202
[x V i I]
Harun Farocki, kadr z filmu Watson is Down (2010) — pierwsza część wideoinstalacji Serious Games. Fotografia własna z wystawy H. Farockiego w Hamburgerbahnhof w Berlinie, wiosna 2014.
„Ślad mojej prawie obsesji widać w »opowieści średniowiecznej« Drugie Przyjście, którą wówczas wykańczałem. Zamyka ją fragment: »Zarazy szalały przez następne sto lat. Co dzień więc oczekiwano Drugiego Przyjścia, tymczasem palono Żydów i heretyków pomawianych o profanowanie i wyśmiewanie świętych Hostii. Jeden z takich epizodów, zasłyszanych w dzieciństwie, namalował w Urbino siedemdziesięcioletni Paolo Uccello. Jego Leggenda dell’ Ostia profanata opowiada dzieje Żyda, któremu jakaś kobieta sprzedała wykradzioną z kościoła Hostię; płatek położony na ogniu wytrysnął krwią; Żyda wraz z żoną i dwojgiem dzieci spalono; świętokradczynię powieszono; do dziś zagadką jest siódma tablica cyklu, w której o duszę powieszonej spór toczą para Aniołów i para Diabłów«”. Faktycznie obraz Uccella składa się wyłącznie z sześciu tablic. Grudziński pisze o siódmej, którą zapamiętał, a której brakuje. Czym może być siódma tablica i czemu jej nie ma? Dlaczego Grudziński ją zapamiętał? Spróbuję podsunąć pomysły na rozwiązanie tej zagadki, za pomocą specyficznego narzędzia: a mianowicie wniosków, jakie dostarczyła mi inna praca — opisana wcześniej seria wideo Haruna Farockiego. A zatem czy siódmą tablicą, tablicą nieistniejącą, zapamiętaną przez jedną tylko osobę, która na dodatek jest pisarzem, który przeżył II wojnę światową, a w swojej twórczości do tej wojny powraca, czy zatem, ową symboliczną tablicą może być to, czego nie ma? Czyli to, co ze świadomości zostało wyparte. Nieistniejącym czymś mogą więc być, podobnie jak u Farockiego, wymazane z pamięci traumatyczne wydarzenia. Tezę tę potwierdza (opisywane przez wielu badaczy) istnienie zjawiska jakim jest wypierana w powojennej Europie pamięć o holokauście. Przez wiele lat po II wojnie światowej temat zagłady Żydów nie istniał w dyskursie publicznym. Żydzi zniknęli pogrążając Europę w melancholii. A melancholia to nic innego jak nic, które boli. Istotą melancholii jest odczuwanie silnego braku czegoś, przy zupełnym braku świadomości tego czym jest utracony obiekt. Mamy jedynie do czynienia z symptomem, z traumą — nieprzepracowaną żałobą. Ten ostatni z cyklu obraz, którego fizycznie nie ma, ale który został przez Grudzińskiego zapamiętany, wskazuje na kolejną paralelę jaką można wydobyć z zestawienia tych trzech dzieł: obrazu wideo Farockiego, predelli Uccella i opowiadania Grudzińskiego. Brakujący obraz to obraz istniejący tylko w pamięci i ujawnia więc ten sam ogólny problem, który wyłonił się z cyklu Serious Games Farockiego. Realne zostało wyparte i pozostaje niewidoczne. Realne jest to, czego nie ma.