ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2019-20
ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΜΟΣ 4ος -- ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
Παιδαγωγική Ομάδα: Πούλια Έλλη Σκανδάμης Νίκος Παπαΐωαννίδη Δήμητρα Συντονιστής: Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
ΕΝΟΤΗΤΑ 4η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
ΣΚΟΠΟΣ: Ανάδειξη βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων του ελλαδικού χώρου ΣΤΟΧΟΙ: Επαφή με την τέχνη της Ναοδομίας Κατανόηση των αρχών που διέπουν την βυζαντινή ναοδομία. Προσέγγιση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς Τοποθέτηση των λατρευτικών μνημείων στο γεωγραφικό χάρτη (google map) Καλλιτεχνικός & αισθητικός γραμματισμός Ψηφιακός γραμματισμός
ΜΕΘΟΔΟΣ: Ερευνητική & Ομαδοσυνεργατική Ψηφιακή αφήγηση Τόπος : εργαστήριο Η/Υ Μέσα: Κοινόχρηστη παρουσίαση στο Google Drive Χρόνος: 3 διδακτικές ώρες
Εισαγωγικά Με τα έργα της τέχνης του, το Βυζάντιο άφησε στον κόσμο τη μεγαλοπρεπέστερη και διαρκέστερη κληρονομιά του. Η βυζαντινή τέχνη είναι ο καθαρότερος καθρέπτης όπου φαίνεται η σύνθεση του βυζαντινού πολιτισμού. Εκεί μπορεί να δει κανείς όλα τα στοιχεία, ελληνορωμαϊκά, αραμαϊκά, περσικά, σε ποικίλες αναλογίες, αλλά ενωμένα πάντα σε ένα μίγμα τέλειο, σε κάτι το μοναδικό και πρωτότυπο παρά τις διαφορετικές προελεύσεις. Η αρχιτεκτονική πέτυχε από πολύ νωρίς τη σύνθεσή της και εξελίχτηκε με τρόπο φυσικό στη δική της γραμμή. Η κυριότερη συμβολή του Βυζαντίου στην αρχιτεκτονική ήταν το μυστήριο της ισορροπίας του θόλου απάνω σε τετράγωνη βάση, βρήκε δηλαδή αυτό ακριβώς που αναζητούσε ο νέος κόσμος. Για τους πρώτους χριστιανούς μια απλή αίθουσα ήταν αρκετή για τη λατρεία τους. Το εσωτερικό ήταν τόσο απέριττο όπως και το εσωτερικό ενός κλασικού ναού. Σιγά-σιγά όμως, και ιδίως τον 4ο αιώνα, η εκκλησία άρχισε να μην ικανοποιείται πια με το ενιαίο εσωτερικό και ζητούσε μια διαρρύθμιση πιο πολυσύνθετη. Ένας θόλος τοποθετημένος πάνω από το κέντρο της βασιλικής, θα χώριζε το εσωτερικό, ενώ συγχρόνως θα έδινε την εντύπωση μιας μεγαλύτερης λαμπρότητας. Οι αρχιτέκτονες ήξεραν από καιρό να τοποθετούν θόλους σε στρογγυλά οικοδομήματα, όπως το Πάνθεο της Ρώμης, τώρα όμως έπρεπε να τον τοποθετήσουν σε βάση τετράγωνη.
Η Αγία Σοφία παρέμεινε η κορωνίδα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Και οι ίδιοι οι Βυζαντινοί έτσι την έβλεπαν και για πολύ καιρό τη χρησιμοποιούσαν σαν πρότυπο. Η βυζαντινή αρχιτεκτονική ωστόσο δεν έμεινε στάσιμη. Σιγά-σιγά αναπτύχθηκε ο σταυρικός τύπος. Ο τύπος αυτός χάρη στην απλότητα και την τέλεια οικοδομική του ισορροπία είναι ίσως ο ωραιότερος της αρχιτεκτονικής. Είναι δύσκολο να αποδώσει κανείς δικαιοσύνη στη βυζαντινή τέχνη σε τόσο περιορισμένο χώρο. Παραμελημένη και περιφρονημένη τόσο καιρό, της αποδίδεται επιτέλους τώρα η εκτίμηση που της αξίζει. Ο ζήλος της νεώτερης έρευνας ευρύνει συνεχώς το πεδίο για την κατανόησή της. Τοιχογραφίες άγνωστες ανακαλύφθηκαν, ψηφιδωτά που ήταν πολύ καιρό κρυμμένα κάτω από ασβέστη, ξεσκεπάστηκαν, ναοί που παραμελήθηκαν στο χρόνο αναστηλώνονται και συντηρούνται. Ιστορικοί και αισθητικοί συγκεντρώνουν την προσοχή τους στη βυζαντινή τέχνη όσο ποτέ άλλοτε. Θαρρώ ότι σε λίγα χρόνια θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε καλύτερα πόσο μεγάλη είναι η οφειλή του κόσμου της ομορφιάς στους καλλιτέχνες του Βυζαντίου. Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ Το μεγαλύτερο και καλύτερα διατηρημένο μοναστηριακό συγκρότημα των μεσοβυζαντινών χρόνων, που ξεχωρίζει για τη θαυμάσια αρχιτεκτονική του και τον εξαίρετο διάκοσμο από ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και γλυπτά. Περιλαμβάνεται στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Το καθολικό είναι διώροφο και ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του λεγόμενου «ηπειρωτικού» οκταγωνικού σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, που εφαρμόζεται για πρώτη φορά εδώ. Αποτελείται από τον κυρίως ναό, στον οποίο στα ανατολικά έχει προσαρτηθεί το τριμερές Ιερό Βήμα και στα δυτικά δύο νάρθηκες, από τους οποίους ο εξωνάρθηκας ήταν μεταγενέστερος, του 12ου αιώνα, Χαρακτηριστικό του αρχιτεκτονικού αυτού τύπου είναι ότι οι οκτώ πεσσοί (τετράπλευροι κίονες) που στηρίζουν τον τρούλο απωθούνται προς τα πλάγια δημιουργώντας ενιαίο χώρο στον κυρίως ναό. Στα πλάγια του κεντρικού τμήματος του ναού διαμορφώνονται παρεκκλήσια.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ
Στο χωριό Βάγια, κοντά στη Θήβα, βρίσκεται η μεταβυζαντινή μονή του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, που είναι γνωστή και με την ονομασία Μαζαράκη.Η μονή ιδρύθηκε τον 16ο αιώνα και ειδικότερα την περίοδο 1540-1570. Στα χρόνια της επανάστασης του 1821 αποτέλεσε κέντρο της δράσης των οπλαρχηγών της περιοχής. Ο ναός ακολουθεί τον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο και είναι κτισμένος με αρκετή επιμέλεια από ντόπια πέτρα, που προέρχεται από το γειτονικό βουνό.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, ΑΚΡΑΙΦΝΙΟΥ
Σε απόσταση περίπου 15 χλμ. από την πόλη της Χαλκίδας και κοντά στην αρχαία Ανθηδόνα, βρίσκεται ο αξιόλογος μικρός βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου. Το μνημείο, σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία, θα μπορούσε να χρονολογηθεί στον πρώιμο 12ο αιώνα. Πρόκειται για ναό μικρών διαστάσεων, που ανήκει στον ιδιότυπο και σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο του μονόχωρου τετράκογχου με τρούλο, και διακρίνεται για την ιδιαίτερη επιμέλεια της κατασκευής του. Η τοιχοποιία του είναι προσεκτικά κτισμένη από πελεκημένους πωρόλιθους με το πλινθοπρίκλειστο σύστημα και ο τρούλος του, που ανήκει στον λεγόμενο «αθηναϊκό» τύπο, είναι οκτάπλευρος με πώρινους κιονίσκους στις γωνίες.Το εσωτερικό του ήταν διακοσμημένο με τοιχογραφίες που ανάγονται στον 13ο-14ο αιώνα και προδίδουν σχέσεις με τη ζωγραφική παράδοση της Αττικής.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
Η ίδρυσή του σχετίζεται με τη μάχη που έγινε στις 15 Μαρτίου 1311 στην περιοχή της Κωπαΐδας, μεταξύ των Φράγκων, που ήδη κατείχαν μεγάλο μέρος της νότιας Ελλάδας, και των Καταλανών μισθοφόρων. Ο ναός είναι σύνθετος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες και αρχικά ήταν μονόχωρος. Λίγο αργότερα προστέθηκε ο νάρθηκας και στα τέλη του 19ου αιώνα ο εξωνάρθηκας, χωρίς να αλλοιωθεί σημαντικά η αρχική μορφή του κτηρίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην τοιχοποιία του έχουν χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό αρκετοί αρχαίοι λίθοι από τα ερείπια που υπήρχαν στον χώρο.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ Στο κέντρο της παλαιάς πόλης της Χαλκίδας προβάλλει ένα από τα αρχαιότερα και σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία της Εύβοιας. Οικοδομήθηκε τον 5ο και αρχικά ήταν αφιερωμένος στην Παναγία Περίβλεπτο. Τον 13ο αιώνα, στην περίοδο της Φραγκοκρατίας, ανακαινίσθηκε σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα, ενώ μετά την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους, το 1470, μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος, και αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη και αμαξοστάσιο. Μετά την απελευθέρωση της πόλης λειτούργησε πάλι ως ναός και αφιερώθηκε στην Αγία Παρασκευή. Υπέστη καταστροφές από τους σεισμούς του 1854 και του 1884 οι οποίες αποκαταστάθηκαν από τον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Ορλάνδο το 1927. Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με υπερυψωμένο κεντρικό κλίτος και ξύλινη, δίρριχτη στέγη. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα και έχουν χαρακτηριστικά γοτθικά διακοσμητικά στοιχεία, όπως ο σταυρός και ο ρόδακας στην πρόσοψη.Στην πρόσοψη αποτυπώνονται και όλες οι αρχιτεκτονικές φάσεις του μνημείου: οι δύο κίονες ανήκουν στον αρχικό ναό, ενώ τα γείσα και τα ακροκέραμα είναι στοιχεία του νεοκλασικού ρυθμού, που επικρατούσε κατά τον 19ο αιώνα, όταν η δυτική πλευρά ξανακτίστηκε μετά την κατάρρευσή της.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ Στον Ορχομενό της Βοιωτίας βρίσκεται ο ιερός ναός της Παναγίας της Σκριπούς, το σημαντικότερο μνημείο του 9ου αιώνα στη Στερεά Ελλάδα. Οικοδομήθηκε το 874 και είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ανήκε σε συγκρότημα μονής. Στην κάτοψη δίνει την εντύπωση τρίκλιτης βασιλικής, τα κλίτη της οποίας χωρίζονται με τοίχους αντί κιόνων. Στα ανατολικά απολήγει σε τρεις ημικυκλικές αψίδες και στα δυτικά υπάρχει νάρθηκας με πρόπυλο. Λόγω του συνδυασμού διαφόρων αρχιτεκτονικών στοιχείων, το μνημείο δε δείχνει αρμονικό. Για την κατασκευή των τοίχων έχουν χρησιμοποιηθεί και αρχαία υλικά, ενώ για πρώτη φορά χρησιμοποιείται εδώ οδοντωτή ταινία για τη διακόσμηση του εξωτερικού του ναού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα γλυπτά που διακοσμούν τον ναό εσωτερικά και εξωτερικά, στα οποία συνδυάζονται παραδοσιακά βυζαντινά με ανατολίτικα θέματα. Στη νότια πλευρά σώζεται το εντυπωσιακό κατακόρυφο μαρμάρινο ηλιακό ρολόι, το παλαιότερο γνωστό αυτού του είδους στην Ελλάδα.
Ι. ναός Αγίου Σώζοντος, Ορχομενός
Στην κεντρική πλατεία του Ορχομενού βρίσκεται ο θαυμάσιος μικρός ναός του Αγίου Σώζοντος, Πρόκειται για μικρών διαστάσεων μονόχωρο ναό με τρούλο και τρεις κόγχες, που εξωτερικά είναι τρίπλευρες. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι από διάφορα υλικά, κυρίως από αρχαίους λίθους και κεραμικά στοιχεία σε δεύτερη χρήση, ενώ ο τρούλος έχει πιο φροντισμένη τοιχοποιία. Ο τρούλος είναι δωδεκάπλευρος, και θεωρείται μοναδικός στο είδος του, καθώς η διαμόρφωσή του συναντάται κυρίως σε ναούς της Κωνσταντινούπολης.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ
Οικοδομήθηκε τον 8ο αιώνα και αποτελεί σπάνιο δείγμα μνημείου που θεωρείται συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές και στις βασιλικές της μεσοβυζαντινής περιόδου. Στην αρχική του μορφή ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, με τρεις ημικυκλικές αψίδες και νάρθηκα. Τα κλίτη χωρίζονταν μεταξύ τους με παχείς τοίχους που είχαν τοξωτά ανοίγματα. Περίπου στα μέσα του 19ου αιώνα ο ναός περιορίστηκε στο μεσαίο κλίτος και από την παλαιά βασιλική σήμερα σώζονται μόνο θεμέλια και τμήματα των πλαϊνών τοίχων και του νάρθηκα. Οι τοίχοι του ναού είναι κτισμένοι με αργούς (αλάξευτους) λίθους και πλίνθους που συνδέονται με κονίαμα.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΕΙΣΟΔΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΜΥΡΤΙΑΣ Ο πυρήνας της φαίνεται ότι δημιουργήθηκε στις αρχές του 12ου αιώνα. Εδώ έζησε ο Κοσμάς ο Αιτωλός για μικρό διάστημα. Διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σε κρύπτη της λειτουργούσε κρυφό σχολειό. Το 1943 πυρπολήθηκε από γερμανικά στρατεύματα και καταστράφηκαν τα συγκροτήματα των κελιών. Ο ναός έχει περάσει πολλές φάσεις μέχρι να λάβει τη σημερινή του μορφή. Στον 12ο αιώνα ήταν απλός, μονόχωρος, καμαροσκεπής, εσωτερικά διακοσμημένος με τοιχογραφίες από τις οποίες σώζονται ελάχιστα τμήματα, ενώ το 1491 αγιογραφήθηκε εκ νέου από τον Ξένο Διγενή από το Μουχλί της Πελοποννήσου.Τον 16ο αιώνα οικοδομήθηκε δίπλα του νέος, μεγαλύτερος και πιο επιμελημένος ναός, δικιόνιος σταυροειδής με τρούλο, και ο παλαιός μετατράπηκε σε ιερό. Το εσωτερικό του κυρίως ναού αγιογραφήθηκε φτο 1539 από άγνωστο αλλά σημαντικό ζωγράφο, που ακολουθεί την καλλιτεχνική παράδοση της βορειοδυτικής Ελλάδας. Το 1651 προστέθηκε ο νάρθηκας.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Στην είσοδο του γραφικού οικισμού του Αυλωναρίου, δεσπόζει ο ιερός ναός του Αγίου Δημητρίου, ένας από τους σπουδαιότερους βυζαντινούς ναούς της κεντρικής Εύβοιας..Χρονολογείται στον 13ο αιώνα. Στην αρχική του μορφή πρέπει να ήταν τρίκλιτη βασιλική, που αργότερα μετατράπηκε σε σταυρεπίστεγο ναό, αρχιτεκτονικό τύπο που επικρατούσε στην Εύβοια κατά τον 13ο αιώνα.Ο ναός παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες, που συνθέτουν ένα σπάνιο αρχιτεκτονικό σύνολο. Ο κυρίως ναός περιβάλλεται από περίστωο το οποίο ενσωματώνει τον νάρθηκα και απολήγει στην ανατολική πλευρά σε δύο παρεκκλήσια.Στο μνημείο διακρίνονται τρεις οικοδομικές φάσεις. Στην παλαιοχριστιανική κόγχη του ιερού προστέθηκε αργότερα ο νάρθηκας με τον οκτάπλευρο τρούλο και, τέλος, σχηματίσθηκε ο κυρίως ναός.Εξωτερικά, η τοιχοποιία του κτίσματος ακολουθεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα και σε ορισμένα σημεία διακοσμείται με περίτεχνα κεραμοπλαστικά στοιχεία.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Στον συνοικισμό Χατηριάνοι του Οξυλίθου βρίσκεται ο ιερός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, ένα μικρό αριστούργημα της βυζαντινής τέχνης, που είναι γνωστός και με την ονομασία «Παναγία Πετριώτισσα». Ο αρχικός του πυρήνας είναι ο χαρακτηριστικός μικρός σταυρεπίστεγος ναός της Εύβοιας κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας, με την εγκάρσια καμάρα. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με αλάξευτες πέτρες ανάμεσα στις οποίες παρεμβάλλονται πλίνθοι. Στη δυτική του πλευρά έχει προστεθεί λίγο αργότερα νάρθηκας. Στους χρόνους μετά την επανάσταση του 1821 προστέθηκε εξωτερικά, στη δυτική πλευρά, ξυλόστεγο ορθογώνιο πρόσκτισμα.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΘΕΚΛΑΣ
Στον οικισμό της Αγίας Θέκλας, στην Κεντρική Εύβοια, στέκει ο ιερός ναός της Αγίας Θέκλας, ένα από τα σπουδαιότερα υστεροβυζαντινά μνημεία της περιοχής.Ανήκει στον χαρακτηριστικό για την Εύβοια σταυρεπίστεγο τύπο ναού και χρονολογείται στα τέλη του 13ο ή στις αρχές του 14ου αιώνα. Ωστόσο, ορισμένα αρχιτεκτονικά του στοιχεία δείχνουν ότι πιθανότατα είχε αρχικά οικοδομηθεί στα τέλη της πρώτης χιλιετίας με διαφορετική μορφή, και μετατράπηκε σε σταυρεπίστεγο ναό. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι η ύπαρξη της μεγάλης ημικυκλικής αψίδας στο ιερό, με το μεγάλο άνοιγμα εσωτερικά, που εκτείνεται σε όλο το πλάτος του ιερού, και η εγκάρσια καμάρα επάνω από τον κυρίως ναό.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ
Στο χωριό Πυργί βρίσκεται ο μικρός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, ένα από τα υστεροβυζαντινά μνημεία της κεντρικής Εύβοιας που ξεχωρίζουν για την όμορφη εσωτερική τους διακόσμηση. Αρχιτεκτονικά, ανήκει στον απλούστερο σταυρεπίστεγο τύπο. Ο ξυλόστεγος νάρθηκάς του προστέθηκε αργότερα και για την κατασκευή του γκρεμίστηκε ο δυτικός τοίχος του ναού.Το εσωτερικό του διακοσμείται με ωραίες τοιχογραφίες άγνωστου ζωγράφου. Χαρακτηριστικό της τεχνοτροπίας του είναι η συνύπαρξη συντηρητικών και προοδευτικών στοιχείων, και οι έντονες δυτικές επιδράσεις, αποτέλεσμα της μακρόχρονης συμβίωσης στην περιοχή των Ελλήνων με τους Λατίνους.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΣΤΑΝΑΣ Ανάμεσα στα χωριά Άγραφα και Επινιανά, κυριολεκτικά κρυμμένη σε μια σπηλιά του απόκρημνου βράχου, στέκει η Μονή της Παναγίας, από τα ομορφότερα θρησκευτικά μνημεία των Αγράφων.Το συγκρότημα είναι περιορισμένο λόγω της στενότητας του χώρου, μάλιστα κοιτάζοντας κανείς από χαμηλά βλέπει μόνο τον κομψό τρούλο του καθολικού, με τα στενόμακρα παράθυρα. Ο ναός, που χρονολογείται στον 18ο αιώνα, είναι μικρός σε διαστάσεις, σταυροειδής εγεγγραμμένος με τρούλο και ανήκει σε παραλλαγή του αθωνικού τύπου ναού, που έχει δύο κόγχες στους πλάγιους τοίχους. Το εσωτερικό του είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες με κυρίαρχη μορφή αυτή του Παντοκράτορα στον τρούλο. Ενδιαφέρον είναι το μικρό αλλά κομψό ξυλόγλυπτο τέμπλο, του οποίου οι εικόνες είναι έργα σπουδαίων αγιογράφων της σχολής των Αγράφων, όπως ο Θεοφάνης και ο Διονύσιος.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΡΟΥΣΟΥ Στην όμορφη και επιβλητική τοποθεσία που διαμορφώνεται στις άκρες των βουνών Καλιακούδα και Χελιδόνα, επάνω σε ένα βράχο με μαγευτική θέα και σε σημείο με στρατηγική σημασία, είναι κτισμένη η ιστορική Μονή της Παναγίας της Προυσιώτισσας ή Μονή ΠρουσούΣτο συγκρότημα κεντρική θέση κατέχει το καθολικό, που οικοδομήθηκε το 1754, και αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο. Το εσωτερικό του καλύπτεται με τοιχογραφίες που ανάγονται στο 1785 και είναι έργο των Ευρυτάνων αγιογράφων, Γεωργίου Αναγνώστου και Γεωργίου Γεωργίου. Στα δυτικά του καθολικού υπάρχει το σπηλαιώδες παρεκκλήσι της Ευρέσεως, η κρύπτη όπου φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Η εικόνα επικαλύπτεται με ασημένια εσθήτα, δωρεά του Γεωργίου Καραϊσκάκη.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ
Στον πανέμορφο οικισμό της Ανατολικής Φραγκίστας, διακρίνεται το μικρό, λευκό εκκλησάκι του Σωτήρα, μοναδικό κατάλοιπο της περίφημης Μονής της Φραγκίστας. Ο μικρός ναός, άλλοτε καθολικό της μονής, είναι μονόχωρος σταυρεπίστεγος με κόγχες στους πλάγιους τοίχους, δηλαδή ανήκει σε παραλλαγή του αθωνικού τύπου. Έχει νάρθηκα και λιθόκτιστο τρούλο και η στέγη του είναι καλυμμένη με ντόπιες σχιστόπλακες.
Στο
εσωτερικό
του
διατηρούνται
βυζαντινής τεχνοτροπίας, που ολοκληρώθηκαν το 1732.
ενδιαφέρουσες
τοιχογραφίες
Ι. Μονή Σαγματά
Στην
κορυφή του όρους Υπάτιον ή Σαγμάτιον, είναι κτισμένη η Ιερά Μονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος γνωστή και ως Μονή Σαγματά, Στο μέσο του συγκροτήματος βρίσκεται το καθολικό, που χρονολογείται στον 12ο αιώνα. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο και στη δυτική του πλευρά υπάρχει λιτή, ευρύχωρος νάρθηκας.
Ι. ναός Ευαγγελιστή Λουκά
Στο νοτιοανατολικό άκρο της Θήβας βρίσκεται ο ιερός ναός που είναι αφιερωμένος στον ιδρυτή της τοπικής εκκλησίας της Βοιωτίας, τον Ευαγγελιστή Λουκά, ο οποίος έζησε εδώ και δίδαξε τον χριστιανισμό. Αρχιτεκτονικά, ο ναός είναι σύνθετος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Διακρίνεται η παλαιότερη τοιχοποιία του, κατασκευασμένη από μεγάλους αρχαίους λίθους και αρχιτεκτονικά μέλη, και η νεότερη από αργολιθοδομή.
Ι. ναός Οσίου Μάρτυρα Νικολάου του Νέου.
Κοντά στον Ορχομενό, στην περιοχή Καμπιά βρίσκεται η περίφημη μονή που είναι αφιερωμένη στον Όσιο Μάρτυρα Νικόλαο τον Νέο. Χρονολογείται στο πρώτο μισό του 12ου αιώνα Ανήκει στον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο του ηπειρωτικού οκταγωνικού, δηλαδή είναι σταυροειδής, αλλά ο τρούλος του στηρίζεται σε οκτώ σημεία. Η τοιχοποιία του είναι ιδιαίτερα επιμελημένη και πολυτελής, κατασκευασμένη από λαξευμένους ογκόλιθους και με επένδυση από μαρμάρινες πλάκες, κάτι που δεν συνηθιζόταν στους ναούς της εποχής. Ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι και ο γλυπτός διάκοσμος της βόρειας εισόδου του.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Στην ανατολική άκρη του χωριού Δομιανά βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία της Ευρυτανίας, η ιστορική μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Το καθολικό είναι τρίκλιτη βασιλική και αποτελεί το μοναδικό δείγμα αυτού του αρχιτεκτονικού τύπου που διατηρείται στην Ευρυτανία. Στη δυτική πλευρά έχει νάρθηκα, από τον οποίο ξεκινά ξύλινη σκάλα που οδηγεί στον γυναικωνίτη. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με ντόπιες πέτρες και ξυλοδεσιά και η στέγη του στηρίζεται σε δέκα κίονες σχηματισμένους από κορμούς δέντρων. Στο εσωτερικό του οι τοίχοι διακοσμούνται με σημαντικές αγιογραφίες, που θεωρούνται έργα των ζωγράφων
Γεωργίου
Γεωργίου
και
Γεωργίου
ιερομόναχου αγιογράφου Διονυσίου εκ Φουρνά.
Αναγνώστου,
μαθητών
του
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ Ακριβώς δίπλα στην κεντρική πλατεία του Καρπενησίου βρίσκεται ο ιστορικός μητροπολιτικός ναός της ευρυτανικής πρωτεύουσας, που είναι αφιερωμένος στην Αγία Τριάδα. Στην αρχική του μορφή ήταν χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αλλά αναδείχθηκε το 1645 από τον δάσκαλο του γένους Όσιο Ευγένιο Γιαννούλη τον Αιτωλό, ο οποίος μετέτρεψε το Καρπενήσι σε κέντρο πνευματικής ακτινοβολίας. Αξιοποιώντας το εκκλησάκι ίδρυσε εδώ την πρώτη Σχολή Ανωτέρων Γραμμάτων, που παρέμεινε ακμάζουσα για περισσότερα από 150 χρόνια, καθώς και σχολεία για την εκμάθηση των «κοινών γραμμάτων». Η σχολή απέκτησε μεγάλη φήμη και σε αυτή σπούδασαν πολλοί σπουδαίοι πνευματικοί άνδρες του τόπου. Η σταδιακή αύξηση των αναγκών της επέβαλε την οικοδόμηση νέου, μεγαλύτερου ναού, που ακολούθησε τα αρχιτεκτονικά πρότυπα των βασιλικών της Κωνσταντινούπολης, όπου είχε σπουδάσει ο Γιαννούλης.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ Στο χωριό Βράχα της Ευρυτανίας βρίσκεται η ιστορική ομώνυμη μονή, η σπουδαιότερη των ανατολικών Αγράφων, αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Από το συγκρότημα διατηρείται μόνο το καθολικό, σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με νάρθηκα και εξωνάρθηκα, και τρούλο που στηρίζεται εσωτερικά σε τέσσερις κίονες. Ανήκει σε παραλλαγή του αθωνικού αρχιτεκτονικού τύπου, δηλαδή έχει δύο κόγχες στους πλάγιους τοίχους, οι οποίες ονομάζονται χοροί επειδή εκεί στέκονταν οι ψάλτες. Η κατασκευή του κυρίως ναού και του εξωνάρθηκα φαίνεται ότι έγινε από δύο διαφορετικά συνεργεία, σε διαφορετικές περιόδους. Στο εσωτερικό διατηρούνται σε καλή κατάσταση τοιχογραφίες που είναι αξιόλογα έργα λαϊκής τεχνοτροπίας και αποδίδονται σε μαθητές του αγιογράφου και ιερομόναχου Διονυσίου εκ Φουρνά.
Ιερός ναός Αγίου Νικολάου
Στα βορειοδυτικά του συνοικισμού Ριτζάνοι του Οξυλίθου σώζεται ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά μνημεία της Εύβοιας κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου, σημαντικός για τις όμορφες αγιογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του μικρού, απλού σταυρεπίστεγου ναού και αρχικά ήταν μονόχωρος. Αργότερα προστέθηκε στη δυτική του πλευρά νάρθηκας, που στεγάζεται με δίρριχτη ξύλινη στέγη.
Ι. ναός της Πόρτας Παναγιάς
Κοντά στην κωμόπολη Πύλη Τρικάλων, βρίσκεται ο βυζαντινός ναός που ιδρύθηκε το 1283 από τον σεβαστοκράτορα Ιωάννη Άγγελο Κομνηνό τον Δούκα. Ο κυρίως ναός ανήκει στον τύπο των λεγόμενων τρίκλιτων σταυρεπίστεγων βασιλικών με εγκάρσια καμάρα, ενώ ο εξωνάρθηκας είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Η τοιχοποιία του ναού στο ανώτερο μέρος ακολουθεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα με πολλά κεραμοπλαστικά κοσμήματα. Στο κατώτερο τμήμα της έχουν ενσωματωθεί μεγάλοι λίθοι σε δεύτερη χρήση, που σε ορισμένα σημεία διαμορφώνουν σταυρούς.
Ι. ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Ο καθεδρικός ναός της επισκοπής Σταγών με σημασία πολυσήμαντη για τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη. Πρόκειται για μια μεγάλη τρίκλιτη μεσοβυζαντινή βασιλική με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος. Ο νάρθηκας επικοινωνεί με τον κυρίως ναό με τρίβηλο άνοιγμα. Όλο το κτίσμα απολήγει στα ανατολικά σε τρεις ημικυκλικές κόγχες και τα κλίτη χωρίζονται με το μικτό σύστημα, δηλαδή ανάμεσα σε πεσσούς μεσολαβεί από ένας κίονας. Οι αναλογίες είναι επιμήκεις, αλλά αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχει κτισθεί επάνω σε παλαιοχριστιανική βασιλική, η οποία έχει επηρεάσει τη μορφή της κάτοψης.
Ι. Μονή Ρουσάνου
Το καθολικό της είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Το σημερινό καθολικό της μονής οικοδομήθηκε το 1530. Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός, με τρούλο που στηρίζεται σε δύο κίονες. Ανήκει στον λεγόμενο «αθωνικό» τρίκογχο τύπο, όπου εκτός από την ανατολική ημικυκλική κόγχη του ιερού, υπάρχουν ημικυκλικές κόγχες στις δύο πλευρές του ναού, οι οποίες ονομάζονται «χοροί», διότι εκεί στέκονται οι χοροί των ψαλτών. Στα δυτικά υπάρχει ευρύχωρος νάρθηκας, η συνηθισμένη λιτή των μοναστηριών. Το εσωτερικό του ναού καλύπτεται με θαυμάσιο τοιχογραφικό διάκοσμο.
Ι. Μονή του Οσίου Βαρλαάμ
Μονή του Οσίου Βαρλαάμ, η δεύτερη μεγαλύτερη των Μετεώρων, αφιερωμένη στη μνήμη των Αγίων Πάντων. Η ιστορία της ανάγεται στον 14ο αιώνα, Ο ναός είναι δικιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο και ανήκει στον λεγόμενο «αθωνικό» τρίκογχο τύπο. Χαρακτηριστικό του τύπου αυτού είναι ότι εκτός από την ανατολική ημικυκλική κόγχη του ιερού υπάρχουν ημικυκλικές κόγχες στη νότια και στη βόρεια πλευρά, που ονομάζονται «χοροί», διότι εκεί στέκονται οι χοροί των ψαλτών. Στα δυτικά υπάρχει ευρύχωρος νάρθηκας, η λιτή, όπως ονομάζεται στα μοναστήρια.
Ι. Μονή του Μεγάλου Μετεώρου
Η Μονή του Μεγάλου Μετεώρου ή της Μεταμόρφωσης σηματοδότησε την απαρχή του μετεωρίτικου μοναχισμού. Το καθολικόμετά την επέκταση του 16ου αιώνα έχει τη μορφή αγιορείτικου τρίκογγχου ναού. Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός, με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες, και εκτός από την ανατολική ημικυκλική κόγχη του ιερού έχει ημικυκλικές κόγχες και στους πλαϊνούς τοίχους, οι οποίες ονομάζονται «χοροί», διότι εκεί στέκονται οι χοροί των ψαλτών. Το ιερό του σημερινού ναού είναι το παλαιό καθολικό του 14ου αιώνα, που αγιογραφήθηκε το 1483. Στα δυτικά υπάρχει ευρύχωρος τετρακιόνιος νάρθηκας.
Ι. Μονή Αγίας Τριάδας
Το καθολικό που σώζεται μέχρι σήμερα κτίστηκε κατά τα έτη 1475-1476, σύμφωνα με επιγραφή που διατηρείται χαραγμένη στον τοίχο του. Ο ναός είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος, με τρούλο που στηρίζεται σε δύο κίονες. Στην ανατολική πλευρά του εξέχει η τρίπλευρη αψίδα, που είναι κτισμένη με πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία και έχει τον χαρακτηριστικό κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Στα δυτικά υπάρχει ευρύχωρος θολοσκέπαστος νάρθηκας (λιτή), ο οποίος αποτελεί, σύμφωνα με επιγραφή, μεταγενέστερη προσθήκη, του 1689.
Ι. Μονή Αγίου Στεφάνου
Το παλαιό καθολικό ανήκει στον τύπο της μονόχωρης ξυλόστεγης βασιλικής με νάρθηκα στα δυτικά. Σύμφωνα με επιγραφή στον δυτικό τοίχο του νάρθηκα, η οποία όμως δεν αναφέρει χρονολογία, η τοιχογράφηση του ναού έγινε όταν ηγούμενος ήταν ο Μητροφάνης, πιθανώς γύρω στο 1545. Το νεότερο καθολικό είναι τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο και ανήκει στον λεγόμενο «αθωνικό» τρίκογχο τύπο, όπου εκτός από την ανατολική ημικυκλική κόγχη του ιερού υπάρχουν ημικυκλικές κόγχες στις δύο πλευρές, που ονομάζονται «χοροί», διότι εκεί στέκονται οι χοροί των ψαλτών. Στη δυτική πλευρά του υπάρχει ευρύχωρος τετρακιόνιος νάρθηκας, η συνηθισμένη λιτή των μοναστηριών.
Ι. Μονή Αγ. Νικολάου Αναπαυσά
Το καθολικό έχει ακανόνιστη ορθογώνια κάτοψη και στη δυτική όψη του υπάρχει ευρύχωρος νάρθηκας, η λιτή, όπως ονομάζεται στα μοναστήρια. Το εσωτερικό του διακοσμείται με θαυμάσιες τοιχογραφίες, που έγιναν τον Οκτώβριο του 1527, όπως αναφέρει η επιγραφή που σώζεται στον ανατολικό τοίχο του νάρθηκα. Πρόκειται για έργο του σημαντικότερου αγιογράφου της «Κρητικής Σχολής», του Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά,
Ι. Μονή της Παναγίας Ολυμπιώτισσας
Βορειοδυτικά της πόλης της Ελασσόνας δεσπόζει ένα από τα σπουδαιότερα μοναστηριακά συγκροτήματα της Θεσσαλίας, η Μονή της Παναγίας Ολυμπιώτισσας. Το καθολικό της χρονολογείται στον 14ο αιώνα αλλά φαίνεται ότι προϋπήρχε και τότε ανοικοδομήθηκε μέσα στο κάστρο. Ανήκει στον σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο του μονόκλιτου ναού με τρούλο, που περιβάλλεται από στοά. Η τοιχοποιία του είναι κατασκευασμένη με πλινθοπερίκλειστο σύστημα και έχει ενσωματωμένα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη.
Ι. ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος
Ένα από τα σημαντικότερα και παλαιότερα χριστιανικά μνημεία στην ευρύτερη περιοχής της Ελασσόνας, είναι ο ιερός ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην πλατεία του χωριού Δολίχη, Ο ναός αρχικά κατασκευάστηκε μεταξύ 10ου και 12ου αιώνα, δέχτηκε όμως πολλές μετατροπές και προσθήκες, όπως μαρτυρά και η σωζόμενη επιγραφή του 1516. Ο σημερινός ναός ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της μονόχωρης ξυλόστεγης βασιλικής με τρούλο.
Ι. Μονή Παλαιοκαρυάς
.
Η ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που είναι γνωστή ως Μονή Παλαιοκαρυάς ιδρύθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα. Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με νάρθηκα, και τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες, ενώ ανήκει στον αθωνικό τύπο, δηλαδή σχηματίζει κόγχες και στους πλάγιους τοίχους. Η τοιχοποιία του ακολουθούσε το λεγόμενο ατελές πλινθοπερίκλειστο σύστημα, με αδρά πελεκημένους λίθους και καλύτερα επεξεργασμένους πωρόλιθους στις γωνίες, αλλά σήμερα έχει αλλοιωθεί από μεταγενέστερες επεμβάσεις.