Magistarafelag Føroya
desember 2019
AGNES MOLS MORTENSEN
Mær dámar væl at fáa ting at vaksa „Tarakonan“ greiðir frá sínum arbeiði, søguni og ikki minst framtíðarætlanunum
Aftur broytir tøknin mannalívið
Feløgini hava lært seg at brúka AKF
Fakfeløg við sama máli
desember 2019
INNIHALD
10 4 20 3
Oddagrein
14 14 Aftur broytir tøknin mannalívið
4 Mær dámar væl at fáa ting at vaksa
20 Fakfeløg við sama máli
10 Feløgini hava lært seg at brúka AKF
24 Koltursferð við Magistarafelagnum 27 Nevndin hjá Magistarafelag Føroya
Útgevari: Magistarafelag Føroya Ábyrgd: Mass Hoydal og Páll Nolsøe Tekstur: Høgni í Jákupsstovu, Óluva Zachariasen, Uni Arge, Øssur Wintereig, PRESS og Magistarafelagið Myndir: Finnur Justinussen, Jens Kristian Vang, Hans Petur Hansen og William Simonsen
Snið og umbróting: Pætur Eyðunsson Jensen / Droym Prent og liðugtgerð: Føroyaprent
ODDAGREIN
Mass Hoydal Formaður fyri Magistarafelagið
Lønt forfólk í AKF Í MAGISTARANUM verður í ár lagdur dentur á at kunna um samstørv, sum vit eru partur av. Fyri 11 árum síðan fór Magistarafelagið í sam starv við Arkitektafelag Føroya, Byggifrøðingafelag Føroya og Føroya Verkfrøð ingafelag. Felagið AKF – Akademikarafelag Føroya – varð sett á stovn, har limirnir í hesum feløgum vórðu settir og løntir eftir sama sáttmála. AKF hevur í dag sáttmálar við landið og kommunurnar. Við øktum akademiskum størv um á tí privata arbeiðs marknaðinum er tíðin eisini komin til sáttmála á hesum økinum. Umframt samráðingar við arbeiðs gevarar er samstarvið millum Magistarafelagið og AKF ment, og enda flestu persónsmál nú eisini hjá AKF. Á hendan hátt er ein umfatandi partur av tí primera fakfelagsarbeiðinum hjá AKF. Magistarafelagið hevur nógvar ágóðar at vera partur av AKF. Arbeiðið hjá Magistara felagnum hevur tí tey seinastu árini m.a. snúð seg um at gera felagið sjónligt. Sjónligt, soleiðis at vit verða enn fleiri, ið kunnu vera saman um at menna umstøðurnar hjá akademikarum í Føroyum. Magistarafelagið er vaksið við
10-15 % tey seinastu árini, sum óivað er partur av hesum miðvísa arbeiði. Við okkara vaksandi limatali og sáttmálanum við Fíggjarmálaráðið og Kommunufelagið, og sátt málar við privata arbeiðs marknaðin eisini koma á breddan, er eyðsýnt, at arbeiðsbyrðan hjá AKF er nógv vaksin. Tað eru nógvar dugnaligar eldsálir, sum eftir arbeiðstíð hava átikið sær hetta týdningar mikla arbeiðið, men upp gávurnar eru nógvar og vaksandi. Eg hugsi, at tíðin tí er komin til at fólk eigur at verða sett í starv. Fakfelagsarbeiði byggir á samstarv. Tað besta fak felagssamstarvið fæst við, at tey, sum kunna mennast saman og hava flest nógv felags gerðarmál og áhuga mál, kunnu finna eitt stev, har øll ganga fram á leið. Magistarafelagið hevur saman við AKF arbeitt fyri at menna samstørv. Í blaðnum hesaferð verður skrivað um fakfelags samstarvið, har AKF er limur, og forfólkini í feløg unum samstarva. Samstarv er eisini við onnur feløg. Hetta er enn einaferð tekin um, at vit eru í einari menning, ið krevur enn meira arbeiði. Eitt fakfelagsarbeiði, ið krevur nógv av forfólkinum í AKF, og tí er mín vón, at vit skjótt fáa lønt forfólk í AKF.
„Tað besta fakfelagssamstarvið fæst við, at tey sum kunna menn ast saman og hava flest nógv felags gerðarmál og áhugamál, kunnu finna eitt stev, har øll ganga fram á leið“
Tvørgøta 3, Tórshavn Teldupostur: magistarin@magistarin.fo Heimasíða: www.magistarin.fo Telefon: +298 208888 Telefontíð: Hvønn fríggjadag millum kl. 14-18
Magistarafelag Føroya er yrkisfelag fyri fólk við akademiskum prógvi frá viðurkendum hægri lærustovni á Bachelorstøði ella hægri.
4
desember 2019
MÆR DÁMAR VÆL AT FÁA TING AT VAKSA TÁ IÐ AGNES MOLS MORTENSEN HÁLAR EINA TARALÍNU UPP ÚR SJÓNUM, HAR NÓGVUR TARI VEKSUR Á, RØRIR TAÐ HANA. TARIN HEVUR ALLA HENNARA TÍÐ FANGAÐ HENNARA ÁHUGA OG HEVUR Á NÓGVAR MÁTAR VÍST HENNI VEGIN – BÆÐI PROFESSIONELT OG PRIVAT. Høgni í Jákupsstovu
AGNES MOLS MORTENSEN situr á skrivstovuni á Fiskaaling við Áir. Skrivstovan ber brá av at vera eitt neyðugt amboð heldur enn staðið, har ið Agnes Mols Mortensen brúkar tað mesta av síni tíð. Ein berlig skrivstova við tveimum arbeiðsstøðum, har bara onnur er í brúki. – Tað er meiningin, at vit verða fleiri, men enn er tað bara eg inni her, sigur Agnes Mols Mortensen. Agnes Mols Mortensen er eitt av hesum fólkunum í Føroyum, sum flestøll á ein ella annan hátt kenna. „Tarakonan“ verður hon rópt, og aftan fyri einfalda og sjálvsagda eyknevnið liggur virðing og kanska eitt sindur av undran. Hendan undranin, sum vit ofta hava um tey, sum eru serfrøð magistarin.fo
ingar á sínum øki. Hon tosar skjótt, og hon er eisini so líðandi vorðin miðlavand, tí hon dugir væl at greiða frá sínum arbeiði, søguni og ikki minst framtíðarætlanunum. Áhugin fyri Agnes Mols Mortensen hevur verið stórur í Føroyum tey seinnu árini, og nú veksur áhugin fyri henni eisini uttanlands. Í summar gjørdi ein stór týsk miðlafyritøka ein dokumentar um taraalingina hjá Agnes Mols Mortensen, og hon verður javnan uppringd av útlendskum miðlum. Men tað er ikki so løgið, at bæði føroyingar og umheimurin vísa Agnes Mols Mortensen áhuga, tí hon er av sonnum ein góð søga. Ein góð søga, sum vit menniskju verða drigin at.
Ein søga um brennandi áhuga, vilja, fakligt innlit og eginleikan at finna sín egna veg. Men Agnes Mols Mortensen brenn ir ikki bara fyri taranum. Hon brennir fyri Føroyum, fyri sjálvbjargni, fyri um hvørvinum, burðardyggari menning og fyri Suðuroynni.
Tarin vísti henni vegin Áhugin fyri botanikkinum hevur hon fingið við sær inn í heimin, heldur hon sjálv í øllum førum. Og tá ið so beiggi hennara hevði áhuga fyri at kava, so var skjótt, at áhugin vaks enn meira. Lívfrøðilærarin á Miðnámsskúlanum í Suðuroy var botanikari, og hann visti eitt sindur um tara, tað marina umhvørvið og vøkstur.
»
5
Agnes Mols Mortensen, Fiskaaling við Áir
„Tað sermerkta við at lesa í Føroyum er, at her kemur man í samband við serfrøðingar nar á nógvum ymiskum økjum. Og tá tað eru manglar innan ávís øki, so koma útlendskir serfrøðingar til Føroya.“
6
desember 2019
Og tað var her, at Agnes Mols Mortensen á ein hátt læt taran vísa sær vegin. Tí hon hevði ætlað sær at lesa til lærara, men um hon vildi vita meira um taran, vildi duga meira við taranum og skilja meira, so noyddist hon á universitetið. – Men tað gjørdi eg so bara. Eg hevði so ikki hugsað, at eg skuldi gera tað. Agnes Mols Mortensen fór á Universitetið í Keypmannahavn at lesa lívfrøði. Eitt klassiskt val sambært henni sjálvari, samstundis sum tað var eitt sindur langt burtur frá tí um hvørvinum, sum hon var í og tí, sum hevði hennara fremsta áhuga. Agnes Mols Mortensen er fegin um tíðina á universitetinum í Keyp mannahavn, tí hon har fekk alla bak grundina innan lívfrøði við sær. Men tað var paradoksalt í Føroyum, at hon fekk samband við donsku serfrøðina innan tara, tá ið hon tók 3. árið á Setrinum í Føroyum. – Tað ser merkta við at lesa í Føroyum er, at her kemur man í samband við serfrøðingar nar á nógvum ymiskum økjum. Og tá tað eru manglar innan ávís øki, so koma útlendskir serfrøðingar til Føroya. Og fyri meg var tað ein fyrimunur, tí tað var í Føroyum, at eg kom í samband við danska serfrøðingin innan tara, greiðir Agnes Mols Mortensen frá. Útlendski serfrøðingurin setti Agnes Mols Mortensen í samband við rætta umhvørvið í Keypmannahavn. Hon gjørdist vegleiðari hjá Agnes, og tær báðar samstarvaðu restina av lestrartíðini hjá Agnes Mols Mortensen. Agnes Mols Mortensen gjørdist liðug við lesturin í 2007, og í 2008 fekk hon fyrstu uppgávuna hjá Fiskaaling – innan taraidentifikatión.
tað, hon hevði hug til. Sjálv greiðir hon frá, at tá ið hon fór undir lesturin í 1999, var eingin dentur lagdur á tara yvirhøvur. – Tað, sum eg helt vera áhugavert, vóru hesar sjóverur, sum á flóð vóru undir, og á turrum á fjøru uppi á turr um, og sum vóru lítið kannað her hjá okkum. Tað helt eg vera áhugavert. Á universitetinum sá Agnes Mols Mortensen professarar, sum høvdu fingið tíð og pening til at víga sítt lív at kanna eina avmarkaða veru ella lív frøðilig umhvørvi. Eingin spurdi, hvat tað skuldi brúkast til, og eingin bíðaði eftir nøkrum úrsliti. Hesir gransk ararnir sótu inni við einari øgiligari servitan um eitt sera avmarkað øki. Agnes Mols Mortensen er ikki sjálv greið yvir, um tað var hennara ætlan at hugsavna seg um taran og – sum hon sjálv sigur – nørdast í friði og náð um. Men veruleikin trokaði seg inn á hana í Føroyum, tá ið hon var liðug við lesturin og kom aftur til Føroya. Tað var fyri hana ein kollvelting at fara frá tí akademiska umhvørvinum, har tað var granskingin, sum var áhugaverd, og so til eitt sam felag, har fólk als ikki høvdu áhuga fyri tí einstøku artini, men meira um tað kundi brúkast – hvat fyri potentialið er í hesum? – Eg varð einaferð spurd, hví eg manereraði við tara, hví eg ikki gjørdi okkurt, sum eg kundi liva av, greiðir Agnes Mols Mortensen frá. Hesin spurningurin kom upp á nógvar mátar at eyðmerkja yrkisleiðina hjá Agnes Mols Mortensen næstu árini og uttan iva eisini framtíðina.
„Eg varð einaferð spurd, hví eg manereraði við tara, hví eg ikki gjørdi okkurt, sum eg kundi liva av.“
At arbeiða við onkrum man kann liva av Agnes Mols Mortensen kennir seg forkunnuga. Tá ið hon valdi lestur, hugsaði hon als ikki um, at hon skuldi liva av útbúgvingini. Hon gjørdi bara magistarin.fo
Vitan, sum kann brúkast til nakað Agnes Mols Mortensen nemur sær Ph.d. um tara í tíðarskeiðinum 2008 til 12. september 2014, tá ið hon verjir Ph.d.-ritgerðina við Universitetið í New Hampshire. Í hesum tíðarskeið inum tekur hon á seg leysar uppgávur fyri eitt nú Fiskaaling, og í tí sambandi setur hon á stovn sítt egna felag.
7
– Áhugin og kravið frá samfelagnum hevur fingið meg at virka sjálvstøðugt. Tað hevur so eisini fingið meg at gerast meira vitandi um mínar førleikar við at traðka fram og gerast sjónlig í samfelagnum, sigur Agnes Mols Mortensen.
»
8
Eftir loknan lestur í 2014 flytur Agnes Mols Mortensen aftur til Føroya, og tá taka hon og bróðirin av gerð um at broyta felagið til eitt smá partafelag, sum skal takast við vinnu ligt framleiðandi virksemi burturav. Agnes Mols Mortensen sær stórar møguleikar í taranum. Sum matvøra, sum grundarlag undir eini hátøkni ligari framleiðslu av produktum til alheimsmarknaðin, sum ein aktivan viðleikarara í føroysku alivinnuni, bæði sum fóður og sum eitt reinsandi aktiv í nánd av alibrúkunum. Tað er upp á nógvar mátar henni fyri at takka, at tarin í dag er komin upp úr sjónum og inn í hugaheimin hjá vinnulívi og fólki flest sum eitt sunt og gott alternativ til bæði manna føði og til vinnuliga framleiðslu. Við síni servitan og áhuga fyri taranum hevur hon gingið fremst, peikað á møguleikar, søkt um stuðul til verkætlanir og skapt virðismikil sambond við føroyskt og útlenskt vinnulív, sum vísa áhuga fyri tara og tí potentiali, sum finst í honum. Agnes Mols Mortensen greiðir frá: – Áhugin og kravið frá samfel agnum hevur fingið meg at virka sjálvstøðugt. Tað hevur so eisini fingið meg at gerast meira vitandi um mínar førleikar við at traðka fram og gerast sjónlig í samfelagnum. Tá ið tað so er ein móttakari, sum lurtar og er áhug aður, so er tað motiverandi. Men hóast tarin er komin upp úr sjónum og inn í hugaheimin hjá okkum øllum, so er framvegis langur vegur á mál. Í øllum førum um stóru ambitiónirnar hjá Agnes Mols Mortensen skulu røkkast.
Góðkenningin, sum ikki finst TARI-Faroe Seaweed eitur felagið, sum Agnes Mols Mortensen og bróðirin reka. Felagið framleiðir í løtuni ymisk ar vørur til matna, sum verða seldar bæði í Føroyum og uttanlands. Beint nú stríðist felagið eitt sindur við út flutningin, tí stóru keturnar, sum vísa áhuga fyri tara og taraúrdrátti, leggja stóran dent á vistfrøðiliga góðkenning. Ein góðkenning, sum í løtuni ikki er tøk í Føroyum. – Tað ger, at vit hava mist onkrar stórar kundar. Og tað er eitt sindur torført hjá okkum at gera nakað við, tí hóast tarin er góður og sunnur og magistarin.fo
desember 2019
– Um vit kunnu brúka firðirnar til meira og samstundist ala meira burðardygt, so er tað jú betur, sigur Agnes Mols Mortensen.
„Tara- og laksaaling síggja út til at komplementara hvønn annan. Tarin órógvar ikki laksin og laksurin ikki taran.“ veksur í einum reinum umhvørvi, so hava vit onga skipan, ið kann veita vistfrøðiliga góðkenning í Føroyum, og sjálvt um tað ber til at fáa slíka góðkenning frá útlendskum konsulentfyritøkum, so hava vit trupult við at liva upp til ES-krøv viðvíkjandi frástøðu frá alibrúkinum til nærmastu búseting, greiðir Agnes Mols Mortensen frá. Á ein hátt er støðan eitt sindur serlig, tí júst umhvørvið, burðardygg framleiðsla og ordiligir framleiðslu hættir hava stóran týdning fyri Agnes og TARA-Faroe Seaweed. – Framleiðslan hjá okkum gongur upp á burdardygg, natúrlig produktir uttan tæðing. Vit virka í Føroyum, og vit royna at leggja okkum eftir so natúrligum og góðum framleiðslu hættum og innpakningi sum gjørligt. Vit eru ikki har enn, men tað kemur, sigur Agnes Mols Mortensen.
Framleiðslan gongur fyri seg í klekjarínum í Nesvík og so á taralínum á Kaldbaksfirði, áðrenn tarin verður tikin og turkaður á Høvdavirkinum í Leirvík og gjørdur til lidna vøru. Men sum frá líður er ætlanin hjá Faroe Seaweed at gera eina lívtara støð, sum eftir ætlan skal vera í Fámjin. Eftir drúgvar kanningar er har tann reinasti og besti sjógvurin, ið fæst til støðina. Á lívtarastøðini er ætlanin, at tey skulu framleiða tann besta taran til føroysk taraalibrúk – eitt slag av grundframleiðslu undir taraalingini. Næsta stigið eftir tað er ein góðskingarverksmiðja í Føroyum, sum megnar at fáa hávirðisvøruna úr taranum til altjóðamarknaðin. Á henda hátt verður øll virðisketan í Føroyum innan taraaling.
9
Granskari hálva tíð Samstundis arbeiðir Agnes Mols Mortensen hálva tíð á Fiskaaling, sum hevur fingið áhuga í taraaling, har tað ber til at ala tara, og hvat skal til fyri at tarin trívist. Fyri Fiskaaling kannar Agnes Mols Mortensen eisini, hvussu tari kann brúkast sum ein reinsandi organisma saman við aling av fiski. Agnes Mols Mortensen greiðir frá, at vit í Føroyum hava lutvíst nógv tøðsølt í umhvørvinum, so alingin ger kanska ikki so stóran mun í tí stóru myndini, men hon kann gera ein stóran lokalan mun. Setur tú eitt alibrúk á ein fjørð, har tað ikki eru so nógv tøðsølt, so kann tað vera ov nógvir nutrientar. Og á slíkum støðum kann tarin møguliga gera ein mun. – Um vit kunnu brúka firðirnar til meira og samstundist ala meira burðardygt, so er tað jú betur. Tara– og laksaaling síggja út til at komplementara hvønn annan. Tarin órógvar ikki laksin og laksurin ikki taran, greiðir Agnes Mols Mortensen frá. Fyri Agnes hevur tað stóran týdning, at hon hevur samband við
granskingarumhvørvið á Fiskaaling, tí hon lærir av arbeiðinum, og tað flytir hana fram fakliga. Kanska serliga tí, at arbeiðið í hennara egnu fyritøku í ein vaksandi mun verður alt meira praktiskt, har uppgávan er at reka eina fyritøku, ala, heysta, pakka, selja og marknaðarføra.
Hugsjónin drívur verkið Tá ið hugt verður eftir lívinum, lívs verkinum, útbúgvingini og áhuganum hjá Agnes Mols Mortensen er nær liggjandi at staðfesta, at hon hevur gjørt sær eitt lív burtur úr taranum. Áhugin, sum spratt í fjøruni, er vorðin ein vinnumøguleiki, eitt brand og eitt lívsinnihald hjá henni. Men hugsjónin hjá Agnes Mols Mortensen avmarkar seg ikki til tara. Hugsjónin hjá henni snýr seg um Før oyar og fólkið, sum her býr: – Eg brenni fyri, at Føroyar skulu hava tað ordiliga gott. Hetta landið hevur eitt potentiali, sum vit borgarar hava ábyrgdina av at forloysa. Tí skulu vit seta ting í gongd, framleiða og royna at fáa so nógv sum gjørligt burturúr.
Lívsleiðin hevur gjørt, at hon nú so at siga stendur við taranum í hondini, og tað er eitt aktiv, sum Føroyar skulu fáa nógv burturúr. Agnes Mols Mortensen vil, at taraframleiðslan skal vaksa, hon skal skaffa arbeiðspláss. Tarin skal byggja upp framleiðslu og útf lutning. – Men tað skal vera varandi, vit skulu byggja eina burðardygga fram leiðslu bæði umhvørvisliga og fíggjar liga, leggur hon dent á. Men samstundis stendur hon við einari vælkendari tvístøðu í Føroyum. Tí samstundis sum hon vil Føroyum tað besta, so vil hon eisini Suðuroynni tað besta. Hon vil sera gjarna skapa framgongd og vinnulív í Suðuroynni. Men sum lívfrøðingur kann hon ikki lata seg dríva av lokalum kensl um, men av lívfrøðiligum fakta. Men í hesum føri hava lívfrøðiligu faktisku umstøðurnar spælt kortini fyri hana, tí tað er í Fámjin, at hon hevur funnið bestu umstøðurnar fyri lívtarastøðina. – Í Fámjin er góður sjógvur og eitt reint øki, sum ikki er í nánd av øðrum alivirksemi. Vit vilja gjarna hava bestu góðsku av sjógvi inn, so vit kunnu ala tær allarbestu taralínurnar og veita kring allar Føroyar uttan vanda fyri at spjaða laksasjúkur, greiðir Agnes Mols Mortensen frá. Og við hesum kemur umhvørvisliga drívmegin hjá Agnes Mols Mortensen undan. Fyri hana hevur tað alstóran týdning, at vit hava rætta atlitið til umhvørvið, vit arbeiða í. Hon leggur dent á, at arbeitt verður skynsamt við teimum økjum, sum eru í brúki. – Vit mugu broyta okkara lívsstíl orsakað av veðurlagsbroytingum. Vit mugu arbeiða meira skynsamt við teimum økjunum, vit hava, har vit brúka vitanina um, hvat økini hvør sær megna og kunna. – Tí skulu vit hava granskingina við í arbeiðinum alla tíðina. Fáa kanningar av sjónum, fáa kanningar av taranum alla tíðina, so vit vita, hvat vit gera, og hvørja ávirkan vit hava á umhvørvið, sigur Agnes Mols Mortensen at enda. Agnes Mols Mortensen fær ting at vaksa. Hon hevur fingið taran upp úr sjónum og fram í ljósið, og við tar anum ætlar hon sær at byggja eina framtíð fyri seg sjálva, fyri Føroyar og fyri Suðuroynna.
10
– Tilvitanin um AKF millum limirnar er vaksandi. Og vit merkja, at fleiri og fleiri mál frá limafeløgunum verða beind til AKF, sigur Ole Jensen, formaður í Akademikarafelagnum.
magistarin.fo
desember 2019
11
FELØGINI HAVA LÆRT SEG AT BRÚKA AKF ARBEIÐSBYRÐAN Í AKADEMIKARAFELAGNUM ER NÓGV ØKT, TÍ FELØGINI DUGA BETUR AT BRÚKA FELAGIÐ. FORMAÐURIN YNSKIR SÆR EINA FYRISITING, SUM KANN VEITA LIMUNUM BETRI TÆNASTU. Óluva Zachariasen
FYRSTU ÁRINI VÓRU TRILVANDI, men nú duga bæði limafeløgini og AKF betur at skilja ímillum, hvør skal taka sær av hvørjum. Tað eru 11 ár síðan, at magistarar, arkitektar, byggifrøðingar og verkfrøð ingar kastaðu saman í felagið, sum tey doyptu Akademikarafelag Føroya, vanliga nevnt AKF. Lønardeildin sum gumma Lønardeildin má sigast at hava verið eitt slag av gummu, tí hon eigur sín lut í, at tey fýra feløgini gjørdu av at stovna
AKF, greiðir Ole Jensen frá. Hann er formaður í Akademikarafelagnum, sum er eitt yvirskipað samstarvsfelag fyri feløg, hvørs limir hava akademiska útbúgving. Spírarnir til AKF røkka tó longri enn 11 ár aftur í tíðina. Arkitektar og verkfrøðingar høvdu felags sáttmála í nógv ár. So gjørdi Lønardeildin vart við, at fýra feløg – arkitektar, verkfrøð ingar, byggifrøðingar og magistarar – høvdu næstan meinlíkar sáttmálar við rættiliga eins lønarstiga og mælti feløgunum til at gera felagssáttmála.
»
12
desember 2019
– Fyrimunurin hjá Lønardeildini var færri samráðingar, og eisini hjá okkum, tí vit gjørdust ein størri bólk ur, sigur Ole Jensen. Ein løgfrøðingur varð settur at gera uppskot til viðtøkur, sum síðani vórðu sendar út til feløgini. Og í oktober 2008 varð Akademikarafelag Føroya formelt stovnað. Í dag fevnir AKF um 540 limir. Nógv teir flestu – tilsamans 320 limir – eru í Magistarafelag Føroya. 120 eru í Føroya Verkfrøðingafelag, 85 í Føroya Byggifrøðingafelag og 16 í Arkitektafelag Føroya. AKF er fimtstørsta fakfelag á al menna arbeiðsmarknaðinum. Feløgini hava ein lim í part í nevndini, og í løtuni er tað Ole Jensen úr Arkitektafelagnum, sum er formaður.
Serliga gott hjá teimum smáu
Trilvandi byrjan Tað hevur tikið fleiri ár hjá bæði nevnd og limafeløgum at finna út av arbeiðsbýtinum, og hvussu lima feløgini kunnu brúka AKF. Ja, fyrstu árini hava verið rættiliga trilvandi, heldur Ole Jensen.
eitt samstarv, sum ger tað møguligt hjá feløgunum at hava eina dagliga fyrisiting, ið kann veita limunum eina betri tænastu. Akademikarafelagið hevur roynt at fríggja til summar partar av arbeiðs marknaðinum. Fyri umleið átta árum síðan vendi felagið sær til Búskaparog Løgfrøðingafelagið og Yrkisfelagið um at skipa eitt umsitingarligt sam starv við felags avgreiðslu, bókhaldi, fundarhølum, journalisering o.ø. Men svarið frá teimum báðum feløgunum var noktandi. Fyri tveimum árum síðan sýndi Búskapar- og Løgfrøðingafelagið aftur áhuga fyri samstarvi, men einki spurdist burturúr. Akademikarafelagið hevur tó onnur samstørv. Felagið er við í Fakfelagssamstarvinum, ið er eitt samstarv millum Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar, Starvsmannafelagið, Føroya Lærarafelag, Føroya Pedagogfelag, Havnar Arbeiðskvinnufelag og so Akademikarafelagið. Feløgini funnu saman fyri umleið sjey árum síðan í sambandi við nógvu rembingarnar á arbeiðsmarknaðinum, tá ið m.a. flatskatturin og forskattingin av pensjónum vórðu sett í verk. – Í Fakfelagssamstarvinum fingu vit eitt fakligt umhvørvi. Vit hava ein felags skrivara, sum tekur sær av kunning, skipar fyri fakligum tiltøkum, sendir hoyringarskriv út o.a. Hetta avlastar nevndina í AKF, sigur Ole Jensen.
„Í Fakfelagssamstarvinum fingu vit eitt fakligt umhvørvi. Vit hava ein felags skrivara, sum tekur sær av kunning, skipar fyri fakligum tiltøkum, sendir hoyringarskriv út o.a. Hetta avlastar nevndina í AKF“
Tað eru fleiri fyrimunir við einum felagsskapi sum Akademikarafelagið, hóast tað helst er ymiskt hjá einstøku limafeløgunum, hvør fyrimunurin er, sigur Ole Jensen. Sjálvur heldur hann, at heilt smáu feløgini, sum til dømis Arkitektafelagið, hava stórt gagn av at vera í einum størri felagsskapi. Við bara 16 limum er sera avmarkað, hvat eitt so lítið felag einsamalt fær gjørt við starvsfólkamál, hoyringar, sáttmálasamráðingar o.s.fr. Felags skapurin í AKF frígevur orku hjá lima feløgunum til at taka sær av fakligu tiltøkunum. Merkir tað so, at Magistarafelagið, sum er størsta felagið, fær minst burtur úr samstarvinum í Akadem ikarafelagnum? Gamaní fáa smáu feløgini lutfals liga nógv burturúr, men eisini Magist arafelagið stendur sterkari við at vera í felagsskapi við hini í AKF, bæði tá ið tað snýr seg um sáttmála samráðingar og at taka sær av dagligu arbeiðsuppgávunum, heldur Ole Jensen. Flestu málini, sum AKF viðger, eru mál hjá limum í Magistarafelag num, eitt nú viðvíkjandi flokking, setanum, lønum og persónsmálum annars. magistarin.fo
Umframt sáttmálasamráðingarnar tekur nevndin í AKF sær av ymsum fyrisitingarligum uppgávum fyri feløgini, til dømis starvsfólkamál. Eisini hevur AKF skipað fyri skeiðum í m.a. setanartilgongd, starvsfólka politikki og álitisfólkaskeiði. Lima feløgini taka sær av teimum fakligu uppgávunum.
– Magistarafelagið hevur í stóran mun sjálvt tikið sær av sínum limum. Og eisini Verkfrøðingafelagið. Tey gomlu feløgini eru von við at ordna tingini sjálvi. Seinastu árini hevur tó gingið rætta vegin, sigur Ole Jensen. – Eg haldi, at tilvitanin um AKF millum limirnar er vaksandi. Man veit, at felagið er til. Og vit merkja, at fleiri og fleiri mál frá limafeløgunum verða beind til AKF. Akademikarafelagið hevur tikið sær nógv av starvsfólkamálum. Ofta byrja tey í limafelagnum og verða síðani beind víðari til AKF. Felagið hevur fasta avtalu við ein advokat at leita sær ráðgeving hjá. Arbeiðsbýtið millum limafeløgini og AKF er, at tað fakliga hoyrir heima hjá limafeløgunum, meðan alt, sum snýr seg um sáttmála, uppsagnir, flokkingar og tílíkt, fer til AKF.
Kundi verið størri Sjálvur hevði Ole Jensen onki havt ímóti einum enn størri felagsskapi av samstarvandi fakfeløgum. Tað nýtist ikki at vera samanlegging, men meira
Umsiting á ynskisseðlinum Dreymurin um eina dagliga umsiting stendur tó framvegis sera frammar laga á ynskisseðlinum hjá Ole Jensen, tí arbeiðsuppgávurnar eru øktar. – Arbeiðsbyrðan hjá AKF er vaksin seinastu árini, tí fleiri hava varnast, at vit eru til, og at tey kunnu brúka okkum. Vit brúka eisini tíð til Fak felagssamstarvið og samstarv við útlendsk fakfeløg. So nógv tíð fer til fakfelagsarbeiðið. Sum er hevur Akademikarafelagið onga umsiting. Nevndarlimirnir hava allir fulltíðarstarv, og tað er tíðar krevjandi at taka sær av fakfelags
13
arbeiðinum umframt dagliga starv inum. Tí hevði tað verið gott, um felagið skipaði seg við einari umsiting og útgreinaði arbeiðsuppgávurnar hjá henni. Hetta kundi til dømis verið ein aðalskrivari ella ein løntur formaður. Skal AKF hava lønt starvsfólk at taka sær av dagligu fyrisitingini, má felagið hava meira inn í limagjaldi, staðfestir Ole Jensen. Feløgini rinda limag jald til AKF í mun til limatal svarandi til 100 krónur fyri hvønn lim – undantiknir tó teir limir, sum eru sjálvstøðugir vinnurekandi. Enn er limagjaldið ov lítið til at hava fólk í fulltíðarstarvi. Men for maðurin í AKF vónar, at tað fer at bera til at semjast um at raðfesta hetta økið. – Vit hava tosað nógv um tað skal vera ein løntur formaður ella ein aðal skrivari. Fyrimunurin við einum aðalskrivara er, at hesin kann tryggja kontinuitet, tí formaðurin kann jú verða skiftur út annaðhvørt ár. Avbjóðingin er eisini at finna rætta fólkið og rætta starvsbrøkin. Tað skal vera eitt fólk við akademiskari útbúgving og førleikum. Og er talan bert um eitt hálvtíðarstarv, kann vera ivasamt, um nakar vil hava starvið. So tað eru fleiri viðurskifti, sum skulu umrøðast og falla upp á pláss, ásannar formaðurin í AKF.
unum heimilar ikki altíð setan eftir sáttmálanum hjá AKF. – Tað er ikki nóg mikið, at okkara limafeløg viðurkenna fólk sum limir. Tey skulu eisini viðurkennast av okk ara mótparti, sum er Lønardeildin. Akademikarafelagið roynir at halda fast við, at markið niðureftir er Bachelor of Science ella Bachelor of Art. Vit mugu tó ásanna, at longu, tá ið AKF varð stovnað, var markið fyri akademiskar útbúgvingar ikki nóg væl definerað, og hetta hevur elvt til trupulleikar frá byrjan, sigur Ole Jensen. – Har hava fleiri mál verið um limir, sum Akademikarafelagið metir
sáttmálan, sum AKF hevur við Lønar deildina. Ætlanin er eisini at fáa sáttmála við Føroya Arbeiðsgevarafelag, og onkur fundur hevur verið millum part arnar. Privatu arbeiðsgevararnir eru kanska ikki so heitir fyri summum av ágóðunum í almenna sáttmálanum, t.d. longd uppsagnartíð hjá álitisfólk um og frí við løn til sáttmálasamráð ingar, sigur Ole Jensen, sum tó vónar at fáa ein sáttmála upp á pláss.
Skúlar og solidaritetur Formaðurin í AKF kundi hugsað sær, at fakfeløgini sluppu inn í skúlarnar at læra næmingar um fakfelagsarbeiði og týdningin av fakfeløgum. Hetta kundi verið í lærugreinini samfelagsfrøði, men slíkt átak verður helst fatað sum politiskt propaganda, so kunningar átøk mugu fremjast á øðrum pallum, ásannar hann. – Fakfeløgini eru ein partur av arbeiðsmarknað inum. Í valstríðnum tosaðu politikararnir nógv um partarnar á arbeiðsmarknað inum. Men so má mann eisini virða, at partarnir eru har, og at teir skulu hava eina ávísa styrki og sømdir at virka undir – eitt nú eigur fakfelagsgjald at vera undantikið skatt. AKF-formaðurin heldur seg hóma eitt rák við minkandi solidariteti og øktum sjálvsøkni í samfelagnum. Hetta at syrgja fyri sær og sínum allarfyrst og bara hugsa um egnar fyri munir fram um samfelagið og felags skapin. Í londum rundan um okkum sam ráðast starvsfólk ofta hvør sær um egna løn. – Hetta appellerar til einstakling in at vera framsøkin, aggressivur og smikrutur. Ein persónur, sum er eins dugnaligur ella kanska dugnaligari, men bara hevur eitt annað lyndi, verður kroystur. Kapping er stimbr andi, men tað er helst uppslítandi og stressandi hjá nógvum altíð at kenna seg verandi í einari kappingarstøðu. Tá er tað einfalt og gott at hava ein felags lønarstiga, sum tryggjar øllum eina nøktandi løn, og sum eisini skal rúma møguleikum fyri ávísari differentiering.
„Ein persónur, sum er eins dugna ligur ella kanska dugnaligari, men bara hevur eitt annað lyndi, verður kroystur. Kapping er stimbrandi, men helst uppslítandi og stressandi hjá nógvum altíð at kenna seg verandi í einari kappingarstøðu“
At vera akademikari ella ikki Hóast fleiri fyrimunir eru í AKFhjúnalagnum, eru eisini avbjóðingar. Tað gevur til dømis høvuðbrýggj í Akademikarafelagnum, at limirnir í dótturfeløgunum hava ymiska fakliga bakgrund og útbúgving. Í viðtøkunum stendur, at limir í AKF kunnu gerast fakfeløg, hvørs limir í minsta lagi hava bachelor – ella samsvarandi hægri, akademiska út búgving. – Men so skulu vit definera, hvat akademiskar útbúgvingar eru. Eftir hondini eru tað nógvar. Og tað er sera trupult at seta gáttina, staðfestir Ole Jensen. Eitt er, hvat limafeløgini siga. Eitt annað er, hvat Lønardeildin sigur. Limaskapur í einum av limafeløg
ikki rættiliga hoyra heima í AKF. Tey eru limir í AKF gjøgnum teirra lima skap í Magistarafelagnum, men har er ein grásona. Og so eru tað pro fessiónsbachelorarnir – hvar hoyra teir til? Ole Jensen sigur, at AKF hevur gjørt avtalu við Lønardeildina um at brúka Forskningsministeriet sum ráðgeva í ivamálum, tí felagið hevur ongan kjans einsamalt at meta um útbúgvingarnar í eitt nú Skotlandi, Avstralia, ja, øllum heiminum.
Fáa tey privatu við Hvørja framtíð hómar so formaðurin í AKF gjøgnum fakfelagsbrillurnar? Umframt ynskið um at skipa eina dagliga fyrisiting í Akademikarafelag num hevur nevndin eisini ein sáttmála við privatu arbeiðsgevararnar í kikar anum. Verandi sáttmáli hjá Akademikara felagnum fevnir einans um almenna arbeiðsmarknaðin. Felagið hevur bara sáttmála við Lønardeildina, men í fjør varð avtala gjørd við Kommunala Arbeiðsgevarafelagið um at virða
14
Rúnar Reistrup, nevndarformaður í Nema-samtakinum
magistarin.fo
desember 2019
15
Aftur broytir tøknin mannalívið AVLEIÐINGIN AV NÝGGJASTU ÍDNAÐARKOLLVELTINGINI ER, AT TELDUR OG TÓL TAKA MILLIÓNIR AV STØRVUM FRÁ FÓLKI. TAÐ EINASTA, SUM ER VIST, ER, AT VERÐIN STØÐUGT BROYTIST, OG AT FÓLK MUGU ENDURÚTBÚGVA SEG TIL NÝGGJAR AVBJÓÐINGAR, VAR EIN NIÐURSTØÐA Á RÁÐSTEVNUNI HJÁ MAGISTARAFELAG FØROYA Í SJÓVINNUHÚSINUM Í MARS UM TA FJÓRÐU ÍDNAÐARKOLLVELTINGINA Uni Arge
TØKNILIG FRAMSTIG hava allar dagar verið eitt vælsignilsi fyri summi og loypt ótta á onnur, sum ikki skiltu ella orkaðu broytingarnar. Tá ið dampmaskinan var liðugt ment í 1774, setti tað ferð á fyrstu ídnaðarkollveltingina, tí møguligt gjørdist at framleiða vørur skjótari og bíligari, so at fleiri fingu ráð at keypa tær. Samstundis tóku trupulleikar seg upp við vánaligum arbeiðsumhvørvi og dálking. Um 1870 tók hópframleiðsla dik á seg, og ófaklærd fóru at gera einsháttað arbeiði á verksmiðjum. Flutningsbandið hjá Ford-verksmiðj uni er enn ímyndin av hesi menning og klassiskt dømi um lítið stimbrandi arbeiðslag. Telduna fór Alan Turing at menna longu í 1930-árunum. Mál hansara var at prógva, at maskinur kundu hugsa,
og farnu 40 árini hevur heimateldan verið húsvinur. Í dag eru fartelefonir í hvørjum jakkalumma, og fá fáa frið fyri teirra blunkum og fráboðanum. Tað nýggjasta er, at tólmenni ílatin sum mjúkir kópar avloysa starvsfólk sum ansarar á røktarheimum, har minnisveik kína tilgjørdu djórunum við einum sælum smíli. Nærvera og umsorgan eru vorðin ein maskina.
Spádómarnir Fyrimunir og vansar við ídnaðarkoll veltingum eru eyðsýndir, og framtíðar granskarar hava altíð havt úr at gera at grunda yvir, hvørjar avleiðingar tær hava við sær. Men sama hvussu nógv teir spyrja, er svarið, at øll mugu bara læra so hvørt. Dómadagsspádómarnir um ta fjórðu kollveltingina tróta ikki. Vanligt er longu, at fólk keypa inn á netinum
og fáa vøruna borna til dyrnar. Banka ørindi og alskyns arbeiðsuppgávur avgreiða vit heimanífrá, bilar koyra sjálvir, og dronur eru farnar at flúgva gerandisørindi. Okkum nýtist í mongum førum ikki at flyta okkum av fetanum, men halda vit okkum ikki í gongd likam liga, forfella kropparnir, og vit fáa sukursjúku, blóðtøpp og stóra kúlu á nakkan, sum vit áhaldandi stara niður í fartelefonir og teldur. Daprastu spádómarnir eru, at vit stevna ímóti undirgangi. Men soleiðis var so mangan, og kortini hóraðu vit undan. Hvussu vit næstu árini skulu skipa okkum í teirri broytiligu verðini, var høvuðsevnið á ráðstevnuni í Sjóvinnuhúsinum.
»
16
magistarin.fo
desember 2019
17
Effektiviteturin Fyrilestrar hildu m.a. Martin Zachariassen, professari í teldufrøði og rektari á KT-universitetinum í Keypmannahavn, og Rúnar Reistrup, nevndarformaður í Nema-samtak inum. Ein spurningur, teir settu, var, um brúk yvirhøvur verður fyri menn iskjum í framtíðini. Sum samfeløgini hava ment seg farnu øldina, er loyvt at ivast í tí. Eitt nú arbeiða bara tvey prosent av dønum nú í landbúnaðinum, sam stundis sum landbúnaðurin breyð føðir allar danir fimm ferðir árliga. Tað er effektivitetur í verki. Í Føroyum vóru í 1950-árunum 50 prosent av fólkinum knýtt at fiskivinn uni. Í dag er talið um 8 prosent, og vit hála árliga 38 tons av fiski upp úr havinum fyri hvønn føroying og flyta meira út enn nakrantíð fyrr. Færri hendur skapa størri útflutningsvirði. Ongin álvarsligur sosialur ófriður sæst av teimum broytingum, ið hava verið, tí fólk vinna sær nú til lívsins uppihald í øðrum vinnum, eitt nú teirri skjótt bólgnandi tænastuvinn uni. Kodak hevði eitt skifti 130.000 fólk í starvi, men tá Apple setti myndatól í fartelefonir, var stórtíðin hjá Kodak søga, og nú starvast bara 5.000 fólk har. Ræðandi gongd hjá Kodak, men lívsins gongd í eini uppfinnsamari verð. Rúnar Reistrup nevndi hesi dømini á ráðstevnuni, og hann vísti eisini á, at í løtuni arbeiða 400 milliónir fólk við flutningi í heiminum. Teirra lagna kann gerast sum tann hjá teimum, ið starvaðust hjá Kodak, nú alsamt fleiri akfør koyra sjálv.
Broytingarnar Ymiskt hevur verið, hvørjar fyritøkur vóru størstar í heiminum, men í dag er ongin ivi um, at tøknifyritøkurnar eru tær máttmiklastu. Risar sum Apple, Google og Facebook seta ta kós, vit øll mugu halda, og reglan verður áhaldandi broyting heldur enn støðugleiki. – Vit verða noydd til alla tíðina at endurútbúgva okkum til tað nýggja, sum hendir, staðfesti Rúnar Reistrup.
»
18
desember 2019
Annika Helgadóttir Davidsen, sálarfrøðingur
Rói Patursson, heimspekingur
„Fleiri siga, at neyðugt verður at menna skapanar evnini, forvitnið og empatiskar førleikar í nýggju tíðini, men spurningurin er, um undirvísast skal í tílíkum førleikum í skúlum, tí teir mennast fyrst og fremst í vanligari samveru ímillum fólk.“ Hann helt, at framtíðin hevur við sær góðar møguleikar hjá fólki at menna seg, tí tøknin hevur syrgt fyri, at øll vitan nú er tøk á netinum og ikki monopoliserað á universitetum. – Neyðugt verður at leggja dent á skapanarevnir, forvitni og framskygni, tí vit fara ikki eins og fyrr at útbúgva okkum til at sita á eini ávísari fakligari rók, segði hann. Martin Zachariassen nevndi, at summi gjørdust mótfallin, tá IBM Deep Blue-maskinan í 1997 vann ein talvdyst á heimsmeistaranum Garry Kasparov. Nú var staðfest, at maskinan var vorðin klókari enn menniskjað, søgdu mong, men so einfalt var tað ikki. – Teldur kunnu gera 600 milliardir útrokningar um sekundið, men teldu starv er rutinustarv, og brúk verður framvegis fyri menniskjum at loysa tær fløktu uppgávurnar og standa fyri teirri menning, sum gagnar okkum best, segði hann.
Heimspekin Á ráðstevnuni varð eisini hugleitt um, hvussu tøkniligu broytingarnar ávirka okkara atferð. Annika Helgadóttir Davidsen, sálarfrøðingur, og Rói Patursson, heimspekingur, kjakaðust um tann spurningin. magistarin.fo
Rói Patursson staðfesti, at munurin á telduni og menniskjanum er, at teldan er einføld og megnar nógv skjótt, meðan menniskjan er fløkt og ofta ógvuliga sein. Hann helt, at fram tíðin verður, at vit mugu læra at læra og ikki eins og fyrr læra okkurt ávíst. – Har vit fyrr bygdu borgir og kirkjur, kann hugsast, at vit fara at byggja útbúgvingarstovnar og granskingardeplar. Framtíðin fer at krevja, at vit granska meira í alskyns viðurskiftum, segði Rói Patursson. Annika Helgadóttir Davidsen nevndi, at arbeiðsmarknaðurin er nógv broyttur frá handligum til andlig størv, men at menniskju kortini dragast við strongd. – Fleiri siga, at neyðugt verður at menna skapanarevnini, forvitnið og empatiskar førleikar í nýggju tíðini, men spurningurin er, um undirvísast skal í tílíkum førleikum í skúlum, tí teir mennast fyrst og fremst í vanligari samveru ímillum fólk, segði hon. Stórir eru spurningarnir sostatt, ið tøkniliga menningin hevur við sær, og meðan summi óttast gongdina, var Rúnar Reistrup ikki so stúrin. Tá ið hann endaði í Sjóvinnuhúsinum, ynskti hann øllum góða kollvelting.
19
Martin Zachariassen, professari í teldufrøði og rektari á KT-universitetinum í Keypmannahavn
20
desember 2019
FAKFELØG VIÐ SAMA MÁLI FAKFELAGSSAMSTARVIÐ ER EIN ROYND HJÁ SJEY FAKFELØGUM Á ALMENNA ARBEIÐS MARKNAÐINUM AT SAMSTARVA. ENN ER EINKI FORMLIGT SAMSTARV UM SÁTTMÁLA SAMRÁÐINGARNAR. TVØRTURÍMÓTI ER AVTALAN MILLUM FELØGINI, AT LIMAFELØGINI VARÐVEITA SJÁLVRÆÐI Á EGNUM VIÐURSKIFTUM. AKADEMIKARAFELAGIÐ LEITAÐI EFTIR EINUM SAMSTARVI UM UMSITING OG AT KOMA Í EITT FAKFELAGSUMHVØRVI. Øssur Winthereig, PRESS
FELAGSMÁLIÐ HJÁ ØLLUM fak feløgum er at verja áhugamál hjá egnum limum og vinna egnum limum betri kor og arbeiðsviðurskifti. Á almenna arbeiðsmarknaðinum í Føroyum eru yvir 30 sáttmálar, men fyri tað mesta samráðist hvørt fakfelag sær um sín egna sáttmála. Sjálvt um fakfeløgini í sáttmála samráðingum fara sín egna veg, eru fleiri onnur samstarvsøki, har grund arlag er fyri samstarvi. Fleiri royndir hava verið at sam skipa fakliga arbeiðið hjá fakfeløgum. Á almenna arbeiðsmarknaðinum stovnaðu seks av feløgunum við nógvum limum í starvi hjá tí almenna í 2016 Fakfelagssamstarvið, har ein meiri formlig avtala varð gjørd fyri samstarvið. magistarin.fo
Nýggjasta felagið í Fakfelags samstarvinum er Akademikarafelag Føroya. – Vit høvdu roynt at fingið sam starv við onnur fakfeløg, men tað spurdist einki burturúr. Um sama mundið komu vit í samband við Fak felgssamstarvið, ið longu var stovnað – og vit fingu í boði at koma uppí, sigur Ole Jensen, formaður í Aka demikarafelag Føroya. Í fyrsta lagi er talan um eitt sam starv, ið fevnir um samstarvsøki, ið liggja uttan fyri sjálvar sáttmála samráðingarnar. Á almenna arbeiðs marknaðinum eru royndirnar misjavnar um møguleikarnar at sam ráðast saman um nýggjar sáttmálar. – Tey samstarvsøki, við síggja fyri okkum, eru eitt nú menning og út
búgving av nevndarlimum og álitis fólkum, felags átøk fyri at kunna og styrkja virksemið hjá fakfeløgunum, sigur Ole Jensen. Hann vísir eisini á, at samstarvið kann gera felags átøk fyri at kunna og ávirka politikarar og onnur, sum taka avgerðir, ið ávirka limirnar. – Tá ið mál av felags áhuga stinga seg upp – eitt nú lógararbeiði – so kunnu vit gera felags hoyringarsvar, sigur Ole Jensen.
Felags um høvuðskrøv Í 2011 royndu fýra fakfeløg Føroya Pedagogfelag, Starvsmannafelagið, Havnar Arbeiðskvinnurfelag og Føroya Lærarafelag at samráðast saman við Fíggjarmálaráðið og Kommunala Arbeiðsgevarafelagið.
»
21
Vígdis Johannesen, forkvinna í Havnar Arbeiðskvinnufelag
22
Maud Wang Hansen, sum var forkvinna í Føroya Pedagogfelag tá, greiðir soleiðis fra: – Felagssamráðingarnar vóru skipaðar soleiðis, at formenninir í fakfelagssamtakinum samráddust við arbeiðsgevararnar um nøkur yvir skipað viðurskifti. Millum annnað um at fáa ásett ein lønarkarm og eftirlønarspurningar. Harafturat vóru onnur yvirskipað mál sum rúmligi arbeiðsmarknaðurin og førleikamenn ing. Okkara ætlan var, at vit soleiðis fingu ein karm ásettan; og síðan kundi verið farið undir samráðingar um serkrøv, og tá vistu vit, hvat útgangs støðið hjá hvørjum øðrum var. Síðan var ætlanin, at feløgini hvørt sær kundu fara undir samráðingar um serkrøv. Hesar sáttmálasamráðingarnar komu í drag, og eitt nýtt landsstýrið tók við mitt í samráðingunum. – Vit hildu okkum vera ordiliga sterk í samráðingunum í fyrstani, men tá ið Jørgen Niclasen gjørdist lands stýrismaður í fíggjarmálum, eydnaðist tað at sindra okkara samanhald. Vit vóru ikki nóg sterk og høvdu ikki avtalað nóg greitt, hvussu vit skuldu samráðast, og at talan var um ein fyri øll og øll fyri ein, sigur Maud Wang Hansen. Eftir at semingsmenn høvdu verið uppi í samráðingunum, helt Føroya Pedagogfelag ikki, at teirra serkrøv vóru tikin við. Úrslitið varð, at tey fýra feløgini, sum vóru farin saman til samráðingar, meiri ella minni skiltust og stóðu hvør sær ímóti Fíggjar málaráðnum. Starvsmannafelagið, Føroya Lærarafelag og Havnar Arbeiðs kvinnufelag góðtóku semingsupp skotið, men Føroya Pedagogfelag vrakaði uppskotið og fór einsamalt í verkfall.
Fyritreyt er somu sáttmálar – Tá ið vit øll samráddust saman, spurdist ikki serliga nógv burtúr, heldur Vígdis Johannesen, forkvinna í Havnar Arbeiðskvinnufelag. Vígdis Johannesen hevur áður samráðst saman við hinum arbeiða feløgunum við arbeiðsgevararnar á privata arbeiðsmarknaðinum. Vígdis Johannesen hevur onkuntíð verið til samráðaringar, har eini 30-40 fólk magistarin.fo
desember 2019
„Onkuntíð ljóðar, at fakfeløgini ikki standa so væl saman, men tá ið á stendur, er kortini ikki so ringt.“ hava sitið kring borðið, so tað kundi vera trupult at røkka semju. Men munurin var eisini tann, at øll feløgini høvdu sama sáttmála. – Skuldu vit á almenna arbeiðs marknaðinum samráðst saman, so skuldi man havt sama sáttmála, heldur Vígdis Johannesen, forkvinna í Havnar Arbeiðskvinnufelag, sum hennara royndir á privata arbeiðs marknaðinum vísa. Tá ið Fakfelagssamstarvið varð endurreist í 2016, vóru sjey feløg við: Starvsmannafelagið, Føroya Pedagogfelag, Føroya Lærarafelag, Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøð ingar, Akademikarafelag Føroya og Havnar Arbeiðskvinnufelag. Havnar Arbeiðskvinnufelag er eitt fakfelag, sum hevur sáttmála við Fíggjarmálaráðið, Kommunurnar
og við privatu arbeiðsgevarafeløgini. Felagið hevur áður verið felagið, har fyrst og fremst tímaløntar kvinnur – eitt nú kvinnur á flakavirkjunum – vóru limir. Men í dag arbeiðir stórur partur á almennum arbeiðsplássum, eitt nú Landssjúkrahúsinum. – Tí er einki løgið, at vit eru saman við hinum feløgunum, har summi bara hava sáttmála við almennar arbeiðs gevarar, heldur Vígdis Johansen. Akademikarafelagið hevur eisini sáttmála við Fíggjarmálaráðið og hevur eisini gjørt avtalu við Komm unala Arbeiðsgevarafelagið um at limir, sum arbeiða á somu økjum, eru settir eftir sáttmálanum við Fíggjar málaráðið. Akademikarafelagið umboðar fýra feløg – Magistarafelag Føroya, Føroya Verkfrøðingafelag, Føroya
23
Formaðurin í Starvsmannafelag num sær fyri sær, at øll feløgini saman við arbeiðsgevarunum semjast um ein felags lønarkarm, og so avger hvørt felag sær, hvussu lønarkarmurin skal býtast, men feløgini skulu samstundis hava egnan rætt at fara í verkfall ella seta tiltøk í verk fyri at fáa ein lønar karm at hóska til egin áhugamál. – Fakfelagssamstarvið hevur í verki víst, at tað megnar at taka evni upp, sum einstøku feløgini ikki megna. Fakfelagssamstarvið er ein virkin leikari á arbeiðsmarknaðinum, sum eygleiðir samfelagsgongdina og ger vart við viðurskifti, sum eru álop á áhugamál hjá okkara limum, sigur Ole Jensen um leiklutin hjá Fakfelagssam starvinum.
Pixabay
Felags um skeið og útbúgving
Byggifrøðingafelag og Arkitektafelag Føroya. – Vit mugu fyrst og fremst hava felagsstøðu millum okkara feløg, tí standa vit kanska nakað veikari enn hini feløgini í samstarvinum, sigur Ole Jensen.
Sjálvboðið samstarv Í samstarvsavtaluni millum tey sjey fakfeløgini er heilt greitt, at sam starvið ikki er um sáttmálarnar, men um onnur viðurskifti, ið fakfeløgini kunnu semjast um. Í avtaluni millum fakfeløgini verður beinleiðis sagt, at limafeløgini varð veita sjálvræði á egnum viðurskiftum, og at limafeløgini taka sær av sínum egnu fakligu áhugamálum og varð veita sín samleika. – Tá ið okkurt leikar á, eru vit rættiliga samd. Onkuntíð ljóðar, at fakfeløgini ikki standa so væl saman, men tá ið á stendur, er tað kortini ikki so ringt, haldi eg, sigur Vígdis Johannesen.
Bæði fyri og eftir miseydnaðu sam ráðingarnar hjá Fakfelagssamstarv inum stingur spurningurin seg upp, um fakfeløgini høvdu staðið seg betur, um tey formliga skipaðu seg saman í eitt LO, eins og danski arbeiðs marknaðurin hevur gjørt. Ole Jensen sigur, at tey einstøku fakfeløgini skulu fyrst og fremst standa til svars fyri egnum limum og berjast fyri egnum lønarviðurskiftum. – Eg síggi ein fyrimun í samstarv inum at finna felags stev um til dømis setanarviðurskifti, arbeiðstíð, frítíð og barnsburðarfarloyvi. Eg dugi ikki at síggja sum er, at við kunnu samráðast í felag um løn, sigur Ole Jensen. Formaðurin í Starvsmannafelag num Súni Selfoss hevur sagt við heimasíðuna hjá felagnum, at hann trýr mest upp á eitt sjálvboðið sam starv millum feløgini, har tey ikki geva sjálvsavgerðarrætt frá sær, men eru við í samráðingum um ein felags lønarkarm.
Í avtaluni millum tey sjey fakfeløgini í Fakfelagssamstarvinum verður stað fest, at sjálvandi hava feløgini nógv felagsáhugamál, sum til ber at sam starva um. Feløgini í Fakfelagssamstarvinum virka fyri og stremba eftir, at felags skeiðsvirksemi verður avtalað millum feløgini, at felags menning/útbúgving av nevndarlimum, álitisfólkum og umsiting verður skipað, at greiningar av samfelagsviðurskiftum, hagtøl, grundarlag til samráðingar og kann ingar verða framleiddar í felag, at samstarva at svara hoyringarskrivum, at samstarva um kunning og boð skapir alment, at ávirka politisku skipanina, at samstarva um eftirlønarog tryggingarviðurskifti, at samstarva um viðurskiftini við ALS. Fakfelagssamstarvið hevur eisini sett ein samskipara í starv. – Kanska verður meiri og meiri samstarv, sigur Vígdis Johannesen. Seinasta summar vóru tvey mál, har øll fakfeløgini í Fakfelagssam starvinum fóru út saman. Talan var um setanina av nýggja leiðslutoym inum á Landssjúrkahúsinum og um bygnaðarbroytingarnar á Umhvørvis stovuni. Forfólkini í teimum sjey fakfeløg unum hittast eina ferð um mánaðin, nevndirnar hittast tvær ferðir um árið og fyrisitingarnar hjá feløgunum hitt ast eisini javnan.
24
desember 2019
MAGISTARATÍÐINDI
Koltursferð við Magistarafelagnum Mjørkin lá sum ein tung dýna yvir Havnini hendan seinsummardag í september, nú árligi túrurin varð settur á skrá hjá Magistarafelagnum. Leiðin gekk út í Koltur. Nakað av fólki var savnað í Steinatúni, har bussur kom eftir teimum, ið ikki fóru sjálv til Gomlurætt. Á Gomlurætt varð ikki bíðað leingi eftir Silju Star, ið skuldi sigla okkum út í Koltur. Lagið á fólki var gott, og mjørkin var nú eisini lætnaður, so vit sóu oynna. Bjørn Patursson stóð fyri okkum, tá ið vit komu, og hann hevði gjørt seg út við rópara, nú tað komu nógv fólk út í oynna. Ikki er vanligt, at 50 fólk eru í Koltri í senn. Sum Bjørn greiddi frá, búðu um 50 fólk í Koltri áðrenn slupptíðina. Fyrst varð farið út í Gróthústeigar, har greitt varð frá, hvussu hagin hevur verið nýttur, og mangt annað. Serligar umstøður í gamlari tíð var t.d., at her er ikki torv í Koltri, har nógv arbeiði magistarin.fo
hevur verið gjørt burturúr at fáa torv til oynna úr Syðradali. Síðan varð farið Norður í Gerði, har tað í dag eru nógvar leivdir av húsum. Í skrivandi stund verður upp skot gjørt, hvussu hesin býlingur kann
byggjast uppaftur. Áhugavert er at fáa bygt upp aftur bátasmiðjuna hjá kenda bátasmiðinum Niclasi í Koltri, og amboð, ið hann nýtti, ið eru í varð veitslu á Tjóðsavninum, koma útaftur og kunnu mynda hetta savn. Heimi í Húsi varð síðan vitjað, har hús eru bygd uppaftur við tí í hyggju at vísa, hvussu búleikast hevur verið í Koltri í bóndatíðini í Føroyum. Áhugavert er, at hetta er tað einasta staðið í Føroyum, har ið sæst, hvussu bóndagarður hevur verið í Føroyum við úthúsum o.s.fr. Hóast nógv er gjørt Heima í Húsi, eru nógv úthús eftir at verða gjørd liðug. Tíðarfestingar av korni staðfesta, at fólk hava verið í Koltri um 800-900 eftir Krist. Við fornfrøðiligum kanningum kunnu útgrevstrar vantandi geva okkum eina mynd av, hvussu fólk hava búleikast frá fyrstu búsetingini til í dag. Ein áhugaverdur túrur endaði, har ið vit sóu korn, ið Bjørn sjálvur hevði sett niður.
»
25
MAGISTARATÍÐINDI
26
desember 2019
MAGISTARATÍÐINDI
Síðan kundu fólk taka sær av løtt um í oynni og gera, sum teimum listi. Nógv fóru at fáa sær ein bita, áðrenn tey fóru stuttu leiðina niðan á Fjallið, við sínum 101 m er tað óivað lægsta fjall í Føroyum. Nógv av børnunum vóru ikki til at fáa niðan frá sandinum, har tey spældu. Onnur børn vóru útií og svumu, ímeðan onnur vórðu grivin niður í sandin. Costa del Koltur helt onkur fyri. magistarin.fo
Siglt varð aftur ímóti Gomlurætt seinnapartin. Aftur í ár var ein sera góð útferð at enda komin. Tiltakið var tó ikki liðugt, tí nógv møttust til ein bita í felagshølinum í Tvørgøtu 3. Ein sera hugnalig løta, har nógv skemt varð hildið á lofti. Tosað varð um, hvagar leiðin skuldi verða komandi ár.
NEVNDIN
Mass Hoydal
William Simonsen
Marjun Lützen
Cand.mag. Kandidatuddannelse i Middelalderarkæologi og elektrikari
Cand.scient í lívfrøði
Cand.mag. í Mentan, samskifti og alheimsgering
Formaður
Kassameistari
Starv: Verkætlanarleiðari, Savnsgull
Starv: Sjálvstøðugur, undirvísir
Nevndarlimur
Starv: Samskipari í Byggiharrasamtak Føroya
Unn Paturson
Páll Nolsøe
Cand.scient. Bibl. Kandidat í informatiónsvísindi og mentanarmiðlan
Cand.comm í søgu og samskifti
Skrivari
Starv: Bókavørður á Landsbókasavninum
Nevndarlimur, umboð í AKF Starv: Kunningarráðgevi í Uttanríkis- og vinnumálaráðnum
Magistarafelag Føroya
Magistarafelag Føroya Endamál Magistarafelags Føroya er at virka fyri góðum, tryggum og mennandi arbeiðsog lívskorum hjá limum felagsins við: 1. at umboða og verja áhugamál limanna í øllum viðkomandi arbeiðsmarknaðar- og sáttmálaviðurskiftum. 2. at umboða og verja áhugamál limanna í øllum viðkomandi yrkisligum, fíggjarligum og sosialum viðurskiftum. 3. at arbeiða fyri, at limirnir fáa høvi at varðveita og menna sín yrkisførleika. 4. at vinna vísindum og akademiskum førleika best møguligan frama og sóma í samfelagnum. 5. at styrkja samanhaldið í limaskaranum og stimbra til førleika medvit á høgum støði bæði yrkisliga og siðsemiliga.
www.magistarin.fo
/Magistarafelag Føroya
Tvørgøta 3 Tórshavn tel. 208888 magistarin@magistarin.fo Telefontíð hvønn fríggjadag millum kl. 14.00-18.00
