PARAZİT ÜZERİNE: SINIFIN KOKUSU BİR KERE SİNMİŞSE?

Bong Joon-Ho imzalı film bir ritim ve mekân oyunu. Özellikle, yoksul ve varsıl ailenin evleri, evlerin içindeki mekânlar her iki aile arasındaki sınıfsal farkı, güç ilişkisini somutlayacak şekilde kullanılmakta: Yoksul ailenin bodrum kattaki evine karşı varsıl ailenin bahçeli ve iki katlı villası.

YAZAN: PROF. DR. MUTLU BİNARK, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi

Bong Joon-Ho’yu Türkiye’de Snowpiecer (2013), Okja (2017) ve Gwoemul (2006) filmleriyle tanıyoruz. Bong Joon-ho’nun Parasite ( Parazit) (Gisaengchung) (2019), filmi 2019 yılında Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye Ödülünü, 2020 yılında ise 92. Akademi Ödülleri'nde en iyi senaryo, en iyi film, en iyi yönetmen ve en iyi uluslararası film olmak üzere dört Oscar ödülü kazandı. Yönetmen Bong Kore sinema endüstrisinde, farklı türleri farklı yapım kaynakları ile deneyen bağımsız bir yönetmen. Snowpiecer’de uluslararası iş birliği ile distopya anlatısı üretirken, Okja’da Netflix kaynakları ile yerel bir hikâyenin anlatıcılığını yapmaktaydı. İncelikli mizah gücü tartışmasız olan yönetmen Bong, Aka demi Ödülleri dönüşü Seul’de yaptığı basın toplantısında “Hikâyemin komik kısımları olmasına rağmen, modern toplumun sınıf bölünmesini ve diğer acı yönlerini açıkça ortaya koyuyor ve mesajdan 1 santimetre bile kaçmak gibi bir niyetim yoktu çünkü film tamamen bununla ilgili.” şeklinde, Parazit’in sınıfsal ayrım ve eşitsizliğe temellenen ilişkiler üzeri ne olduğunu söylemekte. Bong, The Guardian’a verdiği söyleşide ise, "Kore, teknolojisi, müziği ve yüksek hızda interneti ile yüzeyden baktığınızda zengin ve ışıltılı bir ülke gibi gözüküyor. Ancak varsılla yoksul arasındaki uçurum sürekli artıyor. Özellikle de genç kesim, büyük bir umutsuzluk içerisinde. Londra'nın merkezinde dolaşırken köşede çadırda yatan insanların olması gibi, Kore'nin merkezi yerinde evsiz insanlar görülüyor. Onlar toplumun kör noktasında olan insanlar" demekte. G örüldüğü üzere, eşitsizlik ve sınıfsal ayrım Bong’un bu filminde ana derdi. Bong’un Ko re’de, özellikle Seul’de yoksulların yaşadığı bodrum katı evler olarak adlandırılan “banjiha”lara ilişkin gözlemleri de oldukça yerinde. Güney Kore'de son 10 yılda, 35 yaş altı genç bireylerin aylık gelirlerinin neredeyse yüzde 50’sini kiraya harcadığını söylenmekte. Bu nedenle bodrum katlarında yaşama giderek yoksul gençler için yaygınlaşmakta. Böylece kentin çeperinde ama kentteki işinizi de kaybetmeden yaşamı idame ettirmek olanaklı hale gelmekte. Yoğun ve uzun saatler boyu çalışmanın hâkim, emek gücünün ikamesinin kolay ve yarım zamanlı çalışmanın özellikle kadın emek gücünde yaygın olduğu ülkede, Bong’un filmindeki yoksul Kim ailesi aslında tekil bir örmek değil.

Bodrumda başlayan komedi anlatısı, mahzende sonlanan bir gerilime doğru bilinçli bir şekilde evriliyor.

Parazit Kore toplumu üzerinden oldukça ba şarılı Konfüçyen ahlâk ve kapitalizm eleştirisi. Bilindiği üzere, Konfüçyen ahlâka temellenen ataerkil Kore ailesi ve toplum yapısı eğitim durumu, toplumsal köken, ekonomik sermaye, meslek ve toplumsal mevki gibi farklı sermaye sahipliğine göre bireye toplum içinde değer ve yer biçer. Toplumsal cinsiyetler ve sınıflar arası güç farkları Konfüçyanizmin çağdaş Kore toplumunda hala süre giden kalıtlarıdır. Günümüzde, genç işsizliği ve intiharı rakamlarının en yüksek olduğu ülkelerden biri olan Güney Kore’de, sınıflar arası hareketliliğin olanaklılığı kısıtlıdır: Ya Seul National, Yonsei gibi iyi bir Üniversite’den diplomanız olmalı, ya da ailenizin iyi bir ekonomik-sosyal sermayesi. Ivy lig üniversitelerinden diplomanız yoksa, İngilizce konuşamıyorsanız, iyi bir şirkette kalıcı iş sahibi olmanız oldukça zordur. Belki de bu nedenle Kore’de K-pop seçmelerine ve şöhret olmaya bu kadar yoğun ilgi vardır? Koreli gençler, ilkokuldan üniversite son sınıfa değin yoğun etüd çalışmalarına katılmak ve dershanelere ekstra eğitim için gitmek zorundalar, Konfüçyen kapitalizmde varolabilmek için. Konfüçyen kapitalizm, pazar ekonomisini ve ekonomik sistemin kendisine ahlaki anlamlarla yükler: Yao Souchou’a göre, “Konfüçyen kapitalizmin ideali, eşitsizliğin olduğu bütün durumlarda yöneticiyle, işçi, devletle vatandaş, satıcıyla müşteri arasında “iki tarafında menfaatine olan bir durum” yaratmaktır” (2007:49). Böylece Konfüçyen kapitalizm ideal toplum ve ilişkiler mitini yaratır.

Bong’un filmi de, sınıf ilişkilerinin oldukça katı bir şekilde kurulduğu Kore toplumunda, yoksul bir ailenin çeşitli hilekârlıklarla varsıl bir aileye yaklaşmasının öyküsünü komedi den gerilime uzanan türlerarası bir kurgu ile işliyor. Film, bir ritim ve mekân oyunu. Özellikle, yoksul ve varsıl ailenin evleri, evlerin içindeki mekânlar her iki aile arasındaki sınıfsal farkı, güç ilişkisini somutlayacak şekilde kullanılmakta: yoksul ailenin bodrum kattaki evine karşı varsıl ailenin bahçeli ve iki katlı villası. Varsıl ailenin de mahzeni var evinde, ancak villanın mahzenine de inmek-çıkmak, toplumsal hiyerarşinin altındakilerin işi… Dolayısı ile, bodrum katlarına, mahzenlere, yerin altındakilere bir küf ve nem kokusu sinmiştir. Varsıl aile yoksul aile ile her karşılaşmasında bu kokuyu duyumsar ve karşısındakilere de anımsatır.

G örünüşte Konfüçyen ahlâk ve kapitalist düzen sınıflar arası ilişkide uyum ve kabulleniş yaratmıştır. Bu nedenle, yoksul aile sınıflarının görünmez kokusuna yönelik eleştirilere sabır gösterir. Üstelik yoksul Kim ailesi bireyleri yaşadıkları yeni “evin/bedenin”in ayrıcalıklarını yitirmemek için başladıkları oyuna devam etmek zorundadır. Ancak, bir kere üstlerine sinen “sınıflarının” o görünmez ve silinmez kokusunu silmek olanaksızdır. Hele de, aynı sınıftan bireylerin mevzi savaşı için birbirlerine karşı öldüresiye verdikleri mevzi savaşı, ayrımı derinleştirmekten öteye gitmeyecektir. Bodrumda başlayan komedi anlatısı, mahzende sonlanan bir gerilime doğru bilinçli bir şekilde evrilir. Anlatıda yoksunlar arasında dayanışmanın bir zemini kurulmazken; sonunda yoksun Ki-woo’nun geçici süreliğine yerleştiği “bedeni” ve onun simgelediği dünyayı sahiplendiği bir düşü kurarken görüyoruz. Bu nedenle filmin adının “Parazit” olması, sınıf, yabancılaşma ilişkisine yaptığı diyalektik referans nedeniyle anlamlı. Yao, Marx’dan aktararak, “İnsan nesnel dünyada sadece düşünme eylemiyle değil, bütün duyumlarıyla tasdik edilir. Duyumların meydana gelişi, günümüze dek bütün dünya tarihinin işidir” (Marx, 1972:140-1’den aktaran Yao, 2007:43) demektedir.

Kore’de yoksulların sınıf eşitsizliğini aşmaları değil, tam tersine Konfüçyen ahlâkın dayatmalarını ve değerler inşaasını benimsemeleri g erekmekte. Böylece gerçek parazitin, ezilenlerin üzerinden kokusuz yaşam sürenler olduğunu gösteriyor anlatı. Her ne kadar bu anlatı da varsıl ama bir o kadar da naive olsalar da. Kim ailesi aslında bu anlatıda Konfüçyen ahlâkı ters yüz ederken, evin/bedenin emektâr hizmetkârı ve onun mahzende yaşayan eşi ile geçici “bedenlerini sahiplenme” üzerine ver dikleri mücadele ile bu farklı rol performanslarını kaybediyorlar. Varsıllığın dünyasına iliştirilmiş yaşamak, Kim ailesi için bir plan haline geldikçe, sınıf kokusu onların peşinde ki bir hayalete/ize dönüşüyor.

*Bu yazının ilk versiyonu http://sineblog.org/index.php/2019/11/11/ parazit-uzerine-sinifin-kokusu-bir-kere-sin misse/ yayınlanmıştır.

Kaynaklar

Yao, Souchou (2007). Konfüçyen Kapitalizm. Ankara:Küre Yayınları. http://m.koreaherald.com/amp/ view.php?ud=20200219000886&ud=20200219000886&__twitter_impressi on=true Erişim Tarihi 19.Şubat.2020