voor Christus. Hij werd geboren in Bethlehem, Palestina. Hij groeide op als timmermanszoon in Nazareth, Galilea. Toen hij dertig jaar was, ging hij naar Jeruzalem. Hij laat zich dan dopen in de Jordaan door Johannes de Doper. Vanaf dit moment roept hij mensen op om te geloven in God. Hij verzamelt een groep leerlingen om zich heen die discipelen worden genoemd. Met deze mensen trekt hij het land door. Hij geneest zieken, drijft demonen uit en hij leert mensen de Joodse wet. De joden geloofden dat Gods Messias zou komen om het Koninkrijk Gods op aarde te vestigen. Daarmee wordt een ‘rijk’ bedoeld waarin vrijheid, vrede en rechtvaardigheid heerst. Om het Koninkrijk Gods binnen te gaan is een radicale ommekeer van de levenswijze nodig. Deze radicale ommekeer noemen de christenen de wedergeboorte, omdat de bekeerling als het ware weer opnieuw begint met zijn leven door zijn verkeerde gewoontes achter zich te laten. In de Bergrede ontvouwde Jezus zijn revolutionaire toespraak wat het koninkrijk van God inhoud en hoe je dit kunt binnen gaan. Hij roept de mensen op om God lief te hebben boven alles en je naaste als jezelf. Dit zijn de belangrijkste twee geboden. Sommige geestelijke gezagdragers, farizeeërs genoemd, waren het niet eens met zijn leer, omdat het vaak rechtsreeks tegen hun wetten en tradities inging. Dat is ook de reden dat hij gekruisigd werd, Hij werd beschuldigd van godslastering. Volgens het christendom wist Jezus dat hij zou sterven, zodat Hij alle zonde en pijn van deze wereld te dragen. Zo kwam de weg weer vrij tussen God en de mens. Maar na twee dagen stond hij weer op uit het graf. Deze opstanding is een belangrijke gebeurtenis in de christelijke leer. Met de Hemelvaart keerde hij terug naar zijn Vader in de hemel en met Pinksteren stuurt Hij de Heilige Geest als plaatsvervanger op aarde.

De kern van het christendom De kern van het christendom is volgens de Bijbel het aanbidden van Jezus Christus, de Zoon van God. Jezus heeft ervoor gezorgd dat de relatie van mensen met God mogelijk ‘’De kruisiging van Jezus vormt de kern van vele kunstwerken en de kern van het christendom’’ werd en dat in die relatie niets meer belemmerd wordt. Hij is de Messias, de Verlosser waar de joden zolang naar uit gekeken hebben.

God is voor de Christenen de Vader van Jezus. Hij wordt ook wel Abba genoemd, dat betekent papa, vader in de meest vertrouwelijke vorm. Dit geeft aan dat de christenen een echte persoonlijke relatie met God (willen) hebben. De Christenen vinden dat God liefde is en dat God rechtvaardig is, maar mensen de vrijheid geeft om te kiezen tussen goed en kwaad.

Voor christenen is alleen Jezus als persoon van belang en niet een specifieke plaats van aanbidding. Wel worden plaatsen waar Jezus geleefd heeft in en rond Jeruzalem gezien als heilige plaatsen. Israël is dan ook het Heilige Land voor de christenen: het land met het meer van Galilea, waar Jezus predikte, en de nabijgelegen berg der zaligsprekingen, waar hij de Bergrede uitsprak.

Kerk en Christendom 7

2. Van apostel tot ontzuiling Met welke ontwikkelingen in de geschiedenis heeft de kerk (het beeld van) het christendom veranderd?

Inleiding Wij hebben ervoor gekozen ruime aandacht te geven aan de geschiedenis van de kerk. De geschiedenis van de kerk lijkt op het eerste gezicht niet relevant voor het christendom van de 21e eeuw. Maar het christendom is, in tegenstelling tot alle andere religies, diep in de geschiedenis geworteld. De geschiedenis van de kerk is cruciaal voor ons begrip van de christelijke kerk. In de tijd van de apostelen tot de tijd van de ontzuiling heeft de kerk en het geloof wat zij representeert vele ontwikkelingen doorgemaakt.

De Vroege kerk We beginnen onze tijdsreis met het begin van de kerk, in de tijd van de Bijbel. De kerk begint met het leven van Jezus zoals we net beschreven hebben en vervolgt met Zijn volgelingen, de apostelen die het nieuws van Jezus over de wereld verspreiden en gemeentes stichten.

De nieuwe gemeentes werden in het begin gezien als een nieuwe joodse sekte, maar als snel kregen ze meer aanhangers en meer invloed. Ze leden veel tegenstand, omdat de nieuw opkomende "De Vroege Kerk heeft de basis gelegd voor het godsdienst niet geaccepteerd werd door de christendom van vandaag."

(Romeinse) bevelhebbers. Vervolgingen, stenigingen, tegenwerkingen, gevangenschap, en (ter dood) veroordelingen, waren de felle tegenslagen die de Vroege kerk tegen kwamen. Deze tegenslagen konden de nieuwe kerken niet de kop in drukken, maar de gelovigen gingen door met het volgen van Jezus en de leer van Zijn leven. De groei van de kerk ging door. De apostelen stuurden in de eerste eeuw de gemeentes regels en uitleg voor leefwijze, die opgenomen zijn in het heilige schrift van het christendom, de Bijbel, en dus eigenlijk nu nog steeds gelden voor de kerken. Het woord ‘kerk’ komt van het Griekse woord kuriakos, wat vertaald wordt met ‘van de Heer’.

In de tweede eeuw na Christus, ontstaat binnen de kerk strijd door het ontstaan van verschillende standpunten en inzichten. Er ontstaan verschillende stromingen met een afwijkende mening, zoals de gnostiek. In antwoord op deze verschillen van inzicht komt de kerk in deze eeuw tot het opstellen van de apostolische geloofsbelijdenis in 12 artikelen, tot de aanvaarding van de canon, dit is de lijst met gezaghebbende boeken van de Bijbel, en tot de instelling van het bisschopsambt. De inzichten die verworpen worden, komen als dwalingen of ketterijen te boek te staan. Deze geloofsbelijdenis, canon en bisschopsambt bestaan (in gewijzigde vorm) nog tot op de dag van vandaag.

In 313 werd het christendom toegestaan door keizer Constantijn door het edict van Milaan en in 380 maakte keizer Theodosius het tot de enige toegestane godsdienst in het edict Cunctos populos (‘alle volken’). Interessant is dat geschat wordt dat ten tijde van het Edict van Milaan was waarschijnlijk nog slechts 10% van de bevolking van het Romeinse Rijk christen was, maar veertig jaar later was dat al ongeveer de helft. Deze sterke groei komt Kerk en Christendom 8

waarschijnlijk omdat de verspreiding van het ‘evangelie’, wat letterlijk het goede nieuws betekent, vergemakkelijkt werd door de ophef van het verbod. Ook zouden mensen niet meer tegen gehouden kunnen worden door angst voor vervolging. Ook wordt in de vierde eeuw de geloofsbelijdenis van Nicea uitgesproken, waarin God als Drie-eenheid wordt beleden. Dit wordt een kernpunt in het christelijk geloof, maar ook een punt voor veel discussie en onenigheid.

In de tijd van de Vroege kerk wordt de oorspronkelijke christelijke leer uitgewerkt, vastgelegd en ontwikkeld.

De Middeleeuwen De Middeleeuwen begon met de val van het West-Romeinse Rijk. Door deze gebeurtenis kreeg de kerk een steeds grotere invloed op de samenleving, omdat het ging samenwerken met de nieuwe bestuurders van de uiteengevallen gebieden. De Frankische koningen, die na het uiteenvallen van het Romeinse rijk het bestuur in Europa overnamen, sloten een soort ‘verstandshuwelijk’ met de kerk. Bestuurders zagen veel voordelen in een samenwerking met de kerk, want ze zagen eenheid in godsdienst in hun rijk als een goede bron voor rust en vrede. Bovendien konden op dat moment alleen geestelijken lezen en schrijven, twee vaardigheden die erg goed te pas komen bij het besturen van het land. De Germaanse gebruiken bleven nog wel bestaan binnen het christendom, ze werden omgedoopt tot christelijke tradities.

"Monniken en kloosters speelden een Dit is te zien in bijvoorbeeld het kerstfeest, dat verdacht veel belangrijke rol in de verspreiding van het lijkt op het Lichtfeest van de Germanen. christendom" Zo zijn er veel ‘heidense tradities’ in de kerk geslopen.

Kloosters spelen in een grote rol in het christendom van de Middeleeuwen. De kloosters dienen als bases voor de verspreiding van het evangelie en de kerstening van de heidenen in WestEuropa. In de lage landen zijn Willibrord en Bonifatius de bekendste monniken. Ook is de opkomst van de islam erg kenmerkend voor de Middeleeuwen. De aanvankelijk christelijke bevolking in het zuidelijke gedeelte van de Middellandse zee gaat grotendeels, al of niet onder dwang, over tot de islam.

De Investituurstrijd De verstrengeling van kerk en staat die in het begin van de Middeleeuwen tot een grote groei van de kerk had geleid, zorgde nu voor een machtsconflict tussen vorst en paus. Dit wordt de Investituurstrijd genoemd, waarbij de onderliggende machtsvraag was wie eigenlijk de hoogste macht had. We gaan hier verder niet op in, maar deze Investituurstrijd laat de grote macht van de kerk zien in deze eeuwen. De macht van de kerk bleef niet alleen bij geestelijke aangelegenheden, maar bemoeide zich met ieder (bestuurlijk) aspect van de samenleving.

Dogma’s en straffen De Late Middeleeuwen stond niet alleen in teken van de strijd tussen vorst en kerk, maar er waren ook grote conflicten binnen de kerk zelf. In de Vroege Middeleeuwen werd met relatieve openheid gesproken over de inhoud van de christelijke leer. Dit bracht met zich mee dat er verschillende interpretaties van die leer waren, wat de eenheid van de kerk niet ten goede kwam. Men begon dogma's, een geloofsleer vastgelegd in regels, vast te stellen om het ware geloof te definiëren. Met de ontwikkeling van de dogmatiek werd niet alleen duidelijk wat het Kerk en Christendom 9

ware geloof inhield, het maakte ook duidelijk wat hier niet mee overeenkwam. Het is dus ook niet verwonderlijk dat in de Middeleeuwen de vervolging van ‘ketterij’ is ontwikkeld, bijvoorbeeld met straffen als het interdict en de excommunicatie. Het interdict is de ontneming van het recht op het ontvangen van de sacramenten en met de excommunicatie kon de kerk iemand in de ban doen als diegene verhardt in zonde of ketterij.

Het grote schisma Bij het vaststellen van de dogma’s ontstond veel onenigheid. De geschillen over de pauselijke autoriteit en anderzijds de "filioque-doctrine" (de Drie-eenheidsleer) vormden de aanleiding voor het grote schisma. Het grote schisma is de scheuring in 1054 in de Katholieke kerk tussen de Oosters-orthodoxe kerken aan de ene kant en de Rooms-Katholieke Kerk aan de andere kant. De kerk spleet langs doctrinaire, theologische, taalkundige, politieke en geografische lijnen en de breuk is nooit meer optimaal geheeld.

Kruistochten Als reactie op de uitbreiding van de islam en de militaire rust in de Late Middeleeuwen ontstonden kruistochten. De in totaal 9 kruistochten waren militaire ondernemingen van de Westerse christenen tussen 1095 en 1271 in Palestina. Gelovigen die aan de kruistochten meededen verdienden een volle aflaat, wat inhield dat de boetes die ze opgelegd hadden gekregen tijdens de biecht volledig werden kwijtgescholden, dit gold ook voor misdadigers. Edelen en ridders konden land en fortuin verwerven door de kruistochten.

De kruistochten is een belangrijk dieptepunt in de kerkgeschiedenis. Vele mensen die sceptisch zijn over het christelijk geloof associëren het christendom namelijk vaak met het geweld en het imperialisme van de kruistochten. In het boek “Sacraal geweld” schrijft Jean-Pierre Wils over de kruistochten: “De kruisvaarders “De verovering van Jeruzalem in 1098.” trokken een spoor van bloed door Europa en door het Midden-Oosten. (-) Er bestaan schattingen dat 100.000 moslims het leven lieten tijdens de verovering van Jeruzalem in 1098. (-) De joden werden in hun hoofdsynagogen bijeengedreven tot deze overvol waren. Daarna werden zij levend verbrand. Vrouwen, kinderen of bejaarden werden niet ontzien. In Jeruzalem, zo weten tijdgenoten te berichten, rook men nog maanden later de penetrante stank van lijken. (-) Volgens de grote Franse historicus George Duhy hebben Turken of kaliefen nooit de gier en de moordlust kunnen opbrengen, die christenen hier ten toon hebben gespreid.”

Een christelijke blik op deze geschiedenis geeft aan dat de kruistochten plaatsvonden in een tijd waarin het pausschap een politieke instelling was die door macht en hebzucht bedorven was. “De kruistochten misbruikten het christendom, maar hadden niets te maken met het onderliggende evangelie van genade,” aldus Michael Green. Hier valt wat voor te zeggen, omdat de motivatie van de kruisvaarder vaak ver van de religieuze opvattingen lagen. Toch zijn de kruistochten oorlogen in naam van de religie, uitgeroepen door de Paus.

Het oorspronkelijke christendom, het leven en onderwijs van Jezus, mag dan misschien niets

Kerk en Christendom 10

met de kruistocht te maken hebben, de verantwoordelijkheid lag toch in handen van de vertegenwoordigers van dit geloof.

De Reformatie De macht van de kerk was in de Middeleeuwen sterk vergroot, met daarbij een stijging van het machtsmisbruik. In de 16e en 17e eeuw zien we een beweging ontstaan die tegen de kerk en haar machtsmisbruik in opstand komt en weer terugkomt op de oorspronkelijke waarden van het christelijk geloof. Deze beweging noemen we de Reformatie. De Reformatie is vooral een reactie op de toenemende aflaathandel, waarmee gelovigen de vergeving voor hun zonde als het ware afkochten. De ‘handel in genade’ werd dit spottend genoemd.

De bekendste vertegenwoordigers van de Reformatie waren Maarten Luther en Johannes Calvijn. Maarten Luther maakte in 1517 zijn 95 stellingen bekend, wat als de aanleiding voor Reformatie wordt gezien.

Luther verzette zich tegen het idee dat de mens zelf zijn redding moet bewerkstelligen. Hij greep terug op de teksten van de apostel Paulus, waarin deze uitlegt dat redding voortkomt uit de genade van God, niet uit werken van de mens. “Goede werken maken niet een goed mens, maar een goed mens doet goede werken,” is een kenmerkende uitspraak van hem.

De kritiek op de kerk in de Reformatie was zeker niet nieuw, er waren vanaf de 12e eeuw al kritische geluiden te horen. Maar de opvattingen van "Maarten Luther" Luther konden zich veel sneller verspreiden over Europa, door de uitvinding van de drukpers.

De kerk kreeg zware kritiek door de beweging die Luther voortbracht, iets waar ze natuurlijk niet blij mee was. Door het Edict van Worms werd Luther in 1521 in de ban gedaan en vogelvrij verklaard en werd aanbevolen zijn boeken te verbranden. Maar de aanhang onder lutheranisme groeide en vervaardigde Luther de eerste Duitse vertaling van het Nieuwe Testamant, de zogenaamde 'Lutherbijbel'. Dit is een belangrijke gebeurtenis in de kerkgeschiedenis, omdat voor het eerst sinds eeuwen de Bijbel toegankelijk werd voor de burgerbevolking. De bevolking kon nu een eigen uitleg geven aan het Heilige Woord, in plaats van afhankelijk te zijn van de interpretatie van de geestelijken. De geestelijkheid verloor zo langzamerhand haar invloed naarmate het analfabetisme onder de bevolking verminderde.

Het calvinisme Het calvinisme onder leiding van Johannes Calvijn zorgde voor 'de tweede reformatorische golf'. Het calvinisme heeft een grote invloed gehad op de huidige christelijke geloofsbelevenis in Nederland en heeft ook de Nederlandse cultuur in hoge mate beïnvloedt. Het calvinisme was een leer van soberheid, met deze leer in het achterhoofd kunnen vele 'typisch Nederlandse eigenschappen' verklaard worden. Het calvinisme is in verschillende Europese landen en zelfs ver daarbuiten de hoofdstroming geworden van het christendom, ook het merendeel "Johannes Calvijn" van de Protestantse Kerk in Nederland. De Nederlandse Grondwet is zelfs sterk gebaseerd op calvinistische principes. Het is opmerkelijk dat de huidige, calvinistische kerk de oorspronkelijk expressieve geloofsbelevenis uit de tijd van de Bijbel heeft laten varen, maar het is te verklaren.

De kerk was in de Middeleeuwen een rijk machtsinstituut geworden vol rijkdom, pracht en praal. Johannes Calvijn pleitte voor een teruggang naar de eenvoud, omdat hij doorzag dat geloof

Kerk en Christendom 11

niet gaat over uiterlijke vertoningen. Maar volgens sommige christelijke genootschappen is de kerk van het ene uiterste naar het andere uiterste geschoven. Onder invloed van het calvinisme ontstond in de Nederlanden het idee om de Bijbel in het Nederlands te vertalen. Deze Statenvertaling was in 1637 klaar en is zowel de basis geweest voor onze Nederlandse taal als voor onze huidige Bijbelvertalingen.

De Contrareformatie De contrareformatie is de hervormingsbeweging binnen de Katholieke Kerk, als reactie op de Reformatie. Door de contrareformatie werd er een meer verfijnde defini毛ring van de katholieke leer ontwikkeld en kwam er verbetering van het kerkelijk functioneren. Een belangrijk punt in de contrareformatie is het Concilie van Trente (1545-1563). Met deze kerkelijke vergadering moesten de misstanden en misbruiken binnen de kerk aangepakt worden, omdat deze "Een zitting van de Concilie van Trente" misstanden de oorzaak waren van de opstand tegen de kerk. Dat bracht meteen een tweede belangrijk punt met zich mee, de vraag hoe ze de protestanten moesten benaderen en aanpakken.

De kerk slaagde er met deze concilie in haar grote morele en intellectuele invloed te behouden in de landen die katholiek waren gebleven. Protestanten werden als ketters bestempeld en streng vervolgd in de katholieke gebieden. Wereldlijke macht (Filips de 2e in ons land) en de inquisitie gingen samenwerken om de ketterij te bestrijden. De inquisitie was een rechtbank van de katholieke kerk, belast met de opsporing, het onderzoek naar en het opleggen van straffen aan ketters. Hoewel het een rechtbank genoemd wordt, is er geen sprake van eerlijke rechtsprocessen geweest. Er zijn duizenden protestanten levend verbrand, opgehangen, vermoord en gemarteld omwille van het behouden van de 'ware geloofsleer'.

De Verlichting en haar revoluties Hoewel in de Renaissance met de Reformatie er veel kritiek kwam op de kerk en haar machtsmisbruik, speelde godsdienst en het christendom toch een zeer belangrijke en invloedrijke rol in het leven van het individu en in de samenleving. Dit is eeuwenlang zo geweest totdat in de 18e eeuw de Verlichting begon.

De Verlichting of de Eeuw van de Rede is een filosofische beweging, als reactie op het dogmatische absolutisme, die grote veranderingen in de Westerse wereld veroorzaakte. De Verlichting wordt gezien als het ontstaan van de moderniteit door individualisering, emancipatie, feminisme, secularisering en globalisering. Het 'klakkeloos navolgen van religieuze gevoelens' moest plaats maken voor 'gezond verstand en logische beredenering'. V贸贸r de Verlichting heeft men een mensbeeld dat de mens van nature zondig is en afhankelijk is van God en de vorst. De verlichte denkers veranderen dit mensbeeld als een van nature goed, autonoom en onafhankelijk mens. We zien in de Verlichting het begin van een proces waarin de kerk steeds meer invloed verliest en het geloof een steeds minder prominente plaats in de maatschappij krijgt, een proces wat nog steeds doorgaat in de huidige samenleving.

Kerk en Christendom 12

In de Wetenschappelijke Revolutie werden veel onbekende verschijnselen op een natuurwetenschappelijke manier verklaard, dit stond haaks op het mysterische en magische denken van de Middeleeuwen. Wetenschap leek de plaats van God te vervangen. Sommige radicale verlichters zagen godsdienst als een fabeltje en een blokkade voor vooruitgang, maar sommige verlichters waren overtuigd van het bestaan van een Schepper, als Klokkenmaker van het universum. Wij zullen hier later verder op in gaan.

Het proces van secularisering begon in de Verlichting, omdat religiekritiek een van de belangrijke pijlers was van de Verlichting. Zo werd er bijvoorbeeld een begin gemaakt in de scheiding tussen kerk en staat. De Franse Revolutie heeft vele politieke, culturele en religieuze veranderingen met zich mee gebracht. Er werd geprotesteerd tegen de grote machtsposities van de vorst, de geestelijken en de adel. Religie werd gezien als middel van onderdrukking door het bestuurlijke en kerkelijke gezag. Na eeuwen van gehoorzaamheid en onderwerping aan de kerk zien we in de Verlichting een begin van de daling van de invloed van de kerk.

De 20ste eeuw De 20ste eeuw stond in het teken van het modernisme, waarbij afgezet werd tegen traditionele opvattingen. Na de val van de Berlijnse Muur ontstond er een ware opwekking in Oost-Europa.

Mensen die eerder onder de onderdrukking van het communistische bestuur stonden, kregen nu godsdienst vrijheid, wat tot een spectaculaire groei van het christendom leidde. We zien in de 20ste eeuw een teruggang van traditionele aanhang, maar een groeiende vraag naar (vernieuwde) spiritualiteit. De ontzuiling en de ontkerkelijking gingen in de vorige eeuw hand in hand, het was nu niet meer vanzelfsprekend dat men naar de kerk ging en de keuzes van de oudere generatie werden niet meer klakkeloos door de jongeren overgenomen. De kerken liepen leeg en de persoonlijke zoektocht naar 'een Hogere Hand' was begonnen.

Van apostel tot ontzuiling, wat is er veranderd?

De kerkgeschiedenis staat vol ontwikkelingen en gebeurtenissen die voldoende stof geven voor argumenten tegen het christendom, zoals de kruistochten, vele afscheidingen en splitsingen, verkeerde interpretaties en onderwijzingen van de Bijbel, machtsmisbruik en duizenden doden in naam van het christendom. Natuurlijk moeten we dit relativeren, want de vele positieve gevolgen van de kerk zijn niet in de geschiedenisboeken opgenomen, zoals liefdadigheid, ordehandhaving, scheppen van normen en waarden en ontwikkeling van de taal. Maar toch is het duidelijk dat de kerk in de geschiedenis vooral een negatief beeld van het christendom heeft afgegeven. Bovendien waren wij verbaasd om te zien hoeveel tradities en gewoontes die men als ‘christelijk’ ziet, eigenlijk zijn ontstaan vanuit het streven naar meer macht en invloed door de kerk. Als we de invloed van de kerk zouden weergeven in een grafiek, wordt het een parabool met haar hoogtepunt in de Late Middeleeuwen. De Reformatie is het keerpunt en in de Verlichting begint een dalende lijn, genaamd de secularisatie.

Kerk en Christendom 13

3. Eenheid in verscheidenheid?

“Welke verschillen bestaan er in groei en overtuiging per kerkgenootschap en waarom?”

Tijdens het bestuderen van de kerkgeschiedenis hebben we gezien dat er vele stromingen en talloze verschillende christelijke groeperingen in ons land zijn ontstaan. Deze groeperingen hebben allemaal hun eigen opvattingen, gebruiken en gewoontes. De twee grootste groepen christenen noemen we de Rooms-Katholieken en protestanten. De laatste groep, de protestanten, kunnen we vervolgens weer onderscheiden in een veelheid van stromingen en kleine christelijke groeperingen.

Roomskatholieken De rooms-katholieke kerk is de grootste kerkformatie van ons land en van de wereld. Het uitgangspunt van de geloofsleer is dat Jezus Christus uit de dood opgestaan is en dat hij als de opgestane Heer Zijn kerk bouwt en leidt d.m.v. de Heilige Geest. Daarom gelooft de Katholieke Kerk dat in het geheel van haar handelen, Jezus Christus als levende Heer aanwezig is.

Kenmerkend De bindende uitleg van het Woord van God door de bisschoppen in gemeenschap met de Paus is zeer belangrijk. De paus wordt gezien als opvolger van de apostel Petrus bisschop van Rome.

Petrus is in hun ogen de eerste paus en door Christus zelf tot zichtbaar hoofd van de kerk aangesteld om Christus op aarde te vertegenwoordigen. De dienst in de katholieke kerk wordt ook wel een mis genoemd of eucharistieviering. Het grote verschil met veel andere westerse christelijke kerken is de wijze waarop de RK kerk Maria de moeder van Jezus beschouwd. Zij wordt vereerd, maar niet aanbeden, door bijvoorbeeld gebeden, liederen en feestdagen.

Zaligen en heiligen De RK kerk kent personen die door de Paus heilig zijn verklaard. Een persoon wordt heilig verklaard als hij als martelaar van het geloof gedood is, of na een heilig leven gestorven is. De heilige mag in het openbaar aangeroepen en vereerd worden.

De protestanten Zoals we hebben gezien in de vorige deelvraag is de protestantse stroming ontstaan in CentraalEuropa tijdens de Reformatie. Protestanten geloven dat alleen de Bijbel de enige bron is van Gods bijzonder openbaring aan de mensheid, en als zodanig leert de Bijbel ons alles wat nodig is om verlossing van onze zonden te ontvangen. Protestanten zien de Bijbel als de standaard waartegen al het christelijk gedrag moet worden afgemeten. Ze geloven dat alleen God het hoofd van de kerk is. Door de eeuwen heen zijn er door verschillen van uitleg over bepaalde onderwerpen in de bijbel kerkscheuringen ontstaan. Er bestaan dus veel verschillende stromingen die allemaal het accent op een bepaald punt leggen. Onder de protestanten vallen bijvoorbeeld: doopsgezinden, baptisten, vergadering van gelovigen, gereformeerden en hervormden. Er bestonden nog vele vertakkingen onder de gereformeerde en hervormde stromingen, maar dit is sindskort samengebracht onder de PKN. “De kerk is meer dan een gebouw”

Kerk en Christendom 14

PKN De Protestantse kerk in Nederland (PKN) is het grootste protestantse kerkgenootschap in Nederland. Het is na een toenaderingsproces van tientallen jaren, op 1 mei 2004 ontstaan uit een fusie van de Nederlandse Hervormde kerk, de Gereformeerde kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse kerk in het Koninkrijk der Nederlanden. De zondagse diensten verlopen volgens een vast patroon, dit wordt de liturgie genoemd. Men zingt psalmen en liederen, bijvoorbeeld uit Het Liedboek voor de kerken onder begeleiding van een orgel of piano.

Evangelisch/pinkster De Pinkstergemeenten wortelen, evenals veel andere geestelijke groeperingen, in de traditie van de 18e-eeuwse opwekkingsbewegingen. Evangelische christenen hechten minder aan tradities en vastgelegde programma’s en meer aan spontane acties. Ze benadrukken het belang van de volwassendoop, leggen het accent meer op de geloofsbeleving dan de geloofsleer. Hun samenkomsten zijn vaak minder plechtig dan in gereformeerde kerken. Men zingt vaak vrolijke en gemakkelijk te zingen 'opwekkingsliederen' van aanbidding en lofprijzing. Pinkstergemeenten leggen het accent op de werking van de Geest van God die is uitgestort met het Pinksterfeest in Jeruzalem. Dit houd in dat ze zich veel bezig houden met de ‘gaven van de Geest’ zoals genezing, wonderen, profetie, en spreken in vreemde talen, ‘tongentaal’ genoemd.

Kritiek op de evangelie gemeente is dat er teveel de nadruk wordt gelegd op gevoel en ervaring en te weinig op het intellectuele.

Ook wel de ‘’hallelujah’’ of ‘’happy clappy’’ kerken genoemd

De baptisten De baptisten lijken in hun leer en uitwerking van het geloof erg op de evangelische stroming.

Hun naam is ontstaan omdat ze erg de nadruk leggen op de (volwassen)doop en het nieuwe leven wat daarvan uit ontstaat. Verder bestaan er weinig verschillen, ze zijn in sommige aspecten wat gematigder dan de evangelische stroming.

Vergadering van gelovigen: De Vergadering van Gelovigen is een gemeenschap van christenen zonder vaste predikant of voorganger. Zij is ontstaan uit de Engelse Broederbeweging. Tijdens de eredienst wordt er vaak zonder begeleiding van een muziekinstrument gezongen uit de bundel ‘Geestelijke liederen’. In iedere dienst wordt het Heilig Avondmaal gevierd waaraan alle aanwezigen, ook gasten uit andere kerken, mogen deelnemen. Verder is er een tijd om te bidden, waarin iedereen iets kan delen, zoals een Bijbeltekst. Men kent geen vaste liturgie tijdens de diensten voor het verloop van de samenkomsten.

Overigen Jehova’s getuigen De Jehova’s getuigen zijn een in de 2e helft van de 19e eeuw ontstane religieuze beweging.

Jehova’s getuigen hebben een uitgesproken visie over de bedoelingen van de absoluut soevereine God met zijn uitverkoren volk. De Jehova’s getuigen verwachten van hun aanhangers dat zij in feite al hun vrije tijd en energie besteden aan de verkondiging van wat als de enige en absolute waarheid wordt gezien.

Kerk en Christendom 15

Hun kerkgenootschap heet officieel Christelijke Gemeente van Jehovah’s Getuigen. Jehova's getuigen staan bekend om hun deur-aan-deurpredikingen, waarbij de leden van de beweging hun boodschap, aan de hand van hun gewijzigde Bijbel, de Nieuwe-Wereldvertaling en publicaties van het Wachttorengenootschap, proberen te verspreiden. Men treedt toe tot de gemeenschap door volledige onderdompeling op volwassen leeftijd; Jehova's getuigen kennen geen kinderdoop. Wereldwijd hangen zo'n 7,5 miljoen Jehova's getuigen deze leerstellingen aan, verbonden met ruim 107.000 gemeenten in 236 landen. Hiervan waren er, op 1 september 2010, in Nederland 30.350 leden verdeeld over 395 gemeenten.

De Jehova’s getuigen wijzen de christelijke geloofsbelijdenis en elke andere systematisering van de Bijbelse boodschap principieel en fel af. Deze zouden door hun beknoptheid en vooral door hun menselijke formuleringen veel te kort doen aan de alomvattende boodschap die God in zijn geopenbaard woord aan de mensheid heeft gegeven Iemand wordt uitgesloten wanneer hij opzettelijk een ernstige overtreding van regels van de Jehova-getuigen begaat, bijvoorbeeld seks buiten het huwelijk, homoseksueel gedrag, roken, gokken, het vrijwillig ondergaan van een bloedtransfusie of omgang met een uitgesloten exJehova’s getuige, en daarover geen berouw toont.

Mormonen Het mormoonse geloof is nog maar 175 jaar geleden opgericht, door hun profeet Joseph Smith. ‘De kerk van Jezus Christus van de Heiligen der laatste dagen’ telt ongeveer 11 miljoen leden.

Deze leden zijn over de hele wereld verspreid, maar de meesten wonen in de Verenigde Staten. De nadruk op toegepaste godsdienst ligt op: de beginselen van eerlijkheid, zedelijkheid, werk, dienstbetoon en een sterk gezin. De heilige stad van de mormonen is Salt Lake City, volgens hen is Amerika en niet Israel is de heilige staat. Hier staat hun grootste tempel.

De mormonen geloven wel dat de Bijbel het woord van God is, ‘’Tempel van de mormonen in Salt Lake City, USA’’ maar dat het niet compleet is. Ze geloven dat God in de persoon van Zijn Engel het Amerikaanse continent bezocht, en daar nieuwe geboden aan zijn dienaar Joseph Smith gaf, stichter van de Mormoonse kerk. Die geboden, op stenen tafelen gegeven zoals destijds aan Mozes, werden door Joseph Smith gebundeld in 'Het Boek Van Mormon'.

Gnostiek De gnostiek is een verzamelnaam voor een brede waaier aan religieuze stromingen binnen het vroege christendom. De term gnostiek is etymologisch afkomstig van het Griekse woord voor kennis,gnosis (γνωσις). In de gnostiek kreeg gnosis de speciale betekenis van mystieke kennis over de verborgen aard van de werkelijkheid en van de mens. De gnostiek onderscheidde zich daarmee van het confessionele christendom dat zich baseerde op geloof. Gnosis en geloof vormden in de begintijd van het christendom twee religieuze tegenpolen onder de volgelingen van Jezus. Je wordt niet door Christus gered; leerden de gnostici, maar door kennis van de gnostieke waarheid. In het boek; “de vergeten waarheid’ zegt Johan Pameijer, priester van de ‘Gnostisch Georiënteerde Vrij Katholieke Kerk’: “Zij [de geloofsbelijdenis van Nicea] doet een appel op het geloof, maar nu het verstand overheerst is haar uitwerking zienderogen geslonken.

Het valt moeilijk te geloven dat een verheven meester gestorven is voor onze zonden, terwijl het geloof zelf een spoor van bloed in de geschiedenis heeft nagelaten. “

Kerk en Christendom 16

Gnostiek en de visie op de bijbel volgens Pameijer. “Bijbelinterpretatie is een soort psychotherapie. Zolang het verhaal je eigendom niet is, brengt het geen enkele verandering in het innerlijk leven teweeg. De zin ervan is gelegen in de volle opname in het bewustzijn. Tussen Bijbelse verhalen en de harde realiteit gaapt een grijnzende kloof. Je ziet welke misverstanden er kunnen ontstaan als Bijbelse legenden letterlijk worden opgevat. Religieuze verhalen weerspiegelen het collectieve onderbewuste.”

Gnostiek en de visie op het evangelie: “Essentie van de goede boodschap (evangelie) is de mogelijkheid van ieder mens om zijn onderdrukte goddelijke potenties vrij te maken en te worden als God.” Gnostiek en de visie op de eredienst: “De eredienst is (-) een aanmoediging om het leven te heiligen en ernaar te streven de gebeurtenis op ons levenspad te beleven vanuit de ziel.”

Johan Pameijer wijst de kerk aan als schuldige voor de verschillen tussen de denominaties: “Elke religie is een samenstel van talrijke opvattingen. Er bestonden oorspronkelijke meerde christendommen vreedzaam naast elkaar. Er was eenheid in verscheidenheid. De kerk veranderde dat. Zij had het doel het geheel samen te smeden tot een groot en machtig christendom, met één leer en één heilige schrift. In principe een nobel streven met als negatieve bijwerking de rampzalige nivellering van de vrijheid binnen het geloof. (-) De als eenheid gedachte kerk viel uiteen in een veelheid van elkaar bestrijdende kerkgenootschappen en bereikte daarmee het tegendeel van wat zij beoogde. Een kerk die integreert (-) verdeelt niet, maar verenigt.”

Waarom verschilt de kerkgroei of -daling per kerk?

Er zijn dus veel verschillende stromingen binnen het christendom. De een wat populairder als de ander. Maar waar ligt dit eigenlijk aan? Waarom stroomt de ene kerk leeg, en komen er bij de ander juist steeds meer mensen bij?

Grote kerken trekken meer mensen aan dan kleinere kerken, constateert ook Christian Research in Engeland, na een onderzoek van tien jaar. Tussen 1989 en 1998 zijn de kerken, gestegen van 26 procent naar 40 procent. De mensen bezoeken vooral de grote, meestal laagdrempelige kerken vanwege de prediking, de liederen, de gastvrijheid en de mogelijkheid om anoniem te zijn. En vaak zijn mensen gehecht aan hun vriendenkring en predikant, die samenhang wordt niet snel doorbroken.

Grote evangelische- en pinkstergemeentes groeien uit hun voegen.

Tegenover de 170 duizend leden die jaarlijks afhaken bij de PKN en de katholieken, ontstaat een groei bij de evangelische kerken en de pinkstergroepen van 14 duizend nieuwe leden. Deze nieuwe kerkleden komen meestal uit andere christelijke gemeentes. Dit valt o.a. te verklaren doordat vaak veel jongeren zich niet thuis voelen in de traditionele kerken, waar psalmen worden gezongen, en het meestal wat formeel is en niet heel levendig. Hierdoor raken ze teleurgesteld in de traditionele kerk en gaan ze naar meer charismatischere gemeenten. Dit zijn meestal enthousiaste, lossere kerken, waarbij de inhoud zich meer richt op de belevenis en het actief Christen-zijn i.p.v. de theologie. Deze kerken groeien dan ook erg hard. Ook door events als de EO-jongerendag word het geloof steeds moderner en aantrekkelijker voor jongeren.

Ook is het zo dat, volgens de Status of Global Mission 2012, dagelijks 31.000 mensen katholiek worden. Het katholieke geloof groeit daarmee het snelst van alle christelijke denominaties wereldwijd.

Dit zijn een heleboel droge cijfers uit onderzoeken, die kortom uitwijzen dat de traditionele Kerk en Christendom 17

kerken leeglopen, terwijl de megakerken, de laagdrempelige kerken en de charismatische kerken juist groeien. Wij waren benieuwd of we ook persoonlijke verhalen achter deze cijfers konden vinden. Daarom hebben we op een christelijke bijeenkomst willekeurig een aantal gelovigen geïnterviewd en hen gevraagd naar hun ervaring met het geloof, de kerk en hun visie op de verschillen binnen de kerken. Ook vroegen we hen waarom ze gekozen hebben voor de evangelische stroming, om zo misschien achter het ‘geheim van de evangelische groei’ te komen.

Akke (28) –gereformeerd, baptisten, evangelisch-: “Ik kom van huis uit van de gereformeerde kerk en ik ging dan ook met mijn ouders mee naar de kerk. Later hebben mijn ouders gekozen om naar een vrij baptistengemeente te gaan, omdat ze in die gereformeerde kerk aan occultisme deden, ze deden aan waarzeggerij. Ik was 14 jaar toen ik me daar liet dopen, maar pas op m’n 25ste kwam mijn echte radicale bekering. Dit gebeurde nadat ik 3 dagen God had gezocht door te bidden en te vasten.

Ik ga op dit moment naar een evangelische gemeente in Sneek, ik ging daar heen omdat ik vrienden had die ook in die kerk zaten. Ik merk weinig verschil, het is alleen wat ‘losser’ dan de baptistengemeente waar ik oorspronkelijk uitkom.” Over de verschillen tussen de kerkgenootschappen is ze luchtig: “Als de gemeente voor je werkt, dan ga naar die kerk toe. Anders zoek je gewoon een andere kerk.”

Peter (58) –evangelische gemeente, zendeling-: “Ik ben opgegroeid in een evangelisch gezin, het geloof is me dus eigenlijk met de paplepel ingegoten. Toen ik 8 jaar was ik verdwaald in een bos. Het onweerde hevig en ik was ontzettend bang. Ik riep naar de God waar mijn ouders het altijd over hadden: “Heer als U bestaat, wilt U me dan helpen?” Al snel daarna vond ik opeens de weg naar een huis en in dat huis woonde iemand die me verder hielp. Dat was de eerste keer dat ik echt merkte dat God bestaat en zo maakte ik een keuze om die God te volgen. “ Op onze vraag welke groepen of mensen invloed hebben gehad op zijn bekering, antwoordt hij: “Vanaf mijn 14e jaar ging ik naar een jeugdgroep van de huisgemeente waar we naar toe gingen.

Daar heb ik echt een bewuste keuze voor God gemaakt, die keuze was niet langer abstract meer, maar werd heel praktisch door in m’n dagelijks leven steeds weer keuzes voor God te maken en niet voor mezelf. Die jeugdgroep had grote invloed op mij, omdat ik door hen ontdekte dat God betrokken wil zijn bij ons dagelijks leven.”

Ook vertelt Peter over zijn bijzondere beslissing voor de zending. “23 jaar geleden voelde ik dat de Heer mij riep. Naar aanleiding van Lukas 14 heb ik een besluit genomen om te doen wat de Heer op dat moment van mij vroeg. Ik heb letterlijk alles achter me gelaten en heb de Heer gevolgd. Ik had net een eigen bedrijf, dat ik verkocht heb, heb ons huis opgezegd en ben naar Jeugd met een Opdracht gegaan. Bij die zendingsschool zijn mijn vrouw en ik later gaan werken als stafleden.

Uiteindelijk hebben wij zelf een organisatie opgericht om te werken onder de kansarmen in India.

Door deze levenservaring heb ik echt gemerkt dat God leeft en heel specifiek een doel heeft voor ons allemaal en heel specifiek tot ons wilt spreken. God vroeg dit van ons om te doen en Hij opende ook deuren. Zo kregen we op een zeer wonderlijke manier een huis om in te wonen. We leefden compleet door geloof, we hadden verder geen geldbronnen, omdat we fulltime in de zending werkten. Maar God voorziet, iedere keer opnieuw, op Zijn wonderlijke manier.”

Het is in de zendingswereld gebruikelijk dat je wordt ‘uitgezonden’ vanuit je ‘thuisbasis’, dat is je gemeente. Je keert naar die gemeente terug tijdens verlof en die gemeente is min of meer verantwoordelijk voor haar zendingsteam. Je wordt meestal ook financieel en geestelijk Kerk en Christendom 18

ondersteunt door je thuisbasis.

Peter over de invloed van de kerk op zijn (zendings)leven: “Wij werden uitgezonden door de Berea kerk in Haarlem, maar dat contact is langzaam verwaterd toen we eenmaal weg waren. Ze zagen ons niet als zendingswerkers, dus de financiele ondersteuning mistte vanuit die kerk. Dat vonden we ontzettend moeilijk, omdat wij geloven dat dat bijbels gezien het beste is. Maar juist omdat we teleurgesteld waren in de mensen van de kerk, werden we teruggeworpen op God. Mensen konden en wilden onze problemen niet oplossen, maar God zorgde voor ons en voorzag in onze problemen. Je kunt niet echt bouwen op mensen of op kerken, je kunt alleen bouwen op God. Wij leerden door deze situatie te vertrouwen op God.” Matthijs (30) – Hervormde kerk-: “Mijn ouders gingen altijd naar de Hervormde kerk en ik ging met hen mee. Toen ik 21 was deed ik in diezelfde hervormde kerk belijdenis. Toch heb ik pas echt het gevoel dat het christelijk geloof pas de laatste 2 jaar echt voor me begint te leven. Dit komt omdat ik nu God echt wil leren kennen, op mijn manier.”

“Ik sta officieel nog ingeschreven in de hervormde kerk. Ik zit bij die hervormde gemeente, omdat mijn ouders daar zaten, dat ben ik dus gewend. Bovendien is mijn moeder daar koster, en dan is het ‘vrij lullig als je daar weggaat’. Toch ging ik de afgelopen tijd, sinds ik zelf echt opzoek ging naar God, opzoek naar een plek, een kerk, waar ik echt opgebouwd werd, waar ik meer van God zou leren. Ik werd serieuzer in mijn keuze voor de kerk, omdat ik sinds kort getrouwd ben en een klein dochtertje heb. Ik kies dus niet alleen meer voor mezelf, maar ik voel me ook verantwoordelijk voor mijn gezin, dat zij ook een goede plek hebben waar ze geestelijk kunnen (op)groeien. Toen ik de gemeenteleiding te kennen gaf dat ik zou vertrekken om naar een evangelische gemeente te gaan reageerden ze heel goed. Eigenlijk reageerden ze veel te goed naar mijn mening. Ik vind dat ze eigenlijk boos hadden moeten worden, vragen hadden moeten stellen, een reactie hadden moeten geven of zich tenminste af hadden moeten vragen waarom wij zouden weggaan. Daar kunnen ze veel meer van leren door stilzwijgend bij de achterdeur te staan en te accepteren dat hun kerk leegloopt. Het is absoluut niet zo dat ik die mensen van die kerk in de steek wil laten, want ik geef om ze. Het is gewoon dat ik ergens anders de opbouw van mijn geloof moet zoeken die ik in mijn oude kerk nu niet vind. Ik miste daar de zogenaamde Markus-16-opdracht, waarin Jezus opdraagt om uit te gaan, zieken te genezen, mensen te bevrijden, hongerigen te voeden en overal te vertellen van het goede nieuws dat God van ze houdt. Ik miste het dat de mensen uit die kerk zich ervan bewust waren dat er mensen buiten hun kerk zaten die niets van God weten en gewoon verloren gaan.

Maar bij welke kerk je ook zit, één waarheid staat voor mij als een huis. Je kiest voor Jezus en niet voor een kerk. Het gaat mij erom dat iemand de essentie van het christelijke geloof heeft, namelijk dat God de schepper van hemel en aarde is, dat Hij van ons houdt, dat Zijn Zoon Jezus is gestorven om de relatie tussen God en de mensen weer te herstellen, dat Hij is opgestaan uit de dood om te overwinnen over het kwade en dat Hij eens weer terug zal komen. Als iemand die essentie van het christelijk geloof heeft, dan interesseert het mij niks waar je vandaan komt, bij welke kerk je zit, dan ben je voor mij een broertje of een zusje in de grote familie van Christus. We zijn allemaal één, want we dienen dezelfde Heer, ieder op zijn eigen manier. En bovendien, de kerk kan ook in je huiskamer zijn.”

Theo-Marien (23): “Ik ben christelijk opgevoed in een evangelisch gezin. Toen ik naar de musical-school ging, kwam ik

Kerk en Christendom 19

in aanraking met occulte praktijken. Toen besefte ik me dat ik zelf echt een keuze zal moet maken, ook om sterk te staan als ik nee zou zeggen tegen deze occulte dingen. Ik liet me dopen en sloot me actief aan bij een evangelische stroming.”

“God is voor mij Iemand die mij wijst op mijn fouten, maar ook een uitweg en een oplossing daarvoor biedt. Hij is mijn mede-Compagnon en natuurlijk mijn Maker. Als ik mij in een moeilijke situatie bevindt, bidt ik voor bescherming, daarom is mijn gebedsleven zo belangrijk voor mij.”

“De kerk heeft nu veel meer invloed op mijn (geloofs)leven dan dat het vroeger had. Ik zit nu bij de enorme gemeente ‘De Doorbrekers” in Barneveld. Daar zit ik ook bij de jeugdgroep, waar we echt dieper ingaan op het geloof.”

Op de vraag wat de Doorbrekers zo’n megakerk maakt, geeft Theo-Marien duidelijk antwoord: “De groei van onze kerk is absoluut te danken aan onze gastvrijheid. Iedereen die bij ons in de kerk komt zegt altijd dat ze zich meteen thuis voelen. We heten iedere gast welkom en stellen hun op hun gemak. Iedereen heeft een taak in onze gemeente, iedereen kent elkaar en is ergens anders verantwoordelijk voor. Iedereen is welkom in onze kerk, gelovig of niet-gelovig. Ik denk dat onze zondagsdiensten heel laagdrempelig zijn, daardoor worden mensen niet afgeschrikt om te komen.

Op onze kringen op doordeweekse avonden gaan we dieper op de dingen in en worden we echt opgebouwd. Wat mijzelf naar deze kerk toe heeft gebracht is dat deze kerk heel duidelijk een visie heeft. De kerkleiding heeft een doel voor ogen met de kerk en we werken daar met zn allen naar toe.

Dat miste ik in mijn vorige gemeente. Er zijn veel positieve verhalen over onze kerk te horen, maar er is ook veel kritiek, maar ik denk dat dat altijd het geval is bij iedere snelgroeiende kerk.”

Eenheid in verscheidenheid?

Er bestaan dus zeer grote en zeer veel verschillen tussen de kerkgenootschappen en christelijke stromingen. Deze verschillen zijn zowel te vinden in de geloofsovertuiging en geloofsbeleving als in groeicijfers. Wat is het effect van deze verschillen? De ervaring leert dat er in de christelijke wereld veel onenigheid bestaat tussen kerkgenootschappen en er sprake is van hevige kritiek van beide kanten. Door de verschillen is er het gevaar dat men geen samenwerking zoekt met elkaar waardoor er ook geen eenheid ontstaat. Zoals Mattheus van der Steen, evangelist in verschillende landen, verwoordt: “Ik ben in heel veel landen geweest, maar nergens is er in de wereld zo veel verdeeldheid onder christenen als in Nederland. De vruchten van kritiek zijn dood, verderf en verdeeldheid. Natuurlijk kan kritiek nodig zijn, maar dan positief en niet door bakken vuil over de ander uit te storten.”

Er bestaan ook positieve effecten van de verscheidenheid in christelijke stromingen. Er is bijvoorbeeld ruimte voor verschil in beleving, en juist door de verschillen kunnen de kerken elkaar aanvullen en hebben ze elkaar nodig. Jezus heeft in Zijn woord gezegd dat de kerk op aarde ‘Zijn lichaam” is. Een lichaam bestaat uit verschillende delen, alleen als deze goed samenwerken functioneert het lichaam goed. Hiermee wordt de vergelijking gemaakt met de verschillen in geloof en geloofsbeleving, iedere stroming is een ander deel van dit ‘lichaam’.

Alleen de eenheid, acceptatie en samenwerking die een lichaam nodig heeft om goed te functioneren zoals Jezus predikte is in vele aspecten (nog) niet zichtbaar.

Kerk en Christendom 20

4. Ontkerkelijking Welke veranderingen hebben plaats gevonden in de invloed van kerk en christendom op de samenleving?

Inleiding Termen als ontkerkelijking, secularisering, ontzuiling en individualisering vliegen ons om de oren. Het is duidelijk; de kerk verliest aan invloed en aan ledental. Cijfers uit onderzoeken geven aan hoelang deze ontwikkeling al speelt en hoe groot deze beweging is. De oorzaken voor deze ontwikkelingen zijn onder andere te verklaren door bovenstaande termen. Deze ontwikkeling heeft grote invloed op de kerk en de beleving van het christendom in Nederland, daarom is het de moeite waard de cijfers eens van dichterbij te bekijken.

"Uit cijfers blijkt een daling van het kerkbezoek”

Cijfers en feiten Volgens de steekproeven van het CBS beschouwde in 2007 28% van de bevolking zich als katholiek, 19% als protestant (hervormd, gereformeerd of luthers), 5% als moslim, 4% rekende zich tot een andere religie (hindoes, boeddhisten, joden en kleinere (orthodoxe) christelijke kerkgenootschappen) en 44% - de grootste groep - tot geen enkele religie. Toch noemt slechts 14 procent van de Nederlanders zich atheïst. “Velen noemen zich toch gelovig. Ze mediteren, voelen zich een met de natuur, weten zeker dat hun overleden familieleden 'ergens' zijn.” Ontkerstening betekent dus niet dat mensen niet meer in God geloven. Wel verdwijnt het geloof in God als een persoon. De vernieuwing in de tijd heeft ervoor gezorgd dat steeds meer mensen God als een kracht beschouwen. Ook beperkt het geloof in God zich steeds meer tot het strikt persoonlijke domein: geloof is slechts een innerlijke aangelegenheid. Verder valt op dat de duistere aspecten van de christelijke boodschap bijna verloren zijn gegaan. Zo gelooft er praktisch niemand meer in de zonde en de hel."

Uit het onderzoek “Secularisatie en alternatieve zingeving in Nederland” blijkt dat sinds de jaren 1960 het aantal kerkgangers in Nederland drastisch is gedaald. De percentages buitenkerkelijken schommelen in de enquetes. Stijging en daling wisselden elkaar af. Nu er gegevens tot 1999 kunnen worden overzien, blijkt de buitenkerkelijkheid gedurende de jaren negentig gestegen te zijn. In 1980 was ongeveer 50% van de Nederlanders buitenkerkelijk, in 1991 57% en in 1999 was het aandeel van de buitenkerkelijken tot 63% gestegen.

Kerk en Christendom 21

In het laatste jaar beschouwde 37% van de Nederlanders zich dus nog als lid van een kerkgenootschap. De aanhang van de rooms-katholieke en van de Nederlands-hervormde kerken nam af. De aanhang van de overige kerkgenootschappen werd door de jaren heen wat groter. In het jaar 2000 was 62% van de Nederlanders niet verbonden met een of andere religie.

Gedurende de afgelopen dertig jaar heeft een van iedere vier, misschien zelfs een van iedere drie, Nederlanders de kerk van zijn of haar ouders verlaten, niet om lid te worden van een andere religieuze gemeenschap, maar om voortaan tot geen enkele kerk te behoren. Het einde van de ontkerkelijking is voorlopig nog niet in zicht. Als de huidige percentages van mensen die kerken verlaten en er lid van worden gelijk blijven, eindigt de daling over een jaar of twintig. Dan zal nog zo'n 20 tot 30 procent van de Nederlanders lid van een kerk zijn.

We zien dus een duidelijke daling in de invloed en aanhang van kerken en het christendom.

Opvallend is dat nog steeds bijna een op de drie Nederlanders de Bijbel beschouwt als het woord van God, twee op de vijf Nederlanders in de hemel geloven, een op de vijf in de hel gelooft, terwijl bijna twee op de drie Nederlanders zich buitenkerkelijk noemt. Blijkbaar zijn de christelijke waarden nog niet helemaal weggevaagd in het denken en leven van mensen, zelfs als de kerk met een duidelijke daling te maken heeft.

Deze cijfers liegen er niet om, het laat een schokkende daling zien, die volgens de voorspellingen nog even door zal zetten. Vanzelfsprekend heeft een leeglopende kerk het gevolg dat het christendom minder gepraktiseerd, verspreid en beleefd wordt onder mensen. Aangezien een kerk een verzameling van gelovigen is, betekent een uitstervende kerk ook een uitstervende godsdienst. Welke ontwikkelingen hebben tot deze cijfers geleidt?

Uitleg bij de cijfers: De ontkerkelijking is een van de meest opvallende ontwikkelingen in de Nederlandse samenleving van de twintigste eeuw.

Vooral het verplichte wekelijkse zondagse kerkbezoek wordt tegenwoordig niet meer nageleefd.

Het kerkbezoek in Nederland is namelijk minder dan 10 % en nog steeds dalend. Een uitzondering op deze ontwikkelingen vormen de orthodoxe christelijke gelovigen, voor wie godsdienst inclusief de zondagsplicht voor velen nog steeds een centrale plaats inneemt in het leven. Echter in deze laatste groep neemt het aantal keren dat men op een zondag naar de kerk gaat sterk af, verschillende kerken zijn al gestopt met het organiseren van een derde en sommige al met de tweede zondagse kerkdienst vanwege de afnemende belangstelling.

In het proces van secularisatie, zo stellen veel sociologen, verliest de georganiseerde godsdienst haar greep op de maatschappij, met als gevolg de veelgehoorde term ‘ontkerkelijking’.

De secularisatie als sociologisch verschijnsel begon in West-Europa en Noord-Amerika ten tijde van de Verlichting in de 17de en 18de eeuw, met als dramatisch hoogtepunt de Franse Revolutie.

De Verlichting was een nieuwe manier van denken, waarbij niet langer de godsdienst het laatste woord had met betrekking tot de grote vragen van het leven, maar de menselijke redenatie. Dit hebben we gezien toen we de kerkgeschiedenis bestudeerden. Door deze omkering in het denken ontstond de zogeheten moderniteit.

Radicale verschuivingen in de verhouding tussen godsdienst, maatschappij en politiek zijn kenmerkend voor de religieuze geschiedenis van Nederland. Aan het begin van de jaren zestig was Nederland waarschijnlijk het meest kerkelijke land in Europa. Meer dan tachtig procent van Kerk en Christendom 22

de bevolking beschouwde zich als lid van een kerk en van hen woonde bijna driekwart iedere maand zeker een kerkdienst bij. Christelijke politieke partijen haalden bij landelijke verkiezingen moeiteloos meer dan de helft van de stemmen. In de jaren negentig is Nederland de meest ontkerstende natie van Europa. Meer dan de helft van de bevolking zegt niet tot een kerk te behoren.

Zoals Johan Pameijer samenvat: “De kerken (-) lijken hun grip op de massa te hebben verspeeld.

Aan de andere kant is er een opleving van groepjes die zich op velerlei manieren verdiepen in het ongrijpbare. Terwijl vele traditionele kerken leeglopen, neemt het religieuze gevoel toe. Bij velen is het geloof omgeslagen in zelf ervaring opdoen.�

Waarom daalt de actieve deelname bij een kerkgemeenschap?

Deze ontwikkeling is voornamelijk bestudeerd en bijgehouden door sociologen. Zij lieten opinieonderzoeken uitvoeren en gaven naar aanleiding van de uitkomsten een voorzichtige analyse bij de cijfers. Dit is een voorzichtige analyse, omdat interpretaties van onderzoeken en cijfers gevaarlijk zijn, omdat subjectiviteit snel om de hoek komt kijken.

Deze sociologen doen een beroep op de theorie dat secularisatie, de achteruitgang van godsdienst, het resultaat is van een al eeuwenlang voortschrijdend proces van maatschappelijke modernisering en rationalisering. Dit is te verklaren vanuit historische feiten en bewegingen, de Reformatie wordt hier gezien als het begin van een seculariserende golfbeweging door de Nederlandse samenleving.

Het buitengewoon hoge niveau van kerkelijke betrokkenheid in de jaren ‘60 was het resultaat van succesvolle religieuze massabewegingen die waren opgekomen in de tweede helft van de negentiende eeuw. Die bewegingen ontplooiden zich in dezelfde periode waarin de cultureel en economisch stoppende Nederlandse maatschappij veranderde in een moderne, industriele natie.

Van ongeveer 1870 tot 1970 leidde de modernisering van de Nederlandse economie en maatschappij niet tot een vermindering van de invloed van het christendom op de Nederlandse samenleving, daarom is de huidige trend zeer opmerkelijk.

Aan secularisatie als maatschappelijke ontwikkeling worden doorgaans 2 aspecten onderscheiden. Ten eerste heeft het verschijnsel van doen met een vermindering van het belang van godsdienst voor de individuele gelovigen. In de loop van de tijd gaat godsdienst minder

betekenen voor minder mensen, bijvoorbeeld door de toegenomen welvaart en toegenomen kennis heeft men minder het gevoel afhankelijk te zijn van een hogere macht. In de tweede plaats leidt secularisatie tot een vermindering van het belang van

Kerk en Christendom 23

godsdienst en de kerken voor de maatschappij en het publieke leven. Op den duur wordt politiek bedreven, geld verdiend, onderwijs gegeven, kunst gemaakt en medische zorg aangeboden alsof er geen God bestaat. “Het geestelijk leven van het Westen wordt vrijwel geheel door de maatschappij in beslag genomen. Massamedia lopen aan de leiband van politieke en economische machten in een wereld die geestelijk nog niet is ontwaakt,” aldus Johan Pameijer. Bovendien leidde de ontzuiling ook tot een duidelijke vermindering van het belang van godsdienst. Men hoefde niet langer bij een bevolkingsgroep zoals de katholieken of de protestanten te horen, omdat er meer en meer aandacht kwam voor het individu en minder aandacht voor de indeling van de bevolking in verschillende ‘zuilen’.

Een andere reden van de afname van de deelname van kerkgemeenschappen is dat men het vertrouwen in de kerk is kwijtgeraakt. Uit het rapport De Sociale Staat van Nederland van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat de kerk het minst vertrouwde instituut is. Zowel de geschreven pers als de politiek, vakbonden, en het rechtssysteem scoren fors beter. In 2000 vertrouwde 40 procent de kerk, in 2006 noemde nog ongeveer de helft van de Nederlanders de kerk een betrouwbaar instituut, in 2010 deed slechts 35 procent dat. De grootste kerken zagen een vijfde van hun leden vertrekken. Het dalende vertrouwen heeft volgens het SCP te maken met het nieuws over seksueel misbruik in de rooms-katholieke kerk. Wij zullen verder in dit werkstuk op deze seksschandalen ingaan. Onduidelijk is welk aandeel de protestantse kerken in de dalende populariteit hebben.

Charles Taylor in de Volkskrant over ontwikkeling van religie Charles Taylor is een van de grootst levende filosofen, en tegelijkertijd is hij praktiserend katholiek. Het leek ons interessant om zijn deskundige visie over religie te laten zien.

“Mensen als Richard Dawkins geloven dat modernisering onvermijdelijk tot secularisering leidt. Die visie klopt niet met de feiten”, zegt filosoof Charles Taylor.

“Atheïsten beschouwen godsdienst als een constant, onveranderlijk verschijnsel. In werkelijkheid verandert godsdienst voortdurend van karakter. Onder invloed van modernisering raakt religie soms in verval, maar vaak wordt zij ook weer opgebouwd in een nieuwe vorm”, zegt Taylor. ''Godsdienst was juist een antwoord op de modernisering van de 19de eeuw,” aldus Taylor. “Door de trek van het platteland naar de stad dreigden veel mensen ontworteld te raken. Religie bracht orde.

Vrome mensen bleven van de drank af, koesterden het gezinsleven, werkten hard en kwamen vooruit in de wereld.” ''In veel westerse landen liepen de kerken leeg in de jaren zestig. De sterk gegroeide middenklasse had de discipline van het geloof ook niet meer nodig. In het ‘tijdperk van de authenticiteit’ lieten welvarende, goed opgeleide burgers zich niet langer de wet voorschrijven door dominee of pastoor.

Hieruit ontstond een ‘supernova’,” volgens Taylor;” een sterrenwolk van geestelijke oriëntaties, van traditionele religie tot atheïsme, met alle ‘ietsisme’, new age en spiritualiteit daar ergens tussenin.''

‘Niemand kan wetenschappelijk voorspellen wat er zal gebeuren, maar ik geloof dat religie altijd weer zal opduiken. Mensen wenden zich tot new age, tot boeddhisme, tot meditatie. In sommige delen van de wereld wenden ze zich tot vernieuwde vormen van christendom of islam.

‘Het lijkt me geen gedurfde voorspelling, omdat zij verenigbaar is met bijna alle mogelijke toekomstige ontwikkeling. Slechts één mogelijkheid wordt uitgesloten: dat religie verdwijnt of

Kerk en Christendom 24

volkomen gemarginaliseerd raakt. Als ik nog een andere niet zo gedurfde voorspelling mag doen: er zullen nieuwe vormen van religie ontstaan waar we nu nog geen weet van hebben. Wie had in 1960 of 1970 verwacht dat de Pinkstergemeente — een beweging die rond 1900 ontstond in Los Angeles — nu honderden miljoenen volgelingen zou hebben?’

‘Ik geloof niet dat ik de definitie van religie oprek, dat doen mensen zelf. Er loopt een spectrum van paus Benedictus naar Richard Dawkins. Daar zit van alles tussen, van mensen die zeggen: “ik ben spiritueel, maar niet religieus.” Vaak betekent dat: “ik heb een idee dat er een God is, of iets wat hoger is dan de wereld, maar ik wil niet bij de kerk horen, met al haar regels”. Ze zijn wel op zoek naar iets bovennatuurlijks. In dat hele spectrum is het bijna onmogelijk te zeggen: hier trekken we de lijn, dit is religie, dat niet. ' Ondanks de secularisering blijft de belangstelling voor het terrein van kerk, godsdienst en levensbeschouwing levendig.”

De visie van Herman Boon op de (invloed van) de kerk: We hebben een interview gehouden met Herman Boon. Herman Boon is geboren op 6 juni 1958 en is een gepassioneerde geestelijke leider in evangelische kringen. Herman Boon is cabaretier voor kinderen en volwassen, liedjesschrijver, evangelist, organisator van ’10 dagen bidden en vasten’, oprichter van een theaterschool, oprichter van bijbelschool ‘de Katapult’ en organiseert tiener- en kinderkampen.

Herman Boon: “De kerk is geen gebouw, het is een groep mensen die van Jezus houden, en die zijn liefde aan de wereld in woord en daad laten zien. De kerk heeft teveel tradities die niet in Gods woord staan. Wij zijn als christenen niet gemaakt om preekjes in de kerk aan te horen die we toch niet doen. Hou toch op man! We moeten wakker worden en gaan doen wat God zegt!”

“De kerk kan heel veel invloed op de samenleving hebben. Jezus geeft de opdracht: Heb God lief, en heb je naaste lief. Dus als wij omzien naar mensen in nood, kunnen we onze samenleving beïnvloeden. Omzien naar anderen kan bijvoorbeeld door voor de armen te zorgen, o.a. hier in NL met de voedselbank. De kerk kan op allerlei gebieden meer invloed krijgen. Bijvoorbeeld op scholen; als je alleen al bedenkt hoeveel pesterij er is, en hoeveel negativiteit. En Jezus staat juist voor goed voor elkaar zorgen, elkaar bemoedigen, positief spreken. En als we die principes gaan toepassen op school, dan krijg je een hele andere school. Als christenen ook echt de christelijke principes toepassen op hun dagelijks leven, heeft dat zeker invloed op de omgeving. God zoekt discipelen en geen kerkgangers.’

Een kerk moet actief zijn door te doen wat Jezus deed. Dus door bijvoorbeeld het evangelie te vertellen, dat is een boodschap voor leven en dood . De mens zit vol met egoïsme, en er is maar eentje die je daarvan kan verlossen en dat is Jezus. Heel veel kerken die zijn een beetje slappe hap geworden, een beetje een suffe boel. Wat heel belangrijk is dat het woord (de bijbel) gedaan moet worden, anders kan je er beter mee ophouden.’

Op de verschillen tussen de kerken en de vele verschillende denominaties binnen christelijk Nederland reageert Herman Boon: “Het klopt dat wij veel verschillende denominaties hebben in Nederland, dit komt omdat wij nogal een redenatie volk zijn. Redenatie brengt altijd verdeeldheid.

Het probleem in Nederland is dat we onze mening meer liefhebben dan dat we onze naaste liefhebben! Jezus zegt dat we een eenheid moeten worden, want dan ben je sterk. Dat betekent dus: de ander hoger achten dan jezelf, en naar elkaar leren luisteren. We dienen dezelfde Heer. Het gaat erom dat je van Jezus houdt.’

Kerk en Christendom 25

Nederland was ooit een christelijk land, we zijn goed begonnen met Willem van oranje met de Opstand. De katholieke kerk gaf de opdracht om de protestanten uit te moorden, en daar is Willem van oranje in opstand tegen gekomen. Daardoor zijn we wel een vrij land geworden, en zijn we als christendom begonnen. Ook door de eeuwen heen, in de 17e, 18e eeuw waren we een van de toonaangevende landen van de wereld. Gods hand is op dit land. Maar Nederland is wel veel minder christelijk dan vroeger. Het schandaal over het misbruik in de katholieke kerk heeft het beeld van het christendom ook geen goed gedaan. Als ik de paus was, had ik de hele wereld al lang vergeving gevraagd.” Een laatste boodschap die Herman als evangelist graag nog kwijt wilt is; “Kijk niet naar de kerken en naar wat ze allemaal fout doen, maar kijk naar Jezus. Hem leren kennen is het beste wat je kan overkomen, de keuze voor Hem maken is het belangrijkste besluit wat jij kan maken in je leven.”

Kerk en Christendom 26

5. Christendom: aantrekkelijk of afstotelijk?

Wat brengt mensen tot het geloof en wat zorgt ervoor dat mensen van het geloof afstappen?

Inleiding Deze deelvraag vormt de kern van ons profielwerkstuk. We zullen 9 reacties behandelen die mensen als uitleg geven waarom ze zich niet aangetrokken voelen tot het christendom. Het boek ‘Dat geloof je toch niet’ heeft ons geïnspireerd voor dit hoofdstuk, wij laten onder andere Michael Green aan het woord om de christelijke visie te onderbouwen. We zullen per reactie allereerst het argument onderbouwen, vervolgens de christelijke visie op het argument loslaten en ten slotte ook bij die christelijke visie weer eventuele kanttekeningen te plaatsen om tot een gebalanceerde conclusie over de reactie te komen. Omdat het hier om meningen en (geloofs)overtuigingen gaat, zijn de kanttekeningen vaak gegeven door middel van kritische vragen, waar ieder zelf een antwoord op kan geven.

Interview met iemand die van het christelijk geloof is afgestapt.

We hebben een interview gehouden met Eddie Embsen. Hij is opgegroeid in de RoomsKatholieke kerk, is 2 jaar lid geweest van een evangelische kerk, maar beschouwd zichzelf nu niet meer als een christen.

“Mijn ouders hebben mij Rooms-Katholieke kerk gedoopt en derhalve ben ik lid van de RKK. Als kind liep ik mee in het katholiek leven, het dagelijkse leven was doordrenkt van het geloof. Met name sociaal gezien; van sport, school, clubhuis tot en met het Weesgegroet aan tafel en de manier waarop we thuis over dingen nadachten en praatten. Ik denk dat de RKK er mede debet aan is geweest dat ik me vroeger niet goed heb kunnen ontwikkelen.

Later heb ik een persoonlijke keuze gemaakt en ben dientengevolge ook in aanraking gekomen met veel andere mensen. Ik ben twee jaar bij de vrij evangelie gemeente in Rijssen geweest. Daarna heb ik een jaartje Youth for Christ gedaan, wat een directe uitwerking van mijn geloof op mijn dagelijks leven was. De meeste tijd heb ik mij als christen gezien omdat ik geloofde, maar vooral omdat God het zo bedoeld had. Na YfC ben ik verder gegaan zonder het geloof in de bevrijding door Jezus.

Ik heb geprobeerd mij uit de RKK te laten uitschrijven. Het uitschrijven is echter niet mogelijk, omdat zij zeggen dat je onderdeel bent van de ‘gemeenschap der heiligen, het lichaam van Christus.’ Daar kan je niet zomaar een deel [kerklid] uit halen, stelt men. Ik wilde mij uitschrijven naar aanleiding van de afwijzing van homoseksualiteit door de kerk, de slechte reactie van het bisdom na het seksschandaal, de houding t.a.v. preventie van HIV, houding t.a.v. euthanasie enz.

Ik heb zowel positieve als negatieve ervaringen met het christendom. Het christendom gaat over alle aspecten van het leven. Maar allereerst wil ik vragen wat je bedoelt met de term christendom.

Het christendom heeft erg veel verschillende gezichten. Als het christendom de kerk is, dan vind ik dat de kerk zich moet schamen dat zij God een slechte naam hebben gegeven. God is heilig en behoort niemand toe, ook het christendom niet. Ik ben veel hoogmoed tegengekomen, mensen die denken de waarheid in pacht te hebben. Ik vind dat erg irritant. Ik kreeg met het christendom niet de antwoorden op mijn vragen en onzekerheden. Ik ben niet overtuigd geraakt van de waarheid van het christendom. Maar met name het negatieve beeld van mens en wereld in het christendom past niet bij mij. Ik zie mezelf daarom nu niet meer als een christen. Ik geloof niet in de boodschap dat er schuld is. Dingen en handelingen hebben gevolgen die men als positief of als negatief ervaart.

Kerk en Christendom 27

Daar zou je je keuzes door kunnen laten beïnvloeden. Omdat er geen schuld is, is er ook geen vergeving nodig. Je leert van dingen in het verleden maar schuldgevoel is ons door Jezus aangepraat als PR stunt.

Ik vind kerken zo 2011! Maatschappelijk hebben ze steeds minder macht en dat is goed. De mensen zijn nu veel meer zelf verantwoordelijk voor hun keuzes en zoeken zelf naar gemeenschappen waar ze zich bij thuis voelen. Dit geeft een grote diversiteit aan mogelijkheden”

Verhaal van iemand die een persoonlijke keuze voor het christendom maakte.

Melvin Bakker verdiende veel geld met hennepteelt en leefde erop los, maar door een ontmoeting met een christen en verschillende wonderlijke gebeurtenissen werd hij christen en veranderde hij zijn leven.

“Door de vijf henneptuinen die ik had verdiende ik genoeg geld om dagen naar de kroeg te gaan, zuipen, gokken en prostituees te bezoeken. Eigenlijk voelde ik me ongelukkig en was ik op zoek naar meer. Ergens wist ik dat er meer was, maar ik vond het niet. Ik werd bij mijn nieuwe werkgever ingedeeld op een afdeling waar een christen werkte die duidelijk voor zijn geloof uitkwam. Ik raakte met hem aan de praat over Jezus en het geloof.

Tot mijn verbazing had hij precies dezelfde achtergrond als ik: hennep telen; roven en stelen was hem ook niet vreemd. Maar hij was overal mee gestopt sinds hij Jezus had leren kennen.

"Melvin Bakker" Op een nacht lag ik wakker en dacht aan die christen. Ik was jaloers op hem. Hij had iets wat ik niet had. Had ik maar zo`n groot hart als hij, dacht ik bij mijzelf. Op dat moment gebeurde er iets wat moeilijk is uit te leggen. Ik kreeg een heel bijzonder gevoel in mijn borst, het leek wel alsof God met zijn vingertopje mijn hart aanraakte.

Die week nodigde die christen me uit om eens een kerkdienst bij te wonen. Dat deed ik, maar de dienst zei me helemaal niets. Er werd over de hel gesproken en mensen die verloren gaan. Als dit God is, dacht ik bij mijzelf, geef mijn portie dan maar aan fikkie. Teleurgesteld kwam ik thuis. Maar ik bleef nieuwsgierig en ik ging de volgende zondag weer naar de dienst. Het was onvoorstelbaar, ik begreep alles in de dienst en ik werd enorm geraakt. Aan het einde van de dienst liep ik naar voren en viel op mijn knieën voor het kruis. Ik werd overmand door emoties, ik opende mijn hart voor mijn Schepper en hoorde Hem zeggen dat ik een overwinnaar was voor Hem. Voor mij is er nu maar één echte Overwinnaar en dat is mijn koning en vriend Jezus.

Inmiddels ben ik anderhalf jaar christen. Mijn henneptuinen heb ik meteen allemaal weggedaan. In de kroeg kom ik niet meer. Mijn criminele vrienden heb ik vaarwel gezegd. Bezoek aan prostituees is voor mij helemaal uit den boze. Ik probeer nu zoveel mogelijk naar het woord van de hemelse Vader te leven. Want ik heb het te pakken, het grootste geschenk van God: het eeuwig leven. En ik ben weer ouderwets gelukkig.”

Veelgehoorde reacties op het christelijk geloof.

1. “De kerk, vertegenwoordiger van het christendom heeft een te rampzalig imago.”

Waarom deze reactie?

De kerk het toonbeeld van de christelijke godsdienst. Zij laat het beeld zien van wat het geloof inhoudt, of zou moeten inhouden. Opmerkelijk is dat juist die kerk sterk aan invloed en ledental Kerk en Christendom 28

verliest, wat mede te danken is aan het slechte imago van deze godsdienst en van de kerk.

Zelfs uit christelijke hoek wordt toegegeven dat “de kerk haar rampzalige imago verdiend heeft”.

Zoals we hebben laten zien, staat de kerkgeschiedenis vol met gruwelheden, machtsmisbruik en wandaden. Maar we hoeven voor de oorzaak van dat rampzalige imago niet eens diep in de geschiedenis te graven, de kranten stonden de laatste tijd bol van berichten over het misbruik binnen de Katholieke kerk.

Sinds het einde van de twintigste eeuw heeft de Katholieke kerk te maken met de onthulling van vele schandalen van seksueel misbruik van minderjarigen door priesters. Het misbruik speelde zich vooral af in de jaren vijftig tot en met de jaren tachtig, maar kwam pas decennia later in volle omvang naar buiten. Begin 2010 werd bekend dat ook in Nederland seksueel misbruik van minderjarigen had plaatsgevonden. Dit leidde vanzelfsprekend naar onderzoek, en de eindconclusies van die onderzoekscommissie-Deetman zijn ronduit schokkend te noemen. Het AD bericht: “Uit het eindrapport van de onderzoekscommissie blijkt onder meer dat er tussen de 10.000 en 20.000 minderjarigen slachtoffer zijn geworden van seksueel misbruik binnen katholieke instellingen. De commissie wist 800 misbruikdaders te achterhalen.

De bisschoppen en de KNR, de koepelorganisatie van religieuze ordes, congregaties, abdijen, kloosters zeggen vanuit de verantwoordelijkheid die zij hebben overgenomen van voorgaande kerkelijke bestuurders mee te leven met de slachtoffers. 'Wij bieden hen ons oprecht excuus aan. Het vervult ons met schaamte en verdriet.'

'Niet alleen de daders treffen blaam, maar ook kerkelijke gezagsdragers die niet accuraat hebben gehandeld en niet het belang van en de zorg voor "Kritische spotprent die suggereert dat de Katholieke Kerk zijn hoofd in het zand stopt" het slachtoffer voorop stelden.' Het verplichte celibaat in de Rooms-Katholieke kerk is geen cruciale factor, maar maakt het risico op seksueel misbruik wel groter. Volgens de commissie maakt die verplichting onder meer priesters kwetsbaar voor grensoverschrijdend gedrag. De commissie denkt dat diegenen die, vaak in hun tienerjaren, besloten priester te worden niet voldoende beseften waar ze aan begonnen.”

Dagblad De Volkskrant bericht echter: “Seksueel misdrijf kerk komt niet door het celibaat, maar door de lossere zeden. Lossere zeden en een slechte opleiding leidden in de jaren 60 en 70 tot een piek van misbruik binnen de Rooms-Katholieke kerk. Dat concluderen onderzoekers van het John Jay College in New York na onderzoek in opdracht van de Amerikaanse bisschoppenconferentie. Zij schrijven dat het aantal gevallen van misbruik zijn piek in deze jaren bereikte en daarna sterk is teruggelopen.(-) Verder wijst het erop dat de cijfers over misbruik te vergelijken zijn met die in scholen en verenigingen.”

De discussie bestaat of het celibaat [mede] oorzaak is van het misbruik, maar het is duidelijk dat deze schandalen rampzalig zijn voor het imago van de kerk.

Kerk en Christendom 29

2. “Ik ben niet zo’n godsdienstig type.”

Waarom deze reactie?

Bij deze reactie rijst meteen de vraag wat men dan verstaat onder een godsdienstig type. Welk beeld geeft een godsdienst en welk beeld wordt er gegeven van een godsdienst? Deze reactie geeft aan dat een godsdienstig type niet een hele goede naam heeft. Waarom niet?

Allereerst wordt het christendom vaak verbonden met schijnheiligheid en hypocrisie. In het licht van de wandaden in naam van God en onder leiding van de kerk lijkt het christendom een godsdienst met mooie woorden, maar zonder daden die ze ondersteunen.

“Godsdienst is het opium van het volk” is de beroemde uitspraak van Karl Marx in zijn boek Das Kapital. Door te wijzen op de beloning in het hiernamaals zouden onderdrukten zich schikken in hun lot. Hij schreef in 1844: “Het fundament van de irreligieuze kritiek is: de mens maakt de religie, de religie maakt niet de mens. En wel is de religie het zelfbewustzijn en het zelfgevoel van de mens, die zichzelf óf nog niet gevonden heeft óf alweer verloren. (-) De religieuze nood is aan de ene kant de uitdrukking van de werkelijke nood en aan de andere kant het protest tegen de werkelijke nood. De religie is de zucht van de in benauwenis verkerende creatuur, het gemoed van een harteloze wereld, zoals zij de geest van de geestloze toestanden is. Zij is de opium van het volk.”

Marx vond dat de mens religie zelf in het leven heeft geroepen als middel om zichzelf in een roes te helpen nu het aardse leven zo ondraaglijk was geworden. Religie helpt de arbeidersklasse dom te "Karl Marx: "Godsdienst is het houden en verdedigt de uitbuiting. Als de proletariërs de macht opium van het volk"" grijpen, zal de religie vanzelf een zachte dood sterven, omdat na het stoppen van de uitbuiting religie overbodig zal zijn.

Vanuit christelijk perspectief Natuurlijk is de christelijke wereld niet blij met het slechte imago van de godsdienst en van de kerk. Opvallend genoeg spreekt ze de argumenten tegen dit imago niet tegen, maar geeft ze over het algemeen toe dat ze verkeerde dingen hebben gedaan en nog steeds doen. Ze leggen alleen de nadruk op dat het niet de godsdienst is waar het om draait in het christendom. Een interessante visie, want als het christelijk geloof geen godsdienst is, wat is het dan wel?

Michael Green zegt in zijn boek ‘Dat geloof je toch niet’ over het slechte imago van de godsdienst: “Het is waar dat er veel slechte dingen gedaan zijn in de naam van religie. Er zijn ook veel slechte dingen gedaan in de naam van de geneeskunde, maar dat betekent ook niet dat we nooit meer in de buurt van een arts willen komen. Er zijn ook veel goede dingen gedaan in de naam van religie, maar dat feit betekent nog niet dat religie waar is.” Over de schijnheiligheid en machtsmisbruik van de kerk geeft hij de volgende vergelijking: “Dat er vals geld in omloop is, weerhoud je er toch niet van geld te gebruiken? Sterker nog, als er geen echt geld bestond, zo niemand de moeite nemen om het te vervalsen.”

Als godsdienst niet hetzelfde is als het ‘echte’ christendom, laten we dan om verwarring te voorkomen teruggaan naar de Bijbel en naar Jezus, de oorsprong van het christelijk geloof. Het blijkt dat juist Jezus volgens de Bijbel, een man was die recht tegen de godsdienst in ging. Hij leefde niet om een nieuwe godsdienst te starten, maar om juist de hypocrisie en misstanden in Kerk en Christendom 30

de (naam van de) heersende godsdienst, het Jodendom, aan het licht te brengen en er tegen in te gaan. De Bijbel beschrijft vele confrontaties van Jezus tegen de farizeeërs, de geestelijke leiders in die tijd.

Dietrich Bonhoeffer bedacht de term: “religieloos christendom”. Niet religie, maar redding en relatie. “Dus”, redeneren de christelijke stemmen verder, “betekent het je niet voor een godsdienst kiest, maar je kiest voor Jezus. Het christendom is juist voor niet-godsdienstige mensen. Als je het christendom niet bekijkt als godsdienst wordt gebed een gesprek met een Vriend in plaats van een ritueel; aanbidding geen ceremonie, maar de natuurlijke uiting van liefde en verering voor de Redder en heb je geen priesters nodig, want Jezus had voor iedereen de weg naar God geopend.”

Kanttekening: Dat er veel misstanden zijn geweest in de naam van het christendom is geen mening, maar een feit, een feit wat zich lijkt te herhalen door de geschiedenis heen. Voor sommige mensen is dat een reden om de godsdienst af te wijzen, want als de kerk het beeld van een godsdienst hoort te geven, bevalt dat beeld vele mensen niet. Christelijke stemmen geven dit toe, maar zeggen dat het christendom niet om religie draait, maar om de vriendschap met God en je persoonlijke invulling van het geloof.

"Ik heb niets tegen God, het is Zijn fanclub die ik niet kan uitstaan."

Maar is deze visie niet erg gemakkelijk? De kerk is toch een verzameling van gelovigen? Als die gelovigen zo’n rampzalig beeld van dat geloof geven, zegt dat dan ook niet iets over het geloof? Of zijn er zelfzuchtige, hebzuchtige mensen als een wolf in schaapskleren op leidersposities binnen de kerk gekropen en hebben hun verkeerde daden weinig te maken met de godsdienst die ze vertegenwoordigen? Feit is dat de Bijbel in oorsprong verkondigt elkaar lief te hebben, naar elkaar om te zien en niet fout te doen. ‘Geloof zonder daden is dood’ schrijft Johannes. Is dit een bewijs dat de wandaden in naam van het christendom qua oorzaak niets met de godsdienst te maken heeft, of heeft (een verkeerde interpretatie van) de Bijbel toch hier aanleiding toe gegeven?

3. “Er bestaat geen God.” Waarom deze visie?

Bijzonder is dat het uitermate moeilijk is om echte bewijzen tegen het bestaan van God te vinden. Zoals verschillende filosofen uitleggen is dit onmogelijk: ‘Men kan nooit bewijzen dat iets niet bestaat, omdat men nooit zeker weet of alle bewijzen gevonden zijn.’ Het grootste bewijs tegen het bestaan van God is dan ook het ontbreken van bewijs dat God wél bestaat. Door het individualisme lopen mensen niet meer klakkeloos achter (geestelijke) leiders aan, maar willen ze zelf onderzoeken wat waarheid en "Bestaat God?" wijsheid is. Het christelijk geloof doet vele onwaarschijnlijke beweringen, die moeilijk te achterhalen of te bewijzen zijn. De hedendaagse twijfel aan het bestaan van God wordt door velen gezien als een logisch gevolg van het heersende naturalistische wereldbeeld, dat uitspraken over het bovennatuurlijke als speculatie Kerk en Christendom 31

beschouwt. De meest wezenlijke kritiek op het christendom is over de persoon van Jezus: christenen geloven dat hij leeft, critici menen echter dat hij dood is of zelfs nooit heeft bestaan, en stellen dat het christendom is gebaseerd op een onjuistheid. Ook het bestaan van één God wordt door veel critici ontkend, en daarmee het christelijke leerstuk van Jezus' goddelijke natuur en de Drie-eenheid. Bewijzen hiervoor is dat de evangeliën elkaar lijken tegen te spreken.

Kanttekeningen vanuit christelijk perspectief Zonder God geen godsdienst, dus draagt het christendom een aantal ‘bewijzen’ aan voor het bestaan van God. Op elk niveau toont de natuur tekenen van ontwerp. Van onmetelijk, ontzagwekkende schepping van het heelal tot zorgvuldige details, verborgen voor het blote oog; christenen zien in deze wonderlijke wereld het bewijs van een Ontwerper. Zelfs John Stuart Mill, een krachtige tegenstander christendom, zei aan het eind van zijn leven: “Het bewijs voor ontwerp is onweerlegbaar. De natuur getuigt inderdaad van haar Schepper.” (Three Essays on Religion, 1974) De christelijke wereld draagt bewijzen voor een Schepper aan door te kijken naar de aspecten die de natuurwetenschap (nog) niet kan verklaren. Onze persoonlijkheid, gevoelens, karakter, waarden, geweten en scheiding van goed en kwaad zijn volgens het christendom niet te verklaren vanuit een wetenschappelijke theorie en duiden op het bestaan van een Schepper, een Schepper die Zijn creaties een persoonlijkheid en een geweten gegeven heeft. Christenen vinden de drang om goed te doen en de afwijzing van het kwade, een bewijs voor het bestaan van Goed (God) en Kwaad (Gods vijand).

Het christendom weerlegt de kritiek dat godsdienst in stand is gehouden omdat het als moreel juist gezien wordt: “In godsdienst en het uitkomen voor religieuze opvattingen hebben vele mensen zware tegenstand geleden, maar toch bleven ze vasthouden aan hun geloofsovertuiging.”

En als laatste wijst de christelijke overtuiging op de drang naar godsdienst, mensen lijken ongeneeslijk godsdienstig. In iedere cultuur zijn er sporen van een godsdienst gevonden. Wat maakt dat een mens onbewust diep van binnen altijd opzoek is naar zijn God? Wordt God gecreëerd antwoord op anders onverklaarbare vragen en verschijnselen? Of wijst de onstilbare drang naar godsdienst op het bestaan van een Maker?

Kanttekeningen op deze christelijke visie kan zijn dat deze gaten in de wetenschappelijke theorie niet zo vanzelfsprekend naar het bewijs van God leidden als christenen doen voorkomen.

Deze vragen kunnen ook beantwoord worden vanuit een natuurwetenschappelijk perspectief.

Maar godsdienst bestaat niet (volledig) uit bewijsbare feiten, maar om geloof in de dingen die met het oog van het verstand niet zichtbaar zijn.

4. “Wetenschap heeft het geloof verslagen” Waarom deze reactie?

De enorme vooruitgang in de wetenschap heeft het vertrouwen in het menselijk kunnen zodanig verstrekt dat het idee van een God vreemd gedateerd en onnodig lijkt te zijn.

Het beeld wat de wetenschap over godsdienst geeft is dat “ze met hun gepraat over God en satan, hemel en hel, verlossing en verlies niet alleen hopeloos op de verkeerde weg zijn, leuteren over irrelevante onzin, maar dat ze zichzelf voor de gek houden.” Men gaat ervan uit dat weten Kerk en Christendom 32

schap godsdienst uitgeschakeld heeft. Wetenschap is modern en zinvol. Godsdienst ouderwets en nutteloos. Argument hiervoor is onder andere dat de wetenschap verschijnselen natuurkundig heeft kunnen verklaren, verschijnselen waar mensen vroeger een goddelijke oorsprong voor wilden vinden.

Vanuit christelijk perspectief inclusief kanttekeningen: De wetenschappelijke pioniers waren soms toegewijde christenen. Francis Bacon, Johannes Kepler, Galileo, Copernicus, Isaac Newton, Robert Boyle hebben in hun boeken en (auto)biografieën allemaal te kennen gegeven dat ze in God geloofden en dat hun bevindingen op wetenschappelijk gebied hen alleen maar meer overtuigd maakten van Zijn almacht. Van Sir Isaac Newton (zwaartekracht) werd zelfs beweerd dat hij meer tijd besteedde aan het bestuderen van de Bijbel dan aan wetenschappelijk onderzoek. Wetenschap werd in die tijd duidelijk niet gezien als een vijand van het christendom.

Kanttekening bij deze informatie kan zijn dat deze wetenschappelijke revolutie misschien door de wetenschappers gezien werd als vijand van het christendom, maar de kerk dacht hier heel anders over.

De kerk zag de wetenschap als een bedreiging en strafte "Religie en wetenschap: onverenigbaar?" alle vooruitgang af met maatregelen. Het was niet voor niets dat deze wetenschappelijke revolutie ontstond in de Reformatie, voor het eerst in eeuwen kwam er ruimte voor verandering en kritische ontwikkelingen. Bovendien waren er in de 19e eeuw wel degelijk wetenschappers die tegen het christendom in gingen. Met de beroemde Sigmund Freud, Karl Marx en Charles Darwin veranderde de houding van de mensen/wetenschappers tegenover God. Deze 3 gebruikten hun wetenschappelijke theorieën om het christelijke mens- en wereldbeeld ‘onderuit’ te halen.

Recent onderzoek toont aan dat 40% van de beste natuurwetenschappers gelovig is, ongeveer 40% ongelovig en 20% weet het niet. Het is dus niet zo dat wetenschap en geloof absoluut niet samen gaan, zowel in het verleden als in het heden is er een grote groep gelovige wetenschappers.

Ook de evolutietheorie is volgens het christendom best te combineren met het christelijke geloof. God kan de wereld geschapen hebben inclusief haar mogelijkheid om zichzelf te ontwikkelen. Zowel Charles Kingsley als Stephen Jay Gould weten deze theorie (minstens) net zo goed te onderbouwen als Darwin zijn evolutietheorie wist te onderbouwen.

Volgens de christelijke visie hoeft wetenschap en geloof dus niet lijnrecht tegenover elkaar te staan. Ze kunnen juist ook elkaar versterken. Wetenschap kan de grootheid van God aantonen en het geloven in God kan de drang geven om Zijn werken te bestuderen. Bovendien is er meer dan wat de wetenschap kan bewijzen, daar vult geloof en godsdienst het mooi aan. Zoals William Shakespeare zei in Hamlet: “Er is meer in de hemel en op de aarde dan je kunt dromen in je filosofie.”

Kerk en Christendom 33

5. “Jezus had toch een kind bij Magdalena?”

Waarom deze reactie?

Het populaire en inmiddels verfilmde boek ‘de Da Vinci code” van Dan Brown, uitgegeven in 2003, heeft voor veel discussie gezorgd. Het boek, en de gnostische opvattingen die er aan ten grondslag liggen, stellen de betrouwbaarheid van het nieuwtestamentische beeld van Jezus ter discussie en zet er een heel ander beeld voor in de plaats. Jezus heeft volgens het boek een kind gekregen bij Maria van Magdalena en zo een koninklijke bloedlijn op aarde gezet. Een interessant tegengeluid, maar grondig onderzoek laat zien dat zowel christelijke als ongelovige onderzoekers er over eens zijn dat het boek niet op waarheid berust. De 3 niet opgenomen evangeliën, waar de gnostiek haar beweringen op baseert, zijn het evangelie van Fillipus, het evangelie van Maria en het evangelie van thomas.

Vanuit christelijk perspectief Die 3 evangeliën zijn ontzettend onvolledig en missen grote stukken, die zijn ingevuld en geïnterpreteerd door wereldse opvatting eind 20ste eeuw.

De mythe van de verhouding tussen Maria van Magdalena en Jezus is vooral gebaseerd op dit stuk uit het evangelie van Fillipus: “En de metgezellin van de heiland is Maria van Magdalena . Jezus hield meer van haar dan van alle andere discipelen en kuste haar vaak op de mond.” Maar de eigenlijke oorspronkelijke tekst, een vierde-eeuws Koptische tekst, deel van de gnostische vondsten in een kruik van Nag Hammadi, Egypte is: “Van de Wijsheid die de onvruchtbare genoemd wordt is zij de moeder der … engelen. En de metgezellin van de ….

Maria Magdalena … haar meer dan de discipelen … kuste haar op haar ….” Bovendien was een kus een groet in de tijd van Jezus, niet per se een seksueel getinte daad. Het Griekse woord dat “De oorspronkelijke tekst uit het vertaald wordt met ‘kus’ wordt ook vertaald met ‘een evangelie van Fillipus is zeer vriendschappelijke omhelzing’. onvolledig.”

Ondanks dat deze beweringen dus volledig onderuit gehaald zijn en zelfs de schrijver van de Da Vinci Code heeft toegeven zijn boek grotendeels uit zijn duim gezogen heeft, gaf een onderzoek van een Amerikaans televisiestation in de zomer van 2004 aan dat ruim 34% van de mensen geloofden dat Jezus een geheime verhouding had met Maria van Magdalena en dat de kerk dit geheim hield.

6. “Het maakt niet uit wat je gelooft, zolang je maar oprecht bent” Waarom deze reactie?

Dit is een erg tolerant standpunt, het voorkomt conflicten over verschillen in mening/opvatting.

Tolerantie is een belangrijke waarde in onze huidige samenleving en het christendom staat niet bekend om haar tolerantie. Christendom staat erom bekend om een arrogante godsdienst te zijn, die claimt de enige godsdienst te zijn die de waarheid bezit. Dit stoot vele ongelovigen tegen het hoofd.

Deze reactie klinkt erg liberaal en verlicht, want het betekent dat iedereen de race zal winnen en iedereen een prijs zal krijgen. Dit standpunt geeft uitdrukking aan de diepgewortelde afkeer van onoprechtheid, die helaas veel te vinden is in de (christelijke) godsdienst. Mensen belijden het Kerk en Christendom 34

geloof met hun mond maar laten met hun daden dat niet blijken, die onoprechtheid maakt deze opvatting/reactie erg aantrekkelijk.

Vanuit christelijk perspectief Maar in geen enkel ander aspect van het leven zouden we dit zelfde principe toepassen. Michael Green: “Welke politicus zou accepteren dat het niet uitmaakt wat je gelooft als je maar oprecht bent? Dat zou alle verschillen tussen socialisten, liberalen, conservatieven, radicalen enz. wegpoetsen. Je kunt heel oprecht zijn, en er toch volledig naast zit of iets volledig fout doen. Onder het mom van verdraagzaamheid verbergt deze stelregel een harteloze onverschilligheid tegenover de waarheid. Het leven leert ons dat het enorm veel uitmaakt wat we geloven, we moeten zeker oprecht zijn maar het ook bij het juiste eind hebben. Wat je gelooft is minstens zo belangrijk als dat je oprecht bent.”

7. “Alle godsdiensten leiden naar God.” Waarom deze reactie?

De globalisering werkte deze reactie erg in hand omdat we nu makkelijker, meer en duidelijker in contact konden komen met andere culturen, dus ook met andere godsdiensten. Behalve verschillen, zagen we ook duidelijke overeenkomsten. Deze reactie is erg aantrekkelijk, omdat het een zwart-wit-keuze ontwijkt en alle grijstinten accepteert. Ook dit is een tolerante zienswijze, en tolerantie is een deugd die in de mode is. Het is ook een bescheiden zienswijze, je pretendeert niet dat je eigen godsdienst de beste is.

Gandhi: “De ziel van alle godsdiensten is een en dezelfde, maar hij is omhuld door een grote hoeveelheid vormen… Waarheid is niet de exclusieve eigenschap van een heilig geschrift…. Ik kan geen exclusieve goddelijkheid toeschrijven aan Jezus. Hij is even goddelijk als Krishna of Rammer of Mohammed of Zoroaster.”

Vanuit christelijk perspectief Het is een mooie gedachte dat alle godsdiensten een zijn en dat ze variaties op een gemeenschappelijk thema vormen. Maar hoe kunnen alle godsdiensten naar God leiden als ze allemaal zo verschillend zijn? Er bestaan grote, fundamentele verschillen tussen de verschillende godsdiensten.

"Leiden alle religies naar God?..."

Het verschil tussen alle geloven en het christendom is onder andere dat het christendom het enige geloof is wat leert dat de gelovige niet bij God kunnen komen door zichzelf te redden, maar door genade, terwijl alle andere geloven leren dat de gelovige bepaalde plichten en regels moet doen om bij God te komen. Deze vergevende genade staat lijnrecht tegenover bijvoorbeeld de leer van karma, oorzaak en gevolg en je schuld afbetalen.

Alle godsdiensten leiden dus niet per se naar God, want ze hebben fundamentele verschillen.

Sterker nog, volgens het christendom is het onmogelijk dat een godsdienst tot God leidt. Een godsdienst kan niet tot God leiden om 2 redenen. Ten eerste omdat God goddelijk is, daar zijn alle geloven het met elkaar over eens. Goddelijk betekent letterlijk “verheven boven de mens”.

Omdat God goddelijk is, kunnen sterfelijke mensen Hem dus niet bereiken. Hij is verheven, te hoog, te groot, te goddelijk om voor ons mensen te begrijpen. Dat betekent god zijn. De tweede reden is niet alleen te vinden in de aard van God, maar ook in de aard van mensen. Mensen zijn Kerk en Christendom 35

van oorsprong slecht, volgens de christelijke, joodse en islamitische visie. Omdat de menselijke slechtheid in de weg zit, kan God dus niet bereikt worden door godsdienst.

Dat betekent dat alle godsdiensten gedoemd zijn hun doel te missen. De enige manier waarop het schepsel zijn Schepper kan ontmoeten is als die Schepper ervoor kiest zich openbaar te maken, te laten zien wie Hij is op een manier dat het menselijk verstand dat nog kan bevatten. Het christelijk geloof geeft een oplossing voor dit probleem. Zo staat in Johannes 1: 18 dat 'niemand ooit God gezien heeft, maar de enige Zoon, die zelf God is, die aan het hart van de Vader rust, heeft hem doen kennen." Volgens de christelijke visie heeft Jezus, de Zoon van God, God laten zien. Het christendom de enige godsdienst is waarbij God zelf "... of is Jezus de enige weg tot God?" naar de aarde kwam om zichzelf te laten kennen door Zijn schepselen.

In iedere godsdienst kan iets goeds zitten, iedere godsdienst kan iets van God laten zien, een waarheid of een wijsheid geven waar mensen veel uit kunnen halen voor hun leven. Maar de godsdiensten verschillen teveel van elkaar om te zeggen dat alle godsdiensten naar God leiden en het dus niet uitmaakt welke je aanhangt. Een godsdienst moet in zijn geheel bekeken worden, zijn de fundamentele waarden de waarheid of berust op een illusie? “Men moet niet alleen de krenten uit de pap pikken, maar de volledige godsdienst aan kritisch onderzoek onderwerpen en dan beslissen of je de hele godsdienst verwerpt of accepteert”, aldus Micheal Green.

Kanttekening: De eerste kritiek op deze christelijke visie is op het feit dat het christendom claimt dat het om genade draait en niet om regeltjes. Maar het christendom heeft bij vele mensen ook een beeld van een godsdienst vol regeltjes te zijn. De “gij zult niet”-bulderpreken lijken eerder de nadruk te leggen op fouten en daden van de gelovige dan op de genade die God de gelovige schenkt.

Sommige ‘zware’ kerken staan bekend om hun strenge regels en hun grote zondebesef. Toch leert de Bijbel en Gordon Bailey, if: Jezus over genade die iedere zonde vergeeft als het offer van Jezus geaccepteerd wordt, maar sommige kerken If hebben de Bijbelteksten over de vernietigende kracht uit All religions hun context gehaald en daar de nadruk op gelegd.

Lead to God How come most of them Een tweede kanttekening bij de christelijke visie is bij het Having been given argument dat niet alle godsdiensten naar God kunnen A thousand years at least leiden omdat ze teveel verschillen. Maar we hebben gezien Haven’t yet dat binnen het christendom ook verschillen bestaan. Van Arrived? hoedjes, tot spijkerbroeken, van Opwekkingsliedjes met de handen omhoog tot rustige psalmen, begeleid door een orgel. Het onderwijs in de preken, de beleving van het geloof en de antwoorden op belangrijke vragen verschillen binnen de verschillende christelijke stromingen, zoals we hebben laten zien in deelvraag 3. De vraag is of die verschillen net zo fundamenteel zijn als de verschillen tussen de godsdiensten onderling. Over het algemeen gaat het bij verschillen binnen een godsdienst vooral om de uitleving van wat ze geloven. De gewoontes en tradities verschillen, maar de kern van het geloof zoals beschreven in hoofdstuk 1 hebben de meeste christelijke stroming meestal overeen, Kerk en Christendom 36

anders mag er sterk getwijfeld worden aan in hoeverre zo’n stroming christelijk te noemen is.

Toch is het typerend dat bij geen enkele andere godsdienst als in het christendom zoveel verdeeldheid en verschillen onderling te vinden als bij het christendom, maar dit zou ook te wijten kunnen zijn aan het feit dat het christendom nog altijd de grootste en (formeel) de meest invloedrijke godsdienst in de wereld is.

8. “Jezus was gewoon een goed mens, niets anders.”

Waarom deze visie?

Deze reactie geeft aan dat mensen geloven dat Jezus een gewoon goed mens was met bijzonder onderwijs, maar niet goddelijk zoals het christelijk geloof dat beweert. Het feit dat Jezus een mens was, die geboren werd en stierf, maakt het mensen moeilijk om te geloven dat Jezus goddelijk, of zelfs de Zoon van God was. In het Westen heerst een opvatting dat iets ‘logisch’ en ‘te beredeneren’ moet zijn, en het plaatje van een gewone man als Zoon van God past niet in dat logische denkbeeld. Het verhaal van een kruisiging en opstanding is dan helemaal moeilijk te slikken.

Vanuit christelijk perspectief: Het christelijk geloof beweert dat Jezus meer was dan gewoon een goed mens, Hij was goddelijk, zelfs de Zoon van God. Waarin was Hij dan anders volgens de christelijke visie?

Hij was anders als persoon Jezus van Nazareth heeft de meeste invloed op de meeste mensen gehad in vergelijking met alle andere bijzondere, goede personen uit de geschiedenis. Er is geen ander historisch persoon waar meer mensen voor bereid waren hun leven op te offeren dan Jezus. Vanaf de vroege kerk tot het heden zijn er vervolgde christenen, bereid te zijn met vreugde hun leven op te geven voor die Jezus. Wij gaan hier verder niet op in, maar de verhalen over deze ‘christelijke martelaren’ zijn talrijk en indrukwekkend. Je leven geven is het grootste offer wat je kunt geven, en dat doe je alleen als je helemaal overtuigd bent dat het doel of de persoon waarin je gelooft waarvoor je sterft dat waard is. Wat maakte Jezus Christus zo anders? Als het gewoon een goed mens, hoe komt het dan dat Zijn invloed zo groot is?

Zijn onderwijs was anders Het bijzondere aan het onderwijs van Jezus is dat hij iets volledig nieuws bracht. Jezus bracht niet alleen het Oude Testament op een nieuwe manier, Hij versterkte het en vulde het aan op een vernieuwende manier. “Het onderwijs [van Jezus] was adembenemend nieuw, volledig helder, bijzonder wijs en even relevant als nu,” aldus Michael Green. “Tegen iedereen die zegt dat Hij gewoon een indrukwekkende leraar was, wil ik een paar vragen stellen: “Hoe kwam Jezus aan al Zijn kennis zonder gestudeerd te hebben? Hoe kan het dat Zijn onderwijs, anders dan dat van Socrates en Mohammed, past bij alle mensen uit alle windstreken? Hoe kan het dat niemand in de geschiedenis betere ethische regels heeft verzonnen dan Hij?” Zijn gedrag was anders.

"Wie was Jezus?"

Iemand kan nog zo’n indrukwekkende leraar zijn, als zijn daden niet in overeenstemming zijn met zijn woorden, heeft zijn onderwijs geen betekenis. Jezus zelf zei dat

Kerk en Christendom 37

Zijn woorden moeten overeenkomen met Zijn daden. En volgens het christelijk geloof is dit ook het geval. Jezus maakte niet alleen het Oude-Testament nog verregaander, door het oude gebod ‘houd van je vrienden, haat je vijanden’ te nemen en het te versterken door “houd van je vijanden en zegen hen”. Maar Hij liet ook zien hoe het in de praktijk gemaakt moest worden.

Volgens de Bijbel riep Hij: ‘Vader, vergeef hun”, terwijl soldaten Zijn bloedende lichaam aan een kruis spijkeren en Hem diep vernederen. Dat was de manier waarop Jezus zich gedroeg volgens de Bijbel. Zijn daden kwamen overeen met Zijn onderwijs.

Hij had andere gaven Je kunt Jezus niet los zien van wonderen. Waar Jezus ook kwam werd er verteld en geschreven over bijzondere wonderen, van voedsel dat vermenigvuldigd wordt tot zieken die genezen worden, tot doden die opgewekt worden. In het Grieks is het woord voor wonderen oorspronkelijk ‘woorden van kracht’ en Johannes gaf er nog een extra naam aan, namelijk ‘tekenen’. Want wonderen zijn tekenen van goddelijkheid, of dat iemand goddelijke kracht ontleent van zijn verbinding met God. Nu zijn er een heleboel mensen die twijfelen aan de waarheid van deze beschreven wonderen.

Sommigen denken dat de mensen aan waanzin leden of zo graag iets wilden geloven dat ze dachten dat het zo was. Maar volgens sommige (charismatische) christenen zijn de wonderen letterlijk de wereld nog niet uit. De wonderen die Jezus deed zijn niet alleen beperkt tot het verleden of tot de Bijbelse tijd, maar komen ook nu nog voor. Benen die aangroeien, ernstige ziektes genezen, blinden die weer kunnen zien, doven die weer kunnen horen, mensen die opstaan uit hun rolstoel of soms zelfs opstaan uit de dood; het zijn een aantal voorbeelden van de vele verhalen over wonderen die gedaan zijn door christenen in de naam van Christus.

Deze Jezus was blijkbaar anders dan een gewoon mens dat Hij wonderen KON en nu zelfs door Zijn volgelingen nog steeds KAN doen, aldus de christelijke opvatting.

Zijn vervulling van de Schrift was anders.

Bijzonder aan het leven van Jezus is ook dat de geboorte, het leven en de dood van Jezus tot in ieder detail een vervulling is van de profetieën die ruim 1000 jaar daarvoor waren opgeschreven. De plaats en tijd van de geboorte van Jezus zijn historisch vastgelegd in Romeinse verslagen en komen wonderbaarlijk precies overeen met de voorspelling in de profetieën van bijvoorbeeld Jesaja. Er is in de hele wereldliteratuur geen voorbeeld te vinden van eeuwenoude profetieën in een heilig boek die op deze manier door een historisch persoon vervuld worden.

Zijn claims waren anders C.S. Lewis in God in the dock; Essays on theology en ethics, 1970: “Dit [de uitspraken van Jezus over Zijn goddelijkheid] is geen compromis en er is niets wat hierop lijkt in andere godsdiensten. Als je naar Boeddha was gegaan en gevraagd had; “Bent u de zoon van Brahma?” zou hij gezegd hebben: “Mijn zoon, je bent nog steeds in het dal van de illusie.” Als je naar Socrates was gegaan en gevraagd had: “Bent u Zeus?” zou hij je uitgelachen hebben. Als je naar Mohammed was gegaan en gevraagd had: “Bent U Allah?” zou hij eerst zijn kleren gescheurd hebben en je daarna onthoofden. Als je Confucius gevraagd had: “Bent u de hemel?” denk ik dat hij geantwoord zou hebben: “Opmerkingen die niet in overeenstemming zijn met de natuur getuigen van een slechte smaak.”

De dingen die Jezus zegt zijn heel anders dan wat andere leraars zeggen. Anderen zeggen:

Kerk en Christendom 38

“Dit is de waarheid (…). Dit is de weg die je moet gaan.”

Maar Jezus zegt: “Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven, de enige Weg tot God.” Kanttekeningen: Er wordt getwijfeld of de profetieën die Jezus wonderbaarlijk lijkt te vervullen daadwerkelijk duizenden jaren geleden opgeschreven zijn. Dit laatste wordt in christelijke kringen weer weerlegd door er op te wijzen dat deze profetieën deel waren van de Joodse Thora, die al eeuwen voor Jezus’ komst ontstaan is. Maar er bestaan ook nog twijfels of de Romeinse verslagen over Jezus’ dood en geboorte wel authentiek zijn.

En geeft het feit dat Jezus claimde de Zoon van God te zijn ook bewijs dat Hij dat ook daadwerkelijk was? Is iemand wat hij claimt te zijn of zijn daar meer bewijzen voor nodig? Maar waar haalde Hij Zijn zelfvertrouwen vandaan? Grootheidswaan of wist Hij Wie Hij was, namelijk goddelijk?

De wonderen die Jezus deed in zowel de Bijbelse tijd als in de huidige tijd worden door atheïsten en wetenschappers als onbewijsbaar en zeer omstreden verklaard. Ze verklaren deze wonderen door een mentale verandering in de mens zelf, waardoor de mens zo erg gelooft dat het gebeurt dat het lichamelijk ook zijn uitwerking heeft. Het placebo-effect op zijn hoogste niveau. De vraag is of/hoe de mens inderdaad in staat is om met een geloof een lichamelijke toestand te veranderen of dat deze wonderen een bewijs zijn voor een bovennatuurlijke macht.

9. “Ik heb geen verlossing nodig/verdiend.”

Waarom deze reactie?

Het christendom is, als enige godsdienst, een verlossingsgodsdienst. Dat is de voornaamste reden waarom deze godsdienst mensen aantrekt, omdat het door die verlossing een weg, en volgens de christenen de enige weg, tot God vrij maakt. Maar het is ook de voornaamste reden waarom deze godsdienst zo impopulair is, want een verlossing gaat in tegen de menselijke natuur. Die menselijke natuur heeft namelijk een drang om al het goede te verdienen en straf te krijgen voor al het verkeerde, iets wat versterkt wordt door de inrichting van de rechtstaat. Een verlossing, vergeving en genade staat daar lijnrecht tegenover, want genade betekent namelijk letterlijk onverdiende gunst en geeft al aan waar het in het christendom om draait; de acceptatie kan niet verdiend worden, maar is verkregen door het accepteren van de ‘gunst’ en liefde van een vergevende God. Vanuit christelijk perspectief: Goede werken zijn nooit genoeg. Net zoals het geen zin heeft om te zeggen als je wordt aangehouden voor te hard rijden “maar ik heb nog nooit een bank beroofd!” heeft het ook geen zin om te zeggen “maar ik deed wel m’n best hoor!”. Iedereen zal moeten toegeven dat hij of zij fouten maakt, grote en kleine. En het christendom stelt dat er een God bestaat die niet alleen heilig en rechtvaardig is, maar ook liefdevol en vergevend. Dit "Christendom verlossingsgodsdienst" lijkt tegenstrijdend, maar is het volgens het christendom niet. Volgens hen is God een eerlijke rechter en beoordeelt iedereen naar zijn daden, omdat Hij meer van gerechtigheid houdt dan wie dan ook. Deze God is ook een heilig God, Kerk en Christendom 39

wat wilt zeggen dat Hij niet in de buurt kan komen van zonde, Hij kan zelfs de kleinste fout niet door vingers zien. Daarom is het niet genoeg voor Hem om alleen een goed mens te zijn, maar je moet absoluut perfect zijn om zijn oordeel te doorstaan. Maar hier geeft het christendom als verlossingsgodsdienst het verschil; Hij is ook een liefdevol God. Hij kan niet je schulden kwijtschelden, omdat dat niet eerlijk is, maar wel iemand in plaats sturen om je schulden te dragen. Dat deed Hij in Zijn eigen Zoon Jezus, die stierf en leed in onze plaats. Daarom kan Hij ons nu vergeven, onze schulden kwijtschelden, omdat Jezus onze straf al gedragen heeft. Zo kan deze God rechtvaardig én liefdevol zijn. Zo kan deze godsdienst heiligheid met verlossing combineren. Deze theorie beschrijft de kern van het christelijk geloof.

Bovendien als je alleen in de hemel of tot God zou komen door goede werken te doen en slechte dingen te laten, zou dat een koele berekening opleveren die je God min of meer dwingt om je toe te laten omdat je het hebt verdiend. De christenen zijn, als enige godsdienst ter wereld, ervan overtuigd dat hun God een God van relatie is, die niet wilt dat Zijn kinderen alleen koel de toegang proberen te verdienen, maar in vertrouwen Zijn cadeau van genade accepteren en vervolgens vanuit liefde van Hem naar hen, vanuit liefde van hen naar Hem en in die hechte vriendschap tussen vergeven kind en vergevende Vader proberen Hem en Zijn wetten te gehoorzamen en goed te doen.

De godsdienst van de meeste mensen, ook van de godsdiensten zonder god en de godsdiensten binnen het christendom die meer om religie en gewoontes draaien dan om God komen neer op 2 vierletterwoorden: “doen “ en “moet”. Men MOET goed DOEN om goed te krijgen. Het christendom komt neer op het woord “gedaan.” Ze hebben zekerheid dat ze in de hemel komen omdat ze geloven/vertrouwen in wat voor hen gedaan is aan het kruis.

Maar vergeving is altijd kostbaar. Vergeving komt altijd van 2 kanten. Er kan wel vergeving geboden worden, maar dan moet die wel aangenomen en aanvaard worden. Er is vergeving aangeboden volgens het christendom, door het kruis op Golgotha. “Het is nu aan ons, nemen we de vergeving aan of gaan we verder met ons eigen leven?” luidt de keuze die het christendom ons voorlegt.

Kanttekening: Deze visie over vergeving en verlossing is de kern van het christelijk geloof, en zoals het woord het al aan geeft is dit een visie waar men wel of niet in gelooft. Deze visie gaat uit van een mensbeeld dat de mens van nature slecht is en geneigd is tot zonde. Er ontstond de laatste eeuwen een beweging die dit mensbeeld bestrijdt en zegt dat de mens een zelfstandig individu is, in staat om de juiste keuzes te maken en het goede te doen. Bovendien bestaat de vraag wie bepaalt wat goed en slecht is. De christelijke opvattingen hierover worden steeds minder invloedrijk, normen en waarden veranderen en grenzen worden verlegd. Niet langer worden vele dingen als ‘zonde’ gezien, maar als verkeerde keuzes waar men veel van kan leren. Is zonde dan nog verkeerd, als je er wat van leert? Nu de ‘vernietigende kracht van zonde’ dus aan de kaak wordt gesteld, is de kwestie van vergeving en verlossing ook een minder essentieel aspect.

Bovendien rijst de vraag: is vergeving en verlossing niet een erg makkelijke uitweg om onder je eigen verantwoordelijkheid voor je daden uit te komen? De christelijke visie zegt van niet, Jezus zegt bijvoorbeeld in de Bijbel tegen een zondige vrouw “Ik vergeef je, ga nu en zondig niet meer.”

Dat is de verantwoordelijkheid die vergeving met zich mee draagt. Ongelovigen zetten hier hun vraagtekens bij.

Kerk en Christendom 40

6. Religie of relatie?

Conclusie en eigen mening over de vraag: “Is de kerk of de christelijke overtuiging de kern van het christendom en op welke wijze beïnvloeden zij elkaar?”

Inleiding: Een neutraal werkstuk over een geloof: het is moeilijk, zo niet onmogelijk. Juist omdat het christendom zo’n grote en invloedrijke religie is, is het soms moeilijk alle verschillende meningen en overtuigingen, zowel van ongelovigen als van overtuigt christenen, de rode raad vast te houden. Het spreekwoord “door de bomen het bos niet meer zien”, was op sommige momenten erg van toepassing op ons verdiepende onderzoek in deze godsdienst.

We kunnen geen perfect antwoord geven op onze hoofdvraag, omdat dit antwoord altijd een mening bevat. We hebben in dit werkstuk geprobeerd verschillende visies en kritiekgeluiden op de kerk en het christendom te verwerken, om een zo veelzijdig mogelijk beeld te geven. Ook al zijn we door deze onderwerpskeuze niet in staat om een perfect, objectief antwoord te geven op de hoofdvraag, door de zoektocht naar het antwoord zijn we vele nieuwe aspecten van het christendom tegen gekomen. De zoektocht naar het antwoord heeft ons veel geleerd en ons geholpen te begrijpen op welke manier de kerk en het christendom verweven zijn met onze Nederlandse cultuur. Daarom is ons doel met dit werkstuk geslaagd. We willen antwoord geven op de hoofdvraag door een samenvatting te geven van wat we hebben geleerd en onze eigen mening het antwoord te laten vormen.

De kerk en verschillen Geloof is bijna niet te vangen in cijfers, feitjes en neutraliteit. Zoals het woord het al zegt, geloof gaat om het geloven in een bepaalde waarheid. Een geloof bestaat uit vele verschillende persoonlijke meningen, ervaringen, belevingen en overtuigingen.

De kerk, vertegenwoordiger van het christendom, is zelf een prachtig voorbeeld van de enorme diversiteit aan overtuigingen. Zoals we hebben uitgewerkt in dit werkstuk bestaan er niet alleen verschillen tussen ongelovigen en gelovigen, maar ook binnen het christendom zelf. Iedereen heeft recht op een eigen mening en persoonlijke interpretatie en het recht dat deze persoonlijke overtuiging geaccepteerd en gerespecteerd wordt, zelfs als het verschilt.

Door de kerkgeschiedenis te bestuderen hebben we gezien dat dit vaak niet het geval was. Het schaamrood stond ons op de kaken toen we ons verdiepten in de gruwelijkheden die de kerk heeft uitgevoerd tegen degenen die een andere mening hadden dan hun ‘waarheid’.

Verschuiving van de kern Ook hebben wij door de geschiedenis ontdekt dat er veel tradities en gewoontes de kerk en christelijke wereld in zijn geslopen, die oorspronkelijk niet passen binnen de leer van de Bijbel en van Jezus. Dit is te verklaren, omdat een godsdienst een belangrijk onderdeel is van de samenleving. Een samenleving is altijd in beweging en verandert voortdurend, dus is het niet verwonderlijk dat de godsdienst mee veranderd. Maar de vraag is of dit tot gevolg heeft gehad dat de kern van het christendom is verschoven van relatie naar religie. Met relatie bedoelen we de leer die Jezus predikte, Hij streefde en leefde ernaar om de relatie tussen mens en God en mensen onderling te herstellen. Met religie bedoelen we door mensen bedachte regeltjes en gewoontes. We zien om ons heen dat gelovigen vaak meer bezig zijn met de kerkdienst, de regeltjes en het bestrijden van de verschillen tussen verschillende denominaties, dan dat men

Kerk en Christendom 41

echt bezig is met wie Jezus is en wat het geloof in Hem voor uitwerking heeft op het dagelijks leven.

Kerk en christendom verschillende dingen?

Wij zijn tot de conclusie gekomen dat de kerk en het christendom in bepaalde opzichten twee totaal verschillende dingen zijn. Als we de kerk zien als (machts-)instituut die regels en gewoontes ontwikkelt en voorschrijft en het christendom zien als de leer die Jezus en de Bijbel onderwijzen, zijn het inderdaad twee totaal verschillende dingen. Maar als we de kerk zien als een verzameling van gelovigen en het christendom als het geloof wat deze groep gelooft, kunnen kerk en ‘’Is de kern religie?’’ christendom niet zomaar uit elkaar gehaald worden. Deze verschillende interpretaties van het woord ‘kerk’ maken het lastig om de vraag te beantwoorden waar de kern van het christendom ligt.

De kerk de kern?

Bij het woord kerk denken we in eerste instantie aan een gebouw. Wanneer we een stad of dorp naderen zien we in veel gevallen een kerktoren die ons herinneren aan de aanwezigheid van een kerkgebouw. Bij het woord kerk denken we ook vaak aan een instituut. Een instituut met een slecht imago en een afnemende invloed. Door de ontzuiling, vervaging van normen en waarden, scheiding tussen geestelijke en wereldlijke macht en het groeiende individualisme is de kerk steeds meer invloedrijk geworden in deze samenleving.

Maar wij zijn het eens met Herman Boon: “De kerk is geen gebouw, een kerk is een groep mensen die van Jezus houden.” Volgens de Bijbel is de kerk is een plaats waar mensen God en andere gelovigen kunnen ontmoeten. Als we de kerk zien als een groep gelovigen, in plaats van een (machts-)instituut, brengt dit ook een verantwoordelijkheid voor de gelovigen mee; zij moeten het geloof vertegenwoordigen naar de ‘ongelovige buitenwereld’ toe. Christenen moeten elkaar en anderen lief hebben en elkaar steunen. De sterken moeten er zijn om de zwakkeren te helpen. Zo wordt de kerk en de samenleving een plaats waar iedereen geliefd is en waar iedereen zich op zijn of haar gemak voelt. Dit is de kerk zoals Jezus en Zijn apostelen het beschreven in de Bijbel. Als we dit beeld vergelijken met de kerk vandaag, merken we dat er veel is veranderd. De christenen horen naar elkaar om te zien, maar ondertussen worden er met stenen gegooid tussen de verschillende denominaties, worden er muren in plaats van bruggen gebouwd tussen de verschillende kerken.

De christenen horen naar anderen om te zien, maar de meeste kerkleden zijn zo druk met het navolgen van regeltjes dat er geen tijd meer over is om de nood van de omgeving te zien. De kerk hoort vol te zijn van de liefde van de God die Zichzelf Liefde noemt, en niet vol te zijn met veroordeling. Jezus wilde dat vanuit de gemeente liefdevol gekeken wordt naar de maatschappij.

De kerk moet de liefde die zij van God ontvangt weer uitdragen naar de wereld om haar heen. ‘’Draait het om relatie?’’

Kerk en Christendom 42

Jezus en Zijn volgelingen vinden immers dat de liefde van God een te groot geschenk is voor onszelf te houden. Als bovenstaande de visie van Jezus over de kerk is, dan is de kerk in sommige opzichten ver afgedwaald van die kern.

Jezus de kern?

Volgens ons is de kern van het christendom is Degene bij wie deze godsdienst is begonnen en aan wie het christendom haar naam te danken heeft. Het woord christen is afgeleid van de naam Christus. De apostelen gaven Jezus de naam Christus, wat ‘gezalfd’ betekend. Gezalfd worden betekende in die tijd een teken van goddelijke uitverkiezing. Dit geeft aan dat de kern van het geloof ligt in het volgen van Jezus Christus, door Zijn leer na te volgen. Kerkganger maakt nog geen christen!

Jezus heeft echt bestaan. De historische wetenschap kan niet meer om zijn bestaan heen. Er zijn in de loop der jaren veel wetenschappelijk bewijzen voor Zijn bestaan naar boven gekomen.

Maar voor ons persoonlijk is Hij meer dan een bijzonder historisch figuur, Hij is de kernfiguur in ons leven! Mensen die Jezus willen volgen, ontdekken dat hun relaties veranderen. Zij vinden innerlijke vrede. Maar de basis van dat alles is een nieuwe verhouding met God. Jezus sprak over God zoals een kind over zijn vader of moeder praat. ‘Vader’, zei Hij als Hij met God praatte in het gebed. Hij moedigde zijn discipelen aan om dat ook te doen, net zo vertrouwelijk met God te praten. De God over wie Hij sprak, was zeker een machtige en alles overtreffende God, maar geen vaag goddelijk wezen dat overal en nergens is. De God van Jezus is een Persoon, en een relatie met die God kan dat ook alleen maar een persoonlijke vriendschap zijn. De God van de Bijbel is een God van liefde. Een God die mensen op het oog heeft en een relatie wil aangaan met mensen.

Er bestaan zoveel geloven en overtuigingen die zichzelf ‘waarheid’ noemen. Iedereen lijkt zijn of haar eigen waarheid te hebben, maar wij stonden er van versteld toen we merkten hoe weinig mensen echt bezig zijn met de zoektocht naar een dieperliggende waarheid van het leven. Zoveel mensen wijzen een bepaalde waarheid af, of hangen een bepaalde waarheid aan, zonder echt diepgaand onderzoek te hebben gedaan over die waarheid. Wij hopen mensen door dit werkstuk uit te dagen om opzoek te gaan naar waarheid, de waarheid over God, het leven, het doel, het bestaan en de eigen identiteit. Wij weten niet waar die zoektocht voor iemand anders zal eindigen, maar wij hebben onze waarheid gevonden. Niet in het christendom of in de kerk, met al haar regeltjes, dogma’s, verkeerde interpretaties en machtsmisbruik. Wij hebben onze waarheid gevonden in Jezus Christus, en voor ons is Hij de kern van het christendom, voor ons is Hij de kern van ons leven. Als de kerk haar naam als vertegenwoordiger van het geloof weer wil waarmaken, zal de kerk Jezus Christus ook weer tot haar kern moeten maken. Dan zal er geen vraag meer bestaan wat de kern van het christendom is, omdat zowel de kerk als het Beeld uit de film ‘’the Passion of the Christ’’. Volgens Jezus is Hij de Weg, de

christendom Jezus als kern heeft. Wij Waarheid en het Leven. hebben onze waarheid gevonden, en wij willen ons in ons leven inzetten om de kerk te helpen terug te gaan naar de kern.

Kerk en Christendom 43

“De kerk is als Venetië zonder zijn inwoners. Een spoor van schoonheid aan de rand van de zee. Maar ook: geschiedenis, een museum, een weergaloze waterspiegeling. Een gebouw. Een herinnering.

Kunstliefhebbers en toeristen lopen storm voor kathedralen. En tegelijk herbergen zij steeds minder gelovigen.”

- Rik Torfs (Vlaams kerkjurist en mediafiguur)

“Christus kan niet los van de kerk gezien worden. We proberen het wel. We zouden Christus zo graag losmaken van de tegenstrijdigheden en afleidingen van anderen die in Hem geloven - of beweren dat ze in Hem geloven.”

- Eugene Peterson (Amerikaans auteur en poëet)

“Hij die begint met het christendom belangrijker te vinden dan de waarheid, zal daarna zijn eigen sekte of kerk belangrijker vinden dan het christendom en tenslotte zichzelf belangrijker vinden dan alles.”

- Samuel Taylor Coleridge (Engelse poëet en filosoof, tijdgenoot van Shakespeare)

Kerk en Christendom 44

Logboek Week 35: We hebben gebrainstormd over het onderwerp van het profielwerkstuk. We waren het er al snel over eens dat het over het verband christendom met de Nederlandse samenleving moet gaan. Een concrete hoofdvraag missen we nog.

2 uur per persoon

Week 38: Inschrijven per vak, uitleg over de werkwijze en overleg over de samenwerking.

1 uur per persoon Week 41: Op zondag 16 oktober: deel- en hoofdvragen uitgedacht en geformuleerd. Plan van aanpak gemaakt.

2 uur per persoon Judie heeft het plan verder uitgewerkt en uitgetypt.

Judie: 1 uur

Week 42: Maandag 17 oktober: Logboek opgestart, plan nogmaals doorbesproken, begonnen met het interview maken voor Herman Boon.

1 uur per persoon Dinsdag 18 oktober: Gesprek met mevrouw Cnossen, herziening plan van aanpak, wijziging interviewvragen 1 uur per persoon Donderdag 19 oktober: Eline: Naar de bibliotheek, boeken als bron gezocht en andere bronnen gezocht Eline: 2 uur Judie: Interview vragen voor 'kerkgangers' gemaakt en alle bestanden tot nu toe verzameld, verwerkt Judie: 2 uur Beide; Voorbereiding op interviews voor komende weekend.

1 uur per persoon

Week 43 (herfstvakantie): Weekend naar Alkmaar geweest, naar de christelijk-evangelische conferentie “Bidden en Vasten� geleid door Herman Boon. Tijdens deze conferentie hebben we: -

Een interview met Herman Boon gehouden, een van de geestelijke leiders van (evangelisch) Nederland Cijfers/gegevens gezocht in documenten Interviews gehouden met verschillende bezoekers van de conferentie, gevraagd naar hun kerkelijke achtergrond en (geloofs)verhalen Uitspraken van Herman Boon verzameld.

6 uren per persoon tijdens het weekend, inclusief voorbereidingen

Kerk en Christendom 45

Rest van de week: Eerste stappen gezet om een wetenschappelijk onderzoek te verkrijgen, taakverdeling gemaakt, boeken doorgekeken, interviews nabespreken.

1 uur per persoon

Week 44: Eline: -

Logboek bijwerken, Aantekeningen van de interviews met bezoekers uitgewerkt Boek ‘de vergeten waarheid’ over de gnostiek doorgelezen (218 blz) en samengevat Eline: 5 uur

Judie: -

Interview met Herman Boon uitgewerkt, boekje over informatie Jehova Getuigen oriënterend doorgelezen, stukje geschreven over jehova getuigen.

Judie: 3 uur

Week 46,47,48: Beide: bespreking gehad, taakverdeling gemaakt 2 uur per persoon Eline: -

Boek ‘Dat geloof je toch niet’ blz. 0-50 gelezen, samenvatting gemaakt.

Wetenschappelijk onderzoeken gezocht en aangevraagd op het D.A.N.S. Eline: 5 uur

Judie: Informatie opgezocht in boeken en op het internet over het christendom in het algemeen (voor deelvraag 1) Judie: 2 uur

Week 49: Eline: -

Boek “Dat geloof je toch niet” blz. 50-200 gelezen, samenvatting gemaakt uitwerking van de 12 veelgehoorde reacties op het geloof verhalen opgezocht van hoe mensen tot geloof zijn gekomen interview regelen met iemand die van het geloof is afgestapt.

Eline: 9 uur

Judie: -

Informatie en bronnen gezocht over de verschillende denominaties Begin met de deelvraag over verschillen binnen de kerkgenootschappen Handboek voor Christelijk Nederland doorgenomen om informatie uit te halen per deelvraag

Kerk en Christendom 46

-

wetenschappelijke onderzoeken doorgenomen, cijfers en onderzochte feiten verzameld Judie: 8 uur

Week 50: Eline: Deelvraag ‘Christendom aantrekkelijk of afstotelijk’; reacties op het christendom helemaal uitgewerkt - Begin met onderzoek over de kerkgeschiedenis Eline: 8 uren -

Judie: - Uitwerking deelvraag over verschillen per kerkgenootschap - Cijfers en onderzoeken gezocht - Onderzoek hoe het christendom is ontstaan - Uitwerking deelvraag 1: kernwaarden van het christendom Judie: 6 uren

Week 51: Beoordelingsgesprek met mevrouw Cnossen. Naar aanleiding van dit gesprek de hoofdvraag en deelvragen gewijzigd en nieuwe taakverdeling gemaakt.

1 uur per persoon

Week 1: 7 januari naar een soort workshop geweest waar onderwijs werd gegeven over de invloed van het calvinisme op Nederland en de kerken in Nederland 2 uur per persoon

Week 2: Eline: Bronnen gezocht op het internet over de kerkgeschiedenis Krantenartikelen over de kerk gezocht en gelezen Onderzoeken gezocht over de invloed van het christendom Kritische tegengeluiden gezocht en verwerkt in de deelvraag “Aantrekkelijk of afstotelijk” Eline: 3 uur -

Judie: 4 van de 5 resterende wetenschappelijke onderzoeken doorgenomen over secularisering en de afnemende invloed van kerk (ongeveer 100 pagina’s per onderzoek, verkregen via verzoek bij het Sociaal Plan Bureau). Uit die onderzoeken informatie gehaald voor deelvraag “Ontkerkelijking.”

Judie: 7 uur -

Week 3: Eline: -

Deelvraag “Aantrekkelijk of afstotelijk” afgemaakt (inleiding, samenvatting, indeling) Verder met uitwerking van de kerkgeschiedenis Kerk en Christendom 47

Judie: - Bezig met deelvraag over ontkerkelijking - Afmaken deelvraag over verschillen per kerkgenootschap 4 uur per persoon

Week 4: Beide: Taakverdeling voor resterende taken gemaakt, wijziging hoofd- en deelvragen, titel bedacht Eline: Interview gehouden met Eddie Embsen, voor het verhaal van iemand die van het geloof is afgestapt (deelvraag “Aantrekkelijk of Afstotelijk”) - Boek “sacraal geweld” stukje doorgelezen om te gebruiken voor stukje over kruistochten - Deelvraag “Van apostel tot ontzuiling” afgemaakt Eline: 12 uur -

Judie: Oorzaken en uitleg opzoeken bij de cijfers en onderzoeken over secularisering (moeilijk te vinden) - Interview gezocht en verwerkt met Charles Taylor voor deelvraag “Ontkerkelijking” - Deelvraag “Ontkerkelijking” geschreven en afgerond Judie: 9 uur -

Week 5: tentamenweek Week 6: Eline: -

-

Alle deelvragen bij elkaar voegen, alle bestanden ordenen, laatste taakverdeling maken Alles doorgelezen, aanvullingen/wijzigingen/verbeteringen gegeven bij zowel de stukjes die Eline geschreven heeft, als de stukjes die Judie geschreven heeft.

Stukje over de gnostiek geschreven (bij deelvraag “Eenheid in verscheidenheid?”), quotes van Johan Pameijer verwerkt in bepaalde deelvragen (hierbij is de samenvatting van het boekje ‘de vergeten waarheid’ gebruikt, die in week 44 is gelezen) Logboek bijgewerkt Voorwoord geschreven Deelvraag “Religie of Relatie” geschreven Laatste overleg met mevrouw Cnossen

Judie: -

Verhalen opgezocht van mensen die zich tot het christendom bekeerd hebben, en er één uitgekozen Krantenartikelen, onderzoeken en reacties opgezocht over het misbruik in de Katholieke kerk en verwerkt Deelvraag 1 aangevuld met nieuwe informatie Deelvraag “Ontkerkelijking” en “Eenheid in verscheidenheid?” aangevuld en gewijzigd.

Interviews van gelovigen en met Herman Boon (zie week 43) verwerkt in de deelvragen Kerk en Christendom 48

Alles doorgelezen, aanvullingen/wijzigingen/verbeteringen gegeven bij zowel de stukjes die Eline geschreven heeft, als de stukjes die Judie geschreven heeft.

- Deelvraag “Religie of Relatie� geschreven 20 uur per persoon -

Week 7: (inleverdatum; vrijdag 17 februari) Judie: - Samenvoegen alle bestanden - Layout gemaakt - Voorkant ontworpen - Plaatjes zoeken en in deelvragen verwerken, onderschrift maken - Inhoudsopgave - Bronvermelding opstellen - Laten afdrukken van het werkstuk Judie: 8 uur Eline: - Laatste controle, spellingscontrole, kleine wijzigingen Eline: 2 uur Totaal aantal uren: 80 per persoon

Kerk en Christendom 49

Bronvermelding Websites:                                     

http://nl.wikipedia.org/wiki/Excommunicatie http://nl.wikipedia.org/wiki/Filioque http://nl.wikipedia.org/wiki/Vogelvrij http://nl.wikipedia.org/wiki/Kruistocht http://nl.wikipedia.org/wiki/Oosters_Schisma http://nl.wikipedia.org/wiki/Transsubstantiatie http://nl.wikipedia.org/wiki/Investituurstrijd http://nl.wikipedia.org/wiki/Gnostiek#Gnostiek_en_vrouwen http://www.allaboutreligion.org/dutch/kerkgeschiedenis.htm http://www.allaboutreligion.org/dutch/christendom.htm http://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/71981-kruistochten-alsrechtvaardige-oorlogen.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Reformatie http://nl.wikipedia.org/wiki/Aflaat http://nl.wikipedia.org/wiki/Kritiek_op_het_christendom http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Verlichting http://nl.wikipedia.org/wiki/Scheiding_van_kerk_en_staat http://nl.wikipedia.org/wiki/Secularisering http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Verlichting http://nl.wikipedia.org/wiki/Franse_Revolutie http://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/45801-invloed-christendom-innederland.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Religie http://www.apologia.nl/essays/essays_FS1.html http://www.keerpunt.net/verhalen/b/melvin_bakker_hennepteelt_wonder.html http://www.kuleuven.be/thomas/secundair_onderwijs/in_de_kijker/72_kerk.ph p http://nl.wikipedia.org/wiki/Religie_in_Nederland http://www.bodhitv.nl/menu/show-news/2009-06-18/religie-gaat-nooit-weg/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Christendom http://www.iselinge.nl/Scholenplein/pabolessen/01022cgodsdienst1/pagina06 -christendom.htm http://www.kerkvanjezuschristus.nl/ http://nl.wikipedia.org/wiki/kerk_van_Jezus_Christus_van_de_Heiligen_der_Laat ste_Dagen http://nl.wikipedia.org/wiki/Christendom http://nl.wikipedia.org/wiki/kerkgeschiedenis http://www.churchtimeline.com/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(historisch-kritisch) (!) http://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk) http://en.wikipedia.org/wiki/Jesus_christ http://nl.wikipedia.org/wiki/Religie http://nl.wikipedia.org/wiki/Opium

Kerk en Christendom 50

   

http://www.scp.nl/Organisatie/Nieuws/_De_kerken_lopen_leeg_maar_de_drang_ naar_het_religieuze_is_onblusbaar http://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2006/Godsdienstige _veranderingen_in_Nederland/Persbericht_Godsdienstige_veranderingen_in_Ned erland http://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/45801-invloed-christendom-innederland.html http://www.christenen.net/de-eenheid-eendracht-van-alle-christenen/

Kranten:      

Reformatorisch Dagblad: http://www.refdag.nl/kerkplein/kerknieuws/groei_christendom_niet_in_cijfers_ te_vangen_1_522338 Trouw: http://www.trouw.nl/tr/nl/4716/Christendom/article/detail/3083515/2011/1 2/19/Christendom-wereldwijd-met-afstand-de-grootste-godsdienst.dhtml http://www.trouw.nl/tr/nl/5091/Religie/article/detail/2963520/2011/10/11/ Christendom-ondergaat-grootste-demografische-verandering-ooit.dhtml Het AD: http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Binnenland/article/detail/3079518/2011/12/1 6/Commissie-identificeert-800-misbruikdaders-RK-kerk.dhtml http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Binnenland/article/detail/3079518/2011/12/1 6/Commissie-identificeert-800-misbruikdaders-RK-kerk.dhtml De Volkskrant: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2668/Buitenland/article/detail/2433953/201 1/05/19/Seksueel-misdrijf-kerk-niet-door-celibaat-maar-door-losserezeden.dhtml

Wetenschappelijke onderzoeken:  

Secularisatie in de jaren 90; J.W. Becker, J.S.J. de Wit; Sociaal en Cultureel Planbureau Secularisatie en alternatieve zingeving in Nederland; J.W. Becker, J. de Hart, J. Mens; Sociaal en Cultureel Planbureau

Plaatjes:        

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:1099jerusalem.jpg http://www.eo.nl/tijdschriften/visie/12176930/page/D_t_leer_je_van_de_Vroeg e_kerk/articles/article.esp?article=12710690 http://www.unf.edu/classes/crusades/image/1099jerusalem.jpg http://www.innl.nl/person/875 http://www.hervormdvoorthuizen.nl/de_3_formulieren.htm http://nl.wikipedia.org/wiki/Concilie_van_Trente http://bop.vgc.be/educatief/webquest/middeleeuwen/nieuws.html http://www.blikopdewereld.nl/Ontwikkeling/rechtspraak/68-rk-kerk-en-debedrijfsongevallen/511-deel-2a-de-rk-kerk-en-de-bedrijfsongevallen.html

Kerk en Christendom 51

         

http://home.solcon.nl/langeveld/keerpunt/b/bakker-melvin-hennepteeltwonder.htm http://www.kuleuven.be/thomas/algemeen/fotodatabank/pic/1684/c7-0/ http://www.vrijburg.nl/meditaties/september_2006/index.php http://www.ea.nl/k/n132/news/view/19080/299 http://weetlogs.scilogs.be/index.php?op=ViewArticle&articleId=164&blogId=8 http://www.visionair.nl/ideeen/filosofie/komen-alle-geloven-op-hetzelfdeneer/ http://gemeentegods.eu/vertrouwen http://www.kuleuven.be/thomas/secundair_onderwijs/in_de_kijker/72_kerk.ph p http://weeswaakzaam.punt.nl/?id=257738&r=1 http://areyouready.punt.nl/?id=423683&r=1&tbl_archief=&

Boeken:      

De Vergeten waarheid - Christelijke mythen in gnostisch perspectief; Johan M. Pameijer Handboek Christelijk Nederland - kerken, gemeenten, samenkomsten en vergaderingen; E. G. Hoekstra en M. H. Ipenburg Jehova’s getuigen; E. G. Hoekstra Dat geloof je toch niet! - Twaalf veelgehoorde reacties op het christelijk geloof; Michael Green De kracht van het geloof - de wording van Europa (encyclopedie) Sacraal geweld; Jean-Pierre Wils

Kerk en Christendom 52