Br 49

5. MAJ 2013.

GODINA V BROJ 49

www.medicalcg.me

1.00

Gosti: t Vuk Šuković t Jasna Mašanović Svjetski Dan zdravlja

Ishranom do zdravije i ljepše kože

Treći Kongres fizijatara Crne Gore Simpozijum o Alchajmerovoj bolesti

Alergije kod djece Bezglutenska ishrana

Dvodnevna Flebološka škola

Šećerna bolest djece i mladih

Evropska Nedjelja imunizacije

Astmatično dijete i plivanje

Predstavljamo: Dom zdravlja Andrijevica

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić

UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped.

Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir.

Dr Jelica Stanišić, spec.ped.

Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm.

Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Doc. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr sc Todor Baković Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Dr Aleksandar Nikolić, kardiohirurg Anita Radanović, profesor Spec. fiz. Bojan Kraljević Dr Dušan Nenezić, mr sci Spec. pedag. Dragana Marković Dr. Sc Dragan Čabarkapa Dr Fehmija Fetahović, spec ginekolog Mr ph Ivana Gojković Katarina Janković Dr Lidija Rakočević, sprec. pedijatar Dr Milica Šofranac, pedijatar Milorad Aranitović, struč. rad. terapeut Dr Miloš Radulović, stomatolog Prim. dr Miroslav Femić, spec. pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij.

Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven.

Prof. dr Rajko Šofranac Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psih.

Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Valentina Kalinić, spec endokrinolog Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

Svjetski dan zdravlja Radionica o krvnom pritisku 10 – 12 Homeopatija i povišen krvni pritisak Dr Snežana Tomić 14 Simpozijum o alchajmerovoj bolesti 15 – 17 Dvodnevna Flebološka škola 20 – 22 Šećerna bolest djece i mladih Dr Božidar M. Bojović 24 – 26 Gost: Vuk Šuković, karatista 34 – 35 Treći kongres fizijatara Crne Gore 36 – 37 Hronika Crne Gore 38 – 41 Predstavljamo: Dom zdravlja Andrijevica 42 – 43 Evropska nedjelja imunizacije 44 – 45 Alergije kod djece Dr Sanja Čizmović 46 – 47 Astmatično dijete i plivanje Dr Zdravko N Kadijević 50 – 52 Intervju: Jasna Mašanović Škola za trudnice 56 – 57 Oralna higijena Dr Rade Mrdak 58 – 59 Ishranom do zdravije kože Miljana Pavličić, dipl. biohemičar 60 – 61 Bezglutenska ishrana Mr ph. Ivana Gojković 62 – 64 Kvalitet medicinske usluge Dr sc Rajko Šofranac 65 – 67 Pušenje kao faktor rizika Dr Stojanka Čelebić 72 – 73 Razvoj po mjeri čovjeka – UNDP 74 – 78 Dr Milisav Đurović (1941 – 1993) Dr Božo Vuković 79

Godišnja

Konferencija

20–22. jun, Hotel Mediteran, Bečići Teme Konferencije: - Liste ljekova - Referentne i maksimalne cijene ljekova - Novine iz CALIMS-a - Crnogorski prirodni i proizvodni resursi za farmaceutsku djelatnost - Kombinovani farmaceutski proizvodi kao trend u regulativi - Regulativa generičkih ljekova i biosimilara - Falsifikovani ljekovi - Neracionalna potrošnja ljekova sa posebnim osvrtom na antibiotike i anksiolitike - Farmakovigilanca - Uloga farmaceuta u savremenom zdravstvenom sistemu - Transplantacije - Istraživanje ESPAD

MINISTARSTVO ZDRAVLJA CRNE GORE FZCG

Farmaceutska komora C r ne G o r e KCCG

www.medicalcg.me

ZANIMLJIVOSTI

Sam svoj ljekar

Izvršiti operativno uklanjanje slijepog crijeva na samom sebi zvuči dovoljno ekstremno i bez dodatnog opisivanja situacije u kojoj se to dogodilo. Ruski hirurg Leonid Rogozov obavio je to na Antarktiku. Ovaj dvadesetsedmogodišnji član naučnog tima iz 1961. godine, zaključio je da mu je slijepo crijevo upaljeno nakon što je osjetio bolove u stomaku i visoku tjelesnu temperaturu.

Odlučio je da sam sebi izvrši operaciju uz primjenu lokalne anestezije. Za vrijeme operacije asistirali su mu jedan vozač i meteorolog, koji mu pomagali u dodavanju instrumenata i držanju ogledala, pošto mjesto koje je operisao nije bilo direktno vidljivo iz njegove perspektive. Operacija je počela u 22 h, oko 35 časova nakon što je osjetio prve tegobe.

Kao svjedočanstva ove zaista neobične situacije, danas su dostupne fotografije koje su tom prilikom snimljene. Rogozov je napravio rez od 10-12 centimetara, a prva slabost je uslijedila poslije 30-40 minuta, od kada je pravio povremene pauze.

Operacija je bila završena do ponoći. Nivo tjelesne temperature vratio se na normalu nakon 5 dana, nakon 7 dana je skinuo šavove, a dvije sedmice poslije operacije vratio se svojim normalnim dužnostima u ekspediciji.

Titulu hirurga stekao je tek nakon povratka u Rusiju. 1962. godine upisao je medicinske studije i doktorirao 4 godine kasnije. Živio je sve do 2000. godine, kada je umro od karcinoma pluća.

Ipak samo preventivno Ako je suditi po pozorištima, Sudanci imaju veoma neobičan smisao za zabavu. U gradu Port Sudan postoji jedno veoma neobično pozorište. Programski koncept ove ustanove ne predviđa realizaciju klasičnih dramskih djela poznatih cijelom svijetu, glavni likovi svih predstava su sedam strašnih bolesti od kojih najprije tifus, tuberkuloza i male boginje. Glumci koji predstavljaju ove bolesti imaju zastrašujuće replike i odjeveni su u užasavajuće kostime. Cilj ove bizarne igre ipak je edukativan - da publika tokom izvođenja predstave sazna koliko su opasna ta oboljenja, i što je najvažnije - kako da se zaštiti od njih.

Predstave u Port Sudanu okupljaju punu salu a publika pažljivo prati svaku riječ. Pozorište je posebno uređeno za izbjeglice od kojih ogromna većina ne umije ni pisati ni čitati, tako da je najefikasniji način za distribuciju medicinskog znanja među njima ovo tzv. Pozorište higijene.

08

Bludni sin

Ako je vjerovati anegdotama, slavni izumitelj vakcina Luj Paster za svoj uspjeh trebalo bi da bude zahvalan svom nemarnom asistentu bar onoliko koliko bi Fleming trebalo da zahvali svojoj zaboravnosti. Naime, budući da je Pasterov saradnik zaboravio da izvrši nalog za inokulaciju opitnih pilića koji su bili podvrgnuti istraživanju o infekciji kolere, dogodilo se da su u naučnikovom odsustvu životinje bile inficirane umrtvljenim laboratorijskim virusom. Umjesto da kazni svog asistenta, Paster je pažljivo posmatrao šta će se dogoditi sa životinjama. One su jedno vrijeme imale simptome bolesti, ali se kasnije dogodilo da su zahvaljujući vakcinaciji prevazišle opasnost po život. Paster je tada shvatio - infekcija se može pobijediti ubrizgavanjem oslabljenog virusa. Nakon toga, on je stvorio i vakcinu protiv antraksa i bjesnila.

IZ MEDICINE

Zec je umro Istorija jezika predstavlja svojevrsno pamćenje događaja vezanih za istoriju naroda, pa se s pravom može reći da se u tom lavirintu značenja krije i istorijska potka nekih davno zaturenih situacija. Kada je žargon u pitanju, čini se da on čuva od zaborava neke ne tako davne događaje.

Ako vam se dogodi da se zadesite u Velikoj Britaniji i da vas kakva dama obavijesti da joj je „umro zec”, nemojte djelovati neobaviješteno, znajte da je u pitanju eufemističan izraz za trudnoću. Porijeklo ove fraze krije se, naime, u prvim pokušajima istraživanja dejstva horionskog gonadotropina, na osnovu čijeg se prisustva u mokraći može odrediti da li je žena u blagoslovenom stanju. Pionirski poduhvati ove vrste sprovođeni su od 1927. godine, i to na opitnim zečevima. Budući da tada nije bio rijedak slučaj da eksperimentalna ženka zeca nakon ubrizgavanja ovog hormona ugine, naučnici su na osnovu resekcije potvrđivali dijagnozu o trudnoći. Danas su, naravno, u opticaju mnogo sofisticiranije metode, ali dijagnoza ostaje ista - zec je umro ili je i dalje živ.

Sin svjetlosti Činjenica da meditativne discipline i joga imaju ogromnu popularnost u svijetu nikako se ne može osporiti.

Pored brojnih ilustracija, preporuka, povođenja za primjerom slavnih osoba koje su se okrenule ovom načinu života, čini se da najviše pažnje ipak privlače ekstremni slučajevi. Tako se u centru pažnje ne prestaju nalaziti jogini koji „hraneći se sunčevom energijom” prevazilaze potrebu za uzimanjem hrane i tečnosti u osnovnom, materijalnom obliku. Nevjerovatno i (ne)moguće.

Najekstremniji primjer višedecenijskog preživljavanja bez upotrebe hrane i tečnosti vjerovatno predstavlja Indijac Prahlad Džani. On, prema svjedočanstvima dostupnim u brojnim svjetskim medijima, ne jede i ne pije još od 1940. Dva puta, 2003. i 2010. godine, učestvovao je u velikim studijama koje su podrazumijevale i stalni video nadzor i nikada nije utvrđeno da on ipak koristi hranu. Nije čak ni potvrđeno da je nekada koristio nusprostorije, iako su naučnici ustanovili da je urinogeneza u njegovom organizmu ipak moguća.

Važno je napomenuti da je značajan broj kritičara koji se ne slažu sa rezultatima posmatranja. Kako god, Mehsana, kako je ime ovom joginu, vjeruje da će živjeti 10.000 godina.

09

Radionicom o krvnom pritisku u Crnoj Gori obilježen 7. april, Svjetski dan zdravlja. Na skupu je upozoreno da je hipertenzija najznačajniji uzrok nastanka kardiovaskularnih oboljenja, koji su vodeći uzrok smrtnosti. Crna Gora se nalazi u grupi zemalja sa visokim rizikom obolijevanja od kardiovaskularnih bolesti

MILIJARDA LJUDI U SVIJETU Svjetski dan zdravlja, 7. april, koji se svuda u svijetu obilježava od 1952. godine, prilika je da se upozori na globalne zdravstvene probleme, predstave statistički podaci o trendovima pojedinih bolesti i ukaže na akcije koje društvo preduzima na prevenciji i liječenju. Ovogodišnji moto Dana zdravlja bio je „Kontrolišite svoj krvni pritisak - smanjite rizik od srčanog i moždanog udara”, a u Crnoj Gori praznik je obilježen radionicom o hipertenziji, održanom 8.4. u podgoričkom hotelu „Premier”.

Otvarajući radionicu, crnogorski ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović, osvrnuo se na problem kardiovaskularnih bolesti koje su glavni uzrok smrtnosti u zemljama Evrope i glavni uzročnik obolijevanja i gubitka kvaliteta života.

GODIŠNJE U EVROPI OD KARDIOVASKULARNIH BOLESTI UMRE VIŠE OD ČETIRI MILIONA LJUDI - Svake godine od kardiovaskularnih bolesti u Evropi umre više od 4 miliona stanovnika ili prosječno pet osoba na 1.000 stanovnika. U zemljama Evropske unije 2010. godine kardiovaskularni mortalitet iznosio je 42%, a među umrlim osobama mlađim od 75 godina 42% su žene i 38% muškarci - naveo je ministar Radunović.

Objašnjavajući da u Crnoj Gori od kardiovaskularnih bolesti umre 10 % više osoba, te navodeći podatke Svjetske zdravstvene organizacije iz 2009. godine da među mlađima od 75 godina koji su umrli od kardiovaskularnih bolesti 52 % čine žene i 48% muškarci, on je istakao i da se kardiovaskularne bolesti mogu prevenirati, zbog čega se naglašava značaj interventnih preventivnih mjera usmjerenih kako na populaciju u cjelini, tako i na pojedince koji moraju preuzeti ličnu odgovornost za svoje zdravlje.

- Vodeći faktor rizika koji doprinosi ovim zabrinjavajućim podacima jeste povišen krvni pritisak. To je glavni, nezavisni faktor rizika kardiovaskularnog obolijevanja. Arterijska hiperten-

10

zija povećava rizik od ishemične bolesti srca (3 puta), od cerebrovaskularnog insulta (7 puta), srčane slabosti (5 puta), hronične bubrežne bolesti (5 puta), okluzivne bolesti perifernih krvnih sudova (2 puta). Procjenjuje se da od hipertenzije boluje oko milijardu ljudi i da će taj broj porasti za 60% do 2025. godine.

Prevalencija hipertenzije u evropskim zemljama iznosi 44% i ona se povećava uprkos preventivnim mjerama. Podaci SZO ukazuju da normotenzivne osobe starosti 50 godina imaju 90% povećan rizik da obole od hipertenzije. Incidenca hipertenzije, odnosno broj novootkrivenih slučajeva u toku jedne godine, iznosi 43,4% - kazao je ministar Radunović.

Crna Gora se nalazi u grupi zemalja u Evropi za čiju populaciju se procjenjuje da je u visokom riziku od obolijevanja od kardiovaskularnih bolesti. Procjena rizika, kako je naveo ministar Radunović, urađena je na osnovu godina starosti, pola, sistolnog krvnog pritiska, pušenja i vrijednosti ukupnog holesterola.

On je podsjetio da su u Crnoj Gori rađena epidemiološka istraživanja još sedamdesetih godina prošlog vijeka, pod pokroviteljstvom Svjetske zdravstvene organizacije, te da je istraživana vrste ishrane, fizičke aktivnosti, prisutnost pušenja duvanskih proizvoda, uzimanje ljekova.

- Prevalencija hipertenzije u Crnoj Gori je 2000. godine je iznosila 48,8 %. Podaci iz Programa evaluacije zdravstvene zaštite u Crnoj Gori ukazuju da se osnovni uzroci umiranja našeg stanovništva u posljednjih deset godina nijesu bitno izmijenili.

2008. godine, pod pokroviteljstvom Ministastva zdravlja i Instituta za javno zdravlje, sprovedeno je istraživanje zdravstvenog stanja populacije Crne Gore na reprezentativnom uzorku od 7.526 odraslih osoba starijih od 20 godina, za sjeverni i južni dio zemlje, u ruralnoj i gradskoj populaciji. Ono što je zabrinjavajuće jeste da su: 1. Najviše vrijednosti hipertenzije u ovoj studiji registrovane među osobama u dobnoj grupi 55-64 godine (55.5%) i

među licima starijim od 65 godina (64,4%), 2. Podaci ovog istraživanja ukazuju da je svaka druga osoba sa hipertenzijom uzimala terapiju, 3. Ovo je veoma važan podatak jer ukazuje na to da je hipertenzija slabo regulisana kod radno angažovanih osoba i kod osoba koje su u godinama života sa visokim rizikom od komplikacija.

DOBRA KONTROLA SMANJUJE RIZIK OD INFARKTA I MOŽDANOG UDARA Razlog loše kontrole krvnog pritiska pretpostavlja se da je uslovljen neuzimanjem ljekova, inercijom pacijenata, lošom saradnjom ljekara i pacijenta, neredovnošću uzimanja ljekova i nepostojanja „idealnog lijeka”. Koliki je značaj dobre kontrole krvnog pritiska pokazuju rezultati studija iz kojih se vidi da redukcija sistolnog krvnog pritiska za samo 2 mm/Hg, kod ljudi u srednjim godinama 40-69, smanjuje za 7% rizik od umiranja od ishemične bolesti srca i za 10% rizik od cerebrovaskularnog događaja. Rezultati metaanaliza i velikih randomizovanih studija pokazuju da liječenje arterijske hipertenzije dovodi do smanjenja incidencije moždanog udara za 35–40%, akutnog infarkta miokarda za 20–25% i srčane insuficijencije za više od 50%.

Povoljni efekti liječenja arterijske hipertenzije pokazani su u svim starosnim grupama i kod bolesnika oba pola.

- Ministarstvo zdravlja nastavilo je da aktivno učestvuje u promociji zdravih stilova života i prevenciji kardiovaskularnih bolesti, akcijama kontrole povišenog krvnog pritiska i komplikacija koje nastaju zbog toga. U decembru 2012. promovisana je akcija smanjivanja količine soli u namirnicama, posebno u hljebu, u toku samog procesa proizvodnje. Nažalost, još uvijek trebamo bolju saradnju sa Industrijom hrane u implementaciji zdravih stilova života. Pod pokroviteljstvom Ministarstava zdravlja i nauke radi se intreventna studija „Otkrivanje ishemične bolesti srca kod pacijenata sa hipertenzijom”. Projekat će trajati od 2013. do 2016, na teritoriji opština Bar, Podgorica i Berane, sa ciljem da se nakon završetka formiraju Centri za kontrolu hipertenzije. Na taj način će se razviti programi prevencije i kontrole povišenog krvnog pritiska za južni, sjeverni i centralni dio zemlje - istakao je ministar Radunović, naglašavajući da je liječenje arterijske hipertenzije doživotno. Liječenje komplikacija usljed povišenog krvnog pritiska je, ukazao je on, kompleksno i skupo, pa zato prevencija kardiovaskularnih bolesti treba da bude osnova pristupa čiji je cilj stvaranje zdrave nacije.

HIPERTENZIJA - TREĆINA GLOBALNOG MORTALITETA Šefica kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije u Podgorici Mina Brajović kazala je da hipertenzija najviše pogađa najsiromašnije slojeve u zemljama sa niskim i srednjim stepenom

razvoja, te da je okidač kardiovaskularnih bolesti od kojih godišnje u svijetu umre 17 miliona ljudi. - Zemlje sa visokim razvojem imaju nižu stopu prevalence hipertenzije od onih sa nižim razvojem, prvenstveno zato što u ovim poslednjim živi veći broj ljudi, ali i zbog toga što je u njima nedovoljno razvijen zdravstveni sistem, uključujući i manje kapacitete za rano otkrivanje, dijagnostiku i liječenje. Prevalenca se dovodi u vezu sa demografskim procesima, ali i sa bihevioralnim riziko faktorima od kojih je najznačajniji taj da se savremeni čovjek nezdravo hrani, koristeći velike količine hrane visokozasićene mastima i sa mnogo soli.

Problem je i nedovoljno kretanje, svakodnevni stres, pušenje i korišćenje alkohola. Bihevioralne riziko faktore dodatno potenciraju socijalne determinante zdravlja - nezaposlenost, životni standard, obrazovanje, nivo prihoda. Prevalenca hipertenzije i ostalih nezaraznih hroničnih bolesti raste. Zato je potrebno

11

djelovati na koordiniran i sinhronizovan način na pomenute i druge riziko faktore - kazala je Brajović, ističući da su sa ovom bolešću povezani veliki kumulativni ekonomski gubici.

- Generalna skupština Ujedinjenih nacija donijela je političku deklaraciju kojom je članice obavezala da krenu u združenu akciju prevencije i kontrole hroničnih nezaraznih bolesti od 2012. do 2016, a usvojena je i zdravstvena politika do 2020. U tom dokumentu se prepoznaje hipertenzija kao vodeće preventabilno oboljenje u svijetu. U toku je i izrada akcionog plana za kontrolu i prevenciju, sa planom za praćenje napretka djelovanja na riziko faktore za nastanak hroničnih nezaraznih bolesti. Od devet strateških polja djelovanja predviđenih planom, hipertenzija zauzima značajno mjesto - istakla je Brajović.

HIPERTENZIJA NIKADA NE IDE SAMA Prof. dr Ljilja Musić kazala je da je optimalni nivo krvog pritiska manji ili jednak 140/90 mm/Hg, a da povišene vrijednosti predstavljaju rizik od kardiovaskularnih oboljenja, komplikacija na organima i organskim sistemima. Pozivajući se na rezultate velike evropske studije u kojoj je praćena kontrola faktora rizika za obolijevanje od kardiovaskularnih bolesti, dr Musić je navela da se hipertenzija pokazala kao ključni faktor. Ona je rađena 1995, 1997. i 2007. godine, a ispitano je više od 50 hiljada pacijenata i nađeno da je za taj period svega 45 odsto ispitanika imalo regulisan krvni pritisak. - Hipertenzija ne ide nikada sama, pa više od 80 odsto pacijenata ima najmanje dva riziko faktora od kardiovaskularnih bolesti, jedan je hiperlipidemija, a drugi poremećaj glukoze, gojaznost ili oštećenje ciljnih organa. Ako je oboljeli od hipertenzije pušač, njegov rizik od kardiovaskularnih bolesti je veći i do deset puta. Podaci Instituta za javno zdravlje govore da je hipertenzija najčešća hronična bolest u Crnoj Gori, a prema Godišnjaku iz 2009. godine, 42 odsto posjeta ljekaru u primarnoj zdravstvenoj zaštiti je zbog hipertenzije - kazala je dr Musić.

Prof. dr Marina Ratković govorila je o vezi hipertenzije i bubrežnih oboljenja, ističući da je visok krvni pritisak ključni patogeni faktor za razvoj oštećenja bubrežnog tkiva. - S druge strane, za pacijente sa bubrežnom bolešću uobičajeno je da imaju povišen krvni pritisak. Bubreg je ne samo izvor i uzrok za razvoj hipertenzije, nego takođe predstavlja i žrtvu, pa je zato neophodna prevencija. Vrlo često je nemoguće znati da li je u tom odnosu primarno bilo oštećenje bubrega ili hipertenzija koja je uzrokovala njegovo oštećenje. Veza između oštećenja bubrega i hipertenzije je neraskidiva, jer osnovu bubrega čini obilje malih i velikih krvnih sudova - kazala je dr Ratković, ističući da bubrezi imaju veoma važnu ulogu u održavanju normalnog krvnog pritiska, a to postižu regulacijom kontrole renin-angiotenzin-aldosteron sistema, čija je i sinteza i dejstvo upravo u bubregu. Druga osnova za regulaciju pritiska jeste regulacija vodeno-sonog balansa, koju obavljaju bubrezi. Pad jačine glomerulske filtracije ispod 60 ml u minuti proporcionalno dovodi do rasta rizika od razvoja kardiovaskularnih bolesti.

Prema njenim riječima, jedna velika američka studija, koja je obuhvatila 26 miliona ispitanika starijih od 20 godina, pokazala je da je 3,4 miliona, ili 13,5 odsto, imalo različite oblike hronične renalne insuficijencije. Muškarci afro-američkog porijekla, kaže ona, imaju urođenu sklonost ka razvoju hipertenzije i veliku sklonost ka razvoju terminalne renalne insuficijencije.

12

- Mi imamo podatke o svim pacijentima u Crnoj Gori koji se liječe zamjenskom funkcijom bubrega. Od 2007. do 2011. imamo porast hipertenzije za preko četiri odsto kod pacijenata na hemodijalizi. U Podgorici je taj procenat za period od 2009. do 2012. godine porastao za 31,75 odsto. Broj raste uprkos enormnoj količini ljekova koji se daju tim pacijentima. Vrijednosti sistolnog krvnog pritiska, koji mnogo značajnije utiče na formiranje bubrežnog oštećenja, treba da se snize na 130 ili 125 mm/Hg, zato što je mortalitet kod pacijenata na hroničnom programu dijalize 10 do 30 puta vjerovatniji u odnosu na opštu populaciju, ako imaju kardiovaskularno oboljenje. Moramo podstaći sve u društvu da što više truda ulože u praćenje regulacije hipertenzije, kako bi samim tim prevenirali hroničnu renalnu insuficijenciju, koja uz hipertenziju predstavlja najveći javno-zdravstveni problem. Ove bolesti, takođe, iziskuju ogromne ekonomske troškove - naglasila je dr Ratković.

HIPERTENZIJA U PRIMARNOJ ZAŠTITI I NJEN JAVNO-ZDRAVSTVENI ZNAČAJ Izabrani doktor Merziha Begović-Hodžić, iz Podgoričkog doma zdravlja, kazala je da uloga primarnog nivoa zdravstvene zaštite nije samo u prevenciji i ranom otkrivanju bolesti već i u liječenju hipertenzije. - U terapijskom pristupu se prije svega rukovodimo izmjerenim vrijednostima krvnog pritiska, time da li postoje faktori rizika, oštećenja ciljnih organa i kako se procjenjuje kardiovaskularni rizik. Od toga zavise farmakološke mjere, ali izabrani ljekar mora voditi računa i o nefarmakološkim, pošto ljekovi nijesu čarobni štapić. Zato je veoma bitno učešće naših pacijenata, pošto nefarmakološka sredstva mogu dovesti do smanjenja pritiska, naravno ako ih se naši pacijenti pridržavaju. Oni nefarmakološka sredstva najčešće zanemaruju, jer previše očekuju od ljekova - kazala je dr Begović-Hodžić, dodajući da praćenje rezultata liječenja mora biti individualno i da u početku kontrole treba da budu češće sprovođene.

Dr Rajko Strahinja, iz Instituta za javno zdravlje, naveo je nekoliko razloga zbog kojih se hipertenzija smatra javnozdravstvenim problemom, od kojih je prvi to što se bolest češće javlja kod starijih ljudi. - Drugi razlog je taj što je hipertenzija udružena sa značajnim kardiovaskularnim rizikom. Dvije trećine moždanih udara i polovina slučaja ishemijske bolesti srca pripisuje se suboptimalnoj kontroli krvnog pritiska, što je jako bitno jer su to pacijenti koji se formalno vode na terapiji, ali njihova hipertenzija nije pod kontrolom. Treće objašnjenje, ili razlog, je u tome što smanjenje hipertenzije značajno smanjuje kardiovaskularni rizik, a četvrti je da ne postoji dovoljna svjesnost o značaju prevencije hipertenzije kod pojedinaca i u društvu. Pojedinac nije sam odgovoran, već i društvo, zato što socijalne determinante zdravlja stoje u pozadini. Uslovi u kojima živimo, radimo, učimo, ono gdje nam se djeca igraju, pristup obrazovanju, uslovi transporta, prostorno planiranje, kvalitet stanovanja, mogućnosti za zaposlenje - sve su to korijeni uzrokâ koji utiču i na zdravlje i na bolest. Peti razlog zbog kojeg je hipertenzija javno-zdravstveni problem su njene ekonomske, razvojne i socijalne posljedice. Svaki porast hroničnih nezaraznih bolesti za jednu desetinu smanji stopu ekonomskog rasta za pola procenta - upozorio je dr Strahinja.

D. Novčić

HOMEOPATIJA I POVIŠENI KRVNI PRITISAK Piše: dr Snežana Tomić, homeopat

Povišeni krvni pritisak tretira se u homeopatskom metodu liječenja kao jedan od znakova - simptoma poremećaja vitalne sile, a ne kao zasebna bolest. Homeopatija prepoznaje prisustvo vitalne sile, energetskog principa u nama, koji još možemo pojasniti kao unutrašnju inteligenciju ili unutarnjeg ljekara. Kada je vitalna sila određenim faktorima izbačena iz ravnoteže, taj disbalans se manifestuje pojavom simptoma na svim nivoima, mentalnom, emotivnom i fizičkom. Tako je i povišeni krvni pritisak samo jedna od manifestacija tog poremećaja. Zato je za homeopata ljekara važno da od pacijenta dobije i druge informacije o njegovom stanju, ostale simptome i tegobe koje osjeća, osim hipertenzije. Za pravilnu homeopatsku dijagnozu potrebna je iscrpna anamneza i prikupljanje podataka o stanju pacijenta, i psihičkom i fizičkom. Na osnovu prikupljenih informacija odrediće se jedan homeopatski lijek koji najviše odgovara sveukupnosti simptoma i karakteristika pacijenta, tzv. „similimum”. Tako će pacijenti koji pate od hipertenzije dobiti različite ljekove, bez obzira na to što imaju istu tegobu, jer je princip homeopatije da liječi osobu a ne bolest. Stoga je pristup liječenja povišenog krvnog pritiska u homeopatskom metodu veoma individualan.

Od posebnog značaja za pravilnu homeopatsku dijagnozu (koja u homeopatiji ima lijeka) jeste mentalno i emotivno stanje pacijenta. Ovome se u toku razgovora poklanja najveći dio vremena. Da bi to pojasnili, daćemo primjer dvaju homeopatskih tipova - ljekova.

14

Sulfur je jedan od konstitucionalnih ljekova koji uspješno tretiraju hipertenziju kada je indikovana kod takvog tipa osobe.

To je tip koji je sklon kafani, piću, voli društvo i zabavu, da „bistri politiku” i tumači svjetske događaje, za koje uvijek ima svoju teoriju, veseo je i bučan, voli da je u centru pažnje i da je respektovan, a ego mu je veliki. Pravi se važan i veliča svoje osobine, dostignuća i imetak. Sklon je da se zapusti, ugoji, pretjeruje i u hrani i piću, lijen je, inteligentan, intelektualan, često ima istoriju problema kože.

Povišen krvni pritisak kod ovog tipa osoba može biti rezultat pretjerivanja u jelu i piću, ali i rezultat povrijeđenog ega, poniženja ili osjećaja gubitka moći i respekta.

Natrium muriaticum je remedi koji češće odgovara ženama. To je tip koji je odgovoran, vrijedan, pouzdan, introvertan i teško se otvara, često i zbog toga što ne želi da optereti druge, ali i zbog toga što prezire sažaljenje. Stoični su i skloni suzbijanju emocija kao što su tuga i razočaranje. Često imaju istoriju bračnih nesuglasica, iznevjereni od partnera, puni gorčine i suzbijenog bijesa, teško praštaju, zarobljeni u prošlosti.

Vole slano, utjehu traže u tjesteninama, muzici, knjigama, romantični, toplokrvni, pate od vrućine, skloni aritmijama, nesanici, „knedli u grlu”, lako pocrvene.

U homeopatskoj ordinaciji, ova dva tipa pacijenta sa istom tegobom - povišenim krvnim pritiskom, dobiće različitu terapiju na osnovu svih svojih karakteristika koje su opisali ljekaru homeopatu. Adekvatno prepisan lijek usloviće poboljšanje ili izlječenje ne samo krvnog pritiska, već i drugih pratećih tegoba, emotivnih i fizičkih. Homeopatskim lijekom djeluje se na vitalnu silu i pomaže joj se da se vrati u stanje ravnoteže. Taj proces samoizlječenja koji posjedujemo, dešava se istovremeno na svim nivoima, i psihičkom i fizičkom, jer su, u osnovi, sve tegobe koje osoba ima samo različite manifestacije jednog centralnog poremećaja naše vitalne sile.

Ministarka zdravlja Republike Srbije prof. dr Slavica Đukić-Dejanović održala zapaženo predavanje u Podgorici. Tema je bila demencija, njena prisutnost, otkrivanje i dijagnostikovanje, odnos prema psihijatrijskim poremećajima, kao i terapijski tretman te bolesti starijeg doba.

NADOKNADA ACETIL-HOLINA IPAK NEDOVOLJNA ZA POTPUNO IZLJEČENJE - Demencija je oboljenje koje spada u bolesti starije životne dobi, a definiše se kao neurodegenerativni progresivni poremećaj koji ima ne samo specifičnu kliničku sliku nego i histopatologiju u različitim razvojnim fazama. Kada bismo mogli da liječimo demenciju onda kada nastanu prve promjene u Centralnom nervnom sistemu (CNS), ona bi bila izlječiva. Na današnjem nivou kliničkih stanja i postignuću to nije moguće. Dijagnoza demencije ne podrazumijeva nužno pad pamćenja, pa treba znati kriterijume za njeno definisanje jer je to prvi korak - kazala je psihijatar i aktuelna ministarka zdravlja Srbije prof. dr Slavica Đukić-Dejanović, na predavanju održanom u Podgorici 4. aprila u organizaciji Centra za nauku Kliničkog Centra Crne Gore (CEZANA).

Starenje, kao multidimenzionalni proces predstavlja ljudsku realnost, ali je, naglasila je dr Dejanović, pitanje za nauku kakva je razlika između normalnog starenja i onog koje karakteriše pojavu demencije.

Interesovanje nauke naglo povećano od 1976. godine Prof. dr Slavica Đukić-Dejanović podsjetila je da je interesovanje za demenciju naglo poraslo od 1976. godine, kada je ustanovljeno da oni koji boluju od te bolesti imaju nedostatak acetil-holina (neurotransmitera koji sintetizuju holinergični neuroni), pa se javila nada da će njegovom nadoknadom problem biti riješen. Međutim, naglasila je dr Dejanović, sama nadoknada očigledno ne liječi uzročno bolest, a procese koji uzrokuju nedostatak tek treba otkrivati. - Nadoknada acetil-holina je ključ da se uspori bolest i učini sve što je moguće za pacijente, naravno, ako se ljekaru jave i bolest dijagnostikuje na vrijeme. Međutim, ona se obično dijagnostikuje tek kada se jave psihološke, odnosno prihijatrijske komplikacije i kada okruženje počinje da pati zbog uznapredovale bolesti. Rijetko se opredjeljujemo da tražimo demenciju, da je otkrivamo u fazi minimalnog kognitivnog deficita, kako se to radi u zemljama koje imaju vrlo razvijen

pristup ovom problemu. Pod raznim dijagnozama, poput psihoza i encefalopatija, zapravo se krije demencija, u različitim razvojnim fazama. Najčešći tip ovog poremećaja predstavlja Alchajmerova bolest, a postoje i mješovita, demencija nakon moždanog insulta ili ona koja se sreće kod multiple skleroze. Imamo i fronto- temporalnu, te demenciju kod Parkinsonove bolesti. Kod nas je u dijagnostici obavezujuća Deseta revizija međunarodne klasifikacije bolesti, po kojoj se demencija šifrira u grupu organskih oboljenja, uključujući i simptomatske mentalne poremećaje - objasnila je ona. Postojala je polemika ko treba da se bavi demencijama, neurolozi ili psihijatri. Logično je da je neurolozi dijagnostikuju, a da psihijatri zbog bihevioralnih aspekata najčešće gase požar kod najteže oboljelih pacijenata kod kojih su bihevioralni simptomi dominantni simptomi kliničke slike. U svijetu se njom sistematski bave ljekari opšte medicine, pošto su prvi u kontaktu sa bolesnicima, kazala je dr Dejanović, naglašavajući da praktičari zarad valjane dijagnostike moraju da se koriste i uputstvima DSM-4 klasifikacije, kako bi svaki stručnjak mogao da prepozna demenciju.

Prvi simptom ometenost u izvršnom funkcionisanju U uputstvima DSM-4 naglašava se da se kod demencije prije svega radi o razvoju multiplih kognitivnh deficita koji se manifestuju kroz narušenu sposobnost da oboljeli nauči nove informacije ili se prisjeti prethodno dobro usvojenih. - Oboljeli ima i jedan od sledećih simptoma: afaziju, apraksiju ili agnoziju, koja je neuspjeh u prepoznavanju i identifikovanju objekata. Jako važan, i moguće prvi simptom, je ometenost u izvršnom funkcionisanju. Osoba teško planira, teško se organizuje, a sposobnost apstrakcije je početno otežana. To primijeti najprije sam bolesnik, jer se disfunkcija u ovoj simptomatologiji odražava na socijalni i profesionalni život. Onog momenta kada osoba starije dobi, a to je, nažalost, već od 40-te godine, počne teško da operacionalizuje dobro ustanovljene obrasce ponašanja ili kogniciju kojom

15

je vladala perfektno, tada treba pomisliti na početnu demenciju, odnosno minimalni kognitivni deficit. Ako se ovi problemi jave kao posljedica raznih psihijatrijskih oboljenja, onda ne možemo govoriti o demenciji. Ne može se govoriti o shizofrenoj ili depresivnoj demenciji, kao što je to ranije rađeno. Demencija je izolovana bolest, iako postoji komorbiditet sa psihijatrijskim bolestima - objasnila je dr Dejanović, ističući da psihijatri moraju dobro da poznaju demenciju zbog bihevioralnih aspekata bolesti.

Bihevioralni aspekti, prema njenim riječima, ogledaju se u karakternim izmjenama, pojavi sumanutih ideja i halucinacija, promjeni raspoloženja, izmjeni kognitivnog funkcionisanja, a najbitniji element bihevioralnog oštećenja su katastrofične reakcije. Goldštejn katastrofičnu reakciju definiše kao aplikaciju koja se javlja kao posljedica intelektualnog deficita. Oboljelom nedostaje riječ ili mogućnost da završi neku intelektualnu radnju. On to uviđa i pokušava da kompenzuje različitim strategijama, izbjegavajući odgovore, praveći neprimjerene šale, odnosno pokušavajući da popuni upadljivu rupu u ponašanju. Sam je toga svjestan i doživljaj koji ima je katastrofalno težak, pa otud naziv katastrofična reakcija. Ona je, inače, suštinski posledica već u početnoj fazi bolesti teško oštećenog apstraktnog mišljenja. Bolesnik ima teškoće da zaključuje od pojedinačnog na opšte i obratno, kod sposobnosti rešavanja problema, te logičkog rezonovanja. Ako se u toj fazi postavi dijagnoza, još uvijek se mogu izbjeći teže posljedice tipa psihoza.

Cilj je liječenja da osobu zadrži na stadijumu na kome je, jer ona još može da se brine o sebi. Treba je zadržati na tom stadijumu kako ne bi došla do terminalne faze, u kojoj

ne može da kontroliše fiziološke potrebe - upozorila je dr Dejanović.

Sa godinama povećana prevalenca Dr Dejanović je kazala da prevalenca demencije raste sa godinama, pa se ona svakih pet godina poslije šezdesete udvostručuje. - Osobe starije od 65, odnosno sa 85 godina, imaju 20 puta češću demenciju, nego osobe sa 65 godina. Demencija se očekuje kod 50 odsto starijih od 90 godina, a kod onih koji pređu 100 nema demencije, što je vrlo interesantan podatak. Alchajmerova bolest čini 60 do 70 odsto demencija - kazala je dr Dejanović, ističući da je demencija u našem regionu stigmatizovana.

16

Nefarmakološki i farmakološki tretman demencije Primjena nefarmakološke i farmakološke terapije bitna je za kvalitet života bolesnika. Porodici treba objasniti da je to progresivna i hronična bolest koja se ne može izliječiti. Ona to mora shvatiti jer će manje traumatski doživljavati tegobe pacijenta. - Pacijent treba da radi sve što je radio do tada, a treba planirati i nove aktivnosti kako bi se aktivirale određene regije mozga. Kod demencija najduže ostaju očuvani prirodni darovi, talenti pojedinca.

Ako je neko imao umjetnički talenat, bio dobar stolar ili bilo šta drugo, te sposobnosti će se najduže zadržati. Zato ih treba tjerati da to što duže rade, jer zahvaljujući neurogenezi, koja se aktivira, na taj način moguće je da bolesnici ostanu u toj fazi jako dugo. To je, zapravo, nefarmakološka terapija - kazala je dr Dejanović, objašnjavajući da farmakoterapija treba da počne blažim dozama i da je veoma bitna jednostavna aplikacija lijeka.

- Demenciju često prate psihoze, a farmakoterapija se tada usložnjava i postaje problematična. Ustanovljeno je da primjena antipsihotika može da poveća rizik od vaskularnih incidenata, a primjenom benzodiazepina pacijent može dobiti San-Daunov sindrom, koji se karakteriše pospanošću, konfuzijom, ataksijom i akcidentalnim padovima. Što je češći ovaj sindrom, to je propadanje pacijenta brže. Ni tretiranje poremećaja sna ne smije se vršiti benzodiazepinima, zbog pojave pomenutog sindroma. Zato se pacijentu ne smije dozvoliti da spava danju, kako bi imao prirodni cirkadijalni ritam - kazala je dr Dejanović.

Osvrćući se na problem kojim je započela predavanje, ona je kazala da se koncept uspješne starosti analizira na svakih trideset godina, a to podrazumijeva analizu smanjenja vjerovatnoće nastanka bolesti kognitivnih i funkcionalnih kapaciteta. Dobro mentalno zdravlje, kao i socijalni faktori, uslovi su za dobru starost. - Manji su rizici za osobe koje žive u braku, koje imaju pristojne prihode, djecu i prijatelje, socijalne kontakte, aktivnosti u zajednici, ako su religiozne i sklone rekreaciji za svako životno doba zaključila je dr Dejanović.

Neurološki aspekt Profesor dr Slavica Vujisić, direktor CEZANA-e, kazala je da je demencija, po definiciji, stečeni poremećaj intelektualnih funkcija, odnosno njihovo opadanje u pet sfera. - Propadanje se događa u sferi kognicije, pamćenja, govora, vizuelno-spacijalnih sposobnosti i propadanju ličnosti, odnosno ponašanja. Najčešća je Alchajmerova demencija, dok čisto vaskularne demencije nijesu toliko česte. Kod fronto-temporalnih demencija pamćenje ostaje očuvano, ali dolazi do izmjene ponašanja. Diferencijalnodijagnostički treba isključiti dječje demencije, kao što su demencija zbog nedostatka vitamina B12, terotoksične, ređe oblike depresije, delirijum, retardaciju, fokalne neurološke ispade i ostale psihijatrijske entitete. Početak demencije je blago kognitivno propadanje, odnosno kognitivno oštećenje koje se karakteriše žalbama ili teškoćama

Demencija i psihotični simptomi - Oko 20 do 30 odsto dementnih ima halucinacije, 30 do 40 sumanute ideje, persekucije i paranoidne ideje. Zapažena je velika fizička agresija kod pacijenata sa psihotičkim simptomima, a depresivnost i anksioznost je uočena kod 40 do 50 odsto, dok tipičan depresivni sindrom ima 10 do 20 odsto pacijenata sa demencijom. Oni se mogu naprasno zaplakati ili zasmijati, što bude uvod u promjenu raspoloženja, a to može biti stalna karakteristika - kazala je dr Dejanović.

u kogniciji i pamćenju, ali nemamo ispoljavanje u kliničkoj slici u svakodnevnom životu. Osoba funkcioniše uobičajeno, normalno obavlja svoje zadatke. Međutim, na testiranju nađemo kognitivni pad. Neurološka dijagnoza podrazumijeva uzimanje anamneze, neurološki pregled, procjenu socijalnog stanja i svakodnevnih aktivnosti, procjenu kognitivnih aktivnosti, analizu komorbiditeta, ispitivanje hormona štitaste žlijezde, kalcijuma, krvne slike, jetre i bubrežnih funkcija, te, naravno, imidžing metodu za slikanje mozga - kazala je dr Vujisić, dodajući da se mogu raditi i analize na sifilis, HIV, EEG, analiza likvora i genetska ispitivanja.

U početnoj fazi, naglasila je dr Vujisić, Alchajmerova bolest se mora liječiti inhibitorima acetil-holinnesteraze, a u srednjoj i teškoj formi, uz farmakološku, preporučuje se i okupaciona terapija i kognitivna stimulacija, u koju spada podsticanje bolesnika da čitaju, rješavaju ukrštenice i da se bave onim čime su se već bavili. Prema njenim riječima, primarni cilj biohemijske terapije jeste povećanje holinergičke transmisije acetil-holina.

D. Novčić

17

Australijanac Džejms Harison za života je dao krv skoro 1.000 puta.

Zahvaljujući donaciji, Harison je, prema procjenama, uspio da spasi više od 2 miliona života beba.

Čarobnu riječ abrakadabra prvi put sa medicinskom konotacijom pominje Seren Samonik, ljekar na Rimskom dvoru iz 2. vijeka. Da bi ova riječ imala uticaja na dejstvo zlih duhova koji izazivaju bolesti, potrebno je da bude 11 puta napisana na pacijentovoj amajliji.

Golubovi pismonoše koriste se u udaljenim oblastima Engleske i Francuske kao nosioci pošiljki sa uzorcima krvi za laboratorijsku analizu.

Larve pojedinih vrsta crva primjenjuju se u mnogim medicinskim centrima u Evropi i SAD-u kao pomoć u sprovođenju terapije.

Njihova funkcija sastoji se u čišćenju rana i mrtvih tkiva.

Heroin je 1898. godine uveden na farmaceutsko tržište kao dio tretmana protiv dječijeg kašlja.

Posebno rizičnu grupu za razvoj melanoma zbog odlaska u solarijum predstavljaju osobe starosti do 30 godina. Kod njih je taj rizik, smatraju naučnici, gotovo udvostručen u odnosu na ostatak populacije.

18

Minhauzenov sindrom podrazumijeva bolest koja se prepoznaje po činjenici da pacijent želi da stalno bude podvrgnut medicinskom tretmanu.

Postoje mnoge hipoteze o tome zašto žene žive duže od muškaraca, a prema rečima dr Vilijama Freja sa Remzijevog medicinskog centra u Sent Paulu (Minesota, SAD), glavni razlog sastoji se u tome što žene više plaču.

Prema studijama sprovedenim u SAD-u, oko 85% ljekova zadržava terapijski efekat dugo nakon isteka roka — neki čak i do 15 godina.

Izuzetke od ovog pravila čine nitro-glicerin, insulin i neki tečni antibiotici.

Riječ „humor” je grčkog porijekla i njeno osnovno značenje odnosi se na dobro uspostavljenu ravnotežu tjelesnih tečnosti - krvi, limfe, žute i crne žuči.

Rekordan period produženja trudnoće u cilju rođenja zdrave bebe nakon majčine moždane smrti trajao je 107 dana.

Najdugotrajnija hirurška operacija sprovedena je u liječenju Gertrude Levandovski. Postupak je trajao 96 časova, od 4. do 8. februara, 1951.

Tokom srednjeg i do 19. vijeka, usluge koje vrše stomatolozi prije svega ekstrakciju zuba - obavljali su ljekari i frizeri.

Tokom prošlog vijeka bilo je veoma popularno „preventivno” uklanjanje slijepog crijeva kod novorođenčadi.

Budući da je napokon utvrđeno da ovdje nije riječ tek o rudimentu, te da slijepo crijevo ima značajnu imunološku ulogu u organizmu, jasno je zašto je došlo do ukidanja ovog operativnog trenda.

19

Dvodnevna Flebološka škola u Podgorici

HRONIČNA VENSKA BOLEST KAO GLOBALNI PROBLEM U okviru dvodnevne Flebološke škole koja je otpočela 8-og aprila, veliki broj predstavnika stručne javnosti imao je priliku da sazna nešto više o hroničnoj venskoj bolesti. Tema je bila fokusirana na pristup izazovima u ordinaciji ljekara opšte medicine, kao i na dermatološke aspekte ovog oboljenja. Predavači su bili: dr Goran Batrićević, dr Davor Musić, vaskularni hirurzi Kliničkog centra Crne Gore, i dr Olivera Simić-Kovačević, dermatovenerolog Privatne zdravstvene ustanove „Dr Kovačević” iz Budve.

Skup je podrazumijevao edukativni i radionički dio.

Cilj realizacije radioničkog segmenta baziran je na praktičnom pristupu i prikazima slučajeva iz ljekarske prakse. Pored brojnih preporuka, akcentovana su pitanja o tome kada pacijenta treba uputiti vaskularnom hirurgu i na koji način dijagnostikovati stadijume hronične venske bolesti u ordinaciji ljekara opšte medicine.

Organizator Flebološke škole, održane u „Medical centru” u Podgorici, bila je Francuska farmaceutska kompanija „Servier”.

Hronična venska bolest - predmet ukupnog zdravstvenog sistema Flebološki skup u Medical centru poslužio je kao dobro podsjećanje o tome koje su zapravo razmjere hronične venske bolesti. Oko 15% muškaraca savremene populacije i više od 30% žena, imaju venske promjene. Od tog broja, objasnio je u okviru svog predavanja dr Goran Batrićević, oko 6% ima hroničnu vensku insuficijenciju, a oko 0.6 % ima venske ulkuse, što se smatra najdramatičnijim stanjem u okviru ovog poremećaja.

Iz obilja preporuka koje su se u vezi sa vršenjem ljekarske prakse u ovoj oblasti mogle čuti na skupu, veoma je naglašena bila teza o tome da ljekari primarne zdravstvene zaštite treba da uzmu što aktivnije učešće u saniranju ovih poremećaja kod preovlađujućeg broja pacijenata, tj. kod čak 60.6%, kako tvrdi dr Batrićević. Zlatni standard u postavljanju dijagnoze čine anamneza, dopler krvnih sudova, i to isključivo u stojećem stavu, i multislajsni skener. - Bilo koji ljekar, malo zainteresovan za svoj

20

posao, može da uspješno liječi potrebe 60% pacijenata sa stadijumom bolesti do C3, u svakoj ambulanti opšte medicine - ističe dr Batrićević. Pritom je potrebno primijeniti kompresivnu i farmakološku terapiju, koje utiču na smanjenje edema, inflamacije, bola, te povećanje kontrakcije sudova. Anamneza, fizikalni pregled i dupleks metoda čine sve što je za ovaj postupak potrebno.

Glavni pokazatelji bolesti su teški bolovi u nogama, otečenost, svrab, koji je opasan zbog mogućnosti nastanka infekcije, noćni bol, grčevi, otok stopala i potkoljenice. Pogoršava ih dugotrajno sjedenje i stajanje, period menstruacije, toplije meteorološke prilike, a sve to je posebno izraženo na kraju dana.

U okviru predavanja skrenuta je pažnja na razlike između akutnih venskih oboljenja: tromboflebitis superficians, tromboza dubokih vena, flegotrombosis profunda I, rijetko, povreda vena i hroničnih venskih bolesti, koje su, kako kaže dr Batrićević, reperkusija velikog broja pojava akutne venske faze koja nije dobro zbrinuta. - Hronična venska bolest se definiše kao kompletan spektar morfoloških i funkcionalnih abnormalnosti venskog sistema od tereani ektazija do venskog ulkusa - objasnio je on.

U nizu kliničkih manifestacija, ponovljeno je više puta u okviru edukacije, promjene je moguće razvrstati po C klasifikaciji, kod koje na nultom stadijumu nema znakova bolesti, a šestim stupnjem označava se kulminacija u vidu ulkusnih promjena. Refluks i opstrukcija su veoma značajni patofiziološki fenomeni, a u ovom smislu izdvaja se i uloga perforatora koji povezuju duboki venski sitem. - Bez etiološkog uzorka patološkog refluksa i insuficijencije perforatora, vi ne možete posve riješiti vensku ulceraciju - ističe dr Batrićević.

Varikozne vene dovode do edema kože i poremećaja mikrocirkulacije, poremećaja limfne drenaže, migracije leukocita, eritrocita, pigmentacije, te do venske ulcercije koja može da bude toliko otporna na liječenje da je, kako objašnjava dr Batrićević, potrebno više mjeseci napornog rada oko samo jednog pacijenta da bi se sanirala venska ulceracija i na taj način stvorila mogućnost da on može da se operiše.

Budući da hronična venska bolest može da ima asimptomatski tok, preporuka je da treba sprovoditi višekratnu dnevnu evaluaciju ekstremiteta, po 10-ak minuta iznad nivoa srca.

Ulkus, kao jedna od „najskupljih dijagnoza”, može bito tretiran primjenom hiperbarične medicine. U tom smislu ohrabrujuće djeluje najava uspostavljanja multidisciplonarnog programa u Podgoričkom kliničkom centru, čime bi se stvorila mogućnost da što veći broj pacijenata priušti ovu proceduru. Za sada je na ovom planu evidentan problem neplaćanja svih troškova pacijentima, tako da terapiju odradi tek 40-ak procenata njih.

Aktiviranje venske pumpe, fizička aktivnost i odvikavanje od pušenja, predstavljaju važne preporuke za prevenciju i suzbijanje ovih problema.

U okviru više puta opisanog pravilnog pristupa sprovođenju kompresivne bandaže, naglašeno je da prednost u odnosu na primjenu elastičnog zavoja ima korišćenje odgovarajuće kompresivne čarape visokog kvaliteta. Ukoliko se pažljivo ne sprovodi, ovaj postupak može da učini više štete nego koristi.

U okviru bogatog spektra ovom prilikom opisanih raspoloživih sredstava sanacije hroničnih venskih bolesti, ilustrativno je opisan metod laserske i radiofrekventne intervencije.

Laserska intervencija sprovodi se u lokalnoj anesteziji, pri čemu laser koji „pali venu” na 800 stepeni ne oštećuje tkivo. Takođe, prikazani su i metodi intervencije strujom na 120ºC i skleroterapije, bez anestezije. Posebnu opasnost predstavlja plućna embolija koja može da se javi u oko 0.6% slučajeva. Venska hipertenzija, takođe, predstavlja specifičan fenomen koji može da dovede do iskrvarenja. Operativni pristup obavezuje na hospitalizaciju zbog potrebe za kontrolisanjem velikih hematoma nastalih usljed primjene opšte spinalne anestezije. Naprednije metode kao što su hemijska ablacija - ultrazvuk iglom i pjenom - i superglu terapija, bez ikakve anestezije, sa kateterom, predstavljaju ekstremno skupe I, nažalost, pacijentima teško dostupne metode.

Liječenje tromboze dubokih vena sada je, kako je to bilo moguće saznati iz predavanja dr Batrićevića i dr Musića, moguće ostvariti i u kućnim uslovima. Pravovremena i individualizovana terapija, i ovdje, predstavljaju osnov liječenja.

Bolest koja obuhvata 90,4 % odrasle populacije Dajući osvrt na anatomiju, tj. troslojnu građu vene i funkcionalnost slojeva i segmenata vene, od kojih posebno valvule, dr Olivera Simić-Kovačević, istakla je u toku svojih predavanja značajan podatak da se oko 80% krvi nalazi u cirkulaciji, a svega 15% u srcu. Objašnjavajući mehanizam funkcionisanja vena, ona je navela da pozitivan efekat na tok venske krvi imaju mišićna pumpa, kapilarni pritisak i valvula, perfuzioni pritisak i usisni činioci, što čini da se, na primjer, krv artikulisano kreće i kad se

21

osoba naglo ustane ili pri kašlju. Negativni činioci su: hidrostatski pritisak, izmijenjen abdominalni pritisak, viskoznost vene i promjena volumena krvnih sudova - venski tonus, koji može biti uslovljen hormonskim promjenama, naročito u trudnoći, menopauzi i pubertetu.

Kod čovjeka koji stoji hidrostatski pritisak u venama kreće se u rasponu 90-110 mm živinog stuba, kod osobe koja sjedi ta vrijednost iznosi 155, a kod osobe koja leži 10-11 mmHg. Hronična venska insuficijencija manifestuje se jako izraženim i trajnim smetnjama u protoku venske krvi donjih ekstremiteta, uz razvoj staze i shodno tome posljedičnih stanja.

Faktori takvog stanja su insuficijencija venskih zalistaka, disfunkcija mišićne pumpe, različite mehaničke smetnje, venska staza i hipertenzija. Na refluks se odnosi 80-90% takvih stanja, a na opstrukciju 10-20%.

Mikrocirkulacijske promjene na koži, kapilari, mikrotromboze u kapilarima, edematozne endotelne ćelije, poremećaji bazalne membrane, promjene na dermalnim limfaticima, uništena limfna mreža, kao i patofiziološki faktori: venska staza, venska hipertenzija i tkivna anoksija, elementi su koji znače vensku insuficijenciju. Dajući detaljan opis ovih stanja, s posebnim naglaskom na dermatološke primjene, dr Simić-Kovačević opisala je i kliničke znakove ove bolesti. Ektazija - trajno proširena intradermalna venula manje od 1 mm, retikularna venula - trajno proširena intradermalna venula 1-3 mm, varikozna vena - trajno proširena subkutana venula za više od 3 mm, kao i primjetan porast volumena ekstremiteta na račun nakupljanja tečnosti u potkožnom tkivu koje se udubljuje pri pritisku, infradermalne ektazije lepezastog izgleda na medijalnoj ili lateralnoj strani stopala, hiperpigmentacije, obično u predjelu članka, hipostatni dermatitis ili ekcem kože potkoljenice, mikrodermatoskleroza, otvrdnuće kože, te venski ulkus, predstavljaju kontekst elemenata koji se mogu pronaći u toku dijagnostikovanja bolesti.

Govoreći o savremenim metodama dijagnostike: anamnezi, fizikalnom pregledu, koji se, po njenom objašnjenju, može obavljati u stojećem i u ležećem stavu, te uočavanje dermatoloških promjena pod lupom, ona je ponudila i niz preporuka u domenu

sprovođenja ultrazvučne dijagnostike, kolor dopler skenerske analize, a u okviru primjene metoda konzervativne terapije istakla značaj primjene individualnog pristupa. U osvrtu na kompresivnu terapiju ona je navela da je obavezno uraditi bris.

Prateće terapije čine terapija bola, fizikalna terapija i medikamentozna sistemska terapija.

Važan segment edukacije činila je upravo medikamentozna sistemska terapija. Ovom prilikom se moglo saznati da je trenutno dostupna veoma bezbjedna i jako efikasna medikamentozna terapija. Tradicionalno korišćeni tetraciklini, kortikosteroidi i mikoterapija, fibrinolitici, protoglandini i čistači slobodnih radikala, danas dobijaju nadogradnju u vidu venoaktivnih ljekova koji utiču na sve elemente oboljenja koji se mogu naći u klasifikacijama. Poboljšavaju apsorpciju vena, funkciju limfnog sistema, smanjuju inflamaciju i poboljšavaju sve simptome hronične venske insuficijencije. Farmakološki osnov ovakve efektacije predstavljaju flavonidi, kao kombinacija biosmina i hesperidina.

Ukoliko se i otkrije prisustvo bakterije u ulkusu, preporuka je da se u liječenju ne smije koristiti lokalni antibiotik. Oni u vrlo velikom broju slučajeva izazivaju hipersenzibilnost.

Ako baš mora, koriste se peroralno.

Hronična venska bolest, po podacima studija koje je navela dr Olivera SimićKovačević, obuhvata čak 90,4 % odrasle populacije. U odnosu na klasifikacije, 1-2% čine ulceracija. 8 od 10 pacijenata pati od

Hronična venska bolest, dakle, predstavlja veoma prisutan oblik oboljenja. Ono u čemu bi moglo biti dodatne šanse za intervenciju u cilju smanjenja njene incidence predstavlja jedna od preporuka sa ovog skupa - aktivnija uloga ljekara opšte prakse u dijagnostikovanju i uspostavljanju pravovremene terapije.

Time se štede vrijeme i zdravlje pacijenta i novac ukupnog zdravstvenog sistema.

nekog oblika bolesti, od čega je 72.7% u domenu opšte medicine.

22

A. Radanović

D J E C E MLADIH Piťe: prof. dr sci. med. BoŞidar M. Bojović

Razlog zbog kojeg djeca obolijevaju od ĹĄećerne bolesti vjerovatno je isti kao kod ostalih osoba koje obole od insulinzavisne, ili ĹĄećerne bolesti tipa 1. Dijete se raÄ‘a sa naslijeÄ‘enom sklonoťću da oboli od ĹĄećerne bolesti. Na ovaj zakljuÄ?ak upućuje Ä?injenica ĹĄto se u momentu ispoljavanja ĹĄećerne bolesti već nalaze poviĹĄena antitijela na sopstvene ćelije ostrvaca pankreasa, ĹĄto je posledica njihove destrukcije zapoÄ?ete autoimunim procesom.

Kao i kod drugih osoba sa insulin-zavisnom ĹĄećernom boleťću, tako i kod djece, pokretaÄ?ki mehanizmi kojim zapoÄ?inje destrukcija beta-ćelija guĹĄteraÄ?e nijesu u punoj mjeri poznati.

Dijete kod kojeg je zapoÄ?ela destrukcija beta-ćelija ispoljiće, po pravilu, ĹĄećernu bolest, kada se izloĹži nekoj virusnoj

infekciji, stresu i sl. Ĺ ećerna bolest se u ovom dijelu populacije najÄ?eťće ispoljava u toku zimskih mjeseci, mada se ovo pravilo ne odnosi na djecu mlaÄ‘u od pet godina.

TIPOVI Ĺ EĆERNE BOLESTI KOD DJECE I MLADIH Kod većine djece koja obole od ĹĄećerne bolesti radi se o tipu 1 ili insulin-zavisnoj ĹĄećernoj bolesti. Ova vrsta ĹĄećerne bolesti u djeÄ?jem uzrastu poÄ?inje naglo, veoma brzo se razvija i postoji izrazita opasnost od pojave ketoacidoze. IzraĹžena labilnost i druge karakteristike ovog tipa ĹĄećerne bolesti, u djeÄ?jem uzrastu, uslovljeni su time ĹĄto je ovdje pogoÄ‘en organizam u rastu i razvoju, koji ima veće dnevne energetske potrebe. Zbog toga su, ne samo simptomi nego i lijeÄ?enje insulin-zavisnog tipa ĹĄećerne bolesti, kod djece, umnogome razliÄ?iti i teĹži nego kod odraslih, a razlike su tim veće ĹĄto je dijete mlaÄ‘e.

FAZE U RAZVOJU Ĺ EĆERNE BOLESTI KOD DJECE I MLADIH U prirodnoj evoluciji insulin-zavisnog dijabetesa kod djece razlikuju se Ä?etiri faze:

t 1PĘŠFUOB GB[B

t 1FSJPE PQPSBWLB SFNJTJKF

t 'B[B JOUFO[JWJSBOKB CPMFTUJ J

t 5SBKOJ QPUQVOJ EJKBCFUFT PoÄ?etna faza. Dijete se raÄ‘a sa genetskom predispozicijom za obolijevanje od insulin-zavisnog dijabetesa. Godinama

24

prije nego se dijabetes otkrije djeca mogu imati antitijela na ćelije ostrvaca gušterače i ona su, kao što smo vidjeli, znak aktivne autodestrukcije beta-ćelija gušterače sopstvenim imunim sistemom. Faktori koji dovode do pokretanja procesa autodestrukcije nijesu poznati, ali se sve više pridaje značaj nekim virusima i toksičnim materijama. Klasična slika insuluin-zavisnog dijabetesa razvija se kada je već 85-90% beta-ćelija razoreno i kada samo mali dio njih još proizvodi insulin. Zato granica ove faze, odnosno, početna faza šećerne bolesti, teško se može precizno označiti. U širem smislu, ova faza ipak mora obuhvatiti i one periode koji nijesu uslovljeni samom kliničkom slikom pojave bolesti. Nažalost, veoma često se dešava da roditelji, a i medicinski radnici, dok je bolest u ovoj fazi, pravovremeno ne pomisle na šećernu bolest. Često se pojačano mokrenje i žeđ objašnjavaju uzimanjem većih količina tečnosti i voćnih sokova, ili upalama mokraćnih puteva. Nerijetko se, zbog bolova u stomaku, posumnja na upalu slijepog crijeva, pa se pomoć traži od hirurga prije nego od pedijatra, ili se karakteristično otežano disanje proglasi astmatičnim napadom.

Ako se dijabetes dijagnostikuje rano, prije nego se razvije teška dehidracija, ketoacidoza i gubitak tjelesne težine, gušterača je još u stanju da proizvodi nešto insulina. Istina, ne dovoljno da bi se održavala normalna glikemija, ali tada je lakše postići normalnu regulaciju odgovarajućom terapijom. U svakom slučaju, po postavljanju dijagnoze započinje se terapija, doza insulina se prilagođava potrebama djeteta sve do stabilizovanja glikemije.

Ova faza traje 1-2 mjeseca.

Period oporavka - remisije. Nekoliko sedmica od početka terapije, kod većine djece, potrebe za insulinom se smanjuju, što ukazuje da gušterača počinje da proizvodi vlastiti insulin i dijete ulazi u fazu tzv. remisije ili oporavka. Da je dijete u djelimičnoj (parcijalnoj) remisiji kažemo ako se dobra regulacija glikemije postiže sa manje od 0,5 jedinica insulina na kilogram tjelesne težine. Kod izvjesnog broja djece, glikemija se normalizuje i bez upotrebe insulina. Tada se govori o kompletnoj (globalnoj) remisiji koju karakteriše vraćanje i C-peptida na normalne vrijednosti. Istovremeno, sa normalizacijom glikemije, tkiva postaju osjetljivija na djelovanje insulina. Ovaj period remisije obično traje kratko, nekoliko mjeseci, i zato se naziva medeni mjesec.

Istina, opisani su slučajevi znatno dužeg trajanja ove pojave, pa i do 13 godina potpunog prekidanja insulinske terapije. Remisija obično prestaje poslije neke infekcije ili druge bolesti.

Faza intenziviranja bolesti. U ovoj fazi bolesti, potrebe za insulinom se povećavaju, a endogena sekrecija insulina se smanjuje. Faza intenziviranja bolesti može da traje dosta dugo, kod neke djece i godinama.

Kada se dijabetes ponovo intenzivira, roditelji i djeca često su obeshrabreni. I pored napora koje ulažu, savjesnog liječenja i kontrole, sada iznenađujuće djeluju velika variranja glikemije sa smjenjivanjem visokih i niskih vrijednosti. Obeshrabrenost je tim veća što je nemali broj roditelja potajno čuvao nadu u grešku pri dijagnozi, ili se nadao da će remisija duže trajati.

Trajni - potpuni dijabetes. Ova faza nastaje kao posledica potpune destrukcije beta-ćelija. Insulin se više ne nalazi u krvi

i gušterači, a C-peptid je nemjerljiv. Bolesno dijete je zavisno od injekcija insulina i, ako se insulin uskrati, veoma brzo se razvija ketoacidoza. Ovo stanje traje godinama, pa i decenijama.

LIJEČENJE ŠEĆERNE BOLESTI KOD DJECE I MLADIH Saznanje da im dijete ima šećernu bolest, za roditelje predstavlja težak udarac. Ljekar koji preuzima liječenje oboljelog djeteta nalazi se pred kompleksnim i veoma odgovornim zadatkom i izložen je, nekada nepredvidljivim situacijama. Veoma je važno da pri tim prvim koracima on ispolji puno razumijevanje za sve što dolazi od strane djeteta i njegovih roditelja i da zadobije njihovo puno povjerenje.

U osnovne principe liječenja šećerne bolesti u dječjem uzrastu spadaju: liječenje insulinom, dijeta, fizička aktivnost, obučavanje, samokontrola, psihološka i emotivna podrška i socijalna adaptacija. Pošto se u ranijim tekstovima pisalo o svakoj od ovih vrsta liječenja, ovdje ćemo samo u najkraćim crtama reći o njima.

Liječenje insulinom. Kod djece je ukupna dnevna doza insulina, na početku bolesti, 0,5-0,8-1,0 jedinica po kilogramu tjelesne težine. Početna doza se smanjuje prema kretanju glikemije, obično već nekoliko dana poslije uvođenja insulina u terapiju.

Insulinska terapija može da bude konvencionalna i intenzivirana.

Konvencionalnom terapijom se ne imitira model sekrecije insulina koji funkcioniše kod zdravih, insulin se daje dvokratno, kombinacijom dugodjelujućeg ili srednjedjelujućeg i brzodjelujućeg insulina. Obično se od ukupne doze kombinovanog insulina daje 2/3 ujutru, a 1/3 uveče. Odnos dugo-, odnosno srednjedjelujućeg i brzodjelujućeg insulina iznosi 2 : 1, u korist dugo- i srednjedjelujućeg. Taj odnos, se obično, preporučuje kako u ukupnoj dnevnoj tako i u jutarnjoj i večernjoj dozi. Insulin se daje na 20-25 minuta prije obroka, ako se daje kratkodjelujući humani insulin, ili na 5-10 minuta prije obroka, ako se daje brzodjelujući insulinski analog. Toga pravila se treba pridržavati. Davanjem jedne doze insulina, bilo u kombinaciji dugo- ili srednjedjelujućeg i brzodjelujućeg, ili samo dugog ili srednjedjelujućeg insulina, ne može se postići kvalitetna regulacija šećerne bolesti. Izuzetak je samo period remisije, kada su potrebe za insulinom manje.

Intenziviranom insulinskom terapijom pokušava se imitirati lučenje insulina u zdravih osoba. Daje se kratkodjelujući humani insulin na 20-25 minuta prije tri glavna obroka, ili brzodjelujući insulinski analog na 5-10 minuta prije obroka (doručak, ručak, večera), dugodjelujući ili srednjedjelujući insulin, u jednoj ili dvije doze (uveče, ili uveče i izjutra), čime se obezbjeđuje stalno prisustvo insulina u određenoj količini.

Ishrana. Nutricione potrebe djeteta koje ima šećernu bolest iste su kao u zdravog vršnjaka. Nema specijalne hrane, vitamina, ili minerala. Plan ishrane, znači, treba da obezbijedi normalan rast i razvoj.

Fizička aktivnost. Fizička aktivnost kod djece i mladih snižava nivo glukoze u krvi, bez potrebe za dodatnim insulinom tokom napora. Fizička aktivnost povećava osjetljivost ćelija organizma na insulin i prisutna je čak i u vrijeme kada se ne

25

sprovodi fizička aktivnost. Da bi se izbjegla opasnost od hipoglikemija u toku fizičke aktivnosti, treba birati mjesto uboda, tako da to bude ono koje neće biti aktivirano vježbom. Uopšteno, nema vježbi niti fizičke aktivnosti koju dijete sa šećernom bolešću ne bi moglo upražnjavati. Ipak, zbog opasnosti od pojave hipoglikemije, treba izbjegavati penjanje na visinu, planinarenje i plivanje u dubokom.

Kada je glikemija veća od 13.3 mmol/l fizička aktivnost se ne počinje, a ako je započeta, treba je prekinuti.

Obučavanje - edukacija. Obučavanje - edukacija predstavlja veoma važan segment u liječenju djeteta oboljelog od šećerne bolesti. Pri obučavanju ne samo da se sprovode osnovni edukativni postupci, već se utiče i na najsuptilnije relacije između roditelja i djeteta, kako se ne bi narušio ovaj odnos. Obučavanje predstavlja komplikovan i višedisciplinarni pristup. O njemu smo pisali u ranijim tekstovima. Ovdje ćemo samo da potenciramo ove vidove obučavanja koji se ne smiju zaobići kod djece sa šećernom bolešću: obučavanje o prirodi bolesti, obučavanje za sprovođenje terapije, obučavanje o ishrani, obučavanje o samokontroli, obučavanje za postupanje u posebnim situacijama, obučavanje o akutnim komplikacijama. U okviru obučavanja djece veoma

važno mjesto imaju kampovi. To podrazumijeva organizovano, grupno druženje djece sa šećernom bolešću u mjestima gdje se mogu ostvariti uslovi za sprovođenje dopunskog obučavanja, provjere znanja i sticanja i razvijanja socijalnih navika.

Samokontrola. Samokontrola, u dječjem uzrastu, podrazumijeva redovne kontrole tjelesne težine i visine, glukoze i HbA1c u krvi, glukoze i acetona u mokraći. Centralno mjesto u svim ovim postupcima zauzima svakodnevna višekratna kontrola glukoze u krvi i tromjesečna kontrola HbAlc-a.

Emotivni i psihološki aspekti. Šećerna bolest ima uticaj na ključne sektore života: stil života, ličnost i emotivnu sferu.

Najteži aspekt bolesti jeste potreba svakodnevnog koordiniranja insulinske terapije, ishrane i fizičke aktivnosti. Svi ovi kompleksni odnosi mogu da imaju značajne posledice u životu djeteta, a ozbiljnost njihovog uticaja zavisi, u značajnoj mjeri, i od uzrasta djeteta, odnosa i strukture porodice, sredine u kojoj dijete živi.

Sagledavanje svih ovih odnosa neophodno je u toku liječenja i njihov negativni uticaj treba otkloniti odgovarajućim postupcima.

Socijalni aspekti. Socijalni problemi se ispoljavaju različito, prvenstveno zavisno od uzrasta djeteta. U njihovoj prevenciji i otklanjannju potreban je duži rad psihologa sa djetetom i porodicom. Samo zdrava i kompaktna porodica može biti potpora djetetu u njegovim stresnim situacijama tokom sazrijevanja i u izgradnji aktivnog i pozitivnog odnosa prema svojoj bolesti.

Obavještavamo Vas da će Preventivno-edukativni centar Podgorica u saradnji sa Ministarstvom održivog razvoja i turizma, Nacionalnom turističkom organizacijoma, Društvom ljekara Crne Gore, Udruženjem privatnih doktora stomatologije, Medical i SPA asocijacijom i TA Montenegro Tourist Service, a u skladu sa ciljevima koji se odnose na unapređenje i promociju zdravlja i zdravstvenog sistema Crne Gore organizovati

Prvu konferenciju zdravstvenog turizma Crne Gore sa međunarodnim učešćem od 10 do 12 maja 2013.g. u Hotelu M Nikić u Podgorici Konferencijom želimo da, na sveobuhvatan način, po prvi put predstavimo Crnu Goru kao značajnu destinaciju na mapi Svjetskog zdravstvenog turizma. Želimo da povežemo pružaoce zdravstvenih usluga iz Crne Gore sa stranim pacijentima, obezbjeđujući im visokokvalitetne zdravstvene usluge uz odmor i rekreaciju dostupnu u našoj zemlji.

Konferencija je namijenjena doktorima medicine i stomatologije (skup će biti akreditovan od strane Ljekarske Komore Crne Gore), menadžerima privatnih i javnih zdravstvenih ustanova, banjsko-klimatskih liječilišta, predstavnicima turističkih agencija, hotelijerima, avio i ostalim prevoznicima, predstavnicima lokalnih turističkih organizacija, menadžerima farmaceutskih kompanija, predstavnicima osiguravajućih kuća, investitorima i ostalima zainteresovanim za ovu neiskorištenu i vrlo potencijalnu granu.

Više informacija o Konferenciji možete dobiti na: web: www.netordinacija.me, e-mail: info@netordinacija.me tel: 069 245 771

Predsjednik Organizacionog odbora Dr Mirko Mikić

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata Ulaznica u svijet obnovljene harmonije

P.C. 28 COMPLEX 30 tableta po 550 mg

P.C. 28 PLUS 20 ili 50 tableta po 410 mg 3RPDĂŚH X ERUEL protiv glavobolje.

3RPDĂŚH X EROMRM funkciji zglobova i doprinosi pobolj{anju fiziolo{kog otpora u stanjima stresa.

P.C. 28 GEL 125 ml

3RPDĂŚH X RĂŞXYDQMX pokretljivosti i HODVWLĂŞQRVWL ]JORERYD NRG UD]OLĂŞLWLK zapaljenskih i reumatskih stanja DUWULWLVL EXU]LWLV ILEUR]LWLV VSRQGLOR]D RVWHRSRUR]D UHXPDWRLGQL DUWULWLV giht).

NOVI PR OIZVO

Pogodan kod svih bolnih stanja kostiju L ]JORERYD D IRUPD gela stimuli{e protok NUYL QD QLYRX NRĂŚH

NOVI PR OIZVO

ACEROLA VitC WDEOHWD ]D ĂŚYDNDQMH po 1000 mg

ALERGIX PLUS 20 tableta po 650 mg

BALSAMO DI SAN ROCCO 50 ml

BILIUM 30 gel kapsula po 625 mg

Daje podr{ku imunom VLVWHPX SRPDÌXèL X borbi protiv sezonskih i virusnih infekcija.

Zadovaljava dnevne potrebe vitamina C.

3RPDĂŚH X RGEUDQL organizma kod alergijskih stanja SROHQVND NLMDYLFD DOHUJLMVNL ULQLWLV bronhijalna astma; kao i kod alergijskih VWDQMD NRĂŚH HNFHP i osip.

Specijalni kompleks QD ELOMQRM ED]L koji trenutno daje SREROM^DQMH VXYRM dehidriranoj i veoma RVMHWOMLYRM NRĂŚL protiv dermatitisa i psorijaze.

Povoljno djeluje na RêXYDQMH IL]LROR^NRJ IXQNFLRQLVDQMD ÌXêQLK SXWHYD ^WLWHèL SULWRP i jetru.

3RPDÌH NRG intoksikacije jetre i KURQLêQLK SRUHPHèDMD ÌXêQLK SXWHYD

D

D

CISTYMIN 24 kapsule po 550 mg

FLORAMAX CANDID 30 kapsula po 540 mg

DIGESTINA PLUS 20 tableta po 1500 mg

Efikasno djeluje u borbi protiv cistitisa i urinarnih infekcija L]D]YDQLK H^HULKLMRP SURWHXVRP HQWHUREDNWHULMDPD stafilokokom.

6OXÌL ]D SRVWL]DQMH balansa u bakterijskoj PLNURIORUL NDNR GLJHVWLYQRM WDNR L YDJLQDOQRM VSUHêDYDMXèL UD]YRM kandide.

3RMDĂŞDYD RVODEOMHQX funkciju digestivnog VL VWHPD WDNR ^WR stimuli{e peristaltiku i RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH crijeva.

RELAXINA PLUS 20 ili 50 tableta po 510 mg

REGULA –kockice za regulisanje probave 10 kockica

Uspostavlja normalan biolo{ki ritam EXGQRVW VDQ SRPDĂŚH NRG QHVDQLFH GHSUHVLMH i anksioznosti.

3RYHèDYD LQWHVWLQDOQX SHULVWDOWLNX L PRWLOLWHW olak{ava varenje i SUDÌQMHQMH FULMHYD NRG konstipacija i lijenih crijeva.

GINKOMIX 3REROM^DYD PRĂŚGDQX FLUNXODFLMX L QD WDM QDĂŞLQ odstranjuje simptome VWUHVD SVLKR IL]LĂŞNRJ QDSRUD NDR L SUYH znake starenja PDQMDN NRQFHQWDFLMH VODERVW QHGRVWDWDN entuzijazma).

KOLESTINA 24 kapsule po 430 mg

METEORIN 30 gel kapsula po 667 mg

PROSTABEN 30 gel kapsula po 833 mg

Povoljno djeluje na RGUĂŚDYDQMH UHIHUHQWQLK vrijednosti holesterola u krvi.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML intestinalnih gasova kod QDGLPDQMD HILNDVDQ NRG OR^HJ YDUHQMD opstipacije i kolika.

Koristi se kod problema sa prostatom i problema VD PRNUHQMHP L X prevenciji benignog XYHèDQMD SURVWDWH

REGULA – sjeme lana 250 g

TONIXIN 36 tableta po 1200 mg

PIXPAN 42 tablete po 400 mg

VARITON complex 20 tableta po 650 mg

VARITON dermo-gel 100 ml

Ovaj proizvod olak{ava varenje kod lijenih crijeva i kod dijeta koje VX VLURPD^QH YODNQLPD L RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH FULMHYD 'RGDWDN POLMHĂŞQLK HQ]LPD REQDYOMD FULMHYQX PLNURIORUX QDNRQ antibiotske terapije.

Efikasno uklanja VLPSWRPH SVLKR IL]LĂŞNRJ VWUHVD SREROM^DYD PHPRULMX GRN &R 4 LPD RGOLĂŞQD antioksidantna svojstva.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML vi{ka vode iz organizma kod HGHPD UHXPDWL]PD JLKWD GHWRNVLNDFLMD organizma.

3RPDĂŚH NRG SUREOHPD VD FLUNXODFLMRP SUR^LUHQLK YHQD edema i slabih kapilara.

Ova forma gela SURGLUH X WNLYR NRÌH stimuli{e povr{insku PLNURFLUNXODFLMX SRYHèDYD WRQXV perifernih kapilara L SUXÌD WUHQXWQR olak{anje umornih i RWHêHQLK QRJX

Uvoznik i distributer za Crnu Goru: MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 44, Podgorica tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: kcmeditas@t-com.me

ISTINE I ZABLUDE: Zaštite svoje zdravlje Da je uvijek bolje spriječiti nego liječiti, jasno je svima. Ipak, ubrzani način života, kontaminiranost životnog prostora raznim vrstama zračenja, sklonost lošim navikama tipa alkoholizma, nikotinizma i sl. kao da su postali markeri društvene stvarnosti na koje se ljudi samo navikavaju. U cilju očuvanja zdravlja, važno je ipak istaći neke jednostavne a čini se pomalo zanemarene činjenice. ŽUMANCE JAJETA JE GLAVNI KRIVAC ZA LOŠE STANJE U VEZI SA HOLESTEROLOM ZABLUDA: Povećan nivo holesterola u krvi predstavlja veoma ozbiljnu prijetnju po zdravlje vitalnih organa. U cilju regulacije ovog stanja uporedo sa brojnim već postojećim preporukama, svakodnevno se čiju sve novije. Ipak, čak i onima koji nijesu previše zainteresovani za ovu sferu poznato je da moćan izvor holesterla predstavlja žumance jajeta. To je široko rasporostranjena zabluda. Danas ova vrsta namirnica više nije toliko stigmatizovana jer je postalo jasno da holesterol iz hrane nije identičan sa onim koji se sintetiše u organizmu, te da mnogo veći uticaj na povećanje tzv. lošeg holesterola imaju zasićene, trans masti. Važeće preporuke odnose se na to da se iz zone zasićenih masti ne unosi više od 7% dnevnih kalorijskih potreba (na 2000 Kcal to je 140 Kcal zasićenih masti).

Nikada, zapravo, nije dokazana veza između konzumiranja jajeta i porasta nivoa masti u krvi. Jedno je jasno, ako smanjite ukupan unos hrane i kalorija, smanjićete i nivo holesterola u krvi.

ANTIBIOTICIMA SE NE MOGU LIJEČITI PREHLADA I VIRUSNE INFEKCIJE ISTINA: Obična prehlada ili bilo koja vrsta virusnog oboljenja tipa gripa predstavlja infektivnu bolest za koju nema svrhe koristiti antibiotike koji se koriste u sanaciji bakterijskih infekcija. Neograničena primjena antibiotika dovela je danas do ogromnog problema pri kom antibiotski resursi postaju prevaziđeni, nedjelotvorni a bakterije superiornije u odnosu na njih.

Tome je najviše doprinijela primjena antibiotika i u situacijama kada je to stvarno indikovano i u situacijama kada je to sasvim neosnovano kao što je slučaj u tretiranju prehlada i virusnih infekcija disajnih organa.

Kako biste se uspješno izborili sa simptomima kao što su crvenilo i bol u grlu, bolni zglobovi, drhtavica, začepljenje nosnih puteva, sekret iz nosa, glavobolja i sl. treba stvoriti naviku da se prvo posegne za prirodnim ljekovima tipa čaja od žalfije, propolisa, ehinacee, kore vrbe, cvijeta zove i dr. Antioksidanasi, među kojima je najpoznatiji vitamin C, koriste se radi sprečavanja širenja infekcije i oštećenja ćelijskih struktura. Prema rezultatima jedne britanske studije, pacijenti koji su uzimali bijeli luk imali su 70% manje slučajeva pojave gripa, a njegovo trajanje kod onih koji su ipak podlegli bolesti bilo je za 80% kratkotrajnije.

Naravno, ne smijemo zanemariti ni fizičku aktivnost koja dokazano povoljno djeluje na otpornost organizma.

PREHLADA, U STVARI, ČINI VEOMA POŽELJAN ODBRAMBENI MEHANIZAM ISTINA: Virusne infekcije prehlade i gripa mogu predstavljati odličan štit od pojave drugih mnogo ozbiljnih oboljenja. Prehlada tako čini veoma poželjan odbrambeni mehanizam. Rinovirus izaziva 80% infekcija gornjih disajnih puteva, ali uzročnici ovih

28

oboljenja mogu biti i koronavirus, adenovirus, (para)influenca virus, izazivači ozbiljnih oštećenja vitalnih organa. Suočavajući se sa njima na nivou prehlade ili gripoznog stanja organizam mnogo lakše izlazi na kraj sa ovim opasnim prijetnjama po zdravlje kardiovaskularnog i opšteg imunološkog sistema.

Brinite o zdravlju na inteligentan način!

PRAVILNA ISHRANA VAŽNA JE ZA ZDRAVLJE SRCA ISTINA: Ukoliko ste pobornik pravilne ishrane, tj. ishrane koja je bogata voćem, povrćem, proizvodima od cijelog zrna (integralnim proizvodima), mahunarkama (grašak, pasulj, soja, sočivo, kikiriki), morskom ribom, može se reći da ste u dobroj mjeri zaštitili zdravlje svog srca. Ishrana koja doprinosi regulaciji krvnog pritiska podrazumijeva konzumiranje hrane koja ima nizak sadržaj soli, masti i holesterola. U tom smislu veoma je važno voditi računa i o dovoljnom unosu omega-3 masnih kisjelina, koje mogu smanjiti rizik od srčanog udara, zaštititi od nepravilnog srčanog rada i sniziti krvni pritisak.

Nasuprot navedenom, svakodnevna konzumacija hrane bogate mastima životinjskog porijekla (zasićenim mastima) povećava nivo holesterola u krvi i tako doprinosi i razvoju srčanih oboljenja.

Svinjetina, govedina, sirevi, mlijeko, puter, hrana pržena na dubokom ulju, pekarski proizvodi, brza hrana, krekeri itd. predstavljaju niz krivaca za ovakvo stanje. Ako jedete dovoljno voća i povrća, ne samo da se sprečava nastanak srčanih oboljenja nego se sprečava i kancer.

POVEĆATI UNOS TEČNOSTI I SOLI U CILJU PREVAZILAŽENJA HIPOTENZIJE ISTINA: Simptomi kao što su malaksalost, bljedilo, nedostatak energije, brzo zamaranje, vrtoglavice, nesvjestice, slabost, loše pamćenje, mogu se javiti u vezi sa niskim krvnim pritiskom. Iako je kod nekih osoba sasvim prirodno da se stalni krvni pritisak kreće u granicama 90/50, pa kod njih organizam ne reaguje nikakvim ispoljavanjem simptoma, kod drugih, koji prirodno imaju normalan ili povećan krvni pritisak, stanje hipotenzije može biti praćeno burnim i neprijatnim reakcijama. U ovakvim stanjima, prije odlaska kod ljekara, potrebno je djelovati povećanjem unosa tečnosti i soli, ali efikasna sredstva nekada mogu predstavljati i čaj od đumbira, koprive, pojačana konzumacija cvekle i kupinovog vina. Naravno, nikada ne zaboravite da jedinu pravu terapiju propisuje ljekar.

GR-1

RC-14 o a e i va oralne vaginalne a kapsule intimni sapun gel i intimn

Brz i dugotrajan du učinak - potpuna potpun zaštita vaginalne mikroflore

ko recidivirajućih genitalnih kod infekcija inf tije tijekomantibiotske antibiotske terapije tokom terapije 1 za žene svih životnih dobi, trudnice i dojilje 1 zaštita, njega i vlaženje 1 neškodljiv i siguran Učinkovitost

dokazana je u 11 kliničkih studija na 1170 žena različite životne dobi.

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Podgorica, tel: 020-663-067

www.jglprobiotici.com, www.jgl.hr Prije upotrebe pažljivo pročitati uputstvo, a za više informacija obratite JADRAN - GALENSKI Pulac bb, 51000 Rijeka, Hrvatska seLABORATORIJ Vašem ljekaru d.d., ili farmaceutu

Hoffmann-La Roche je organizovao prvi u nizu sastanaka kojima je cilj da ukažu na značaj rane dijagnostike, tj. na značaj skrininga na hroničnu bubrežnu bolest u opštoj populaciji

BUBREŽNA BOLEST S obzirom na to da se starosna granica pomjera i da sve više ljudi duže živi, a samim tim više je izloženo šansi za razvoj hroničnih oboljenja, danas postoji mnogo uzroka nastanka ovih oboljenja, počevši od drugačijeg načina života, ishrane, tehnološkog stresa, samog karaktera ličnosti i njene sposobnosti prilagođavanja. Ono što najviše zabrinjava jeste jedna vrsta nemara koji je i pored napora preventivne medicine danas prilično prisutan i najviše pravdan „nedostatkom vremena” da se posvetimo sebi i svom zdravlju. Mnoge bolesti ostaju neprepoznate u svom početku, što kasnije otežava i komplikuje liječenje.

Epidemiološki podaci Svjetske zdravstvene organizacije ukazuju da više od 5% odrasle populacije ima neku formu oštećenja bubrega. Svake godine milion osoba prijevremeno umre od kardiovaskularnih bolesti koje su povezane sa hroničnom bubrežnom bolešću (HBB). Prevalenca bubrežnih bolesti dramatično raste, pa tako i liječenje hroničnih bolesti predstavlja značajnu prijetnju zdravstvenim resursima širom svijeta. Na primjer, u SAD-u tokom posljednjih deset godina bilježi se povećanje incidence od čak 30%, tako da sada gotovo da jedna od 7 osoba ima bubrežno oboljenje.

Jedna od oblasti kojom se bavi Kompanija Hoffmann-La Roche u Crnoj Gori jeste anemija kod hronične bubrežne bolesti i transplantacija. Kao i do sada, aktivan učesnik ne samo na polju terapije, već i u edukaciji i prevenciji, Hoffmann-La Roche je organizovao prvi u nizu sastanaka kojima je cilj da ukažu na značaj rane dijagnostike, tj. na značaj skrininga na hroničnu bubrežnu bolest u opštoj popu-

30

Dr Nikoleta Sjekloća

laciji. Sastanak je održan 29. marta u Nikšiću. Predavači su bili dr Marija Stolić, sa temom „Rano otrkrivanje HBB-a ciljanim skriningom”, i dr Andrija Vujović, sa temom „HBB i renalna anemija, poređenje kratkodjelujućih sa dugodjelujućim ESA1”.

Dr Marija Stolić je objasnila da je HBB postepeno progresivno i propadanje nefrona do granice kada preostali broj nefrona ne može da održava normalnu homeostazu organizma. Upoređujući podatke Svjetske zdravstvene organizacije sa podacima u Nikšiću, vidimo da su osnovni uzroci zastupljeni u svijetu i kod nas u korelaciji. U Nikšiću se na dijaliznom programu vodi trenutno 15 pacijenata starosne dobi 21-60 godina. Najduži „staž” na dijalizi u Nikšiću iznosi 10 godina. Vodeći uzroci hronične bubrežne bolesti jesu dijabetes melitus i hipertenzija (uglavnom slabo regulisana dugogodišnja hipertenzija i naravno, maligna hipertenzija), VUR (vezikouretralni refluks), urođene bolesti bubrega itd.

Hronične bubrežne bolesti su rasprostranjen zdravstveni problem praćen lošom prognozom u smislu terminalne bubrežne insuficijencije, kardiovaskularne bolesti, pa i iznenadne smrti i, naravno, velikih troškova liječenja. Ono što je posebno istaknuto jeste da je ova vrsta bolesti subdijagnostifikovana i nedovoljno liječena.

Sa druge strane, mjere za sprovođenje skrininga na hronične bubrežne bolesti relativno su jednostavno dostupne i trebalo bi da se vrše na svim nivoima zdravstvene zaštite.

Posebno je potrebno obratiti pažnju na populaciju u riziku, kao što su pacijenti koji pate od dijabetes melitusa i drugih sistemskih bolesti, sa hipertenzijom, osobe životne dobi veće od 60 godina, osobe sa učestalim infekcijama mokraćnih puteva, kao i osobe izložene dejstvu nefrotoksičnih lijekova (npr. amonoglikozidi). Svi ovi pacijenti u kontaktu su sa izabranim ljekarima, stoga je i značajno imati na umu da se mjere prevencije i ciljanog skrininga mogu uspješno sprovoditi na nivou primarne zdravstvene zaštite. Metode su vrlo jednostavne, a počinju sa uzimanjem nefrološke anamneze, mjerenjem krvnog pritiska i biohemijskim pregledom urina. „Urin je lična karta bubrega”, rekla je u svom obraćanju dr Marija Stolić, „metoda koja je svima dostupna i pouzdana”. Pregledom urina na postojanje proteinurije

Dr Višnja Radović

i mikrohematurije (prisustvo krvi u urinu) može se utvrditi da li postoji poremećaj bubrežne funkcije i na kojem je nivou oštećenje, pa takve pacijente treba poslati na detaljnije ispitivanje.

Takođe je potrebno uraditi i analizu krvne slike, nivoe uree i kreatinina u serumu i preračunati stanje bubrežne filtracije preko Kokrofove i Gaultove formule. Ukoliko analize pokažu vrijednosti klirensa kreatinina manje od 60 ml/min, takvog pacijenta treba obavezno uputiti nefrologu na dalja ispitivanja.

Od skrining studija koje su rađene u svijetu poznata je KEEP studija2, koja je pokazala da je oko 50% ispitivanih

Šta je hronična bubrežna bolest?

Hronična bubrežna bolest (HBB) karakteriše se progresivnim i ireverzibilnim oštećenjem bubrežnog tkiva i funkcije. Uobičajene komplikacije kod HBB-a su hipertenzija, anemija, dislipidemija, oštećenje koštanog tkiva, malnutricija, neuropatija, povećanje rizika od kardiovaskularnih oboljenja i opšte smanjenje kvaliteta života.

31

pacijenata sa dijabetesom melitusom imalo neki od stadijuma bubrežne insuficijencije, 26% ispitivanih pacijenata koji boluju od HTA imalo albuminuriju (prisustvo proteina u urinu) i oko 16% prvih srodnika pacijenata sa hroničnim bubrežnim bolestima imalo je povišene koncentracije kreatinina u serumu. Takođe, i ROBB studija3, rađena u Srbiji, dala je podatke koji se nikako ne mogu zanemariti: kod 42% pacijenata koji su ispitivani, a boluju od HTA više od 5 godina, otkriveni su pokazatelji oštećenja bubrežne funkcije kao i kod 27% pacijenata starijih od 60 godina.

Ono što predstavlja problem kod nas, a i u svijetu, jeste da kad pacijent biva upućen nefrologu, on je već u pretposljednjem ili posljednjem stadijumu bubrežne insuficijencije, kada su jedine opcije liječenja dijaliza ili transplantacija bubrega. Zato treba na vrijeme reagovati i prepoznati potencijalne bolesnike i, naravno, učiniti sve da se odloži dijaliza.

Postoje mjere za usporavanje progresije bubrežne insuficijencije, a pravi način je pravovremena dijagnostika ranih stadijuma hronične bubrežne bolesti, kao i liječenje anemije, hipertenzije, dislipidemije, inflamatornih stanja, bolesti kostiju i poremećaja metabolizma kalcijuma i fosfora.

Skrining na hronične bubrežne bolesti u populaciji u riziku, ali i u opštoj populacji, s obzirom na to da ne zahtijeva velika finansijska sredstva, trebalo bi da bude sprovođen periodično, na nekoliko mjeseci do godinu dana.

U drugom dijelu sastanka dr Andrija Vujović ukazao je na pojavu i problematiku liječenja anemije kod hronične bubrežne bolesti. Istakao je da su kardiovaskularne bolesti vodeći uzrok morbiditeta i mortaliteta kod pacijenata sa hroničnom bubrežnom bolešću. Postepenim oštećenjem tkiva bubrega narušava se prirodni mehanizam eritropoeze (stvaranja crvenih krvnih zrnaca), usljed nedostatka bubrežnog hormona eritropoetina.

Anemija je jedna od najznačajnijih komplikacija i faktor multiplikator rizika za hospitalizaciju, komorbiditete i mortalitet kod pacijenata sa hroničnom bubrežnom bolešću. Treba imati na umu podatke da oko jedna četvrtina pacijenata u ranim stadijumima hronične bubrežne bolesti ima anemiju, a prevalenca raste do 75% i više pacijenata koji su na dijalizi. Očekuje se da učestalost anemije raste u narednim godinama, sa povećanjem incidence dijabetes melitusa kao uzročnika hronične bubrežne bolesti. Anemija se najčešće dijagnostikuje i manifestuje u trećem stadijumu hronične bubrežne bolesti, ali se može javiti i ranije.

Dovodi do onesposobljavajuće slabosti i zamora, negativno utiče na kognitivne funkcije i kvalitet života. Ono što se dešava u stvari je primjer circulus viciosa, kada oštećeno bubrežno tkivo narušava eritopoezu dovodeći do anemije koja dalje dodatno narušava i

32

oštećuje sam bubreg. Kod pacijenata na dijalizi, na primjer, za svaki pad vrijednosti hemoglobina (Hb) od 1 g/dl za 42% povećava se rizik od ventrikularne hipertrofije, 18% povećava rizik od srčane insuficijencije i čak 14% povećava rizik od smrti.

Danas evropske smjernice za dobru kliničku praksu predlažu preporučeni ciljni opseg vrijednosti hemoglobina od 11-12 g/dl za pacijente koji su na terapiji eritropoetin stimulišućim agensima. Međutim, mnogi pacijenti imaju nivo hemoglobina manji od 11 g/dl koji je konstantno, ili periodično, izvan ovog opsega. Postoji značajna korelacija između varijabilnosti nivoa hemoglobina i povećanog rizika od morbiditeta i mortaliteta, istakao je dr Vujović. Kod pacijenata na dijalizi monitoring je stalan, ali komorbiditeti i sama priroda bolesti otežavajući su faktori koji dovode do fluktuacije nivoa hemoglobina. Kod pacijenata na predijalizi (1-4. stadijum hronične bubrežne bolesti po klasifikaciji) anemija praktično ostaje neprepoznata kao bolest koju treba liječiti. Iako se najčešće javlja već u 3. stadijumu, ostaje neliječena u velikom broju slučajeva do ulaska u 5. stadijum hronične bubrežne bolesti - dijalizu. Zato je i neophodno da terapija anemije ne bude suboptimalna, tj. da se ne smije zanemarivati.

U zaključku je istaknuto da je anemija jedan od najznačajnijih i najčešćih komorbiditeta hronične bubrežne bolesti, koji se najuspješnije može liječiti - nikako ne treba potcjenjivati značaj anemije !

8 ZLATNIH PRAVILA !

Zapitajte se !

- Da li su Vaši bubrezi u redu?

- Da li ste u riziku?

- Da li imate povećan krvni pritisak?

- Da li bolujete od šećerne bolesti?

- Da li imate višak kilograma?

- Da li pušite?

- Da li imate više od 50 godina?

- Da li u Vašoj porodici ima slučajeva bolesti bubrega?

- Da li bolujete od neke bubrežne bolesti?

Ako ste sa DA odgovorili na jedno ili više pitanja, molimo Vas savjetujte se sa Vašim ljekarom.

1 Eritropoetin stimulirajući agensi 2 Kidney Early Evaluation Program 3 Rano otkrivanje bolesti bubrega Dr Višnja Marković, Hoffmann-La Roche

OPTIMALNI PRISTUP LIJEČENJU PACIJENATA SA NESITNOĆELIJSKIM KARCINOMOM PLUĆA U CRNOJ GORI Kao rezultat pet decenija dugog iskustva u inoviranju zdravlja pacijenata oboljelih od malignih bolesti, farmaceutska kuća Hoffmann-La Roche organizovala je sastanak posvećen sveobuhvatnom liječenju pacijenata sa nesitnoćelijskim karcinomom pluća. Hotel „Trebjesa” u Nikšiću bio je idealno mjesto da se okupi veliki broj ljekara primarnog, sekundarnog i tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite kako bi razmijenili svoja iskustva i čuli novine o liječenju ove grupe pacijenata u Crnoj Gori.

U nedostatku egzaktnih podataka o broju novodijagnostikovanih pacijenata sa karcinomom pluća u Crnoj Gori, a u skladu sa globalno dostupnim podacima, procjenjuje se da u našoj državi godišnje oboli 178 pacijenata od ove maligne bolesti.

Ovako značajan broj pacijenata svakako otvara pitanje njihovog menadžmenta u našem zdravstvenom sistemu. U skladu sa time, u sklopu pomenutog edukativnog sastanka, dr Gordana Reljić je predstavila Specijalnu bolnicu „dr Jovan Bulajić” iz Brezovika, jedinu u Crnoj Gori i bližem regionu koja je namijenjena isključivo tretmanu pulmoloških pacijenata. Sa 139 zaposlenih, od čega 17 ljekara i 66 zaposlenih u sektoru srednjemedicinskog kadra, sa raspoloživih 140 bolničkih postelja, te 3 specijalističke ambulante i više kabineta namijenjih dijagnostici, ova bolnica apsolutno je osposobljena za sveobuhvatni dijagnostički i terapijski tretman pacijenata oboljelih od karcinoma pluća. Po riječima direktorice dr Reljić, u bolnici u Brezoviku od 2011. godine uspješno funkcioniše i Odjeljenje onkologije sa radioterapijom, kao i Konzilijum za donošenje definitivne odluke o liječenju pacijenata sa karcinomom pluća. Ozbiljnost ovog zdravstvenog problema u našoj državi potvrđuje značajan broj od 8.217 pregledanih pacijenata u 2012. godini u ovoj bolnici, 2.615 hospitalizovanih, kao i 280 pacijenata sa novodijagnostikovanim karcinomom pluća.

O karcinomu pluća kao vječitom terapijskom izazovu govorila je prim. dr Nada Cicmil Sarić, specijalista onkolog sa Klinike za onkologiju i radioterapiju Kliničkog Centra Crne Gore, koja kao stalni član Pulmološkog konzilijuma vodi brigu o tretmanu ovih pacijenata. U predavanju koje je održala na temu „Optimalni terapijski pristup pacijentima sa nesitnoćelijskim karcinomom pluća”, dr Nada Cicmil-Sarić je skrenula pažnju na

nove smjernice u terapiji ove grupe pacijenata i naglasila značajno mjesto pojedinih ljekova u njihovom liječenju. Ilustraciju terapijskog algoritma pacijenata u Crnoj Gori dr Cicmil Sarić je potkrijepila rezultatima brojnih kliničkih studija kao i svojim bogatim iskustvom iz rutinske kliničke prakse. Sudeći po smjernicama koje je doktorka u svom iscrpnom izlaganju predstavila, moglo bi se s pravom reći da se terapija pacijenata sa nesitnoćelijskim karcinomom pluća u našoj državi kreće ka optimalnom menadžmentu, kakav ovi pacijenti imaju u svim razvijenim zemljama svijeta.

Da liječenje onkoloških pacijenata ne znači samo liječenje primarne bolesti i sprečavanje njenog napredovanja, već i tzv. suportivno i palijativno liječenje, naglasila je dr Vanja Karađinović, specijalista radioterapeut Klinike za onkologiju i radioterapiju Kliničkog centra Crne Gore. U ovom dijelu terapije nezamjenljivo mjesto svakako pripada bisfosfonatima koji, kako je pored ostalog navela, predstavljaju najbolje rješenje za tretman koštanih metastaza i propratnih tegoba koje se kod ovih pacijenata javljaju.

U nizu preparata koji su našim pacijentima dotupni u ovoj indikaciji, dr Karađinović je svoje predavanje posvetila terapijskim preporukama u vezi sa liječenjem pacijenata sa hiperkalcemijom uzrokovanom malignitetima. Više od 50.000 pacijenata, koliko ih se danas u svijetu nalazi na ovoj terapiji, kao i veliki broj pacijenata u Crnoj Gori, svjedoče o izuzetnoj efikasnosti i sigurnosnom profilu dostupnih ljekova.

Organizacijom ovakvog sastanka, farmaceutska kuća Hoffmann-La Roche još jednom je prepoznala potrebu za edukacijom i razmjenom iskustava naših ljekara i srednjemedicinskog kadra. Podržavajući i stimulišući edukaciju, svojim inovativni proizvodima, ova farmaceutska kuća već 50 godina aktivno učestvuje u borbi protiv malignih bolesti, produžavajući i poboljšavajući kvalitet života oboljelim pacijentima.

Dr Nikoleta Sjekloća Hoffmann La Roche

33

Poznati i zdravlje: VUK ŠUKOVIĆ, karatista

PRAVILAN TRENING PRIJE SVEGA Višestruki karate prvak i reprezentativac Crne Gore, Vuk Šuković, stotinak svojih medalja donio je sa balkanskih i mediteranskih takmičenja, svjetskog studentskog prvenstva kao i sa brojnih turnira u zemlji i u inostranstvu. Ovaj dvadesetogodišnji Kolašinac, odrastao u „Gorštaku”, za sve dosadašnje rezultate, uz svoj ozbiljan i vrijedan rad, zasluge nesebično pripisuje trenerima Željku i Rašu Vukićeviću, Slobodanu Vlahoviću, Draganu Kopitoviću, Rajku Vujoševiću, Dariu Ivanoviću, selektorima Slavenku Bajiću i Dragoljubu Fatiću, te naravno i svojoj porodici. Kada je zdravlje u pitanju, mišljenja je da i tu treba biti posvećen i davati da bi dobijali.

Ako Vaš rad posmatramo iz perspektive osobe prosječnih interesovanja, moglo bi se reći da on djeluje veoma zahtjevno. Na koji način balansirate brojne obaveze koje Vam nameću profesionalno bavljenje karateom, studiranje pravnih nauka i dalje obaveze?

34

Uz bavljenje sportom, student sam prve godine Pravnog fakulteta UDG-a, gdje mi je omogućeno da se nesmetano takmičim i ujedno pratim nastavu. Mislim da je u svemu najvažnija dobra organizacija. Kada se dobro isplaniraju radne obaveze, onda se ima vremena za bavljenje sportom, studiranjem i završavanjem svih drugih svakodnevnih obaveza.

prvenstva kao i sa brojnih turnira u zemlji i u inostranstvu gdje sam do sada osvojio preko stotinu medalja.

Kako su izgledali Vaši prvi koraci u bavljenju karateom?

Otkuda interesovanje za baš ovu vrstu sporta?

Počeo sam da treniram sa šest godina, u Karate klubu „Gorštak” - Kolašin. Treneri toga kluba Željko i Rašo Vukićević i Slobodan Vlahović najzaslužniji su za moju ljubav prema karateu. U okviru tog kluba trenirao sam dvanaest godina. Naravno, želja za profesionalnijim bavljenjem ovim sportom jačala je i sa osvajanjem nagrada. Već godinu i po sam član Karate kluba „Budućnost” - Podgorica. Višestruki sam prvak Crne Gore u borbama u svim uzrasnim kategorijama, a imam osvojene medalje sa balkanskih i mediteranskih takmičenja, svjetskog studentskog

Volim borilačke sportove. Karate mi je posebno zanimljiv jer se kroz taj sport razvijaju i tijelo i duh. Šta je, po Vama, vrhunac karijere jednog karatiste?

Osvajanje svjetske ili evropske seniorske medalje i jednog od majstorskih zvanja.

Kojim elementima tehnike pridajete poseban značaj?

Podjednako primjenjujem i ručnu i nožnu tehniku, a pridajem značaj i „čišćenjima” i „bacanjima”.

Najviše pridajem značaj pravilnom treningu i, koliko je to moguće, pravilnoj ishrani.

Koliko vremena posvećujete treningu?

Kako izgleda vaš režim ishrane?

Najmanje 2 h dnevno. Nekada to, naravno, traje i duže.

Sve zavisi od blizine datuma takmičenja.

Imam najmanje pet obroka dnevno. U okviru njih su zastupljeni voće, povrće, mlječni proizvodi i meso (riba, piletina, ćuretina). Ipak, omiljena vrsta hrane su mi nacionalna jela.

Kako izgleda jedan Vaš prosječan dan, dan kada nemate intenzivne pripreme za takmičenje?

Rano ustajanje, učenje, boravak na vježbama i predavanjima na Fakultetu. Uveče idem na trening i, naravno, nađe se vremena i za izlazak sa društvom.

Povrede, pogotovu u borilačkim sportovima, predstavljaju neminovnost. Na koji način se nosite sa njima?

Zahvaljujući stručnom i profesionalnom radu mojih trenera iz Kluba i Reprezentacije, male su šanse da na treninzima dođe do povređivanja. Iako se na treninzima i takmičenjima nosi zaštitna oprema, na takmičenjima često dolazi do povreda koje nekada iziskuju i trajniji oporavak. U slučaju nastanka povrede, imam stručnu pomoć i u Klubu i u Reprezentaciji.

Pobornik ste zdravih stilova življenja? Čemu tu pridajete poseban značaj?

Imate li interesovanja i za bavljenje nekim drugim vidom sporta?

Rekreativno igram fudbal i košarku.

Na koji način volite da provedete slobodno vrijeme?

Sa porodicom i prijateljima.

Poruka čitaocima Medicala.

Hranite se zdravo, vježbajte redovno, i to je recept za zdrav život.

A. Radanović

35

U Institutu „Dr Simo Milošević” u Igalu od 4. do 7. aprila održan Treći kongres fizajatara Crne Gore. Učestvovali naši i eminentni stručnjaci iz okruženja i Evrope

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

RAZMJENA ISKUSTAVA i USVAJANJE NOVIH ZNANJA Treći kongres fizijatara Crne Gore održan je u perioduod 4. do 7. aprila u Institutu „Dr Simo Milošević” u Igalu, uz učešće naših i eminentnih stručnjaka iz okruženja i drugih evropskih zemalja.

Kako je istakla predsjednica crnogorskog Udruženja fizijatara, mr sc. med. Željana Škarić-Karanikić, cilj Kongresa bio je pružanje „konstruktivnih smjernica za daljnje usavršavanje struke i nauke i koncipiranje multidisciplinarnog rada, ne napuštajući osnovne principe i filozofiju fizikalne medicine i rehabilitacije”.

- Veliki napredak medicine i uža profilacija ljekara obavezuju našu specijalnost na usvajanje novih znanja i razmjenu iskustava iz različitih oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije, sa zajedničkim primarnim ciljem, a to je dobrobit pacijenta - kazala je Škarić-Karanikić.

Otvarajući Kongres, ministar zdravlja u Vladi Crne Gore prof. dr Miodrag Radunović istakao je da ga raduje što u radu ovog skupa učestvuje veliki broj renomiranih profesora i specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije iz Crne Gore i okruženja (Hrvatske, Srbije, Bosne i Hercegovine i Makedonije).

- Ovo je prilika da svi učesnici podijele najnovija znanja i iskustva, te razmijene ideje sa eminentnim stručnjacima i uglednim međunarodnim predavačima iz različitih naučnih oblasti koje se odnose na fizikalnu medicinu i rehabilitaciju. Teme Kongresa su veoma interesantne i multidisciplinarnog karaktera, pa tako na skupu imamo specijaliste i drugih grana medicine - ortopede, reumatologe, kardiologe, neurologe, a sve u cilju iznošenja naučnih dostignuća, stručnih novosti i razmjene iskustava.

Sve naprijed navedeno garantuje najviši kvalitet i uspje-

36

šnost Kongresa, a ujedno predstavlja i dobru osnovu za povezivanje naučne doktrine s potrebama svakodnevne prakse. Ovakav skup omogućuje i partnerstva za buduće stručne i naučne saradnje, kroz koje je Crna Gora spremna da unaprijeđuje oblast fizikalne medicine i rehabilitacije.

Organizatorima Kongresa pomoć je pružilo Ministarstvo

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ZA LAKŠI I EFIKASNIJI RAD Udruženje fizijatara Crne Gore (UFCG) osnovano je u junu 2008. godine, a odluka o tome donešena je na prethodno održanoj Osnivačkoj skupštini, u Institutu „Dr Simo Milošević”, u Igalu, 2007. godine.

Prvi presjednik Udruženja bio je prof. dr Milan Obradović, u mandatu od 2008. do 2011. godine. Od 2011. godine predsjednica UFCG-a je mr sc. med. Željana Škarić-Karanikić.

Sjedište Udruženja nalazi se u Kliničkom centru Crne Gore, Centar za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, ul. Ljubljanska b. b., 81000 Podgorica.

Udruženje je osnovano radi ostvarenja lakše i bolje komunikacije stručnjaka, pacijenata i javnosti. Pored ovoga, cilj je organizovano djelovanje, unapređenje i popularizacija rada fizijatara, njihovog javnog istupanja, organizovanja stručnih sastanaka, kao i uspostavljanje odnosa sa odgovarajućim ljekarskim organizacijama u zemlji i inostranstvu.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zdravlja, koje čvrsto podržava savremeni koncept razvoja fizikalne medicine i rehabilitacije, što u postojećim okolnostima predstavlja veliki izazov i ozbiljan zadatak. Vjerujem da ćemo zajedničkim naporima, ulažući u znanje i prateći modernu tehnologiju uspješno odgovoriti povjerenom zadatku - istakao je ministar Radunović.

Osnovne teme trodnevnog skupa bile su: kardiopulmonalna rehabilitacija, nacionalni vodiči i protokoli, rehabilitacija povreda i oboljenja CNS-a, habilitacija i rehabilitacija u pedijatriji, reumatološka rehabilitacija, pomaci u fizikalnoj i rehabilitacionoj medicini, ortopedsko-traumatološka rehabilitacija i kardiovaskularna rehabilitacija. Održano je stotinjak predavanja i prezentacija,

a skup je pozdravila i predsjednica Evropskog udruženja fizikalne i rehabilitacione medicine prof. dr Ksanti Mičeli. Učesnicima su se, takođe, obratili i potpredsjednica Mediteranskog foruma fizikalne i rehabilitacione medicine prof. dr Milica Lazović, direktor Kliničkog centra Crne Gore dr Milan Mijović i direktor Instituta „Dr Simo Milošević” mr Zoran Kovačević, te gradonačelnik Herceg Novog Dejan Mandić.

D.Novčić

37

Hronika April 2013 - REUMATOIDNI ARTRITIS: TEMA NIZA EDUKATIVNIH SKUPOVA

U organizaciji Farmaceutske kompanije Hoffmann-La Roche, ovog mjeseca je realizovano još nekoliko nauci posvećenih skupova.

U okviru programa kontinuirane edukacije, reumatolozi sa Reumatološkog odjeljenja Kliničkog centra Crne Gore održali su predavanja na temu ranog otkrivanja reumatoidnog artritisa.

- Reumatoidni artritis je najčešći zapaljenjski artritis koji pogađa 0,5-0,8 populacije odraslih osoba u cijelom svijetu. Početak bolesti je obično između 30 i 50 godine života. Ukoliko se ne liječe, čak 20-30% osoba sa reumatoidnim artritisom postane nesposobno za rad u toku tri godine od postavljanja dijagnoze.

U Crnoj Gori projektovani broj oboljelih je oko 3.000 u odnosu na ukupan broj stanovnika, obzirom da kod nas još uvijek ne postoji Registar bolesnika sa reumatoidnim artritisom - kaže se u obrazloženju organizatora u vezi sa ovim skupom. Predavanja su održana u periodu 1-25. aprila, u Kotoru, Herceg Novom, Nikšiću i Cetinju. U Kotoru je predavanje održala dr Svetlana Aligrudić, dr Nataša Miketić realizovala je edukativni program u Herceg Novom i Nikšiću, a dr Koviljka Kažić imala je predavanje u okviru skupa na Cetinju. Sastanci su bodovani od strane Ljekarske komore Crne Gore.

Kliničkog centra dr Sreten Kavarić i dr Jovana Biševac.

11. aprila organizovan je još jedan značajan skup namijenjen ovom dijelu populacije. Resursni centar za školovanje i rehabilitaciju lica sa poremećajima sluha i govora u Kotoru bio je domaćin stručnog sastanka koji je imao za temu primjenu nove tehnologije i dostignuća kod djece i osoba teško oštećenog sluha, kao i rješavanje problema hrkanja. Direktor ove ustanove g. Boro Kašćelan, svečano je otvorio sastanak, a predavači su bili dr Miroljub Todorović, Opšta bolnica „Danilo I”, Cetinje, surdoaudiolog Viktorija Mihović, dr Elvir Zvrko, Klinički centar Crne Gore, dipl. defektolog-surdolog Marijana Gregoršek i predstavnici firme MED-EL company.

4-7. april - ODRŽAN TREĆI KONGRES FIZIJATARA

April 2013 - SEMINARI NAMIJENJENI OSOBAMA SA HENDIKEPOM Dom zdravlja - Podgorica, u saradnji sa Internom klinikom Kliničkog centra Crne Gore i NVO „Inter Mont”, organizovao je edukativni seminar za članove organizacija gluvih i nagluvih. Po prvi put u Crnoj Gori, ovakav seminar realizovan je 4. aprila, u Hotelu „Podgorica”. Tema seminara bila je edukacija o mjerama za sprečavanje dijabetesa kod ove grupe pacijenata.

Uvodno izlaganje imao je direktor Doma zdravlja - Podgorica dr Nebojša Kavarić, a predavači su bili direktor Interne klinike

38

Udruženje fizijatara Crne Gore, Klinički centar Crne Gore i Institut „Dr Simo Milošević” ogranizovali su Treći kongres fizijatara Crne Gore sa međunarodnim učešćem. Kongres je održan u periodu 4-7. aprila, u Institutu „Dr Simo Milošević” u Igalu. Skup je svečano otvorio ministar zdravlja u Vladi Crne

Gore prof. dr Miodrag Radunović, a na svečanom otvaranju prisutne su pozdravili i učesnici: mr Željana Škarić-Karanikić, predsjednica Udruženja fizijatara, predsjednik Evropskog udruženja fizikalne i rehabilitacione medicine prof. dr Ksanti Mičeli, potpredsjednik Mediteranskog foruma fizikalne i rehabilitacione medicine prof. dr Milica Lazović, direktor Kliničkog centra Crne Gore dr Milan Mijović, direktor Instituta - Igalo mr Zoran Kovačević i predsjednik opštine Herceg Novi g. Dejan Mandić.

5. april - SUSRET MINISTARA ZDRAVLJA OKONČAN NAUČNIM SKUPOM

dr Miodrag Radunović, otvorio je radionicu „Kontrolišite svoj krvni pritisak - smanjite rizik od srčanog i moždanog udara”.

8-og aprila, u „Apart Hotelu Premier” u Podgorici, govorili su i šefica Svjetske zdravstvene organizacije kancelarije za Crnu Goru Mina Brajović, prof. dr Ljilja Musić, prof. dr Marina Ratković, dr Merziha Begović-Hodžić i dr Rajko Strahinja.

Istim povodom, Dom zdravlja u Baru organizovao je preventivnu akciju besplatnog mjerenja krvnog pritiska. U akciji koju je koordinirala dr Snežana Barjaktarović-Labović učestvovali su mladi ljekari dr Jelena Stevanović-Galić, dr Adis Martinović i dr Amel Dacić, kao i visoke strukovne medicinske sestre Živana Potparić i Aida Ibrašimović.

177 Barana uzeo je učešća u akciji organizovanoj na platou ispred Robne kuće. Bila je ovo odlična prilika za dobijanje stručnog savjeta i ocjene stanja pacijenata.

8-9. april - DVODNEVNI SIMPOZIJUM O HRONIČNIM VENSKIM BOLESTIMA

Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović i ministarka zdravlja Republike Srbije prof. dr Slavica Đukić-Dejanović učestvovali su 5. aprila u Simpozijumu o Alchajmerovoj bolesti.

Skup održan u Amfiteatru Medicinskog fakulteta - Podgorica organizovali su Centar za nauku Kliničkog centra Crne Gore, Udruženje neurologa Crne Gore i Klinika za psihijatriju Kliničkog centra Crne Gore. Tema stručnih izlaganja prof. dr Slavice Đukić-Dejanović i prof. dr Slavice Vuisić bila je demencija.

Događaju je prethodio ministarski sastanak koji je odžan u Vili „Gorica”.

8. april - OBILJEŽEN SVJETSKI DAN ZDRAVLJA U okviru aktivnosti koje se širom svijeta održavaju povodom 7-og aprila, Svjetskog dana zdravlja, ministar zdravlja prof.

Hronična venska bolest bila je tema dvodnevnog seminara održanog 8-9. aprila u „Medical centru” u Podgorici. Organizatorska firma „Servier” animirala je za učešće vaskularne hirurge dr Gorana Batrićevića i dr Davora Musića, a dr Olivera SimićKovačević govorila je o dermokozmetičkim manifestacijama ove pojave. Hronična venska bolest predstavlja veoma prisutno ali nedovoljno praćeno stanje koje umnogome otežava kvalitet života ovih pacijenata.

10. april - OBAVLJENE SLUŽBENE POSJETE BUDVI I KOTORU Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović sa saradnicima boravio je 10. aprila u radnoj posjeti opštinama i zdravstvenim institucijama u Kotoru i Budvi. Tom prilikom organizovan je radni sastanak sa predsjednicom Opštine Kotor Marijom Majom Ćatović, te sa Menadžmentom Opšte bolnice i Doma zdravlja - Kotor. Istog dana, ministar Radunović sastao se i sa predsjednikom Opštine Budve Lazarom Rađenovićem, a o reformskim procesima koji predstoje razgovarao je i sa Menažmentom Doma zdravlja - Budva.

15. april - DONIRANA SREDSTVA OD BOŽIĆNOG BAZARA Sredstva prikupljena organizacijom tradicionalnog humanitarnog Božićnog bazara u Delta City–ju vrijednosti

39

30.464,95 € Međunarodni klub žena Crne Gore donirao je za za nabavku medicinskih aparata za potrebe Urgentnog centra i Klinike za onkologiju i radioterapiju Kliničkog centra Crne Gore.

15-og aprila, u Sali za sastanke Kliničkog centra Crne Gore, realizovana je svečana primopredaja. Ovim povodom, Građevinska firma „Čelebić” donirala je rad na sanaciji sanitarnih prostorija u Urgentnom centru u iznosu od 2.500 €. Slogan Božićnog bazara Humanost spaja svjetove, najbolje opisuje ovu akciju.

16. april - NASTAVAK KAMPANJE „PODRŽIMO ŽIVOT”

dru Rosioru, boravila je 18-og aprila u posjeti zdravstvenim institucijama Crne Gore - Fondu za zdravstveno osiguranje, Institutu za javno zdravlje Crne Gore, Agenciji za lijekove i medicinska sredstva i Domu zdravlja u Danilovgradu. Pomoćnik ministra prim. dr Mensud Grbović i savjetnica u Ministarstvu Nina Milović, razgovarali su sa gostujućom delegacijom. - Objašnjavajući važnost ovog sistema, posebno na nivou primarne zdravstvene zaštite, a potom i u bolnicama, Grbović je gostima približio funkcionisanje osnovnih postavki integralnog zdravstvenog informacionog sistema, kao i razvoj i implementaciju zdravstveno-statističkog informacionog sistema - navodi se u izvještaju o ovom skupu.

22. april - ZAVRŠENA ANALIZA O OCJENI BEZBJEDNOSTI I KVALITETA BOLNIČKE NJEGE MAJKI I NOVOROĐENČADI U CRNOJ GORI

U okviru nastavka Kampanje „Podržimo život” pomoćnik ministra zdravlja dr Nebojša Todorović primio je 16. aprila, u Hotelu „Podgorica”, još jednu donaciju Kompanije „Rosa”. Riječ je o vrijednoj neonatološkoj opremi koja će biti upućena Domu zdravlja - Kolašin i Opštoj bolnici - Berane. Tokom akcije koja je trajala od novembra 2012. godine do kraja februara 2013. godine dio novca od prodaje Rosa vode usmjeren je za kupovinu transportnog inkubatora za Dom zdravlja - Kolašin i potrebne neonatološke opreme za Opštu bolnicu - Berane.

Donirana oprema znači bolje uslove za boravak i njegu prijevremeno rođenih beba i njihov sigurniji početak života - navodi se u obrazloženju ovog događaja. Kampanja je realizovana pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore.

18. april - DELEGACIJA MOLDAVSKOG ZDRAVSTVA U SLUŽBENOJ POSJETI CRNOJ GORI Delegacija Ministarstva zdravlja Republike Moldavije, koju je predvodio pomoćnik ministra zdravlja Moldavije Aleksan-

U okviru multiratelarnog sastanka, ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović primio je 22-og aprila šefa UNICEF-a u Crnoj Gori Bendžamina Perksa. Razlog posjete bilo je uručenje prvog primjerka analize „Ocjena bezbjednosti i kvaliteta bolničke njege majki i novorođenčadi u Crnoj Gori - Plan aktivnosti za unapređenje kvaliteta perinatalne njege”, koju su uradili internacionalni konsultanti u saradnji sa Nacionalnim timom ljekara i uz podršku UNICEF-a. Ministar Radunović je, pored ostalog, objasnio da kako bismo zdravstvenu zaštitu podigli na viši nivo neophodno je uraditi smjernice i standardizovati uslugu porođaja, tretirajući ga kao fiziološki akt, smanjiti broj porođaja koji se završavaju carskim rezom, urađenih epiziotopija kao i farmakoloških sredstava za bezbolne porođaje i nastaviti sa edukacijom kako zdravstvenih radnika tako i podizanja svijesti kod građana.

Na sastanku je bilo riječi i o protokolu o međusektorskoj saradnji na deinstitucionalizaciji djece uzrasta od 0-3 godine i uloge sektora zdravstva. U nizu konstruktivnih tema govorilo se i o toku priprema Strategije reproduktivnog zdravlja. Uvjeren da će Ministarstvo zdravlja nastaviti da aktivno učestvuje u realizaciji budućih zajedničkih projekata, Perks je izrazio zadovoljstvo uspješnom saradnjom.

23. april - USTANOVLJENA ODLUKA O OTPREMNINAMA ZDRAVSTVENIH RADNIKA U vezi sa aktuelnim događanjima u domenu dodjele otpremnina zaposlenima u crnogorskom zdravstvenom sistemu,

40

ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović potpisao je 23-eg aprila izjavu kojom se precizira da je, u skladu sa Sporazumom o politici zarada zasposlenih koji se finansiraju iz budžeta Crne Gore, 114 zaposlenih iz javnog zdravstvenog sistema potpisalo sporazumni prestanak radnog odnosa. - Ukupan iznos otpremnine za 114 zaposlenih iz 15 zdravstvenih ustanova iznosi 474.547,50 eura, koje su danas uplaćene zdravstvenim ustanovama. Najmanja otpremnina iznosi 1.148.01 eura, a najviša 10.052,40 eura - navodi se u obrazloženju Izjave.

24. april - PREDAVANJE O SUNČANJU I ZAŠTITI OD NJEGOVIH ŠTETNIH EFEKATA

za Crnu Goru Mine Brajović i programskog menadžera Regionalnog odjeljenja za socijalne determinante i zdravlje Svjetske zdravstvene organizacije Krisa Brauna, 24-og aprila bilo je riječi o iniciranju aktivnosti na planu unapređenja kapaciteta za djelovanje na zdravstvene nejednakosti i socijalne determinante zdravlja u Crnoj Gori, u skladu sa ciljevima i smjernicama zdravstvene politike „Zdravlje do 2020. godine”. - Tokom sastanka Ministar je istakao očekivanja da se kroz Program saradnje sa malim zemljama razviju nacionalni kapaciteti za implementaciju ciljeva zdravstvene politike, Zdravlje do 2020. godine i snažniju promociju zdravlja, djelovanje za socijalne determinante i smanjivanje zdravstvenih nejednakosti - navodi se u Izvještaju o ovom događaju. - Planiramo da krenemo u proces razvijanja nove Strategije za unapređenje javnog zdravlja, kao i reformulisanje Nacionalne zdravstvene politike u skladu sa principima i opredjeljenjem zdravstvene politike „Zdravlje do 2020. godine - istakao je dalje Radunović. Priprema Crne Gore za predsjedavanje Zdravstvenom mrežom jugoistočne Evrope od jula 2013. godine i mogućnosti za obezbjeđivanje podrške Svjetske zdravstvene organizacije u ovom procesu, bili su još jedna u nizu tema razgovora.

27. april - DONIRANO 40 INVALIDSKIH KOLICA

24-og aprila, u Hotelu „Podgorica” dermokozmetička kompanija Vichy organizovala je predavanje o sunčanju i zaštiti od njegovih štetnih efekata. Na skupu koji je propratio veliki broj ljekara i farmaceuta, predstavljena je i nova paleta Vichyevih proizvoda projektovanih da imaju efekta na zaštitu i od UV-a dugih zraka. Mr pharm. Ana Kitanović, Vichyev stručni saradnik za edukaciju, imala je izlaganje u okviru ovog sastanka.

Predstavnici Charities - američke dobrotvorne organizacije Crkve Isusa Hrista Svetaca, uručili su pomoćnici ministra Gorici Savović Sertifikat o donaciji 40 invalidskih kolica. Skup je održan 27-og aprila, u Domu solidarnosti u Sutomoru, trening centru Crvenog krsta Crne Gore. Ovo je nastavak akcije započete uručenjem 290 invalidskih kolica i pomagala namijenjenih Crvenom krstu Crne Gore.

28. april - DONACIJA PODGORIČKOM DOMU ZDRAVLJA

24. april - U SUSRET PREDSJEDAVANJU ZDRAVSTVENOM MREŽOM JUGOISTOČNE EVROPE U okviru sastanka delegacija ministra zdravlja Miodraga Radunović, šefice kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije

Dom zdravlja - Podgorica postao je vlasnik donacije Komande američkih vojnih snaga u Evropi, koja je uključivala dva vozila za potrebe Jedinice za patronažu. Poklon vrijednosti 80 hiljada dolara dodijeljen je kroz Program humanitarne pomoći, posredstvom Ambasade Sjedinjenih Američkih Država u Crnoj Gori. Ambasadorka Sjedinjenih Američkih Država u Crnoj Gori Sju Kej Braun, simbolično je uručila ključeve vozila direktoru Doma zdravlja - Podgorica dr Nebojši Kavariću. Svečana primopredaja organizovana je 28-og aprila, na platou ispred zdravstvenog objekta u podgoričkom Bloku pet.

41

JAVNA ZDRAVSTVENA USTANOVA DOM ZDRAVLJA - ANDRIJEVICA Javna zdravstvena ustanova Dom zdravlja - Andrijevica, kao najmlađa ustanova primarne zdravstvene zaštite u Crnoj Gori, formirana je Odlukom Vlade RCG 30. decembra 1998. godine, umjesto dotadašnje Zdravstvene stanice koja je funkcionisala u sastavu Doma zdravlja - Berane. Kao samostalno pravno lice posluje od 19. 2. 1999. godine. Ova ustanova obavlja poslove primarne zdravstvene zaštite stanovništva, na teritoriji opštine Andrijevica. Primarna zdravstvena zaštita je prvi nivo na kom građanin ostvaruje zdravstvenu zaštitu i preko kojeg se uključuje u proces zdravstvene zaštite na drugim nivoima.

Od svog osnivanja, Dom zdravlja je obavljao poslove zdravstvene zaštite u sljedećim oblastima: zdravstvenog vaspitanja, opšte medicine, zdravstvene zaštite žena, zdravstvene zaštite djece i omladine, zdravstvene zaštite radnika, polivalentne patronaže, stomatološke zdravstvene zaštite, laboratorijske dijagnostike, kućne njege i liječenja, hitne medicinske pomoći i zdravstvene statistike. Ova ustanova obezbjeđuje zdravstvenu zaštitu iz oblasti plućnih bolesti i tuberkuloze, mentalnog zdravlja, rendgenske dijagnostike i higijensko-epidemiološke zdravstvene zaštite.

Sve to bilo je olakšano posredstvom Javne zdravstvene ustanove Dom zdravlja „Dr Nika Labović” - Berane. Takođe, zahvaljujući dobroj saradnji sa Opštom bolnicom - Berane i Domom zdravlja „Dr Nika Labović” Berane, u cilju visokokvalitetne zdravstvene zaštite, angažuje i stručne konsultante raznih specijalnostim, po ugovoru o dopunskom radu koji u kontinuitetu ordiniraju: pneumoftiziolog, radiolog, a proteklih godina i ljekari drugih specijalnosti. Na taj način je odlazak pacijenata u druge ustanove radi dijagnostike i liječenja sveden na neophodni minimum. Ranijih godina Javna zdravstvena ustanova Dom zdravlja - Andrijevica imala je godišnje i do 51-og zaposlenog, sa raznovrsnom obrazovnom strukturom. Ova ustanova je školovala kadrove, a dosta ljekara koji su radili u Domu zdravlja dobilo je specijalizaciju za potrebe drugih zdravstvenih ustanova, tri su po završenoj specijalizaciji našli novo zaposlenje u Beogradu, 11 ljekara koji su radili u ovoj ustanovi našlo je novo zaposlenje.

Tokom 2008. godine sprovedena je reforma primarne zdravstvene zaštite, dinamikom utvrđenom Master planom razvoja zdravstva od 2005-2010. godine. Tokom 2008. godine donijeta su nova akta ustanove, Statut i Pravilnik o sistematizaciji radnih mjesta Doma zdravlja. Reforma u ustanovi je otpočela 1.

6. 2008. godine, i to procesom registracije osiguranika. Svaki osigu-

42

Dr Zvonko Vuković

ranik je dobio priliku da izabere svog doktora i na taj način stvori preduslov za ulazak u sistem javnog zdravstva Crne Gore. Organizacija rada sprovedena je u skladu sa reformom primarne zdravstvene zaštite.

Javna zdravstvena ustanova Dom zdravlja - Andrijevica predstavlja referentni centar primarne zdravstvene zaštite koji pruža ili omogućava podršku izabranom timu ili izabranom doktoru.

Radi obavljanja djelatnosti, ova ustanova ima osnovne organizacione cjeline, u skladu sa aktom o sistematizaciji radnih mjesta, i to: izabrane doktore (za odrasle, za žene i za djecu), centre za podršku, jedinice za podršku, menadžment i administrativno-tehničke poslove.

U Domu zdravlja rade tri tima izabranih doktora za odrasle, jedan tim izabranog doktora za žene i jedan tim izabranog doktora za djecu. Jedna doktorka na poslovima izabrani doktor za odrasle, spec. opšte medicine, završila je tokom 2012. god. doedukacijom dospecijalizaciju iz porodične medicine. Takođe je jedna doktorka, izabrani doktor za odrasle, doktor medicine,

dobila specijalizaciju iz porodične medicine. Edukaciju su imale i medicinske sestre, shodno Zakonu o zdravstvenoj zaštiti, kao što je edukacija tima izabranog doktora za djecu u vezi programa obaveznih imunizacija i dr. Takođe, svim zaposlenim bilo je omogućeno učešće na kongresima, seminarima, savjetovanjima, predavanjima, kao i stručnim skupovima bilo koje vrste i trajanja, kako za medicinske tako i za nemedicinske radnike, a sve u cilju podizanja kvaliteta rada zaposlenih u ustanovi.

Shodno aktu o sistematizaciji, uspješno rade i ostale organizacione cjeline u našoj ustanovi. Centri za podršku su: Centar za plućne bolesti i tuberkulozu, gdje ordinira doktor pneumoftiziolog iz Doma zdravlja „Dr Nika Labović”. Centar za dijagnostiku: laboratorijska, rendgenska i ultrazvučna dijagnostika.

Rendgenološka i ultrazvučna dijagnostika obavlja se uz kordinaciju specijaliste radiologa iz Opšte bolnice - Berane. Centar za laboratorijsku dijagnostiku radi uz koordinaciju specijaliste kliničke biohemije iz Opšte bolnice - Berane. U sklopu Doma zdravlja funkcioniše i Centar za prevenciju, u kojem su organizovana savjetovališta i to: Savjetovalište za mlade, Populaciono i Savjetovalište za reproduktivno zdravlje.

U Domu zdravlja organizovane su i jedinice za podršku timovima izabranih doktora, koje čine: Jedinica za patronažu i Jedinica za sanitetski prevoz. Menadžment Doma zdravlja je, zahvaljujući dobroj saradnji sa humanitarnim organizacijama, sponzorstvima i donacijama, kao i podršci od strane Ministarstva zdravlja i Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore, izvršio adaptaciju objekta, remontovanje stare i nabavku nove opreme, čime je učinjeno da dijagnostičke mogućnosti budu na visokom nivou, tako da su u ovu ustanovu, zbog kvaliteta i brzine obavljanja dijagnostičkih procedura, dolazili pacijenti iz susjednih opština.

Vozni park kojim raspolaže Ustanova omogućava da osoblje obavlja svakodnevni rad na terenu, kao i da pacijenti udobno i bezbjedno stignu do svih destinacija u koje su upućeni.

Ginekološku ambulantu); - Naši radnici u Danskoj (sanitetsko vozilo, ultrazvučni aparat, EKG aparat); - Caritas (moderan automatski agregat za alternativno napajanje električnom energijom); - World Wision (kompletna rekonstrukcija sistema parnog grijanja); - Unicef (terensko vozilo); - Preduzeće „Igma-grand’’ (patronažno vozilo); - Save the Children (sterilizatori i oprema za pedijatrijsku ambulantu); - Njemački Crveni krst (unutrašnja i spoljašnja rekonstrukcija, adaptacija i dogradnja objekta, laboratorijska i oprema za službu Hitne pomoći), kao i mnoge druge manje, ali nama značajne donacije.

Ustanova je dobila brojna priznanja za svoj rad, a najznačajnija su: - Diploma 17. jul, najviše priznanje koje dodjeljuje Opština Andrijevica, za izvanredne rezultate u podizanju kvaliteta zdravstvene zaštite stanovništva; - Najviše godišnje priznanje koje dodjeljuje Institut za javno zdravlje Crne Gore, za sveobuhvatno i kontinuirano sprovođenje obavezne imunizacije djece.

Shodno Zakonu o zaštiti prava pacijenata, Dom zdravlja - Andrijevica organizovao je rad ombudsmana (zaštitnika prava pacijenata), svakog radnog dana u periodu 7-15 časova. U skladu sa Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, ova ustanova ima i Komisiju za kontrolu kvaliteta zdravstvene zaštite.

Značajnije donacije omogućili su: - Ambasada Japana za Srbiju i Crnu Goru (reanimobil, spektrofotometar, hematološki brojač, ultrazvučni aparat za

Direktor Dr Zvonko Vuković

43

Povodom Evropske nedjelje imunizacije iz crnogorskog Instituta za javno zdravlje upozorili na važnost vakcinacije za opšte zdravlje populacije. Vakcine koje su prošle testove i čije je dejstvo dokazano, bezbjedne su i ne bi trebalo izbjegavati njihovo primanje

KOLEKTIVNI IMUNITET

SPREČAVA EPIDEMIJE - Povjerenjem u imunizaciju i povećanjem interesovanja doprinijeće se očuvanju zdravlja ne samo pojedinaca koji se vakcinišu, već i čitave zajednice, jer se vakcinacijom mogu prevenirati epidemije i širenje vakcinama preventibilnih bolesti. Želimo da ohrabrimo građane da ne izbjegavaju vakcinaciju, jer će tako dati svoj doprinos eliminaciji nekih bolesti koje je na taj način moguće potpuno izbjeći. Postoje pojedinci koji ne smiju da se vakcinišu, ali ako se vakcinišu svi oni koji mogu, a to je 95 ili 98 odsto stanovništva, onda su ovi prvi zaštićeni kolektivnim imunitetom koji onemogućava prenošenje bolesti - kazao je direktor Centra za kontrolu i prevenciju bolesti Instituta za javno zdravlje Crne Gore prof. dr Dragan Laušević, specijalista epidemiolog.

On je na Konferenciji za štampu, organizovanoj 25. aprila u Institutu za javno zdravlje, povodom Evropske nedjelje imunizacije, kazao da problem nepovjerenja u vakcinaciju nije nov, već datira s kraja 18. vijeka. - Ljudi su uvijek, nekad s pravom, a nekada s manje prava, obazrivi prema svemu što se dešava. Za nas je danas vakcinacija siguran medicinski tretman, kada se sprovodi vakcinama koje su po-

44

tpuno dokazane. Kako se broj vakcina u svijetu povećava, tako se povećavaju opravdani zahtjevi roditelja da se smanji broj uboda iglom kod male djece, pa se zbog toga sada djeci daju kombinovane vakcine. Dijete je već kada napusti majčinu utrobu suočeno sa milionima ili stotinama miliona uzročnika zaraznih bolesti. Iako na svijetu ne postoji nijedan 100 odsto siguran proizvod, ako sagledamo rizik od neželjenih reakcija i mogućih komplikacija u slučaju izbjegavanja da se djeca vakcinišu, onda odluka treba da bude vrlo jasna - kaže Laušević. Efikasnost vakcinacije, objasnio je dalje on, možemo sagledati na primjeru velikog kašlja, kojeg je bilo u SFRJ. Uvođenjem vakcinacije broj oboljelih je pao, ali su se ljudi tokom sedamdesetih počeli pitati o neželjenim reakcijama i, pošto bolesti nije bilo, izbjegavana je vakcinacija. Međutim, samo 5-6 godina kasnije ponovo je došlo do drastičnog povećanja broja oboljelih i nakon sprovedene vakcinacije bolest se smanjila.

Prema njegovim riječima, neposredni zadatak imunologa je iskorjenjivanje malih boginja, protiv kojih je u Evropi posljednji put vakcinacija inicirana 2002. godine.

- Bolest je u Evropi do 2009. godine bila smanjena, ali se od tada do 2011. broj oboljelih naglo povećao pa je u evropskom regionu sa 7,5 hiljada porastao na četrdesetak hiljada i taj broj se iz godine u godinu registruje. Posljednjih godina se u pojedinačnim evropskim državama registruje više hiljada, pa čak i desetine hiljada oboljelih, a među njima su i najrazvijenije države, kao što su Francuska, Italija ili Njemačka. 2012. godine broj je u Evropskoj uniji pao na 8,5 hiljada, ali je u čitavom regionu Evrope ostao na 30-tak hiljada - navodi Laušević.

Ako pogledamo ko danas najviše obolijeva od malih boginja, kaže dalje on, vidimo da su to djeca mlađa od godinu dana. Po kalendaru vakcinacije, djeca vakcinu protiv malih boginja primaju tek sa navršenih 12 mjeseci, pa su djeca mlađe dobi i najosjetljivija. Osim njih, veliki broj oboljelih postoji i među odraslima, što znači da se vakcinacija ili ne sprovodi ili se ne

sprovodi na vrijeme. Najveći broj oboljelih čine nevakcinisani.

Za najmlađe je, kako ističe dr Laušević, to i za očekivati, ali za sve ostale dobne uzraste ne postoji valjano objašnjenje. On je kazao da su dostignuća imunološkog programa u Crnoj Gori komparabilna sa razvijenim državama, od kojih, recimo, i sa SAD, pa su čak u nekim segmentima rezultati ovdje i bolji, pošto je crnogorski sistem veoma mali. - Stanje kod nas je takvo, a to je trend i u svijetu, da se bilježi više neželjenih reakcija nego što je broj bolesti. Tako je bilo 2010, ali kada smo 2011. godine uveli kombinovanu petovalentnu vakcinu broj neželjenih reakcija se drastično smanjio - objasnio je Laušević.

Zašto je važno da svi budemo vakcinisani? Važno je, kako je ovom prilikom objašnjeno, zbog kolektivnog identiteta koji je predstavljen procentom u populaciji onih koji su vakcinisani ili su preležali bolest. Oni svojim imunitetom onemogućavaju cirkulaciju virusa i to da virus ili bakterija dopru do onih koji su osjetljivi ili nijesu zaštićeni. - Ako populacija nema dobar kolektivni imunitet, onda se javljaju epidemije, a ako je dobar, pa i da do infekcije dođe, virus neće imati gdje da se širi. Jedina situacija kad imamo visok kolektivni imunitet a dođe do obolijevanja, jeste kada se zaraze neke grupe ili vjerske zajednice koje odbijaju da se vakcinišu. Oni su koncentrisani na jednom mjestu i kad uzročnik dođe do njih onda se vrlo lako širi. Takav slučaj bio je u Holandiji. Vakcina nije samo mjera kolektivne zaštite, već zaštite i onih pojedinaca koji zbog kontraindikacija ne mogu da

je prime. Znači, moramo da pokažemo određenu dozu solidarnosti - kazao je Laušević, dodajući da se nada kako će se vrlo brzo iskorijeniti i komplikacije malih boginja.

Dr Laušević kaže da male boginje, iako se tako zovu, mogu da budu vrlo opasne i dovedu do brojnih komplikacija, poput teškog zapaljenja mozga kod jedne djevojčice, zbog kojeg je bila u stanju vegetiranja i od čega je na kraju umrla. - Prema Izvještaju Global reporta od 80-tih godina, oko 22,5 miliona ljudi je nevakcinisano, što znači da se mora vakcinisati devet miliona da bi se dostigao nivo od 90 odsto. Vakcinisati apsolutno sve nije moguće, ali mogli bi biti mirniji ako bi se na globalnom nivou dostigao procenat od 90 odsto, a u našim državama 95 odsto vakcinisanih - kaže on.

Vakcinacija je najbezbjedniji medicinski postupak, a svaka vakcina uvijek podliježe testovima i kontroli prije nego što se počne masovno koristiti. - Nakon 15 do 20 godina testiranja one se koriste, pa se opet testiraju. Dešavalo se i da se neka vakcina vratila, odnosno povukla iz upotrebe, jer su identifikovane neželjene reakcije, ali to su sve pojedinačni slučajevi koji su sasvim normalni. One vakcine koje su dokazano djelotvorne, pouzdane su i ne bi trebalo izbjegavati vakcinaciju - zaključio je dr Laušević.

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Podgorica, tel: 020-663-067

D. Novčić

Alergija je jedna od najčešćih bolesti kod djece. U posljednjih nekoliko decenija došlo je do velikog broja porasta alergija u populaciji djece. Naročito su u porastu proljećne alergije, koje komplikuju lijepe proljećne dane i djece i roditelja

ŠTA RODITELJI TREBA DA ZNAJU Piše: dr Sanja Čizmović, spec. pedijatar Opšta bolnica - Nikšić Po definiciji, alergija je reakcija preosjetljivosti organizma na ponovno unošenje alergena. Organizam burno reaguje na ponovni unos alergena. Alergeni su supstance koje se nalaze svuda oko nas. Najčešće su to grinje, polen, plesan, jaja, riba, kra-

46

vlje mlijeko, pojedine žitarice, jagode, kivi, kikiriki, lješnici, bademi, orasi, plodovi mora, VJEŠTAČKE BOJE, koje se obilno nalaze u vještačkim sokovima, lizalicama, bombonima, žvakama, te i neki ljekovi - od kojih je najčešći penicilin. U alergene spada i otrov insekata. Alergeni u organizam dospijevaju udisanjem, hranom i direktnim unošenjem u krv, bilo da se radi o ubodu insekta, ili o parenteralnom unosu lijeka. Kada se ove materije unesu u tijelo djece predisponirane na alergijsku reakciju, organizam preko odbrambenog sistema (imunog sistema) burno reaguje, stvarajući antitijela koja dovode do upalne reakcije krvnih sudova. To uzrokuje pojavu različitih simptoma na koži, disajnim organima i organima sistema za varenje.

Jačina alergijske reakcije zavisi od vrste i broja alergena, načina unošenja alergena i od reaktivnosti djetetovog imunog sistema. Najteže alergijske reakcije dešavaju se kad alergen direktno uđe u krvotok.

Najšešća alergijska manifestacija alergije na koži jeste koprivnjača, ili urtikarija, kako se stručno naziva. Sam naziv koprivnjača govori kako izgledaju ove kožne

alergijske manifestacije - vide se crveni pečati po koži, nepravilnog su oblika, izdignuti iznad ravni kože, vrlo često po njima se nalaze plikčići bjeličasti na dodir. Promjene su tople, neravne, hrapave.

Osnovna karakteristika koprivnjače je SVRAB koji ponekad može biti i nepodnošljiv.

Ova alergijska reakcija može se desiti bilo kada i u bilo kojoj uzrasnoj dobi. Hiljadu puta možemo unijeti jedan alergen i da se ništa ne desi, a hiljadu prvi put može da nastane alergija.

Koprivnjača može biti lokalna ili se manifestuje po cijelom tijelu (generalizovana urtikarija), što nije pokazatelj težine alergijske reakcije - dijete mnogo svrbi, ružno izgleda, ali ono što je VAŽNO kod koprivnjače koja se manifestovala po cijelom tijelu jeste da DIJETE MIRNO DIŠE, NEMA GUŠENJA, NEMA OSJEĆAJA PECKANJA I SVRABA NA JEZIKU KAO NI ZATEGNUTOSTI JEZIKA. To su znaci, ne daj Bože, vrlo ozbiljne alergijske reakcije, tzv. angioedema koji može biti i opasan po život djeteta.

Koprivnjača traje nekoliko dana i, pored terapije koju dijete dobija, roditelji treba da znaju da tada nema mjesta panici jer je to potpuno normalno stanje. Potrebno je vrijeme da se organizam očisti od alergena koji je doveo do novonastale situacije.

U takvim slučajevima neki roditelji pomisle da i pored terapije reakcija ne prestaje da traje, da je u pitanju neko oboljenje kože ili infektivno oboljenje, da dijete treba odvesti dermatologu ili doktoru za infektivne bolesti, što je nepotrebno jer urtikarija nije ni bolest kože ni infektivna bolest, a pedijatar je taj koji će

da je dijagnostikuje, liječi i otkrije uzrok. Terapiju koju dijete dobija od strane pedijatra čine lijekovi koji se nazivaju antihistaminici, izuzetno rijetko se daju kortikosteroidi i neophodno je dati savjet za ishranu. Iz hrane treba izbaciti jaja, ribu, kikiriki, bademe, orahe, lješnike, čokoladne proizvode, voćne jogurte, med i onu hranu na koju roditelji sumnjaju da bi mogla biti alergen. Dijete treba da uzima namirnice koje su dobro termički obrađene, sve do NORMALIZACIJE PROMJENA NA KOŽI. Kada su se iste normalizovale potrebno je vratiti u upotrebu jednu po jednu namirnicu, sa razmakom od nekoliko dana i time isključiti alergiju na ovu hranu. Što se tiče higijene, dijete normalno treba kupati, ali ispravno - ŠAMPONIMA I KUPKAMA NA KOJIMA PIŠE HIPOALERGENO, što znači da nema dodatnih boja, konzervanasa i parabena.

ALERGIJSKE bolesti se NE NASLJEĐUJU već postoji sklonost ka njima, koja se naziva atopijska konstitucija. Djeca za koju kažemo da su atopijske konstitucije jesu ona koja NOSE GEN za alergiju koja se ne mora ispoljiti, jer još uvijek se tačno ne zna zašto neka djeca obole u prvoj, neka u sedmoj, neka u četrnaestoj godini života, a neka koja imaju predispoziciju - ne obole nikada.

P. S. U narednom broju - o polenskoj kijavici odnosno alergijskom rinitisu.

Zn Cu

EKSKLUZIVNI ZASTUPNIK ZA CRNU GORU:

Podgorica, 4. jula 60, tel: +382 20 622 400

Globalnoj aprilskoj akciji jačanja svijesti populacije u vezi sa alergijskim reakcijama, 4-og aprila pridružili su se i učesnici skupa održanog u Podgorici. Dr Vladimir Knežević i dr Seida Zejnilović potrudili su se da saopšte niz informacija o prirodi alergijskih reakcija, sa posebnim osvrtom na alergijski rinitis.

Predstavnica organizatorske kompanije Sanofi dr Milica Antić prezentovala je ovom prilikom mogućnosti terapijskog djelovanja na alergije, opisujući karakteristike terapije novije generacije dostupne na našem tržištu.

ZABRINJAVAJUĆI PORAST

BROJA ALERGIJA U namjeri da prikaže novine u liječenju alergijskog rinitisa, dr Vladimir Knežević ukazao je prisutnima na zabrinjavajući porast jedne od najčešćih bolesti disajnog trakta.

Od alergijskog rinitisa boluje 25-40% stanovništva, kako u Evropi tako i u svijetu.

Procjenjuje se da u ovom trenutku od navedenog poremećaja pati otprilike 600.000.000 osoba širom svijeta. Značajan Dr Vladimir Knežević

dio te populacije obuhvata osobe starosti 15-25 godina.

- U posljednjih 5 godina uočeno je povećanje alergijskog rinitisa za više od 5%, a isti trend se očekuje i u budućnosti, tako da će do 2020. svako drugo dijete imati alergijski rinitis - naveo je dr Knežević pozivajući se na izvještaje Svjetske zdravstvene organizacije. Saopštavajući da 80% bolesnika koji pate od astme imaju i alergijski rinitis, a 40% bolesnika sa alergijskim rinitisom ima astmu, on je objasnio da se alergijski rinitis nipošto ne smije tretirati samostalno, već liječenje mora biti usmjereno na terapiju udruženih disajnih puteva. Smjernice britanskih alergologa, koje je naveo, pokazuju da je poboljšanje u liječenju astme moguće postići intenzivnom terapijom rinitisa. Nažalost, ostaje činjenica da osobe koje pate od rinitisa imaju 6-8 puta lošije kontrolisanu astmu u odnosu na ostale pacijente koji se suočavaju sa astmom.

Posebno su poražavajući podaci da svega 1/2 ukupnog broja pacijenata koji imaju problem alergijskog rinitisa ima postavljenu dijagnozu, a svega 1/4 njih ima adekvatnu terapiju. Pacijenti se

48

uglavnom liječe sami, kasno se prijavljuju za kliničko liječenje, ali problem može nastati i od strane ljekara. Stoga, upozorio je dr Knežević, ovi pacijenti imaju veoma loš kvalitet života, čak i lošiji nego npr. pacijenti koji su preživjeli infarkt miokarda.

Alergijski rinitis je zapaljenje nazalne mukoze povezano sa dva ili više pratećih simptoma: nazalna kongestija, prednja i zadnja rinoleja, te kijanje i svrab u nosu.

Više od 80% pacijenata ima komorbiditete: otitis media, konjunktivitis, poremećaje sna...

Ukazujući na vrste i specifičnosti manifestovanja alergijskog rinitisa, dr Knežević je pored ostalog naveo da ukoliko su simptomi ove alergijske reakcije prisutni tokom 4 dana sedmično i duže od 4 sedmice, može se smatrati da je bolest dobila hronični tok. U nizu uzročnika ove pojave kod djece on je posebno istakao pojačanu higijenu koja je smanjila prisustvo bakterija i uticaj roditelja pušača. Posebno senzitivnu grupu za terapiju predstavljaju trudnice, kod kojih je, objasnio je dr Knežević, idealno da se koriste slani rastvori kao pomoćna sredstva terapije, ali je moguće uključiti i terapiju nazalnim kortikosteroidima, antihistaminicima, oralnim steroidima i dekongestivima. Dajući preporuke za primjenu nazalnog i oralnog liječenja, dr Knežević je objasnio i da se monoterapija smatra mnogo efikasnijom metodom od farmakoterapije. U okviru ovog dugotrajnog procesa koji, da bi se došlo do stabilizacije, traje najmanje 3 godine, potrebno je voditi računa o imunoterapiji i izbjegavanju alergena. Poziv na individualizaciju terapije posebno je važna sugestija ovog predavanja.

60% alergija manifestuje se u prvih 12 mjeseci života Pedijatar alergolog dr Seida Zejnilović započela je svoje stručno izlaganje zabrinjavajućin podacima o globalnom trendu porasta broja pojava alergije.

Incidenca atopijskog dermatitisa 70-ih godina prošlog vijeka bila je oko 2%, a danas je to više od 20%. Alergije na hranu bile su zastupljene u 0.3-0.5% populacije, a danas one broje i do 10%.

Detaljno opisujući imunološki mehanizam odbrane organizma u vezi sa alergijama, dr Zejnilović je naglasila da su ove neželjene pojave posljedice izmijenjene reakcije i predominacije TK2 odgovora. Kod alergija u adultnom odgovoru govori se o imunoglobulin E tipu preosjetljivosti. Ovo su bolesti koje imaju sadejstvo spoljnih faktora ali i obaveznog činioca spoljne sredine. - Smatra se da ako oba roditelja imaju neku od alergijskih manifestacija tipa alergijskog rinitisa, astme, alergije na hranu i sl., incidenca da dijete ima neku od alergija je čak 80%. Takođe, 80% svih alergijskih bolesti u stvari nastaju u prvih 20 godina života, od čega 60% u prvih 12 mjeseci - navodi dr Zejnilović.

Bolesti u pedijatriji: dermatitis, atopika, astma, alergijski rinitis i druge alergijske bolesti, zahtijevaju opsežno ispitivanje alergena.

- Ukoliko dijete ima 3 od ove 4 bolesti, govorimo o atopijskom maršu i to su stalni pacijenti - objašnjava ona.

Poseban entitet alergijskih bolesti čine urtikarije, čiju bar jednu epizodu, kako je navela dr Zejnilović, doživi 1/5 stanovništva. Više od 90% slučajeva akutne urtikarije posredovano je IgE antitijelima. Neželjene reakcije na hranu dijele se na enzimske deficite, toksične, imunološke, zapaljenjske i psihološke.

Najčešći alergeni u pedijatrijskom uzrastu jesu: orasi, kikiriki i lješnici i jaja. Alergija na ubod insekta manifestuje se kod 0.3% populacije. Jedina prava terapija u njihovom liječenju, kako je ovom prilikom objašnjeno, jeste imunološka - kojom se alergijska reakcija pretvara u nealergijsku. Kada je riječ o alergijskom rinitisu, u redu uzročnika posebno se izdvaja kućna grinja, koja je najčešći uzročnik stalnog rinitisa. Ovaj mikroorganizam se hrani ljudskom peruti, a posebno mu pogoduju savremeni uslovi života: termički dobro izolovani stanovi sa dosta mebliranog namještaja i sobna temperatura 20ºC-30ºC. Ambrozija i neki drugi nutritivi: dinja, tikvice, kamilica, banana, paradajz, lubenica, takođe mogu biti alergeni koje je neophodno izbjegavati.

U skoro 80% slučajeva pojave alergijskog rinitisa riječ je o intermitentnom (sezonskom) rinitisu, a u 20% o perzistentnom (stalnom) rinitisu.

Specifično alergijsko ispitivanje koje se u vezi sa alergijskim rinitisom sprovodi kod osoba starijih od 16 i mlađih od 60 godina, te isključivo kod pacijenata koji imaju senzibilizaciju na samo 1 alergen, traje najmanje 3 a najviše 5 godina. U Crnoj Gori, kako je navela dr Zejnilović u završnom dijelu sbog izlaganja, trenutno je svega 7 pacijenata podvrgnuto alergospecifičnoj terapiji. Sve ovo upućuje na zaključak da ove bolesti, koje nažalost bilježe porast prisustva u populaciji, zahtijevaju dugotrajan i posvećen odnos prema liječenju kako od strane pacijenta tako i od strane ljekara. To bi bila i jedna od poruka sa ovog skupa.

A. Radanović

49

ASTMATIČNO DIJETE I PLIVANJE Piše: prof. dr sci. med. Zdravko N. Kadijević Astma (grčka riječ, znači teško i kratko disanje) je najčešće hronično oboljenje u dječjem uzrastu, koje karakteriše napadi gušenja, praćeni sviranjem, zviždanjem (vizing) u grudima, otežanim uzimanjem vazduha i suvim nadražajnim kašljem.

Tegobe nestaju same od sebe ili poslije primjene ljekova za širenje bronhija i/ili steroida.

Od astme u svijetu boluje oko 300 miliona ljudi od čega ih zbog neadekvatne terapije godišnje umire oko 250.000.

U Velikoj Britaniji svakih pet sati neko umre od astme.

Napadi astme su promjenjivi, mogu se javiti svakog dana ili noću, mada su češći noću ili pred zoru.

U mirnoj fazi tj. u periodu izvan napada, kada je bolesnik bez znakova bronhoopstrukcije, objektivni nalaz uredan, često su konvencionalni plućni testovi u granicama normale. Rijetki su slučajevi teške astme sa stalno prisutnom bronhoopstrukcijom (Status astmatikus).

Bolest se javlja u svim periodima života, ali najčešće, u oko 80% slučajeva do šestnaeste godine.

U svijetu od astme boluje oko 10% djece sa tendencijom porasta. Teški oblici (Status astmatikus) sa smrtnim ishodom javljaju se u 1 - 3% slučajeva. Oba pola oboljevaju podjednako, mada najnoviji podaci ukazuju da muškarci nešto češće oboljevaju (54%).

Prema težini bolesti, astma se dijeli na: intermitentnu (povremenu), blago perzistentnu, umjereno teško perzistentnu

50

i teško perzistentnu. Respiratorni sistem čovjeka čine disajni putevi, alveole i intersticijum. Osnovnu strukturu pluća čini acinus u kom se odigrava razmjena gasova, pet do šest acinusa čini plućni režnjić (lobulus pulmonalis). Više režnjića čini subsegment, odnosno segment.

Plućni režanj (lobus pulmonalis) čine dva ili više segmenata. Plućno krilo se sastoji od dva, odnosno tri režnja. U alveolama, „šupljinama“ fine građe, kojih kod djece ima oko 30 miliona i oko 800 miliona kod odraslih, kiseonik iz vazduha prelazi u krvotok odatle se raznosi po cijelom tijelu. Površina pluća odraslog čovjeka iznosi oko 400m2, kao veličina jednog igrališta. Osnovna funkcija pluća je: ventilacija, razmjena gasova i perfuzija tj. razmjena gasova (O2 i CO2) između krvotoka i atmosferskog vazduha i održavanje acidobazne ravnoteže. Rast pluća kod čovjeka prati i odgovarajući rast grudnog koša. Pluća se razvijaju sve do osme godine života i ukoliko u tom periodu nema dovoljne fizičke aktivnosti ili dođe do težih akutnih ili hroničnih plućnih oboljenja, tada može doći do zaostajanja u razvoju respiratornog sistema praćenog pojavom deformacije grudnog koša i kičmenog stuba.

Po prirodi astmatični bolesni su napete, stidljive, preosjetljive, anksiozne, introvertne, natprosječno inteligentne osobe koje žive u stalnom strahu od ugušenja. Stalno prisutni strah od ponovljenog astmatičnog napada u većini bolesnika je najčešći uzork njihovih mračnih i depresivnih stanja.

Pregledom medicinske dokumentacije i retrospektivnom analizom istorija bolesti 168 bolesnika oboljelih od astme kod kojih je pored kliničke obrade vršena je i psihoemitivna analiza metodom intervjua i psihološkim testovima u periodu 1974. - 2000. godine.

Uzrast bolesnika kretao se od 7 do 19 godina. Muškog pola bilo je 91 (54%), ženskog 77 (46%). Prve kliničke manifestacije bolesti javile su se u uzrastu od 1 - 3 godine kod 87 (52%), sniženu tjelesnu težinu imalo je 75 (45%), dok su deformitete grudnog koša i kičmenog stuba imala 63 bolesnika (37%).

Rezultati psihoemotivne analize kod 168 bolesnika pokazuju sledeće: anksioznost je prisutna kod 107 (64%), stidljivost u 131 (78%), psihički stres prethodi napadu astme kod 37 (32%), nedostatak povjerenja u sebe u 55 (33%), ambicioznost 106 (63%), visoka inteligencija 110 (65%), prosječna 52 (31%), ispod prosjeka 8 (5%).

Situacija u porodici: harmonična porodična sredina 104 (62%), privrženost jednom od roditelja (majci) 88 (52%), ocu 67 (40%), dominantni roditelji koji prekomjerno zaštićuju djecu 117 (70%), konflikt u porodici 29 (17%), razvedeni roditelji 37 (16%) i gubitak jednog od roditelja 11 (7%). (Kadijević i sar., 2001.). kraj boksa

Iz anamnestičkih podataka saznajemo da roditelji naših bolesnika ograničavaju ili prosto zabranjuju svaku intenzivniju fizičku aktivnost, naročito bavljenje sportom iz straha od akutnog napada astme. Izostavljanje fizičkih aktivnosti i bavljenje sportom dovelo je do zastoja u fizičkom, intelektualnom i psihosocijalnom razvoju.

Netrenirana djeca se povlače u sebe, gube apetit, mršave „kost i koža“, u slaboj su fizičkoj kondiciji, izbjegavaju svaku komunikaciju sa vršnjacima iz straha od njihovog podrugivanja. Poste-

peno gube osjećaj sigurnosti i samopouzdanja, postaju predmetom žaljenja brižnih roditelja ili svojih vršnjaka.

Jones (1962.) je utvrdio da kod astmatičnih bolesnika svaki fizički napor jačeg intenziteta koji traje kratko vrijeme, jedan do dva minuta, može dovesti do bronhodilatacije, a napor koji traje duže od tri minuta do bronhoopstrukcije.

Roditelji, pedagozi, sportski radnici i drugi moraju imati na umu kod planiranja pojedinih vježbi da svaka vježba mora imati period jačeg napora od 2 do 3 minuta, a potom period

51

kontinuiranog slabijeg napora od 10 minuta. Za astmatičare su najpovoljnije vježbe u kojima se u toku igre smjenjuju periodi aktivnosti i odmora (karate, džudo, kolektivni sportovi: fudbal, rukomet, košarka). Za bolesnike oboljele od astme nepovoljni su oni sportovi koji dovode do kratkog, plitkog i ubrzanog disanja (biciklizam, tenis, trčanje na duge staze). Najpovoljnija vrsta sporta za astmatičare je plivanje i svi sportovi u bazenu (sve varijante plivanja, vaterpolo, umjetničko plivanje). Topao i vlažan vazduh ne izaziva napade astme za razliku od hladnog i suvog.

Leđni stil

Plivanje se bolesnicima oboljelim od astme preporučuje kao dopunska terapija jer se njime postiže terapijski efekat sa nižim opterećenjem nego pri aktivnostima na suvom. Stanje zdravlja djeteta oboljelog od astme mora biti pod dobrom kontrolom. Ukoliko se dijete subjektivno ne osjeća dobro i ima jedan ili više znakova bronhoopstrukcije, bavljenje sportom se prekida. Opšte je poznato da se napadi astme izazvani naporom mogu medikamentno spriječiti.

Kraul

PLIVANJE Od postanka čovječanstva do današnjih dana, čovjek je uviđao potrebu znanja kretanja na vodi, tj. znanja plivanja.

O značaju plivanja govore podaci iz Starog vijeka.

U antičkoj Grčoj u doba njenog najvećeg procvata u Platonovo doba (Platon, grčki filozof, 427-347. g. pne, Sokratov učenik, učitelj Aristotelov), govorio je da neobrazovan čovjek, čovjek koji ne zna čitati, pisati i plivati nije mogao raditi u državnoj službi.

Za zdravlje čovjeka i njegov skladan psihofizički razvoj danas se plivanje smatra najkorisnijim sportom, naročito se preporučuje u rehabilitaciji hronične opstruktivne bolesti pluća i plućnih komplikacija. Plivanje podstiče rad srca i krvotoka, angažuje i jača sve grupe tjelesnih mišića.

Razlikujemo četiri glavna stila plivanja i to: prsni, leđni, kraul i delfin.

Prsni stil Ovo je najstarija, najsporija, najkorisnija i najprijatnija disciplina. Kod ovog stila, plivač prednjim dijelom tijela leži ispružen prsima u horizontalnom i hidrodinamičkom položaju. Glava i grudni koš su nešto iznad vode. Gornji dio tijela u odnosu na donji je malo podignut, dok su noge i kukovi nešto dublje u vodi. Karakteristika ovog načina plivanja je da su pokreti ruku i nogu simetrični. U plivanju prsnim stilom razlikuju se dva načina disanja. Prvi, koji koriste plivači početnici i rekreativci i drugi iskusni plivači i takmičari. U prvom načinu plivač neprekidno diše. Lagan izdisaj započinje odmah nakon udaha i traje dok se čitav vazduh ne izduva.

Drugi način je zadržavanje vazduha nakon brzoh udaha i brz izdah.

52

U ovoj disciplini plivanja, plivač leži na vodi u leđnom položaju, licem okrenut prema gore. Ruke naizmjenično izvode pokrete, poput vodenice, a noge se kreću kroz vodu gore, dolje. Plivač brzo udiše kroz otvorena usta a izdiše duže, prvo na usta a potom kroz nos.

Ovaj stil plivanja povoljno utiče na razvoj leđnih mišića, mišića ramena i ruku.

Leđni stil je koristan kod oboljenja kičmenog stuba.

Naziv kraul je engleskog porijekla, označava slobodan način plivanja kod koga je tijelo na prsima, licem uronjeno u vodu. Glava i leđa su djelimično iznad površine vode, tako da linija razdvajanja vode prolazi preko čela i ramenog pojasa. Pokreti ruku i nogu su naizmjenični. Ruke su kod svakog zaveslaja prebacuju kroz vazduh, a noga se brzim ritmom kreću gore, dolje i uvijek pod vodom.

Kraul je najbrži stil plivanja. Plivač udiše vazduh okrećući glavu udesno ili ulijevo, između dva zamaha rukom kako bi udahnuo vazduh, dok izdah obavlja u vodi.

Delfin Delfin je poslije kraula najbrži stil plivanja. Tijelo plivača u ovoj tehnici plivanja je u horizontalnom položaju prsima na vodi. Ruke se kreću sinhronizovano iznad vode sa eksplozivnim zamahom. Obje noge rade zajedno i istovremeno gore, dolje. Rad nogu liči na plivanje delfina.

Tehnika disanja kod ovog načina plivanja je sinhronizovana sa radom ruku. Prilikom zaveslaja kroz vodu, većina plivača izdiše u vodu na usta i nos, a zatim naglo podignu glavu iz vode, duboko udahnu na usta i poslije spuste glavu u vodu.

ZAKLJUČAK Roditelji, nastavnici fizičkog vaspitanja, a kasnije i sami bolesnici svakodnevno postavljaju pitanje fizičkog opterećenja i bavljenja sportom djece oboljele od astme.

Odgovor je pozitivan: astmatično dijete treba da vodi normalan život, kao i svi njegovi vršnjaci. Treba da se bavi sportom bilo amaterski, bilo takmičarski pod uslovom da se bolest drži pod kontrolom Na jednoj od posljednjih Olimpijada u Olimpijskim timu SAD bilo je 11% astmatičara, od kojih su neki osvojili medalje. Poznato je da je atletičar Sebastian Koe svjetski rekorder na 800 metara i olimpijski na 1500 metara bio teški astmatičar.

Autor se najsrdačnije zahvaljuje trenerima Vaterpolo kluba „Primorac“ iz Kotora Veljku Uskokoviću i Slobodanu Mačiću na stručnim konsultacijama prilikom pisanja ovog teksta.

URIAGE - Izvor njege i zdravlja

URIAGE TERMALNA VODA JEDINSTVENA

Proizvodi za svakodnevnu upotrebu sa višestrukim dejstvom

TERMALNA VODA

ORL indikacije Rinitis, rinofaringitis, sinusitis, hronični bronhitis, astma, itd.

Aktivna i Jedinstvena

Hidrira Umiruje

Ekcemi, psorijaza, dermatitis povezan sa svrabom, atopijski dermatitis, akne, itd.

Izotonična i bakteriološki čista Neutralizuje slobodne radikale Pospješuje zarastanje

mineralnih soli i elemenata u tragovima: 11 g/l

50 mL 150 mL 300 mL

Umiruje Hidrira Djeluje protivupalno

ćelija

Nije potrebno brisati niti utapkavati

Hronični rinitis – Alergije hipoalergena. Suva materija: 11 000 mg/L.

Raspršivač za nos 100 mL

Djeca i bebe starije od godinu dana t Isophy ®

Ampule za oči i nos

uje se usled

18x5 mL

Novorođenčad i bebe mlađe od godinu dana t Isophy

®

a usled alergija ili upala. t Jedina termalna voda u ampulama t Anatomske ampule mogu se ponovno zatvoriti

MEDITAS d.o.o.

Oktobarske revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU, tel: 020 625 016

t Može se primijeniti u bilo kom položaju t Higijenski protivpovratni ventil

Pospješuje uklanjanje sluzavog sekreta iz nosa Nježno čisti bez isušivanja Vlaži i umiruje sluznicu Njeguje nosnu sluznicu Pročišćava i štiti URIAGE

100% TERMALNA VODA

Sunčanje i zaštita od njegovih štetnih efekata bili su tema skupa koji je 24. aprila, u organizaciji Dermokozmetičke kuće „Vichy”, održan u Hotelu „Podgorica”. Skup je propratio veliki broj ljekara i farmaceuta, a predstavljena im je i nova paleta Vichyevih proizvoda

PRAVILNIM PONAŠANJEM PRI IZLAGANJU SUNCU SPRIJEČIĆEMO I NAJOPASNIJA OBOLJENJA KOŽE Sunčanje, odnosno namjerno izlaganje suncu, ima svoje mnogobrojne pozitivne, ali i štetne efekte. Na prednosti i posljedice upozoravaju ljekari i farmaceuti, ali problemom se bave i svi kojima su bitni zdravi stilovi života, te kozmetičari koji, osim zdravlja, žele da postignu i estetski efekat.

Dermokozmetička kuća Vichy u Podgorici je 24. aprila predstavila paletu novih proizvoda za sunčanje, a o efektima izlaganja suncu govorila je mr ph. Ana Kitanović, Vichyev stručni saradnik za edukacije. - Sunce svi volimo, neophodno nam je za kvalitetan i zdrav život. Sunčanje, odnosno namjerno izlaganje suncu, ima određene prednosti, od čega su neke fiziološki neophodne, kakva je, recimo, sinteza vitamina D. Osim toga, svi mi volimo da preplanemo, pa sunčanje ima i subjektivnu važnost za nas. UV zračenje ima povoljne efekte na različita kožna oboljenja, ali sunčanje i te kako ima puno loših strana. Jedna od

njih je fotostarenje kože, na koje se, za razliku od fiziološkog, koje ne možemo spriječiti, može uticati ako pravilno sprovodimo fotoprotekciju - kazala je Kitanović.

UV ZRAČENJE - OPASNOST I OD NAJTEŽIH OBOLJENJA KOŽE UV zračenje, upozorila je Kitanović, izaziva razne osjetljivosti i bolesti kože. Može da doprinese pojavi različitih vrsta kancera kože, alergija, dovodi do opekotina, a ima i još puno negativnih efekata na naš organizam i kožu. - Kada govorimo o fotoprotekciji, nije svejedno gdje se mi nalazimo, odnosno u kom smo podneblju. Jačina UV zračenja zavisi i od visine Sunca (najjače je kada je Sunce u zenitu), geografske širine i dužine, od oblačnosti, nadmorske visine, kvaliteta ozonskog omotača.

Ne smijemo zanemariti ni refleksiju okoline u kojoj se nalazimo

Solarijumi izuzetno opasni - Solarijumi su prije nekoliko godina uvršteni u kancerogene iz grupe 1, a to je grupa za koju postoji dovoljno dokaza o kancerogenom dejstvu na čovjeka. Solarijumi su vrlo opasni, tako da jedan prosvećen i progresivan mladi čovjek ne bi trebalo da ide i izlaže se sunčanju u solarijumima. Postoje navodi da je 20-ak minuta u solarijumu, isto kao da ste se suncu izlagali tri sata. Prema tome, o njima više ne bi trebalo ni razmišljati, mada su, na žalost, na ovom našem području još uvijek popularni i među korisnicima je oko 70 odsto mlađih od 25 godina - kazala je Kitanović.

Još jedna od vrlo čestih zabluda je, prema njenim riječima, da solarijum treba koristiti kao pripremu za sunčanje na moru i kao osiguranje protiv opekotina, a istina je da koža preplanula u solarijumu ne daje nikakav zaštitni efekat. Vjerujući da smo kožu pripremili, izlažemo se još više jakom UV zračenju i povećavamo sve rizike.

54

dok smo izloženi suncu, odnosno nije svejedno da li smo pored vode, na snijegu, pijesku ili u nekoj šumi. Sve ove faktore trebalo bi da uzmemo u obzir kada određujemo šta da koristimo kao zaštitu. Ali, u svakom slučaju, za sunčanje bi trebalo koristiti preparate sa što većim SP faktorom. Danas više zaista ne možemo preparate sa SPF manjim od 20 smatrati ozbiljnim, tako da treba koristiti one sa SPF 40 ili 50 - kazala je Kitanović, ističući da, prema nekim podacima, svega tridesetak odsto mlađih od 25 godina koristi zaštitu od sunca.

Statističari su, prema njenim riječima, izračunali da se rizik od dobijanja nekog od karcinoma kože udvostručava ukoliko tokom bilo kog životnog doba pet puta zadobijemo opekotine od sunca. - Oko 70 do 80 odsto UV zračenja u cjelokupnom životu primi se tokom djetinjstva ili u jako mladom dobu, pa je jako važno znati se zaštititi, odnosno izlagati se suncu na pravilan način, jer ćemo tako u značajnoj mjeri preduprijediti nastanak oboljenja kože. Jedini karcinomi, među raznim tipovima tog oboljenja, koji su u porastu - jesu karcinomi kože. Maligni melanom je najsmrtonosniji oblik kancera kože i jedan od najsmrtonosnijih uopšte. Ako se ne otkrije na vrijeme, izaziva i do 70 odsto smrtnosti. Dokazano je da je UV zračenje vrlo značajan faktor za pojavu karcinoma kože, iako ne jedini. To oboljenje može da bude posledica kumulativnog dejstva primanja UV zračenja u djetinjstvu - kazala je Kitanović, ističući da se rak kože može vidjeti, te da ako se na vrijeme otkrije, može se izliječiti. - Melanom je nekada jako opasan jer može biti problematičan za prepoznavanje čak i za ljude koji imaju u tome iskustva. Problem predstavlja to što se nekada ne pojavljuje na očekivanim mjestima, niti ima tipičan izgled, odnosno bude amelanotičan. Za melanom je paradoksalno to što obolijevanje raste, a gotovo sto odsto može da se prevenira ako vodimo računa o smanjenju faktora rizika. Zato se treba pravilno ponašati pri izlaganju suncu. Posebno oprezne treba da budu osobe svjetlije puti i one sa puno mladeža, koje godišnje treba da posjete dermatologa i redovno pregledaju svoje mladeže. Oni treba da izbjegavaju sunčanje, a kada to rade, moraju se ponašati pravilno i time prevenirati bilo kakve reakcije na koži. Opšta pravila kojih se treba pridržavati dobro su poznata, ali uvijek je dobro podsjetiti se. Prvo je da se ne izlažemo suncu između 11 i 16 časova, zatim da koristimo suncobrane koji su napravljeni od materijala sa gustim tkanjem, da dok se krećemo po suncu koristimo odjeću sa UP faktorom. Posebno treba biti oprezan kod izlaganja djece suncu, jer su kod njih nerazvijeni zaštitni mehanizmi i melanogeneza. Djecu do tri godine uopšte ne treba sunčati, a kasnije, pošto je to gotovo nemoguće izbjeći, treba biti vrlo oprezan i pravilno se ponašati - upozorava Kitanović. Osnovno je, kako dalje kaže, da na djecu prenesemo, odnosno naučimo ih pravilnom ponašanju. Odjeća koja se nosi mora biti dugih rukava i nogavica, šeširi sa širokim obodom, a zaštitne naočari sa UV filtracijom.

- Takvim ponašanjem možemo da preduprijedimo negativne efekte, a, naravno, potrebno je koristiti i antisolarne preparate kazala je Kitanović.

PREPARAT MORA ZADOVOLJITI BROJNE KARAKTERISTIKE - Preparati, po opštem mišljenju, moraju dobro da se tolerišu, da su kozmetski prihvatljivi, netoksični, zatim preparat koji koristimo ne smije da izaziva alergije, mora da bude fotostabilan, efikasan protiv cjelokupnog spektra UV zračenja, otporan na vodu i da ima visok SPF. Da li postoji potpuno savršeni preparat, takav da zadovoljava sve te faktore? Vjerovatno ne, ali ideja je da treba tražiti preparat koji zadovoljava što više tih karakteristika. Naša kuća ima novu liniju preparata za sunčanje, a bitno nam je bilo, i u tome se sastoji novost, da pojačamo zaštitu od duguh UV-A zraka. Ideja je bila da ti preparati imaju što veću apsorpciju i budu što stabilniji. UV-A dugi zraci čine 75 odsto UV zračenja, a većina preparata koji su se do sada mogli naći, apsorbovali su samo UV-B i kratke UV-A zrake. UV zraci utiču na boju tena, koji postaje sivkast, sivkasto-pepeljast. Takođe, postoji uticaj na funkciju i strukturu kože, javljaju se mnogobrojne fleke, bore, a UV zraci stimulišu i fotostarenje - kaže Kitanović.

Estetski momenat, navodi ona, nije bitan, za UV zaštitu, ali jeste za subjektivni osjećaj i uživanje. - UV zaštita je vrlo ozbiljna stvar i mora biti prilagođena koži. Djeca posebno moraju biti zaštićena, jer se veliki broj djece svakodnevno izlaže suncu a da nijesu adekvatno zaštićena. Za njihovu zaštitu najbolje je koristiti provjerene i sigurne preparate.

D. Novčić

55

Intervju: Jasna Mašanović, Škola za trudnice - Cetinje

SA OGROMNIM ENTUZIJAZMOM U SUSRET POTOMSTVU Spajajući profesionalna određenja dvaju svojih dugogodišnjih zanimanja, socijalnog rada i farmaceutike, Jasna Mašanović, vlasnica Apoteke „Chiara-Mont” sa Cetinja, pokrenula je Školu za trudnice. Šireći ogromni entuzijazam, ona projektom besplatne škole promoviše i volonterski rad. Škola je počela sa radom septembra 2012, a edukaciju u okviru nje do sada je prošlo stotinjak trudnica. U novije vrijeme ovoj vrsti druženja i razmjene iskustava rado se vraćaju i porodilje koje su kao trudnice bile dio tima Škole na Cetinju. „U susret zdravom potomstvu”, kako glasi moto ove organizacije, na Cetinju se kreće sa velikom radošću i spremnošću za razmjenu iskustava i preporuka.

56

Škola za trudnice koju vodite prošla je za veoma kratak period put od pionirskog projekta do projekta velike popularnosti. Čemu najviše zahvaljujete za takav uspjeh?

Za uspjeh koji sam postigla sa školom za trudnice mogu da zahvalim volonterskom angažmanu svih učesnika. Posebnu zahvalnost dugujem babici Lepoj Kapisodi, koja je zahvaljujući svom dugogodišnjem radu sa trudnicama i porodiljama uspjela da prenese ogromno znanje na te mlade žene, kojih je kroz školu prošlo preko 100 i 90% njih doji svoje bebe.

Koji je bio osnovni motiv za pokretanje jednog ovakvog projekta?

Na ideju o školi trudnoće došla sam radeći u svojoj apoteci i savjetima pomažući trudnicama koje su to tražile. Svakog dana stručni kadar u Apoteci pruža savjete iz domena farmaceutske struke.

Možete li nam malo detaljnije opisati cijeli koncept škole za trudnice?

Poenta škole, koja je besplatna, je upravo edukacija o dojenju. Škola radi pod motom: „U susret zdravom potomstvu”. Najvažniji akteri škole su trudnice, koje su se rado odazvale pozivu, koje svojim pametnim pitanjima uspijevaju da riješe sve dileme koje ih muče u periodu trudnoće. U posljednje vrijeme nam se priključuju i porodilje koje svoje iskustvo rado žele da prenesu na trudnice, naročito kada je i pitanju blizanačka trudnoća.

Poenta cijele priče je kako postići tu idealnu harmoniju između majke i bebe, od čega veliku korist po zdravlje imaju i jedna i druga. Babici Lepoj Kapisodi po tom pitanju nema ravne. Ona na jedan diskretan način, kao dobra vila čarobnim štapićem, razriješi sve njihove dileme i one odu kući spremne da kada se porode počnu da doje svoje bebe. I uspijevaju. Na šta smo svi jako ponosni.

U čemu je osnovna razlika rada Vaše škole i rada u savjetovalištima za trudnice koja postoje na nivou primarne zdravstvene zaštite?

Na nivou primarne zdravstvene zaštite postoje savjetovališta za trudnice. Tu ih njihovi izabrani ginekolozi prate, kontrolišu njihovo zdravstveno stanje svakog mjeseca i pripremaju za porođaj. U našoj školi buduće majke pitaju sve što ih interesuje. Mi se trudimo da im objasnimo da ne troše mnogo novca na nepotrebne stvari i da pripremaju ono što je najpotrebnije. Moraju jako da vode računa o tome što kupuju, jer, nažalost, u prometu ima opreme napravljene od toksičnih materijala, što srećom Inspekcija Ministarstva zdravlja u posljednje vrijeme strogo kažnjava. Stvarno se mnogo trudimo da im pružimo i edukaciju o kvalitetnom i povoljnom mobilijaru.

Na koji način organizujete rad u Školi?

U posljednje vrijeme, čim završi Škola, već sjutradan imamo novu grupu. Nažalost, možemo se organizovati jednom mjesečno jer organizacija zahtijeva mnogo truda a ja to radim sama. To izgleda ovako: pozivam trudnice jednu po jednu i gledam da svakoj odgovara termin, uklapam ga sa babicom, koja zbog nas dolazi iz drugog grada, kao i predstavnicima partnerskih

firmi koje nam se priključuju. Prije svega toga, nalazim prostor za održavanje događaja.

Za zastupljenost na svim društvenim mrežama i prelijepim fotografijama mogu da zahvalim svojoj kćerki Anji Mašanović.

Postoje li neke želje za izmjene rada škole u budućnosti?

Nesebično ću reći na kraju da smo uložili ogroman rad i trud i došli u situaciju da školu podignemo na još veći nivo.

Postoji interesovanje iz svih gradova Crne Gore, zovu nas trudnice svakog dana. Imamo veliku podršku gradonačelnika Prijestonice i želimo da sjedište Škole ostane na Cetinju.

Vama zahvaljujemo što ste prepoznali naš rad i što će mnoge trudnice saznati za nas čitajući Vaš list. Jedva čekamo da ih ugostimo, jer škola je besplatna.

A. Radanović

57

ORALNA HIGIJENA Piše: dr Rade Mrdak, ordinacija Apolonia, Podgorica Oralna higijena obuhvata sve mjere i radnje kojima se cjelokupna usna duplja (zubi, desni, jezik) održavaju čistim i urednim.

Dobrom oralnom higijenom preveniramo stvaranje ili uklanjamo stvoreni dentalni plak. U plaku se nalaze bakterije, hrana, voda i dr. Razgradnjom ugljenih hidrata iz plaka nastaju kisjeline koje djeluju na zub, izazivajući karijes. One, takođe, djeluju na desni izazivajući gingivitis. Kalcifikacijom dentalnog plaka nastaje zubni kamenac. U kasnijim fazama nastaje oboljenje potpornog aparata zuba - parodontitis.

Uspješno izvođena oralna higijena zavisi od: - Korišćenja odgovarajućeg pribora; - Tehnike izvođenja; - Redovnog održavanja; - Učestalosti i - Dužine pranja usta i zuba.

Pribor za održavanje oralne higijene dijeli se na osnovna sredstva razne vrste (četkica, konac, čačkalice, wether-pik) i pomoćna sredstva (paste za zube, vodice za ispiranje, sredstva za detekciju plaka...).

Osnovno sredstvo za održavanje oralne higijene jeste

58

četkica za zube. Ona treba da omogući mehaničko uklanjanje u prvom redu plaka, kao i mekih naslaga i ostataka hrane. Četkica treba da bude mekana - „soft” ili „super soft”, i da se promijeni čim vlakna počnu da mijenjaju pravac i da se kidaju (2-3 mjeseca).

Nakon upotrebe četkice treba koristiti konac koji se posebno preporučuje kod stiješnjenosti zubnog niza, jer tu četkica ne može da dopre svojim vlaknima.

Od pomoćnih sredstava, glavno je pasta za zube. Pasta treba da potpomogne mehaničkom čišćenju četkice, kao i da svojim prijatnim ukusom i mirisom doprinese otklanjanju neprijatnog zadaha. U pastama se, takođe, nalazi i flor-F, koji utiče na pozitivnu odbranu zuba od kisjelina. Vodice za usta, takođe, mogu biti korisne za održavanje dobre higijene.

Tehnika pranja usta i zuba podrazumijeva da se odgovarajućom četkicom uklone sve dostupne površine. Postoji više

tehnika pranja zuba: klizna metoda, horizontalna metoda, vertikalna metoda. Ipak, ĹĄiroko rasprostranjena i pravilna tehnika jeste Basova metoda. Ona podrazumijeva da se vlakna Ä?etkice postave pod uglom od 45 stepeni, tako da ih polovina bude na desnima a polovina na zubu. Zatim se Ä?etkica pomjeri naprijed-nazad, da vlakna Ä?etkice uÄ‘u u sulkus, a onda se njome prelazi preko zuba, sve do grizne povrĹĄine. Taj potez se ponovi 3-4 puta za svaki zub. Nakon Ä?iťćenja spoljaĹĄnje strane zuba, istom tehnikom se prelazi na unutraĹĄnju stranu. Posljednje se peru grizne povrĹĄine, pokretima naprijed-nazad. Kada se zavrĹĄi pranje zuba Ä?etkicom, onda se koncem Ä?iste boÄ?ne povrĹĄine zuba. Treba naglasiti da nepravilnom tehnikom pranja zuba nastaju promjene na zubima i na desnima.

Redovnost izvoÄ‘enja oralne higijene podrazumijeva svakodnevno ponavljanje procesa pranja zuba i usta joĹĄ od najranijeg doba. To znaÄ?i da od kad nikne prvi zub roditelji su duĹžni da ga odrĹžavaju Ä?istim na taj naÄ?in ĹĄto ga komadom gaze prebriĹĄu njeĹžnim pokretima, sa svih strana. Kada dijete odraste, onda ono samostalno pere zube, ali samo uz nadzor roditelja, dok god ne budemo sigurni da je tehnika savladana u potpunosti. Pranje zuba treba vrĹĄiti dok god postoji bar i jedan zub.

UÄ?estalost pranja zuba je sljedeća vaĹžna mjera u odrĹžavanju oralne higijene, a predstavlja evidenciju o tome koliko se

puta na dan zubi operu. Najpovoljniji efekat postiĹže se kada se zubi peru uveÄ?e i ujutro, kao i poslije obroka. VeÄ?ernje pranje zuba je bitno jer se tokom veÄ?eri luÄ?i manja koliÄ?ina pljuvaÄ?ke koja oblaĹže zub i ĹĄtiti ga od kisjelina. Tokom noći usta su zatvorena i to pogoduje bakterijama da se razmnoĹžavaju. Jutarnje pranje zuba je, takoÄ‘e, bitno jer se tada uklone bakterije koje su se namnoĹžile tokom noći. Zbog ubrzanog naÄ?ina Ĺživota ljudi nisu u mogućnosti da peru zube poslije svakog obroka, pa se zato predlaĹže da to obavezno bude obavljano uveÄ?e i ujutro.

DuĹžina pranja zuba je, takoÄ‘e, bitna u cjelokupnom procesu odrĹžavanja oralne higijene. Ukoliko se koriste osnovna i pomoćna sredstva, trajanje seanse se produĹžava. Smatra se da najkraće vrijeme za Ä?etkanje zuba treba da iznosi 2-3 minuta, jer u protivnom nećemo moći da oÄ?istimo baĹĄ sve strane zuba na odgovarajući naÄ?in.

Koriťćenjem odgovarajućeg pribora (osnovna i pomoćna sredstva), pravilnom tehnikom, svakodnevnim izvoÄ‘enjem (uveÄ?e i ujutro), uz dovoljnu duĹžinu trajanja samog procesa pranja, moguće je saÄ?uvati zube do poznih godina. Ne treba zaboraviti da je pored pravilnog odrĹžavanja oralne higijene vrlo bitna i ishrana, kao i redovna posjeta stomatologu bar jednom u pola godine, kada se odradi tretman uklanjanja mekih i tvrdih naslaga, kao i detaljan pregled zuba.

/2$).!#)*! :! /0Æ45 34/-!4/,/')*5 ) /2!,.5 ()252')*5

APOLONIA

APOLONIA P O D G O R I C A

TridesetogodiĹĄnje iskustvo i profesionalan pristup pacijentima omogućava primjenu savremenih procedura iz svih oblasti stomatologije, uz primjenu dijagnostike i materijala koji prate svjetske standarde. t 03"-/" )*363(*+" * *.1-"/50-0(*+" t &45&54," 450."50-0(*+" t .0#*-/" * '*,4/" 1305&5*," t 0350%0/$*+" t ,0/;&37"5*7/" 450."50-0(*+" t 1"30%0/50-0(*+" t %+&ĆŽ*+" 450."50-0(*+" t %*(*5"-/" 3"%*0(3"'*+" Kao potpuno NOVU proceduru nudimo Vam i primjenu CGF-a (Concentrate Grow Factor) kojom na licu mjesta izdvajamo derivate iz Vase krvi i aplikujemo ih direktno na mjesto intervencije Ä?ime se:

t Ubrzava zarastanje tkiva

t Smanjuje mogućnost infekcije i bola

t Onemogućava pojava alergijskih reakcija

Ugradnja najpoznatijih svjetskih implantata

Mini implantati za stabilizaciju proteze

0ODGORICA s .JEGOĂ?EVA s 4EL

% MAIL ORD APOLONIA T COM ME

Digitalni rentgen aparat

ISHRANOM DO ZDRAVIJE I LJEPŠE KOŽE Piše: Miljana Pavličić, dipl. biohemičar Institut za javno zdravlje Prije više od 2.000 godina, Hipokrat je napisao: „Neka nam hrana bude lijek”. Da je ova mudra izreka zaista tačna potvrdili su i današnji naučnici.

Zdrava kosa, nokti i koža, te lijep osmjeh, prvi su spoljašnji znaci ljepote, ali i pokazatelj naših prehrambenih navika. Pravilnom prehranom koju karakteriše bogatstvo nutrijenata, posebno vitamina, minerala i pravilan odabir masnoća, možemo učiniti mnogo za prvi utisak koji ostavljamo na druge.

Vitamini i minerali imaju vrlo važnu ulogu za održavanje zdravog tena, bez obzira na to da li se koriste u obliku krema i losiona za njegu kože ili se unose u organizam putem hrane i suplemenata. Zdravstveni stručnjaci naglašavaju da je naša koža ogledalo procesa u čitavom organizmu, pa su mnoga kožna oboljenja i starenje samo manifestacija potreba tijela uključujući i potrebe za hranljivim materijama i vitaminima. Do danas su objavljena mnoga istraživanja koja ukazuju na ogromnu moć antioksidanasa, a određene hranljive materije ih sadrže u velikim količinama. U kombinaciji sa balansiranom ishranom, vitaminski i mineralni dodaci, takozvani suplementi, takođe utiču da koža izgleda zdravije i mlađe.

Prehrana bogata prehrambenim vlaknima pomaže bolju pokretljivost crijeva i detoksikaciju organizma, sprečava akumulaciju toksina u tkivima, te održava kožu lijepom i zdravom.

Brz gubitak tjelesne mase uzrokuje naglu redistribuciju tjelesnih tečnosti, te ponekad i slabljenje vezivnog tkiva, što rezultira nastankom strija i „obješene kože”. To često pogađa upravo žene.

60

Kako biste zaštitili kožu, koristite namirnice koje „hrane” kožu, kao što su sljedeće: 1. Žitarice - jedite ih kuvane (kao desert) sa malo šećera i jezgrastog voća ili u kombinaciji sa zelenim lisnatim povrćem (kao salatu) ili leguminozama (u vidu variva) - pružiće vam obilje vitamina B kompleksa i vitamina E. Na vašu kožu blagotvorno će djelovati i integralni pirinač, tjestenina i pecivo od integralnog brašna;

voljne količine tečnosti u vašem organizmu najprije će se odraziti na kožu i sluzokožu, koja će postati suva i ispucala.

2. Zeleno lisnato povrće: sadrži vitamine, minerale (naročito gvožđe i kalcijum) i posjeduje visoka antioksidativna svojstva (hrani kožu i štiti je od preranog starenja). Naravno, ne izbjegavajte i ostale vrste povrća, a ukoliko ga jedete u vidu salate ne izostavljajte ulje (prednost maslinovo) koje omogućava apsorpciju vitamina A iz povrća.

Kada je u pitanju ishrana i stanje kože, šta bi se trebalo izbjegavati u cilju njene zaštite?

Izbjegavajte upakovane, konzervirane, smrznute, industrijski obrađene namirnice jer dragocjeni nutritivni sastojci gube se stajanjem, u toku konzerviranja, tretiranja namirnica visokom i niskom temperaturom. Ovakvu hranu organizam duže vari, toksini se „gomilaju” u organizmu, smanjena je cirkulacija krvi - posljedica je to što kožu „lišavate” ishrane i prirodnog procesa čišćenja, što pogoduje pojavi promjena na koži.

3. Svježe voće prije doručka, kao što su grožđe, dinje, kruške, šljive i dinstane jabuke, odlično je za kožu, kao i jezgrasto voće i sjemenke; 4. Koristite začine kao što su kumin, korijander i crni biber - poboljšaćete varenje, nahraniti kožu i očistiti je od nečistoća; 5. Voda - obavezno 1-2 litra/dan. Dragocjena je za pravilan rad bubrega, a obezbjeđuje i koži potrebnu vlažnost. Nedo-

6. Tunjevina, losos, bakalar, jetra, pileće meso, mahunarke - Hrana koja sadrži nukleinske kiseline (čuvari tjelesnih ćelija): štiti kožu od štetnog zračenja i sadrži bjelančevine, a naročito dvije za kožu veoma bitne: cistin i lizin (za izgradnju kolagena i elastičnost kože).

Izbjegavajte kuvanje povrća i pripremanje u mikrotalasnoj pećnici. Na taj način se gube bitni antioksidansi. Preporučujemo vam kuvanje na pari ili dinstanje. Zaboravite na prženu hranu, masno meso i suhomesnate proizvode (salame, šunke), umake, zapršku, alkohol, slatkiše - ovim bespotrebno opterećujete vašu jetru, što će se odraziti i na samu kožu.

Tamo gdje se spajaju njega kože i zdravlje

Kozmetički centar • Naučno zasnovana njega kože VIRTUELNA MEZOTERAPIJA No needl (Tretman koji uz savremenu tehnologiju djeluje na kožu lica i tijela. Odabirom nekog od programa postiže se efekat umanjenja bora i crta lica, vraća čvrstina vaše kože, posvjetljuju sve stečene pigmentacije ili pak djeluje na smanjenje celulita i strija.

ostali tretmani: • Eternal - tretman „vječna mladost” sa stem ćelijama • SK Hydra filler - tretman „vlažnost koja traje” sa efikasnom korekcijom bora • Aquatherm Recovery - tretman za posebno osjetljivu kožu • Platinum SK - tretman za zatezanje kože lica • Platinum - tretman za njegu očiju i usana

“MEDITAS” • Odaberite put za lijepu i zdravu kožu

Dr • Tretman voćnim kiselinama • Tretman enzimima protiv akni i masne kože • Tretman vitaminom C • Reaktivizirajući tretman • Tretman za osjetljivu kožu i protiv crvenila • Tretman protiv celulita i strija • IP5 tretman sa Immuno Skin-Complexom NOVO!

Upoznajte se sa vašom kožom, pružite joj odgovarajuću njegu!

Ul.Oktobarske revolucije 52 ”Pejton”, Podgorica, Montenegro e-mail: kcmeditas@t-com.me, Tel: +382 20 634 834 Mob: +382 69 399 904, +382 69 327 214

BEZGLUTENSKA

ISHRANA Piše: mr ph. Ivana Gojković

Gluten je proteinska komponenta prisutna u pšenici, raži i ječmu - žitaricama koje su u većoj ili manjoj mjeri prisutne u svakodnevnoj ishrani. Proteini glutena obezbjeđuju elastičnost i „ljepljivost” proizvodima od brašna, zbog čega zauzimaju cijenjeno mjesto u pekarskoj industriji. Gluten, takođe, ima svojstva emulgatora i stabilizatora te je izvrstan nosilac aroma i začina.

Zahvaljujući tim svojstvima vrlo često nalazi put do brojnih manje očekivanih namirnica. Primjera radi, često se koristi u industrijskim umacima i aromama, a moguće ga je pronaći i u dodacima ishrani ili ružu za usne, zbog čega pokušaj njegovog isključivanja iz ishrane može biti vrlo kompleksan zadatak. Proizvodi kojih se, takođe, treba kloniti jer sadrže gluten u tragovima, jesu: dressing za salate, senf, kečap, određene vrste sirćeta, suhomesnati proizvodi, aromatizovana kafa, kakao, voćni jogurti, pivo, gotove supe, aromatični sirevi, sladoled, čokoladno mlijeko, neke vrste čokolada, praline, slatkiši...

Posljednjih godina dignuta je velika fama oko prisutnosti glutena u ishrani. Postoji čitava jedna struja pobornika tzv. „bezglutenske ishrane”, koji vjeruju da je upravo prisustvo glutena u svakodnevnoj ishrani odgovorno za mnoge bolesti današnjice, kao i da je svaka osoba, u većoj ili manjoj mjeri, osjetljiva na gluten. Milioni ljudi danas pate od celijakije i alergija na pšenicu, dok oni koji pate od bronhijalne astme, neuropatije, reumatoidnog artritisa, migrene, umora, često pribjegavaju bezglutenskoj ishrani.

Osjetljivost na gluten poznata je i kao glutenska enteropatija, koja predstavlja trajnu netoleranciju na prehrambeni

62

gluten, usljed koje autoimuno nastaju oštećenja crijevne sluznice kod osoba sa genetski predodređenom osjetljivošću. Mnoge osobe koje su glutenski netolerantne rijetko su prepoznate kao takve. Simptomi bolesti su često prikriveni i bolest se ne dijagnostikuje pravovremeno. Neadekvatna ishrana jedna je od posljedica razvoja ove bolesti, koja u značajnoj mjeri ugrožava rast i razvoj organizma, tjelesnu izdržljivost, radni kapacitet, intelektualne sposobnosti. Neadekvatna bezglutenska ishrana kod osoba koje ispoljavaju jaku netoleranciju na gluten često se može ispoljiti ozbiljnim komplikacijama, kao što je pojava maligniteta. Nasuprot tome, osobe koje se strogo pridržavaju bezglutenske ishrane, ukoliko unos glutena prethodno nije nanijeo ozbiljne posljedice po organizam, smatraju se potpuno zdravim. Žitarice koje se mogu koristiti u bezglutenskoj dijeti su: heljda (namirnica izuzetno bogata proteinima, B kompleksom, magnezijumom, gvožđem, folatom, dijetalnim vlaknima), kukuruz, pirinač, proso, amarant... Ono što je najvažnije, jeste da gluten nije esencijalni protein i amino-kisjeline koje su sadržane u njemu mogu se vrlo lako zamijeniti drugim prehrambenim proizvodima. Stoga se smatra da izbacivanje glutena iz ishrane nikako ne može štetiti organizmu.

Gluten može ljudskom organizmu naštetiti na dva načina: izazivajući alergijsku reakciju ili intoleranciju koja se u najozbiljnijem obliku naziva celijakija.

Za alergijsku reakciju zaslužni su proteini žitarica: albumin, globulin, gliadin i glutenin (gluten). Nakon konzumiranja - pogotovo pšenice, dolazi do senzibilizacije organizma i proizvodnje antitijela IgE. Svakim sljedećim unosom žitarica (bilo kroz probavni sastav, bilo udisanjem), pa čak i proizvoda koje ih sadrže u tragu, iz senzibiliziranih ćelija imunološkog sistema izlaze medijatori zapaljenja (histamin i dr.) te izazivaju alergijsku reakciju.

Alergijska reakcija najčešće se manifestuje svrabom kože, crvenilom, oticanjem usana, mučninom, povraćanjem, grčevima, sekrecijom i nadraženošću nosne sluznice (rinitis) i astmom („pekarska astma”). U rijetkim slučajevima, udruženo sa vježbanjem i uzimanjem aspirina, može doći i do anafilakse, čije posljedice mogu biti fatalne. Jedini terapijski postupak jeste - izbjegavanje pšenice i žitarica za koje je primijećeno da izazivaju alergijske reakcije, ili proizvoda koji ih sadrže. Za razliku od alergije koja je vezana za oslobađanje histamina, celijakija je nasljedna bolest imunog sistema, u kojoj gluten biva prepoznat kao štetni faktor te se njegovim unošenjem u organizam podstiče niz reakcija koje uzrokuju upalne procese u tankom crijevu. Rezultat tih upalnih dešavanja jeste uništenje ćelija crijevne sluzokože i atrofija crijevnih resica neophodnih za apsorpciju i iskorištenje nutrijenata. Posljedica toga je malapsorpcija i malnutricija

(pothranjenost) i to bez obzira na ukupnu količinu konzumirane hrane. Nadalje, dugotrajno oštećenje sluzokože tankog crijeva može dovesti do razvoja vrlo teških i po život opasnih bolesti.

Istraživanje objavljeno 2009. godine u časopisu „Clinical Biochemistry” donosi dobre vijesti za sve oboljele od celijakije.

Pronađeno je, naime, kako sluzokoža crijeva oboljelih sadrži puno veću količinu štetnih produkata oksidacije nego sluzokoža zdravih ljudi (80-100 puta više). S obzirom na znatno smanjen nivo antioksidanata u sluzokoži, svakodnevna konzumacija antioksidanata mogla bi znatno doprinijeti poboljšanju imunološko-crijevnog sistema. Ključni antioksidant - glutation može se regenerisati i pomoću ostalih antioksidanata unešenih probavnim sistemom. Stoga se oboljelima preporučuje njihova svakodnevna konzumacija u povećanoj količini. Budući da osobe koje izbjegavaju gluten smiju bez straha konzumirati svježe ili smrznuto voće i povrće kao jedan od najboljih izvora raznih antioksidanata, čini se da bi ove namirnice trebalo da predstavljaju temelj ishrane osoba koje se nalaze na bezglutenskom režimu.

Celijakija je vrlo opasna bolest. Nažalost, u većini slučajeva nedijagnostikovana je jer se simptomi poput nadimanja i bola u stomaku, hronične dijareje, gubitka tjelesne mase, gasova, umora... olako pripisuju stresu, neredovnoj ishrani i sjedelačkom načinu života. Dodatan problem kod celijakije predstavlja to što je najčešće prepoznata tek kada je već načinjena velika šteta u tankom crijevu. Treba imati na umu da je jedina sigurna terapija kod celijakije stroga bezglutenska dijeta.

63

Nepodnošljivost glutena i stvaranje antitijela na gluten ne dovode u svakom slučaju do uništavanja crijevnih resica i dijagnostikovane celijakije. Zanimljivo je da nova istraživanja otkrivaju da u određenim dozama gluten kod svakoga može prouzrokovati probavne tegobe kao što su bol, nadimanje, zatvor ili proliv i umor. U tom slučaju riječ je o preosjetljivosti na gluten, relativno novom pojmu koji je doveo do popularizacije bezglutenske ishrane i među osobama koje ne boluju od celijakije.

Hrana koja je po prirodi bez glutena: - Grah, sjemenke, orašasti plodovi u neprerađenom obliku - Svježa jaja - Svježe meso, riba i perad (nepohovano, u tijestu ili marinirano) - Voće i povrće - Većina mliječnih proizvoda Važno je biti siguran da se ta hrana ne obrađuje i ne miješa sa hranom koja sadrži gluten, aditive ili konzervanse.

Mnoge žitarice i skrob mogu biti dio ishrane koja ne sadrži gluten: - Amarant - Heljda - Kukuruz i kukuruza - Brašno bez glutena (riža, soja, kukuruz, krompir, grah) - Kukuruzna kaša - Proso - Riža - Kineska šećerna trska - Soja - Tapioka.

Uvijek izbjeći hranu i piće koji sadrže: - Ječam - Raž - Tritikale (pšenoraž) - Pšenica.

Izbjegavanje pšenice može biti izazovno, jer mnogi pšenični proizvodi dolaze u mnogim varijantama i pod raznim imenima. Slijedi lista pšeničnih proizvoda za izbjegavati: - Griz - Krupnik - Bulgur - Kamut - Brašno, graham brašno.

Namirnice čiju upotrebu treba izbjegavati, osim ako na pakovanju nema naljepnice koja govori da na sadrže gluten: - Pivo - Hljeb - Kolači i pite - Bomboni - Žitarice - Krekeri - Pomfrit - Imitacije mesa i morskih plodova - Tjestenina

64

- Salate - Umaci, uključujući i sojin umak - Sezonski mix sa rižom - Povrće u umaku.

Bezglutenska ishrana je posljednih godina jako popularizovana i nije prisutna samo u redovima pacijenata koji pokazuju netoleranciju na gluten. U današnje vrijeme ona je često jedan od metoda izbora stila života, ili dijeta kojoj pribjegavaju mnogi ljudi koji ranije nisu pokazivali bilo kakvu netoleranciju na gluten. Ova dijeta se pokazala i kao odlična za pročišćenje organizma i kod potpuno zdravih osoba, pa čak i za pristojan gubitak kilograma (na 4 dana gubi se 1-1,5 kg težine). Naime, postoji mnogo potvrđenih slučajeva gde nije postojala netolerancija na gluten, ali je osoba samim prelaskom na ovu dijetu osjetila značajna zdravstvena poboljšanja i gubitak tjelesne težine. Naučnici još polemišu da li je u pitanju neka skrivena netolerancija ili slično. U svakom slučaju, sve je u našim rukama i sve je apsolutna stvar izbora.

Neki ljekari, poput dr Alesija Fasana, pedijatra i profesora na Univerzitetu u Merilendu, idu i korak dalje razvijajući čitave koncepcije tzv. gluten free načina ishrane za zdrave osobe, i tvrde kako on ima pet glavnih prednosti: 1. Usporava starenje.

Pšenica (koja sadrži gluten) podiže nivo šećera u krvi, šećer se veže za bjelančevine, a oboje u kombinaciji podižu nivo enzima glikacije koji oštećuje kolagen u koži i tako ubrzava starenje. Izbjegavanjem pšenice usporavaju se ovi prirodni procesi.

2. Stabilizuje nivo šećera u krvi.

Bezglutenska dijeta isključuje bijeli hljeb, kolače i slatkiše, čime se direktno smanjuje unos loših ugljenih hidrata i prostih šećera koji podižu nivo šećera u krvi. Prekomjerni unos šećera vodi do gojaznosti i dijabetesa, a čest je uzrok i hroničnog umora i iscrpljenosti.

3.Olakšava tegobe menopauze.

Stručnjaci tvrde da gluten pogoršava simptome menopauze, kao što su glavobolja i talasi vrućine („valunzi”), a njegovo izbjegavanje olakšava ili potpuno uklanja ove tegobe.

4.Pomaže u održavanju tjelesne težine.

Prelaskom na bezglutensku dijetu izbacuju se mnoge omiljene, ali najčešće nezdrave i nepotrebne namirnice koje su pune masnoća (i glutena): industrijski slatkiši i grickalice, fast food i sl. Umjesto njih uvodi se zdrava i manje kalorična hrana poput salate, voća i svježe iscijeđenih sokova.

5. Njenim praktikovanjem produbljuje se svijest o važnosti zdrave hrane.

Zdrav stil života, koji pored navedene ishrane, podrazumijeva umjerenu fizičku aktivnost, brigu o sopstvenom postojanju, kako na fizičkom, organskom, tako i na mentalnom i emotivnom nivou, podrazumijeva mnogo odricanja od onih slatkih, ali „loših” navika (kojima smo svi skloni). Nije lak za implementaciju, ali je dostupan, krajnje realan, ukoliko želimo da postane i dio našeg života... Stvar je isključivo samo našeg izbora.

Zato, razvijajte zdrave navike. Na vrijeme.

KONTINUITET VAŽNA DIMENZIJA KVALITETA MEDICINSKE USLUGE

PiĹĄe: prof. dr sc Rajko Ĺ ofranac Kontinuitet zdravstvene usluge veoma je vaĹžna dimenzija kvaliteta. O njoj treba posebno voditi raÄ?una u svijetlu odnosa domovi zdravlja-bolnice, i, saglasno tome, uspostavljanju integrisane zdravstvene zaĹĄtite.

Dimenzija kontinuiteta usluge dobro je zastupljena u standardima, kako u ISO (identifikacija i sledljivost), tako i ISQua1.

Analizom zahtjeva standarda i principa kontinuitet usluge moŞe se dekomponovati na sljedeće elemente: t 6MB[ V TJTUFN QSJKFN QBDJKFOUB

t 1MBOJSBOKF J LPPSEJOBDJKB VTMVHB V WSFNFOV J J[NFĂżV PTPCB UJNPWB KFEJOJDB

t 1MBOJSBOKF J[MBTLB J[ TJTUFNB PUQVTU QBDJKFOUB J

t ,PPSEJOBDJKB J[NFÿV CPMOJʏLJI VTMVHB J VTMVHB SFBMJ[PWBOJI V EPNPWJNB [ESBWMKB Svaki od ovih elemenata sadrŞi određeni broj indikatora.

Dekompozicija kontinuiteta na elemente prikazana je na Slici 1. Ä?inom:

Kontinuitet usluge moŞe se predstaviti sljedećom jedna-

1 Q t ,F Q t ,F Q t ,F Q t ,F

Gdje su:

65

zdravstvene organizacije nijesu počele sa implementacijom standarda kvaliteta.

Na osnovu iskustva u dosadašnjem radu određuje se vrijednost pondera, dok se na osnovu pretpostavljene analize postojećeg stanja kontinuiteta usluga ocjenjuju osobine elemenata u rasponu 1-10. Unoseći ove vrijednosti u jednačinu (1) dobija se brojčana vrijednost za prikladnost zdravstvene usluge.

KONTINUITET

1

PRIJEM-ULAZ U SISTEM

4 2

KOORDINACIJA 3

Iz Tabele 1 uočava se da dobijene vrijednosti nijesu na zadovoljavajućem nivou. Da bi se povećale vrijednosti elemenata, kako pojedinačno, tako i zbirno, neophodno je sprovesti sljedeće aktivnosti u elementima kontinuiteta usluga:

PLANIRANJE I KOORDINACIJA

OTPUST

Ulaz u sistem (prijem pacijenta) Slika 1

p1, p2, p3, p4, - ponderi značajnosti Ke1, Ke2, Ke3, Ke4, - elementi kontinuiteta (osobine kvaliteta).

1SFUQPTUBWJNP EB KF TQSPWFEFOB BOBMJ[B TUBOKB V USJ zdravstvene organizacije, kako bi se približno odredio kontinuitet VTMVHF J JEFOUJĕLPWBMB EJTQSPQPSDJKB J[NFÿV QPTUPKFʉFH J OFLPH željenog stanja, koje bi dovelo do poboljšanja kvaliteta zdravstvene usluge preko dimenzije kontinuiteta. Važno je naglasiti da testirane

t 1SPDFTJ VMBTLB V TJTUFN QSPDFT QSJKFNB NPSBKV CJUJ koordinirani,

t 4QSPWFTUJ BOBMJ[V LSJUJʊOJI QVUFWB [B OBKʊFÝʉB ISPOJʊOB oboljenja s ciljem integrisanja zaštite,

t %FĕOJTBUJ QSPDFEVSV P LPPSEJOBDJKJ PSHBOJ[BDJPOF jedinice s drugim jedinicama.

Planiranje i koordinacija usluga u vremenu i između osoba / timova, jedinica

t 6TMVHF NPSBKV CJUJ QMBOJSBOF J LPPSEJOJSBOF V WSFNFOV i između osoba, timova i organizacionih jedinica,

t /FPQIPEOB KF QSPDFEVSB [B LPPSEJOBDJKV

t 1PUSFCOP KF LPSJTUJUJ JOGPSNBDJPOF UFIOPMPHJKF SBEJ

Tabela 1. Vrijednosti elemenata Kontinuiteta za analizirane organizacije

ZO-C

1. 5

6

1. 8

6

1. 8

4

1, 2

4

1, 2

5

1. 5

0. 2

6

1, 2

7

1. 4

7

1, 4

0. 2

6

1, 2

6

1, 2

7

1, 4

ZO-A

0. 3

5

0. 3

1, 0

5, 1

5, 7

Vrijednost

Vrijednost

66

Vrijednost

Ulaz u sistem — prijem Planiranje i koordinacija usluga između osoba / timova, jedinica Planiranje izlaska iz sistema, otpust Koordinacija između bolničkih usluga i usluga realizovanih u PZZ UKUPNO

ZO-B

Ponder

KONTINUITET USLUGE

6. 1

poboljĹĄanja kontinuiteta i integracije zdravstvene zaĹĄtite,

t 1SPDFEVSPN EFÄ•OJTBUJ IJUOJ QSFNKFĂ?BK QBDJKFOUB OB viĹĄi nivo zaĹĄtite ili u drugu bolnicu.

Planiranje izlaska iz sistema (otpust pacijenta)

t 5SFCB EB QPTUPKJ QSPDFEVSB VQVʉJWBOKB QBDJKFOBUB SBEJ pruŞanja usluga u drugoj ustanovi,

t 1SPDFEVSB [B QMBOJSBOJ PUQVTU QBDJKFOBUB QSJ ĘŠFNV

0UQVTU NPSB CJUJ QSBWPWSFNFO

0UQVTU NPSB CJUJ QMBOJSBO V EPHPWPSV T QBDJKFOUPN

1PMJUJLB PUQVTUB NPSB PCVIWBUJUJ TJTUFN LPNVOJLBDJKF LPKJN TF PTJHVSBWB LPOUJOVJUFU [BĂ?UJUF J[NFĂżV QSJNBSOF J TFLVOdarne zaĹĄtite.

Koordinacija izmeÄ‘u bolniÄ?kih usluga i usluga realizovanih u domovima zdravlja

t /FPQIPEOP KF EFĕOJTBUJ VTLMBÿFOPTU VTMVHF J[NFÿV CPMOJDB J ESVHJI [ESBWTUWFOJI TMVäCJ

t 4USBUFHJKB VQSBWMKBOKB LWBMJUFUPN J QSPHSBN QPCPMKĂ?BOKB LWBMJUFUB VOBQSFĂżVKV JOUFHSJTBOPTU [ESBWTUWFOF [BĂ?UJUF

t %FĕOJTBUJ �UB USFCB QSFEV[FUJ V TMVʊBKV LPOUBLUB T QBDJKFOUPN OBLPO TMPäFOJKJI CPMOJʊLJI QSPDFEVSB

t 0CF[CJKFEJUJ TLVQ QPEBUBLB P VLVQOPN QSPDFTV

t 0DJKFOJUJ FÄ•LBTOPTU LPNVOJLBDJKB J QSFOPTB JOGPSNBDJKB J[NFĂżV EPNPWB [ESBWMKB EPNB [ESBWMKB J CPMOJDF

t 1PMJUJLB PUQVTUB NPSB PCVIWBUJUJ TJTUFNF LPNVOJLBDJKF LPKJN TF PTJHVSBWB LPOUJOVJUFU [B�UJUF J[NFÿV EPNPWB [ESBWMKB J CPMOJʊLJI TMVäCJ

%BOBT KF V [ESBWTUWFOPK [B�UJUJ OFPQIPEOP QPTUJʉJ SBDJPOBMOPTU J FĕLBTOPTU V EJKBHOPTUJDJ UFSBQJKJ J SFIBCJMJUBDJKJ 5P TF NPäF SFBMJ[PWBUJ J LSP[ OPWF LWBMJUFUOF PSHBOJ[BDJPOF J UFIOPMP�LF QSPDFTF 4UBOEBSEJ J OPSNBUJWJ [ESBWTUWFOJI VTMVHB PESFÿVKV LP LBLP HEKF J V LPKFN WSFNFOV LPKJN NBUFSJKBMPN BQBSBUPN J PQSFNPN USFCB EB PCBWJ PESFÿFOV NFEJDJOTLV QSPDFEVSV /KJIPWP QSJIWBUBOKF J TQSPWPÿFOKF QSFETUBWMKB OPW PSHBOJ[BDJPOP UFIOPMP�LJ QSPDFT LPKJ V [OBUOPK NKFSJ EPQSJOPTJ FĕLBTOPTUJ J kvalitetu pruŞanja zdravstvene zaťtite.

Napomena: 0TOPWB [B PWBK UFLTU KF SBE Šofranac, R. Šofranac, M. i dr. „Kontinuitet - vaŞna dimenzija kvaliteta medicinske usluge�, OBDJPOBMOB LPOGFSFODJKB P LWBMJUFUV äJWPUB 4SCJKB .B�JOTLJ GBLVMUFU ,SBHVKFWBD KVO NPOPHSBĕKB TUS 99

1 International Society for Quality in Health Care, princip 3

020 / 237-383

mob.tel.

069 - 517 - 727

Nudi usluge za implementaciju Evropskih standarda: ISO 9000, dobre apotekarske (DAP) i proizvoÄ‘aÄ?ke (GMP) prakse za:

t BQPUFLF LPKF TF CBWF QSPEBKPN J WFMFQSPEBKPN MKFLPWB

t BQPUFLF LPKF TF QPSFE QSPEBKF CBWF J QSPJ[WPEOKPN HBMFOTLJI J NBHJTUSBMOJI MKFLPWB

t VWP[ J QSPEBKV NFEJDJOTLF PQSFNF *40 *40

t NFEJDJOTLF MBCPSBUPSJKF *40 *40 *40

Usaglaťenost Vaťeg poslovanja sa ovim standardima omogućava:

t JOUFHSBUJWOF QSPDFTF VOVUBS VTUBOPWF t BĂśSNBDJKV EPCSF BQPUFLBSTLF QSBLTF %"1

t BĂśSNBDJKV EPCSF QSPJ[WPĂŞBÇ?LF QSBLTF (.1 (PPE NBOVGBDUVSJOH QSBDUJDF

t VTQPTUBWMKFO NFIBOJ[BN [B EFÜOJTBOKF LPSJTOJLPWJI JTLB[BOJI QPUSFCB V DJMKV OKFHPWPH QPUQVOPH [BEPWPMKTUWB kvalitetom usluge - proizvoda t QPCPMK�BOKF LPMFLUJWOF äFMKB [B VOBQSFêFOKF LWBMJUFUB V TWJN TFHNFOUJNB QPTMPWBOKB t JNQFSBUJW EB QMBOJSBOKF J TUBMOP QPCPMK�BOKF LWBMJUFUB NPSBKV QPTUBUJ KP� WJ�F EJP QPTMPWOPH TUJMB VTUBOPWF

Uspjeťno realizovani projekti u proteklom periodu, prve knjige i reťenja iz ove oblasti u Crnoj (PSJ J �JSF EBKV OBN [B QSBWP EB LBäFNP

POKLONITE NAM VAĹ E POVJERENJE, JER MI SMO AGENCIJA KOJOJ SE VJERUJE

U POTRA ZI ZA FONTANOM ML ADOSTI Ako se imaju u vidu nekada beskrupulozni zahtjevi tržišta slave, zaista ne može biti nikakvo čudo činjenica da su bogati i slavni stalno u potrazi za fontanom mladosti. U cilju odlaganja neumoljivih zakona starosti, oni pribjegavaju najraznovrsnijim tretmanima I kurama. Ipak, nekada prenagle.

Vodeće mjesto na jednoj američkoj top listi1 u vezi sa sprovođenjem najglupljih tretmana podmlađivanja pripada slavnoj Demi Mur. Demi, sudeći po ovom navodu, ima pomalo bizaran običaj da vrši „detoksikaciju krvnih sudova” primjenom pijavica. Možete li zamisliti kakav je osjećaj imati živu gmizavu pijavicu na licu?

Viktorija Bekam, 2. na ovoj listi, u kožu lica utrljava kremu baziranu na ptičjem izmetu. Ovo zadovoljstvo, tvrdi se dalje, košta cijelih 135 funti, što bi u protivvrijednosti izraženoj

u evrima bilo oko 160.

Trećeplasirana Ris Viderspun u cilju podmlađivanja jede hranu za bebe. Pa, moglo bi se napokon reći - nešto što djeluje prihvatljivo I običnim smrtnicima. Kristi Brinkli optužena je da koristi preparate porijeklom od mačaka, kako bi prevenirala pojavu celulita, Eva Longorija da za osvježavanje kože lica koristi kreme bazirane na proteinima placente, a Kejti Holms da čak koristi kremu koja sadrži elemente zmijskog otrova. Teri Hačer, tvrdi ovaj izvor, kupa se u vinu, a Nikolas Kejdž ne jede svinjetinu - I to, kako se objašnjava u navodu, jer mu se ne dopada način polnog opštenja ovih životinja.

U kojoj mjeri bilo koji od navoda odgovara stvarnom stanju, teško je utvrditi. Ipak, neki od navedenih trendova zaista postoje. Priča o preparatima na bazi placentarnih proteina odavno je već poznata.

Demi Mur

68

Činjenica da marketing nekada može imati više efekta od stvarnih naučnih podataka, razlog je što se pseudonaučnim navodima slavnih pridaje toliko značaja. U cilju suzbijanja takvih pojava, britanski Sense About Science izdao je tokom 2012. listu pojmova koje slavne ličnosti uporno promovišu, a koji nemaju nikakvog naučnog utemeljenja. Prvi na listi je termin „jačanje imuniteta”, a potom slijede I detoksikacija, jedna od prirodnih funkcija koju, kako je to sasvim dovoljno, obavlja jetra. Slično je I sa oksigenacijom - funkcijom pluća. „Superhrana”, takođe, predstavlja nepostojeći pojam jer postoje „samo namirnice koje su veoma bogate nekim hranljivim materijama”. Posebno rizičnu preporuku predstavlja „čišćenje organizma”, jer, kako se navodi u ovim preporukama, ne bi trebalo ulagati truda u bilo kakvo čišćenje ako nijesu u pitanju nokti ili kosa.

Viktorija Bekam

Eva Longorija

ŠTA SE KRIJE U POSTELJICI?

Nikolas Kejdž

U namjeri da naučno osvijetli neke od navoda slavnih ličnosti u vezi sa raznim kontroverznim navikama, britanski Sense About Science (SAS) angažovao je tokom 2012. grupu profesionalaca raznih oblasti. U nizu pseudonaučnih tvrdnji našlo se I svjedočenje Dženuari Džons o tome da je nakon porođaja koristila pilule sačinjene od sopstvene placente kako bi što prije povratila raniji izgled. Nutricionistički, nema šta da se dobije kada jedete sopstvenu placentu, bilo sirovu, kuvanu ili suvu - kaže Ketrin Kolins, glavna dijetetičarka u Bolnici „Sent Džordž” u Londonu. Osim gvožđa, koje se lako može naći u drugim dijetetskim suplementim, vaša posteljica može obezbijediti toksine i druge nepoželjne materije koje ona u stvari uspešno sprečava da stignu do bebe u materici - objašnjava Kolins.

Ris Viderspun

1 http://www.hecklerspray.com/

69

Hronika 7. april - ŠIROM SVIJETA OBILJEŽEN SVJETSKI DAN ZDRAVLJA Brojnim ranije najavljenim aktivnostima, na inicijativu Svjetske zdravstvene organizacije, obilježen je još jedan Svjetski dan zdravlja. 7. april je ove godine bio dan posvećen edukaciji populacije u vezi sa hipertenzijom - visokim krvnim pritiskom.

Globalni presjek stanja hipertenzije koji je prikazan u sjedištu ove organizacije, u Ženevi, pokazuje da je tzv. tihi ubica oboljenje od kog pati jedna od tri odrasle osobe u svijetu. 40% odraslih starijih od 25 godina imali su povišen krvni pritisak (2008), a prema posljednjim dostupnim podacima 17.3 miliona osoba u svijetu umrlo je zbog ovog stanja.

meseci treba da isključivo doje. Sva djeca treba da imaju pristup poboljšanim sanitarijama i pijaćoj vodi, a dobar napredak očekuje se zahvaljujući uvođenju nove vakcine protiv pneumokoka i rotavirusa. Globalni pokret pod nazivom „Committing to Child Survival: A Promise Renewed”, biće realizovan u više od 170 država svijeta.

18. april - IMUNIZACIJA - ZA GLOBALNO ZDRAVLJE 12. april - NOVI PLAN ZA POMOĆ DJECI Novi globalni akcioni plan koji je pokrenut od strane Svjetske zdravstvene organizacije i UNICEF-a ima potencijal da uštedi do 2 miliona života djece na godišnjem nivou. U pitanju je suzbijanje smrtnosti od upale pluća i dijareje, vodećih ubica djece mlađe od pet godina. Integrisani Globalni akcioni plan, kako se navodi u obavještenju Svjetske zdravstvene organizacije, ima za cilj prevenciju i kontrolu upale pluća i dijareje, zahtijeva bližu integraciju napora za sprečavanje i liječenje ove dvije bolesti i postavlja ambiciozne ciljeve za smanjenje stope smrtnosti i podizanje nivoa pristupa spasilačkih intervencija. Planirano je da do 2025. godine bude ostvareno smanjenje učestalosti teške upale pluća i dijareje za 75% u odnosu na nivo iz 2010. Takođe, cilj je i smanjenje globalnog broja djece mlađe od pet godina koja su zaostala u razvoju, i to za 40%. Aktivnosti će biti usmjerene na to da 90% djece imaju mogućnost liječenja antibioticima protiv pneumonije i oralnim solima za rehidrataciju usljed dijareje.

Kao privremeni cilj, najmanje polovina djece mlađe od šest

70

Cilj da se imunizacijom obezbijedi zaštita još 22 miliona djece porijeklom iz zemalja u razvoju, promovisan je u nizu novih zadataka objavljenih uoči obilježavanja Svjetske nedjelje imunizacije koja se tradicionalno organizuje posljednje sedmice aprila. Pozivom „Zaštitite svoj svijet, vakcinišite se”, krunske zdravstvene ustanove inicirale su ogroman broj aktivnosti u vezi

sa podsticanjem imunizacije širom svijeta. U okviru cijelog koncepta Svjetska zdravstvena organizacija, UNICEF, GAVI savez, Bil i Melinda Gejts i mnogi drugi partneri aktivni u Dekadi vakcine promovisali su i nove planove za jačanje sistema imunizacije.

Procjenjuje se da imunizacija svake godine preduprijedi 2-3 miliona smrtnih slučajeva. Do 2015. godine, po jednom od ciljeva, trebalo bi da bude vakcinisano još pola miliona djece.

Za sada, ipak, evidentirano je da 22.4 miliona djece starosti do 12 mjeseci imaju nedovoljno sprovedenu imunizaciju.

29. april - ŽRTVE KONTAMINIRANIH KARDIOVASKULARNIH LJEKOVA

25. april - SVJETSKI DAN MALARIJE

219 miliona osoba u svijetu bilo je žrtva obolijevanja od malarije tokom 2010. godine - od kada datiraju posljednji relevantni podaci Svjetske zdravstvene organizacije. Ovo bi se moglo smatrati prilično visokom cifrom ukoliko se ima u vidu da godišnji bilans novooboljelih iznosi 154-289 miliona. 660.000 osoba tokom iste 2010. godine umrlo je zbog posljedica ove bolesti. Ipak 10 od 99 država sa tekućim problemom malarije klasifikovane su kao područja sa prisustvom malarije koja je u fazi eliminacije. Svjetski dan malarije obilježava se 25-og aprila.

Krvarenje iz usta i probavnog trakta, atipične tamne fleke na koži i izuzetno nizak nivo bijelih krvnih zrnaca i trombocita - bili su simptomi uočeni kod pakistanskih pacijenata koji su počeli da se javljaju na liječenje u bolnicama Lahore početkom decembra 2011. Više od 200 osoba sa takvim simptomima imalo je smrtni ishod bolesti, a oko 1.000 njih je ozbiljno oboljelo do trenutka kada su stručnjaci Svjetske zdravstvene organizacije ustanovili da se uzrok takvim pojavama krije u smrtnosnoj kardijalnoj terapiji koja je propisivana u Pakistanu. Pet takvih ljekova bilo je podijeljeno na oko 46.000 pacijenata, a kardiovaskularni ljekovi bili su kontaminirani velikom dozom antiparazitske supstance pirimetamin, koja se koristi u proizvodnji antimalarijskih ljekova. U početku, ljekari su sumnjali da je u pitanju izbijanje nove denga groznice.

International Health d.o.o.

Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 www.internationalhealth.biz

GE132 dva puta jači antioksodant MEHANIZMI DEJSTVA GE132: SASTAV:

- Stimulacija imunog sistema - Visoko povećanje nivoa kiseonika u ćelijama

Organski germanium 100mg Matični mliječ 130mg Dupli ajkulin protein 30mg Zeleni čaj 80mg Ekstrakt koščice crvenog groždja 80mg Ekstrakt latice ruže 80mg

Prije upotrebe detaljno pročitajte uputstvo, ako vam je potrebna još neka dodatna informacija ili savjet obratite se ljekaru ili farmaceutu

PUŠENJE KAO FAKTOR RIZIKA Autor: Zdravko N. Kadijević Izdavač: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti Knjiga 37 Podgorica, 2011.

Piše: dr Stojanka Čelebić, pedijatar

Knjiga se zasniva na višegodišnjem iskustvu autora, stečenom u neposrednom radu sa bolesnicima čije su bolesti povezane sa pušenjem, kao i saopštenjima stručnih i naučnih radova iznijetih u našim i inostranim medicinskim časopisima.

Autor je knjigu posvetio pušačima „koji svoju strast za uživanjem duvanskog dima platiše visokom cijenom - životom.”

Ovdje je na sistematičan način iznesena etiopatogeneza, klinička slika, prevencija, terapija i rehabilitacija pojedinih bolesti povezanih s pušenjem. Posebno poglavlje autor je posvetio bolesnicima oboljelim od astme (astmologiji), grani medicine kojoj je posvetio najveći dio svog radnog vijeka i objavio najveći dio svojih stručnih i naučnih radova. Autoru je na temelju višegodišnjeg iskustva i iskustva domaćih i stranih autora uspjelo da otkrije metod liječenja i izlječenja dječje astme. Poslije pročitane knjige, stekla sam utisak da slogan „jednom astmatičar, doživotni astmatičar” ima više akademski nego stvarni značaj. Dijete nasljeđuje (alergijsku) konstituciju od svojih roditelja. Pravilnom kombinovanom savremenom medikamentnom, fizikalnom, klimatoterapijom, a po potrebi i psihoterapijom (u knjizi su metode detaljno opisane) mogu u potpunosti da isčeznu astmatični napadi, a s time i astma.

Prema autoru: „Primjenom gore navedene kombinovane terapije postigli smo potpunu kliničku, laboratorijsku i spirometrijsku normalizaciju, tako da su naši ’bivši’ bolesnici više od 5 godina bez ikakvih simptoma oboljenja i zbog toga ih smatramo izliječenim.”

Smatra se da danas u svijetu oko 10% djece boluje od astme, s tendencijom porasta, naročito teških oblika. Trenutno ne postoji lijek koji bi pomogao izlječenje astme. Savremena terapija omogućuje postizanje stabilnosti bolesti i bolji kvalitet života bolesnika. Najbrži i najkraći put u Evropu - svijet, ide putem nauke - knjige, a ova knjiga ima globalni - planetarni značaj.

Dominantni faktor u nastanku astme jeste hronična inflamacija. Uloga psihičkog faktora u savremenoj astmologiji

72

Iz dnevne štampe, intervjua koje je autor dao brojnim dnevnim listovima, saznajemo da je prije nekoliko godina u Kotoru boravila jedna stručna delegacija na čelu sa ministrom zdravlja i trojicom akademika iz jedne od republika bivšeg SSSR-a u želji da kod nadležnih institucija za svoje pacijente zakupi Zavod za prevenciju, liječenje i rehabilitaciju plućnih i alergoloških oboljenja „Vrmac”, Prčanj, i da se lično upozna sa prof. dr med. sc. Zdravkom Kadijevićem i njegovim stručnim i naučnim radovima. Nadležni su im želju ispunili.

Pored objekta Zavoda „Vrmac”, delegacija se najviše interesovala za radove dr Kadijevića: „IS CHRONIC INFLAMATION OF THE RESPIRATORY TRACTS ONLY CAUSE OF ASTHMA?” i „LIJEČENJE I IZLIJEČENJE DJEČJE ASTME”.

Nakon izlaganja radova i višečasovne diskusije, delegacija je odlučila da zakupi „Vrmac”, uz dva uslova. Prvi uslov bio je da stručni rukovodilac novoformiranog Zavoda „Vrmac” bude dr Kadijević i drugi da dr Kadijević napravi sistematizaciju radnih mjesta po kojoj bi pola radnika zavoda „Vrmac” trebalo da bude tehnološki višak. Dr Kadijević ni po koju cijenu nije pristao na drugi uslov, uz obrazloženje da kao čovjek i dječji ljekar ne može sebi dozvoliti da djeca otpuštenih radnika sutra ostanu bez minimalnih uslova za život.

potpuno ukoliko se pored savremene medikamentne terapije ne primijene i metode fizikalne i klimatoterapije. Opisane su i bogato ilustrovane metode fizikalne terapije: inhalacija, perkutornopoložajna drenaža, relaksacija, vježbe disanja.

U cilju prevencije koronarne bolesti srca na duge staze u knjizi su izneseni stavovi: „Preporuke Evropskog druženja kardiologa” izražene u „šifri zdravlja”, koja glasi: 0-3-5-140-5-3-0.

0 – u „šifri zdravlja” podrazumijeva 0 cigareta (zabrana pušenja), 3 – odnosi se na broj kilometara svakodnevne šetnje ili bilo koje umjerene aktivnosti, 5 – odnosi se na 5 obroka dnevno od kojih će svaki sadržati voće i povrće, 140 – sistolni krvni pritisak niži od 140 mm (18,7 kPa), 5 – druga petica znači da ukupni holesterol krvi ne treba da prelazi 5 mmol/l, 3 – znači da je loš holesterol (LDL holesterol) manji od 3 mmol/l, i posljednje: 0 – izbjegavati prekomjernu tjelesnu težinu i šećernu bolest.

Osobama iznad 65 godina starosti koje ispunjavaju svih 7 uslova „šifre zdravlja”, Evropsko udruženje kardiologa spremno je da garantuje da neće dobiti srčani udar.

Strah od bolesti i smrti veći od bilo koje novčane kazne gotovo da je zanemarena. Još je Hipokrat, otac medicine govorio: „Astmatični bolesnici, treba da se čuvaju ljutnje”.

U ovoj knjizi autor, pored medikamentne, fizikalne, klimatoterapije, veliki značaj u liječenju i izlječenju astme pridaje i psihoterapiji. O značaju psihe on navodi podatak da u domaćoj i njemu dostupnoj stranoj literaturi nije našao slučaj da bolesnici oboljeli od psihoze (shizofrenije, paranoje) boluju od astme.

Opisani su slučajevi kada astmatičar postane psihotičar te napadi astme prestanu da se ispoljavaju.

O značaju psihičkog faktora kod astmatičnih bolesnika profesor Kadijević navodi primjer iz svoje ljekarske prakse. On opisuje troje astmatične djece koja su kao izbjeglice zajedno sa roditeljima doputovali iz ratom zahvaćene Bosne u Kotor, u to doba za njih „oazu mira”. Iz anamnestičkih podataka saznajemo da je kod njih ranije postavljena dijagnoza astme na renomiranim dječjim klinikama u Zagrebu i Beogradu. Takođe saznajemo da su tokom cijelog rata, devedestih godina prošlog vijeka, i nevolja koje sa sobom rat donosi, naši bolesnici nisu ni jednom imali napade astme, ali čim su došli u Kotor, „oazu mira”, nastupili su teški napadi bronhoopstrukcija, koji su zahtijevali urgentnu terapiju...

Interesantan je zaključak, koji je profesor Kadijević izveo: „Astmatični bolesnici su po prirodi psiholabilne osobe, koje žive u stalno strahu od otežanog disanja i gušenja, ali strah od smrti nadjačao je strah od otežanog disanja i gušenja”. U knjizi se pominje i Platonova poruka ljekarima njegovog doba: „Najveću grešku čine ljekari kada odvajaju dušu od tijela.”

U knjizi je detaljno opisana etipatogeneza, klinička slika i terapija tzv. hronične opstruktivne bolesti pluća (HOBP). Autor knjige mišljenja je da liječenje opstruktivne bolesti pluća nije

Prema zvaničnim podacima, najviše se puši u državama Balkana. Prema najnovijim podacima, Rebublika Srbija drži neslavan rekord po broju pušača, dok je na drugom mjestu po broju moždanih udara. U Crnoj Gori više od polovine stanovnika čine pušači. Dnevno se u ovoj zemlji popuši oko 6 miliona cigareta, godišnje 120 miliona paklica, što u finansijskom pogledu iznosi cijeli jedan budžet namijenjen zdravstvu. U Srbiji se dnevno popuši oko 73 miliona cigareta. I pored velike medijske propagande protiv pušenja, u Srbiji puši svaki drugi muškarac i svaka treća žena.

U navedenoj „šifri zdravlja” vidi se koliko se u negativnom smislu pridaje značaj pušenju i šećernoj bolesti. Pušenje i dijabetes ne idu zajedno. Istraživanja pokazuju da pušači koji dnevno popuše više od 20 cigareta imaju preko 60% veće šanse da obole od dijabetesa tipa 2 od nepušača.

Broj oboljelih od malignih bolesti u svijetu povećava se iz godine u godinu. U knjizi je opisana etiologija, klinička slika, prevencija a i terapija najčešćih malignoma povezanih sa upotrebom duvana: rak grkljana, pluća, dojke, gušterače, mokraćne bešike i leukemija. Prema saopštenjima Svjetske zdravstvene organizacije, najčešće maligno oboljenje kod muškaraca je karcinom pluća, dok je kod žena karcinom dojke. Glavni faktor rizika za nastajanje raka pluća je pušenje. Nauka je dokazala da je kod dugogodišnjih pušača 4 do 5 puta veći rizik za obolijevanja od raka pluća nego kod nepušača. Mnoge statistike ukazuju da su čak 90% oboljelih od raka pluća pušači.

Ustanovljeno je da duvanski dim sadrži oko četiri hiljade hemijskih supstanci, od kojih je za 60 dokazano da su kancerogene.

Na kraju knjige autor piše: „Strah od bolesti i smrti daleko je veći od bilo koje novčane kazne koju zakonodavac propisuje za pušenje na javnim mjestima.”

73

USPON JUGA, IZ PERSPEKTIVE ISTOČNE EVROPE I CENTRALNE AZIJE Svijet se suočava sa dubokim promjenama, a zemlje Istočne Evrope i Centralne Azije umnogome su dio ove istorijske transformacije; mnogobrojne zemlje u razvoju na svim kontinentima sada pokreću globalni ekonomski rast i - što je još značajnije - podižu životni standard milijardi ljudi.

Svjedoci smo pojave ogromne nove globalne srednje klase: ljudi širom zemalja u razvoju koji stiču sve veće obrazovanje, koji pouzdano mogu očekivati dug i produktivan život i koji su sve više uzajamno povezani na globalnom nivou, i to putem trgovine, putovanja i najsavremenijih sredstava komunikacije.

Njihova očekivanja su visoka i oni stavljaju veće zahtjeve pred domaće i međunarodne institucije - ali su takođe spremni da daju doprinos novom energijom, resursima i idejama.

Udruženim snagama oni mogu ubrzati razvoj po mjeri čovjeka u narednim decenijama u dosad neviđenim razmjerama.

Ovakvu budućnost predviđa Izvještaj o razvoju po mjeri čovjeka za 2013. godinu - „Uspon Juga: Napredak po mjeri čovjeka u svijetu raznolikosti” koji je na regionalnom nivou predstavljen u Astani, u Kazahstanu, u ponedjeljak 8. aprila 2013. godine.

Ubrzana transformacija globalne dinamike u Istočnoj Evropi i Centralnoj Aziji, nastala zahvaljujući silama iz zemalja u razvoju koje doživljavaju brz uspon, donijeće nove mogućnosti za napredak po mjeri čovjeka, kao i za nova razvojna partnerstva u regionu i šire.

Djelotvorna liderska uloga države u socijalnoj i ekonomskoj politici takođe je zajednički imenilac za većinu uspješnih zemalja u razvoju. Njihovo obilježje je pragmatizam - sprovoditi ono što funkcioniše na osnovu nacionalnog iskustva, a ne rigidnih ideologija - i volja da se prepoznaju i prevaziđu stalni izazovi.

Angažovano civilno društvo i tehnološki konkurentan privatni sektor kojim provijava duh javnog čine ključne partnere u ovom procesu.

Otvorena angažovanost u odnosu na spoljni svijet predstavlja glavni faktor koji doprinosi održivosti razvojnog napretka.

U Izvještaju je, takođe, ukazano da se udio ekonomske djelatnosti koju pokreće trgovina u najuspješnijim zemljama povećao paralelno sa poboljšanjem u razvoju po mjeri čovjeka. Ova angažovanost je obično strateški isplanirana, usmjerena ka maksimalnom povećanju broja radnih mjesta i konkurentnih prednosti države u cilju stvaranja dugoročne koristi za cjelokupno

74

Kao što je prikazano u Izvještaju, zemlje Istočne Evrope i Centralne Azije u mnogim značajnim aspektima dobro su pripremljene za izazove 21. vijeka. U Izvještaju za 2013. godinu razmatra se više od 40 zemalja u razvoju koje su tokom protekle dvije decenije ostvarile izuzetno impresivan razvoj po mjeri čovjeka, a njegovi podaci ukazuju na ključni značaj svih ovih uspješnih priča o održivom ulaganju javnih sredstava u obrazovanje. Takav primjer je Kazahstan, koji je shodno indeksu razvoja po mjeri čovjeka u Izvještaju za 2013. godinu svrstan u kategoriju visokog nivoa razvoja po mjeri čovjeka zahvaljujući visokom nivou obrazovanja - očekuje se da će se prosječno dijete u Kazahstanu koje su upiše u osnovnu školu školovati 15 godina - što nije slučaj sa većinom drugih zemalja sa sličnim nivoima prihoda. Ovaj trend visokog postignuća u obrazovanju rasprostranjen je u regionu, pa nesumnjivo predstavlja njegovu najveću prednost.

stanovništvo, pri čemu se ne zatvaraju vrata proizvodima i tehnologijama iz inostranstva. Ključ za potpunu iskorišćenost razvojnog potencijala međunarodne trgovine i investicija sastoji se u tome da se prije svega investira u ljude, i to putem obrazovanja, zdravstva, osnovnih socijalnih usluga i bolje javne infrastrukture.

Kao što je navedeno u Izvještaju, važna lekcija naučena iz politika tokom dvije decenije političke i ekonomske tranzicije u ovom regionu odnosi se na ulogu države u podsticanju nastanka uslova za održivi, inkluzivni rast. „Naglo Dzihan Sultanoglu Kalid Malik napuštanje oblasti odgovornosti sa nivoa države ili insistiranje na ubrzanoj privatizaciji svih preduzeća u državnom vlasništvu, dugoročno posmatrano, može vrlo skupo koštati društva”, navodi se u Izvještaju za 2013. godinu.

Ovdje se, takođe, ukazuje na ulogu novih kreativnih inicijativa u oblasti socijalne politike u zemljama koje su ostvarile značajan napredak u pogledu razvoja po mjeri čovjeka. Takav je slučaj sa Turskom: prema Vladinim procjenama, u okviru deset godina starog programa uslovljavanja socijalnih davanja, više od milion djece prvi put je dobilo zdravstvenu njegu, a više od dva miliona je imalo koristi od povećane pomoći u obrazovanju.

U Izvještaju je ukazano da uspon Juga uzdrmava postojeće globalne institucije, stvarajući korisne regionalne - starenje, rizici po životnu sredinu, nejednakost, otvaranje novih mehanizme i ukazujući na nove načine posredstvom kojih zemlje radnih mjesta - te zemlje treba sve više da se u svojim domaćim i regioni mogu sarađivati. U Izvještaju se ističe da Jug treba da inicijativama politika ugledaju na relevantne primjere drugih ima veću ulogu u globalnom upravljanju, ali u reformisanim i država. Zemlje Istočne Evrope i Centralne Azije imaju dosta da ponovo osmišljenim međunarodnim institucijama. Nastanak ponude i mnogo da dobiju iz ovog globalnog istraživanja inovaGrupe 20 je važan korak, kao što su i najnovije razvojne inicijative tivnih novih pristupa politikama. zemalja BRICS-a, ali Jug i dalje treba da bude ravnopravnije zastuSlično se odnosi i na zemlje Zapadne Evrope i razvijenog pljen u institucijama Breton Vudsa, Ujedinjenim nacijama i Sjevera, koje, takođe, mogu pronaći korisne modele politika na drugim ustanovljenim međunarodnim tijelima.

Jugu - i koje ostvaruju korist od stalno prisutne ekonomske Jedno od obilježja ovog promjenljivog okruženja globaldinamike i povećanja životnog standarda u zemljama u razvoju. nih kretanja jeste činjenica da su mnoge zemlje regiona - poput Kao što se s pravom zaključuje u Izvještaju, „Jugu i dalje treba Kazahstana, Ruske Federacije i Turske - zasluženo postale sve Sjever, ali Sjeveru sve više treba Jug”. značajniji donatori pomoći, u iznosima koji prelaze tri miliona američkih dolara.

Ovdje se ne radi samo o finansiranju: ovi novi donatori drugim zemljama u razvoju, takođe, nude svoje teško stečeno stručno znanje o politikama. Proteklih godina Rumunija je pružala savjetodavne usluge Egiptu i Tunisu o upravljanju Kalid Malik, Kancelarija UNDP-a za izradu izborima; Poljska je pomogla Iraku u razvoju malih preduzeća; Izvještaja o razvoju po mjeri čovjeka, i Češka je sarađivala sa Azerbejdžanom u procjenama životne Džihan Sultanoglu, pomoćnica glavnog sredine; a Slovačka je pomogla Moldaviji i Crnoj Gori u upravljanju administratora i direktorka Regionalne javnim finansijama. kancelarije UNDP-a za Evropu i Zajednicu S obzirom da se Jug suočava sa nekim opštim izazovima nezavisnih država.

75

Izvještaj o razvoju po mjeri čovjeka (HDR) 2013.

Uspon zemalja Juga: Napredak po mjeri čovjeka u raznolikom svijetu

Obrazloženje u vezi sa kompozitnim indeksima HDR za 2013. godinu Crna Gora Vrijednosti indeksa razvoja po mjeri čovjeka (HDI) i izmjene u rangiranju u Izvještaju o razvoju po mjeri čovjeka za 2013

U Izvještaju o razvoju po mjeri čovjeka za 2013. godinu predstavljene su vrijednosti Indeksa razvoja po mjeri čovjeka (HDI) i rang-lista 187 zemalja i teritorija priznatih od UN, zajedno sa HDI usklađenom po nejednakostima za 132 zemlje, Indeksom rodne neravnopravnosti za 148 zemalja, i Indeksom višedimenzionalnog siromaštva za 104 zemlje. Rangiranje zemalja i vrijednosti iz Indeksa razvoja po mjeri čovjeka (HDI) pod strogim su embargom sve dok se Izvještaj o razvoju po mjeri čovjeka ne objavi na globalnom nivou i elektronski distribuira širom svijeta.

Pogrešno je ako se vrijednosti i pozicije zemalja upoređuju sa onima koje su objavljenje u prethodnim izvještajima, jer su se osnovni podaci i metode promijenili. Čitaocima ovog izvještaja savjetuje se da procjenjuju napredak u HDI vrijednostima na osnovu Tabele br. 2 (,,Trendovi indeksa razvoja po mjeri čovjeka”) u Statističkom dodatku Izvještaja. Tabela 2 zasniva se na postojanim indikatorima, metodologiji i vremenskom nizu podataka, što omogućava prikazivanje stvarnih promjena u vrijednostima i poziciji tokom vremena, i pokazivanje stvarnog napretka koji su zemlje ostvarile. Treba biti oprezan prilikom tumačenja malih promjena u vrijednostima, jer te promjene ne moraju biti statistički značajne usljed raznolikosti uzoraka. Uopšteno govoreći, promjene u trećoj decimali svih kompozitnih indeksa smatraju se beznačajnim.

INDEKS RAZVOJA PO MJERI ČOVJEKA (HDI) HDI je zbirna (sumarna) mjera za procjenjivanje dugoročnog napretka u tri osnovne dimenzije razvoja po mjeri čovjeka: dug i zdrav život, pristup znanju i pristojan standard života. U Izvještaju o razvoju po mjeri čovjeka za 2011. godinu, dug i zdrav život se mjeri prema očekivanom životnom vijeku.

Pristup znanju se mjeri prema: I) prosječnom trajanju školovanja za odrasle, odnosno, prosječnom broju godina provedenom u obrazovanju za lica stara 25 godina i više; II) očekivanom trajanju školovanja za djecu školskog uzrasta, odnosno, ukupnom broju godina koji dijete školskog uzrasta može provesti u školi ako

76

preovlađujući obrasci stope upisa prema starosnom dobu ostanu isti tokom života djeteta. Standard života se mjeri prema bruto nacionalnom proizvodu po glavi stanovnika, izraženom u konstantnom međunarodnom dolaru iz 2005, koji je konvertovan korišćenjem stopa pariteta kupovne moći (PPP).

Da bi se obezbijedilo upoređivanje najvećeg mogućeg broja zemalja, HDI se prvenstveno zasniva na međunarodnim podacima koje pružaju Odjeljenje Ujedinjenih nacija za stanovništvo (UNPD), Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESCO), Institut za statistiku (UIS) i Svjetska banka. Kao što je navedeno u uvodu, HDI vrijednosti i rangiranja iz ovogodišnjeg izvještaja ne mogu se porediti sa onim koji su objavljeni u prethodnim izvještajima (uključujući Izvještaj o razvoju po mjeri čovjeka za 2011), zbog revizija koje su relevantne agencije izvršile na indikatorima komponenata. Da bi se omogućila procjena napretka prema Indeksima razvoja po mjeri čovjeka, Izvještaj za 2013. godinu sadrži i preračunate indekse razvoja po mjeri čovjeka od 1980. do 2012.

HDI VRIJEDNOST I POZICIJA CRNE GORE Vrijednost HDI za Crnu Goru u 2012. godini je 0.791što predstavlja kategoriju visokog razvoja po mjeri čovjeka - čime se ova zemlja svrstava na 52. mjesto od 187 zemalja i teritorija.

Ovu poziciju Crna Gora dijeli sa Republikom Palau. Između 2005. i 2012. godine, vrijednost HDI za Crnu Goru porasla je sa 0.756 na 0.791, što je porast od 5 odsto, ili prosječni godišnji porast od 0.6 odsto.

HDI pozicija za Crnu Goru za 2011. godinu, koja se zasniva na podacima dostupnim iz 2012. godine i metodama koje su korišćene u 2012. godini - bila je 50. mjesto od 187 zemalja.

U HDR za 2011. godinu, Crna Gora je zauzimala 54. mjesto od 187 zemalja. Međutim, pogrešno je upoređivati vrijednosti i pozicije sa onim koje su objavljene u prethodnim izvještajima, jer su osnovni podaci i metode izmijenjeni.

U tabeli A prikazuje se napredak Crne Gore prema svakom od HDI indikatora. Između 1980. i 2012. godine, očekivani životni vijek na rođenju porastao je za 1,1 godinu, prosječno

HDI USKLAĐEN PREMA NEJEDNAKOSTI (IHDI)

Tabela A: HDI trendovi za Crnu Goru zasnovani na postojanom vremenskom nizu podataka, novim indikatorima komponenata i novoj metodologiji

Očekivani životni vijek na rođenju

1980.

1985.

1990.

1995.

2000.

2005.

2010.

2011.

2012.

73.7 74.4 75.5 75.9 74.9 74.1 74.4 74.6 74.8

Očekivano trajanje školovanja

Prosječno trajanje školovanja

12.9 15 15 15.0

BNP po stanovniku izražen u PPP (konstantni međunarodni $ 2005)

7,427 8,320 10,088 10,485 10,471

10.6 10.5 10.5 10.5

trajanje školovanja opalo je za 0,1 godinu, a očekivano trajanje školovanja poraslo je za 2,1 godinu. Crnogorski BNP po glavni stanovnika porastao je za oko 41 procenat, između 2000. i 2012.

PROCJENA NAPRETKA U ODNOSU NA DRUGE ZEMLJE Dugoročni napredak može se korisno procijeniti poređenjem sa drugim zemljama - i na osnovu geografske pozicije, i na osnovu HDI vrijednosti. Na primjer, u periodu između 2005. i 2012. godine, Crna Gora, Rumunija i Bugarska postizale su različite nivoe napretka u pravcu podizanja svojih indeksa razvoja po mjeri čovjeka.

HDI je prosječna mjera osnovnih dostignuća u razvoju po mjeri čovjeka u jednoj zemlji. Kao i svi prosjeci, HDI priVrijednost kriva nejednakosti u raspodjeli razvoja po HDI mjeri čovjeka među stanovnicima na nivou države. U HDR za 2010. godinu, predstavljen je HDI usklađen prema nejednakostima (IHDI), kojim se uzima u obzir nejednakost u sve tri dimenzije HDI, tako što se ,,spušta” (smanjuje) prosječna vrijednost svake 0.756 dimenzije prema nivou njene nejednakosti.

0.787 0.791 HDI možemo posmatrati kao indeks 0.791 ,,mogućeg” razvoja po mjeri čovjeka, a IHDI kao indeks stvarnog razvoja po mjeri čovjeka. ,,Gubitak” u mogućem razvoju po mjeri čovjeka usljed nejednakosti dobija se kroz razliku između HDI i IHDI, a može se izraziti u procentima.

HDI za Crnu Goru za 2012. godinu je 0.791. Međutim, kada se ova vrijednost umanji zbog nejednakosti, onda HDI pada na 0.733, što je gubitak od 7.4 odsto zbog nejednakosti u

Tabela C: IHDI za Crnu Goru za 2012. u odnosu na odabrane zemlje i grupe

Vrijednost IHDI

Crna Gora Latvija Litvanija Evropa i Centralna Azija Visoki HDI

HDI za Crnu Goru iz 2012. godine, u vrijednosti od 0.791, iznad je prosjeka od 0.758 za zemlje iz grupe sa visokim razvojem po mjeri čovjeka i iznad prosjeka od 0.771 za zemlje iz Evrope i Centralne Azije. Od zemalja iz Evrope i Centralne Azije, tu su Latvija i Litvanija, koje se, prema HDI poziciji, nalaze na 44. i 41. poziciji i koje su, prema HDI i broju stanovnika za 2012., blizu Crnoj Gori (vidi Tabelu B).

0.733 0.726 0.727

7.4 10.9 11

0.672

12.9

0.602

20.6

Crna Gora Latvija Litvanija Evropa i Centralna Azija Visok HDI

HDI pozicij a

Očekivani životni vijek na rođenju

0.791 0.814 0.818

52 44 41

74.8 73.6 72.5

0.771

—

71.5

0.758

—

73.4

Očekivano trajanje školovanja 15.0 14.8 15.7

Gubitak zbog nejednakosti u obrazovanju (%)

Gubitak zbog nejednakosti u prihodima (%)

2.5 3.6 5

12.6 20.9 20.1

11.7

10.5

16.3

12.4

19.9

28.6

raspodjeli dimenzionih indeksa. Latvija i Litvanija pokazuju gubitke zbog nejednakosti od 10,9 odsto i 11 odsto. Prosječan gubitak zbog nejednakosti za zemlje sa visokim HDI je 20.6 odsto, a za Evropu i centralnu Aziju je 12.9 odsto.

Tabela B: HDI indikatori za Crnu Goru za 2012 u odnosu na odabrane zemlje i grupe Vrijednost HDI

Ukupni gubitak (%)

Gubitak zbog nejednakosti u očekivanom životnom vijeku na rođenju (%) 6.8 7.1 7.2

Prosječno trajanje školovanja

INDEKS RODNE NENEJEDNAKOSTI (GII)

BNP po stanovniku (PPP $)

10.5 11.5 10.9

10,471 14,724 16,858

13.7

10.4

12,243

13.9

8.8

11,501

Indeks rodne nejednakosti (GII) odražava nejednakosti na osnovu rodne pripadnosti u tri dimenzije - reproduktivno zdravlje, osnaživanje i ekonomska aktivnost. Reproduktivno zdravlje se mjeri smrtnošću majki i stopama plodnosti adolescenata; osnaživanje se mjeri udjelom različitih rodova u broju poslanika u parlamentu i njihovim dostignućima u srednjem

77

i visokom obrazovanju; ekonomska aktivnost se mjeri stopom učešća različitih rodova na tržištu rada. GII je zamijenio prethodni indeks razvoja prema rodnoj pripadnosti i Indeks rodnog osnaživanja. GII prikazuje gubitak u razvoju po mjeri čovjeka usljed nejednakosti između ženskih i muških dostignuća u tri GII dimenzije. (Za više detalja u vezi sa GII, pogledajte Tehničku napomenu br. 3 u Statističkom dodatku). Zbog nedostatka relevantnih podataka, GII za Crnu Goru nije izračunat.

INDEKS VIŠEDIMENZIONALNOG SIROMAŠTVA (MPI) U Izvještaju o razvoju po mjeri čovjeka za 2010. godinu predstavljen je Indeks višedimenzionalnog siromaštva (MPI), kojim se identifikuju višestruka uskraćivanja („deprivation”) na polju obrazovanja, zdravstva i standarda života u istim domaćinstvima. Obrazovna i zdravstvena dimenzija pojedinačno se zasnivaju na dva indikatora, a stadard života se zasniva na šest indikatora. Svi indikatori koji su potrebni za izradu MPI za domaćinstvo uzeti su iz ankete o istom domaćinstvu. Indikatori se povećavaju za određeni faktor (ponderišu), a rezultati o uskraćivanju izračunavaju se za svako domaćinstvo u anketi. Odbitak od 33,3 odsto, koji je jednak jednoj trećini ponderisanog indikatora, koristi se za razlikovanje između siromašnih i nesiromašnih. Ako je rezultat uskraćivanja po domaćinstvu 33,3 odsto i više, onda je to domaćinstvo (i svaki njegov član) višedimenzionalno siromašno. Domaćinstva sa rezultatom uskraćivanja većim od 20 odsto ili jednakim sa 20 odsto, ali manjim od 33,3 odsto, smatraju se ranjivim na višedimenzionalno siromaštvo ili u riziku da postanu višedimenzionalno siromašna.

Najnoviji dostupni anketni podaci za procjenu MPI

cifara za Crnu Goru sakupljeni su u periodu 2005/2006. U Crnoj Gori, 1,5 odsto stanovništva živi u višedimenzionalnom siromaštvu (MPI po glavi domaćinstva), a dodatnih 1,9 odsto je bilo ranjivo na višedimenzionalna uskraćivanja. Intenzitet uskraćivanja u Crnoj Gori - to jest, prosječni procenat uskraćivanja koji doživljavaju ljudi koji žive u višedimenzionalnom siromaštvu iznosio je 41,6 odsto. Vrijednost MPI za Crnu Goru, koja predstavlja udio višedimenzionalno siromašnih, usklađen za intenzitet uskraćivanja, iznosio je 0,006. Latvija je imala vrijednost MPI od 0,006.

U tabeli E upoređuje se siromaštvo u smislu prihoda, mjereno procentom stanovništva koje živi ispod granice od 1.25 dolara prihoda dnevno, sa višedimenzionalnim uskraćivanjima u Crnoj Gori. Iz tabele se vidi da je siromaštvo u smislu prihoda samo jedan dio priče. Višedimenzionalno siromaštvo po članu domaćinstva za 1,4 odsto je veće od siromaštva u smislu prihoda.

Ovo ukazuje da pojedinci koji žive iznad linije siromaštva, u smislu prihoda, ipak mogu biti uskraćeni u pogledu obrazovanja, zdravstva i ostalih životnih uslova. Tabela E takođe pokazuje procenat crnogorskog stanovništva koje živi u teškom siromaštvu (rezultat uskraćivanja je 50 odsto ili više) i stanovništva koje je ranjivo na siromaštvo (rezultat uskraćivanja između 20 i 30 odsto). Doprinos uskraćivanja ukupnom siromaštvu u svakoj dimenziji dopunjuje sveopštu sliku o stanovništvu koje živi u siromaštvu u Crnoj Gori. Cifre za Latviju su, takođe, prikazane u tabeli za poređenje.

Kancelarija UNDP za izradu izvještaja o razvoju po mjeri čovjeka

Tabela E: Najnovije MPI cifre za Crnu Goru u odnosu na odabrane zemlje

Doprinos ukupnom siromaštvu uskraćivanjem u oblasti

Stanovništvo

Anketna godina

Crna Gora Latvija

78

2005/ 2006.

2003.

Intenzitet uskraćivanja (%)

U teškom siromaštvu (%)

Ispod linije siromaštva u smislu prihoda (%)

Zdravstvo

Vrijednost MPI

Po članu domać instva (%)

0.006

1.5

41.6

1.9

0.3

0.1

47.6

37.5

14.9

0.006

1.6

37.9

0

0

0.1

88

0

12

Ranjivost na siromaštvo (%)

StanObradardi zovanje života

Omiljeni ljekar naroda kolašinskog kraja

Dr MILISAV DUROVIĆ Piše: doc. dr Božo Vuković Dr Milisav Đurović rođen je u selu Veleta - Danilovgrad.

Medicinski fakultet završio je u Zagrebu 1967. godine, visokom prosječnom ocjenom. Čitav radni vijek proveo je radeći u Domu zdravlja u Kolašinu, prvo 18 godina kao ljekar opšte prakse, a zatim 7 godina kao specijalista interne medicine. Specijalizaciju iz Interne medicine završio je u Nišu, 1986. godine, odličnim uspjehom. Jedno vrijeme bio je načelnik Internog odjeljenja u Domu zdravlja u Kolašinu. Dr Đurović dobitnik je zlatne diplome Hipokrata i Higije, 1990. godine, koju je dodjeljivao Savez zdravstvenih radnika Jugoslavije. Dobitnik je i Prve plakete oslobođenja Kolašina, te više ordena i pohvala. Imao je čin kapetana sanitetske službe (u rezervi). Bio je pasionirani ribolovac.

Bio je dr Đurović omiljeni ljekar kolašinskog kraja, i naroda, i kolega, i zdravstvenog osoblja. Volio je Kolašin i ostao da radi tamo 25 godina, do kraja života.

Oproštajni govori na sahrani dr Đurovića štampani su u monografiji „Gladni kamen”, dr Ivan Markov Pižurica, 1995. godine, i u „Knjizi nekrologa”, dr Todora Bakovića, 2002. godine.

U monografiji „Gladni kamen”, kolašinski ljekar dr Ivan Pižurica (1940-2009) objavo je posmrtne, emotivne govore za pojedine prerano umrle osobe. Dragan Lakićević, književnik, pod naslovom „Birane riječi” na početku Monografije piše: „Običaj je u našem narodu da svako ko odlazi sa ovoga svijeta - na grobu kaže riječ. Ta riječ porijeklom iz duboke starine, potreba je da se oni koji odlaze, najprije u zemlju, potom u sjećanje - isprate pominjanjem onog najboljeg i najljepšeg što je imao u sebi, da ga ta dobrota prati na putu ka nevratu i zaboravu. U naše vrijeme običaj i način nadgrobnog govora nasljeđuje elemente tradicije muškog lelekanja i ženske tužbalice...

Iako je posmrtni govor dr Pižurice dr Đuroviću epski i mitski oplemenjen, u njemu je vjerno prikazan karakter i ponašanje kolege, i kao ličnosti, i kao ljekara.

Milisave Đuroviću - Bjelopavliću Bijeloga Pavla sojeviću; Dušo od čoeka, Iz sunčevih zraka ispijena, Iz mjesečevih mijena izvijena, Od Božjih melema salivena Iskra iz kamena...

Kolašin, 1978. god.

S lijeva na desno: dr Milisav Đurović, med teh. Branko Anđelić, dr vet. med Mihailo Bulatović, laborant Drago Čogurić, penzioner Božo Jovanović i dr Predrag Vlahović

Melemniče!

Riječima si liječio, Šakom i kapom dijelio; Izdijelio cijeloga sebe, U cio kolašinski narod; I ostao u dušu njegovu, Miljenik i osobnik...

Dr Đurović imao je specifičan, svojevrstan način ophođenja sa bolesnicima i to je iskazivao toplinom riječi „sunce”, a narod mu je uzvraćao istim nadimkom, doživljavajući ga kao toliko humanu i dobronamjernu osobu čije ponašanje zrači toplinom sunca.

Ako sa praktične, korisne strane, analiziramo popularnost dr Đurovića u narodu kolašinskog kraja i masovno prisustvo na njegovoj sahrani u Danilovgradu, psihološki se može kazati da je to bio rezultat njegovog porodičnog vaspitanja - majke koja ga je savjetovala da narodu ne uzima pare - i obrazovanja za vrijeme školovanja u Zagrebu i Nišu. Porodično vaspitanje, školovanje i uticaj sredine, gdje je živio, djelovali su na razvitak njegovih sposobnosti, da formira humani, razumni, stvarni karakter, vrijedan trajnog poštovanja.

79

Medicinski rječnik A D E

bazija, med. abasia, poremećaj koji je uslovljen degenerativnim neurološkim promjenama. Podrazumijeva nemogućnost hodanja uprkos očuvanoj svijesti, mišićnoj snazi i osjetljivosti. izartrija, med. dysarthria, poremećaj govora koji podrazumijeva otežanu artikulaciju suglasnika.

Posebnu grupu defotmiteta ove vrste čini mucavost, med. dysarthria spastica.

kshibicionizam, bolesna nagonska potreba da se pred seksualno privlačnim osobama drugog pola ogolićuju polni organi. Umobolne osobe, idioti, paranoičari, epileptičari, teški neurastenici i alkoholičari, te naročito starije muške osobe koje više nisu sposobne za normalno polno zadovoljavanje, vrše ove radnje u cilju polnog uživanja. Obično je u pitanju muškarac koji svoj polni organ ogolićuje pred djevojčicama.

I

M N O P

L

T

G H

argouillement, (franc.), klokotanje, grgotanje koje se jasno čuje pri pregledu nekih djelova trbuha metodom pipanja. Smatra se da su uzrok takvoj reakciji rastezanje i hipotonije pojedinih djelova crijeva (cekum, sigmoidni kolon) u kojima se nalazi tečan ili kašast sadržaj, koji se pri palpaciji pomjera. ibernacija, stanje uspavanosti koje se ogleda u snižavanju bazalnog metabolizma, opuštanju mišića, snu koji liči na narkozu, a koje se vještački izaziva kod pacijenta kako bi on prebrodio traumatske, hirurške, infektivne, toksičke ili sl. oblike agresije na organizam.

Karakteristično je da se nivo krvnog pritiska kreće oko 100 mm/Hg, a tjelesna temperatura 33°C-35ºC. Inače, ovo je pojam kojim se imenuje zimski san nekih vrsta životinja.

ndigestija, med. indigestio, poremećaj varenja. Može biti uslovljena inicijatorima različite prirode, od poremećaja u fiziologiji organa do neuroloških reakcija. Uglavnom označava neodređene tegobe u organima za varenje koje nastaju odmah poslije uzimanja hrane. Takođe, može se javiti i kao reakcija na pojedinu vrstu hrane, npr. ugljenohidratična indigestija.

ingveta, med. linguettae, naročita vrsta tableta čija se primjena uglavnom povezuje sa topljenjem pod jezikom, a namjena sa liječenjem poremećaja lingvalne jezične regije. Ipak, postoji veliki broj dijagnoza za koje se danas proizvode lingvete, među kojima čak i neki antiendž koncepti.

80

inutni volumen disanja. Smatra se da u noralnim okolnostima funkcionisanja organizma ova mjera podrazumijeva prosječno oko 6 litara atmosferskog vazduha koji svakog minuta uđe u disajne puteve.

Ukupna zapremina vazduha, naime, jednaka je proizvodu respiracijskog volumena i učestalosti disanja. iktitacija, med. nictitatio, žmirkanje. Za uzročnike ovog poremećaja funkcionisanja čula vida obično se smatraju konjunktivitis, poremećaji refrakcije i neuropatska konstitucija. U pitanju je klonusni grč cjelokupnog kružnog mišića koji se manifestuje u vidu učestalog i veoma snažnog zatvaranja kapaka. lfaktometrija, metod koji se primjenjuje u cilju ispitivanja sposobnosti čula mirisa da razlikuje mirisne nadražaje. Nakon analize primjenom olfaktometra određuje se stepen očuvanosti ove funkcije.

edikuloza, med. pediculosis, vašljivost. Termin je izveden prema nazivu mikroorganizma bijele vaši (med.

Pediculus humanus var. corporis), koji parazitira na ljudskom organizmu i može biti prenosilac veoma ozbiljnih infektivnih oboljenja - tifusa pjegavca i nekih komplikovanih oblika groznice. Pedikuloza je zbirni pojam za prisustvo vaši i promjene izazvane njihovom kolonizacijom kože. ezaurismoza, med. thesaurismosis, metabolički poremećaj koji znači prekomjerno nagomilavanje određene supstancije u ćelijama ili tkivima organizma.

Melanin, holesterol i glikogeni predstavljaju tri možda najčešće tezaurismotske opasnosti.

SMIJEH JE LIJEK Leži Fata u porodilištu i prvi put nakon porođaja dobija bebu u ruke. Sva se porodica okupila i gleda bebu, pa će jedna od tetaka: — Fato, bona, baš ti je slatka beba!

Fata namršteno odvrati: — Jašta da je slatka, kad sam umjesto pilule za kontracepciju uzela babin saharin !

Došla bakica u bolnicu i tehničar je pita: — Bako, jeste li i vi za EKG ??? Bakica će: — Nisam, sine.

Ja sam još od osnivanja za KPJ...

Pitali studenta medicine kakva je razlika između uzbuđenja i stresa. — Uzbuđen si kad ti je supruga u drugom stanju, a u stresu kad ti je ljubavnica trudna. Žena stoji gola pred ogledalom u spavaćoj sobi i komentariše: — Osjećam se debelo i ružno.

Okreće se prema suprugu. — Hajde, udijeli mi kompliment.

Suprug će: — Draga, vid ti je savršen. Žali se sredovječni čovjek svom kafanskom drugaru: — Upravo sam pročitao jedan članak o posljedicama pretjeranog konzumiranja alkohola... Umro sam od straha.

Prijatelj će pomirljivo: — Dakle, to je to. Odluka je pala! Od danas, nema više čitanja. Žena doživjela infarkt i dok je bila u kliničkoj smrti srete Boga i upita ga: — Bože, pa je l’ sad da umrem? Pa još sam mlada... — Ne. Treba da živiš još 35 godina.

Ubrzo zatim žena se oporavi i odluči da svoj život učini ljepšim i zanimljivijim! Počne da radi na sebi, ugradi silikone, ode na liposukciju, poveća usne, nabaci novu frizuru...

Nekoliko dana nakon toga automobil je pokosi na ulici i usmrti je. Nađe se ona ponovo kod Boga i

82

upita ga: — Zašto si dozvolio da umrem, a obećao si mi još 35 godina života?

Bog je pogleda malo pažljivije, pa odgovori: — Nisam te prepoznao!

Razgovaraju dvije plavuše. Kaže prva: — Doktor mi je rekao da idućih par dana živim samo na jabukama.

Druga će: — A šta ako padneš?

Farmer uzgajivač kokošaka otišao do lokalnog bara, sjeo pored jedne žene i poručio čašu šampanjca… Žena se isprsi i reče: — Kako ovo da razumijem?

Upravo sam i ja naručila čašu šampanjca? — Koincidencija! — reče farmer. — Ovo je specijalan dan za mene i ja ga proslavljam. — Ovo je i za mene specijalan dan. Ja, takođe, proslavljam — reče žena.

— Koja koincidencija ! — reče farmer.

Pošto su se kucnuli čašama, čovjek upita: — Šta vi to proslavljate ? — Moj muž i ja smo pokušavali da dobijemo bebu i danas mi je ginekolog rekao da sam trudna! — Koja koincidencija! — reče čovjek.

— Ja sam uzgajivač živine i već godinama moje kokoške su neplodne, ali danas svaka od njih nosi oplođena jaja ! — To je sjajno! — reče žena. — Kako su vaše kokoške postale plodne? — Promijenio sam pijetla — odgovori čovjek. Žena se nasmija i reče: — Koja koincidencija!

VENDOKSIN KAPI cirkulacija, vene, hemoroidi Kapi ispoljavaju blagotvorno dejstvo kod gotovo svih poznatih poreme}aja u krvnim sudovima.

Vendoksin otklanja ose}aj zamora i trnjenja nogu i ruku.

Snabdeva tkivo kiseonikom, pobolj{avaju}i protok krvi kroz periferne krvne sudove, smanjuju mogu}nost stvaranja tromba i za{titno deluju kod dubokih venskih tromboza u periodima posebnog rizika (mirovanja u postelji, traume, stanja posle infarkta, mo`danog udara).

Povoljno uti~u na otklanjanje simptoma izazvanih infarktom: dezorijentisanost, povi{ena temperatura, ose}aj zamora, glavobolja ...

Povoljan uticaj imaju na funkciju jetre, detoksikaciju i metabolizam masti, smanjuju}i koncentraciju triglicerida i holesterola u krvi.

Kapi deluju na hemoroide gde uti~u na njihovo zarastanje, epitelizaciju i su{enje.

Povoljno uti~u kod povreda u sportu, tupih povreda i nagnje~enja posle preloma.

Zbog svog blagotvornog dejstva na prokrvljenost svih organa Vendoksin kapi mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

ZODEKS ^AJ infekcije i kamenci u bubrezima i be{ici ^aj je namenjen ubla`avanju problema nastalih kao posledica infekcije urinarnog trakta i prostate ili prisustva kamena i peska u bubrezima, mokra}noj be{ici ili `u~i.

Potpoma`e otapanje kamenca i deluje za{titno kod ponovne pojave kamena i peska.

Deluje kroz poja~ano lu~enje mokra}ne kiseline gde dolazi do postupnog ~i{}enja bubrega i uretera od spiranog taloga mulja i peska, ubrzavaju}i proces epitelizacije o{te}enog tkiva.

Ubla`ava gr~eve i bolove i uti~e na smanjenje telesne temperature izazvane upalnim procesima tako da ceo proces prolazi prili~no bezbolno.

Tako|e treba napomenuti da ~aj ima blagotvoran efekat i na upalne procese mokra}nih kanala i infekcije prostate izazvane kako gram pozitivnim tako i gram negativnim bakterijama.

Povoljno uti~e na smanjenje nivoa ureje i kreatinina u krvi i ima povojan efekat kod pojedina~nih cisti bubrega.

Zbog svog dejstva na kompletan rad urinarnog trakta, Zodeks ~aj mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

Proizvodi preduze}a ALTERNATIVA MEDICA izra|eni su prema principima dobre proizvo|a~ke prakse

Uvoznik za Crnu Goru: “ALTERNATIVA MEDICA MONTENEGRO d.o.o. Herceg Novi Herceg Novi, Zemunska 36

Proizvodi:

d.o.o.

Loznica

Tel/fax: 031/345-773; Mob. 069/929-003, 068/666-791 Prije upotrebe pažljivo pročitati uputstvo, a za više informacija obratite se Vašem ljekaru ili farmaceutu