06 CULTURE
VOLUME 31 • ISSUE 1 O C T. 2 , 2 0 1 7
H
INDI KUMON SA ATIN KUNG bakit nanatiling nakabahag, pagano, maitim at pango ang sarili nating ninuno. Dahil laganap sa atin ang relihiyon ng sinaunang mananakop, hindi natin diyos at diyosa ang bundok at mga tala. Malayo sa bituka ang konsepto ng pangangaso, at hindi nakatuntong sa lupa ang pakilala natin sa kulturang katutubo. Bumibilis ang produksiyong pang-ekonomiya, mayroong mga siyentipikong likha at patuloy na lumalawak ang imahinasyon ng tao, pero ang kulturang Pilipino ay nanatiling atrasado. Malikot ang isipan ngunit walang mga muwang sa kinagisnan, kaya ang mga elemento ng kalikasan ang siyang magbubukas nito sa ating diwa.
Taniman Katuwang sa bansang agrikultura ang gulugod ng ekonomiya, lupa ang unang tuntungan ng kulturang hindi banyaga. Higit sa masasandalan sa panahon ng kagutuman, lupa ang kayamanang pamanang dapat pangalagaan ng bawat henerasyon. Bigyan ng ilang butil, diligan ng ulan at bunutin ang damo sa kaligiran. Madaling isalarawan at tunog-simple lamang ngunit hindi biro ang pagpapaunlad ng lupang kinabubuhay ng buong sambayanan.
PATRICIA ANNE LACTAO GUERRERO DIBUHO NI MICHAEL LORENZ DUMALAOG RAYMUNDO
sa kagutuman sa panahon ng hindi masaganang anihan dahil sa peste o bagyo. Kaya hindi pagkabigla ang tugon sa pagtutol ng mga katutubong mamamayan sa pagpasok ng mina at pagtatayo ng dam.
Bagamat makalat na sa kalunsuran, nakahihindik na malaman na sa malawak na katubigan pa rin humantong ang mas malaking porsiyento ng basura — hindi sa panakanakang pagtatapon ng sachet at plastic, kung hindi sa walang habas na paggamit sa katubigan bilang personal na tapunan ng lasong kemikal, o pagharang sa natural na daloy ng tubig para sa intensiyong makasarili at hangal.
Dagitab Lumipas na ang hype ng energy gap, nanatili ang kadiliman sa mga bayang hanggang ngayon ay blackout pa rin. Namumuhay sa ilalim ng ilaw ng kandila, gasera o lampara, tila imposibleng may matapos na gawain sa buong maghapon. Sa mga katutubong hindi pa naaabot ng kable ng koryente, ang sinaunang elektrisidad ang nagsilbing sulo sa mapanglaw na gabi tungo sa pagsapit ng umaga. Apoy lamang ang nagdadala ng pansamantalang liwanag at init para sa pang-araw-araw na gawain. Bagamat hindi pangunahin ang pagkakaroon ng koryente sa malalayong pook rural, ang paglikha ng katutubong makina ay hindi pinagbabawal. Sa kawalan at kakulangan ng modernong kaalaman, ang pagsandig ng mga mamamayan sa kanilang katutubong kaalaman ang nagbigay sa kanila ng libreng kasagutan. May ilang komunidad na gumagamit ng tubig at dynamo o maliit na motor
Prestihiyoso ang tungkuling linangin ang lupang ninuno at higit na dakilang tungkulin ang pagsiguro na magigisnan pa ito ng maraming henerasyon. Malubhang pagkakasala sa katutubong alaala ang paglapastangan PA sa lupang bahagi ng kalikasan. Bundok sa kanila’y P s a EL N hindi lamang tanawin at sa lupa ring ito U RA Pa G K nakalibing ang kanilang ninunong naglakbay n ga AT UT U B O N G K U LT a n s ng mahabang distansya upang n ga l l i ka a a g K a g n bigyan sila ng buhay na masagana, malawak na lupain, at sustenableng kabuhayan para sa lumalaking pamilya. katutubo at iba pang pambansang ng ating katubigan mula sa minorya dahil tayong lahat ay lasong lilikhain ng lipunan. magkakapatid; pare-pareho tayong Kaya naman kapag inaagawan ng lupang ninuno, paglaban ang tugon sumususo sa lupa. Ang pagkabahala Ituturo sa’yo ng katutubong medisina ng mga katutubo. Kapag hinahanapan ay pagkaantala lamang ng hustisya na tubig ang sagot sa lahat ng sakit sila ng mga opisyal ng gobyerno at na maaaring magdulot ng patuloy at hindi ang nakasanayan nating empleyado ng kompanya ng titulo na pagkawala ng kanilang mga lupa. paracetamol. Ingat-yaman ng kalikasan ang malinis nitong katubigan na ng lupa paniguradong hindi nila ito dumadaloy sa bawat parte ng ating maipapakita. Dahil hindi nakasulat sa bayan. Ang taglay na malinis na tubig kapirasong papel ang kanilang kultural, Totoong pinagtawanan sa nakaraan ng isang komunidad ang magtatakda ng historikal at legal na pagmamay-ari sa ang ideya ng bottled water sa sustenableng kabuhayan at malusog na lupa kundi nakalimbag sa samu’t saring ating lipunan. Basta mayroon ka pangangatawan ng mga mamamayan. libro ng kasaysayan — kasaysayan lang kilalang tubero o may lokal Kahit ang lupa ay uhaw para sa malinis ng paglaban sa mga mananakop, na sistema ng water pump, presto! na patubig o irigasyon, ano pa ang pagpapanatili ng katutubong Hindi na problema ang malinis na komunidad na ayaw magkasakit. Tunay kultura at tradisyon na siyang tubig para sa iyo. Kaya matagal na na gamot ito mula sa mga bathala maghihiwalay sa atin sa ibang nasyon. panahon bago naging interesado na sa kalikasan unang makikita. ang tao sa dekalidad na serbisyo Ngunit hindi lamang uhaw ang Hindi pagkabahala ang dapat na tugon ng mineral, distilled o processed pinapatid ng ilog at sapa, ang buhay sa oras na lumaban para sa lupang na tubig. Ngunit ala-propesiya pala sa ilalim ng katubigan ang unang kinagisnan ang tunay na mga bayani ang ideya ng malinis na nakaboteng babalingan upang hindi sumapit ng nakaraan. Hindi iba ang mga tubig sa malagim na hinaharap
BUKAL
turbine upang lumikha ng koryente para sa kanilang water pump para sa irigasyon, mabisang tipid sa gasolina. Bukod pa rito, ang kawalan ng koryente ang nagtutulak sa kanilang umangkop hanggang sa kanilang pagkilos at pagtulog. Bukod sa madaling-araw ang angkop na oras sa pagtatrabaho sa bukirin, ang libreng ilaw ng sikat ng araw ay dapat na sulitin. Ang tanging social life sa ilalim ng nagsasayaw na ilaw ay ang gumegewang na lampara sa ibabaw ng hapag-kainan. Boring nga siguro ang mga komunidad na walang koryente ngunit mapanganib rin ang kabahayang walang liwanag dahil sa banta ng karahasan. Talamak ang krimen sa mga komunidad na walang ilaw, hindi man sa loob ng komunidad kundi sa dayuhang kamay. Kaya kahit sila ay mapamaraan at malikhain, umuunlad at umuusbong sa kabila ng kasalatan, walang patawad CONTINUED ON P.9