İn s a n ,
v e T ek A ^ p a D ü ş ü n c e s i
Aydınlanma yüzyılı - “genel olarak insanlığa duyulan sevgi" şeklinde hümanizm kavramını yaratmıştır ( 1765)- insana olan inancını dile getirir: Hümanizm insan zihninin ilerlemelerine bağlanır (Condor cet), fakat aynı zamanda insan yozlaşmasına neden olan önyargıların eleştirisine (Voltaire), doğal insana duyulan güvene, acının ve kötü lüğün yanlışa sapmış bir toplumun ürünü olduğu düşüncesine daya nır (Rousseau). Farklı bakış açıları itibariyle, ^VIII. yüzyıl yalnızca doğada değil, aynı zamanda insanda bilginin ve erdemin temeUerini görür. Doğaüstü inançları ve efsaneleri ortadan kaldırmaya ve teme lini akıl ve insan üzerine kurmaya çalışır. Aydınlanma hümanizmi genellikle “aklın muhakemesine”, olaylar ve olgular üzerinde işleyen eleştirel ratidya başvurur: Her alanda aklıyla hareket eden insanın eylemini ifade eder. Bu hümanizm anlayışı hem Avrupa'ya özgü hem de evrenseldir: Rousseau şöyle yazar: “Bugün artık Fransız, ^Alman, İspanyol, İngiliz diye bir şey kalmamıştır -insanlar bu sıfatları kuUansa bile; artık sadece Avrupalılar vardır. Hepsi aynı zevklere, aynı tutkulara, aynı alışkılara sahiptir; zira hiçbiri özel bir şeyden hareketle ulusal bir biçim almış değildir." 17 Hümanizm evrensel olmayı amaçlayan ve “birçok Devlet tarafından paylaşılan büyük bir cumhuriyeti” (Voltai re) temsil eden bir Avrupa düşüncesiyle birleşir. Rousseau, Batı'dan Doğu'ya bütün Avrupa'ya yayılan bir Avrupa toplumları birliği düşüncesine kadar gider. Bütün Avrupa toplumları arasında kalıcı ve evrensel bir barış düşüncesini hayata geçirmek ister. Konfederasyon devletleri durumunda yaşanabilecek sözde so runlar hiçbir şey ifade etmez, der Rousseau. Rousseau'nun düşünce sinde yatan şey, ortak ve kakıcı, bir bakıma evrensel bir düzen anlayı şıdır. Avrupa’nın bütün güçlerinin birbirleri üzerinde hakları veya hak iddiaları vardır; bu haklar hiçbir zaman çözümlenemeyecek nite likte haklar değdir; çünkü böyle bir yargıya varılmasını sağlayacak ortak ve geçerli hiçbir kural yoktur ve söz konusu haklar çoğun lukla şüpheli ve belirsiz olgulara dayanmaktadır. 17 Rousseau, ConsidĞrations sur le gouvemement de la Polognt:', Rousseau, Toplu Eserler, cilt: III, Politik Yazılar, Pldade-Gallimard, s. 960.