ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2019-20
ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΜΟΣ 2ος ΗΠΕΙΡΟΣ
Παιδαγωγική Ομάδα: Προσαλέντης Ανδρέας Παπανικολόπουλος Βασίλειος Τρυφωνοπούλου Μαριτίνα
Συντονιστής: Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
ΕΝΟΤΗΤΑ 2Η ΗΠΕΙΡΟΣ
ΣΚΟΠΟΣ: Ανάδειξη βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων του ελλαδικού χώρου ΣΤΟΧΟΙ: Επαφή με την τέχνη της Ναοδομίας Κατανόηση των αρχών που διέπουν την βυζαντινή ναοδομία. Προσέγγιση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς Τοποθέτηση των λατρευτικών μνημείων στο γεωγραφικό χάρτη (google map) Καλλιτεχνικός & αισθητικός γραμματισμός Ψηφιακός γραμματισμός
ΜΕΘΟΔΟΣ:
Ερευνητική & Ομαδοσυνεργατική
Ψηφιακή αφήγηση
Τόπος : εργαστήριο Η/Υ Μέσα: Κοινόχρηστη παρουσίαση στο Google Drive Χρόνος: 3 διδακτικές ώρες
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΆ Με τα έργα της τέχνης του, το Βυζάντιο άφησε στον κόσμο τη μεγαλοπρεπέστερη και διαρκέστερη κληρονομιά του. Η βυζαντινή τέχνη είναι ο καθαρότερος καθρέπτης όπου φαίνεται η σύνθεση του βυζαντινού πολιτισμού. Εκεί μπορεί να δει κανείς όλα τα στοιχεία, ελληνορωμαϊκά, αραμαϊκά, περσικά, σε ποικίλες αναλογίες, αλλά ενωμένα πάντα σε ένα μίγμα τέλειο, σε κάτι το μοναδικό και πρωτότυπο παρά τις διαφορετικές προελεύσεις. Η αρχιτεκτονική πέτυχε από πολύ νωρίς τη σύνθεσή της και εξελίχτηκε με τρόπο φυσικό στη δική της γραμμή. Η κυριότερη συμβολή του Βυζαντίου στην αρχιτεκτονική ήταν το μυστήριο της ισορροπίας του θόλου απάνω σε τετράγωνη βάση, βρήκε δηλαδή αυτό ακριβώς που αναζητούσε ο νέος κόσμος. Για τους πρώτους χριστιανούς μια απλή αίθουσα ήταν αρκετή για τη λατρεία τους. Το εσωτερικό ήταν τόσο απέριττο όπως και το εσωτερικό ενός κλασικού ναού. Σιγά-σιγά όμως, και ιδίως τον 4ο αιώνα, η εκκλησία άρχισε να μην ικανοποιείται πια με το ενιαίο εσωτερικό και ζητούσε μια διαρρύθμιση πιο πολυσύνθετη. Ένας θόλος τοποθετημένος πάνω από το κέντρο της βασιλικής, θα χώριζε το εσωτερικό, ενώ συγχρόνως θα έδινε την εντύπωση μιας μεγαλύτερης λαμπρότητας. Οι αρχιτέκτονες ήξεραν από καιρό να τοποθετούν θόλους σε στρογγυλά οικοδομήματα, όπως το Πάνθεο της Ρώμης, τώρα όμως έπρεπε να τον τοποθετήσουν σε βάση τετράγωνη.
Η Αγία Σοφία παρέμεινε η κορωνίδα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Και οι ίδιοι οι Βυζαντινοί έτσι την έβλεπαν και για πολύ καιρό τη χρησιμοποιούσαν σαν πρότυπο. Η βυζαντινή αρχιτεκτονική ωστόσο δεν έμεινε στάσιμη. Σιγά-σιγά αναπτύχθηκε ο σταυρικός τύπος. Ο τύπος αυτός χάρη στην απλότητα και την τέλεια οικοδομική του ισορροπία είναι ίσως ο ωραιότερος της αρχιτεκτονικής. Είναι δύσκολο να αποδώσει κανείς δικαιοσύνη στη βυζαντινή τέχνη σε τόσο περιορισμένο χώρο. Παραμελημένη και περιφρονημένη τόσο καιρό, της αποδίδεται επιτέλους τώρα η εκτίμηση που της αξίζει. Ο ζήλος της νεώτερης έρευνας ευρύνει συνεχώς το πεδίο για την κατανόησή της. Τοιχογραφίες άγνωστες ανακαλύφθηκαν, ψηφιδωτά που ήταν πολύ καιρό κρυμμένα κάτω από ασβέστη, ξεσκεπάστηκαν, ναοί που παραμελήθηκαν στο χρόνο αναστηλώνονται και συντηρούνται. Ιστορικοί και αισθητικοί συγκεντρώνουν την προσοχή τους στη βυζαντινή τέχνη όσο ποτέ άλλοτε. Θαρρώ ότι σε λίγα χρόνια θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε καλύτερα πόσο μεγάλη είναι η οφειλή του κόσμου της ομορφιάς στους καλλιτέχνες του Βυζαντίου. Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
Ι. Μονή Μολυβδοσκέπαστου
Δίπλα στα ελληνοαλβανικά σύνορα, βρίσκεται η περίφημη Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ΄ Πωγωνάτο. Ανακαινίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα από τον Ανδρόνικο Κομνηνό Μέγα. Το καθολικό έχει ιδιαίτερα ψηλό τρούλο και οι τοίχοι του είναι χτισμένοι με λίθινες πλάκες που εναλλάσσονται με πλίνθους και διακοσμούνται με κεραμοπλαστικά στοιχεία και εντοιχισμένα αγγεία. Το εσωτερικό του ναού καλύπτεται με τοιχογραφίες που χρονολογούνται κυρίως στον 16ο αιώνα (1521 και 1537), ενώ σώζονται και λίγα σπαράγματα από τη διακόσμηση του 14ου αιώνα. Σπάνιο δείγμα υστεροβυζαντινής ξυλογλυπτικής αποτελεί η δίφυλλη θύρα του 14ου αιώνα, που διακοσμείται με ανάγλυφες επιχρωματισμένες παραστάσεις τοποθετημένες σε έξι πλαίσια.
Ι. ΜΟΝΉ ΖΩΟΔΌΧΟΥ ΠΗΓΉΣ
Κοντά στον δρόμο που οδηγεί από το Μέτσοβο στο Ανθοχώρι, στη θέση Κόκκινο Λιθάρι, έχει χτιστεί η Μονή της Ζωοδόχου Πηγής. Πιθανότατα ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα. Το καθολικό, πετρόκτιστο και στεγασμένο με σχιστόπλακες. Αρχιτεκτονικά ανήκει σε παραλλαγή του αγιορείτικου τύπου, δηλαδή είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο και έχει δύο κόγχες, μία σε κάθε πλαϊνό τοίχο. Στην είσοδό του σχηματίζεται χαγιάτι(ο πρόναος), ενώ το ιερό καταλήγει εξωτερικά σε πενταπλευρη αψιδα, πάνω από την οποία παριστάνεται μέσα σε κόγχη η Ζωοδόχος Πηγή, πλαισιωμένη από τις μορφές των αρχαγγέλων και τέσσερα εντοιχισμένα πινάκια.
Ι. ΜΟΝΉ ΑΓΊΟΥ ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΎΛΟΥ Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στο Νησί των Ιωαννίνων. Ιδρύθηκε πιθανώς τον 13ο αιώνα από την οικογένεια των Στρατηγοπούλων. Το καθολικό, είναι μονόχωρος ξυλόστεγος ναός με ημικυκλική αψίδα ανατολικά και νάρθηκα στα δυτικά. Είναι χτισμένο με ακατέργαστες πέτρες και διακοσμημένο με κεραμοπλαστικά στοιχεία στην αψίδα και στη δυτική πλευρά. Το εικονογραφικό πρόγραμμα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων χριστολογικές σκηνές στον κυρίως ναό και σκηνές από τον Βίο της Παναγίας στον νάρθηκα, καθώς επίσης και μεμονωμένες μορφές αγίων. Ενδιαφέρουσα είναι η σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας στον νάρθηκα. Παράλληλα στον ναό υπάρχουν και αξιόλογες τοιχογραφίες οι οποίες χρονολογούνται κατά τα έτη 1541-1542
Ι. ΜΟΝΉ ΚΗΠΊΝΑΣ
Κοντά στους Καλαρρύτες είναι χτισμένο ένα από τα πιο εντυπωσιακά μοναστήρια της Ηπείρου, πρόκειται για τη Μονή της Κηπίνας.Σε κείμενα αναφέρεται ότι ιδρύθηκε το 1212 από τον Αρχιεπίσκοπο Γρηγόριο, αν και υπάρχει η άποψη ότι ιδρύθηκε τον 13 ο αιώνα από μοναχούς της γειτονικής Μονής Βύλιζας. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας,στη μονή λειτουργούσε κρυφό σχολειό.Το καθολικό έχει ως στέγη τον φυσικό βράχο, που έχει λαξευτεί έτσι ώστε να σχηματίζει θόλο. Είναι μικρή μονόκλιτη βασιλική με νάρθηκα και στο εσωτερικό σώζονται τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα τέλη του 17ου ή στις αρχές του 18ου αιώνα. Το επιχρυσωμένο ξύλινο τέμπλο και οι εικόνες του Ιωάννη από την Σαγιάδα είναι έργα του 18 ου αιώνα.
Ι. ΜΟΝΉ ΤΗΣ ΚΟΊΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΌΚΟΥ (ΣΠΗΛΑΙΩΤΊΣΣΗΣ)
Σε ένα τοπίο σπάνιας φυσικής ομορφιάς στην περιοχή της Αρίστης, ακριβώς πάνω από τον ποταμό Βοϊδομάτη υψώνεται η Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Κτίστηκε το 1665. Στην ανατολική πλευρά, στην άκρη του βράχου, ακριβώς πάνω από τον ποταμό, στέκει το καθολικό. Ο ναός είναι μικρός, μονόχωρος, με ελλειψοειδή τρούλο και ο νότιος τοίχος του εξωτερικά είναι διακοσμημένος με κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Εσωτερικά ο ναός είναι γεμάτος με τοιχογραφίες που έγιναν το 1673. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο.
Ι. ΜΟΝΉ ΕΛΕΟΎΣΗΣ
Η Ιερά Μονή Ελεούσης βρίσκεται στο Νησί των Ιωαννίνων, κοντά στην όχθη της λίμνης Παμβώτιδας. Η Μονή χρονολογείται τον 16ο αιώνα και ειναι μεταβυζαντινής εποχής Το καθολικό είναι μονόχωρος θολοσκέπαστος ναός με τρίπλευρη αψίδα ανατολικά.Οι τοιχογραφίες του καθολικού ανήκουν σε τρεις περιόδους.Στην πρώτη φάση, εντάσσονται οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος και του κυρίως ναού, οι οποίες χρονολογούνται τον 16ο αιώνα . Στη δεύτερη φάση ανήκουν οι τοιχογραφίες του δυτικού τμήματος του σημερινού κυρίως ναού οι οποίες χρονολογούνται μετά τα μέσα του 18ου αιώνα.Τέλος, στην τρίτη φάση, εντάσσονται οι τοιχογραφίες του σημερινού νάρθηκα και χρονολογούνται το έτος 1759.
Ι.ΜΟΝΉ ΠΑΛΙΟΥΡΉΣ ΖΊΤΣΑΣ Στο πανέμορφο, καταπράσινο τοπίο της Ζίτσας, κοντά στον οικισμό Παλιουρή, βρίσκεται η μονή του Γενεσίου της Θεοτόκου, γνωστή κυρίως ως Μονή Παλιουρής. Κτίστηκε το 1688-1690. Στο κέντρο βρίσκεται το καθολικό, περιτριγυρισμένο από κελλιά και βοηθητικούς χώρους. Ο ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο και η στέγη του είναι θολωτή, με δώδεκα ισομεγέθεις θόλους διατεταγμένους σε τρεις σειρές, που στηρίζονται σε δύο κιονοστοιχίες με τρεις κίονες η καθεμία. Το εσωτερικό του είναι πλούσια διακοσμημένο με αγιογραφίες του 1833,το εσωτερικό του ναού διατηρείται το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο, καθώς και φορητές εικόνες του 1678.
Ι.ΜΟΝΉ ΕΥΑΓΓΕΛΊΣΤΡΙΑΣ ΆΝΩ ΠΕΔΙΝΏΝ Στην είσοδο του γραφικού χωριού Άνω Πεδινά, στο Ζαγόρι, δεσπόζει η εντυπωσιακή Μονή της Ευαγγελίστριας. Το καθολικό της, που είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, χτίστηκε το 1793. Το καθολικό, ευρύχωρη βασιλική με τρούλο και ναρθηκα, διακοσμείται εσωτερικά με όμορφες αγιογραφίες που, όπως αναφέρουν οι επιγραφές δίπλα στην είσοδο, έγιναν το 1809. Αξιοσημείωτη είναι και η απεικόνιση αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και ιστορικών στο αριστερό κλίτος, σε μικρό εσωτερικό τρούλο, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, το τέμπλο, ο επισκοπικός θρόνος και ο άμβωνας, θαυμάσια έργα ξυλογλυπτικής των αρχών του 19ου αιώνα.
Ι.ΜΟΝΉ ΑΓΊΟΥ ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΗΝΏΝ Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπηνών είναι το σημαντικότερο μεταβυζαντινό μοναστήρι των Ιωαννίνων. Βρίσκεται στον γραφικότατο οικισμό του Νησιού, της λίμνης των Ιωαννίνων. Η Μονή ιδρύθηκε το 1291-1292 από τον ιερέα Μιχαήλ Φιλανθρωπηνό . Από την αρχική μονή σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό. Αρχικά ήταν μια ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα-λιτή στη δυτική πλευρά. Τον 16ο αιώνα η ξύλινη στέγη αντικαταστάθηκε με καμάρα και προστέθηκαν ο εξωνάρθηκας και οι πλαϊνοί νάρθηκες. Έτσι, το μνημείο πήρε τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής με υπερυψωμένο το κεντρικό κλίτος. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι τοιχογραφίες του καθολικού οι οποίες τεχνοτροπικά ανήκουν στη λεγόμενη σχολή της «Βορειοδυτικής Ελλάδας». Χρονολογούνται στον 16ο αιώνα. Ενδιαφέρουσα είναι η τοιχογραφία των επτά σοφών της αρχαίας Ελλάδας στον νότιο εξωνάρθηκα.
Ι.ΜΟΝΉ ΤΣΟΎΚΑΣ
Σε μια εντυπωσιακή τοποθεσία στο χείλος του βράχου της Τσούκας, με πανοραμική θέα στο φαράγγι του Άραχθου, κοντά στο χωριό Ελληνικό, βρίσκεται η Ι. Μονή Τσουκας. Σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε το 1190 από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β΄ Άγγελο. Ο ναός είναι μονόχωρος, σταυροειδής εγγεγραμμένος και στην είσοδό του σχηματίζεται προστώο με δύο κίονες. Είναι προσεκτικά χτισμένος από λευκούς πελεκητούς λίθους και το εσωτερικό του διακοσμείται με τοιχογραφίες που έγιναν στα τέλη του 18ου αιώνα.
Ι. ΝΑΌΣ ΠΑΝΑΓΊΑΣ ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΊΣΣΗΣ Ο ιερός ναός της Παναγίας της Παρηγορήτισσας, αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, δεσπόζει στο κέντρο της πόλης της Άρτας. O ναός κτίστηκε μεταξύ των ετών 1294-1296. Πρόκειται για το σημαντικότερο μνημείο του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Από σιγίλλιο του πατριάρχη Ιερεμία του Β΄ πληροφορούμαστε ότι η Μονή τον 16ο αιώνα ήταν γυναικεία σταυροπηγιακή. Ο ναός είναι χτισμένος πάνω σε παλαιότερο ναό του 13ου αιώνα, τμήματα του οποίου ενσωματώθηκαν στο σημερινό οικοδόμημα. Πρόκειται για ένα ογκώδες κυβικό διώροφο κτίριο, που εξωτερικά θυμίζει αναγεννησιακά ιταλικά μέγαρα. Η εσωτερική του διαμόρφωση συνδυάζει δύο αρχιτεκτονικούς τύπους: Στο κάτω μέρος, αποκτά τη μορφή οκταγωνικού ναού. Στο άνω μέρος, μέσω ενός συστήματος δύο επάλληλων σειρών κιόνων, μετασχηματίζεται σε σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλο. Διαθέτει διώροφο περίστωο (γυναικωνίτη).Το ψηφιδωτό του Παντοκράτορα που κοσμεί τον κεντρικό τρούλο είναι έργο κωνσταντινουπολίτικου εργαστηρίου και εντυπωσιάζει χάρη στην τέχνη του και τις μεγάλες διαστάσεις του.Οι παλαιότερες τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται στον 16 ο αιώνα και είναι έργο του μοναχού Ανανία. Στο τέμπλο βρίσκονται τρεις φορητές εικόνες του 18ου αι. Η πιο σημαντική είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς της Παρηγορήτισσας.
Ι. ΝΑΌΣ ΠΑΝΑΓΊΑΣ ΒΛΑΧΈΡΝΑΣ Ο ιερός ναός της Παναγίας βρίσκεται στο χωριό Βλαχέρνα, απέναντι από την Άρτα. Χτισμένος πάνω σε παλαιότερη εκκλησία του 9ου-10ου αιώνα αποτελούσε αρχικά καθολικό γυναικείας μονής, η οποία επεκτάθηκε την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1359). Από την αρχική τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, σώζονται η κόγχη του Ιερού (σήμερα κόγχη του διακονικού) και τμήμα της νότιας πλευράς, τα οποία ενσωματώθηκαν στον σημερινό ναό που χρονολογείται στον 13ο αιώνα. Στα μέσα του 13ου αιώνα προστέθηκαν τρεις τρούλοι ένας σε κάθε κλίτος και στη βόρεια πλευρά ένα φουρνικό (χαμηλός χωρίς παράθυρα τρούλος). Στα τέλη του 13ου αιώνα προστέθηκαν στα δυτικά νάρθηκας και στα πλάγια στοές, οι οποίες δε σώζονται πια. Οι τοιχογραφίες του ναού ανήκουν σε δύο εποχές. Οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος και του κυρίως ναού χρονολογούνται στα μέσα του 13ου αιώνα. Ενώ λίγο αργότερα (τέλη 13ου αιώνα) χρονολογούνται οι τοιχογραφίες του νάρθηκα. Από αυτές ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η απεικόνιση της λιτανείας της εικόνας της Οδηγήτριας.
Ι. ΝΑΌΣ ΑΓΊΟΥ ΒΑΣΙΛΕΊΟΥ ΤΗΣ ΑΓΟΡΆΣ, ΆΡΤΑ
Ο κομψός και γραφικός ιερός ναός του Αγίου Βασιλείου της Αγοράς βρίσκεται κοντά στο βυζαντινό Κάστρο. Ο αρχικός ναός, μια μονόκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη, χρονολογείται στα τέλη του 13ου αιώνα. Αργότερα στη βόρεια και νότια πλευρά προστέθηκαν τα παρεκκλήσια του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου αντίστοιχα. Η πλούσια εξωτερική διακόσμησή του το καθιστά ένα από τα κομψότερα μνημεία της Άρτας. Ποικιλία μοναδικών σχεδίων σχηματίζονται από εφυαλωμένα πλακίδια και άλλα κεραμικά στοιχεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πολύχρωμη ζωφόρος (διακοσμητική ταινία) στην ανατολική και βόρεια πλευρά του κεντρικού ναού, καθώς επίσης και οι δύο πήλινες εφυαλωμένες εικόνες στην αψίδα που εικονίζουν τη Σταύρωση και τους Τρεις Ιεράρχες. Οι αυθεντικές φυλάσσονται στο Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων. Πρόκειται για έργα ιταλού καλλιτέχνη που χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αιώνα ή στα μέσα του 15ου αιώνα.
Ι.ΜΟΝΉ ΚΆΤΩ ΠΑΝΑΓΙΆΣ Ιδρύθηκε από τον Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Κομνηνό Δούκα (1231-1268).Ονομάστηκε Κάτω Παναγιά σε αντιδιαστολή προς τον μεγαλειώδη βυζαντινό ιερό ναό της Άρτας, την Παναγία την Παρηγορήτισσα. Η αρχική Μονή υπέστη λεηλασίες και καταστροφές κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων (1821, 1854) και σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό της. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του σταυρεπίστεγου ναού. Πρόκειται για ένα ορθογώνιο κτήριο το οποίο χωρίζεται σε τρία κλίτη. Στο μέσο του κτηρίου υπάρχει εγκάρσια καμάρα, στο κέντρο της οποίας υψώνεται ορθογώνιος τρούλος. Με τον τρόπο αυτό διαμορφώνεται στις στέγες σταυρός. Εξωτερικά ο ναός είναι διακοσμημένος με πλούσια κεραμικά στοιχεία, ενώ πλίνθινες επιγραφές στη νότια πλευρά αναφέρονται στον ιδρυτή της μονής. Στο εσωτερικό σώζονται πλούσιες τοιχογραφίες του 13ου (διακονικό), 18ου και 19ου αιώνα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σκηνή της Ανάληψης που κοσμεί τον τρούλο.
Ι.ΝΑΌΣ ΑΓΊΟΥ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ ΚΑΤΣΟΎΡΗ ΠΛΗΣΙΏΝ Ο ναός οικοδομήθηκε στο πρώτο μισό του 9ου και ήταν το καθολικό σταυροπηγιακής μονής που διαλύθηκε τον 18ο αιώνα. Αποτελεί ένα από τα παλαιότερα δείγματα του σταυροειδούς εγγεγραμμένου τύπου και παρουσιάζει μία σπάνια ιδιαιτερότητα στην αρχιτεκτονική του. Εσωτερικά, ο τρούλος του στηρίζεται σε τέσσερις ογκώδεις πεσσούς, αλλά ανάμεσα στους πλαϊνούς έχουν τοποθετηθεί κίονες που σχηματίζουν τοξοστοιχίες, έτσι ώστε να τονίζεται ο κατά μήκος άξονας του κτηρίου και να θυμίζει βασιλική. Εξωτερικά, η τοιχοποιία του ναού είναι λιτή και βαριά, χωρίς να διαθέτει κάποιου είδους διάκοσμο. Εσωτερικά, ο ναός διακοσμείται με όμορφες τοιχογραφίες, μεταξύ των οποίων βρίσκονται οι παλαιότερες βυζαντινές τοιχογραφίες της περιοχής της Άρτας. Οι παλαιότερες, που σώζονται στον τρούλο και στο ιερό, χρονολογούνται στον 13ο αιώνα.
Ι. ΝΑΌΣ ΑΓΊΟΥ ΒΑΣΙΛΕΊΟΥ ΤΗΣ ΓΈΦΥΡΑΣ
Το εκκλησάκι αυτό χρονολογείται στο β΄ μισό του 9ου αιώνα και αρχικά αποτελούσε το καθολικό μονής. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού, ο οποίος ανατολικά απολήγει σε ημικυκλική αψίδα και δυτικά σε καμαροσκέπαστο νάρθηκα. Στο κέντρο υψώνεται ο χαρακτηριστικός ψηλός κυλινδρικός τρούλος του με την κωνική στέγη και την κεραμοπλαστική διακόσμηση. Από τις τοιχογραφίες του ναού, οι οποίες ανήκουν σε τέσσερις διαφορετικές χρονολογικές περιόδους, ξεχωρίζουν οι σκηνές του Ιερού Βήματος (β’ μισό του 13ου αιώνα) και η απεικόνιση του αγίου Βασιλείου στον ανατολικό τοίχο της νότιας κεραίας του σταυρού (16ος αιώνας).
Ι. ΝΑΌΣ ΑΓΊΑΣ ΘΕΟΔΏΡΑΣ Αρχικά αποτελούσε το καθολικό της γυναικείας μονής του Αγίου Γεωργίου, από την οποία σώζονται σήμερα κάποια τμήματα. Ο ναός, κτισμένος πάνω σε αρχαίο κτίσμα, ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος και χρονολογείται περίπου στα μέσα του 12ου αιώνα. Αργότερα προστέθηκε νάρθηκας και ανοικτή στοά (περίστωο), τμήμα της οποίας σώζεται σήμερα στη νότια πλευρά. Εσωτερικά ο ναός είναι διακοσμημένος με τοιχογραφίες του 18ου αιώνα, ενώ σε κατώτερο στρώμα αποκαλύφθηκαν, μετά από εργασίες συντήρησης και καθαρισμού, σπαράγματα (τμήματα) τοιχογραφιών του 13ου αιώνα. Στο κτιστό τέμπλο έχουν ενσωματωθεί γλυπτά από το παλαιότερο τέμπλο του ναού, τα οποία χρονολογούνται στον 11ο-12ο αιώνα. Κοντά στη νότια είσοδο υπάρχει ο τάφος (κενοτάφιο) της Αγίας Θεοδώρας. Ο τάφος κατασκευάστηκε από γλυπτά διαφόρων εποχών το έτος 1873, μετά την ανακομιδή των λειψάνων της αγίας. Στην ανάγλυφη πλάκα εικονίζονται πιθανώς η Θεοδώρα και ο γιος της Νικηφόρος.
Ι. ΝΑΌΣ ΓΕΝΝΉΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΌΚΟΥ ΚΟΡΩΝΗΣΊΑΣ
Ο ναός οικοδομήθηκε στα τέλη του 10ου ή στις αρχές του 11ου αιώνα. Η μονή παρήκμασε και διαλύθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και από τότε το καθολικό της αποτελεί τον ενοριακό και κοιμητηριακό ναό της Κορωνησίας. Αρχιτεκτονικά, ο μικρός ναός ανήκει στον σπάνιο τύπο του ημιεγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο και ναρθηκα, αλλά έχει υποστεί σοβαρές παρεμβάσεις στο πέρασμα των αιώνων, που έχουν αλλοιώσει την αρχική του μορφή. Το εσωτερικό του διακοσμείται με αγιογραφίες του 17ου αιώνα, που ακολουθούν την τεχνοτροπία της Κρητικής Σχολής της ζωγραφικής, ενώ ενδιαφέρον είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο, που κατασκευάστηκε μάλλον στα μέσα του 19ου αιώνα.
Ι. ΜΟΝΉ ΑΒΆΣΣΟΥ
Ιδρύθηκε τα μέσα του 18ου αιώνα αλλά φαίνεται ότι υπήρχε ήδη από τη βυζαντινή εποχή. Είναι τρίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική, της οποίας το κεντρικό κλίτος χωρίζεται από τα πλαϊνά με δύο κίονες σε κάθε πλευρά και καλύπτεται με τρεις τρούλους, ενώ τα πλάγια κλίτη καλύπτονται με τρεις καμάρες το καθένα. Σήμερα από το συγκρότημα σώζεται μόνο το καθολικό, με ασβεστωμένους τοίχους και στέγη καλυμμένη με σχιστόπλακες. Ολόκληρος ο ναός είναι κατάγραφος με αγιογραφίες του 1853. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο με τις ανάγλυφες παραστάσεις από την Αγία Γραφή και τις δεσποτικές εικόνες του 1891.
Ι. ΜΟΝΉ ΚΟΙΜΉΣΕΩΣ ΘΕΟΤΌΚΟΥ ΓΗΡΟΜΕΡΊΟΥ ΠΆΡΓΑΣ
Ιδρύθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα. Ο ναός είναι μικρός, σταυροειδής με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες. Τον 16ο αιώνα έγινε και η αγιογράφησή του, που συνδυάζει με μοναδικό τρόπο τη βυζαντινή και τη δυτική τεχνοτροπία, ενώ οι μεταγενέστερες τοιχογραφίες, του 1679, διακρίνονται για το περισσότερο λαϊκό ύφος τους. Το τέμπλο, που κατασκευάσθηκε μάλλον στα τέλη του 18ου αιώνα και επιχρυσώθηκε το 1829, οι εικόνες του είναι αφιερώματα πιστών από το Μονοδένδρι, του 1824.
Ι. ΜΟΝΉ ΑΓΊΟΥ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ ΖΑΛΌΓΓΟΥ Για την παλαιότερη ιστορία της δεν είναι γνωστά πολλά στοιχεία, αλλά φαίνεται ότι ανάγεται στον 8ο αιώνα.Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα η μονή μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση, στους πρόποδες του βράχου. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στους απελευθερωτικούς αγώνες των κατοίκων της Ηπείρου, καθώς έγινε τόπος συνάντησης των οπλαρχηγών και οι μοναχοί της συμμετείχαν ενεργά στις εμπόλεμες συγκρούσεις. Στη μακραίωνη ιστορία της υπέστη αρκετές καταστροφές, ενώ πυρπολήθηκε από τουρκικά στρατεύματα κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Τα κτήρια επισκευάσθηκαν το 1912. Αρχιτεκτονικά, το καθολικό της μονής είναι μια μικρή μονόκλιτη βασιλική, με τρούλο που έχει προστεθεί μεταγενέστερα. Το εσωτερικό του καλύπτεται από αξιόλογες τοιχογραφίες, που ολοκληρώθηκαν το 1816.