Us Jier 2017 | Us ôfskiedskrante Gemeente Menameradiel

ús

jier

201 7

mei de blik foarút

Us ôfskiedskrante dit binne ús ferhalen Dronryp | Berltsum | Menaam | Boksum Deinum | Blessum | Marsum | Bitgummole | Bitgum Ingelum | Ritsumasyl | Skingen | Slappeterp | Wier

2 | Gemeente Menameradiel

Voorwoord

De historie van Menameradiel

Voor u ligt de afscheidskrant van Us Jier, het jaar van het afscheid van de gemeente Menameradiel. In deze krant komen de 13 dorpen en 2 buurtschappen in onze gemeente aan het woord. We hebben de dorpen gevraagd op twee bladzijden iets over zichzelf te schrijven. Dat hebben ze fantastisch opgepakt. Met trots laten wij u het resultaat zien. Het gaat over de geschiedenis van het dorp, over wat er te beleven en te koop is, over markante inwoners of interessante gebeurtenissen.

Interessante, informatieve, maar ook humoristische en ontroerende stukjes.

Zoals de dorpen van elkaar verschillen, zo verschillen ook de teksten in deze krant.

In één ding komen ze overeen: de levenslust spat ervan af. Ieder dorp is op een Fryske, nuchtere manier trots op wat er bereikt is en ziet met vertrouwen de toekomst tegemoet. Wij doen dat met hen.

Boven: De Middelsee, historisch gemeentehuis in Menaam en een oude kaart. Onder: Poptaslot, Orxma-state en een grietman.

Het begin

Wanneer ontstond Menameradiel?

Menaldumadeel en Menameradiel

Al vanaf de 3e eeuw voor Christus woonden er mensen in dit toen nog woeste gebied. Rond 700 voor Christus begon de zeespiegel te stijgen. De eerste terpen werden aangelegd en de Middelsee ontstond.

Dit water heeft Fryslân lange tijd in tweeën gedeeld. Aan de ene kant Oostergo, met als grootste plaats Leeuwarden, en aan de andere kant Westergo. Hier vielen onder andere de terpdorpen Marsum, Bitgum en Berltsum onder. Om het gebied te beschermen tegen het zeewater en landbouw mogelijk te maken, werd in de 9e eeuw begonnen met de aanleg van dijken. De Hegedyk is hiervan een stille getuige.

Een gemeente heette vroeger grietenij.

In 1354 praat men nog over het district Fronakere, de oude naam voor Franeker.

In een akte uit 1401 duikt de naam ‘Menaldumadelis’ op. Aan het hoofd van zo’n grietenij stond een grietman. Deze was altijd afkomstig uit een adellijke familie.

In 1816 veranderde alles weer.

Menaldumadeel werd weer een grietenij.

Al werd het anders genoemd. De grietman werd de burgemeester, de assessoren heetten nu wethouders en de grietenijraad heette de gemeenteraad. De gemeente huurde een deel van de herberg De Klok in Menaam en gebruikte dit als gemeentehuis.

Zo’n 25 jaar later was er voldoende gespaard en kon er een mooi gemeentehuis worden gebouwd. Dit historische gebouw in Menaam staat er nog steeds.

Eerst blikken we terug op het prachtige jaar 2017, waarin we op allerlei manieren afscheid namen van alles wat Menameradiel te bieden heeft. Tijdens Us Jier hebben we geprobeerd alles wat Menameradiel bijzonder maakt nog een keer extra aandacht te geven. Muziek, cultuur, sport en natuurlijk de verschillende mensen uit alle dorpen en buurtschappen! De inwoners van alle 13 dorpen en 2 buurtschappen maken Menameradiel bijzonder.

In ieder dorp zijn ze te vinden: initiatiefnemers, vrijwilligers, hulpverleners, muzikanten, mantelzorgers, sportfanaten, mensen met een passie. Het zijn juist deze mensen die Menameradiel identiteit geven en Menameradiel tot een fijne plek maken om te wonen.

Vanaf 1 januari 2018 gaan wij door als gemeente Waadhoeke. Een andere naam, maar met dezelfde dorpen, dezelfde inwoners en dezelfde ondernemers. Laten we samen zorgen dat deze plek uniek en bijzonder blijft, welke naam we er ook aan verbinden.

Bedankt voor de fijne jaren op deze unieke plek!

Burgemeester en wethouders van de gemeente Menameradiel

Gemeentewapen uit 1613

Middeleeuwen In en na de middeleeuwen kregen de mensen steeds meer invloed op het landschap.

Dit weten we door restanten uit die tijd. Bijvoorbeeld de stinzen. Bij gevaar boden ze de bevolking bescherming, zoals in de tijd van de Schieringen en de Vetkopers, de strijd tussen de steden Franeker en Leeuwarden.

Menameradiel lag er precies tussenin.

Er zijn hier dan ook behoorlijk wat slagen geleverd. De stinzen hebben niet allemaal de strijd overleefd. Sommige zijn later omgevormd tot states. Een mooi voorbeeld is Heringa State (het Poptaslot) in Marsum.

De familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg was zo’n familie. Jarenlang kwamen alle grietmannen uit deze familie.

Zij bewoonden de state Groot Terhorne in Bitgum. In 1795 kwamen de Fransen in ons land. De grietman werd afgezet en het bestuur kwam in handen van een college van meerdere personen. In 1811 werd ons land een onderdeel van het Franse keizerrijk. De grietenij Menaldumadeel verdween en het gebied werd opgesplitst in vier gebieden, de marieën Berltsum, Dronrijp, Marsum en Menaldum.

We maken een sprong naar 2011.

Menaldumadeel wordt Menameradiel, weer 7 jaar later komt er een einde aan onze gemeente. Een van de oudste gemeenten in Friesland. Op enkele grenscorrecties na is de gemeente al die eeuwen gelijk gebleven.

Een mooie plattelandsgemeente tussen de steden Franeker en Leeuwarden.

Gemeente Menameradiel | 3

Terugblik Us Jier Us Jier 2017. Een bewogen jaar waarop we met veel plezier terugkijken. Samen hebben we een aantal evenementen georganiseerd. Zo konden we ontmoeten en samen op een feestelijke manier afscheid nemen van de gemeente Menameradiel.

20 mei Us ‘Eenhoorn’ Slotakkoard Samen met meer dan 1.100 inwoners namen we muzikaal afscheid. Maar liefst negen verschillende muziekverenigingen uit Menameradiel verzorgden een grote show onder de naam Us ‘Eenhoorn’ Slotakkoard.

Op het podium stonden ook Tetsje van der Kooi, Janneke Brakels, Piter Wilkens en de Menaemer Feintsjes. Het groot orkest stond onder leiding van dirigent Gatse Hylkema en met elkaar stoven ze naar grote muzikale hoogten met krachtige, mooi uitgevoerde nummers. Feike van Tuinen uit Berltsum heeft in opdracht van de gemeente het muziekstuk Transition gecomponeerd.

Dit stuk geeft alle veranderingen van de gemeente in de afgelopen 450 jaar weer.

Transition ging op 20 mei in première.

De ijsbaan in Menaam was omgetoverd tot een festivalterrein met een reusachtig podium. Iedereen genoot volop van de prachtige muziek, het was een groot succes!

Tentoonstellingen Tot september 2017 zijn er twee tentoonstellingen in de hal van het gemeentekantoor te zien geweest. Ze gingen over 500 jaar bestuur in Menameradiel en Sport.

De tentoonstellingen zijn samengesteld door Jan Metzlar en Sieuwke Nicolai. Twee medewerkers van de gemeente met een passie voor het verleden.

Us Eenhoorn Keatspartij Ter ere van Us Jier 2017 organiseerde de gemeente samen met de Kaatsfederatie op zondag 3 september de Us Eenhoorn Keatspartij. Op de kaatsvelden van Berltsum

werden enkele bijzondere kaatspartijen georganiseerd voor alle leeftijden en categorieën. Naast de sportieve prestaties was er ook tijd om herinneringen op te halen.

Een echte reünie voor kaatsliefhebbers van jong tot oud!

9 september It lêste rûntsje is fan ús Op zaterdag 9 september organiseerde de gemeente een belevingstocht met de naam ‘It lêste rûntsje is fan ús’. Deze wandeltocht vol bekijks vond plaats tegelijk met de landelijke Open Monumentendag. De deelnemers konden kiezen uit twee afstanden: een korte route van 7,5 kilometer en een route van 16 kilometer voor de iets fanatiekere wandelaar. Jong en oud liepen samen door de dorpen Deinum, Boksum, Blessum, Ritsumasyl en Marsum. Onderweg was er ruimte voor cultuur, historie, wat lekkers en vooral tijd voor elkaar.

Facebook & YouTube

201 7

Met een serie van filmpjes en verhalen zagen we de inwoners van Menameradiel in hun vrije tijd. We gaven een uniek kijkje achter de deuren van de huizen, boerderijen en bedrijven in onze dorpen. Ook konden we herinneringen ophalen door oude archiefbeelden te bekijken. Samen met journalist Ton van Dijk en programmamaker Janko Krist hebben we verhalen gebundeld in woord en beeld. Deze verhalen zijn (nu nog) te vinden op de Facebookpagina van Us Jier 2017, in de Ynformaasje en op ons YouTube-kanaal. U vindt alles via de gemeentelijke site menameradiel.nl.

Vooruitblik De gemeente Menameradiel houdt op te bestaan. Dat is misschien jammer, maar “tiiden hawwe tiiden. Zo gaan die dingen nu eenmaal. Voor u als inwoner zal er weinig veranderen. De dorpen blijven bestaan en ook de mensen blijven dezelfde.

Het zal wennen zijn dat u niet meer naar het gemeentehuis in Menaam kunt, maar de telefoon en de website zijn gewillig en Franeker is niet ver weg. Natuurlijk zijn en blijven onze medewerkers altijd bereid bij u in het dorp of bij u thuis of in uw bedrijf langs te komen. Ook de directe contacten van de dorpen en de dorpsbelangen met de gemeente zullen blijven bestaan en hopelijk wordt de relatie met de gemeente net zo goed als die de laatste jaren is geweest.

De meeste medewerkers van Menameradiel gaan mee naar Waadhoeke. Zij zullen het goede van de gemeente Menameradiel proberen mee te nemen: de korte lijnen,

de lage drempels en de nuchtere Fryske houding. Wij zullen ook vast van onze fusiepartners leren. Samen komen we tot nieuwe inzichten die onze dienstverlening nog beter maken. Daar gaat het uiteindelijk om: de gemeente is er voor u en met elkaar moeten we het hier zo mooi en leefbaar mogelijk houden: goed foarelkoar!

Wat is er gebeurd?

Een opsomming van wat er de afgelopen jaren allemaal in en aan de gemeente is gebeurd zou een saai verhaal worden. De aanleg van De Haak om Leeuwarden is echter te opvallend om niet te noemen. Niet alleen de weg zelf heeft veel losgemaakt, ook in het gebied er omheen is er veel gebeurd en staat er nog het nodige op stapel. In deze gebiedsontwikkeling hebben provincie Fryslân en gemeente Menameradiel zo’n 15 miljoen euro gestoken. Een greep uit de veranderingen:

Nieuwe fietstunnel onder de Hendrik Algerawei.

• Opvaart naar Marsum • Havenvoorzieningen in Marsum • Sluis It Aldlân • Trailerhelling nabij Marsum • Wegen Ritsumasyl • Beschoeiingen en natuurvriendelijke oevers • Verschillende bruggen • Ophaalbrug Ritsumasyl • Steigers nabij Ritsumasyl

• Baggeren diverse vaarten • Nieuwe dorpsrand aan Deinum, met Deinumerfeart, woningbouw en sportcomplex • Herinrichting It Holt en Pypsterbuorren • Zwaluwenwand en laarzenpad nabij Deinum • Doorgaande fietsroute Hegedyk BoksumRitsumasyl-Marsum • Herinrichting openbare ruimte Boksum

4 | Dronryp

Us skiednis en kultuer

Dronryp heeft het idee opgevat om niet langer te denken in het stramien van een dorpsvisie voor de komende vijf tot tien jaar, maar is een overlegorgaan gestart onder de naam FIER. FIER staat voor Functioneel, Initiërend, Evaluerend en Resultaatgericht.

Doe en no Als Rypsters wonen we niet in Dronryp maar ‘op ‘e Ryp’. De oorsprong van die uitdrukking gaat terug tot in de Romeinse tijd. ‘Ryp’ is de verfrieste vorm van het Latijnse ‘ripa’, dat ‘wal’ betekent. De eerste bewoners van Dronryp woonden op zo’n ripa, een kwelderwal: een in de loop van eeuwen door de getijdenstromen gevormde verhoging in het open kwelderlandschap. De zee had daar vrij spel en in najaar en winter stond het geregeld onder water. Op zo’n ripa zat je hoog en droog.

Omdat de zeespiegel blijft stijgen, zijn de bewoners tot 900 bezig om hun woonplaats met uitgestoken kwelderzoden en mest laag voor laag te verhogen. Zo ontstaan de terpen. Ook die van Dronryp.

Op de terp staat een aantal boerderijen. De wanden zijn van vlechtwerk en zoden. Midden op de terp ligt een door de bewoners gegraven ‘dobbe’ om het hele jaar door voldoende zoet water te hebben. Die van Dronryp had een doorsnede van maar liefst twintig meter. Tegen de helling van de terp het bouwland. Daar verbouwen de bewoners gerst, haver, zomergraan, tarwe, erwten, bonen en vlas. Rondom de terp de ossenweg en daaromheen het fenland (de weilanden) en nog verderop liggen de mieden, waar gehooid wordt en het jongvee graast.

Pas rond 1000 verrijzen de eerste stenen gebouwen. Om te beginnen de kerk, op de plek waar nu d’ Alde Wite staat. En nog weer later ook een aantal stinzen. Van de stinzen heeft alleen Schatzenburg, oorspronkelijk Brantsmastate, de tand des tijds doorstaan. Dotingastate, Osingastate, Hobbemastate, Glinstra, Fetsastate, Foppingastate, Orebyt – ze zijn allemaal verdwenen.

In het oostelijke deel van d’ Alde Wite zijn de sporen gevonden van een kerkgebouw tussen de 10e en 12e eeuw, gebouwd uit tufsteen. In de loop van de tijd wordt de kerk verder vergroot. Rond 1504 krijgt hij zijn uiteindelijke vorm. De tufstenen zuidmuur wordt ontmanteld en vervangen door een nieuwe muur van afwisselend lagen gele en rode baksteen met grote gotische ramen.

Tussen 1544 en 1546 wordt de oorspronkelijke zadeldaktoren vervangen door de huidige, bestaande uit twee vierkanten met daarop een achtkantige lantaarn. Eind 19e eeuw wordt de kerk wit bepleisterd en krijgt hij zijn bijnaam d’ Alde Wite. Op het plein voor de kerk wordt met Sint Jan (24 juni) een jaarmarkt gehouden. Om de hoek voor de toren is een paardenmarkt met kermis.

De oorsprong van de nog altijd beroemde Rypstermerke.

Geleidelijk aan, vooral sinds het tweede kwart van de 16e eeuw, als de bevolking explosief groeit, verrijzen rond het plein stenen huizen en natuurlijk ook een kroeg.

Zo ontstaat de Tsjerkebuorren. Gewone burgers en bestuurders van grietenij en provincie wonen er naast elkaar. Eén van de beroemdste Rypsters is aan de Tsjerke-

Us gearwurking

buorren geboren: Eise Eisinga (1744-1828), bouwer van het beroemde planetarium in Franeker.

Op 29 maart 1646 wordt de Harlinger Trekvaart ingewijd. Een enorme stimulans voor de ontwikkeling van Dronryp. Er ontstaat een tweede centrum van handel en nijverheid: de Brêgebuorren. Het Skilpaed verbindt beide centra.

Aan de Brêgebuorren wordt op 8 januari 1836 Lourens Alma Tadema geboren, later een beroemd kunstschilder. Hij overlijdt op 25 juni 1916 als Sir Lawrence Alma Tadema en wordt met de pracht en praal van een Engelse staatsbegrafenis bijgezet in Sint Paul’s Cathedral in Londen.

In de 19e eeuw krijgt Dronryp er een aantal nieuwe verbindingen bij: in 1842 de rijksstraatweg van Harlingen naar Leeuwarden en in 1863 de spoorlijn. Ook Dronryp krijgt dan een station: op Hatsum. De goede verbindingen maken dat het dorp zich kan blijven ontwikkelen. Zo wordt in 1891 de zuivelfabriek gebouwd. Eind jaren zeventig van de vorige eeuw groeit die uit tot de grootste

kaasfabriek van Europa. Sinds 2011 is de kaasmakerij gesloten en vindt in de fabriek alleen nog verwerking van wei, een vloeistof die ontstaat bij de bereiding van kaas, plaats.

In de jaren dertig van de vorige eeuw wordt een begin gemaakt met het graven van het Van Harinxmakanaal en in 1940 wordt een groot gedeelte van de trekvaart gedempt.

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog vindt één van de meest dramatische gebeurtenissen uit de geschiedenis van Dronryp plaats. Veertien jongemannen, waaronder drie broers, worden bij de brug over het Van Harinxmakanaal door de Duitse bezetter doodgeschoten.

Tijdens de crisis, de oorlog en de eerste decennia na de oorlog stagneert de groei. Vanaf het einde van de jaren zestig, als Dronryp als forensendorp wordt ontdekt, verandert dat. Er komen eerst nieuwbouwstraten ten oosten van de Hearewei, later ook ten westen van de Buwevaart en recentelijk opnieuw aan de oostzijde. Aan de westkant wordt een nieuw bedrijventerrein ontwikkeld. Zo blijft Dronryp tot op vandaag een centrum van nijverheid.

Bedrijvenpark West, Zuivelfabriek, Scheepswerf, de bibliotheek.

In FIER hebben alle voorzitters (of afgevaardigden) van de Rypster verenigingen, stichtingen en clubs zitting. Graag zien we dat de scholen en kerkelijke instellingen eveneens aanschuiven. Het doel is om gezamenlijk richting te geven aan het pad naar de toekomst van Dronryp. Of het nu gaat om ideeën, wensen of struikelblokken, met FIER willen we zorgen voor oplossingen en initiatieven. Door een platform te creëren en de neuzen dezelfde kant op te richten, zal de energie dezelfde kant op stromen en gezamenlijk meer worden bereikt. Zo kan op termijn wellicht een omnivereniging ontstaan die voor de toekomst van Dronryp belangrijk kan zijn. Samen = Meer!

Het idee om Dronryp dagelijks te voorzien van informatie door middel van Narrow Casting (informatie op beeldschermen) is afkomstig uit FIER. Inmiddels wordt er aan de uitwerking gewerkt.

Dronryp | 5

Us takomst Het huidige bestuur van Dorpsbelang Dronryp heeft de afgelopen vijf jaren vele initiatieven ontplooid. Hieraan lag geen op schrift gestelde dorpsvisie ten grondslag, maar juist het luisterend oor van de bestuurders. Door goed te communiceren met de inwoners van en ondernemers in Dronryp, onder meer via het informatieblad De Gearfetter en de website www.dronryp.nl, kwamen vele ideeën en initiatieven naar boven die vervolgens op de agenda zijn geplaatst. Natuurlijk ook initiatieven die we als bestuur graag wensen, maar (nog) niet hebben kunnen realiseren.

Wél is de voormalige openbare lagere school verbouwd tot multifunctionele accommodatie. Het pand is medio 2017 door de gemeente overgedragen aan Stichting d’ Ald Skoalle Dronryp, die als doel heeft het gebouw te exploiteren en een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de Rypster Mienskip. Met de realisatie van MFA d’ âld skoalle is er sinds vijftien jaar ook weer een onderkomen voor Stichting Jeugdcentrum Interije, die activiteiten organiseert voor de Rypster jeugd van acht tot achttien jaar.

Het verdwijnen van winkels en bedrijven en de aanleg van bedrijventerreinen hebben de toestroom naar de dorpskern geen goed gedaan. Met het centraal stellen van het oude schoolgebouw en dat toegankelijk te maken voor diverse gelegenheden, evenementen en mienskipswurk, ontstaat er weer een dorpshart: een samenscholing van activiteiten en bewegingen.

Open communicatie en inspelen op de actualiteit

Wij streven naar een optimale participatie tussen burgers onderling en tussen burgers en overheden. Graag willen we deze lijn voortzetten en waar mogelijk intensiveren om daarmee ook voor de toekomst een goede ontwikkeling voor ons dorp veilig te stellen.

Nu we opgaan in een groter geheel ligt het voor de hand dat het lastiger zal worden om met elkaar om de tafel te komen. Immers, de beschikbare tijd moet worden verdeeld.

Toch verwacht het bestuur van Dorpsbelang Dronryp dat ook het nieuwe gemeentebestuur het belang inziet van een goede samenwerking en communicatie. Daarmee helpen we elkaar niet alleen vooruit, maar zorgen we er ook voor dat ons dorp aantrekkelijk blijft om in te wonen en de jeugd blijft boeien en binden. Zo kunnen we gezamenlijk zorgen voor welzijn, vooruitgang en welvaart. Samen = Meer!

Eise Eisinga en Lourens Alma Tadema.

Dronryp bruist!

Dronryp is een dorp waar wonen, werken en recreëren prima samengaan en waar de jeugd, ondanks de verschillende geloofsovertuigingen, elkaar opzoekt en met elkaar speelt en sport. Dronryp is een bedrijvig dorp, maar herbergt de rust van het heerlijke platteland.

Voor de toekomst zien we uit naar een bestendiging van de banden met het nieuwe gemeentebestuur. De samenwerking tussen Dorpsbelang Dronryp en gemeente Menameradiel is een voorbeeld van hoe het kan en moet.

Januari • Toaniel Hâld Moed Februari • Eise Eisinga Evenement • Dorpsbelang Dronryp i.s.m. de basisscholen Maart • Toaniel Rederikerskeamer Demosthenes April • Jaarvergadering Dorpsbelang Dronryp • Friese Molendag, Stichting “Molens in Menaldumadeel” Mei • Dodenherdenking, Commissie Dodenherdenking Dronryp i.s.m.

Dorpsbelang Dronryp en stichting d’ Ald Skoalle Dronryp.

• Kaatsen Dames Hoofdklasse • VvV Sjirk de Wal. Elfstedentocht • Nationale Molendagen, Stichting “Molens in Menaldumadeel”

Us doarp Dronryp, het dorp van Eise Eisinga en Lourens Alma Tadema. Iconen die iconen zijn geworden door hard te werken en vooral gewoon te blijven.

Daarmee wil Dronryp zich associëren.

Een open gemeenschap die met elkaar samenwerkt, feesten viert en zorgt dat iedereen zich hier thuis en welkom voelt. Het dorp dat in de regio graag het verschil wil maken, maar ook dicht bij zichzelf blijft.

Dronryp binnen gemeente Waadhoeke

Op ‘e kletter

Typysk ús

Juni • Rypster Merke met onder meer: - Grootste dorpskermis van het noorden - Volleybaltoernooi met stratenteams - Ponyrijden m.m.v. Poptaruters Dronryp - Kaatsen: diverse ledenpartijen en Heren Hoofdklasse, VvV Sjirk de Wal - Iepenloftspul Midsimmer Cup Augustus • Skots & Skeef Festival September • Speciale dag voor leden en vrijwilligers van VvV Sjirk de Wal, met kaatsen en buffet • Open Monumentendag, met onder meer: - Wandeltocht Histoarysk Dronryp - Molendag Menameradiel, Stichting “Molens in Menaldumadeel” - Openstelling buitenplaats Schatzenburg November • Intocht Sinterklaas December • Carbid schieten

Colofon Redactie Hein Landskroon († april 2017) Mariska Velstra Teksten Klaas Koopmans Adri Terlouw Mariska Velstra Foto’s Klaas Koopmans Eindredactie Mariska Velstra Website en contact www.dronryp.nl | info@dronryp.nl

6 | Berltsum

Us doarpsfyzje De vorige dorpsvisie is geschreven in oktober 2005 en is “geldig” van 2006 tot en met 2020. Het intro hiervan luidt: “Berltsum is een dorp dat gekenmerkt wordt door bedrijvigheid en een grote betrokkenheid bij het in stand houden en verbeteren van de woonkwaliteit en de leefbaarheid.

Dit alles komt naar voren in bruisende actieplannen voor de komende vijftien jaar die vastgelegd zijn in deze dorpsvisie. Wonen aan recreatiewater op tien km vanaf Leeuwarden en Franeker en in een cultuurhistorisch interessant terpenlandschap zijn de externe waarden die wonen en werken in dit dorp bijzonder maken. Berltsum is een dorp waar men elkaar ziet zitten en waar samen iets wordt bereikt.”

Dit klopt volgens ons als Stichting Berlikumer Belangen nog steeds, wij zouden het niet beter kunnen verwoorden. Hieraan is toen een compleet onderzoek voorafgegaan en een bureau (Tensis Adviseurs & Ingenieurs te Berltsum) heeft voor de content gezorgd. Het boekwerk van maar liefst 85 pagina’s dik ziet er goed en zeer gedegen uit en is te vinden op berlikum.com.

Bewoners doen er toe Wat wij ons alleen afvragen is of zo’n boekwerk gelezen wordt. Is het zo dat een nieuwe bewoner, voordat hij naar Berltsum verhuist, de dorpsvisie even leest? Wij verwachten van niet. Men rijdt door het dorp, kijkt hoe het erbij ligt. Nieuwe school, o jee mooi! Nieuwe sportaccommodatie, prachtig... mooi nou. Supermarkt, check.

Dat soort zaken die worden gecheckt, maar

Berltsum heeft toekomst

Ynformaasje

i

De belangrijkste informatievoorziening is www.berlikum.com. Hier kunt u alles vinden over voorzieningen, verenigingen en clubs binnen het dorp. Ook allerhande activiteiten vindt u hier terug.

Monnikenwerk en boek Het ’monnikenwerk’ van onze dorpshistoricus Watse Posthumus mag niet worden vergeten. Op berltsum.webklik.nl kunt u veel bijzondere interessante geschiedkundige zaken over Berltsum terugvinden. Door de heer Posthumus worden hier nog steeds verhalen over de geschiedenis van Berltsum aan toegevoegd.

Voor historie in boekvorm is er ‘Berlikum Beeld van een dorp’ uit 2000. Uitgegeven door Stichting “Op ‘e Roaster”.

De nieuwe school.

of de dorpsvisie ook gelezen wordt? Gelukkig heeft Berltsum niet te klagen over de komst van nieuwe inwoners. En er moet worden gezegd: de gemeente heeft het goed voorgehad met Berltsum als je kijkt naar de vele investeringen van de afgelopen jaren. Dank daarvoor! Dat houdt het hier in Berltsum leefbaar en zorgt ervoor dat de enorme massa vrijwilligers bij al die clubs en verenigingen ook net een stapje harder willen lopen. Niet het papier van de dorpsvisie maar de bewoners van Berltsum doen er toe!

Dit is volgens ons belangrijk voor de leefbaarheid van Berltsum: 1. MFC Berltsum, een clustering van zorg, cultuur, vele verenigingen en kerk.

2. Nieuwbouw, hiervoor is in eerste instantie

de Pôlle, maar uitbreiding komt ook aan bod.

3. Looproutes, fietsroutes, bankjes om uit te rusten.

4. Toeristische Overstap Plaats (TOP) en Locatie initiatieven.

5. Berltsum 12e stad van Fryslân, activiteiten hieromtrent.

6. Voorzieningenniveau (supermarkt, school, verenigingen) op peil houden.

7. Groen, veel groen en veel bloem!

“Berltsum is een dorp waar men elkaar ziet zitten en waar samen iets wordt bereikt”, prachtige woorden en prachtige kernwaarden waar we verder kunnen bouwen. Help mee, meld je aan bij onze stichting of een andere vereniging en houd daarmee ons prachtige dorp leefbaar. Samen kunnen we zoveel meer!

In Berltsum is altijd wat te doen!

Op ‘e kletter Berltsum heeft een rijk verenigingsleven en daarbij tal van voorzieningen die het dorp leefbaar houden. Er zijn tal van sportvereniging, waarbij de voetbalvereniging SC Berlikum de meeste leden heeft. Maar natuurlijk spelen de KV Berlikum (kaatsvereniging), Volleybal -en Gymnastiek Vereniging Berlikum ook een prominente sportieve rol in het dorp. In de winterperiode hoopt de ijsclub (sinds 1864) haar meters te maken en kunt u op de meest verrassende momenten de loopgroep langs zien komen. Berltsum heeft een prachtig vernieuwd sportpark waarbij de voetbal-, tennis- en kaatsvereniging uitstekend tot hun recht komen. De recente verbouwing van het clubhuis van de tennisvereniging en de realisatie van de kaatsmuur spreken hierbij tot de verbeelding. Ook mag voor de wat oudere dorpsbewoners het “Koersbal” niet worden vergeten.

Muziek maestro Op muzikaal gebied speelt Berltsum een behoorlijk nootje mee, valt niet uit de toon en is hierbij zeker niet in mineur. Zo is er de muziekvereniging ’Op Maat’, zijn er de ’Bliid Boadskip Sjongers’ en is er ook nog

het mannenkoor “Sjongendewiis”. Daarbij is er dan nog de orgelcommissie en kan Meindert Mak u op muzikaal gebied het nodige bijbrengen met het geven van gitaarlessen.

Onderwijs en zorg De voorzieningen in het dorp zijn op een respectabel peil. De gezondheidszorg in het dorp is met het groene kruis, de huisdokter, de tandarts, de fysiotherapeut en een psycholoog prima vertegenwoordigd. Er is op het gebied van onderwijs een schitterend nieuw onderkomen verrezen waar de beide basisscholen ‘de Fûgelsang’ en ‘Lyts Libben’ naast elkaar, en in sommige gevallen met elkaar, onderwijs verlenen. Ook is er nog de peuterspeelzaal en binnen het dorp de nodige kinderopvang. Daarbij heeft dorps-

huis ’t Heechhout ook nog een belangrijke samenbindende functie.

Op winkelgebied is er gelukkig met de Spar nog een supermarkt, hebben wij een ‘Warme Bakker’ en is er ook nog een slagerij. Hiernaast zijn er nog tal van winkels die de leefbaarheid van Berltsum mede in stand houden.

Van alles te doen Maar ook recreatief en op toeristisch vlak is er veel te doen. Berltsum beschikt over ongeveer 25 km lange schelpenpaden en andere fietspaden. Hierbij is een nieuw recreatieterrein ingericht bij de ijsbaanvereniging, ook wel de nieuwe passantenhaven genoemd. U kunt hier gebruikmaken van

een openbaar toilet dat in dit multifunctionele clubgebouw aanwezig is. Verder kunt u hier gezellig picknicken en genieten van het uitzicht. Ook is er een oplaadunit voor elektrische fietsen. Het recreatieterrein ligt aan de fietsknoopppuntenroute. En dan is er ook nog het fraai aangelegde dorpsplein, voor vele doeleinden geschikt. Voor sport en spel, maar ook als ontmoetingsplek voor de Berltsumer jeugd!

Hemmemapark U kunt in het dorp heerlijk wandelen en met een tocht naar het Hemmemapark zit u altijd goed. Het Hemmemapark is een prachtig natuurgebied van vijf hectare vol met oude rassen fruitbomen, water en fraaie schelpenpaden.

Berltsum | 7

Het verhaal van Berltsum, de 12e stad van Fryslân Doe Het best bewaarde geheim van Fryslân is dat Berltsum de 12e stad is en dit reeds voor 1355. De naam ‘Berlichem‘ is dan terug te vinden in een oorkonde van de stad Lübeck. De oorkonde spreekt van ’gemeenschap van burgers‘ en handelsrelaties in die tijd met ons dorp. Historische aanwijzingen onderbouwen deze zogeheten stadse kenmerken. De naam van het dorp Berltsum is afgeleid van Berlingaheem en is ontstaan uit twee terpen die vlak bij elkaar lagen.

In het kader van de nieuwe gemeentelijke indeling, waar wij vanaf 1 januari 2018 onderdeel van zijn, Waadhoeke, met Franeker als hoofdstad, is het interessant om terug te lezen dat beide plaatsen rond 1470 op gelijke voet met elkaar stonden. Dit blijkt uit een overeenkomst tussen de beide ’steden‘ over een handelsovereenkomst waarbij in bepalingen gelijke rechten golden.

Het openluchtspektakel BAUCK! zette de rijke historie van Berltsum weer even flink op de kaart. Opgevoerd in het Hemmemapark, waar in vroegere tijden het Hemmemaslot gevestigd was.

Ook de gebeurtenissen die centraal stonden in het openluchtspektakel BAUCK! verhalen over Berltsum. Dit in de strijd tussen de Schieringers en de Vetkopers, die tot volle uitbarsting kwam toen de Vetkopers het slot van Doeke Hetteszoon van Hemmema belaagden en de vrouw van Doeke, BAUCK!, zich heldhaftig wist te verdedigen en zodoende de geuzennaam “Friese kenau” verwierf. Vandaar ook dat de Berltsumers de toeristische site en bebording de 12e stad hebben genoemd. Toeristen en recreanten kunnen op deze site veel informatie vinden

over hoe en wat er in Berltsum is te doen.

Berltsum heeft op dit moment rond de 2.500 inwoners. Berltsum is, zeker in onze ogen, een prachtig dorp en ligt hemelsbreed slechts acht kilometer verwijderd van het Werelderfgoed de Waddenzee en ligt direct aan de Elfstedenroute, tussen Franeker en Dokkum.

Hofkes en bedrijvigheid Nog altijd zijn de inwoners van Berltsum dynamisch, ondernemend en vooral onafhankelijk. In de kassen in en rond Berltsum worden onder andere paprika’s, tomaten en asperges geteeld, die uiteindelijk in vele landelijke supermarkten belanden. Toevallig is deze tuinbouw niet. Al sinds de 16e eeuw is Berltsum een belangrijke speler op tuinbouwgebied. Dit kwam en komt door de zeer geschikte gronden. Ook waren er in de 18e eeuw veel boomgaarden in Berltsum en nog steeds zijn er van deze “hofkes” te vinden in het dorp. Ook andere bedrijven kennen hun oorsprong in de vroegere tijden van de gerniers, zij het indirect. Zo had men

ook destijds te maken met allerlei vervoersmiddelen die onderhoud nodig hadden.

Ook nu kent Berltsum een groot aantal bedrijven van diverse omvang. Berltsumers zijn nu eenmaal ondernemend. Daarnaast heeft de 12e stad een zeer actief verenigingsleven en worden er door het jaar heen allerlei activiteiten georganiseerd.

Kortom, de 12e stad is levendig en daarmee interessant voor zowel bewoners als bezoekers!

Undernimmend Berltsum sjocht posityf nei de takomst!

Berltsum en Wier, ûndernimmende doarpen. Altyd al sa west en ek sa bleaun. Wêr’t by oare plakken it tal bedriuwen ôfnimt, wreidet it yn Berltsum en Wier út. De oarsprong fan UBW leit by in segelaksje dy’t ûnderoaren Hollie Meijer en Gerrit de Boer betocht hienen. Hollie: “Yn 1969 hienen wy mei de Sinterklaas in aksje mei segels betocht. Net alle winkeliers dienen mei, mar doe’t bliken die dat yn desimber de omset omheech gie by de dielnimmers, waarden der mear entûsjast. De priizen wienen net samar wat. Wy ha alris in bêd as earste priis hân, wat it bestjoer dan ek by de winner op de sliepkeamer yn elkoar sette, machtich!

Sa ek in kear in pony. Sinterklaas brocht de priis mei de pieten en mei it bestjoer en dan krigen we fansels ek in slokje. Doe’t Hollie en Froukje trouden, seinen sy as echte ûndernimmers: “Foar de Sinterklaasaksje

moatte wy trouwe, dan ha wy der fuort klandyzje fan.” Ja, tsjin sa’n spektakulair ferhaal kinne wy net op. De segelaksje rûn út op in winkeliersferiening mei in start fan 10 leden, letter waard it in sakenklub en noch wer letter UBW. Wy ha no, yn 2017, 70 leden.

Op dit stuit hat UBW in grut ferskaat oan ûndernimmers dy’t regelmjittich by inoar komme en elkoar ynformearje oer it wol en wee fan ús bedriuwen yn de omkriten. Dit is ien fan ús doelstellingen. Wy besykje inoars bedriuwen, presintearje en leare fan elkoar.

Der wurdt kontakt hâlden mei de Gemeente Menameradiel en wy besykje gearkomsten fan SBB en CCM (Commerciële Club Menaldumadeel). En fansels stypje wy saken dy’t UBW wichtich fynt, dat wat der yn in doarp organiseare wurde moat. Lykas de

Sinterklaasyntocht foar de bern, de merke foar it hiele doarp, de Desimberaksje en nije inisjativen dy’t wy de muoite wurdich fine.

Elts jier regelt UBW foar alle bedriuwen in BHV- trening om de feiligens yn ús bedriuwen en doarp te fergrutsjen.

Der sit noch altyd swoeng yn de klup, it ferjonget mei de tiid mei en it is ek noch gesellich! Wat wol in ûndernmimmer noch mear. En… hoe sil it komme mei de UBW yn ús nije gemeente Waadhoeke? Wolno, sa as it no liket wolle wy ús eigen ûndernimmersferiening hâlde sa as it is. Lekker eigenwiis, lekker hip âlderwetsk en ús eigen doarp heech yn it faandel hâlde. Kontakt hâlde mei it grutte gehiel, mar der net yn wei wurde, dat is ús motto! Undernimme mei fjoer en faasje!

De tekening is gemaakt door de vermaarde Berltsumer schilder Simon Kamminga. Hij schilderde in de naturalistische trant. Geboren in 1895 in Harlingen en vanaf 1925 tot aan zijn overlijden in 1984 woonachtig in Berltsum. Deze tekening laat houtzaagmolen “De Hoop” zien aan de oever van het kruiswater. De houtzaagmolen was eigendom van Van der Meij en Meinesz.

De houtzagerij dateert van 1843 en is afgebroken in 1930.

Colofon Initiatiefnemer afscheidskrant Dick Abma Redactiewerk/samenstellen Jan Joostema Hein Joostema Voorzitter Stichting Berltsumer Belangen (SBB) Erik Jansen Voorzitter Undernimmend Berltsum Wier (UBW) Janneke Bergsma Typisch Berltsum Sybren van Tuinen

8 | Menaam

Menaam 1955: bruisende middenstand Historie

Het dorp Menaam Doe en no Menaam, een terpdorp dat enkele eeuwen voor de jaartelling is ontstaan op de kwelderwal tussen Bitgum en Dronryp. Terpen en terpdorpen zijn geleidelijk ontstaan en kwamen langs de gehele waddenkust voor.

Kunstmatige heuvels die dorpskernen, boerderijen en huizen drooghielden bij hoogwater.

Menaam kende in de loop der eeuwen verschillende benamingen, waaronder Meginwald (1260), Meijnaldu, Meijnaldum, Meynaldu, Terp Mennaem, Minnaem en vanaf 1664 Menaldum. Daarnaast kwam vanaf 1718 ook de huidige naam ‘Menaam’ naar voren. In de oudere Friese spelling was dit Menaem.

Orxmastate De bebouwing van Menaam concentreerde zich eerst rondom de kerk, met aan de zuidoostelijke kant Orxmastate. Een prachtig en statig adellijk huis ontstaan rond 1630 met prachtige tuinen en singels. De singels zijn nog voor een deel aanwezig en zijn te vinden rond het later gebouwde bejaardencomplex Orxmastate.

Veel (straat)namen in de omgeving van het vroegere Orxmastate verwijzen nog naar de inrichting van het landgoed.

Dit zijn onder andere de Orxmasingel, Grêftswâl, Blomtûn, Jachthûswei, Dobbehof, Boskrânne, Achterbosk en de basisschool De Cingel. In 1830 is Orxmastate verkocht en het werd in 1831 afgebroken. De prachtige hoven werden bouwland en van de stenen werd in 1832 het ’Armvoogdijhuis’ gebouwd, dat gebruikt werd voor de vlasbewerking. Later zat in het Armvoogdijhuis het Groene Kruis.

De vijf woningen in het huidige ’Armhûs’ zijn gebouwd in het oude wagenhuis van het vroegere Orxmastate.

Vanaf 1817 tot 1843 werd een deel van herberg ‘De Klok’ als grietenijhuis gebruikt.

We kunnen het ons haast niet voorstellen.

Menaam was in de jaren veertig en vijftig veel kleiner dan nu het geval is.

Alle dagelijkse behoeften waren gewoon in Menaam te koop. De enig over-gebleven bakkerszaak is die van Johannes Huizenga, de warmste bakker fan Menaam, anno 1910.

In de tijden voor de landbouwmechanisatie was er rondom Menaam veel boerenbedrijvigheid. Foto’s van de Aardappelbeurs laten zien hoe de producten van het land overgingen naar de handel. Bedrijvigheid geheel gericht op het dorp en zijn inwoners.

Menaam kent vandaag de dag nog steeds veel bedrijvigheid. Nu heel anders en gericht op Menaam en ver daarbuiten. De ‘karrider’ van weleer is vervangen door de pakketvervoerders die dagelijks aan en af rijden.

Het bruist nog steeds.

In 1841 werd begonnen aan de bouw van het huidige gemeentehuis naar een ontwerp van Thomas Romein. In 2004 werd het nieuwe gemeentekantoor tegenover het oude gemeentehuis geopend. Het oude gemeentehuis doet nog steeds dienst als trouwlocatie en raadzaal voor de raadsvergaderingen. Wat de nieuwe functie zal zijn in de gemeente Waadhoeke, is bij het schrijven van dit stuk nog niet bekend.

De Weme De Weme, een historische pastorie, gebouwd 1838 op een omgracht terrein. Tot 2014 deed De Weme nog dienst als cultureel centrum met daarachter een toneel en zaal. Tegenwoordig dient De Weme als huisartsenpraktijk.

MFA De voormalige Black Horse, Zalencentrum en (Eet)café aan de Dijksterbuorren 18-20 was aanvankelijk een dubbel woonhuis en later een Végé-winkel. Klaas van Wieren maakte van het pand een bar. Na de gloriejaren in de vorige eeuw helaas gesloten in 2014.

De voormalige openbare lagere school aan de Greatebuorren 6 is rond 1900 gebouwd als een drieklassenschoolgebouw. De voormalige school doet tegenwoordig dienst als gymnastiekzaal en onder andere als repetitie- en oefenruimte voor de muziekkorpsen Constantia en CMH. De verwachting is dat in de nabije toekomst het gebouw als basis zal dienen voor een nieuw te bouwen multifunctionele accommodatie (MFA). Door het wegvallen van Cultureel Centrum De Weme en zalencentrum Black Horse is de realisatie van een MFA voor Menaam bijzonder gewenst.

Forensen Tot circa 1850 was er met name bebouwing rond de kerk op de terp. In de tweede helft van 19e eeuw ontstond er lintbebouwing langs de uitvalswegen en werd een gedeelte van de terp afgegraven. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw is Menaam verder uitgegroeid als forensenplaats van Leeuwarden.

Evenementen in Menaam Menaam kent jaarlijks een aantal vaste grotere evenementen. Met name in de maand augustus komen er enkele voorbij. Tijdens het kaatsweekend is er altijd muziek in de tent, kermis op het gemeentehuisplein en rondom het plein de braderie, een brandweerdemo voor kinderen en niet te vergeten de modeshow. Het kaatsweekend is altijd een gezellig vakantiemoment in het dorp.

en afgesloten met een heerlijk stevige maaltijd. Natuurlijk in klederdracht met een flinke pot bier. Zo eind november, meestal een week na de landelijke intocht, is het de beurt aan de Menamer jeugd. Vol verwachting kloppen hun hartjes en zie ginds komt de stoomboot. Ieder jaar weer een spektakel met overal lenige pieten en zenuwachtige papa’s en mama’s.

Frisian American Sunday Ook jaarlijks in augustus de “Frisian American Sunday”. De grootste ‘American meeting for cars & bikes’ van Noord-Nederland. Een sfeervol evenement met muziek en meestal meer dan 350 Amerikaanse auto’s en motoren.

Naast de ontmoeting voor de hobbyisten en liefhebbers komt er altijd veel publiek kijken naar de prachtige glimmende voertuigen. Nostalgie, motorgeronk en soms rokende banden.

Hoogtepunt eens in de drie jaar is “Het Dorpsfeest”. De feesttent met muziek, openingsconcert en verschillende optredens. We hebben optochten op vrijdagavond en zaterdagochtend met versierde wagens en groepen. Versierde straten, de zeskamp voor buurt- en straatgroepen en een spannende prijsuitreiking. Een geweldig evenement waarbij de voorbereiding voor de organisatie en voor de deelnemers elke keer weer de nodige tijd in beslag neemt.

Elke drie jaar weer een belevenis om te zien wat weer door de Menamers gebouwd en versierd is.

Nieuw was in 2016 het Oktoberfest.

Een leuke spelmiddag voor groepen

Het dorpsfeest

Menaam | 9

Man fan it jier 1997 Gearwurking “Frijwillicherswurk kin net sûnder ferplichtingen en dat dochts altyd tegearre.”

Timen Dijkstra, “Man fan it jier 1997”, geboren in Het Bildt in 1930 en nog steeds actief in de Menamer samenleving. Deze titel heeft Timen te danken aan het feit dat hij in 1997 al drieëntwintig jaar redactielid was van het dorpsboekje ‘Menaem yn’t Ljocht’. 1997 was echter niet het eindpunt van een levenslange carrière binnen het vrijwilligerswerk. Sinds 1997 is iedere uitgave van Menaem yn’t Ljocht voorzien van de rubriek “Wat ik sizze woe” van Timen Durks. Daarin schreef hij over alledaagse zaken, zowel serieus als ludiek bedoeld. Nu, twintig jaar later, geeft Timen Durks de pen door aan een opvolger. “It is no moai west”, aldus Timen.

Op-en-top vrijwilliger Timen was in zijn werkzame leven Research-Operator bij de CCF. Naast deze baan, met vaak onregelmatige werktijden, was Timen op-en-top vrijwilliger binnen de gemeenschap van Menaam. Toen hij in 1955 trouwde met Anna, kwam Timen in Menaam wonen. “Ik woe in die tiid fuort en daliks Frysk leare, dus waard ik aktyf lid by it kritetoniel.”

Spantsje van Menaem Samen met Hein Wagenaar (toneel en saxofoon) vormde Timen het muzikale ’Spantsje van Menaem’ Het eerste optreden tijdens de reünie van de kaatsvereniging was zo succesvol dat al snel de directeur van het bejaardentehuis op de stoep stond voor meerdere optredens. Samen met pianiste Marie Zondervan werden meerdere liedjes geschreven en uitgevoerd. Marie, destijds al tachtig jaar, deed daar de voor Timen onsterfelijke uitspraak: “Muzyk, dêr hasto gjin ferstân foar nedich, do moast der sa no en dan om gûle kinne.”

Er zijn in de afgelopen eeuwen nogal wat prominente en markante Menamers geweest die een begrip waren in het dorp.

Vele Menamers kennen hem nog wel, die bijzondere groenteman in dat kleine winkeltje aan de Lytsedyk naast Douma.

Timen was ook jeugdcoach bij het kaatsen en is lang actief geweest bij het inzamelen van het oud papier voor Constantia.

Anna Anna, de vrouw van Timen, was op heel andere terreinen actief. Lekker koken, bakken en breien voor anderen of voor de bazaar.

Anna overleed in 2003, zij was voor Timen de onvoorwaardelijke steun in al zijn bezigheden. Steun die je als vrijwilliger absoluut nodig hebt. “Frijwillicherswurk kin net sûnder ferplichtingen en dat dochtst altyd tegearre”, aldus Timen.

Wat vindt Timen nu van ons dorp Menaam?

De mooiste plekjes in Menaam zijn volgens Timen toch de directe omgeving van ‘De Weme’. ‘Prachtiche hoeke mei dêr tsjinoer it Skilpaed en dy moaie beamenrij.’

De Waadhoeke ziet Timen met gemengde gevoelens naderbij komen. Hierin ziet hij een zware taak voor Doarpsbelang. “Ik wit net of it wol in foarútgong is. Ik ha it noch net belibbe. It wurdt brocht dat it finansjeel en ekonomysk better wêze soe. Ik bin bang dat it bestjoerssintrum fierder fan de doarpen ôf komt te lizze. Ek foar de nije bestjoerder is dat sa. Sjoch bygelyks ús boargemaster, dy sjochsto faak efkes in besykje bringt op gâns doarpsaktiviteiten. Dat sjoch ik yn de takomst net barren. Myn stelling: elke feroaring hoecht gjin ferbettereing te weze”, aldus Timen Dijkstra, zevenentachtig jaar en al vele jaren (en nog steeds) actief als archiefdocumentalist bij Documentatie Menaam.

In Feintsje út Menaem Een heel bekende jongeman, op zijn oude fiets door bos en open veld, al zwaaiend naar de meisjes fietst hij de wijde wereld in. Wie Menaam zegt, krijgt direct te horen “Oh ja, It Feintsje fan Menaem”. Twee bekende Friese schrijvers, een trouwerij en een Duits volksmelodietje waren destijds de ingrediënten voor het bekende Menamer liedje.

Het was de Friese schrijver en verhalenverzamelaar Ype Poortinga (1910-1985) die in 1940 in Menaam kwam wonen. Hier ontmoette hij zijn toekomstige vrouw Rinske Wiersma. In 1943 trouwde hij met haar. Speciaal voor deze bruiloft had collega-dichter en politicus Fedde Schurer (1898-1968) een liedje geschreven. Op de melodie van het Duitse volksliedje “Der Jäger aus Kurpfalz” schreef Fedde de tekst “In feintsje út Menaam, dy jaget troch it

Meine Donker Groenteboer te Menaam

griene wâld”. En zo is het Feintsje fan Menaem voor eeuwig met Menaam verbonden. Japke Tichelaar-Berkenpas (1929-2017) was destijds aanwezig op de bruiloft en vertelde hier vaak over.

Het liedje was sindsdien overal bekend.

Maar het bleef vooral een tekst op een vrolijke melodie. Het was de Menamer Timen Dijkstra die vond dat ieder dorp of stad recht had op een eigen standbeeld.

Timen hoopte op steun uit het dorp. En die kwam er. Een commissie ging bezig om het idee uit te werken.

Op 26 april 1971 schreef de heer Jan Bakker namens de commissie de definitieve bevestiging. Op 15 mei, tijdens de traditionele President J.F. Kennedy-wandeltocht, werd het beeld officieel onthuld door weduwe

Een woonhuisje als winkel, een volle keuken bezaaid met rekeningen, aantekeningen, kranten en kisten als kantoor. Een ouderwetse telefoon en heel veel groentekisten.

Voor Meine, alles direct vindbaar en binnen handbereik. Geen winkelbel, maar… folluk! roepen was voldoende. Een bijzonder man die eigenlijk liever iets met motoren wilde gaan doen, maar zijn vader had hem nodig in de groente.

Venten Meine Donker, geboren in 1920 en vanaf zijn 13e jaar actief in de groenten. Eerst met zijn vader met paard en wagen (kedde) en later met de bakfiets met motor. In 1955 overleed de heit van Meine op 55-jarige leeftijd en stond Meine er samen met zijn moeder Reintje alleen voor. De moeder van Meine, Reintje Donker-Wiersma (1900-1980) heeft nog tot ongeveer 1975 in de winkel gestaan.

Zij werd af en toe bijgestaan door Minke de Boer, met name als Meine in Leeuwarden aan het venten was.

Redding Trots was Meine op de vetleren medaille van het Carnegiefonds, uitgereikt omdat Meine in de loop van de tijd drie kinderen uit het water haalde. Niet alleen kinderen viste hij uit de Menaemerfeart. Op een gegeven moment raakte een oude man met paard en wagen op de kop in de vaart. “De minsken stienen oan’e kant te sjen, ik koe wol swimme, dat ik ha him der mar úthelle.

Syn wiif wie my der letter ooh sa tankbaar foar en woe my in ryksdaalder jaan. Net oannommen fansels”, aldus Meine.

De groenteman Meine Donker is 81 jaar geworden. Met pensioen gaan vond hij helemaal niets. Nadat Meine 65 werd, ging hij nog jaren door met zijn groentehandel.

Meine in die tijd: “Wat moat ik dan? Biljarte en kaarte yn it bejaardenhûs tink? Wat yn de sigarereek om happe, bist net wiis.”

Fleurig Menaam Nog voordat de kalenderzomer begint, stralen de bloemen de passanten al tegemoet. In 2016 kwamen onze dorpsgenoten Anne den Herder en Clements Braaksma met het leuke idee om Menaam op te sieren met bloemen.

W. Schurer-de Vries uit Heerenveen, gevolgd door het wandeldefilé van de Kennedytocht. Sinds die tijd staat het Menaemer Feintsje aan de Dijksterbuorren in Menaam.

Al die tijd is het Feintsje slechts eenmaal echt op stap geweest. Rond de jaarwisseling 2001-2002 was hij even te fietsen. Gelukkig kwam hij snel weer terug. De oudejaarsploeg Bjusterbaarlike Klaaikluten uit Hallum had hem tijdelijk geadopteerd, dit tot grote ongerustheid van vele Menamers.

Het resultaat hiervan is nu te zien bij het inrijden en verlaten van Menaam.

Ook in het dorpscentrum zijn meerdere bloembakken geplaatst. Mede dankzij de initiatiefnemers, Doarpsbelang en sponsoring is Menaam opgesierd met vele mooie bloembakken.

Colofon Redactie Henri Visser Teksten Anne Baarda Tjeerdtje Boerrigter-Huizenga Piet Boerrigter Timen Dijkstra Menaam (interview) Foto’s Archief Documentatie Menaam, Werkgroep MFA en Menaldumdorp.nl Bron Meine Donker: Fries Mozaïek d.d.

7 december 1989 (door Bonne Stienstra)

10 | Boksum

Doe

De skiednis fan Boksum

Boksum is in âld terpdoarp yn de Greidhoeke. It doarp leit oan de westlike kant fan de eardere Middelsee. De Hegedyk, eastlik fan it doarp, is de âlde seedyk. Oer in opdyk - no de Tiltsjedyk - koe men yn ‘e Midsiuwen op ‘e doarpsterp komme.

Terpfynsten yn Boksum datearje út it begjin fan de jiertelling.

De namme Boksum falt ûnder de “um-nammen”. Dizze um-útgong betsjutte “him” of “hiem”. Der moat yn it ferline in Bokke west hawwe dy’t mei syn famylje in terp opsmiten hat. Troch it gearlûken fan Bokke syn “him”, Bokshim, ûntstie sa njonkelytsen de namme Boksum. Foarhinne waard Boksum altyd mei in X skreaun, mar dat joech mei de post gauris betizing mei Boazum. Yn 1972 besleat de rie fan de gemeente Menameradiel dat it tenei Boksum wêze soe.

Terpoarte Yn de midsiuwen stie de stins Terpoarte oan de noardeastkant fan Boksum. Terpoarte wie eigendom fan abdij Lidlum by Easterbierrum.

De konversen, of likebruorren, dy’t op Terpoarte taholden arbeiden oan de Middelseedyk en polderen stikken fan de Middelsee yn. Se libben om 1300 hinne net mear neffens de kleasterregels. Der waard sein dat se gauris tefolle dronken en omsloegen mei froulju. Doe’t abt Eelco Liauckema fan Lidlum harren hjiroer geweken naam fermoarden se him op 22 maart 1332.

Een ingekleurde kopergravure van de Slach by Boxum (jan. 1586). Op de achtergrond Leeuwarden, Welsrijp en Winsum.

en Blessum. It Spaanske leger telde 3000 man en 700 ruters en tsjin dizze oermacht koe it Fryske rezjimint net op. Se sloegen op ‘e flecht en by Boksum besochten se yn slachoarder te kommen om har te ferwarren. Der waard fûl fochten mar de slach waard ferlern. Der sneuvelen gâns soldaten, sa ek findeldrager Otto Clant. Hy woe him net oerjaan, bewuolle himsels yn it findel en waard deastutsen. Der soene wol sa’n 1000 man sneuvele wêze. In tinkboerd hinget yn de Boksumer tsjerke as in oantinken oan de slach.

Yn de 80-jierrige oarloch is it der yn Boksum ek omwei gien mei de Slach by Boksum, op 17 jannewaris 1586. Fryslân stie oan de kant fan Willem fan Oranje wylst Grinzerlân noch oan de Spaanske kant stie. Sa no en dan wie der dan in ynfal út Grinzerlân wei

om oan jild te kommen, om’t Fryslân gjin belesting betelle oan de Spanjerts. Yn jannewaris 1586 frear it, sompige grûn waard hurd en drekkige diken begeanber. Wetter, fearten en marren foarmen gjin natuerlike barriêre mear. Sadwaande wie it no maklik om Fryslân binnen te fallen. Fan De Like út wei gie de tocht by De Jouwer lâns op Koudum en Warkum ta. Underweis waard omraak stellen, rôve en moarde. It doel wie om ek noch op It Bilt en de Dongeradielen ta te setten. Gelokkich waard it teiwaar en besleaten se om har werom te lûken. Oer Tsjom gie it, troch de Greidhoeke, wer op Grinslân ta. Wilens wie der in Frysk legerke foarme fan in twatûzen man en 100 ruters, mei as doel de ynfallers tsjin te hâlden. Dit rezjimint wie by Easterlittens, mar de kapteins wolle de troep werom lûke op Hilaard, op de Aylva-state. De oanfierder, de Deen Steyn Maltisten, hie dat lykwols net yn ‘e holle.

De 17-de jannewaris 1586 wie it damp en it sicht beperkt. Ynienen luts de mist op en doe stiene Friezen en Spanjerts foar elkoar oer yn it iepen fjild tusken Hilaard, Boksum

Abt Eelcke Liauckema.

Schedel met musketkogelgat.

Ulbe van Houten.

Juckema-state Noardlik fan de tsjerke stie de Juckemastate op de doarpsterp. Dit stik fan de terp is yn 1869 ôfgroeven sadwaande kin men gjin spoaren mear fine fan de state. Op dizze state wenne yn de twadde helte fan de 15e iuw Worp Lieuwes Juckema. Yn dy tiid wie der yn Fryslân in oarloch geande tusken Skieringers en Fetkeapers. Boksum stie oan de kant fan de Skieringers. Der wie gauris fjochterij mei de Fetkeaperske stêd Ljouwert. Yn 1487 ferslane de Skieringers de Fetkeapers fan Ljouwert en Worp (of Werp) Juckema wurdt dan in skoft gûverneur fan de stêd. Yn de twadde helte fan de 17e iuw is de Juckema-state ôfbrutsen.

De Slach by Boxum

De toer fan de tsjerke Op ‘e stille winternacht fan 5 op 6 febrewaris 1842 waarden de Boksumers kjel wekker.

De grûn skodde en it teeguod rôle út ‘e kast.

De sealtektoer fan de Sint Margryttsjerke wie omfallen. Hy hong al wat jierren út it lead, mar yn 1841 wiene de muorren noch neisjoen. Net ien hie dan ek ferwachte dat er omfalle soe. Spitich genôch rekken de beide klokken stikken doe’t de toer ynstoarte. De âldste en tagelyk lytste klok wie get-

ten yn 1453. De jongere klok, de grutste, wie fan 1639. Al ridlik gau waard begongen mei de opbou fan in nije toer en dy wie yn 1843 klear. Men brûkte de stien fan de âlde toer, lykwols net om wer in sealtektoer te bouwen. Neffens de moade fan dy tiid waard it in toer mei in 12 meter hege spits. Yn 1879 waard de nije toer ommitsele mei nije stien om’t de âlde stien trochsloegen. Der sit in tinkstien yn de muorre fan de toer dy’t de bouhistoarje ferhellet.

Douwe Kalma Douwe Kalma (3 april 1896 - 18 okt. 1953) waard yn Boksum berne. Hy wie skriuwer, Shakespeare-oersetter, Frysk beweger en mei-oprjochter fan de Jongfryske Mienskip.

Ulbe van Houten Ulbe van Houten (23 maart 1904 - 22 maart 1974) wie ûnderwizer en skriuwer, ek syn widze stie yn Boksum. Syn bekendste boek is “De sûnde fan Haitze Holwerda”.

Ek skreau er “De hillige histoarje”, de bibel neiferteld foar it Fryske folk.

Douwe Kalma.

Boksum | 11

Himmeldei Boksum Wethouder Arend Dijkstra van de gemeente Menameradiel heeft op zaterdag 24 juni 2017 de actie ‘Himmeldei Boksum – Heel Boksum Blinkt’ geopend door het smerige informatiebord in het hart van het dorp met boender en sop te schrobben.

De himmelactie is geïnitieerd door Dorpsbelangen Boksum in samenwerking met Samen Fryslân Schoon. Gewapend met prikkers en hesjes, beschikbaar gesteld door Omrin, gingen de dorpsbewoners elk naar een eigen gedeelte van Boksum.

Alle borden werden schoongemaakt en bankjes en speelapparaten werden van hun groene vuillaag afgeholpen.

Ook is het zwerfvuil in en rondom Boksum opgeruimd. In totaal deden er 40 dorpsbewoners mee met de Himmelactie.

Sint Margrietkerk Doe en no Boven op de terp van Boksum ligt de Sint Margrietkerk op een prachtig kerkhof omzoomd door een dubbele rij van 100 lindebomen.

Patroonheilige Zoals de naam al zegt, de patroonheilige van de kerk is Margaretha van Antiochië, een martelares uit het jaar 305. In de kerk hangt een eigentijds schilderij van Margaretha, geschilderd door Giovanni Dalessi, beschikbaar gesteld door de stichting ‘Nieuwe kunst in oude kerken’.

De bouwgeschiedenis Delen van de kerk stammen uit de twaalfde eeuw. Dit is te herkennen aan de tufsteen waaruit de noordmuur grotendeels is opgebouwd. In latere eeuwen werd de kerk vergroot en verhoogd. Zowel aan de binnen- als aan de buitenkant zijn bouwsporen te zien van de vele verbouwingen. Zo is in de noordmuur een dichtgemetselde ingang te zien uit ongeveer 1500 met een omlijsting van profielsteen. Enkele wijdingskruisjes en een piscine herinneren ons nog aan de tijd dat in de kerk de Roomse eredienst werd gevierd. De laatste restauratie, die in 2003 voltooid is, is met respect voor de eerder genoemde bouwsporen uitgevoerd.

In 1843 is de toren met zadeldak geheel onverwacht ingestort. Deze is herbouwd met het oude materiaal dat bestaat uit kloostermoppen. De toren kreeg toen, naar de mode van die tijd, een spits. Enkele jaren daarna is de toren ommetseld met de huidige donkere machinale steen.

Het interieur De kerk bezit een gave protestantse inrichting met onder andere een overhuifde herenbank uit 1661 van de familie GlinstraBouricius. De preekstoel en het doophek dateren ook uit het midden van de 17e eeuw.

Op ‘e kletter Boksum heeft een prachtig dorpshuis, genaamd ‘It String’. Het wordt geheel gerund door vrijwilligers. Ook bij de grote verbouwing in 2012 zijn Boksumers actief geweest om alles er geweldig mooi uit te laten zien.

Het dorpshuis beschikt over diverse zalen en is door het beweegbare toneel multifunctioneel te gebruiken. U kunt er terecht voor vergaderingen en er kunnen feesten en partijen worden gehouden.

Naast het jaarlijkse dorpsfeest zijn er wekelijkse activiteiten, zoals heren- en damesbiljart. Op dinsdagochtend is er ús café en op vrijdagavond oefent muziekvereniging Advendo er. Ook is het dorpshuis op vrijdag- en zaterdagavond open voor de inwoners om even gezellig bij te praten. Achter het dorpshuis ligt een mooi (kaats)sportveld en een groot plein.

Us saken Boksum telt zo’n 30 (!) verschillende ondernemingen, van een ambachtsbakker tot een autobedrijf en van agrarische ondernemingen (een moderne en een biologische boer) tot kunstenaars. Ook zijn er verschillende bedrijven op multimediagebied (video en film) actief. Ook kunt u in Boksum terecht voor klussenbedrijven en een schilder.

In de voormalige gereformeerde kerk is nu vergaderlocatie Loft gevestigd. De voormalige dorpssmederij is nu het domein van grafisch ontwerpbureau De Smederij. Wie een cursus pottenbakken wil volgen, kan bij Klaaiwurk terecht, een vereniging voor het ruimtelijk werken met klei.

De historie van Ambachtsbakker Sybesma gaat terug naar het jaar 1943. Rients Sybesma begint dan een bakkerij in Boksum.

Er hangt een gedenkbord uit 1686 met een opschrift over de slag bij Boksum tijdens de Spaanse overheersing.

bestaan uit gestapelde stenen met een zandstenen sarcofaagdeksel. De sarcofagen en de steenkisten zijn ongeveer 800 jaar oud!

Orgel

Slag bij Boksum

Het pas gerestaureerde orgel behoort tot de oudste orgels van Fryslân. Het is gebouwd door Jan Harmens uit Berlikum in 1675, maar bevat pijpwerk van een ouder orgel uit 1661.

Het is daarna door diverse orgelbouwers aan de wensen van de tijd aangepast. Bij de laatste restauratie in 2013 door Pels en van Leeuwen is de bestaande situatie intact gebleven.

De kerk heeft een belangrijke rol gespeeld in de Slag bij Boksum in 1586 tussen het Spaanse leger en het Friese leger. De onlangs gevonden skeletten met een schedel met kogelgat bij Boksum voeren terug naar deze slag. In het najaar van 2018 zal er een groot spektakel plaatsvinden in Boksum over de slag bij Boksum en ook dan speelt de kerk een centrale rol.

Sarcofagen Tijdens de aanleg van de riolering in 2002 stuitte de kraanmachinist op een zandstenen doodskist, sarcofaag genoemd. Deze ligt nu in het voorportaal van de kerk in de vloer verzonken onder een glasplaat. Bij het delven van een graf in 2005 is opnieuw een sarcofaag gevonden. Dit heeft geleid tot verder onderzoek waarbij twee proefsleuven zijn gegraven. Dit leverde de bijzondere vondst op van twee steenkisten. Steenkisten

Tegenwoordig runt zijn kleinzoon Rients Sybesma samen met zijn vrouw Agnes de bakkerij. Rients heeft de bakkerij van zijn ouders overgenomen in 2004. Ze hebben ook bakkerswinkels in Mantgum, Deinum, Nijlân en Leeuwarden. Daarnaast leveren ze ook aan een bakkerswinkel in Marsum, Wytgaard en Leeuwarden.

Stichting Alde Fryske Tsjerken De kerk is eigendom van de stichting ‘Alde Fryske Tsjerken’. Voor het beheer heeft de stichting de kerk overgedragen aan een plaatselijke commissie. Hierdoor is de kerk er voor het hele dorp. Eén keer per veertien dagen wordt de kerk verhuurd aan de Protestantse Gemeente Terpoarte voor een kerkdienst. Verder zijn er regelmatig exposities en concerten.

Colofon Teksten Jan Pasma Kees Iepema Dorpsbelangen Boksum Foto’s Mark van Houten Anne Waterlander Tresoar

12 | Deinum

Us takomst

Deinum sjocht foarút

Deinum kan weer vooruitkijken en daar zijn we als dorp ontzettend blij mee. Deinum is klaar voor de toekomst.

Jarenlang heeft het dorp min of meer wat opgesloten gelegen achter de ‘oude N31’.

Er waren geen mogelijkheden tot enige vorm van uitbreiding.

Nadat in de jaren negentig de plannen van De Haak om Leeuwarden bekend werden gemaakt, is er vanuit het dorp volop actie gevoerd om de nieuw aan te leggen Haak zo ver mogelijk bij het dorp vandaan te krijgen.

Inmiddels zijn we bij de afronding van de plannen die samen met provincie, gemeente en andere belanghebbenden zijn ontwikkeld. Het nieuwbouwplan ’Deinum Oost’ mag gezien worden en krijgt alom lof van iedereen.

Tot 2030 De contouren van al deze plannen waren al vastgelegd in de Dorpsvisie 2005-2015, die was ontwikkeld met en door de bewoners.

Het toen samengestelde document is bijna een blauwdruk van de situatie rondom Deinum anno 2017. Het succesverhaal van deze Dorpsvisie is voor het bestuur van Dorpsbelang een extra motivatie geweest om aan de slag te gaan met het vastleggen van de wensen voor de periode tot aan 2030.

In de wetenschap dat in de toekomst steeds meer ideeën en werkzaamheden vanuit de gemeenschap zelf moeten komen om de leefbaarheid in de plattelandsgemeenschappen op peil te houden.

Deinum wol fierder Waar zijn we, wat willen we, wat doen we?

Dit zijn enkele vragen die zijn voorgelegd aan de bewoners. Met een aantal keukentafelgesprekken zijn er veel ideeën geventileerd en vastgelegd in een werk-

Typysk ús It âldste gebou yn Deinum is de SintJohannes de Doperkerk, boud yn de 13e ieuw. De toer is yn 1557 klear en yn 1589 is de sipel op de toer kommen. Yn 1989 is de âlde sipel (oantaast troch de kjifkrobbe) ferfongen.

Oan ‘e westkant poldermole ‘Heechhiem’. In Amerikaanske wynmotor út 1936 dy’t yn 2004 nei restauraasje op ‘e nij yn gebrûk nommen is. De pleats oan de Sint Janswei 3 is boud yn 1888 troch de ferneamde Fryske arsjitekt W.C. de Groot. Yn dizze pleats fynt men it Skoalplatemuseum.

Gearwurking As de beide Deinumerskoallen tegearre fierder gean en fjouwer sportferienings de lapen gearsmiten ha, liket it my dat it mei de gearwurking yn Deinum wol goed sit.

Wie it wol ris dreech om bestjoersleden te finen, mei de frijwilligers giet dat poerbêst.

Doarpskrante de Klaver Trije wurdt ek alhiel troch frijwilligers makke.

Feestelijke opening Herinrichting Deinum-Boksum.

document. Veiligheid, leefbaarheid en samenwerking, maar uiteraard ook vooruitkijken wat betreft (ver)bouw en “mogelijke” verdere uitbreiding zijn wel de belangrijkste gespreksonderwerpen voor de komende jaren. De Dorpsvisie 2017-2030 “Deinum wol fierder” zal, voordat deze definitieve vormen gaat aannemen, worden afgestemd met de bestuurders van de nieuw te vormen gemeente Waadhoeke. We hebben er veel vertrouwen in dat Deinum ook vanuit de nieuwe gemeente steun zal ondervinden om de plannen en ideeën uit het dorp te realiseren.

op loop- en fietsafstand van Leeuwarden, en ook de openbaarvervoeraansluitingen voor de komende jaren zijn gewaarborgd. Onze sportvoorzieningen zijn eigenlijk best uniek te noemen. Als één van de eerste dorpen in Friesland zijn in 2015 bijna alle sportclubs ondergebracht onder één vereniging, genaamd SF Deinum. Een vergelijkbaar proces heeft eerder plaatsgevonden toen de beide scholen (openbaar en christelijk) zijn samengegaan. Vrijwilligers zijn op deze wijze bezig met een gezamenlijk doel: krachten bundelen en alle energie samenbrengen naar één vereniging en één school.

Eén vereniging, best uniek

Door de komst van Kindercentrum Deinum hebben kinderen van de babyleeftijd tot de middelbareschoolleeftijd een vertrouwde plek in het hart van Deinum gekregen. In dat opzicht heeft Deinum veel faciliteiten

Deinum met de sipel op ‘e toer, een dorp met uitstraling, waarbij de Johannes de Doper-kerk altijd het beeld zal blijven bepalen. Het is aantrekkelijk wonen in Deinum,

Us saken Deinumers hâlde fan aksje, dat die bliken doe’t de tsjerkhôfsmuorre en –stek sa min wiene dat it gehiel restaurearre wurde moast. Der waard in túnfeest organisearre, de bakker bakte Klaver Trije boltsjes wêrfan in part fan de opbringst nei de Stichting Restauraasje Tsjerkhôfsmuorre en – stek Deinum gie.

De jildynsamlingsaksje ûnder de ynwenners fan Deinum wie in geweldich sukses.

Jarenlang was de veehouderij heel belangrijk voor Deinum. Er was zelfs een zuivelfabriek (van 1892 tot 1951) die kaas en melkproducten maakte. De voormalige directeurswoning en een deel van de fabriek staan er nog. Na 1960 is Deinum een forensendorp geworden, makkelijk te bereiken met het openbaar vervoer. Deinum ligt aan de oudste spoorweg van Noord-Nederland tussen Leeuwarden en Harlingen. Al in 1863 reden hier de eerste treinen.

voor een relatief klein forensendorp. Er zijn de afgelopen jaren verhoudingsgewijs dan ook veel jonge gezinnen in Deinum komen wonen. Dit past overigens ook bij de landelijke trend dat jonge gezinnen de stad inruilen om landelijk te wonen in een dorp en de ‘mienskip’ een grotere rol gaat spelen.

Met de nieuwe vaart door Deinum, nu al de Deinumer Feart genoemd, is het terp­dorp dat ontstaan is aan de Middelzee weer omringd door water. Er is nu een nieuwe vaarroute tussen de Swette en de Kleiroute. De nieuwe jachthaven biedt plaats aan de boten van dorpsbewoners en passanten. Deinum verwacht zeker meer toeristen te trekken.

Naast water en veel groen heeft het dorp met zijn oude panden en knusse straatjes een authentieke uitstraling en voldoende bezienswaardigheden.

Deinum | 13

Doe en no

De skiednis fan Deinum

It Sint Janspaad

it libben der by ynsketten en dêrmei fansels ‘de edele sport’ fan it kattekneppeljen ek.

Tige moai yn Deinum is ús âlde toer en it iennichste dat hjir seldsum is, is it âlde Sint Janspaad, de dyk om it doarp hinne, no de Sint Janswei neamd. In kronykskriuwer seit fan Deinum: “Deinum pronkt met een schoonen klokketoren van bijzonder maaksel, rondom voorzien met huizen, die bijna geheel besloten liggen in een dijk, het Sint Janspad geheten, zijnde deze dijk weleer aangelegd om te dienen tot de processie, ter ere van Sint Jan, de Patroon van dit dorp”.

Binnenpaden Deinum waard lang it Fryske doalhôf neamd, want ús hiele doarp wie trochfrissele mei binnenpaden. Oeral en rûnom koe men lâns en troch en it hie in heap wei fan in stedsje mei ferskate strjitten, sûnder huzen fansels. Doe moatte hjir alear ek in stik as trije singels om de trep rûn hawwe, dêr’t it tige moai kuierjen wie, mar dat is krekt as folle oars no allegearre ferinnewearre. Wat bewarre bleau is it tsjerkeleantsje mei syn prachtige dûbele rige linebeammen.Trochdat hjir yndertiid sa’n binnenpaden wiene, dy’t nei alle kanten oer de terp rûnen, is hjir miskien ek sa’n nuvere bou-oarder kommen.

En as ik dan wer tink oan eartiids, doe’t it doarp mei syn âlde histoaryske grûn (de âlde terp) dêr tusken de Sint Janswei lei, en tsjin it doarp oan, de âlderwetske stinzen stiene, ryklik yn beammen en bosk ferskûle, dan kin ik my yntinke dat Deinum, it âlde Deine Hiem, sa’n wûnder tsjep doarp west hat, dat besjen lije koe, mar dat ek meitelde. De âlde Sint Janswei is, sa’t wy al heard ha, yndertiid oanlein foar de ‘processie’ (optochten, Roomske earetsjinst) en dat foar feestlikheden, bygelyks in optocht tige geskikt is, dêr witte wy fan mei te praten. Wy ha dit al in kear of wat mei doarpsfeesten meimakke. Ek kinne wy mei rjocht prate as wy ris kuierje wolle en sizze ‘wy geane in slach de buorren om’.

De huzebou Ja, in nuvere bou-oarder, want de húzen, en dit hat noch folle slimmer west, steane op plakken núvere bryk en skean troch inoar hinne. Foar folle dingen is in sechje, sa hjir ek foar: ‘De huizen in het dorp Deinum zijn in eene zeer onbevallige wanorde tegen of naast elkander gebouwd. In overouden tijden hadden twee zusters het plan opgevat, om daar een dorp te doen bouwen. Maar zij konden het niet eens worden , waar en hoe de huizen zouden staan. Om een einde aan dit gekrakeel te maken beklommen zij de toren en wierpen van uit de hoogte appels op den grond. Daar waar een appel viel, werd een huis gebouwd. Sa’t dit sechje ús ferdútst is it dus de skuld fan dy âlde fammen, dy hawwe de boel sa mâl yn’e bulten jage. Ticht by de toer, yn de Bûterhoeke, is dus ek it aldermâlste wurk levere.

Deinumer merk Alear wie it ek Deinumer merk. In merke dy’t foaral yn de âlde tiid hein en fier bekend wie, want dan kamen de lju út de omkriten op en diene mei oan de earetsjinsten en de ‘processie’en hâlden swide optochten om it doarp hinne. ‘Deez processsie geschiede jaarliks op St.Jansdag en was er teffens kermis’. Dan kamen de koarjonges fan plakken út de omkriten om de feesten mei te befoarderjen en de ‘processie’ mei te fersterkjen.

De jonges hiene dan sa’n dei har thús by de pastoar, mar dat kaam dy man hurd genôch oan yn de bûse, ‘om dy Chor broeders een dach te onderhouden van spijs en dranck’.

Dy St. Jansfeesten binne letter foar it grutste part yn in hynstemerk omset, dêr’t Dronryp doe letter wer erfgenamt fan wurden is.

Op ‘e kletter Hier ontmoeten de Deinumers, Blessumers en Boksumers elkaar:

Dorpsfeesten, Nocht & Wille (1893), Toneel, Frysk Selskip It Klaverblêd (1879), Chr. Muziekvereniging Advendo (1946), Mingd Koar, (1939), Volksdansgroep Deinum e.o. (1977), Deinum Open Air (tweejaarlijks festival sinds 2012) op de jeu-de-boulesbaan (2009).

Bij de sportverenigingen: Omnivereniging SF Deinum 2016, op het nieuwe sportpark hebben voetbal, korfbal en kaatsen een mooie plek gekregen. Volleybal en andere zaalsporten hebben zich ook aangesloten bij de omnivereniging.

Andere sporten, iisklub It Sipeltsje, Fietsploeg Squadra, Touwtrekvereniging Deinum / Britsum en roeiploeg Tunus.

Boven: Middelgrote windmotor, van fabricaat Bakker uit IJlst. Onder: Coöperatieve Zuivelfabriek.

Dochs hat Deinumer merke it neitiid lange jierren úthâlden en koe it hjir tige drok rinne foaral fan stedslju, dy’t har dan tige fermakken mei it Deinumer kattekneppeljen.

Ek diene de manljusa’n dei oan koeketippen mei echte Dimter koeke, hurdrinne en skiifsmite. Ek waard it slokjedrinken beleaven net fergetten. Lykwols hat de merke destiids

Wurkgroep Doe en No (1985) en de Activiteitencommissie zijn een onderdeel van Dorpsbelang. De laatste organiseert al 30 jaar verschillende activiteiten voor jong en oud. Het dierengeluidenspel en het mysteryspel zijn berucht en beroemd.

Us ynformaasje

i

• De doarpsbewenners kinne ynformaasje fine yn de Klaver Trije (foar Deinum, Boksum en Blessum).

• Yn it tsjerkeblêd De Trjilling.

• Op de webside www.deinumdorp.nl en Facebook.

De Bûterhoeke hat syn namme op in wat frjemde wize krigen. Eartiids waard der yn Deinum in soad gnobbe (stellen). Ek waard der bûter by de boeren út de molkenkelders stellen en men tocht dat de dieven yn de Bûterhoeke húsmannen en dat hat dat plak letter de namme besoarge.

Wier as net wier, it binne moaie ferhalen.

Colofon Teksten Doarpsbelang Wurkgroep Deinum Doe en No Colofon: Jitsche van der Meer Doarpsbelang

Argyf Deinum Doe en No Foto’s Jitsche Argyfvan Wurkgroep der MeerDeinum Doe en No Hans Hans van van derder Meer Meer Anne Waterlander

14 | Blessum

Doe en no Blessum is een terpdorp dat in de vroege middeleeuwen is ontstaan ten westen van de Middelzee. Toen de Middelzee werd bedijkt, verloor de terp zijn functie als vluchtplaats voor mens en dier bij een hoge zeewaterstand.

Blessum sa ’t it wie en is

De Mariakerk (Marijetsjerke) op het hoogste punt van de terp stamt uit de 14e eeuw.

Het uurwerk is uit de 17e eeuw, het orgel (één van de drie oudste orgels van Fryslân) is van 1659 en de Statenbijbel is ook van 1659. Bijzonder zijn twee wandborden uit 1657: op het ene staan de tien geboden en op het andere wordt in het Latijn de Slag bij Boksum, die ook bij Blessum plaatsvond, uit 1586 beschreven. Door bodemvondsten weten we dat Blessum al in de negende eeuw werd bewoond door christenen.

Fluit (±800 na Chr.).

Blessum (1950).

Schenkkan (±1250 na Chr.).

Oprijlaan Ringiastate (1980).

Informatiebord op woonhuis Buorren nr. 10.

Haitze Holwerdapaad en de Ald Leane.

In het verleden vond veel aan- en afvoer plaats via de Blessumerfeart, die uitkomt op de voormalige Harlingertrekvaart, nu het Van Harinxmakanaal. Ook werd vanaf De Wâl terpaarde in skûtsjes geladen voor afvoer naar gebieden met minder vruchtbare grond en werden melkbussen over het water vervoerd naar de zuivelfabriek in Deinum. Turf voor verwarming en meel voor de bakker werden onder andere aangevoerd.

heet niet voor niets De Puollen (Poelen).

Bij Blessum hebben twee states gestaan.

Aan de zuidzijde de in de 18e eeuw gesloopte Wissemastate. Aan de westzijde de Ringiastate, een state uit de 15e eeuw in de vorm van een representatieve ‘versterkte’ boerderij, die eveneens werd gesloopt. Aan het begin van de Buorren zijn twee ‘homeiepeallen’ (hekpalen) van Ringiastate bewaard gebleven. De vierkante pijlers dragen gebeeldhouwde vazen in barokvormen.

naar de Doopsgezinde kerk in Blessum in het huidige woonhuis Buorren 10.

verenigingsleven; dat verplaatste zich ook van Boksum naar Deinum.

In 2008 werd een nieuw pad, het Ringiapaad, naar Hoptille feestelijk in gebruik genomen. Blessum ligt dus sindsdien niet meer ‘aan het einde van de wereld’.

In 1958, 2005 en 2017 telde Blessum respectievelijk 125, 97 en 89 inwoners. Oorzaken van de daling van het inwoneraantal: kleinere gezinnen en de verbouw van twee woningen onder één dak tot één woning. Groei van het aantal inwoners in de toekomst lijkt niet waarschijnlijk, ook omdat de Blessumers in een met zorg en betrokkenheid geformuleerde ‘Dorpsvisie’ aangeven niet voor ‘nieuwbouw’ te zijn, maar tevreden te zijn met de huidige situatie. Zorgboerderij De Buorren zorgt met de opvang van ouderen en jonge kinderen wel voor wat meer drukte in het dorp.

Autoverkeer kan het dorp uitsluitend vanuit het oosten over de Blessumerdyk bereiken.

Meer dorpen in de regio, zoals Deinum, Boksum en Bears, liggen aan een ‘doodlopende weg’ vanuit het oosten. Het lage weidegebied tussen Blessum en Dronryp

Blessum was eeuwenlang met voetpaden (kerkepaden) verbonden met Deinum, Boksum en Hilaard. Op zondag kwamen de gelovigen elkaar op die paden tegen. Doopsgezinde Boksumers bijvoorbeeld op weg

Blessum kende tot 1916 een openbare lagere school. Het huis van de ‘bovenmeester’ (Buorren 13/15) herinnert daar nog aan. De school stond achter dat ‘schoolhuis’. Tot zo’n vijftig jaar geleden gingen de Blessumer kinderen naar de lagere scholen in Boksum en daarna naar de openbare en de protestantschristelijke school, nu Samenwerkingsschool, in Deinum. Wat voor het onderwijs gold, gold ook voor de betrokkenheid bij het

Blessum | 15

Us saken De Mariakerk wordt zo’n acht keer per jaar gebruikt voor diensten van de Protestantse gemeente ‘Terpoarte’ van Deinum, Boksum en Blessum. De kerk doet ook dienst als ‘dorpshuis’ en is via de Plaatselijke Commissie van de Stichting Alde Fryske Tsjerken te huur voor verschillende doeleinden, zoals recepties, exposities, jubileumfeesten, vergaderingen, concerten en verjaardagsfeesten.

De kerk is ook geschikt als trouwlocatie.

Het orgel is gerestaureerd en goed te gebruiken, er is een toilet en een kleine keuken. Het bij de kerk gelegen speelveld is bij een activiteit te betrekken.

Informatie bij de Plaatselijke Commissie, www.blessum.info.

Op ‘e kletter Nim Blessum op yn dyn fyts- of kuierrûte.

Ek yn en om Blessum hinne kin dat mei stipe fan ‘knooppunten’ foar fytsers en rinners. Bekom even op ien fan de bankjes yn it doarp of oan it Ringiapaad. Nim de tiid om yn ‘e, troch ‘Fûgelwacht Boksum en omkriten’ boude en ûnderhâlden Fûgelhutte, te genietsjen fan it útsicht oer it greidelânskip.

Mear witte oer de skiednis fan it âlde doarp?

Begjin dan mei it grutte boerd by de tsjerke as útgongsplak oan in nijsgjirrige kuier troch it doarp mei syn fjouwer strjitten.

Wêr ’t lyts grut(sk) yn wêze kin!

Blessum freget fan Waadhoeke foar de takomst Us takomst Blessum naam it fersyk fan de gemeente Menameradiel om in ‘takomstfyzje’ te formulearjen serieus. De útkomst fan ferskate ‘keukentafelgesprekken’ yn lytse groepen, kombinearre mei in tal plenêre sitten yn tsjerke, alles ûnder lieding fan de Feriening fan Doarpbelangen, levere in dúdlik byld op fan wat Blessumers foar de takomst fan harren wenplak en bewenners foar eagen hawwe. Hjirûnder yn koarte gearfetting wat men graach berikke wolle soe.

• Omtinken foar it yn stân hâlden fan it autentike doarp • Mear faasje by it oanlizzen fan in ynternet dat ‘by de tiid’ is • It behâld fan de Marijetsjerke as sosjaal en kulturiel moetingssintrum • It tagonkeliker meitsjen fan it doarp middels de Blessumerfeart foar lytse wettersport • It better oanpakken fan de ferkearsoerlêst yn benammen de Buorren • Goede kommunikaasje mei bestjoer en amtners fan Waadhoeke

Iepenbier ferfier Een indruk van de mogelijkheid tot gebruik van openbaar vervoer te Blessum.

Vertrektijden vanaf de Arriva-halte Blessum: één keer per uur naar een halte bij Deinum, één keer naar Dronryp.

De Opstapper brengt u dus naar de dichtstbijzijnde halte in Deinum of Dronryp, passend bij het verdere reisdoel. Reserveren is verplicht en moet minimaal een uur voor de op het bord bij de kerk aangegeven vertrektijd. Telefoonnummer 0800-2002803. Elke reis met de Opstapper kost € 2,50. De thuisbreng- of thuishaalservice kost € 4,00 extra.

Typysk ús Reedride op ‘plasdras’ It is wat behelpen mei reedriden yn Blessum, no ’t de ‘iisbaan’ fan soarchbuorkerij De Buorren hast ferdwûn is troch it opheegjen fan it earder ôfgroeven stik lân achter de Buorren. Mar wa ’t graach reedriidt is net samar ferslein. In grut tal Blessumers, jong en âlder, socht en fûn iiswille op it leechlân yn de hoeke tsjin de Tsjonge en Hilaarderfeart oan. ‘Plasdras’, net allinnich moai foar de fûgels, mar ek foar de minsken! Ek yn it ferline waard wol riden op it leechje troch Blessumers, Boksumers en Hilaarders. Dizze ‘natoer-iisbaan’ lei doe oan it binnenpaad fan Blessum nei Hilaard, dat ferdwûn is mei de oanlis fan de provinsjale dyk nei Bolsert om 1970 hinne.

Colofon Teksten Aaltsje de Jong Yde Faas Foto’s Winfried Walta Nanda Heij Anne Waterlander Diverse foto’s uit het boek ‘Om de Tsjonge hinne | Lânskip, skiednis en natoer fan de doarpen Boksum, Blessum, Deinum en Hilaard.

Tresoar

16 | Marsum

Marsum ademt geschiedenis Doe en no Voor het begin van de jaartelling woonden er al mensen in het gebied waar Marsum nu ligt. De Middelzee, die Westergo van Oostergo scheidde, liet het wonen zonder terpen of dijken nog toe, omdat de zeespiegel toen veel lager lag. Vanaf het begin van de jaartelling waren terpen en “woonhoogten” nodig om droge voeten te houden. Toen in 1908 de terp tussen Marsum en Ritsumasyl werd afgegraven, zijn daar scherven gevonden van circa 200 jaar na Christus. Het wonen op de terpen was een goede verzekering tegen het water van de Middelzee. Nadeel was wel dat de gronden om de terpen heen slechts beperkt gebruikt konden worden, omdat eb en vloed vrij spel hadden. Dit laag liggende land kwam bij vloed vaak onder water te staan. Het laag liggende land noemde men ”Mersken”. Grote kans dat hier de naam Marsum uit voortgekomen is. In 1335 wordt in oude bronnen de naam “Mersum” genoemd.

Aanvallen vanuit Leeuwarden Rond de 9e eeuw werd begonnen met de aanleg van een dijk rondom de Middelzee.

In de 10e eeuw was deze voltooid. Marsum lag veilig achter de Hegedyk. In de eerste helft van de 13e eeuw werd een groot deel van de Middelzee ingepolderd. Marsum lag niet meer aan open zee. De zeebodem werd het ’nieuwland‘. Nog steeds lager gelegen.

Goed te zien aan het hoogteverschil tussen het kaatsveld en de Hegedyk. Door de inpoldering dreigde er nieuw gevaar. Marsum moest steeds verdacht zijn op aanvallen vanuit Leeuwarden. In de late middeleeuwen ondernamen de ’Vetkopers‘ strooptochten in Westergo, die vaak via Marsum leidden. Maar al te vaak moesten de Marsumers met hun bezittingen vluchten naar de toren en kerk.

Bebouwing De bebouwing vonden we tot het begin van de 20e eeuw vooral op de terp. Marsum was als terpdorp in die tijd aanzienlijk kleiner dan nu het geval is. Het aantal inwoners in 1749 was 383. Wegen kende het dorp amper.

Wel veel stegen. De enige grote, maar onverharde weg, was de weg van Leeuwarden, Marsum, Bitgum en Berltsum richting Franeker en Harlingen. De Rypsterdyk richting Franeker werd in 1842 aangelegd. Vanaf 1930 breidde Marsum uit. In de jaren zestig en zeventig kwamen er twee wijken bij. Het inwoneraantal groeide in 1978 naar 1485.

Poptaslot Van de vele stinzen die vroeger het Friese landschap sierden, zijn er maar weinig overgebleven. Oorlogen, branden en de sloopwoede van de moderne tijd hebben veel van deze historische huizen doen verdwijnen.

Een van de weinige staten die bewaard zijn gebleven, is Heringastate of het Poptaslot in Marsum.

Vermoedelijk is het tussen 1512 en 1525 in opdracht van Sasker van Camstra gebouwd.

Hij noemde het gebouw naar de familie-

naam van zijn moeder: Heringa. Veel later trouwde de erfdochter Wonck van Heringa met Tjalling van Eijsinga. Heringastate kwam in handen van het geslacht Eijsinga.

In 1687 werd Heringastate met alle bijbehoren aan Henricus Popta verkocht. Hij was advocaat aan het hof van Friesland. Vanaf toen heette de state het Poptaslot. Henricus had geen erfgenamen. Voor zijn dood in 1712 beschreef hij in een uitgebreid testament dat het Poptaslot en de bijbehorende boerderijen en landerijen beheerd moesten worden door een stichting. Nog steeds is dat het geval. De stichting heeft tot de dag van vandaag ervoor gezorgd dat het Poptaslot in de oude staat bewaard wordt. Daardoor is het zonder meer de mooist bewaarde state van Friesland.

Binnengasthuis In 1712 liet Henricus Popta het gasthuis bouwen. Bedoeld voor zesentwintig oude weduwvrouwen van alle gezindten. Ze hadden vrij wonen, vrij huur, vrij licht, een toelage van veertien stuivers per week, toezicht door de portier en één keer per jaar werd een koe geslacht in het slachthuis. De was werd gedaan in het washuis en gedroogd in de bleek. In 1958 werd het gasthuis verbouwd. De woningen werden vergroot, er bleven dertien over. Eén kamer is in de oorspronkelijke staat gebleven. De bouw van het gasthuis was een daad van christelijke naastenliefde, maar deze gold niet voor vrouwen uit het eigen dorp. Door een meningsverschil met de kerkvoogden stond Popta dat niet toe. Rond 1850 werden elders in het dorp nieuwe gasthuizen gebouwd.

Daar mochten de Marsumer vrouwen wel in.

De kerk De kerk, uit het begin van de 13e eeuw, is een bezoek zeker waard. De stenen muur aan de noordkant laat de bouwgeschiedenis

goed zien. Het interieur uit 1666 is bijzonder waardevol en rijkelijk versierd. Het orgel uit 1803 is nog origineel. Laat u zich eens rondleiden en verrassen.

Marsum | 17

Us takomst Marsum is een mooi voorbeeld van hoe een dorp ondanks krimp in zijn kracht kan blijven. De voorspelde krimp heeft in Marsum al volop toegeslagen.

Bedreigingen volop, toekomst volop

Sinds 1976 geldt een beperking op nieuwbouw om te zorgen dat niet meer inwoners last hebben van vliegtuiglawaai. Mede hierdoor is het inwoneraantal gezakt van 1.485 (1978) naar 1.035 (2017). De vergrijzing is goed zichtbaar in de vermindering van het leerlingenaantal van de basisschool. In 1978 kende de school 220 leerlingen, dit jaar ruim 70. Kenmerkend voor de dorpsgemeenschap is dat ze niet bij de pakken neer is gaan zitten. Hoe erg is het dat je als dorp niet veel groter kunt worden? Was Marsum anders al lang niet geannexeerd door Leeuwarden?

Best onderhouden dorp van Nederland Geen kwantiteit, dan kwaliteit. Dat is het motto van het dorp. De afbraakdreiging van woningen werd afgewend door het isoleren van de woningen tegen het vliegtuiglawaai.

Tegelijkertijd werden de woningen verbeterd, meegeholpen door subsidie van de provincie en gemeente. Er kwam nieuwbouw in de open gaten. Als eerste dorp in de gemeente werd de dorpsvernieuwing aangepakt. Marsum kreeg het predicaat beschermd dorpsgezicht en werd door landelijke media uitgeroepen tot best onderhouden dorp van Nederland.

Nieuwe projecten Het dorp heeft zelf een bakkerswinkel geopend. Het dorpshuis is verbouwd, er kwam een nieuw dorpsplein met speelmateriaal en een nieuw gezondheidscentrum en de bewoners onderhouden zelf de groenperken.

Ook de speeltuin werd gerenoveerd. Elk jaar wordt feestelijk afgesloten met een Aldjiersoertinking in de altijd volle kerk, waar dan ook de Marsumer fan it jier bekend wordt gemaakt. Marsum kwam weer aan open vaarwater te liggen door de bouw van een sluis. Vooraf als onmogelijk gezien, maar door de herinrichting van het gebied rond

Links: Markante stegenstructuur. Midden: Spinnenkopmolen Terpzicht uit 1888 en torens van Poptaslot. Rechts: Sint-Pontianuskerk.

De Haak kon deze grote wens van het dorp gerealiseerd worden. In juli van dit jaar is de nieuwe trailerhelling geopend. De website marsum.info presenteert dagelijks nieuwtjes en is van een hoog niveau. Jeugdclub Oars zet een dijk van een programma neer, het verenigingsleven bloeit volop. Kortom: er is sprake van een grote verbondenheid in het dorp. Vrijkomende woningen worden snel verkocht en gemiddeld komen er 25 reacties op huurwoningen.

Toekomst Marsum zit niet stil maar blijft bouwen aan de toekomst. Een nieuw geluidsmeetnet zal vanaf 2018 het geluid van de vliegtuigen permanent monitoren. Hierdoor zal

gewaarborgd worden dat de hinder binnen wettelijk toegestane normen blijft. Aan de zuidkant van Marsum zijn onlangs aanlegplekken voor boten gerealiseerd. Dorpsbelang beheert deze. Samen met andere dorpen wordt gewerkt aan een plan om het vaarwater van Marsum via Ingelum en Bitgummole door te trekken naar de Elfstedenvaarroute. Westelijk van Marsum zal de rotonde verbeterd worden. Samen met de gemeente ijvert het dorp voor een fietsveilige oversteek (tunnel). Bij deze rotonde zullen de buslijnen 70 en 97 een halte krijgen.

De bereikbaarheid van het openbaar vervoer is dan optimaal. Samen met provincie, gemeente en andere dorpen ijvert het dorp voor aanleg van glasvezel. De bereikbaar-

Marsum, ús doarp

Bedankt!

Marsum heeft veel van haar wensenlijst kunnen realiseren. Grote dank hierbij is verschuldigd aan de gemeente Menameradiel. De samenwerking was uitstekend. Korte lijnen, zelfs in de weekenden als er haast was. We begrepen elkaar. Geen gehakketak, maar samen strijden voor de gezamenlijke belangen.

Dat zal een hele uitdaging worden voor de nieuwe gemeente. Menameradiel, bedankt!

Waadhoeke, wij gaan er voor. Samen sterk!

Colofon Teksten Geert Verf Geertje Sikkema Shira Tigchelaar

Het dorp heeft een prachtige historische kern, met het Poptaslot, het gasthuis en de kerk. Samen met de bijzondere stegenstructuur terecht tot beschermd dorpsgezicht verklaard. Het café het Grauwe Paard is de oudste herberg van Friesland. De twee beeldbepalende molens zijn te bezichtigen.

Marsum kent een bloeiend verenigingsleven, met een prachtig kaatsveld, een schitterend tenniscomplex en sportvelden.

De middenstand is met een slager, een bakkerswinkel, een tuincentrum en een rijdende verswinkel en een visboer goed vertegenwoordigd. De winkels van Leeuwarden zijn binnen fietsafstand bereikbaar. Een groenteman doet wekelijks het dorp aan.

heid via internet zal dan ook optimaal zijn.

Het dorp is bezig om samen met de Poptastichting een Marsumer bijdrage te leveren aan het programma voor KH 2018.

Foto’s Jan Hendrik Verf Geert Verf Anne Waterlander

De basisschool De Pôlle heeft landelijke bekendheid door het totaalconcept van drietalig onderwijs. Door onderwijskundigen gezien als het model van de toekomst.

De Pôlle is daarin trendsetter.

Het moderne en goed geoutilleerde dorps-

huis, dat volledig door vrijwilligers wordt gedraaid, kent zijn gelijke niet. Onder hetzelfde dak is ook een gezondheidscentrum gevestigd. Sinds vorig jaar is Marsum weer met de boot bereikbaar. Kortom, Marsum is een dorp waar dynamiek in zit en waar het zowel goed wonen als goed recreëren is!

Informatie marsum.info

18 | Bitgummole

Bitgummole sjocht foarút!

Sinds de 16e eeuw ontstonden rondom de gebouwde molen, liggend aan de doorgaande weg op de voormalige zeewering van de Middelzee, (bedrijfsactiviteiten. Langs deze weg en de dwarsdijk (Langestraat) kwam een lintbebouwing tot stand. Met de molen in het begin als centraal punt werd tot laat in de 20e eeuw veel kleine en wat grotere bedrijvigheid opgebouwd.

Us takomst Een toekomstdroom voor Bitgummole is de terugkeer van de molen op vrijwel dezelfde plaats als waar hij in 1862 door een brand is verwoest. In de afgelopen jaren is een element van de molen (kunstwerk: De Fang) alweer onderdeel van het dorp geworden. Dit naar aanleiding van het 50-jarig bestaan van Bitgummole als dorp. Alleen een element is nog geen molen. En om daar een beter beeld van te krijgen eerst een stukje geschiedenis. Want de ziel, lees leefbaarheid en bedrijvigheid, van Bitgummole is al ver in het verleden begonnen.

In 1542 nam Lucia van Martena-Grumbach, bewoonster van de state Groot Terhorne, het initiatief om een korenmolen te bouwen.

Ze had al een geschikte standplaats op het oog. Dat was ten zuiden van de hoofdweg (nu J.H.van Aismawei), liggende tussen de ‘Menamerdyk’ en de ‘Ingelumerdyk’.

Overigens moet men wel bedenken dat de weg Bitgum-Leeuwarden toen niet bestraat was. Dat gebeurde pas ruim 300 jaar later.

Naar schatting zal de molen in 1545 gereedgekomen zijn.

In 1561 overleed Lucia van Martena. Haar dochter Maria von Grumbach trouwde met Johan Onuphrius zu Schwartzenberg. Zij werden de nieuwe bewoners van ‘Groot Terhorne’ en tevens eigenaar van de korenmolen. Zo’n vijf generaties bleef de molen in handen van de familie Schwartzenberg. Maar ‘altoos’ bleek niet ‘altijd’ te zijn. In de periode 1715 tot 1766 hebben zes eigenaren de molen in bezit gehad. In 1766 kocht Jan Sipkes, als meester-molenaar, de molen. In 1772 laat hij een nieuwe molen en een nieuw huis bouwen (Moalderspaed). Nu aan de noordkant van de weg, scheef tegenover de oude molen.

De reden daartoe zal wellicht geweest zijn dat de oude molen niet meer aan de gestelde eisen voldeed. De molen en het huis zijn in

Gearwurking Voor Bitgummole is samenwerking een normale zaak. Samen met Bitgum en Ingelum is er één nieuw schoolgebouw (waarin 2 basisscholen, een BSO en een peuteropvang hun plaats vinden), één dokterspraktijk, verschillende winkeliers en kleine zelfstandigen. Daarbij niet te vergeten, voor de drie dorpen, de vele verenigingen, zowel op cultureel - en sportgebied. Onder auspiciën van de drie dorpsbelangen wordt maandelijks de dorpskrant ‘Doarp en Sport’ uitgegeven. En dit alles wordt mede mogelijk gemaakt door de vele vrijwilligers die zich inzetten voor het in stand houden van de leefbaarheid in onze dorpen.

Tot slot is een niet onbelangrijke factor de samenwerking met gemeente en woningstichting Wonen NWF.

Typysk ús

Een toekomstbeeld? De molen terug op vrijwel dezelfde plaats als destijds.

1775 klaar, waar de oude molen na 230 jaar (1545-1775) wordt afgebroken.

Van deze nieuwe molen bestaan geen tekeningen of foto’s. Volgens de gegevens was het een achtkantige stellingkorenmolen met drie paar maalstenen. Zo’n molen is herkenbaar aan de stelling die rondom de molen is gebouwd. Die ‘stelling’ wordt ook ‘omgang’ genoemd; de plaats waar men de wieken kan bedienen. De totale hoogte van deze molen was ruim 27 meter. Vergelijken we deze hoogte met de bestaande toren van de Gereformeerde Kerk in Bitgummole (hoogte 26,40 meter), dan betekent dit dat het uiteinde van de molenwiek in de hoogste stand iets hoger was dan het haantje van de toren.

In de periode 1775 tot 1862 hebben in totaal dertien molenaars de molen bediend. De een met meer succes dan de ander.

Begin 1855 komt molenaar Jan Jans Sikkema. In 1857 wordt hij eigenaar van de korenmolen. Terwijl de molenaar met zijn familie in het molenaarshuis woont, koopt hij in 1858 de nabijgelegen boerderij

Us ynformaasje Wilt u meer weten over Bitgummole? Zoekt u contactadressen van verenigingen of van een bedrijf? Pleatslik Belang Bitgummole kan u op weg helpen via zijn website.

Pleatslik Belang Bitgummole www.bitgummole.nl bitgummole@gmail.com Doarp en Sport, de dorpskrant van de dorpen Bitgummole, Bitgum en Ingelum. doarpensport@hotmail.com

Us saken Slagerij Bart Schuurer 058-2531505 De Boer, Makelaardij www.basdeboermakelaardij.nl

(nu: J.H. van Aismawei 7) en 2/3 deel van het daarbij behorende land. Het land dat Sikkema koopt, ligt tussen de oude voormalige openbare lagere school anno 1834 en de genoemde boerderij. De oostzijde van dit land wordt kort daarna gebruikt als bouwterrein, later ‘Skriemersbuorren’ genoemd. (Na 1963 wordt deze naam veranderd in ‘Sikkemabuorren’, naar de laatste molenaar.)

Nu een dorp met een druk verenigingsleven (24 verenigingen, samen met Bitgum), een huisarts/apotheek, twee scholen onder één dak, diverse winkeliers en kleine zelfstandigen. Daarnaast goede aansluittijden met het openbaar vervoer. Een perfecte ontsluiting op de snelweg (binnen 3 minuten). Slechts 10 minuten met de auto en maximaal 30 minuten op de fiets naar het centrum van Leeuwarden. En op ongeveer 5 minuten van ten minste 7 grote supermarkten.

Ons motto: Buitenuit wonen, maar (heel) dicht bij de stad.

Helaas, op vrijdag 17 oktober 1862, omstreeks kwart over drie ’s nachts, breekt er brand uit in de molen. Toen om 06.00 uur de brandweer uit Menaam arriveerde, was er weinig meer te blussen. Slechts de stenen onderkant stond nog overeind en deze is uiteindelijk in 1864 ook weggehaald.

Maar wie weet zal in de toekomst de droom (zoals in de eerste alinea aangehaald) ooit nog werkelijkheid worden. Maar wat de toekomst ook zal brengen, Bitgummole blijft een dorp waar het prettig wonen is. Dit alles onder het motto: Buitenuit wonen, maar (heel) dicht bij de stad.

Jan Communicatie www.jancommunicatie.nl Sybe Schaaf, Hoveniers www.sybeschaafhoveniers.frl Bakkerij Friso 058-2531335 Saadsum Frysk Eco Produkt 058-2531264 Psycho Neuro Immunologie www.hannekemedik.nl Survivalbaan Bitgummole www.billydeklimmers.nl André Kuipers, Timmerbedrijf www.kuiperstimmerwerken.nl AVSgroep Administratie www.avsgroep.nl Wassenaar, Ôffalferwurking 06-20037561 Homeopaatt, Jolanda Froon www.homeopaatt.nl Liesbeth Wassenaar, Autorijles 058-2532053

Christa Rooks, Hairstylist 06-37323497 J. van Dussen, Timmerbedrijf 058-2532133 It Oare Ein, Lingeriehuis www.lingeriehuis.com S.A. de Vries, Timmerbedrijf 058-2531304 Sinne Tempel, Beauty www.sinnetempel.nl Spanjer, autobedrijf www.autobedrijf-spanjer.nl Kwetternest, kinderopvang www.kinderopvangfriesland.nl Yvonne Scheper, psychologe www.yvonnescheper.nl Tikk, Dagbesteding www.tikk-dagbesteding.nl Molewjuk, gemeenschapscentrum 058-2531803/agenda 2531981 Dorpshuis “Ons Huis” 058-2532059

Bitgummole | 19

Historie

De skiednis van Bitgummole

Een belangrijk deel van de geschiedenis van Bitgummole is terug te vinden in de vijf kunstwerken die door het dorp verspreid geplaatst zijn. Hieruit blijkt dat de tijd niet altijd vreugdevol is geweest. Ook momenten van verdriet en onrecht kwamen voor.

van de molenaar (die omhoog kijkt) wordt de suggestie van de molen gewekt. Het is een illusie, de toeschouwer ziet als het ware de molen staan, die er niet is. Het geeft daardoor goed aan wat het geval is, de molen is weg.

Herdenkingsmonument

Johannes Hartman van Aisma

J.H. van Aisma.

Hogerhuis zaak.

Geboren in maart 1866 en zoon van Hartman Johannes van Aisma, burgemeester van Het Bildt. Zijn moeder overleed al in december 1866 en zijn vader toen hij vijf jaar was. Vrij snel daarna heeft zijn tante Gertje (met haar man Pieter) hem in huis genomen. Na het gymnasium in Leeuwarden is Johannes van 1887 tot 1895 in Leiden gaan studeren aan de faculteit der rechtsgeleerdheid. Daarna is hij vooral gaan opereren als koopman en handelend in geldzaken.

De Fang.

Herdenking.

In zijn testament van juli 1942 heeft hij vastgelegd dat na zijn overlijden het grootste deel van zijn vermogen ondergebracht moest worden in een op te richten ”Johannes Hartman van Aisma-stichting”.

“Het belangrijkste doel is het behartigen van het algemeen belang van het dorp Beetgum, de buurtschappen Beetgumermolen, Dijksterhuizen en Besseburen. Verder dient het bestuur te bestaan uit vijf mannelijke leden.

Predikanten of onderwijzers mogen geen bestuurslid zijn.”

Johannes Hartman overleed op 21 oktober 1942. De dorpen Bitgummole, Bitgum en Ingelum zijn hem, via de stichting, nog dagelijks dankbaar.

Hogerhuis-zaak De gebroeders Hogerhuis, Keimpe, Wybren en Marten, waren slachtoffers van één van de bekendste gerechtelijke dwalingen. Zij kwamen uit een verarmd gezin wonend in de (toen nog) buurtschap Beetgumermolen.

De drie broers waren kostwinner voor hun moeder, hun zuster Klaske en haar zoontje.

Op sinterklaasavond van 1895 begon voor de broers de ellende. Wybren werd die avond

Op ‘e kletter • Bridge ‘Menaldumadeel’ • Klaverjas ‘De Kaartclub’ • Feestver. ‘De Maeyebeam’ • Fryske Krite ‘Karel Roarda’ • Toneel ‘Mei Nocht en Ynset’ • Senior ‘O.N.S Menameradiel’ • Volksdansen ‘Mei-inoar Ien’ • ‘Pleatslik Belang Bitgummole’ • Dorpskrant ‘Doarp & Sport’ • PKN-kerk • OBS ‘Martenaskoalle’ • CBS ‘Mooitaki’ • Gymnastiek ‘Dynamyk’ • IJsvereniging ‘De Trije Doarpen’ • Kaatsen ‘OKK’ • Kaatsen ‘Lyts OKK’ • Volleybal ‘Beetgumermolen’ • Voetbal ‘Beetgum’ • Brassband ‘Looft den Heer’ • Fanfare ‘Harmonie’

Het staat symbool voor hen die in oorlogssituaties en bij vredestaken in binnen- en buitenland om het leven zijn gekomen.

Ook Bitgummole is tijdens de oorlogsjaren ‘40-‘45 daar niet aan ontkomen. Het meest indrukwekkende incident vond plaats in de nacht van 18 september 1944. Het huis van de familie Fokkema werd door bommen getroffen en vier van hun kinderen (in de leeftijd van 8 tot 18 jaar) en een dochter van hun buren Van der Woude kwamen daarbij om het leven. Elk jaar op 4 mei vindt bij het monument een herdenking plaats.

Zandloper

Zandloper.

meegenomen door de marechaussee, verdacht van inbraak. Een dag later vrijgelaten wegens gebrek aan bewijs. Eind van die maand werd hij opnieuw aangehouden, nu samen met zijn beide broers, ondanks hun alibi. Die arrestatie was te danken aan de niet aflatende activiteiten van de rijksveldwachter in Stiens, de marechaussee en de Leeuwarder politie.

Hardnekkige ondervraging van dorpsgenoten leverde geen bewijs maar wel veel geruchten op. De politie ging aan de Hogerhuizen denken, die socialist waren en in het dorp bekend stonden om hun vrijgevochten levensstijl en oordeel. Door onder druk verkregen en niet

• Zangkoor ‘Halleluja’ • Gemengd koor ‘Jubilate’ • Popkoor ‘Bitchbeat’ • Gezondheid ‘EHBO’

altijd juiste verklaringen werd op 17 juni 1896 Wybren tot twaalf, Marten tot elf en Keimpe tot zes jaar gevangenisstraf veroordeeld. Ook in hoger beroep bleven de straffen, ondanks bestrijdend bewijsmateriaal, gehandhaafd.

Hierdoor wees de Hooge Raad cassatie af.

Pas na jaren en vele onderzoeken werden de juiste personen veroordeeld voor de daden, die al die jaren toegeschreven waren aan de Hogerhuis-broers.

De Fang Rond de in 1542 gebouwde molen (in 1775 vervangen door een stellingmolen die in 1862 afbrandde) ontstond door de jaren heen bedrijvigheid en bewoning. Einde 18e eeuw sprak men van Beetgum bij de molen of bij de Beetgumer molen. Nog later werd dat Beetgumermolen/Bitgummole, maar het was pas in 1963 dat het toenmalige buurtschap de dorpsstatus kreeg. Het door Hans Jouta vervaardigde kunstwerk is op 20 september 2013 onthuld.

Het kunstwerk De Fang laat niet in zijn geheel de molen zien. Door de staart van de molen (die omhoog reikt) de werkzaamheden

• Dieren ‘Vogelwacht’ • Begrafenisver. ‘De Ferbining’ • Dorpgeschiedenis ‘Ald Faers Erf’ • Senior Sociëteit ‘Mei Inoar Ien’

De zandloper staat voor een uitdrukking van Tetman de Vries: “De tiid hâldt gjin skoft”. Tetman en zijn tweelingbroer Jarich zijn geboren (1915) en getogen in Beetgumermolen. Samen met familieleden hadden zij met diverse revues veel succes.

Het begon allemaal in café Groot Terhorne.

De eerste revue die zij daar opvoerden in januari 1944, was speciaal geschreven voor een jubileum van de fanfare “Harmonie”.

Dit was zo’n succes dat een reeks van Friese en Nederlandse revues volgde. Veel liedjes van Tetman de Vries zijn liedjes zijn evergreens geworden. In 1988 is hij overleden.

Ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Tetman en Jarich hebben zijn dochter Leny en Rients Gratema (overleden op 6 september 2017) in april en mei 2015 een serie voorstellingen gegeven. Dit als een hommage aan haar vader en oom. Zij hebben dit onder de titel “Doe kaam de maitiid” (eveneens een titel van een liedje) opgevoerd. Deze voorstellingen zijn gegeven op de plaats waar alles begonnen is, namelijk in café-zalencentrum Groot Terhorne.

Colofon Tekst en foto’s Jan van der Leij, secretariaat Pleatslik Belang Bitgummole Bronnen R. Dijkstra- Serie artikelen “De Beetgumer Korenmolens”, verschenen in dorpskrant “Doarp en Sport” Archief Tresoar Archief Leeuwarder Courant Archief Pleatslik Belang Bitgummole Algemene internetinformatie zonder bekende bronnen.

School paal.

20 | Bitgum

Doe en no

De Bitgumer terp Bessum

Badegum, wie de earste namme foar Bitgum dy’t opdûkt yn it fiere ferline, sa’n 100 jier foar de jiertelling. It wetter spielde doe om de terp en it folk koe baaie yn it wetter fan de Middelsee, sa woene teminsten guon skriuwers it wol hawwe.

Dochs sil de namme Badegum hjir net fan komme, nee, it wie it hiem fan Bade en letter ferbastere ta Betigum, Bitgum.

Ek wienen der guon histoarisy dy’t fan betinken wienen dat Badegum bêst wol it Baduhenna wêze koe, sjoen de namme Badegum en de kromming yn de Middelsee de Herne, Harne of Hameren dat ‘hoeke’ betsjut, sjoch ek letter it Groot Terhorne of Martena state dat nei dizze hoeke neamd is. By dit Baduhenne it Baduhennewâld, hawwe de Friezen de Romeinen ferslein en de see op dreaun, it soe bêst Bitgum wêze kinnen hawwe, mar ik tink en guon mei my, dat Baduhenna dochs earne oars wie.

Wol hawwe se hjir fêst gedoente hân mei de Romeinen, dêr binne se mei de ôfgraving fan de Bessumer terp wol efter kaam.

Romeinen hiene in grut part fan Europa yn besit en hawwe ek hjir te Bitgum foar master opslein. Bitgumers moasten it hawwe fan it fee en de fiskerij, dit levere goed op en de Romeinen easken harren part. Ek hawwe guon Bitgumers tsjinne yn it leger fan de Romeinen, dit wie in plicht, sa kinne wy sjen by de ôfgraving fan de Bessumer terp. Spitich dat der doe net mear tafersjoch op dizze ôfgraving west hat, dit soe no net mear barre, mar dochs binne der goed 1000 fynsten bewarre en nei it Frysk museum brocht. Fynsten as bygelyks Fibula’s en tink no net oan dy fan Winaam, nee, se wiene gâns lytser en minder fersierd mei goud en edelstien, mar wol bysûnder. Ek Romeinske munten en oare gebrûksfoarwerpen binne fûn, mar it meast bysûnder wie wol de fynst fan de geloftestien oan de Godin Hludana, de Godin fan de fiskerij. Oer it hoe en wat is noch altyd neat mei wissichheid te sizzen, want de Bitgumers fan dy tiid skreaune neat op. It moast wer fan de Romeinen komme, dy’t harren skiedskriuwers hiene en dy’t sa no en dan ferslach diene fan wat sy hjir belibben.

Mar oer de geloftestien binne allinne mar teoryen en it soe west hawwe dat der mei

goede fiskfangsten offere waard oan dizze Goadinne troch de Bitgumers. It kin ek wêze dat hy út de Eifel meisleept is troch Fryske soldaten dy’t tsjinnen yn it Romeinske leger en sa hjir efter bleaun is. Wat letter wol wis wie, is dat men tafallich by it útsljochtsjen fan de ôfgroeven terp in grêffjild bleatlei. In bysûndere fynst omdat noch net earder in grêffjild fan dizze omfang opgroeven wie. Ek hjir wie it spitich dat der gjin tafersjoch op dizze ôfgraving wie, want in protte grêven binne ferdwûn. Wol binne der noch in protte urnen mei bygiften fûn, begrave en ferbrâne waard yn dy tiid beide dien. Op de ôfgraving fan Hegebeintum nei, is der nea wer sa’n grut grêf en urnefjild fûn en bleatlein en ek no noch is de begraafkultuer yn de terpetiid foar de wittenskippers in riedsel. Dúdlik is noch de steilkant fan de ôfgraving te sjen. Earder rûn hjir it tsjerkepaad nei Menaam oerhinne, fan de Jonkersleane oer it Heechhout nei de achte binnen de poarte, it âlde slotterrein fan Donia of Hemmemastate. Dat wie eartiids in state bewenne troch Keimpe van Donia, dy’t troud wie mei Doedt fan Holdinga.

Keimpe kaam frjemd oan syn ein: hy waard, sa stiet beskreaun, yn it dick fan syn foet stutsen mei in twatinige foarke, sa dat hy noch de selde dei dêroan ferstoar.

Ons Dorp Bitgum Bitgum is gesitueerd op de grens van het oude land Westergo en Het Bildt.

In het verleden lag bij Bitgum een tuinbouwgebied, dat door ruilverkaveling grotendeels is verdwenen. Daarvoor in de plaats is tussen Bitgum en Berltsum een groot kassencomplex verrezen.

Waar vroeger veel mensen in de agrarische sector werkten, kenmerkt het dorp zich tegenwoordig als forensendorp. Bewoners ervaren Bitgum als een dorp in een rustige,

landelijke woonomgeving. Er zijn goede sportvoorzieningen met een bloeiend verenigingsleven.

Het gehele jaar door worden door de diverse verenigingen en instanties activiteiten ontplooid. Dit alles deel uitmakend van het samenwerkingsverband de “Trije Doarpen” (Bitgum, Bitgummole en Ingelum). Er zijn goede verbindingen met de grotere kernen Leeuwarden, Stiens en Sint Annaparochie.

It stiet net alhiel dúdlik beskreaun wa as de dieder wie, mar it soe ien fan syn lânhierders west wêze. Der hat blykber skeel west dat is wol dúdlik. Syn widdo Doedt troude letter wer mei Georg Wolfgang Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg. Sa waard dizze famylje besibbe oan de Donia’s. Doe’t letter Rixt fan Donia troude mei Watze Frans fan Camminga, hear fan it Amelân, ek oan de Camminga’s. Doe’t de Camminga’s útstoaren op Hemmema state, erfden de Schwartzenbergs it hele besit, ek it eilân Amelân, wat sy letter ferkochten oan Johan Willem Friso fan Nassau dietz.

Sa sjocht men it Cambuur stadion hie ek bêst te Bitgum ferrize kinnen. No raze auto’s oer de S 10, midden oer de ôfgroeven en in stikje oerbleaune foet fan de Bessumer terp, deun by it slotterein lâns.

Doetiids hat men jierren dien oer de ôffier fan de terpgrûn oer de Bitgummerfeart.

No hie der yn in pear wike folslein ferdwûn west, oer de wei nei de earme grûnen, in groede fan kultuerhistoaryske rykdom efterlittend. Yn de proefsleuf dy’t groeven is foar de oanlis fan de S 10 die bliken dat der noch genôch fan wearde yn de grûn sit fan it net ôfgroeven part. Dit is ûnder de dyk wer

bedobbe en sa kin gjinien der mei útnaaie en bliuwt it lizzen foar it neigeslacht, yn in soarte fan ûndergrûnsk museum wêr’t nimmen der wat fan sjocht.

Bitgum | 21

Us takomst

Gearwurking Samenwerking tussen de dorpen Bitgum, Bitgummole en Ingelum vindt op vele gebieden plaats. Er is een bloeiend verenigingsleven, zowel op maatschappelijk gebied als op sociaal-cultureel en sportief gebied.

Bitgum sjocht foarút Bitgum is een dorp in de gemeente Menameradiel en zal in 2018 opgaan in de fusiegemeente Waadhoeke. Alvorens toekomstideeën te uiten eerst een algemene oriëntatie.

Ons terpdorp ligt ten oosten van Berltsum en heeft 792 inwoners (2017). Het nabijgelegen Bitgummole behoorde tot 1963 tot Bitgum. Tussen deze plaatsen stond tot 1879 de Martenastate (of Groot Terhorne), die bewoond werd door het adellijke geslacht Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg.

Een tweede oud “Statenterrein” Hemmemastate lag aan de westkant van het dorp.

Even buiten Bitgum stond in de buurtschap Dijksterhuizen de Aysmastate, die eeuwenlang door de belangrijke militaire familie Van Aysma werd bewoond.

Sint-Martinuskerk, rijksmonument De kerk van Bitgum, oorspronkelijk aan Sint Martinus gewijd, is destijds op initiatief van deze familie gebouwd op de fundamenten van de in 1669 afgebroken kerk. In de kerk bevindt zich, onder het koor en gedekt door stergewelven, de grafkelder van de familie.

Tijdens de afgraving van een terp in Bitgum in 1888 werd een votiefsteen (steen ter vervulling van een gelofte) gevonden die dateert uit het begin van de jaartelling.

De steen is gewijd aan de godin Hludana (Romeinse godin Aarde) en wordt de Hludana-steen genoemd. Oorspronkelijk waren veel Bitgumers afhankelijk van land- en tuinbouw. In de huidige situatie is Bitgum een forensendorp.

Regeren is vooruitzien en daarom richten

• Bridge ‘Menaldumadeel’ • Klaverjas ‘De Kaartclub’ • Feestver. ‘De Maeyebeam’ • Fryske Krite ‘Karel Roarda’ • Toneel ‘Mei Nocht en Ynset’ • Senior ‘O.N.S Menameradiel’ • Volksdansen ‘Mei-inoar Ien’ • ‘Pleatslik Belang Bitgummole’

i

Wilt u meer weten over Bitgum?

Zoekt u contactadressen van verenigingen of van een bedrijf? Doarpsbelang Bitgum kan u op weg helpen via zijn website. doarpsbelangbitgum@gmail.com

loopbestendige woningen voor ouderen.

Ook kan gedacht worden aan opvulling van de open plekken in het dorp.

Om “Bitgum sjocht foarút” gestalte te geven is gebruikgemaakt van de door Doarpsbelang ontwikkelde Dorpsvisie van 4 juni 2007. Daarin is beschreven welke accenten moeten worden gelegd. Vanzelfsprekend zijn prioriteiten gesteld en tussen 2007 en nu is het een en ander tot stand gebracht.

Op onderdelen is de Dorpsvisie nog steeds actueel. Daarbij gaat het om: 1. Nieuwbouw 2. It Bosk en het gebied van de voormalige Martenastate 3. Gebied de Achte, Fjouwerhûs, Sânwei 4. Vergroting van de verkeersveiligheid

It Bosk en het gebied van de voormalige Martenastate

Nieuwbouw De laatste decennia is het aantal inwoners van Bitgum teruggelopen. Een plattelandsprobleem dat op andere plekken ook speelt.

Economische omstandigheden en gebrek aan werkgelegenheid en voorzieningen zijn factoren die daarbij een rol spelen. Het feitelijke aantal inwoners loopt terug, en ook verdunt de woningbezetting. (gemiddelde aantal bewoners per woning). Om aantrekkelijk te blijven voor de eigen bevolking en mogelijke nieuwkomers zijn voorzieningen en een aantrekkelijke woonomgeving noodzakelijk. Te denken valt hierbij aan winkels, basisscholen, verenigingsleven met onder andere sportvoorzieningen, wegen, plantsoenen en vaarmogelijkheden. De tweede fase van de Kline-uitbreiding is reeds gestart, maar er moet ook gedacht worden aan starterswoningen voor jongeren en levens-

• Dorpskrant ‘Doarp & Sport’ • PKN-kerk • OBS ‘Martenaskoalle’ • CBS ‘Mooitaki’ • Gymnastiek ‘Dynamyk’ • IJsvereniging ‘De Trije Doarpen’ • Kaatsen ‘OKK’ • Kaatsen ‘Lyts OKK’ • Volleybal ‘Beetgumermolen’ • Voetbal ‘Beetgum’ • Brassband ‘Looft den Heer’

Op ‘e kletter

Ynformaasje

de inwoners van Bitgum zich op 2018, het jaar waarin de gemeente Menameradiel zal opgaan in de fusiegemeente Waadhoeke.

Doarp & Sport, de dorpskrant van de dorpen Bitgummole, Bitgum en Ingelum. doarpensport@hotmail.com Molewjuk, gemeenschapscentrum 058-2531803 / agenda 2531981 Dorpshuis “Ons Huis” 058-2532059

Martenastate of Groot Terhorne is in 1887 gesloopt, maar contouren van de tuin en vijver resteren. De aanleg van een park is een reeds lang gekoesterde wens. Het ontwerp van de Roodbaardachtige tuinen is daarbij leidraad. Een appartementencomplex voor senioren biedt op deze plek zeker mogelijkheden.

Gebied de Achte, Fjouwerhûs, Sânwei Dit gebied biedt prima recreatiemogelijkheden. Daarbij zullen paden moeten worden aangelegd en is een veilige ontsluiting cruciaal. Het geheel heeft mogelijkheden om aan te sluiten bij Fjouwerhûs. In dat geval zijn er meer mogelijkheden. Wandelen, zwemmen, vissen en natuurontwikkeling heeft het gemeentebestuur reeds geduid maar moet nog nader worden uitgewerkt.

Vergroting van de verkeersveiligheid Bij dit onderwerp denken we vooral aan verkeersveiligheid binnen de bebouwde kom. Hier moet het beleid van 30 kmzone beter worden ingericht. Buiten de bebouwde kom zijn reeds voorzieningen getroffen. Voortschrijdend inzicht bepaalt daar de aanpassingen.

• Fanfare ‘Harmonie’ • Zangkoor ‘Halleluja’ • Gemengd koor ‘Jubilate’ • Popkoor ‘Bitchbeat’ • Gezondheid ‘EHBO’ • Dieren ‘Vogelwacht’ • Begrafenisver. ‘De Ferbining’ • Dorpgeschiedenis ‘Ald Faers Erf’ • Senior Sociëteit ‘Mei Inoar Ien’

Voor alle drie dorpen is het blad Doarp & Sport de informatiebron. Het blad meldt welke activiteiten en evenementen er gaan plaatsvinden en hoe die zijn verlopen. Ook worden inwoners of bedrijven extra in het zonnetje gezet.

Het mooiste voorbeeld van een hechte en eendrachtige samenwerking is de totstandkoming van één gebouw voor beide basisscholen.

Us saken Kinderopvang “It Roekenest” 058-2531650 Janzen Timmerbedrijf www.timmerbedrijfjanzen.nl Hollema Schilderwerk www.hollemaschilderwerken.nl Baard Rioolwerken www.baard-reiniging.nl Sylvia Pedicurepraktijk www.pedicurepraktijksylvia.nl Postma-Dijkstra Zuivelhandel 058-2531992 Reitsma reclame www.reitsmareclame.nl Algera installatietechniek www.algera.nl De Jong Grondwerkzaamheden 06-20599088 Taxi v.d. Pol 058-2531646 Henk v.d. Sluis Autobedrijf www.autobedrijfhenkvandersluis.nl Larooi Timmerbedrijf www.larooi.nl Kapsalon Nea Tocht 058-2532092 L. van der Weide, glas in lood www.lsvanderweideglasinlood

Colofon Redactie J. Lolkema-Palsma K.A Kamstra J. Westra Colofon M. Lodder van Bitgum J. lolkema-Palsma K.A Kamstra J. Westra M. Lodder Bitgummole J. van der leij Ingelum l.Ynema

22 | Ingelum

Doe en no

Geschiedenis van Ingelum

In de vierde en vijfde eeuw na Christus waren de Angelen, Saksen en andere volken uit Noordwest-Duitsland druk bezig om de kustgebieden van Engeland te veroveren, na het vertrek van de Romeinen.

Het verhaal gaat dat ze op doorreis naar Engeland in Friesland kwamen en als herinnering aan hun roemruchte naam een dorp stichtten: “Angelenheim” of Ingelum.

Dit verhaal is zo gek nog niet, omdat we Ingelum in 1335 nog als Anglum geschreven vinden en in 1399 nog een keer als Anglim.

Maar de taalkundigen hebben besloten dat het eenvoudiger kan: Engel is een persoonsnaam en daarachter komt -um (heem) het zou dus betekenen ‘het erf van engele of zijn woonplaats’. Meer heeft men aan de terpopgravingen, en dan blijkt dat hier al heel vroeg bewoners waren, ver voor 400 jaar na Christus. Zestig geometrisch versierde scherven die hier in de grond zijn gevonden, wijzen uit dat hier al mensen woonden voordat Christus geboren was. Ook werden er stukken aardewerk uit de Romeinse tijd gevonden, maar het Angelsaksisch aardewerk wordt niet genoemd.

De Ingelumer kerk en de kerkgeschiedenis In de middeleeuwen (dertiende eeuw) had Ingelum al een kerk. De kerk had toen een stompe toren en was gewijd aan de heilige Christophorus (Christoffel). Van oorsprong was de kerk Rooms en viel deze onder het diaconaat van Berum. Berum hoorde weer bij het diaconaat van Hatzum alias Nes. Later werd dit Menaldum. Het was toen een vrij grote gemeente, groter dan bijvoorbeeld Skingen, Slappeterp en Boksum. Dit bleek uit het grote aantal priesters die de kerkdiensten verzorgden en garant stonden voor de zielzorg. In 1580 is de laatste pastoor in ballingschap gegaan.

Hervorming Tijdens de grote hervorming in 1584 werd Ingelum samengevoegd met Bitgum, dit kwam vast omdat er niet genoeg ambtsdragers waren. Ook moesten er eerst nieuwe

het leven geroepen, die door Rein van der Kooi werd voorgezeten. Via de Fa. Firma Bakker en Timmenga uit Leeuwarden werd contact gelegd met de orgelbouwer Mense Ruiter uit Zuidwolde. Deze had een nieuw orgel gebouwd voor de christelijk-gereformeerde kerk van Dokkum en had de kast van het oude orgel met een paar pijpen te koop. Deze kast werd aangekocht en de Fa. Firma Mense Ruiter kreeg opdracht om hier een nieuw orgel in te bouwen.

Omdat het Dokkumer orgel een ‘Van DamOrgel’ was, werd besloten om een kopie van een Dam-orgel uit Warten, gemaakt in 1874, te bouwen. Het bouwen en plaatsen nam 38 maanden in beslag. Op 19 juni 1980 werd het orgel met een feestelijke inwijding van orgel en kerk in gebruik genomen. In de muur bij de voordeur is een gedenksteen aangebracht met daarop de woorden ”Door brand verwoest in 1975.” Hilarisch was dat de koster in die tijd Brand (Wijnstra) heette, maar hij gaat vrijuit.

Restauratie van de toren dominees worden opgeleid. De eerste dominee van de kerken, die tot 1645 gecombineerd waren, was Jasperus Petri Stokman.

In 1646 kreeg Ingelum zijn eigen dominee en werd het een zelfstandige gemeente.

De gemeente is nu een ‘Samen op weg’gemeente samen met Bitgum, Bitgummole en Marsum.

Bijzonderheden De preekstoel, een eiken preekstoelkuip met achterschot en klankbord, werd in 1674 gemaakt door een kistenmaker. Er stond in die tijd een bank voor in de kerk.

De kerkvoogdij verkocht deze bank in 1956 aan A.C. Beelding, die hem opknapte en doorverkocht aan de Ottema-Kingma Stichting. Tegenwoordig staat deze bank in de oudheidskamer in Bolsward. Volgens de geschiedenis werd de kerk in 1773 gerestaureerd en in september van dat jaar weer in gebruik genomen. Een aardig detail was dat men de ramen was vergeten, die kwa-

Schilderij van Skerne Wibe.

men pas een maand later. Maar toch werd er gewoon gepreekt! Onder de vloer van de kerk ligt de grote grafsteen van GrovestinsAsscheberg XVII. Volgens traditie vonden adellijke bewoners van de Sirtemstate of Grovestins hun laatste rustplaats in de kerk.

Deze state, die naar alle waarschijnlijkheid tot 1800 in Ingelum heeft gestaan, gold als de sterkste van heel Friesland. Aan de buitenmuur van de kerk hangt een zonnewijzer met het opschrift ‘Anno 1875’. Deze is gemaakt door Jonker van Schwartzenberg.

Zoals de kerk er nu bij staat, is het een driezijdig gebouw met een gesloten kerkzaal en een toren van drie onderdelen met een ingesnoerde spits. De toren, die niet vanbinnen toegankelijk is, werd in 1887 voorzien van een nieuwe buitenmuur, maar heeft vanbinnen nog steeds het oorspronkelijke metselwerk uit de dertiende eeuw.

Brand Op 4 mei 1975 is de kerk afgebrand. Na de brand werd er een restauratiecommissie in

De kerk na de brand.

In 2008 is de toren voor een symbolisch bedrag verkocht aan de gemeente Menameradiel. Deze heeft de toren in 2009 volledig gerestaureerd. Het mechanisch uurwerk in de toren was oorspronkelijk van D. Wielinga (1938), ook dit uurwerk werd in 2010 vernieuwd.

Andere historische feiten Op 22 oktober 1313 wordt er melding gemaakt van een watervloed die “veel huizen omwierp en een groot aantal beesten inslokte.” “Vijfhonderd menschen bezuyrden ’t mede met de dood.” Ook bijzonder was het verhaal van de Grutte Pier onder de vrouwen, ook een inwoonster van Ingelum.

Hier het grafschrift dat in de geschiedenis van Ingelum voorkomt: O lezers blijft een weinig staan Ik meld hier van een wonder aan Door beitelkunst gehouwen Zij was een van de zwaarste vrouwen Groot van gestalte en sterk van kracht Die hier te land werd groot gebracht Ook heeft men haar juist gewicht bevonden Driehonderd vijf en veertig ponden Al is een mens zo zwaar en groot Welzalig zij die bij het verrijzen Voor eeuwig hunnen God mag prijzen.

En dan hebben we nog Skerne Wibe, een burchtheer uit Ingelum, wiens daden groot waren! Hij dankte zijn bijnaam aan zijn gladgeschoren kin. Het gangbare verhaal is dat hij zichzelf liet scheren om zich te vermommen als monnik, om zo de geheimen van zijn vijanden te ontdekken. In mei 1482 kwam hij om het leven bij een belegering van zijn burcht door mensen uit Franeker en Leeuwarden. Toen werd de burcht met de grond gelijk gemaakt, maar tegenwoordig is het dorpshuis in Ingelum naar hem genoemd.

Verder is het nog leuk te vertellen dat er in 1749, 25 gezinnen en alleenstaanden in Ingelum woonden, onder wie negen arbeidersgezinnen.

In 1796 werden er 157 Ingelumers geteld.

Ingelum (1935).

Ingelum (rond 1900-1925).

Ingelum | 23

De Oude Trekker Elfstedentocht Gearwurking

door de kou en de regen ook enkele uitvallers. Men kon met recht spreken van een barre tocht.

Hoe Ingelum landelijk op de kaart werd gezet Al ruim 23 jaar vertrekken bijna 290 oude trekkers vanuit pleisterplaats Ingelum, om in twee dagen alle elf Friese steden aan te doen. Deze tocht met oude trekkers van minimaal 25 jaar oud rijden in twee etappes, met telkens Ingelum als start- en finishplaats. Op de eerste dag, altijd een vrijdag in juni, wordt de zuidelijke etappe gereden en op zaterdag de noordelijke etappe. Zo is Ingelum landelijk op de kaart gezet.

Eigen wedstrijden Het ontstaan van deze Trekker Elfstedentocht heeft zijn oorsprong in de trekker- behendigheidswedstrijden, die elk jaar werden gehouden tijdens de Agrarische dagen in Franeker. Deze wedstrijd werd in het verleden gehouden voor alle soorten landbouwtraktoren, hierbij waren echter de oudere en de meer behendige trekkers in het voordeel.

Al gauw werden deze trekkers dan ook niet meer toegelaten tot de wedstrijd in Franeker. Om deze reden zijn enkele bezitters van oude trekkers met hun eigen wedstrijden begonnen rond het dorpshuis Skerne Wibe in Ingelum. De wedstrijden werden georga-

Us doarpsfyzje Ingelum is met ongeveer 400 inwoners één van de kleinste van de in totaal 13 dorpen van de gemeente Menameradiel. Ook na 1 januari 2018 blijft Ingelum een van de kleinere kernen in de nieuwe gemeente Waadhoeke, die in totaal uit 40 dorpen en een stad bestaat. Klein betekent niet dat Ingelum zich niet roert. Naast de rust en ruimte die Ingelum biedt, is er een actief en bloeiend verenigingsleven. Ingelumers vinden hun dorp daarom ook leefbaar, al moeten ze voor de dagelijkse boodschappen naar omliggende grotere dorpen of Leeuwarden.

De basisschooljeugd bezoekt, samen met de jeugd van Bitgum en Bitgummole, één van de twee scholen in het dorp Bitgummole.

In de wintermaanden is het dorpshuis “Skerne Wibe” bijna geen avond onbezet.

De ouderensoos, repetitieavonden van het zangkoor “Jubilate” en de toneelvereniging “Nieuwe Leven”, de biljartvereniging en de jeugdsoos “Het E-Team” op vrijdagavond.

Daarbij komen nog de uitvoeringen van de eerder genoemde verenigingen en de activiteiten met muziek en dans georganiseerd door de Stichting Dorpshuis Ingelum. In de zomermaanden spreken de jaarlijkse Oude Trekker Elfstedentocht en de Kermis met haar grote 1e klas-kaatspartij tot de verbeelding. In de zomermaanden is de enige sportvereniging van Ingelum, kaatsvereniging “Sla Raak”, actief op het kaatsveld.

Daarnaast heeft het dorp een zeer actieve website met al het nieuws uit het dorp zelf, www.engelum.com.

Naast bovengenoemde activiteiten beschikt Ingelum over een aantal verenigingen en

De Elfstedentocht voor oude trekkers werd in het verleden georganiseerd door een commissie bestaande uit drie leden en met de hulp van een veelvoud aan vrijwilligers.

De moderne Oude Trekker Elfstedentocht met 288 deelnemers wordt georganiseerd door een stichting met een voltallig bestuur en vele vrijwilligers. niseerd door de in 1979 opgerichte OTMV, Oude Trekker en Motoren Vereniging. De eerste behendigheidswedstrijd, waarbij met de trekkers diverse manoeuvres op tijd moesten worden uitgevoerd, is gehouden in 1980. Aan de behendigheidswedstrijden deden veel lokale trekkerbezitters mee, maar al snel kreeg het meer een landelijk karakter met deelnemers uit geheel Nederland.

Elfstedentocht In de jaren negentig liep de publieke belangstelling en ook het aantal deelnemers terug.

In 1993 is de laatste behendigheidswedstrijd in Ingelum georganiseerd. Inmiddels waren enkele oude trekkerbezitters op het idee gekomen om met enkele trekkers de Elfstedentocht af te leggen. Een groot pro-

bleem hierbij was dat het trekkers en andere landbouwvoertuigen alleen was toegestaan om via de openbare weg naar het land en de boerderij te rijden. Het was bij wet verboden om de trekker als vervoersmiddel te gebruiken, laat staan voor een toertocht door Friesland. Totdat in 1994 de wet werd gewijzigd en ook trekkers ongelimiteerd gebruik mochten maken van de openbare weg. De weg was vrij voor het houden van een toertocht.

Barre tocht In 1995 werd de eerste Oude Trekker Elfstedentocht met een totaal van 40 deelnemers in zeer slechte weersomstandigheden gereden. De 40 trekkers reden in 5 groepen van 8 trekkers door Friesland en de tocht kende

Ingelum kijkt vooruit!

stichtingen. Deze worden allemaal door een kleine groep van Ingelummers bestuurd.

Het komt dan ook regelmatig voor dat Ingelummers een functie hebben in meer dan één bestuur. Om dit bloeiende verenigingsleven en de leefbaarheid in de toekomst in stand te kunnen houden, is het van groot belang dat er voldoende actieve mensen in Ingelum blijven of komen wonen.

De laatste jaren is er echter sprake van een afname van het aantal inwoners. Dit komt voornamelijk door ‘verdunning’ van de gezinnen en het aantal alleenstaanden die in Ingelum wonen. Ook zijn er enkele woningen aan de woningstand onttrokken door sloop of door het samenvoegen van bestaande woningen.

Daarnaast is de bereikbaarheid voor een dorp als Ingelum erg belangrijk. Aan de ene kant een goede busverbinding en aan de andere kant ook digitaal door middel van glasvezelkabel. Mocht Ingelum in de nieuwe gemeente in aanmerking komen voor een nieuwbouwplan, dan is er ook beperkte groei mogelijk. Ingelum bestaat voornamelijk uit forensen. Dit omdat Ingelum gunstig ligt ten opzichte van de hoofdstad Leeuwar-

den (met haar werkgelegenheid) en door de nieuwe ‘Haak’ veel beter bereikbaar is. Deze gunstige ligging ten opzichte van Leeuwarden en de rest van de provincie is een pluspunt om nieuwe inwoners aan te trekken.

Maar voorzieningen als snel internet en het behouden van openbaar vervoer horen daarbij. Nieuwbouwplannen zullen bij voorkeur energieneutraal kunnen worden uitgevoerd. Zonne-energie, warmwaterbronnen en andere technische innovaties zullen in deze nieuwbouwplannen moeten worden opgenomen. Mogelijk kunnen alle inwoners van deze duurzame ontwikkelingen profiteren. Dit bijvoorbeeld door gezamenlijke inkoop en aanschaf van zonnepanelen.

Ingelum is en blijft een klein dorp dat al enkele jaren geleden zijn winkel voor de dagelijkse boodschappen en de school is kwijtgeraakt. Toch is het forensendorp meer dan bewoonbaar gebleven. Ingelum biedt rust en ruimte voor eenieder die dat zoekt.

Enkele nieuwe woningen, duurzame investeringen, fysieke en digitale bereikbaarheid zijn mogelijke instrumenten om zijn verenigingsleven en daarmee het dorp ook in de toekomst leefbaar te houden.

Wachtlijst deelnemers Ieder jaar in het begin van juni wordt Ingelum bewoond door 288 oude trekkerliefhebbers met aanhang op een geïmproviseerd campingterrein. We kunnen makkelijk stellen dat het inwoneraantal van Ingelum (circa 400 inwoners) in deze dagen ruim wordt verdubbeld. De deelnemers komen uit het hele land en de laatste jaren ook uit Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk, België en Canada.

Er is nog altijd een wachtlijst van potentiële deelnemers. Wij verwachten en hopen dan ook dat dit voor Ingelum zeer mooie en unieke evenement nog jaren zal doorgaan.

Op ‘e kletter • Dorpsbelang Ingelum www.engelum.com • Toneelvereniging Nieuw Leven • Zangkoor Jubilate • Kaatsvereniging Sla Raak • Stichting Open Jeugdwerk Engelum • Biljart- en kaartclub • Nederlandse Hervormde kerk • Dutch Flying Objects (vliegers en meer) www.dutchflyingobjects.nl • Speeltuinvereniging • Vrouwenvereniging Lyts mar Warber • Groepsaccommodatie Cleyn Alserd www.cleynalserd.nl

Colofon Teksten Lieuwe Ynema Jan Willem van der Weerd Foto’s www.trekkerelfstedentocht.nl Tresoar

24 | Ritsumasyl

Doe en no

Geschiedenis van Ritsumasyl

Ooit lag het buurtschap Ritsumasyl, ten westen van Leeuwarden en tussen Marsum en Deinum, aan zee. De Middelzee spleet Friesland in twee delen. Westergo en Oostergo. Eeuwenlang woonden mensen in onze contreien op terpen, die voortdurend werden opgehoogd. Vanaf 1100 begon men de terpen door dijken met elkaar te verbinden. Ritsumasyl ligt op de Hegedyk, de oude Middelzeedijk, die loopt van Easterwierum tot Moaie Peal, bij Minnertsga.

Draaibrug (omstreeks 1920).

Terpafgraving (1916).

Syl: uitwatering Om overtollig water op het lagere (ingepolderde) land af te voeren werden overal in het Nederlandse en Noord-Duitse kustgebied geulen gegraven of gebruikte men natuurlijke slenken. Bij Ritsumasyl lag zo’n slenk, ’t Wad (tegenwoordig Ballens genaamd), die uitkwam in de Middelzee. Het begrip ‘syl’ in de naam verwijst naar de uitwateringssluis voor een deel van Westergo naar de Middelzee.

Middelzee slibt dicht Toen vanaf 1200 die Middelzee langzaam begon dicht te slibben werden Westergo en Oostergo meer en meer met elkaar verbonden. Het gevolg was ook dat de opkomende stad Leeuwarden geen directe verbinding meer had met de Noordzee. Daarom werd ergens rond 1300 een vaarverbinding gemaakt tussen Leeuwarden en Ritsumasyl: de Nieuwlandsvaart. Zo konden schepen vanuit Leeuwarden, via Ritsumasyl, naar Berltsum varen en daar de Noordzee opgaan. Maar ook bij Berltsum verdween de Middelzee en moesten schepen vanuit Leeuwarden nu bij Harlingen de Noordzee op. Een ommelandse vaartocht. Dat moest beter kunnen, dacht men in Leeuwarden en Harlingen.

Harlingertrekvaart In 1450 was er een plan om een kortere vaarverbinding tussen Leeuwarden en Harlingen te maken. Franeker en Menaldumadeel lagen dwars. Er was in 1507 een Saksische hertog nodig om de knoop door te hakken. De Harlingertrekvaart werd aangelegd en zou ruim 450 jaar de belangrijkste verbinding blijven van Leeuwarden naar Noordwest-Friesland en zeehaven Harlingen. In de loop van de tijd werden verbeteringen aangebracht. Zo werden jaagpaden

Us saken Ritsumasyl telt naast enkele ondernemingen ter plaatse veel zelfstandige ondernemers.

Besko Vastgoed - Besko Onderhoud www.facebook.com/beskobeheer FGB installatie & onderhoud www.facebook.com/fgbonderhoud Minicamping Van Harinxma www.minicamping-van-harinxma.nl

aangelegd, waarlangs de schipper zijn schip bij tegenwind voort kon trekken. Die jaagpaden kun je tegenwoordig in heel Friesland nog aantreffen. Het zijn nu wandel- en fietspaden.

Door het verdwijnen van de Middelzee werd ook verkeer over land tussen Leeuwarden en Westergo mogelijk. Zo verbond de Marsumerdyk de stad met Marsum en ging de Hegedyk bij Ritsumasyl ook fungeren als landverbinding van Leeuwarden naar Bolsward.

Ritsumasyl verkeersknooppunt De aanleg van de Harlingertrekvaart, de komst van jaagpaden en de wegverbinding richting Bolsward maakten van Ritsumasyl opeens een zeer belangrijk en druk verkeerspunt. De bewoning van Ritsumasyl kwam op gang met ambachtslieden, boeren, jagers en vissers. Verder kwamen er kleine bedrijfjes, zoals een herberg, bakker, slager, kruidenier en een scheepswerfje. Ooit werd zelfs tol geheven voor doorvaart.

Van Harinxmakanaal Met de toenemende economische bedrijvigheid en behoefte aan grotere schepen besloot de provincie Fryslân in 1889 om

Dijkman Stables www.friesians.nl Sport, fitness, yoga Sûn Centrum www.suncentrum.nl Bed & Breakfast Ritsumasyl www.bedandbreakfast.nl De Hersteltrainer www.dehersteltrainer.frl Goods & goods voor caravanner en camperaar www.goods-goods.nl Rondvaartbedrijf Middelsee www.rondvaartleeuwarden.nl

de oude Harlingertrekvaart ingrijpend te verbeteren. Die was smal en bochtig en slingerde zich door het landschap. Bovendien liep de vaarweg dwars door alle steden, zodat de passages erg tijdrovend waren. Dus werd besloten tot het graven van een nieuw kanaal over ongeveer hetzelfde tracé, maar buiten alle steden om. Het kanaal is als laatste in zijn soort nog geheel met de hand gegraven in het kader van de werkverschaffing. Dit kanaal werd in 1951 opengesteld en vernoemd naar Baron Pieter van Harinxma thoe Slooten, commissaris van de Koningin in Fryslân van 1909-1945.

Veel wegverkeer Met de aanleg van het Van Harinxmakanaal verdween de doorvaart in Ritsumasyl. Maar vanaf de jaren vijftig nam het wegverkeer alsmaar toe en was Ritsumasyl nog steeds de passage voor alle verkeer tussen Leeuwarden en Bolsward. Het was toen niet prettig wonen aan de Hegedyk, die niet berekend was op zo veel autoverkeer. Protestacties in de jaren zeventig waren het gevolg.

Aan die situatie kwam in 1982 een eind.

Toen werd een nieuwe autowegverbinding tussen Boksum en Marsum aangelegd. Inmiddels is die, door de komst van De Haak om Leeuwarden, ook alweer verdwenen.

Slagerij Velstra www.slagerijvelstra.nl Madelief www.madeliefsite.nl Hegedyk Media www.hdmedia.nl

Knooppunt van wandelen en fietsen De aanleg van De Haak om Leeuwarden zorgde voor spanningen tussen dorpen onderling en ook binnen Ritsumasyl zelf. Nu de weg er ligt, kan de balans worden opgemaakt. En die is per saldo niet negatief voor Ritsumasyl. Omdat langs De Haak ook een ventweg voor trekkerverkeer is gemaakt, zijn bijvoorbeeld de bewoners aan de Hegedyk in Ritsumasyl plotseling gezegend met het verdwijnen van een doorgaande weg voor auto- en trekkerverkeer. Ritsumasyl staat nu vooral bekend als een knooppunt van wandel- en fietspaden. Inwoners van Leeuwarden maken er graag een ommetje.

De Hegedyk is met tunnels voor langzaam verkeer bij Marsum en Boksum een prachtige fietsroute geworden.

Kom langs en geniet mee Sinds 2012 is er de Ritsumasylster Rutenrûte. Van deze Ruten zijn borden gemaakt die bij de huizen van de bewoners die hebben meegewerkt te bewonderen zijn. We hebben met fraaie ansichtkaarten en een wandelroute Ritsumasyl letterlijk en figuurlijk ‘op de kaart’ gezet. U vindt de folder met informatie over de route in ons bibliotheekkastje midden in het dorp.

Ritsumasyl | 25

Us takomst Ritsumasyl, het meest oostelijke puntje van de nieuwe gemeente Waadhoeke, is nu al een gezellig fiets- en wandelknooppunt.

Ritsumasyl sjocht foarút

It ferhaal fan heks Akke fan Ritsumasyl, dy’t nei in heksefeest op de Blochberg soe. Se woe dêr kreas ferskine en dêrta tsjoende se in raap út it lân om ta in fleanende koets. Doe’t se wer weromkaam, wie se krekt boppe Deinum doe’t de betsjoening útwurke wie, se foel del mei it hiele spul en sa stiet de raap in Deinum op ‘e tsjerketoer.

Als je vanuit het zuidelijke Easterwierrum de Hegedyk volgt naar Moaie Peal bij Minnertsga in het noorden, kom je door Ritsumasyl. Vanuit het oostelijke Leeuwarden volg je het Biskopsrak, dat overgaat in het Sylster Rak en kun je langs het Deinumer Rak, en Van Harinxmakanaal naar Dronryp in het westen fietsen of wandelen. In Ritsumasyl rust je uit aan de picknicktafel.

In de openbare Lytse Bieb kun je gratis een boek uitzoeken. Sommige mensen brengen er zelf boeken naartoe. Dat is mooi, want dat houdt de voorraad op peil. Er staat een fietspomp om de banden van passanten op spanning te houden. In de toekomst wordt het samenkomstpunt nog geriefelijker.

Met een vernieuwd dorpsplein, een watertappunt, een oplaadpunt en, wie weet, een koffiecorner. De picknicktafel krijgt gezelschap van een gezellige bank.

Binnenkort wordt het fietspad van Ritsumasyl richting Dronryp verlegd en verbreed.

Tegelijk komt er een natuurvriendelijke oever met een aantal Marrekrite-ligplaatsen.

Ook moet dan het probleem van de zuiging in het Deinumer en Sylster Rak, veroorzaakt door grote schepen op het Van Harinxmakanaal, worden opgelost.

Rakkenbrêge Een grote verandering in het beeld van Ritsumasyl wordt de aanleg van een ophaalbrug. Die krijgt, als het aan de Sylsters ligt, de naam Rakkenbrêge. De naam verwijst naar de overgang op deze plek van Sylster Rak in Deinumer Rak. De brug vervangt de huidige duiker en biedt onze woonarken een uitgang. Hoewel het nut en de noodzaak van de aanleg van deze brug ook bij de inwoners van Ritsumasyl veel onderlinge discussie gaf, is de aanleg een feit. We hopen

dat de brug past bij de omgeving en zo een fraaier beeld van ons buurtschap geeft.

Ritsumasyl te krijgen voor alle inwoners.

Dan wordt Ritsumasyl ècht Ritsumasyl.

Wensen

Oprukkende stad

Voor de toekomst hebben we nog een aantal wensen. We verwachten dat de huizen en woonboten in Ritsumasyl binnenkort een glasvezelaansluiting kunnen krijgen. De kabel ligt er al. Het wachten is op de toewijzing door de provincie aan een partij die de aansluiting gaat doen.

De toekomst van Ritsumasyl ziet er goed uit. Maar er zijn ook zaken in de directe omgeving die wij goed in de gaten moeten houden. Zo is daar bijvoorbeeld het oprukkende Leeuwarden. Het westelijke gebied van Leeuwarden is al vele jaren geleden deels bestemd voor toekomstige bedrijvigheid.

Een ontwikkeling waar onze gemeenschap zich niet tegen (heeft) verzet. De vraag is hoe dat wordt ingevuld. Helaas hebben we daar onze twijfels over. De meest recente plannen stemmen niet tot vreugde. Met het mogelijk maken van een nieuw 20 hectare groot industrieterrein voor de Energiecampus, tussen het Van Harinxmakanaal en Sylster Rak, wordt een nu nog prachtig open voormalig Middelzeegebied gevuld met industrie.

Een aantal inwoners is vanuit onze Vereniging Buurtbelang Ritsumasyl e.o. bezig met een plan om een kleinschalige dorps- en pluktuin aan te leggen. We zoeken nog naar een geschikte plek.

Dorpsnaam Ritsumasyl is een buurtschap. Een deel van de inwoners heeft als adres Deinum, het andere deel valt onder Marsum. Het is al jarenlang een vurige wens om als adres

Buurtschap Ritsumasyl Wat een prachtige buurtschap aan het Sylster en Deinumer Rak bij de oude Middelseedyk met zo’n twintig huizen en tien woonarken. Na de aanleg van het Van Harinxmakanaal werd Ritsumasyl een knooppunt van stille vaarten. Helaas moest een mooie draaibrug vervangen worden door een saaie duiker, omdat er steeds maar meer verkeer langs de oude Middelseedyk reed naar Sneek en Bolsward.

Gelukkig ligt dat alweer ver achter ons door eerst de aanleg van een snelweg bij Deinum in de jaren zeventig en recent De Haak om Leeuwarden. De Middelseedyk is nu alleen nog voor plaatselijk verkeer en doorgaand fietsverkeer. Wat nog ontbreekt is een mooie nieuwe ophaalbrug voor de woonschepen. Die komt er, we kijken er naar uit.

Heks Akke fan Ritsumasyl

Inwoners Rond 1840 omvatte Ritsumasyl 23 huizen met 139 inwoners. Tegenwoordig zijn er ruim 70 inwoners verdeeld over 20 woningen, 10 woonschepen en een aantal omliggende boerderijen.

Het café, de bakker en de kruidenier zijn verdwenen. Ervoor terug kwamen een minicamping, bed and breakfast en een rondvaartbedrijf. De bewoners kiezen voor deze plek vanwege de ruimte, de vrijheid, de rust en de natuur. De meeste inwoners hebben hun werk of bedrijf in Leeuwarden of elders. Gepensioneerden blijven het liefst zo lang mogelijk op hun stekje wonen. Leegstand komt eigenlijk niet voor.

Nieuwkomers hebben over het algemeen reeds schoolgaande kinderen. De speeltuin is enige jaren geleden ingeruild voor een veelgebruikte jeu-de-boulesbaan.

Colofon Redactie Sjoerd van Aalsum Femmy Bouma Jan Willem de Koning Karin Spanjaard Foto’s Wurkgroep Doe en No Deinum Sjoerd van Aalsum

26 | Skingen

Doe en no Goatlingskrabbers, flieknipers en tiltsjemigers, maar liefst drie scheldnamen volgens de Fryske Akademy, en dat voor zo’n klein dorp. Of zoals een oud rijmpje ons vertelt: ‘Skingen, in klok, sân hûzen en in bargehok.’ Volgens de geschiedschrijvers kende Skingen sinds het begin van onze jaartelling vormen van vaste bewoning. Het dorp Skingen is ontstaan op een brede oeverwal van een van de slenken van de vroegere Middelzee. Deze natuurlijke hoogte werd door vroegere bewoners verder verhoogd. De betekenis van de dorpsnaam is niet bekend, mogelijk is het woord afgeleid van “scheng”, een oude benaming voor een waterloop.

In geschreven bronnen wordt de dorpsnaam voor het eerst genoemd in 1132 als Scinnegum en Schinnegum. Op de plaats van de huidige kerk heeft vanaf de 11e of 12e eeuw al een kerk gestaan. Deze kerk, waarschijnlijk gebouwd in Romaanse of oud-gotische architectuur, zou een van de oudste dorpskerken van Fryslân zijn geweest.

De huidige kerk is 1877-1878 op de oude fundamenten door de gebroeders Keuning voor ƒ 9792,00 gebouwd, naar een ontwerp van architect Foppe Brouwer.

In 1999 was deze ‘nieuwe’ kerk in verval.

De bewoners van Skingen sloegen de handen ineen om hun kerkje te behouden.

Dat leek een onmogelijke opgave, de kerk staat niet als monument geregistreerd.

Toch, met hulp van het dorp zelf, de kerkvoogdij, subsidies van de gemeente Menameradiel en het provinciale fonds Frysk Erfskip, alsmede door giften van bedrijven, fondsen en instellingen, lukte het om een kwalitatief hoogstaande restauratie volgens het oude bestek van architect Brouwer uit te voeren. De kerk werd in april 2003 officieel heropend. In de zomermaanden is de kerk dagelijks open voor vrije bezichtiging.

Us doarp

Het dorp Skingen

De kerk van Skingen is toegewijd aan Sint Stefanus, ook wel Steven genoemd. Vandaar de naam Stevenskerk.

Op het kerkhof ligt Izaâk Hoogerhuis begraven. Hij was damkampioen Frysk Spul.

Op zijn fiets ging hij zoveel mogelijk wedstrijden af. In de winter spaarde dat thuis brandstof uit. Isaâk was een vrije arbeider.

Hij verhuurde zich aan eenieder die een paar extra handen kon gebruiken. Hij nam een wekker mee naar het land; zodra die begon te rinkelen hield hij meteen op met werken. “Elts sines.” Op zijn fiets maakte hij ook verre reizen, naar Frankrijk bijvoorbeeld. Zijn geld verdiende hij door muziek te maken. Hij sliep waar het uitkwam, desnoods onder een brug. Ze hebben zijn geld weleens afhandig gemaakt. Op zijn zerk staat een damstelling. Deze grafsteen is door anderen betaald, omdat Hoogerhuis arm was. Later vond men ƒ 35.000,00 onder zijn bed in zijn arbeidershuisje.

Bij Skingen hebben drie states gestaan: Wobbema, Blaawhuis en flink zuidelijker Stehouders. Wat er van Wobbemastate over was is verloren gegaan bij de aanleg van de A31 in 1983.

Voorheen lag het dorp tamelijk geïsoleerd, al bood de Skingstervaart een vrij korte waterverbinding met de Harlingertrekvaart.

De Tegenwoordige Staat van Friesland meldde in 1786: “Van dit dorp loopt een binnenvaart naar de trekvaart, doch met rydtuigen kan men van Sweins, Peins, Dronryp en Menaldum in dit dorp alleen komen door de landen en menigvuldige hekken.” In 1842 kwam de Rijksstraatweg van Leeuwarden naar Harlingen tot stand en Skingen kreeg in 1850 zijn eigen rijweg naar deze belangrijke verkeersader.

Skingen was een agrarisch dorp volgens het rapport ‘Wonen en werken in de Kleistreek’ in 1962 en was ingedeeld in de categorie ‘Boeren en landarbeiders’. Het kende vooral veel gardeniers. Dit is nog terug te zien aan veel huizen. Ze hebben de vorm van een kleine stelpboerderij.

De Skingster Merke was in de vorige eeuw een begrip. Met een zweefmolen en een grote tent trok deze mensen uit de hele streek naar Skingen. Onlangs werd in de Leeuwarder Courant een stel genoemd dat 60 jaar getrouwd was. Zij hadden elkaar op de Skingster Merke ontmoet. Het feest was

Hoewel Skingen nog midden in agrarisch gebied ligt, koeien, schapen en diverse akkerbouw, zijn de agrarische bedrijven uit het dorp geheel verdwenen. Alleen aan de rand is nog agrarische activiteit. Alles heeft nu een woonfunctie of heeft een andere bedrijfsfunctie gekregen. De rest van de bewoners werkt in de dorpen en steden rondom. Met het tegenwoordige wegennet is dat geen enkel probleem. Alle huizen zijn in de laatste decennia opgeknapt, het dorp ligt er mooi bij in het groen van de talrijke bomen. Veel wandelaars en fietsers passeren het dorp, een van de routes volgend waar Skingen op is aangesloten, of een spontaan rondje.

Skingen wordt vaak in één adem met het 1,5 kilometer verderop gelegen Slappeterp genoemd. En terecht, we delen het dorpshuis ‘Op Healwei’ met het sportveld, dat precies tussen de twee dorpen ligt, en organiseren daar onze gezamenlijke activiteiten.

Waar kleine dorpen groot in zijn

Het huidige dorpshuis, gelegen tussen Skingen en Slappeterp met de toepasselijke naam ‘Op Healwei’, was als schoolgebouw gebouwd.

In 1982 is het gebouw aangepast. Met inzet van een groot aantal vrijwillige krachten zijn toen verbeteringen aangebracht, zoals de aanleg van nieuwe toiletruimten, een berging, een frituurruimte en een aanpassing van de verwarming. Ook de aankleding en de inrichting van de grote zaal werden toen aangepakt. In 1994 is het gebouw opnieuw uitgebreid met een

toen nog midden in Skingen, waar ook het kaatsveld was. Alleen op die dagen was de herberg van Wenselaar helemaal vol.

was een groep vaste vrijwilligers élke dag de hele zomer en het hele najaar in de weer. Ze hielden dat vol door op gezette tijden koffie te drinken en het eten van een Snelle Jelle.

Men zegt dat er zo veel Snelle Jelles door zijn gegaan dat heel Menameradiel er makkelijk mee bedekt had kunnen worden. Het resultaat mag er dan ook zijn: een dorpshuis in frisse kleuren met een goede keuken, nieuwe toiletvoorzieningen, vloerverwarming en als klapstukken een in twee delen beweegbaar toneel een serre met terras. De verenigingen hebben er onderdak, in de wintermaanden is er bijna elke avond wel iets te doen. berging achter het toneel. In 2012 is ‘Op Healwei’ opnieuw grondig aangepakt.

De gemeente Menameradiel zorgde voor een bedrag, maar dit was uiteraard niet voldoende. Alle mogelijke fondsen werden aangeschreven en er werden acties op touw gezet om al het benodigde geld bij elkaar te krijgen. Onder andere werden in

de hele regio pingpongballetjes verkocht.

Uiteindelijk gingen er zo’n 5.000 balletjes de Skingstervaart in. Het idee heeft zelfs de Donald Duck gehaald, waarin hetzelfde verhaal in Duckstad plaatsvond.

Het hele gebouw is van onder tot boven gestript geweest. Naast een bouwbedrijf

Ook van buiten weet men ‘Op Healwei’ te vinden. Het gebouw en de mogelijkheden, het uitzicht en de parkeergelegenheid worden erg gewaardeerd. Zo kon er een fijn feestje gevierd worden om de Freulewinnaars, onze Harmen Schuitmaker van Slappeterp met zijn Menamer maten Tom Cats en Tycho de Groot, te huldigen.

Skingen / Slappeterp | 27

Op ‘e kletter

theatergezelschappen hun decors en kunsten vertonen.

Januari • Nieuwjaarsduik in De Swanneblom • Nieuwjaarsbuffet in ‘Op Healwei’

Enkele hoogtepunten uit het TerpenTheater zijn een lezing van Geert Mak in 2014, het optreden van Ruurd Walinga met het korps Kunst en Genoegen uit Dronrijp “Bist betoetere”, de lezing van Hylke Speerstra; het Scandinavische buffet in combinatie met de film Ole, de lezing van Nynke Rixt Juckema en het eerste solo-optreden van Teun Plantinga.

Februari • Toanielselskip ‘it sil heve” mei in stik in ‘Op Healwei’ Pasen • Paastentoonstelling: een tentoonstelling van werk van kunstenaars uit de dorpen in de meest brede zin in ‘Op Healwei’

TerpenTheater is zelfvoorzienend en dankzij een breed netwerk weten vele artiesten Skingen/Slappeterp te vinden, wat hen ook regelmatig de volgende uitspraak ontlokt: “We reden het dorp uit en we hadden nog steeds geen theaterzaaltje ontdekt, we dachten waar moeten straks al die bezoekers vandaan komen?”

Laatste weekend van mei • Merke in en rond ‘Op Healwei’ Juli en augustus • Kerken elke dag open voor bezichtiging • Laatste weekend van zomervakantie school: Swanneblomfestival bij zwemvijver “De Swanneblom” • Minikleinkunstfestival. Een festival met dichters en vertellers en theater voor jong en oud. De entreeprijs is een vrije gift, die u na ieder optreden kunt deponeren in de bus, onder het motto ‘Wat was mij dit waard?’

• 1 sept tot 1 mei: dinsdagavond biljarten.

• 1 sept tot 1 mei: vrijdagavond eens in de twee weken samen met Ried: kruisjassen.

• 1 sept tot 1 mei: woensdagavond Line dance.

It Boerenpaad Aan de hand van een routekaartje kunt u zelf een wandeling uitzetten, die kan variëren van vier tot ruim twintig kilometer.

De route door het land is bewegwijzerd en voorzien van bruggetjes en overstappen bij hekken. Elke wandelaar is dus te gast op het land van de boeren op de route.

4e zaterdag van september • Burendag in ‘Op Healwei’ Elke laatste vrijdagavond van de maand van oktober t/m april in ‘Op Healwei’: Lekker ite mei…

Lekker ite mei... is een initiatief van het Doarpshûs Op Healwei. Hierbij gaan inwoners van Skingen-Slappeterp of ‘om útens’ een warme maaltijd bereiden. Het mag en kan van alles zijn: traditioneel, vegetarisch, simpel, bijzonder, Oosters, Italiaans enzovoort, maar vooral belangrijk is gezellig met elkaar om tafel zitten. Iedereen is welkom, dus ook inwoners uit andere dorpen of steden die het gezellig vinden om met elkaar te eten, zijn hierbij van harte welkom.

Elke eerste zaterdagochtend van 10.00 uur tot 12.00 uur van oktober t/m april:

Gearwurking In 2004 heeft silhouetknipper Gerlof Smit (overleden in 2014) het project IEDEREEN IN SCHINGEN uitgevoerd. Gerlof Smit heeft alle inwoners van dat moment vereeuwigd door middel van het knippen van een silhouet. Deze silhouetten staan verenigd op een poster. Tijdens een tentoonstelling in de toen net gerestaureerde kerk kon iedereen de silhouetten bewonderen. De originelen zijn aan het eind van het project aan de inwoners overhandigd.

Typysk ús De kinderen van Skingen en Slappeterp, allen in eigen dorp, hebben de traditie om met alle kinderen van het dorp samen Sint Maarten te lopen. Deze gewoonte is ver terug in de vorige eeuw ontstaan. De oudste kinderen organiseren het en brengen de

RepairCafé Hier kunt u uw spullen laten repareren. Er zijn enkele handige mensen beschikbaar om samen met u te bekijken wat en hoe er iets moet gebeuren om uw cd-speler, computer, stofzuiger enzovoort weer te laten lopen.

Ook zijn er handige naaisters en meubelreparateurs aanwezig om u te helpen met naai- en verstelwerk en kleine meubelreparaties. Weggooien? Mooi niet!

Haak/breiCafé Vier keer per winterseizoen.

dorpsgenoten op de hoogte dat ze op 11 november weer met zijn allen langskomen. De oudere kinderen passen op de kleintjes. En zo komt het dat we elk jaar met ‘âld reugeltsje’ een grote groep zingende kinderen aan de deur hebben, van groot tot klein, ongeacht welke school ze bezoeken.

•B iljartclub ‘De kromme keu’ Contact: dhr. L. Kodde Telefoon 0518 - 451407

Ynformaasje

i

TerpenTheater TerpenTheater is opgericht in 2011 en heeft tot doel om vier keer per jaar kleinschalige culturele voorstellingen te organiseren voor een breed publiek uit Waadhoeke.

In het verbouwde dorpshuis is een theater ingericht voorzien van toneelverlichting.

Op het beweegbare podium kunnen diverse

•K aatsvereniging ‘K.V. Ontspanning’ Contact: dhr. S. Houtsma Telefoon 0518 - 451630 • Jeugdclub Schingen-Slappeterp Contact: dhr. G. Kuiken Telefoon 0518 - 451854

•D orpshuis ‘Op Healwei’ Contact: mevr. W. Wiersma Telefoon 0517 - 841111

•K aartclub ‘Troef boer’ Contact: dhr. B. Jousma Telefoon 0518 - 451236

•D oarpsbelang ‘Skingen-Slappeterp’ Contact: dhr. H. Vermeulen Telefoon 0517 - 231553

•L inedance Contact: mevr. V. Mikkers Telefoon 0518 - 451358

•T oanielselskip ‘It sil heve’ Contact: mevr. Thea Roersma Telefoon 0517 - 232592

• Jeu de boules Contact: dhr. C. Callenbach Telefoon 0517 - 390915

Op deze route heeft u prachtige vergezichten en ook zijn de hoogteverschillen van terpen en kwelderwallen uit de ijstijd zichtbaar. Dichter bij de seizoenen komt u niet.

U kunt de wandeling langs It Boerenpaad nog spannender maken door de wandeling te combineren met het zoeken van een schat.

Meer informatie over It Boerenpaad vindt u op www.skingen-slappenterp.nl. De routes zitten ook in de brievenbussen aan de routepalen en zijn verkrijgbaar bij Theetuin Slappeterp.

Colofon Teksten Watze Fokkema Gauke Kuiken Peter Vermaat Vera Mikkers Wiep Kingma Van de oude foto’s is de fotograaf niet te achterhalen. De foto van het dak met zonnepanelen is Zonderland Zonnepanelen b.v.

Alle andere foto’s zijn van Wiep Kingma.

28 | Skingen / Slappeterp

Zwemvijver De Swanneblom Us doarp In 2005 begonnen Gauke Kuiken en Fokke Fokkema met de eerste ideeën omtrent de aanleg van een zwemvijver, oftewel een natuurbad. Dit vanwege de perikelen betreffende het publieke zwembad ‘Schatzenburg’ in Menaam, waar men na privatisering een entree vroeg van 10 euro.

EKON heeft drie doelstellingen: Mensen helpen om energie te besparen, echt duurzame energie verkopen als wederverkoper en echt duurzame stroom zelf opwekken.

Daarnaast is EKON wederverkoper van de energieleveranciers Noordelijk Lokaal Duurzaam (NLD) en Greenchoice.

Voor wat de derde doelstelling betreft heeft EKON in juni 2016 op de loodsen van het aardappelbedrijf Fokkema in Slappeterp een collectief zonnedak geïnstalleerd. Daarmee is het mogelijk om gedurende een periode van 16 jaar stroom te leveren voor 100-150 woonhuisaansluitingen. En wel met groot succes! Daarom zijn er inmiddels plannen om ook de nieuwe aardappelloodsen van landbouwer Fokkema in Slappeterp met zonnepanelen te beleggen.

Nadat diverse fondsen benaderd waren en bereid waren het plan financieel te steunen, ging op 1 juli 2006 de schop in de grond.

In een prachtige zomerperiode werd een zwemplek in Slappeterp gerealiseerd met een achterliggend fiets-, wandel- en ruiterpad.

Uiteindelijk bleek het plaatsen van een rietfilter de oplossing. De problemen zijn nu opgelost. Het water wordt elke twee weken

gecontroleerd door Wetterskip Fryslân en is nu prima in orde. De zwemvijver wordt op mooie dagen druk bezocht en is een ontmoetingsplaats voor de jeugd. Een aantal dames uit Slappeterp gaat elke dag, weer

Zout is fout In het eerste decennium van deze eeuw overwoog de toenmalige minister van Economische Zaken om Frisia Zout B.V. een vergunning te geven om naar zout te boren onder Slappeterp en omgeving. Frisia maakt deel uit van een grote multinational waar wereldwijd zo’n 14.000 mensen werken.

Voor een juiste beoordeling van de situatie werd een Milieueffectrapport gemaakt, meer bekend onder de naam ‘MER-zoutwinning’. De eerste reacties daarop kwamen al van een kleine werkgroep in 2008. Drie jaar later groeide dat uit tot een breed verzet tegen de zoutwinning in onze omgeving.

In Noordwest-Friesland is werkgelegenheid een belangrijk thema, maar in 2011 waren maar 215 mensen van Frisia afhankelijk, terwijl zo’n 2.550 mensen direct of indirect hun brood in de landbouw verdienden. Door de zoutboringen stond de pootaardappelteelt en daarmee de werkgelegenheid voor al deze

Het idee om een energiecoöperatie in Skingen en Slappeterp op te richten ontstond op een jaarvergadering van Dorpsbelang Skingen Slappeterp in 2013.

Op 20 mei 2014 is de coöperatie officieel opgericht met als naam EKON. Dit staat voor Enerzjy Koöperaasje om de Noorderpolder.

Ook is het bestuur toen benoemd Feike Wagenaar als voorzitter, Tjerk Kingma als penningmeester en Watze Fokkema als secretaris.

Na verschillende gesprekken met omwonenden, de gemeente Menameradiel en Wetterskip Fryslân werd besloten een plan te maken voor de aanleg van een zwemvijver met afmetingen van ongeveer 50-70 meter.

Toen de gemeente in principe akkoord ging met het plan, werden ecologische en archeologische onderzoeken verricht. Op een zondag in mei 2006 gingen de mannen met linten aan de slag om de vorm van de vijver uit te zetten. Het idee was om een natuurlijk ogende plek te maken die past in het omringende landschap.

In 2007 werd er gezwommen, maar al snel waren er problemen met zwemmersjeuk en te hoge concentraties blauwalg. Steeds werd de norm nét overschreden. Alle middelen werden geprobeerd om blijvend van het probleem af te komen. De moed begon het bestuur al behoorlijk in de klompen te zinken.

Us takomst

mensen op het spel. De verzilting die door de boringen optreedt, is een onomkeerbaar proces. Daardoor zou de voedselbron voor 31 miljoen mensen gevaar lopen. Economische schade dus, naast die aan het milieu.

Kortom, de bevolking van Noordwest-Friesland besloot hier wat tegen te gaan doen.

Op zaterdag 10 september 2011 werd op initiatief van verschillende dorpsbelangen de noodklok geluid in zesentwintig kerken.

In zes daarvan zou een korte poëtische manifestatie worden gehouden met gedichten tegen het zout.

In de kerk van Slappeterp waren veel belangstellenden aanwezig. Iedereen uit het noorden die er politiek gezien een beetje toe deed, was er. Het eerste exemplaar van de gelegenheidsbundel Het duistert buiten werd die middag aan Lutz Jacobi (PvdA) aangeboden. Aanvankelijk waren de media heel terughoudend. Men dacht dat het

of geen weer, stipt om 08.00 uur een paar baantjes trekken. Alleen ijs houdt hen tegen.

‘De Swanneblom’ is zo aangelegd dat het geheel wordt opgenomen in het landschap. www.swanneblom.com.

maar om een plaatselijk probleem ging. Zo wilde in die tijd de kwaliteitskrant NRC geen ingezonden artikel publiceren, want ze hadden nog nooit van Slappeterp gehoord.

Trouwens, de ellende van de gasboringen in Groningen was ook nog niet tot het westen doorgedrongen. Maar met een kleine groep en met behulp van website en Twitter wisten we de mensen in beweging te krijgen.

De groep is nog naar Den Haag gereisd om een petitie aan te bieden aan de Tweede Kamer. Een van de gedichten is daar toen voorgedragen. Pas toen zei een Tweede Kamerlid ”Goh, jullie zijn echt boos” en begon het ook in de politiek te dagen dat zowel de belangen van het milieu als de economische belangen van het noorden enorme schade zouden worden toegebracht als Frisia zijn plannen zou mogen doorzetten. Frisia zelf heeft er daarom uiteindelijk van afgezien.

De website ‘zout is fout’ getuigde duidelijk van een veranderend inzicht in onze samenleving.

Een historische gebeurtenis in een klein dorp!

Het gedicht dat bij de kerk van Slappeterp in glas staat gegraveerd ter herinnering aan deze gebeurtenis:

Laat het zout maar zitten onwaardig hun optreden, woorden omkledend, nietszeggend en schuw de samenkomst vonden ze storend het antwoord ontweken ze sluw de kans dat de muren gaan scheuren de grond kan verzakken, verzilt daar moesten we niet over zeuren zij droegen een andere bril wie staat met een steen voor hun ruiten hem wacht het politiegevang die zoutinstallatie-schavuiten vermoeren en gaan maar hun gang naast winst zijn er andere waarden hoe groen is je hart voor de aarde?

Peter Vermaat

Slappeterp | 29

Slappeterp Slappeterp is zo’n typisch dorpje met nauwelijks een kom en met verschillende verspreide boerderijen in het veld. ‘Pleatsen’ met namen als de Grutte en Lytse Kreake.

Slappeterp is al sinds de doorvoering van de Hervorming in Friesland (1580) kerkelijk gecombineerd met Skingen.

De Dionysiuskerk De middeleeuwse kerk met zadeldaktoren verkeerde aan het begin van de 19e eeuw in een vervallen staat. De reizende dominee H. Potter noemde het in 1805 in een verslag de ‘ruïnen’ van Slappeterp. In 1826 werd er een kerk met een toren met spits gebouwd.

Het is niet zeker of die kerk helemaal nieuw is gebouwd of alleen is verbouwd.

In 2016 heeft de Dionysiuskerk een grondige opknapbeurt gekregen. Het dak is nagekeken, de haan is voorzien van nieuw bladgoud, er is een bliksembeveiliging aangebracht en er is binnen en buiten geschilderd. Na deze onderhoudsbeurt staat dit bijzondere jugendstilkerkje er weer mooi bij. Als de vlag uit is, is de kerk open. U bent van harte welkom.

In 1926 is er wel een nieuwe kerk gebouwd en zelfs één die zijn weerga in Friesland nauwelijks kent. De vooraanstaande Leeuwarder architect Hendrik Kramer maakte het ontwerp. Het is een gebouw in traditionele hoofdvormen met expressionistische detailleringen. De toren verwijst naar de traditie van de zadeldaktorens, maar is in zijn slanke en rechthoekige – in plaats van vierkante – gedaante een nieuwe interpretatie. De zaalkerk met een rechte koorsluiting heeft twee topgevels die een dwarsbeuk suggereren. De smalle rondboogvensters bevatten glas-in-lood in art-decostijl. Binnen rusten de gewelfribben op consoles die de vier evangelisten verbeelden. Die zijn net als de wijzerplaten van het torenuurwerk vrij zeker vervaardigd door de keramiekkunstenaar W.C. Brouwer uit Leiderdorp. De kerk is inmiddels een rijksmonument.

De vroegst overgeleverde vermelding van Slappeterp vinden we in een kerkenlijst uit circa 1270: Clepesdorp. Dit moet een verschrijving zijn, want vanaf de vijftiende eeuw komt de plaats voor als Slepeldorp, Slaperdorp of Slepperdorp. Tot dusverre is er nog geen zinvolle verklaring voor de naam van het dorp gevonden. De minuscule maar oude terpnederzetting ligt op de kwelderwal Schalsum-Peins-Slappeterp-Bitgum.

Arbeiderswoningen In 1511 telde het dorp tien boerenbedrijven, waarvan de helft het eigendom was van het nabijgelegen Klooster Anjum. Eeuwenlang bleef de bevolking van het dorp vrijwel stabiel. In de achttiende eeuw werden er zo’n vijftig à zestig inwoners geteld, maar vanaf de Bataafs-Franse tijd begon het aantal inwoners onder invloed van de hoge landbouwprijzen te groeien. Aan de vooravond van de grote landbouwcrisis (1878-1895) was de bevolking verdrievoudigd tot 180 inwoners. Naast de bewoners van zes boerenbedrijven waren er enkele kleine winkeliers, schippers en vooral ‘gerniers’. Deze legden zich toe op de verbouw van aardappelen,

De reus van Slappeterp Us doarp De grootste windmotor van de wereld.

Het is bijna niet voor te stellen, maar deze prachtige ‘Amerikaanse windmotor’ heeft ooit bij Slappeterp gestaan om in de Kleasterpolder van 761 ha groot het water op peil te houden. De molen werd op 24 december 1913 in gebruik genomen en was de grootste van West-Europa. De molen had een capaciteit van 65.000 liter water per minuut. De toren van de molen was 16 meter hoog en de windroos (wieken) had een doorsnee van 15 meter en telde 48 wieken. Er zat een vijzel in met de doorsnee van 1,8 meter die er bij elke slag 2.000 liter uit gooide. Het bijzondere aan de molen was dat deze zowel in als uit kon malen. Dit

werd mogelijk gemaakt door een ingenieus stelsel van kanaalgoten en schotten, die open of dicht konden worden gezet. De molen kon al draaien bij windkracht 3, terwijl bij andere bestaande molens al windkracht 6 nodig was voordat deze aan het werk konden.

De molen is oorspronkelijk in Dresden (Duitsland) gebouwd door de ‘Vereinigte Windturbine Werke AG’, geïmporteerd door Stokvis en Zonen uit Rotterdam en geïnstalleerd door de firma Van Stralen van Wytgaard. Volgens de voorzitter van de Kleasterpolder F.U. van der Zee heeft de gehele bouw toen 15.000 gulden gekost.

Maar men bleef afhankelijk van wind en toen de dieselmotoren steeds beter werden werd er een dieselmotor in geplaatst.

De molen bleef staan en raakte in verval.

In 1963 is er nog een keer de balans opgemaakt: of voor 2.000 gulden opknappen of afbreken. Dat laatste is gebeurd. In oktober 1971 hebben de slopers, Teyema van Franeker en Anne Terpstra van Dronryp, de reus van de Kleasterpolder een kopje kleiner gemaakt. De voet van de molen heeft nog jaren dienst gedaan als gebouw voor de dieselmotor. Met de afbraak van deze molen is er een monument van de twintigste eeuw verloren gegaan.

De windmotor stond midden tussen Ried, Peins en Slappeterp, dicht bij de KASTIELTJES, een kleine buurtschap bij Slappeterp.

vlas en cichorei en een belangrijk deel van hen woonde in de zogeheten Kastieltjes.

Een eigen school heeft het dorp nooit gehad. De kinderen genoten onderwijs in de inmiddels opgeheven school van Skingen.

Onthaasten Momenteel telt Slappeterp iets meer dan tachtig inwoners. Het dorp is klein. Voor je het weet ben je er doorheen en op weg naar Menaam of Peins. Toch is Slappeterp, zeker in combinatie met Skingen, een bezoek waard. Het lijkt echt of de tijd hier heeft stilgestaan en het is daardoor een ideale plaats om alle dagelijkse beslommeringen los te laten en te onthaasten. Voor een bezoekje aan Slappeterp kiest de ware liefhebber de route van oudsher en ‘sukkelt’ binnendoor, genietend van ‘it bêste lân fan d’ierde.’

Vrij geciteerd uit een artikel van Klazien Schroor-Dijkstra (Noorderbreedte 2001).

30 | Wier

Doe Wier is een terpdorp dat mogelijk ontstaan is aan het begin van de jaartelling bij de monding van de Middelzee. De eerste inwoners waren vissers en boeren die via het Wierster Zijl en het Balkzijl makkelijk de Middelzee konden bereiken. Onder de invloed van monniken uit de omgeving werden er rond het jaar 1000 dijken aangelegd, van Leeuwarden via Bitgum en Berltsum naar Wier. Het was vroeger een klein dorpje en dat is het ook altijd gebleven. Door het dichtslibben van de Middelzee werd er in de 12e eeuw het meest van de landbouw geleefd. Veel gerniers (landbouwers) pachtten dan stukjes land van de kerk of grietenij (gemeente). In bronnen van de 13e eeuw wordt Wier nog omschreven als ’Weer‘, vanaf 1505 is er een nieuwe spelling en wordt het ’Wyer’.

Op de kaart van 1718 in de Schotanus-Atlas is te zien dat Wier in een soort taartpunt in het uiterste noorden van de gemeente Menameradiel ligt. Tussen de Ried, de Oude Meer en de Middelzeedijk.

Kerk en astronomisch uurwerk In de tweede helft van de 12e eeuw is het hout van de Wierster kerk vervangen door steen. De kerk is in al die jaren vele malen verbouwd en in 1842 wordt er een nieuw orgel ingewijd, gebouwd door P.J. Radersma van Wieuwerd.

In 1881 wordt het oude zadeldaktoren van de kerk vervangen door de huidige toren met spits. Er zijn dan 340 mensen woonachtig in Wier. In 1946 is het astronomisch uurwerk door Fred Bruijn aan de bewoners van Wier geschonken. Dit als dank voor de gastvrijheid tijdens zijn onderduikperiode.

De kerk en het astronomisch uurwerk zijn beide gerestaureerd in 2011 en 2012.

Geschiedenis van Wier

Trambaan van Wier. Foto tussen 1900-1949.

dat het net buiten de toen belangrijke route Leeuwarden-Berltsum-Franeker lag.

In 1634 wordt de ’Lauta Stins‘ vervangen door nieuwbouw. Vanaf dat moment wordt het ’Lauta State‘ genoemd en behoorde het tot een van de mooiste staten van Friesland.

Helaas ziet de laatste bewoner, Horatius Hiddema van Knyff, het tijdens een pachtersopstand in 1748 in vlammen opgaan, omdat hij verdacht werd van het heulen met de Franse vijand en anti-Oranjegezindheid.

Het terrein van Lauta is nog goed te herkennen. Op het eind van de Lautawei, bij de afslag naar de Gernierswei, vindt u hierover een informatiebord.

Groei In de tweede helft van de 18e eeuw telt Wier 87 inwoners en komt er een nieuwe teelt sterk opzetten, namelijk de aardappelen.

Dit verschaft veel mensen werk en een redelijk inkomen. Wier groeit en heeft

174 inwoners in 1815. In 1874 wordt er een nieuwe openbare school in gebruik genomen door 55 leerlingen met als hoofdonderwijzer Tjalling Bakker. Tot 1934 is er in deze school lesgegeven.

Na 1880 volgen er crisisjaren in de landbouw, waardoor velen gedwongen zijn ergens anders een bestaan op te bouwen, bijvoorbeeld in Amerika. De eerste tram vanuit Leeuwarden arriveert in 1899 in Wier bij Mooie Paal en de laatste rit wordt gereden op 1 mei 1966.

Minicamping en Theeschenkerij De Brinkhoeve Menigeen is er vast weleens langsgereden, gewandeld of gefietst en heeft er genoten van een heerlijk kopje koffie met eigengebakken taart. Zo niet, dan is het een aanrader om eens naar Theeschenkerij De Brinkhoeve te gaan. Lekker dichtbij en toch het gevoel hebben dat je er helemaal uit bent.

De theeschenkerij is gehuisvest in de voormalige stal. Zowel binnen als op het terras kunt u genieten van een hapje en een drankje. Ook voor familiefeesten, personeelsfeesten en recepties staat de theeschenkerij voor u klaar met een broodmaaltijd, barbecue of warm en koud buffet. Op stal is ook een in stijl ingerichte high tea-kamer.

Naast de theeschenkerij is er de minicamping, waar het heerlijk rustig toeven is.

Doarpsrounte Wier In 1943 werd de ‘Krite Wier’ opgericht, een afdeling van Selskip Fryske Tael en Skriftekennisse. De belangstelling voor culturele en literaire avonden nam echter af en in 1952 werd besloten om het op te heffen.

Er werd een dorpsbelangenvereniging van gemaakt, ’de Doarpsrounte’, tegenwoordig Stichting Doarpsrounte Wier.

Lautastate In 1192 werd de ‘Lauta Stins’ gebouwd door Schelte Lauta. Deze grietman is onder andere verantwoordelijk geweest voor de rechtspraak in Wier.

Tussen 1350 en 1500 woedde er in Friesland een burgeroorlog, een strijd tussen de Schieringers en de Vetkopers. Wier heeft hier nooit echt veel van te lijden gehad, om-

Lautastate.

Verbouw dorpshuis d’Ald Skoalle Gearwurking Begin april dit jaar schreef de Leeuwarder Courant nog een artikel over de verbouw van dorpshuis d’Ald Skoalle in Wier. Het dorp met ruim 200 inwoners voert namelijk alle werkzaamheden zelf uit. De volledige planontwikkeling, voorbereiding en uitvoering wordt door inwoners en ondernemers uit het dorp verzorgd. Nu, een paar maanden later, is de realisatie in volle gang. Nadat er eerst een gedeelte is gesloopt en asbest is gesaneerd, is gestart met de opbouw.

Bijna iedere avond en in de weekenden

werken jong en oud samen om het ruim 125 jaar oude gebouw weer volledig te isoleren en te verbeteren. Dit geeft een unieke dynamiek en positieve impuls in het dorp. Bij de verbouw blijft de karakteristieke zaal zijn oude sfeer zoveel mogelijk behouden. Ondersteunende functies, zoals de toiletgroep en keuken, worden volledig vernieuwd.

Bovendien is er straks extra ruimte beschikbaar, die apart verhuurd wordt of dient als ondersteunende functie in het dorp. Tot slot richten we het terrein tussen de kerk en het dorpshuis opnieuw in. Met deze aanpak kan het gebouw straks weer jaren als cen-

trale ontmoetingsplek fungeren. In het najaar zijn de bouwwerkzaamheden gereed en eind december geeft het 100 jaar bestaande V.v.V. Wier een groot feest. Natuurlijk hopen we dat te vieren in ons dan vernieuwde dorpshuis. Tot die tijd is er nog het nodige te doen. De grote betrokkenheid van de inwoners zorgt ervoor dat er altijd reuring is in Wier.

Met de verbondenheid in Wier zit het wel goed en na de realisatie van de verbouw hebben de Wiersters weer een mooie plek om activiteiten voor jong en oud te organiseren.

Wier | 31

V.v.V. Wier 100 jaar Wier is it en

Wier sil it bliuwe

Op ‘e kletter Op 22 april 2017 bestond V.v.V. Wier, ofwel Vereniging voor Volksvermaken Wier, 100 jaar. V.v.V. Wier bestaat uit de kaatsvereniging en de activiteitencommissie. Het bestuur van de kaatsvereniging organiseert alles rondom het kaatsen. In dit jubileumjaar heeft zij het extra druk met onder andere de organisatie van het Nederlands Kampioenschap, een jubileumpartij voor de leden en de 50+ KNKB-wedstrijd.

quilt- en handwerktentoonstelling, de sinterklaasintocht en een spokentocht op het programma. Het jubileumjaar wordt afgesloten met een knallend eindfeest!

Vanaf 2018 neemt de activiteitencommissie voor wat betreft de activiteiten naast het kaatsen het stokje weer over van de jubileumcommissie. Er zijn nog genoeg mooie ideeën die we dit jaar niet konden plannen, maar wat in het vat zit verzuurt niet.

De jubileumcommissie heeft op basis van de ideeën van de dorpsgenoten een mooi jubileumprogramma voor het jaar 2017 gemaakt. Zo was er op 19 maart een autopuzzeltocht door onze nieuwe gemeente Waadhoeke in combinatie met de bakwedstrijd Heel Wier Bakt. Het was een gezellige middag die begon en eindigde bij Minicamping en Theeschenkerij De Brinkhoeve. In april en mei waren er een geslaagd paasvuur en een touwtrekwedstrijd.

Hierna staan tot het eind van het jubileumjaar nog een lezing, een sportdag, een

Typysk ús Op 8 juli 2017 werd het boek ‘Wier is it en Wier sil it bliuwe’ gepresenteerd in de Ioannis Theatertsjerke in Wier. De presentatie werd gedaan door de schrijfster van het boek, mevrouw Simy Sevenster-de Jong. Het boek telt zo’n 600 bladzijden en vertelt het verhaal van Wier en haar bewoners vanaf de oerknal tot heden. Simy Sevenster heeft zo’n zestien jaar aan dit boek gewerkt.

Het boek is niet alleen geschreven door een oud-Wierster en uitgegeven door ‘Stichting Terp en Tsjerke’ in Wier. Een mooie toevoeging is dat het ook is ingebonden in ons mooie dorpje. Wytze Fopma, eigenaar van Boekbinderij Fopma Wier, heeft ervoor gezorgd dat het boek er prachtig uitziet en een verrijking is van menig boekenkast in Wier.

Het boek kost € 39,95 en is te bestellen en/of af te halen bij Simy Sevenster, Beintenwei 1 te Minnertsgea. Tel. 0518 - 47 11 23 of e-mail: s.sevenster@hetnet.nl.

Stichting Freonen Terp en Tsjerke Wier Stichting Freonen Terp en Tsjerke Wier wil aan bezoekers het bijzondere nachtleven laten zien. Er worden plannen gemaakt voor de eerste nachttuin van Fryslân. Met de tuin wil de stichting Freonen Terp en Tsjerke Wier mensen bewust de nacht laten beleven. De tuin wordt aangelegd en ingericht in samenwerking met onder andere architect Nynke-Rixt Jukema. Overdag zal de tuin ook toegankelijk zijn, maar ‘s nachts is het nog interessanter.

Je ziet vleermuizen en uilen vliegen en steenmarters lopen. We willen mensen de flora en fauna fan de nacht laten ontdekken in de vorm van dit unieke concept.”

Flora en fauna fan de nacht

Ioannis Theatertsjerke Wier

Marcel Helderman is een van de initiatiefnemers van de toekomstige tuin. Hij zegt: “Als je een onbewolkte avond hebt en je ziet al die duizenden sterren, dan kun je voelen dat wij hier op onze planeet aarde een onderdeel daarvan zijn. En dat is heel indrukwekkend.

Ioannis Theatertsjerke Wier is een onderdeel van de stichting Freonen fan Terp en Tsjerke Wier. Deze wordt gerund door vrijwilligers. De kerk is eigendom van Stichting Alde Fryske Tsjerken. In de Ioannis Theatertsjerke wordt ieder jaar een

Sterren kijken In de tuin wordt het mogelijk om met een telescoop naar de sterren te kijken. De plannen voor de tuin zijn nog niet helemaal uitgedacht, dus alle ideeën zijn welkom via dorpwier@gmail.com.

zo breed mogelijk programma neergezet dat kwalitatief goed en gevarieerd is. Het is een podium voor kleinkunst, muziek, cabaret, toneel, dans, exposities, enzovoort.

Colofon Redactie G. Visser Informatie dorpwier@gmail.com

Oant sjen! yn Waadhoeke

Dronryp | Berltsum | Menaam | Boksum Deinum | Blessum | Marsum | Bitgummole | Bitgum Ingelum | Ritsumasyl | Skingen | Slappeterp | Wier