Alfabet japoński - jeden język, cztery systemy

Język japoński zyskuje coraz większą popularność wśród mieszkańców krajów zachodnich. Na pewno wpływ na to ma fakt, że coraz więcej osób sięga zarówno po mangi i anime, jak i po literaturę czy filmy pochodzące z Kraju Kwitnącej Wiśni. Jednak sprawa z zapisem języka japońskiego nie jest tak prosta, jak na przykład w przypadku języków indoeuropejskich. Ze względu na podobieństwa morfologiczne oraz składniowe uważa się, że język japoński zalicza się do grupy uralsko-ałtajskiej.

Sama historia powstania języka japońskiego sięga czasów V-VIII wieku. W tym czasie Japończycy zaczęli używać znaków zapożyczonych z chińskiego alfabetu po to, aby zapisywać poszczególne słowa. Przez następne stulecia zaczęła się klarować obecna forma języka oraz jego zapis. W Japonii w powszechnym obiegu pozostają cztery alfabety o różnym stopniu skomplikowania. Są to hiragana, katakana, kanji i rōmaji.

Pierwszy z alfabetów to hiragana (ひらがな, ヒラガナ, 平仮名), która jest jednym z dwóch systemów pisma sylabicznego w języku japońskim i składa się z 46 znaków. Wywodzi się z tak zwanego pisma trawiastego, czyli kaligraficznego zapisu pisma chińskiego. Początkowo była ona wykorzystywana głównie przez kobiety, które nie miały dostępu do nauki znaków. Obecnie hiragana jest jednym z filarów języka japońskiego i to od niej rozpoczyna się naukę języka. We współczesnej japońszczyźnie hiragany używa się między innymi do zapisywania przedrostków, przyrostków, partykuł oraz słów japońskich nieposiadających zapisu w kanji.

Drugim alfabetem w systemie japońskim jest katakana (かたかな, カタカナ, 片仮名), która tak samo jak hiragana składa się z poszczególnych sylab. Zarówno katakana, jak i hiragana składają się z 46 znaków, co świadczy o tym, że każdy znak katakany ma swój odpowiednik w hiraganie. Kolejnym wyróżnikiem jest forma zapisu. Znaki w hiraganie są łagodniejsze i zaokrąglone, a w katakanie ostre i kanciaste. Katakana powstała z fragmentów i elementów znaków kanji. Opracowali ją w IX wieku buddyjscy mnisi i w przeszłości była używana wyłącznie przez mężczyzn np. w oficjalnych dokumentach. Katakaną zapisuje się rozliczne zapożyczenia, imiona, nazwiska i nazwy własne obcego pochodzenia. Kolejnym istotnym elementem języka japońskiego jest kanji (漢字). Są to logografy zapożyczone z języka chińskiego. Liczba znaków kanji szacowana jest na około 50 tysięcy. W ramach obowiązkowej edukacji Japończycy uczą się około 2000 znaków. Ci najbardziej wykształceni mieszkańcy Kraju Kwitnącej Wiśni są w stanie nauczyć się kilku tysięcy znaków. Dlatego bardzo częstym zabiegiem w prasie i literaturze przy trudniejszych znakach jest umieszczenie informacji wyjaśniającej i ułatwiającej czytanie i znaczenie takiego ideogramu. W kanji wyróżnia się trzy podstawowe grupy znaków: piktogramy (pochodzą od rysunków zwierząt i przedmiotów), ideogramy (określają konkretne pojęcia, rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki czy liczebniki) oraz znaki pochodne (znaczenie symboliczne elementu pierwotnego, np. słowo rozkaz zmienia na osobę rozkazującą).

Rōmaji (ローマ字) to zapis języka japońskiego korzystającego ze znaków alfabetu łacińskiego. Alfabet ten bardzo często wykorzystywany jest przez Japończyków do zapisu np. nazw ulic, stacji metra czy punktów na mapie, aby ułatwić podróżowanie turystom-obcokrajowcom.

Kiedy poznaliśmy składowe języka japońskiego, warto wspomnieć również o samym zapisie tekstu, a raczej jego kierunku. Tekst japoński był tradycyjnie i nadal jest zapisywany pionowo. Znaki zapisywane są w kolumnach od góry do dołu, a kolumny w kolejności od prawej do lewej. Sam styl pisma jest zróżnicowany i zależny od treści, jaka jest do zapisania. Japończycy wyróżniają trzy style pisma:

• kaisho (楷書), „pismo znormalizowane” – odpowiadające pismu znormalizowanemu z klasycznej kaligrafii chińskiej, zawiera w sobie wszelkie sposoby pisma z kwadratowymi, wysoko czytelnymi znakami bez skrótów. Obserwujemy te kształty np. w większości czcionek komputerowych i w druku;

• gyōsho (行書), „pismo bieżące” – w porównaniu z kaisho bardziej uproszczone, używane do szybkiego pisania odręcznego;

• sōsho (草書), „pismo trawiaste” – dalekowschodni odpowiednik europejskiej stenografii, o walorach artystycznych; jeszcze bardziej abstrakcyjne niż gyōsho.

Jak można zauważyć, język japoński to język niezwykle ciekawy, ale również skomplikowany. Zaliczany jest do najtrudniejszych języków świata, jeżeli chodzi o jego naukę właśnie z powodu czterech systemów pisma. Jednak dzięki japońskiej popkulturzei fascynacji światem anime oraz mangami, coraz większą popularność zyskują również kursy języka japońskiego.

Miejska Biblioteka Publiczna w Dąbrowie Górniczej dzięki swojemu donatorowi firmie NGK Ceramics Polska Sp. z o.o, którą reprezentuje Prezes Zarządu Takeyuki Ishii, pozyskała do swoich zbiorów literaturę japońską. Wszyscy czytelnicy naszej książnicy w Wypożyczalni Centralnej będą mogli zapoznać się z literaturą japońską przetłumaczoną na język polski oraz podręcznikami do nauki języka japońskiego. W swoich zbiorach posiadamy beletrystykę, literaturę młodzieżową oraz naukową pochodzącą z Kraju Kwitnącej Wiśni.

Magdalena Dziedzic