di a
2 4. Izerdi landua Fotosintesiaren bidez lantzen diren elikagaiek izerdi landua sortzen dute. Izerdi landua hodi batzuen bidez garraiatzen da –liber-hodien bidez, hain zuzen–, eta hodi horietan barna banatzen da landarearen atal guztietara. Era horretan, zati berdeetan sortzen diren elikagaiak landarearen beste atal batzuetara iristen dira, fotosintesirik egiten ez den ataletara; adibidez, sustraietara edo fruituetara.
2. UNITATEA izerdi landua
liber-hodiak
hodi zurkarak
izerdi landugabea
Liber-hodiak eta hodi zurkarak desberdinak dira, eta horrenbestez, izerdi landugabea eta izerdi landua ez dira nahasten. Nolanahi ere, oso gertu daude biak bata bestearengandik, eta balak sortzen dituzte. e
e Liber-hodiak eta hodi zurkarak, hosto-txorten
5. Arnasketa
LORTU NAHI DUGUN MUNDUA
Fotosintesiaren bidez sortutako elikagaiez baliatzeko, landareek arnasa hartu behar dute, animaliek bezala. Arnasketan, landareek oxigenoa hartzen dute airetik, eta karbono-dioxidoa botatzen dute. Fotosintesian, alderantziz gertatzen da: karbonodioxidoa hartzen dute, eta oxigenoa botatzen. Alabaina, landareek fotosintesiaren bidez botatzen duten oxigeno kantitatea handiagoa da arnasketan kontsumitzen dutena baino. Hori dela eta, kontsumitzen dutena baino oxigeno gehiago askatzen dute landareek, oro har. Landareek fotosintesiaren bidez sortzen dituzte beren elikagaiak, ura, gatz-mineralak eta karbono-dioxidoa hartuta. Prozesu horretan, eguzki-argia erabiltzen dute. Fotosintesia egitean, landareek oxigenoa sortzen dute.
batean. Hodi horietan zehar banatzen dira izerdi landugabea eta izerdi landua.
Babes ditzagun landareak gainerako izaki Niveles debeharrezkoak organización dedira un ser pluricelular, eLandareak
Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna Medikuntza tradizionalak antzinako garaietatik aprobetxatu ditu landareen ezaugarri terapeutikoak. Hala ere, osagai aktibo erabilgarri asko aurkitu gabe eta botika gisa garatu gabe daude, oraindik ere. Aztertu gabeko hainbat landare-espezie behin betiko desagertzea kaltegarria da gainerako izaki bizidunentzat; esate baterako, gizakiontzat.
el gato. bizidunentzat: ●
Oxigenoa sortzen dute; izaki bizidunek arnasteko behar dute oxigeno hori.
●
Zeharka edo zuzenean, gainerako bizidunek kontsumitzen duten elikagaia sortzen dute.
Lortu nahi dugun mundua
●
Karbono-dioxidoa, berotegi efektuaren erantzulea, kontsumitu egiten dute.
• E. L.
●
Lurzorua higatzea galarazten dute, sustraien bidez finkatu egiten baitute.
Landareak sendagai gisa ere erabil daitezke. Izan ere, horietako askok botikak sortzeko erabiltzen diren zenbait osagai aktibo dituzte.
Hor dituzu landareak babesteko arrazoi batzuk. ●
Esan zertarako diren landareak erabilgarri izaki bizidunentzat, esandakoaz gain.
Erantzunak Galderak 1. Fotosintesia landareek beren elikagaia sortzeko egiten duten erreakzio kimikoa da; fotosintesiaren bidez, izerdi landu gabea izerdi landu bihurtzen dute. Fotosintesia egiteko, ura, gatz mineralak, karbono dioxidoa eta eguzkitik jasotzen duten energia behar dute.
Galderak 1. Azaldu, zure hitzen bidez, zer den fotosintesia eta zer behar duten landareek prozesu hori egiteko. 2. Azaldu zer diren estomak, klorofila eta liber-hodiak. Esan zer funtzio duen bakoitzak. 3. Osatu landareen elikadura-funtzioari buruzko taula.
FOTOSINTESIA
ARNASKETA
Hartzen duen gasa Igortzen duen gasa
23
Zenbait sistematan, laboreak hormak zulatuta dituen plastikozko ganbera baten barnean jartzen dira. Zulo horietan, landareak sartzen dira, eta landareen sustraiak airean geratzen dira. Elikagai-disoluzioa presiopean lainoztatzen da sustraien gainean. Horregatik, sistema horri aeroponia deritzo. • Bilatu Interneten hidroponia eta aeroponia terminoak, eta idatzi koadernoan sistema horiek erabilita lantzen diren landare mota batzuen izenak.
2. Estomak landareen hostoetako irekidura txiki batzuk dira, eta irekidura horietan zehar aireko karbono dioxidoa sartzen da hosto barrura. Klorofila landareei kolore berdea ematen dien substantzia da, eta eguzkiaren energia lortzeko balio die. Liber-hodiak izerdi landua landare osora zabaltzen duten hodiak dira. 3. Fotosintesian, landareek karbono dioxidoa hartzen dute, eta oxigenoa kanporatzen. Arnasketan, landareek oxigenoa hartzen dute, eta karbono dioxidoa kanporatzen.
23 132826 _ 0050-0065.indd
57
7/10/09
08:25:45