Σελίδα 1 από 17
Οικονοµική ανάλυση Ηπείρου και Θεσσαλίας απο άρθρο του αυστριακού περιοδικού „ Österreichische Monatsschrift“ Μετάφραση απο τα Γερµανικά Φώτης Βράκας
Σελίδα 2 από 17
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τον Μάρτη του 1881 το συνέδριο του Βερολίνου έδειχνε να φτάνει στο τέλος και µε αφορµή τις απαιτήσεις της Ελλάδας για Ήπειρο και Θεσσαλία ο αυστριακός στρατιωτικός, συγγραφέας και περιηγητής Amand Freiherr von Schweiger-Lerchenfeld σύνταξε στο περιοδικό „Östereichische Monatszeitschrift für den Orient– Αυστριακό Mηνιαίο Περιοδικό για την Ανατολή” ένα άρθρο για τις περιοχές που απαιτεί η Ελλάδα, Ηπειρο και Θεσσαλία. Μας περιγράφει το τοπίο τους κατοίκους, προϊόντα και βασίζεται σε αριθµούς του οθωµανικού σαλναµέ καθώς και σε άλλες στατιστικές. Οι αριθµοί του διαφέρουν µε αυτούς του Ιφικράτη Κοκίδη ή του Σαλναµέ αλλά δεν µας λέει σε όλες τις περιπτώσεις τις πηγές του. Θεωρώ ότι το άρθρο του Λέρχενφελντ είναι ενδιαφέρον γιατί µπορούµε να πάρουµε πληροφορίες έστω µια εικόνα για τα µέρη που θα προσάρτιζε το τότε Ελληνικό κράτος/Ελληνικό Βασίλειο. Πριν όµως προχωρήσουµε στο άρθρο ας δούµε και ποιος ήταν ο συντάκτης.
Το συνέδριο του Βερολίνου το 1881
Ο Amand Freiherr von Schweiger-Lerchenfeld γεννήθηκε το 1846 σαν γιός ενόςς µεγαλοκτηµατία στην Βιέννη. Νεαρός ακόµη εισήλθε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων στο Μάρµπουργκ της Γερµανίας (κρατίδιο της Έσσης / Marburg Hessen) και το 1861 εισήλθε στην στρατιωτική ακαδηµία της Βιέννης. Από το 1865 υπηρετούσε πλέον σαν αξιωµατικός στον αυστριακό στρατό. Το Σελίδα 3 από 17
1866 έλαβε µέρος στην µάχη της Custozza υπό την ηγεσία του αρχιδούκα Albrecht von Österreich – Teschen. Είναι η διάρκεια της Ιταλικής ένωσης. Ο von Schweiger-Lerchenfeld αποφάσισε το 1871 να εγκαταλείψει τον στρατό και να αφοσιωθεί σε ταξίδια και µε την µελέτη. Ήδη από τους ναπολεόντειους πολέµους και µετά στην Αυστρία και αργότερα Αυστροουγγαρία είχε διµηουργηθεί
το
γραφείο
πληροφοριών,
το
οποίο
διέκρινε
ταλέντα
αξιωµατικών προς την µελέτη (ιστορία και γεωγραφία) και τους έφερνε κοντά του. Τα σχέδια της Αυστρίας και Αυστροουγγαρίας ήταν η επέκταση προς νότον. Πράγµα που κατάφεραν. Ο έγινε µέλος της γεωγραφικής εταιρείας η οποία είχε και µέλη της κατασκοπίας. Ο επισκέφτηκε πολλές χώρες µεταξύ αυτών και το ελληνικό Βασίλειο όπως και την Οθωµανική Αυτοκρατορία και έχει αφήσει πλούσιο έργο για τις χώρες που γύρισε. Απεβίωσε το 1910 στην Βιέννη. Το περίεργο είναι ότι δεν υπάρχουν ή δεν είναι γνωστές κάποιες προσωπογραφίες του Λερχενφελντ, όπως και οι πληροφορίες γι αυτόν είναι µηδαµινές. Αξίζει επίσης να πούµε, πως ο von Schweiger-Lerchenfeld ίδρυσε το 1889 το περιοδικό “Πέτρα των σοφών / Stein der Weisen“ του οποίου υπήρξε αρχισυντάκτης.
Το λογότυπο του περιοδικού του Λέρχενφελντ
Σελίδα 4 από 17
Οικονοµική ανάλυση Ηπείρου και Θεσσαλίας
Η διπλωµατική υπόθεση, η οποία βρίσκεται στο προσκήνιο όσον αφορά τα σύνορα Ελλάδας – Τουρκίας µας παρακίνησε να ερευνήσουµε λίγο τις περιοχές, οι οποίες σύµφωνα µε το συνέδριο του Βερολίνου , θα παραχωρηθούν
στο
Ελληνικό
Βασίλειο.
Τέτοιες
έρευνες
είναι
καλοδεχούµενες καθότι µέχρι τώρα ασχοληθήκαµε µόνο µε την ιστορική, αρχαιολογική και πολιτιστική ταυτότητα αυτών των περιοχών όχι όµως µε την οικονοµική κατάσταση στην Ηπειροθεσσαλία. Γεγονός είναι ότι οι δύο αυτές περιοχές είναι µεταξύ τους εντελώς διαφορετικές. Βλέπουµε αντιθέσεις τόσο ιστορικές και εθνογραφικές όσο και οικονοµικές. Η Ήπειρος στο σύνολό της είναι ένα σκληρό µέρος µε βράχια και χαράδρες και γκρεµούς, η οποία µάλιστα θα µπορούσε να συναγωνιστεί παγκόσµια ψηλά βουνά. Με εξαίρεση την κοιλάδα των Ιωαννίνων, η οποία δεν έχει και ιδιαίτερο ενδιαφέρον άλλες κοιλάδες είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Αντιθέτως η Θεσσαλία είναι ένας τεράστιος εύφορος κάµπος, ο οποίος περιβάλλεται από ψηλά όρη . Η Ήπειρος έχει στενόµακρες κοιλάδες, οι οποίες στην Θεσσαλία είναι ανύπαρκτες. Οι ποταµοί που διασχίζουν τις χαράδρες στην Ήπειρο βγαίνουν µέσα από ανθρακούχες πηγές αφού περάσουν πρώτα από κάποιες ορεινές λεκάνες µε αποτέλεσµα το νερό να είναι λιγοστό. Αντιθέτως η Θεσσαλία έχει την ευλογία του νερού. Από τα όµορα όρη ξεχύνονται στην πεδιάδα µεγάλα ρεύµατα και την κάνουν εύφορη. Στους ποταµούς είναι κτισµένες και οι µεγάλες πόλεις. Αν η Ήπειρος είναι η χώρα του ροµαντισµού, η Θεσσαλία είναι η χώρα της ζωντανής εργασίας. Πριν µελετήσουµε την οικονοµία των δύο αυτών επαρχιών καλό θα ήταν να ρίξουµε και µια µατιά στην εθνολογική σύσταση των περιοχών αυτών. Οι δύο συγκεκριµένες επαρχίες σύµφωνα µε την τουρκική στατιστική έχουν 6615 τετραγωνικά χιλιόµετρα και είναι σχεδόν ίδιες µε το Τυρόλο ή το Φόραλµπέργκ µαζί µε το Σάλτσµπουργκ. Ο χριστιανικός πληθυσµός
Σελίδα 5 από 17
ανέρχεται γύρω στις 420000 ψυχές ενώ οι µουσουλµάνοι αριθµούν περίπου 150000 ψυχές. Σύµφωνα µε αυτούς τους αριθµούς έχουµε 570000 κατοίκους. Κανένα από τα σαντζάκια Ηπείρου και Θεσσαλίας δεν έχει στην πλειοψηφία του µουσουλµάνους. Υπάρχουν µερικοί καζάδες, όπου βλέπουµε µια πυκνότητα σε µουσουλµάνους.
Καζάς
Σαντζάκι
Μουσουλµάνοι
Χριστιανοί
Πρεµετή
Έργερι
16509
5600
16000
6500
20000
4700
(Αργυρόκαστρο) Τεπελένι
Έργερι (Αργυρόκαστρο)
Μαργαλίτς
Πρέβεζας
(Μαργαρίτι) Στους υπόλοιπους 17 καζάδες και στην πόλη των Ιωαννίνων υπερέχει το χριστιανικό στοιχείο. Εδώ ένας πίνακας από την Ήπειρο
Σαντζάκι
Μουσουλµάνοι
Χριστιανοί
Ιωαννίνων
17500
140000
Έργερι (Αργυρόκαστρο)
75000
90000
Πρέβεζας
25000
43000
Σαντζάκι
Μουσουλµάνοι
Χριστιανοί
Τρικάλων
22000
150000
Στην Θεσσαλία
Σελίδα 6 από 17
Φωτογραφία απο το βιβλίο του Amand Freiherr von Schweiger-Lerchenfeld „Griechenland – Ελλάς“ Σουλιώτες
Σελίδα 7 από 17
Η αναλογία του πληθυσµού χριστιανών / µουσουλµάνων στην Ήπειρο έχει ως εξής: Αϊδονάτ (παραµυθιά) 8:3 Γρεβενά 27:4 Κόνιτσα 22:5 Αργυρόκαστρο 15:12 Φιλιάτι 13:9 ∆έλβινο 17:11 Πρέβεζα 12:1 Πάργα 4:1 Άρτα 22:4 Στην Θεσσαλία Λάρισα 36:12 Βόλος 36:8 Τρίκαλα 32:1 Ελασώνα 14:8 Φάρσαλα 08:4 Καρδίτσα 11:7
Το σύνολο των χωριών και πόλεων ανέρχεται στα 1712 εκ των οποίων τα 512 βρίσκονται στην Θεσσαλία και έχουν 170000 ψυχές ενώ τα 700 στην Ήπειρο αριθµούν 400000 ψυχές. Ότι ο συντάκτης του Σαλναµέ έχει κάνει λάθος είναι Σελίδα 8 από 17
σίγουρο. Επίσης και οι αριθµοί που µας δίνουν διάφορες πηγές σε σχέση του µουσουλµανικού και χριστιανικού πληθυσµού περιέχουν λάθη. Για παράδειγµα ο Σαλναµές µας δίνει στις επαρχίες Ιωαννίνων και Άρτας 190000 χριστιανούς ενώ ο Έλληνας καθηγητής Συνβέτης µας µιλά για 127000. Ο Άγγλος πρόξενος Στιούαρτ µας λέει ότι στην Ήπειρο υπάρχουν 135000 Έλληνες αλλά 221000 χριστιανοί. Την διαφορά των 86000 ψυχών πρέπει να την αποτελούν οι χριστιανοί Αλβανοί που κατοικούν στην Ήπειρο. Σύµφωνα µε αυτή την πηγή η Ήπειρος έχει 357000 κατοίκους δηλ 43000 λιγότερους απ ότι µας δίνει ο Σαλναµές. Επίσης ο Στιούαρτ µας δίνει έναν µεγαλύτερο αριθµό µουσουλµάνων στην Ήπειρο απ ότι η επίσηµη οθωµανική στατιστική και η αναλογία µεταξύ µουσουλµάνων και χριστιανών είναι 2:3 και µας λέει ότι στις βόρειες επαρχίες οι µουσουλµάνοι ( Αλβανοί και οι Τούρκοι) υπερέχουν των χριστιανών ενώ αντιθέτως στις νότιες επαρχίες οι χριστιανοί ( Έλληνες, Αρβανίτες και Κουτσόβλαχοι) υπερέχουν εις διπλούν των µουσουλµάνων. Σε κάποιες µικρές περιοχές η αναλογία χριστιανών µουσουλµάνων είναι 8:1 !
Θεσσαλοί αγρότες Σελίδα 9 από 17
Στην νότια Ήπειρο η αναλογία Ελλήνων και χριστιανών Αλβανών είναι 2:1 όπως και η αναλογία Ελλήνων και µουσουλµάνων Αλβανών είναι 2:1 . Η αναλογία χριστιανών και µουσουλµάνων Αλβανών είναι 1:1 . Η αναλογία Ελλήνων έναντι όλων των Αλβανών (χριστιανών και µουσουλµάνων) 1:1. Πράγµα που σε αριθµούς µας δίνει τον παρακάτω πίνακα:
Έθνος
Θρησκεία
Πληθυσµός
Έλληνες
Χριστιανοί
100000
Αλβανοί
Μουσουλµάνοι
50000
Αρβανίτες
Χριστιανοί
50000
Κουτσόβλαχοι
Χριστιανοί
30000
Τσιγγάνοι
∆εν αναφέρεται δόγµα
15000
Εβραίοι
Εβραϊκή
∆εν αναφέρονται
Στην Θεσσαλία οι µεγαλύτερες κοινότητες των µουσουλµάνων βρίσκονται στην Λάρισα και γύρω από την Λάρισα. Αλλά και δω ο ελληνικός χριστιανικός πληθυσµός είναι τριπλάσιος αυτών των µουσουλµάνων Τούρκων. 36000 Έλληνες χριστιανοί έναντι 12000 µουσουλµάνων Τούρκων. Στον καζά του Βόλου υπερέχει το ελληνικό στοιχείο 20 φορές του τουρκικού και στον καζά των Τρικάλων 25 φορές του τουρκικού. Στην Καρδίτσα 18 φορές και στην Ελασώνα 15 φορές. Στην οικονοµία φαίνεται µια ουσιώδες διαφορά µεταξύ Ηπείρου και Θεσσαλίας. Η Ήπειρος είναι µια χώρα που ασχολείται µε την κτηνοτροφία αν και αυτή διεξάγεται κάπως περίεργα όµως εξαιτίας των επιχειρήσεων του τουρκικού στρατού έχει µειωθεί. Η Γεωργία δεν έχει ιδιαίτερη σηµασία. Πολύ καλή θα µπορούσαµε να πούµε είναι η ελαιοπαραγωγή, η οποία κυριαρχεί στο ηπειρώτικο εµπόριο. Η εξαγωγές από την Ήπειρο ανέρχονται στα 3εκ. Γαλλικά φράγκα ενώ οι εισαγωγές ανέρχονται στα 5εκ.Γαλλικά φράγκα. Στις εισαγωγές κυριαρχεί η Αυστροουγγρική σηµαία (κατά 75%) αλλά µόνο 25% των προϊόντων προέρχονται από τις επαρχίες της Αυστροουγγαρίας. Συνήθως Σελίδα 10 από 17
είναι µέταλλα,δέρµατα, χαρτί, οινοπνευµατώδες ποτά κτλ. Τα τελευταία χρόνια τόσο οι εξαγωγές όσο και οι εισαγωγές έχουν µειωθεί. Υπάρχει µια ύφεση στην παραγωγή. Το ηπειρωτικό εµπόριο βασίζεται σχεδόν στις σπιτικές βιοτεχνίες.
Η πόλης της Λάρισας απο φωτογραφία Ιταλικού Περιοδικού του 1890
Η Θεσσαλία σε αντίθεση µε την Ήπειρο είναι µια γεωργική χώρα. Ο “πελασγικός κάµπος” θα µπορούσε να αποτελέσει την αποθήκη σιτηρών για τις όµορες περιοχές. Παράγει σχετικά λιγότερο απ ότι θα µπορούσε να παράγει. Συγκεκριµένους αριθµούς δεν έχουµε. Γνωρίζουµε όµως, ότι σε κάποια σηµεία πριν αρκετό καιρό ανθούσε η βιοτεχνία και το εµπόριο τόσο, όσο σε καµιά άλλη περιοχή της Τουρκίας. Εννοώ το εµπόριο µε τα νήµατα απ τον Τύρναβο, τα Τσερνίτσανα και ιδιαίτερα από τα Αµπελάκια. Τα αγγλικά κλωστοϋφαντουργία και η πρόοδος της χηµείας κατέστρεψαν αυτό το εµπόριο και µάλιστα σε σύντοµο χρονικό διάστηµα. Κατά τη διάρκεια του οικονοµικού αποκλεισµού της Γαλλίας αυτά τα χωριά που αριθµούσαν µόνο γύρω στις Σελίδα 11 από 17
4000 ψυχές εφοδίαζαν τόσο την ανατολή όσο και την εσπερία µε βαµβακερά κοκκινοβαµένα νήµατα. Και ειδικά τις γερµανικές χώρες για να λέµε και τα πράγµατα µε το όνοµα τους. Η Βιέννη, η Πέστη και η Ληψία ήταν τα κέντρα του θεσσαλικού εµπορίου. Αυτό µπορούµε να το διαβάσουµε και στους πίνακες του Felix Beaujour όσο και σε αυτά που έγραψε για τα Αµπελάκια ο David Urguhart (Αmpelakia Industrie – Οι βιοτεχνίες στα Αµπελάκια). Παρότι που εξαφανίστηκε αυτό το εµπόριο η παραγωγή βαµβακιού δεν σηµειώνει κάποια µείωση. Το ότι το εµπόριο της εσπερίας τους έβγαλε απ έξω έχει να κάνει µε τον χειρισµό των ντόπιων που δεν δέχτηκαν την εξέλιξη στην τεχνολογία για να µπορούν να ανταγωνιστούν.
Η πόλης και το λιμάνι της Πρέβεζας
Ένας τρίτος οικονοµικός παράγοντας που πρέπει να αναφερθεί είναι οι Κουτσόβλαχοι ή Τσιντσάροι, οι οποίοι κατοικούν µέρος της Πίνδου από Ήπειρο προς Θεσσαλία , κοιλάδες της Άρτας και κάποια µέρη της Θεσσαλίας. Τους βλάχους της Πίνδου τους διακρίνει µια δραστηριότητα (κινητικότητα) καθώς και επιδεξιότητα. Μπορούµε να τους ξεχωρίσουµε σε αυτούς που είναι µόνιµα εγκατεστηµένοι και σε κτηνοτρόφους. Αυτοί διεξάγουν έναν νοµαδικό βίο και ο χαρακτηρισµός που αποδίδουν στους εαυτούς τους “Τσοπάνος” δηλώνει ακριβώς αυτό τον βίο. Αυτοί τα καλοκαίρια πάνε τα κοπάδια τους στα ψηλά βουνά ενώ το χειµώνα έχουν τα χειµαδιά στον κάµπο. Τα τσιφλίκια τους είναι τα καλοκαίρια σχεδόν άδεια ενώ αφήνουν µερικούς φρουρούς. Οι Τσιντσάροι πέρα από την κτηνοτροφία ασχολούνται και λίγο µε την γεωργία. Επίσης αυτός ο µικρός λαός διεξάγει µεγάλο βιοτεχνικό εµπόριο. Έτσι οι βλάχοι της Πίνδου έχουν εργαστήρια όπου χρυσοφορούν και ασηµοφορούν όπλα. Κατασκευάζουν κούπες και δοχεία από ευγενή µέταλλα. Είναι πολύ Σελίδα 12 από 17
Βλάχοι της Θεσσαλίας το 1890
Βλάχοι της Πίνδου Σελίδα 13 από 17
καλοί σιδεράδες καθώς και χτίστες, που είναι περιζήτητοι στα Βαλκάνια. Επίσης και στο εµπόριο έχουν µεγάλη δραστηριοποίηση και όχι µόνο σε µικρά εµπορικά καταστήµατα αλλά και σε παγκόσµια εµβέλεια. Πολλοί απ αυτούς που έχουν φύγει στα ξένα και φτιάχνουν την τύχη τους επιστρέφουν σε βαθιά γεράµατα στον τόπο τους για να βρουν τον θάνατο στον τόπο που γεννήθηκαν και είναι ενταφιασµένοι οι πρόγονοι τους. Για τους δρόµους, τους οποίους ακολουθεί το εµπόριο της Ηπειροθεσσαλίας πρέπει να πούµε τα εξής. Το εσωτερικό εµπόριο εξαιτίας της ελεεινής επικοινωνίας είναι περιορισµένο σε 3 µε 4 δρόµους. Ο πιο σηµαντικός δρόµος στην ενδοχώρα είναι αυτός της Λάρισας – Τρίκαλα – Μέτσοβο – Γιάννινα και παράλληλα ο µόνο δρόµος που ενώνει την Θεσσαλία µε την Ήπειρο. Ο τι αυτός ο δρόµος είναι και στρατιωτικής σηµασίας είναι φως φανάρι. Στην Θεσσαλία το εµπόριο έχει και άλλους δρόµους. 1. Από Λάρισα µέσω της κοιλάδας των Τεµπών παραλιακά µέχρι
Θεσσαλονίκη 2. Από Λάρισα – Φάρσαλα και απο κεί για Βόλο ή Ζητούνι (Λαµία) ή
Αθήνα 3. Από Λάρισα µέσω των Καµβουνίων ορών για Μοναστήρι
Στην Ήπειρο ο πιο σηµαντικός δρόµος είναι αυτός που ενώνει τα Γιάννινα µε το επίνειο Πρέβεζα ενώ κάποιοι άλλοι δρόµοι καταλήγουν στην Πάργα (απέναντι από την Κέρκυρα) και στο Φιλιάτι ενώ άλλος ένας δρόµος καταλήγει στην Άρτα. Για τις βόρειες περιοχές προς την Αλβανία υπάρχου αρκετοί πάροδοι προς όλες τις κατευθύνσεις. Για το εµπόριο µέσω θαλάσσης υπάρχουν δύο βασικοί κόµβοι. Ο Βόλος στην Θεσσαλία και η Πρέβεζα στην Ήπειρο. Το πρώτο λιµάνι το εµπόριο το κινούν τα αυστροουγρικά πλοία της Lloyd καθώς και η γαλλική εταιρεία Fraissants et comp. ενώ στην Πρέβεζα υπάρχει µόνο η Lloyd. Η σηµαντική θέση του Βόλου οδήγησε την πύλη σε σχέδια σιδηροδροµικών γραµµών για την ενδοχώρα, τα
Σελίδα 14 από 17
οποία όµως δεν πραγµατοποιήθηκαν µέχρι σήµερα. Ούτε καν κάποιες προεργασίες δεν έγιναν.
Ο Βόλος το 1897
Η συγκεκριµένη γραµµή θα µπορούσε να ξεκινά από Φωκίδα ή Φθιώτιδα να περνά τα σύνορα και από τον ∆οµοκό στα Φάρσαλα, Λάρισα και από την κοιλάδα των Τεµπών κατά µήκος της παραλίας θα µπορούσε να βγαίνει στην Θεσσαλονίκη. Ότι η ελληνική κυβέρνηση ή κάποια εταιρεία δεν σκέφτεται καν την υλοποίηση αυτού του σχεδίου ή δεν µπορεί να το υλοποιήσει δεν το συζητάµε καν. Στο λιµάνι της Πρέβεζας το 1880 ξεφόρτωσαν και φόρτωσαν 2794 (εµπόριο 38982 τόνοι) πλοία πολύ περισσότερα από έναν χρόνο πριν όπου τα πλοία ήταν 2484 (εµπόριο 39214 τόνοι). 65 πλοία εκ των οποίων τα 60 ήταν ατµόπλοια (εµπόριο 18219 τόνοι) ήταν αυστροουγγρικά. Το εµπόριο µε ατµόπλοια είναι καθαρά στα χέρια της αυστροουγγρικής Lloyd. Τα εµπορικά πλοία µε ιστιοφόρα είναι στα χέρια Ελλήνων και Τούρκων. Την περασµένη χρονιά στο λιµάνι της Πρέβεζας έδεσαν 22 ιταλικά ιστιοφόρα, ένα ρώσικο και ένα αγγλικό. Σελίδα 15 από 17
Πανηγύρι στον Δομοκό το 1880
Αποψη του ∆οµοκού µε τον ελληνικό στρατό να έχει στρατοπεδεύσει εκει Σελίδα 16 από 17
Η ελληνική φρορά στα σύνορα της άρτας το 1881
Σκηνή από τα Τρίκαλα το 1894
Σελίδα 17 από 17