ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ (εύρεση νερού) ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Tο νερό, πηγή και σύμβολο ζωής, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο λατρείας των λαών όλης της γης. Ξωτικά και Στοιχειά πλημμύρισαν το λαϊκό μας πολιτισμό και συνόδευσαν ή συνοδεύουν ακόμα τη ζωή των ανθρώπων σε πολλές τους εκδηλώσεις. Η παρουσία του νερού είναι συχνή σε πολλά ελληνικά έθιμα που κάνουν τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι θα τους εξασφαλίσουν υγεία και ευτυχία. Οι άνθρωποι από αρχαιοτάτων χρόνων έψαχναν να βρουν νερό και γύρω από αυτό δημιουργούσαν τις κατοικίες τους. Όλοι οι δρόμοι του χωριού οδηγούσαν στη βρύση, σημείο συνάντησης , ενημέρωσης, κουτσομπολιού και φλερτ. Ας ξεκινήσουμε την βόλτα μας στο παρελθόν από το καφενείο ενός χωριού όπου οι άντρες και μόνο αυτοί βέβαια ανταλλάσσουν απόψεις και σχολιάζουν την καθημερινότητα μετά από μια κουραστική μέρα στο χωράφι ή στο μαντρί. Βασικό πρόβλημα όλων η έλλειψη νερού και πως θα αντιμετωπιστεί. ΧΩΡΙΑΤΗΣ ΧΩΡΙΑΤΗΣ ΧΩΡΙΑΤΗΣ ΧΩΡΙΑΤΗΣ ΧΩΡΙΑΤΗΣ ΧΩΡΙΑΤΗΣ ΧΩΡΙΑΤΗΣ
1: Ωχ, όι , όι , μανούλαμ! Πιάσι ρε Μήτρου ένα τσίπρου! 2:Τι έχ'ς ρε Πανάγου και βογκάς; Σ' έφαγε η γουμάρα τ' αλεύρι; 1: Βουγκάου, βουγκάου, κι συ αν είχεις γναίκα κι συ θα βόγκαγες! 2: Τι έκανι η Διαμάντου; θύμουσι και σι πλάκουσι τσ' φάπις; 1:Όι τ'ν' έφαγι η γκρίνια για του νιρό! 2: Για του νιρό; 1:Για του νιρό! Λέει οτι παέν' κάθι μέρα πουρνό πουρνό να πιάσ' σειρά στη βρύσ' κι γυρνάει του μεσμέρ'. ΧΩΡΙΑΤΗΣ 2:Τι φκιαν τόσις ώρες; Μήπως πιαν' τα μασάλια μι τσ' άλλις; ΧΩΡΙΑΤΗΣ 1: Μπα η θκιμ' ειν' ταμαχιάρα. Δεν έχ' ώρα για μασάλια. ΧΩΡΙΑΤΗΣ 2: Τότε τι φκιαν ικί ως του μεσμέρ'; ΧΩΡΙΑΤΗΣ 1:Αργάει λέει να γεμίσ' τα λαγύνια. Η βρύσ' δεν έχ' νιρό . Αρχίζ' να στηρεύ'. Κι τι θα κάνουμι μιτά; Πώς θα ζήσουμι χουρίς νιρό; Όι,όι μανούλαμ'! ΧΩΡΙΑΤΗΣ 2: Αν είνι έτσ' 'οπους του λεν οι γναίκες πρέπ' να κάνουμι' κάτ. Θα διψάσ' του χουριο. Τα ζουντανά θα γκαγκανιάσουν απ' τ' δίψα κι οι μπαχτσέδες θα ξηραθούν. Μπόι μπόι ζημιά! ΧΩΡΙΑΤΗΣ 1: Ζημιά λες ισί; Καταστρουφή! Πρέπ' γρήγορα να βρούμι νιρό! ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ: Συγνώμη κύριοι! Καλή σας μέρα! Μήπως ξέρετε πώς θα πάω στο Δήμαρχο; ΧΩΡΙΑΤΗΣ 1: Θα πας ντούσκα ντούσκα , μιτά ένα ντεβιρμέ από δω ένα ντεβιρμέ από κει , θα διεις μια μπαμπάτσκη πουρτάρα. Ντάλτα μέσα εκεί είνι! ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ: Έπεσα σε αλβανούς. Δή-μαρ-χο , δή-μαρ-χο μεγάλο καταλαβαίνετε; ΧΩΡΙΑΤΗΣ 2: Εμείς καταλαβαίνουμε, εσύ δεν ξες τι σου γίνεται. Κι δε μι λες ποιος είσι κι τι θες;
ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ: Με κάλεσε ο Δήμαρχος να βρω νερό στο χωρίό σας. Είμαι ραβδοσκόπος. ΧΩΡΙΑΤΗΣ 1: Τι λέει ρε Μήτρο του ζαβό; Τι είναι αυτές οι αρλούμπες; ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ: Δεν είναι αρλούμπες κύριε. Αν υπάρχουν υπόγεια ύδατα στο χωριό σας εγώ μπορώ να τα βρω. ΧΩΡΙΑΤΗΣ 2: Και δε μι λες; έχ'ς μηχανήματα, έχ'ς κάτ' μι τι θα τα βρεις αυτά τα ύδατα; ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ: Με μια ξύλινη ράβδο με διχαλωτό σχήμα. Την κρατώ και περπατώ. Άμα συναντήσω νερό αυτή αρχίζει και πάλλεται . Αυτό σημαίνει ότι στο μέρος εκείνο υπάρχει νερό. ΧΩΡΙΑΤΗΣ 1: Μήτρο αυτός μας κορουϊδεύ' . Πεστ να φύγ' θα τον βαρέσου! ΧΩΡΙΑΤΗΣ 2: Σους ντε! Σταμάτα Παναή! Κι δε... μη λες εσύ, σι πειράζ΄να ρθούμι κι μεις μαζί να βλέπουμι; ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ: Όχι βέβαια: Ελάτε μαζί μου! Να με ακολουθήτε όμως χωρίς να κάνετε φασαρία. Εντάξει; Πάμε! ( ψάχνουν για νερό, σε ένα σημείο αρχίζει η βέργα να πάλλεται έντονα) ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ: Πο πο!! Κοιτάξτε!! Η ράβδος τρελάθηκε! Εδώ υπάρχει τεράστια ποσότητα υπόγειου ύδατος και μάλιστα επιφανειακού ΧΩΡΙΑΤΗΣ 1: Πέστου ιλλινικά, θα σε βαρέσου! ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ:Εδώ αν σκάψετε θα βρείτε πολύ νερό. Νερό για δέκα χωριά! Και μάλιστα δεν είναι βαθιά. Είναι πάνω πάνω. ΧΩΡΙΑΤΗΣ 2: Δηλαδή αν πιάσουμι την τσάπα κι του φκιάρ' θα βρούμι νιρό; ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ:Χίλια τα εκατό! ΧΩΡΙΑΤΗΣ 1:Πάου να φέρου φκιάρια! Αλλά κοίτα καψιρέ αν δε βρω νιρό θα σ'ανοίξου του κιφάλ ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ: Αν όμως βρεις θα κάνεις γλέντι τρικούβερτο με τα έξοδα δικά σας. Πάει το στοίχημα; ΧΩΡΙΑΤΗΣ 2:Μόνο πάει; κι πάει κι έρχιτι. Άιντι κι ο Θεός βοηθός!! ΧΩΡΙΑΤΗΣ 1:Νιρό, νιρό! Κοίτα Μήτρο νιρό! ΧΩΡΙΑΤΗΣ 2:Πουλί νερό Παναή! Είχε δίκιο το ζλάπ! ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ: Τρέξτε τώρα φωνάξτε το χωριό και ετοιμάστε το γλέντι ΧΟΡΟΣ- ΓΛΕΝΤΙ ( βρύση μου μαλαματένια)
ΣΚΗΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ( το τάισμα της βρύσης) ΑΦΗΓΗΤΗΣ Το νερό στην Ελληνική παράδοση θεωρείται μαγικό στοιχείο και άρα μπορεί να φέρει ευτυχία, εύνοια και καλοτυχία σε όποιον το τιμά και το σέβεται. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι οι αρχαίοι Έλληνες το λάτρευαν ως Θεό. Έτσι αναδύθηκαν κατά τόπους πρακτικές απόδοσης τιμής στο νερό , τα λεγόμενα έθιμα, προκειμένου να εξασφαλίσουν οι άνθρωποι καλή υγεία, πλούσια σοδειά, καλή παντρειά για τους ελεύθερους και προστασία από τη γλωσσοφαγιά. Τα έθιμα αυτά λαμβάνουν χώρα σε σημαντικές ημέρες όπως είναι η Πρωτοχρονιά, η Πρωτομαγιά, τα Φώτα, του Αγίου Τρύφωνα ή η μέρα του γάμου ενός ζευγαριού. Αυτές τις μέρες την τιμητική τους έχουν οι βρύσες του χωριού, που είναι λιγοστές και σε κεντρικά εύκολα προσβάσιμα σημεία , έτσι ώστε να εξυπηρετούν τις ανάγκες των χωρικών. Την πρωτοχρονιά λοιπόν οι ανύπαντρες κοπέλες τρέχουν στη βρύση για να πάρουν το άκραντο δηλαδή το αμίλητο νερό. Λέγεται έτσι το νερό γιατί σε όλη τη διαδρομή οι κοπέλες δε βγάζουν λέξη ακόμη κι αν τι...ς προκαλούν ΜΑΝΑ: Μαλάμω..... Μαλάμω..... που' σαι μαρή; ακόμα πλαγιάζεις; Μαλάμω..... Μαλάμω λέου! Προυτουχρουνιάτκα κι ρουχαλίζ' σα μουσκάρ΄.Σήκου μαρή! Λάλσαν τα κουκόρια! Ξύπνησ' του χουριό! Μαλάμου ! Σήκου για θα ρθου εικί να σι μαδίσου! ΜΑΛΑΜΩ: Αααα (χασμουριέται) Τι χουγιάζεις μωρέ μάνα; Αααα (χασμουριέται) ΜΑΝΑ: Τι ώρα είν΄αυτή κουρτσάκι μ΄που σκώνισι; Τι έφκιανες όλ΄νύχτα κι δην πλάγιαζες; ΜΑΛΑΜΩ:Διάβαζα του ρουμάντζο! Ααααχ..... ΜΑΝΑ: ¨Αξις κι ξηρός μουρή! Τι βουγκάς σαν ετοιμόγεν; ΜΑΛΑΜΩ: Είδα στου ρουμάντζου τον Δημήτρη! ΜΑΝΑ:Ποιον Δημήτρη μαρή; Δεν πιστεύω να βαλις στου μάτ' τον Δημήτρη της Θανασάκαινας; Θα σι σφάξου σαν τραϊ! ΜΑΛΑΜΩ: Όι καλέ! Τουν Δημήτρη τουν Παπαμιχαήλ! Τι κούκλους! Τι μανάρ! Έναν τέτοιου θέλου κι γω να παντρευτώ! Ααααχ..... ΜΑΝΑ: Σκάσει μουρή, σκάσει να μη σ' ακούσει κανένας! Τι ' ναι αυτά που λες ανύπαντρο κουρίτσ'; Εγώ όταν ήμαν σαν τι σένα..... ΜΑΛΑΜΩ:Μμμμ..... Η αλεπού κι του πιδίτσ ίδιου τουμάρι έχουνι! ΜΑΝΑ: Κλείσ' το στόμα σ' παλιοθήλκου! Που θα μι πεις ιμένα αλπού! Ξές μαρή τι μέρα είνι; ΜΑΛΑΜΩ: Τιτάρτ; Όι ! Όι ! Πέφτ! ΜΑΝΑ:Πέφτς κι σκώνισι! Είνι ΠΡΟΥΤΟΥΧΡΟΥΝΙΑ!!! ΜΑΛΑΜΩ: Ούι!!! Καλά τα λες! Πρέπει να πάου στ' βρύσ' να πάρου του αμίλητου νιρό! ΜΑΝΑ: Α γειάσ΄! Ξύπνησεις επιτέλους! ΜΑΛΑΜΩ: Ξύπνησα λέει! Κι πουλύ μάλιστα . Πάου , πάου να ντυθώ να στολιστώ να πάου για νιρό!
ΜΑΝΑ: Μπας κι συ φανερώσουν τα στοιχειά του νιρού κανά γαμπρό κι συ παρ' και γλιτώσουμι. Ρουμάντζου΄ε ρουμάντζου! ΜΑΛΑΜΩ: Άιντι σύρε φέρε του λαήν' να πάου να φύγου! ΜΑΝΑ:Ξέρ'ς μαρή κατά πού πέφτ' η βρύσ'; ΜΑΛΑΜΩ: Μμμμ.... Ξέρει η πάπια που' ν η γκιόλα! ΜΑΝΑ:Πρόσεξι κακομοίρα μ' μη μιλήσεις σι κανένα! Θα πας κι θα ρθεις με του στόμα ραμμένο αλλιώς θα θυμώσουν τα ξωτικά της βρύσης! ΜΑΛΑΜΩ: Κι αν στου δρόμου μη κάνουνει καμάκ; ΜΑΝΑ:Ισί γκαβή, κ΄φη και μουγκή! Ούτι βλέπ'ς ούτι ακούς και προυπάντων δε μιλάς! Κι μην ξεχάσεις να ταίσεις τ' βρύσ' να τ' καλοπιάσεις και να πεις τα λόγια τα σουστά! Κατάλαβεις; ΜΑΛΑΜΩ:Ιντάξ' ιντάξ' κατάλαβα! Άιντε πάου, πάου.... ΜΑΝΑ:Οχ. Οχ, οχ! Βόδ' θα πάει, μουσκάρ' θα γυρίσ'... πηγαίνει στη βρύση την περιμένει ο Κίτσος (Σαν πας Μαλάμωμ για νερό) ΚΙΤΣΟΣ: Καλή σου μέρα Μαλάμω! ΜΑΛΑΜΩ:.................. ΚΙΤΣΟΣ:καλέ γιατί δε μ' κραίν'ς; ΜΑΛΑΜΩ:.................. ΚΙΤΣΟΣ: Τι έπαθεις σήμερα ; Σου΄φαγε η γουμάρα τ' αλεύρ; ΜΑΛΑΜΩ:.................. ΚΙΤΣΟΣ:Γιατί μ'φέρεσι κρύα; Προχτες του βράδ' που συναντήθκαμι στ' αλώνια ήσαν ζηστή κι όλο νάζι! Τι έγινι; Μήπους δεν μ' αγαπάς πια; ΜΑΛΑΜΩ:(δείχνει με νοήματα τη βρύση, το στόμα και το λαγήνι) ΚΙΤΣΟΣ: Τι λες μαρή; ΜΑΛΑΜΩ:( τα ξαναδείχνει) ΚΙΤΣΟΣ:Ααααααα! Πας να παρ΄ς το αμίλητο νερό να δεις ποιον θα παντρευτείς! Κι δεν του ξες μανάραμ'; Πρέπ΄να στου πει του νιρό; Ένας είνι ου γαμπρός για σένα! Ου Κίτσους ου λιβέντ'ς ου καραμπουζουκλής! ΜΑΛΑΜΩ:(χαίρεται , του λέει να φύγει) ΚΙΤΣΟΣ:Καλά καλά, φεύγου τώρα αλλά κοίτα να ειδείς ιμένα στουν ύπνους! Ιντάξ; ( ο Κίτσος φεύγει , η Μαλάμω ταΐζει τη βρύση ) ΜΑΛΑΜΩ:<<Φάε βρυσούλαμ' να μου φανιρώσεις τουν καλύτερου γαμπρό! ¨οπως τρέχ' του νιρό στη βρύσ' έτσι να τρέχουν ούλα τα καλά στο σπιτικόμ'>> ( Φεύγει με το τραγούδι και το λαγήνι στον ώμο)
ΣΚΗΝΗ ΤΡΙΤΗ (Κλήδονας) ΑΦΗΓΗΤΗΣ ( όση ώρα ο αφηγητής εξηγεί το έθιμο οι κοπέλες το αναπαριστούν) Από τα αρχαία χρόνια υπήρχαν διάφορα έθιμα που είχαν σχέση με τις θερινές τροπές του ήλιου και που αργότερα πέρασαν στο Χριστιανικό κόσμο και συνδέθηκαν με την ημέρα γέννησης του Ιωάννη του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου. Ο Κλήδονας είναι ένα πανάρχαιο έθιμο. Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ' επέκταση το άκουσμα προφητείας κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής. Την παραμονή λοιπόν του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποια ανύπαντρη κοπέλα με μάνα και πατέρα να φέρει από το πηγάδι το "αμίλητο νερό". Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα προσωπικό της αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. ΚΟΠΕΛΑ1: ΚΟΠΕΛΑ2: ΚΟΠΕΛΑ3: ΚΟΠΕΛΑ4: ΚΟΠΕΛΑ5: ΚΟΠΕΛΑ6:
Θα βάλω το δαχτυλίδι μου δεμένο σε βασιλικό! Ρίχνω το βραχιόλι μου μ΄ ένα ματσάκι δυόσμο! Εγώ βάζω το χτενάκι μου μαζί με τη λεβάντα! Ρίχνω το σκουλαρίκι μου δεμένο με τη μέντα! Εγώ θα βάλω ένα κουμπί σε δάφνη περασμένο! Κι εγώ βάζω το μαντηλάκι μου, πλεγμένο με θυμάρι!
ΑΦΗΓΗΤΗΣ Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι δηλαδή κλειδώνεται Κι όλες μαζί τραγουδούν: ΚΟΠΕΛΕΣ ΟΛΕΣ: <<Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αη Γιαννιού τη χάρη κι όποια έχει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει >> ΑΦΗΓΗΤΗΣ:Μετά έβγαζαν τον κλήδονα έξω όλη τη νύχτα για να τον δουν τα άστρα και να ξαστριστει. Οι κοπέλες γύριζαν στα σπίτια τους να κοιμηθούν και λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα ονειρευτούν τον άντρα που θα παντρευτούν. Ανήμερα του Αη Γιαννιού , πριν βγει ο ήλιος και χαθεί η μαγική επιρροή έφερναν μέσα τον κλήδονα και το απόγευμα μαζεύονταν όλες οι γυναίκες του χωριού παντρεμένες και ανύπαντρες και άνοιγαν τον κλήδονα λέγοντας: ΓΥΝΑΙΚΑ 1:<<Ανοίξετε τον κλήδονα και στρώστε τα χαράρια για θα περάσει ο βασιλιάς με τα στραβά ποδάρια>> ΓΥΝΑΙΚΑ 2: << Ανοίξιτι τουν κλήδουνα και στρώσιτι τις κάπες κι αν δε με δώσετε απ'αυτό να σας του φαν οι γάτες>>
ΚΟΠΕΛΕΣ ΟΛΕΣ: <<Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ' Αη Γιαννιού τη χάρη κι όποια είναι ανύπαντρη του χρόνου με στεφάνι>>
ΑΦΗΓΗΤΗΣ Αμέσως μετά μια πρωτότοκη κοπέλα έβγαζε στην τύχη ένα ένα τα ριζικάρια σαν Πυθία και έλεγε το μέλλον της κάθε κοπελιάς ενώ σκάρωνε σατυρικά στιχάκια ΠΡΩΤΟΤΟΚΗ: σκουλαρίκι! Μωρή σαρδέλα βρωμερή, σουπιά τηγανισμένη και καρακάξα του γιαλού κανένας δε σε θέλει! δαχτυλίδι! Όμορφη είσαι μάτια μου σαν του παπά το ράσο κι όταν σε δω από κοντά κοντεύω να ξεράσω! χτενάκι! Τα μάτια' ς τα μεγάλα, η μύτ'ς η μακριά τα χείλια τα πρησμένα, τ' αυτιά'ς τα μυτερά! κουμπί! Σαν μάθει ο σκύλος γράμματα κι η γάτα να διαβάζει τότε κι εσύ θα παντρευτείς να κάνει ο κόσμος χάζι! Μαντηλάκι! Έχεις φωνή γαϊδουρινή και γουρουνιού ομορφάδα κι όποιος γυρίσει να σε δει του έρχεται ζαλάδα! Κουμπί! Αυτή είναι η καλότυχη,που πρόκειται να πάρει άντρα λεβέντη, μορφονιό με τ' Αη Γιαννιού τη χάρη! ΓΥΝΑΙΚΕΣ: Τυχερή τυχερή πάντα καλότυχη και του χρόνου ΤΡΑΓΟΥΔΙ-ΧΟΡΟΣ