Historia: IPN

Archiwum Archiwum pełne pamięci

– Marta Salbert, Wojciech Krupa - Oddziałowe Archiwum IPN w Katowicach

Fot. Materiały własne IPN

„Archiwum Pełne Pamięci” to projekt społeczny, w ramach którego Instytutu Pamięci narodowej zaprasza do współpracy w utrwalaniu pamięci o losach Polski i Polaków w XX w., zarówno bezpośrednich uczestników i świadków różnych wydarzeń historycznych, jak również dzieci, wnuki, spadkobierców tych osób. IPN zachęca do „wydobycia” z domowych archiwów: dokumentów, fotografii, wspomnień, dzienników, pamiętników, korespondencji, kart pocztowych, dyplomów, a także map, nagrań audiowizualnych ukazujących ważne wydarzenia z historii Polski z lat 1917-1990, a także przedstawiające szerzej nieznane wydarzenia rodzinne w celu przekazania ich do zasobu Archiwum IPN i podzielenia się nimi za naszym pośrednictwem z innymi. Liczymy na pozyskanie przede wszystkim materiałów oryginalnych, natomiast w przypadku gdy jest to niemożliwe, np. ze względu na wyjątkową wartość pamiątkową, sentymentalną dla darczyńcy, zwracamy się z prośbą o udostępnienie zbiorów w celu wykonania ich kopii cyfrowych (skanów). Przekazane do zasobu IPN dary prywatne są następnie rejestrowane, otrzymują sygnaturę, są opisywane w elektronicznych pomocach ewidencyjnych takich jak „Cyfrowe Archiwum”, „Inwentarz” i udostępniane naukowcom, dziennikarzom i innym zainteresowanym osobom oraz instytucjom na zasadach obowiązujących w IPN. Materiały te bardzo często prezentowane są podczas różnych wydarzeń edukacyjnych, wystaw organizowanych przez IPN, w tym także cyklicznie wiosną każdego roku podczas „Nocy Muzeów”.

„B „BProjekt „Archiwum Pełne Pamięci” posiada stronę internetową www.archiwumpamieci.pl, na której znajdują się szczegółowe informacje oraz instrukcje dot. przekazania daru prywatnego. Strona zawiera trzy główne zakładki o treści: „Chcę przekazać dokumenty”, „Co można przekazać do zasobu IPN” oraz „Gdzie można przekazać materiały”. Ostatnia zakładka zawiera adresy oraz dane kontaktowe Archiwum IPN w Warszawie oraz Oddziałowych Archiwów IPN w poszczególnych województwach, w których można uzyskać informacje dot. przekazania daru. Do projektu „Archiwum Pełne Pamięci” zgłaszają się osoby prywatne, znane z imienia i nazwiska oraz osoby, które pragną pozostać anonimowe. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej otrzymuje zgłoszenia o chęci przekazania materiałów archiwalnych odnalezionych nie tylko w domowych archiwach, mieszkaniach, garażach, lecz także podczas prowadzonych prac porządkowych, remontowych, wyburzeniowych na posesjach. Do Archiwum IPN docierały informacje o odnalezieniu cennych materiałów archiwalnych, w tym fotografii, np. na śmietniku. Niezwykle ważna jest świadomość osób przekazujących dary prywatne do zasobu IPN, dzięki którym materiały archiwalne nie ulegają zniszczeniu i docelowo są odpowiednio opracowane i zabezpieczone a następnie udostępniane. Każdy dar prywatny, każdy nabytek czy to w formie dokumentacji czy w formie rzeczowej stanowi odrębną, ciekawą historię. Instytut Pamięci Narodowej dokłada wszelkich starań, by przekazane materiały archiwalne były przechowywane w odpowiednich warunkach pod względem właściwego poziomu temperatury oraz wilgotności w pomieszczeniach magazynowych. Dokumentacja archiwalna przekazana w ramach daru prywatnego przechowywana jest w teczkach oraz w pudełkach bezkwasowych. Wspomniana wyżej strona internetowa APP jest również miejscem prezentacji przekazanych dotychczas przez darczyńców materiałów a także zawiera wykaz osób, które przekazały dokumenty do zasobu IPN. Na uwagę zasługuje najnowsza publikacja Instytutu pt. „…aby każdy okruch historii został uratowany”, w całości poświęcona zbiorom przekazanym w ramach „Archiwum Pełnego Pamięci”. Na 500 stronach bogato ilustrowanej książki możemy zapoznać się z wybranymi zbiorami materiałów zgromadzonych w archiwach Instytutu w całej Polsce. Publikacja ta jest formą podziękowania wszystkim osobom – darczyńcom, którzy zaufali naszej instytucji i przekazali cenne pamiątki, dokumenty po swoich przodkach do zasobu IPN. Bardzo często podczas prowadzonych rozmów telefonicznych lub podczas spotkań, słyszymy prośby, by ofiarowane materiały archiwalne zostały zachowane dla następnych pokoleń, by choć drobny ślad historii przekazany w formie fotografii bądź listu nie został zapomniany.

„B „Bardzo często podczas prowadzonych rozmów telefonicznych lub podczas spotkań, słyszymy prośby, by ofiarowane materiały archiwalne zostały zachowane dla następnych pokoleń... Co zawierają akta i jest tematyka przekazanych w darze materiałów? Analizując nabytki zgromadzone w katowickim oddziale IPN można wyróżnić dwie zasadnicze grupy. Pierwsza to dokumenty osobiste i urzędowe, wspomnienia, relacje, zdjęcia dot. losów w okresie drugiej wojny światowej, walki z okupantem niemieckim, represjami ze strony okupantów sowieckich. Do tej kategorii nabytków należy zaliczyć dar prywatny dot. rodziny Marii, Janiny, Władysława i Zdzisława Wardyńskich – represjonowanych i zesłanych na Sybir z terenów okupowanych przez ZSRR. Zostały przekazane: dokumenty osobiste rodziny Wardyńskich, listy, legitymacje, świadectwa szkolne, metryki chrztu i ślubu a także pamiątki rodzinne z lat 1913-1950. Równie cenny dar prywatny dotyczy Ryszarda Szkubacza poległego w bitwie pod Monte Cassino w dniu 12 maja 1944 r. Dar ten zawiera m.in. kilkadziesiąt fotografii wykonanych w latach 1940-1946, dokumentujących przebieg szlaku bojowego plut. Ryszarda Szkubacza od pobytu w obozie internowanych w Kisbodak na Węgrzech aż po udział w walkach w szeregach Polskich Sił Zbrojnych podczas kampanii afrykańskiej i we Włoszech. Wspaniałą kolekcję odznaczeń polskich i alianckich (m.in. Virtuti Militari V kl.), odznak i naszywek zawiera zbiór pamiątek po kpt. Zygmuncie Radeckim, pilocie samolotów bombowych w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.

Do ciekawych nabytków należy zaliczyć także pamiętnik pt. „W drodze do Polski 1945” autorstwa Bronisława Grassmana. Autor szczegółowo i barwnie opisał przebieg drogi powrotnej z Rostocku do Sosnowca, którą odbył po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. Do dzisiejszych czasów zachował się II tom pamiętnika, który zawiera interesujący opis otaczającej rzeczywistości po zakończeniu II wojny światowej.

Druga liczna grupa materiałów przekazanych w darze prywatnym to dokumentacja dotycząca opozycyjnej działalności ofiarodawców w okresie PRL, głównie w NSZZ „Solidarność” oraz literatura i wydawnictwa bezdebitowe. Interesujące z tego okresu są m.in. nabytki pozyskane od dr Stanisława Lizera, zawierające bogaty zbiór literatury drugoobiegowej, a także zbiór znaczków i kart pocztowych emitowanych przez podziemną „Solidarność” i inne organizacje niezależne, zebrane przez śp. prof. Jana Franciszka Czempasa. Na uwagę zasługują także zapisy rozmów prowadzonych na terenie Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r. w Gdańsku, pomiędzy strajkującą załogą a stroną rządową, nagrane na taśmach magnetofonowych, a także taśmy filmowe rejestrujące wydarzenia z okresu strajku generalnego na terenie Zakładów Przemysłu Wełnianego „Bewelana” w Bielsku-Białej na początku 1981 r. Wśród przekazanych nabytków znajdują się także dary prywatne z okresu internowania, np. chusta, proporczyk oraz kalendarz osoby internowanej.

Poza opisanymi wyżej dwoma największymi grupami materiałów archiwalnych przekazywanych w formie darów, istotną część stanowi dokumentacja wytworzona w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Ze względu na upływ czasu oraz straty wojenne dokumentacja z okresu przedwojennego jest szczególnie cenna. W zasobie Oddziałowego Archiwum IPN w Katowicach znajdują się dary prywatne odnoszące się do wojny polsko-bolszewickiej (kopia cyfrowa książeczki wojskowej uczestnika wojny), Powstań Śląskich i plebiscytu na Górnym Śląsku. Na wyróżnienie zasługuje również dar prywatny zatytułowany „Dokumenty osobiste Pawła Romockiego” dot. posła na Sejm II RP, a także ministra kolei (w rządzie Kazimierza Bartla) i ministra komunikacji (w rządzie Józefa Piłsudskiego) w latach 1926-1928. Wśród zachowanych listów, korespondencji znajdują się liczne bilety wizytowe, zaproszenia na uroczyste bale, gratulacje i podziękowania. Na uwagę zasługuje fakt, iż materiały te, mimo upływu lat, są w bardzo dobrym stanie technicznym.

O znaczeniu projektu „Archiwum Pełne Pamięci” może świadczyć stale zwiększająca się liczba zgłoszeń osób, które pragną ofiarować, podzielić się z nami swoimi zbiorami. Przykładem mogą tu być dane z katowickiego Oddziału Instytutu - na blisko dwieście nabytków pozyskanych w formie daru od osób prywatnych i różnych instytucji w okresie 20 lat działalności IPN połowa z nich została przekazana po powstaniu projektu „Archiwum Pełne Pamięci”.

Ponieważ jednym z głównych celów powołania do istnienia Instytutu Pamięci Narodowej jest zachowanie pamięci o dziejach Polski i Polaków w XX wieku, baza źródłowa materiałów gromadzonych w zasobach archiwalnych Instytutu nie może ograniczać się wyłącznie do dokumentów przekazanych przez instytucje państwowe, które zostały zobowiązane do tego na mocy ustawy o IPN. Za kształtowanie, ochronę, budowanie naszej narodowej pamięci odpowiedzialni jesteśmy wszyscy, wszyscy Polacy. Projekt „Archiwum Pełne Pamięci” ma temu służyć.

„O „Oznaczeniu projektu „Archiwum Pełne Pamięci” może świadczyć stale zwiększająca się liczba zgłoszeń osób, które

pragną ofiarować, podzielić się z nami swoimi zbiorami.