MARTWY SEZON
Natalia Marecka
MARTWY SEZON
2020
4
Niegdyś perła polskich uzdrowisk przyciągająca tysiące turystów i kuracjuszy. Dziś opustoszała miejscowość, w której malownicza natura romansuje z ruinami dawnych sanatoriów. Uzdrowisko to powstało w połowie XIX wieku, a walory lecznicze i krajobrazowe tego terenu doceniło wiele znanych osób. Żegiestowskim wodom przyglądał się m.in. Józef Dietl, swój dom chciał postawić tu Jan Kiepura, a architektoniczne plany zrealizował Adolf Szyszko—Bohusz projektując m.in. Nowy Dom Zdrojowy (1929r.). Skutki wojenne, problematyczne zarządy oraz inne niesprzyjające okoliczności sprawiły, że Żegiestów Zdrój wraz z końcem XX wieku stracił swoją świetność, a większość budynków popadła w ruinę rozpoczynając “martwy sezon” tego uzdrowiska. Od jakiegoś czasu można zaobserwować odradzanie się Żegiestowa dzięki inwestycjom braci Cechinich.
5
Polska
Przystanek kolejowy
Pijalnia Anna
Nowy Dom Zdrojowy
Sanatorium Wiktor
10
11
Żegiestów — Zdrój zwany słusznie “klejnotem doliny Popradu”, jest niewątpliwie jednym z najbardziej atrakcyjnych zakątków naszego kraju. Hojną ręką wyposażyła przyroda ten niewielki szmat słonecznej ziemi
w prawdziwe skarby malowniczych widoków górskich, rozległe panoramy szczytów, zalesionych zboczy i ukwieconych polan i łąk.
Kobieta na ścieżce prowadzącej od pensjonatów do rzeki Poprad. Dwudziestolecie międzywojenne.
13
16
17
18
Początek Żegiestowa, jako zdrojowiska, sięga roku 1840. W tym to mniej więcej czasie obywatel miasta Muszyny Ignacy Medwecki człowiek bardzo rzutki i przedsiębiorczy, wzrócił uwagę na osad rdzawy na dnie źródła, nazwanego później źródłem Anny. Po napiciu się z niego wody, odczuł niezwykłe
orzeźwienie i wybitnie żelazisty smak. Zorientowawszy się, że woda ta ma charakter leczniczy, zakupił źródło przyległe do niego tereny, pobudował na nim kilka willi i łazienki i w ten sposób stał się założycielem zdrojowiska “Żegiestów”.
Wiercenie Źródła Andrzej. Nazwa tego odwiertu pochodzi od imienia jednego Żegiestowskich zarządców – Jędrzeja Krukierka
Niezależnie od powyższego od niepamiętnych czasów ludność wsi okolicznych znała dobroczynne działanie wody z tego źródła w wielu dolegliwościach. Przy sposobności wyjazdu do pobliskich miasteczek, zabierano tę wodę, która znajdowała zawsze chętnych nabywców.
19
22
23
24
25
27
28
Wijący się między wzgórzami wartki Poprad, tworzy tu swą najpiękniejszą i tak bardzo charakterystyczną partię przełomu poprzez pasmo Beskidów; — niemilknący jego szum działa kojąco na wyczerpane trudnymi warunkami dzisiejszego życia organizmy ludzkie.
Aby ukoronować swe dzieło, ujawniła tu przyroda na pożytek schorzałej ludzkości łona ziemi bijące źródła wód mineralnych. Wielki znawca i pionier zdrojownictwa krajowego prof. Dietl w swoim dziele: “Uwagi nad zdrojowiskami krajowymi”
— charakteryzuje ten uroczy, nadpopradzki zakątek następujących słowach: “Żegiestów należałoby opiewać, a nie opisywać, bo opisywany przedstawi nam obraz mozolnego rozwoju i pełnych poświęcenia usiłowań, gdy tymczasem, opiewany, okaże się, jako jeden z uroczych obrazów
wśród majestatycznych gór naszego kraju, jako czarujące siedlisko karpackich Najad, dziko-romantycznej okolicy, na cudnie umajonych brzegach, poważnie, rozlicznych zakrętach, płynącego tutaj Popradu”.
32
40
42
46
49
50
53
55
56
57
Życie Uzdrowiska tętniło wokół Nowego Domu Zdrojowego. Powyżej: grupa kuracjuszy na deptaku, 1936 rok Obok: kawiarnia.
67
Doceniając ważność wesołego i pogodnego nastroju dla skuteczności kuracji, komisja zdrojowa, zarówno jak i zarząd zdrojowy, stara się urozmaicić pobyt kuracjuszom: Dwa razy dziennie koncertuje na deptaku doborowa orkiestra zdrojowa. W domu zdrojowym, jak również w luksusowym hotelu “Wiktor” odbywają się popołudniowe wieczorne dancingi towarzyskie; niezależnie od tego, organizowane są w ciągu głównego sezonu, większe zabawy taneczne o urozmaiconym programie. W sali teatralnej domu zdrojowego odbywają sięprzedstawienia i koncerty wybitnych artystów. Amatorzy rybołóstwa mogą za niewielką 70 opłatą korzystać z przyjemności łowienia ryb w Popradzie.
Personel Domu Zdrojowego, 1959 rok
Miłośnicy sportu wioślarskiego mają do dyspozycji łódki i kajaki, które za niewielką opłatą wyporzycza przystań nad Popradem. Komisja zdrojowa prowadzi czytelnię pism i wypożyczalnie książek. Okolice Żegiestowa obfitują piękne, a łatwo dostępne wycieczki (...)
Pogawędka na deptaku
Akcja Straży Pożarnej w Domu Zdrojowym
71
73
76
List młodzieńca do babci autorki, w którym opisuje pobyt w Żegiestowie, 1947 rok
78
Przystanek kolejowy: Żegiestów-Zdrój, znajduje się około 700 m od deptaka, a około 1 km od willi, położonych w kierunku wsi Żegiestów. Nadmienić należy, że Żegiestów posiada bezpośrednią komunikację z Krakowem, Warszawą, Katowicami, Poznaniem i Lwowem. W sezonie głównym, z uwagi na stałe przepełnienie zdrojowiska, wskazane jest wcześniejsze zamawianie pokoi.
79
80
Na sankach, w drugim planie Willa Malutka
81
82
Droga w centrum Uzdrowiska była popularnym miejscem spacerów, po prawej: 1960 rok, po lewej: Smakowanie lodów z kawiarni “Zdrojowej” znajdującej się w pensjonacie Świadowid
83
84
88
89
Centrum [Zdrojowiska] stanowi dawny zakład zdrojowy, oraz szereg nowowybodowanych willi prywatnych, dwu i trzy piętrowych, o charakterze hotelowo-pensjonatowym, położonych wzdłuż biegu Popradu, na wysoko wzniesionych jego brzegach. Tu znajduje się deptak i reprezentacyjny gmach domu zdrojowego. We wszystkich prawie willach jest woda bieżąca, pokoje są przeważnie zwrócone ku południowi i zaopatrzone w balkony.
91
92
96
97
Aktorki Stefania GĂłrska (na dole) i Zofia Terne podczas wypoczynku w Ĺťegiestowie-Zdroju, 1931 rok
98
99
Empiryczne do niedawna stosowanie wód mineralnych zarówno do picia jak i do kąpieli, jest w ostatnim czasie przedmiotem badań nauk ścisłych. (...) w lecznictwie zdrojowiskowym, oprócz samego działania wód i innych zabiegów leczniczych, doniosły wpływ ma zmiana klimatu, zmiana trybu życia i odpowiednia dieta, którą w zdrojowisku kuracjusz chętnie stosuje.
100
101
104
105
106
107
110
111
112
113
114
115
118
119
121
124
125
126
127
131
134
135
136
137
INDEKS FOTOGRAFII ARCHIWALNYCH Budynek Domu Zdrojowego na kilka miesięcy przed oddaniem do użytkowania, 1929 rok
okładka
źródło: uzdrowiskozegiestow.pl, fot. E. Rubinek
Kobieta na ścieżce prowadzącej od pensjonatów do rzeki Poprad. Dwudziestolecie międzywojenne. źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, fot. A. Siermontowski Wiercenie Źródła Andrzej. Nazwa tego odwiertu pochodzi od imienia jednego z żegiestowskich zarządców – Jędrzeja Krukierka źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, fot. A. Siermontowski
19
Panorama Żegiestowa-Zdroju, z widokiem na Łopatę Polską i sanatorium Wiktor, 1966 rok źródło: fotopolska.eu Nowy Dom Zdrojowy, 1936 - 1938 rok źródło: polska-org.pl
skrzydełko II
Kobieta przed Nowym Domem Zdrojowym, lipiec 1939 rok źródło: Archiwum Allegro
64
Kawiarnia w Nowym Domu Zdrojowym źródło: uzdrowiskozegiestow.pl, fot. B. Furmanek Grupa kuracjuszy na deptaku, 1936 rok źródło: uzdrowiskozegiestow.pl Mężczyźni przy fontannie, 1960 rok źródło: uzdrowiskozegiestow.pl
65 67
Akademia z okazji święta majowego 1962 rok
68
źródło: uzdrowiskozegiestow.pl Personel Domu Zdrojowego – 1959 rok źródło: uzdrowiskozegiestow.pl Pogawędka na deptaku źródło: uzdrowiskozegiestow.pl Akcja Straży Pożarnej w Domu Zdrojowym źródło: uzdrowiskozegiestow.pl
140
70 70 — 71 71
64 — 65
13
28 — 29
141 Fragment ul. Zdrojowej z widokiem na prewentorium Prometeusz, 1969 rok
72
źródło: uzdrowiskozegiestow.pl, fot. J. Żak Łopata Polska, 1964-1966 rok
skrzydełko III
źródło: fotopolska.eu, fot. T. Sumiński Stacja Kolejowa Żegiestów-Zdrój 1930 rok źródło: uzdrowiskozegiestow.pl
78
Na sankach, w drugim planie Willa Malutka źródło: uzdrowiskozegiestow.pl, fot. L. Kutela
80
Smakowanie lodów z kawiarni “Zdrojowej” znajdującej się w pensjonacie Świadowid
82
źródło: Facebook: Żegiestów z dawnych lat, ze zbiorów p. Anny Sz. Droga w centrum Uzdrowiska była popularnym miejscem spacerów, 1960 rok
82 — 83
źródło: uzdrowiskozegiestow.pl, fot. L. Kutela Willa na Potoku (wyburzona w 2019 roku) i Łazienki, 1931 rok źródło: fotopolska.eu
84
Deptak, Willa Żegotka (obecnie najstarsza istniejąca w Żegiestowie-Zdroju) oraz Karolówka (wyburzona w latach 80. XX wieku), 1935 - 1938 rok
skrzydełko IV
źródło: fotopolska.eu “Czytanie książek nad Popradem pobudza wyobraźnię i chęć poznawania świata, jest jedną z podstawowych aktywności człowieka”
89
źródło: uzdrowiskozegiestow.pl Wierni podczas nabożeństwa w kościele Św. Kingi w Żegiestowie-Zdroju źródło: uzdrowiskozegiestow.pl
90
Najmłodsi w Żegiestowie-Zdroju, 1962 rok źródło: Facebook: Żegiestów z dawnych lat, ze zbiorów p. L. Łukasik, fot. W. Murzyn Wiosenna moda w uzdrowisku. Park zdrojowy, w głębi budynek Karolówka, 1961 rok źródło: uzdrowiskozegiestow.pl, fot. L. Kutela
91
91
Żołnierze niemieccy podczas biegów narciarskich. W tle pensjonat “Wiktor” przemianowany podczas II wojny światowej w “Dom Goeringa” z niemiecką szkołą wojskową,1940 rok
94 — 95
źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe Aktorki Stefania Górska i Zofia Terne podczas wypoczynku w Żegiestowie-Zdroju, 20.08.1931 roku źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe Kąpiele nad Popradem, 1938 rok źródło: uzdrowiskozegiestow.pl, fot. A. Siermontowski Kąpiele słoneczne źródło: uzdrowiskozegiestow.pl
99
99
96 — 97
142
143
Zdjęcia, projekt graficzny, narracja wizualna: Natalia Marecka © 2020
Dokument fotograficzny powstał w przedziale czasowym: sierpień 2017
— luty 2020.
Teksty oznaczone kolorem brązowym zaczerpnięte zostały z archiwalnego przewodnia po Żegiestowie Zdroju, datowanego na dwudziestolecie międzywojenne. Ulotka ta stanowiła również inspirację do opracowań graficznych. Kometarze użytkowników serwisu społecznościowego Facebook pochodzą z funpage’a „Towarzystwa Przyjaciół Żegiestowa”. Stare przedmioty i dokumenty załączone w książe odnalezione zostały na terenie opuszonych sanatoriów Żegiestowa Zdroju. Szczególne podziękowania P. Romanowi, P. Jerzemu Jędrysowi oraz P. Stanisławowi Cechiniemu za bezpośrednią relację o Żegiestowie Zdroju.
Publikacja zrealizowana w ramach projektu „Uczelnia najwyższej jakości
— UP to the TOP”
współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Opieka promotorska: Beata Długosz Konsultacje fotograficzne: Grażyna Makara Konsultacje graficzne: Marta Niedbał
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Instytu Grafiki i Wzornictwa