У ФОКУСУ

Мая Зазуляк Гарди

Розгварка зоз Даряном Гардийом з Руского Керестура, добитнїком Медзинародней награди

На Медзинародне змаганє „Graduation Projects 2020” сцигли 240 роботи кандидатох зоз Мадярскей, Словацкей, Ческей и Польскей, а перше место освоєл Дарян Гарди, зоз свою мастер роботу „Газарски словнїк”, у хторей илустровал кнїжку Милорада Павича з исту назву. Дарян ше школовал у штирох державох, а нєдавно мастеровал илустрацию и ґрафику на Академиї уметносцох, архитектури и дизайну „УМПРУМ” у Праги.

Павичова кнїжка на Даряна охабела моцни упечаток ище док ю читал у штреднєй Уметнїцкей школи у Новим Садзе. Понеже є видата на коло 40 язикох, та и на ческим, контактовал видавательну хижу хтора му допущела же би поробел редизайн. Вельо часу и труду уложел до своєй роботи, та ю сцел указац и вонка зоз Праги. – Иншак ше орґанизує виставу тих роботох хтори вибрани медзи 30 найлєпши. Вона почина у Польскей и вец ше селї до других державох. Тераз пре тоту ситуацию нє знам як будзе, нє знам чи вообще отворя першу виставу, затераз зме лєм правели видео о себе и посилали им го. Пре пандемию сом нє мал нагоду викладац роботу анї на Арт семестру на Академиї, дзе ше иншак тидзень презентує студентски роботи. Вистава отворена за шицких и за викенд прейду и три тисячи особи, а медзи нїма и видавателє, кураторе... Уж кед сом нє мал тоту шансу, послал сом роботу на „Graduation Projects”. Щиро, нє знал сом же ше додзелює места, думал сом же ше лєм вибера 30 найлєпши роботи и тот успих мe поцешел, а вец сом цалком случайно дознал же сом освоєл перше место – приповеда Дарян, хтори мал свою виставу мастер роботи и на „Табук фестивалу” у месце Табор при Праги, чия тема тераз була Екс-Ю.

ДРУКОВАНЄ З ОКРЕМНУ ТЕХНЇКУ

Його мастер робота наишла на добри реакциї у Праги, а за ню робел и виглєдованя, та єдну жиму ходзел по даєдних местох у Сербиї и документовал ствари на основи хторих кнїжка написана. – Трудзел сом ше найсц гранїцу медзи фикцию и реалносцу, хтору Милорад Павич хаснує у тим тексту, дзе преплєта виглєдовацку роботу зоз мистику, найсц визуални язик хтори тоти два боки даяк вєдно злучи. Вибрали зме дас 40 илустрациї. Интересантни мотиви за илустрацию ми тоти хтори ше вяже за иконоґрафию, релиґию, мистику... Зоз тоту кнїжку сом пречитал ище пейц кнїжки, бо сом нєпреривно мушел глєдац, виглєдовац даєдни часци о хторих писатель бешедує. Тота часц у моєй роботи дзе текст, друкована у друкарнї, а мойо илустрациї друковани зоз окремну технїку, авторским офсетом, у ателєу на Академиї. Кажда фарба ше кладзе на фотосензитивни плех, подобно як у аналоґней фотоґрафиї. Друкує ше так же кельо фарби єст, тельо раз тот папер муши прейсц през тоту машину и вец ше ю нє палї кед ше нє друкує вецей як сто прикладнїки, цо и я мушел зробиц – толкує вон. Дарян после штреднєй школи уписал илустрацию на Академиї красних уметносцох и дизайну у Братислави у

Фото: Катка Кoзакова

Словацкей, а у штвартим року єден семестер бул на Академиї красних уметносцох у Ґданьску у Польскей прейґ програми Erasmus+. Потим бул медзи трома од коло 60 кандидатох хтори вибрани за мастер студиї у Праги у Ческей. – И на мастеру сом студирал по словацки, гоч сом преподаваня слухал на ческим язику. Вельо читам, а и сама Академия вимага од студентох вельо дискусиї о наших роботох, та нє мам проблем зоз вокабуларом. Щиро, тераз уж роздумуєм по словацки. Тиж, думам же ми барз помогли розгварки зоз людзми зоз истого, лєбо подобного факултету, интересую нас исти ствари, читаме исти кнїжки и литературу, слухаме исти подкасти и патриме подобни филми. Нашо вечари на Академиї и зоз дружтвом векшином випатраю так же ше медзи вельо вина и циґарох прецагую теми од политики и социялних темох, през нашо идеї о роботох на хторих робиме, по таки мали терапиї... и можем обачиц же ту, у моїм кругу, людзе вельо бешедую, анализую, сцу чуц кажде думанє и нєпреривно ше дополнюєме. Думам же ми проблем вше будзе лєм писанє, та вец даєдни роботи посилам найлєпшей пайташки же би их преверела – припознава Дарян.

ДАРЯНОВО ИЛУСТРАЦИЇ И ФИЛМСКИ ФЕСТИВАЛ У КАНУ

Под час студийох и робел, а тераз є задлужени за визуални идентитет єдного театра. Тиж, анґажовани є и на вецей проєктох. – У Словацкей сом робел як кустос, то була моя перша студентска робота, а у Ческей сом робел перше у таким єдним хипстерским кафичу, дзе ше прави добру кафу, мера еспресо пейц раз док ше го нє направи и подобне. Вец сом робел у єдним бару у рамикох културного центру, док нас зоз колеґом нє вибрали за роботу у театру, хтори три годзини оддалєни од Праги. Робиме им визуални идентитет, а анґажовани сом як фриленсер. То нє каждодньова робота, та мам часу и за други проєкти. Наприклад, тераз сом робел на єдним проєкту за хтори ме прейґ Инстаґраму контактовала єдна студентка анимациї зоз Академиї ФАМУ, хтора народзена у Ческей, алє єй родичи имиґровали зоз Виєтнаму. Гварела ми же є упозната зоз мою роботу и питала ше ми чи бим сцел зоз ню сотрудзовац на даскелїх сценох, хтори нє зна як визуално поробиц. Тот кратки анимирано-бавени филм посила и на Филмски фестивал до Кану – гвари Дарян, хтори нїґда нє ма мира, та док допущи епидемиолоґийна ситуация, планує вихасновац шансу на Академиї, хтора им оможлївює же би по законченю пошли на роботну праксу, а його вибор би бул Япон.

Фото: Матей Жидек

ДОБРА НАГОДА ЗА УСОВЕРШОВАНЄ И ОСАМОСТОЙОВАНЄ

Марияна Венчельовски студентка на Филозофским факултету у Новим Садзе на напряме русийски язик и литература. Основни студиї закончела 2019. року и тераз є на мастеру. Прейґ програми Erasmus+ Марияна пошла на черанку студентох до Трнави у Словацкей.

Яка то програма Erasmus+?

Марияна Венчельовски: То програма хтора понука студентом можлївосц унапредзиц свойо знанє и достац нове искуство у цудзей держави. У Трнави тиж студирам русийски язик на Филозофским факултету на Универзитету Кирила и Методия.

Як ши надумала пойсц на черанку?

М.В: Понеже ми у Сербиї остало лєм написац мастер роботу, сцела сом вихасновац и тоту нагоду и пойсц до другей держави. Пре тоту ситуацию ше нє знало же цо будзе зоз цалу програму, алє ше ми на концу удало пойсц. Мобилносц ми почала концом септембра, а закончує ше у фебруару. Пред одходом до интернату сом була осем днї у державним карантину, и вец сом концом септембра сцигла до Трнави до интернату.

Яка система школованя у Словацкей? Иста як и у нас?

М.В: У Словацкей иншака система студираня як у Сербиї. Основни студиї тирваю три роки, а мастер два роки. Слухала сом предмети зоз першого и другого року мастер студийох.

Як маш преподаваня пре тоту нєвигодну ситуацию?

М.В: Мала сом щесца же сом перши два тижнї мала наставу наживо на факултету, так же сом ше кельо-тельо упознала зоз професорами и студентами. Познєйше уж шицки факултети прешли на онлайн наставу.

На хторим язику там студираш?

М.В: Наставу сом углавним слухала на русийским язику, понеже сом вибрала предмети хтори вязани за язик. Концом семестра Катедра за русийски язик орґанизовала и крачунски вечар, дзе ше представели студенти хтори на докторских студийох. Вони представели свойо универзитети и виприповедали як ше у їх местох слави Нови рок и Крачун. Тиж и мнє поволали, як странского студента, представиц ше и виприповедац як ми, Руснаци, преславюєме Нови рок и Крачун, цо ми була окремна чесц.

Виполнєли ци ше обчекованя?

М.В: З оглядом на тоту ситуацию, задовольна сом цо ше дотика знаня хторе сом здобула, алє ми хибело же сом там нє дожила тот прави студентски живот. Хибело ми друженє зоз другима студентами, як и черанє искуства. Можем повесц же ми ту на мастеру були интересантнєйши предмети, як на Катедри у Новим Садзе.

Мала ши нагоду и путовац?

М.В: Нє мала сом нагоду вельо путовац, пре хвильково обставини, обишла сом лєм Братиславу и Тренчин. У Словацкей даскельо мешаци тирвал позарядови стан, нє шмело ше путовац, дакеди анї виходзиц зоз дому без даякей причини. Аж ше у новембру цале жительство мушело тестовац.

Яки маш плани док ше врациш до Сербиї?

М.В: Тераз сом закончела зоз преподаванями, и остало ми лєм положиц испити. Док ше врацим до Сербиї плануєм ше пошвециц писаню мастер роботи.

Препоручела биш и другим пойсц на черанку?

М.В: Задовольна сом цо ше дотика орґанизациї тей програми, без огляду на ситуацию, и жадам шицким студентом препоручиц пойсц до иножемства, бо то барз добра нагода за усовершованє, упознаванє нових людзох, културох як и за осамостойованє.

Активна ши и у новосадским РКЦ. Чи ци хибя друженя у Матки?

М.В: Активна сом одмалючка у Руским културним центру у Новим Садзе, танцуєм у фолклоре, поряднє ходзим на Маткованя и на други случованя. Матка ми як други дом. Того лєта зме и реновирали клуб. Ґенерално ми барз хиби фолклор и людзе у Матки, як и друженя хтори зме скорей тей ситуациї отримовали. Наздавам ше же ше тото цо скорей враци до нормали.

Цо жадаш нашим читачом у Новим року?

М.В: Шицким жадам здравя и щесца у Новим року, и най им будзе вельо успишнєйши од старого!

Уходзим до карчми, розпатрам доокола. За єдним столом шедза двоме, єден з нїх мой пайташ, другого нє познам. – Добри дзень. – Поздравкам. Указуєм на карсцель. – Шлєбодне? – Гей, гей... – Одвитує пайташ. Руковал сом ше зоз нїма. Упознал сом ше зоз нєпознатим, гварел ми же му мено Баґи. Почнє му бренкац телефон, алє вон го лєм сцихша. – Яки новосци? – Питам ше же бим розбил нєприємносц хтора настала. – Ево, биєме ше. – Гвари ми пайташ през шмих. – Видзим, идзе вам. Так сце ше добре „побили” же сце мушели и до карчми на пиво зайсц? – Так даяк. – Гвари Баґи, зоз ошмихом. – Прецо же ше так барз биєце кед ту уж шейсц фляши пива опрез вас? – Пре жени, прецо же инше. – Гвари ми пайташ. Палї циґар и намесца ше виприповедац тото нєкаждодньове случованє. У тей хвильки му ше почнє тресц телефон, музика виключена, вон лєм опатри хто и враци го на стол. Карчмар приноши каждому по пиво. – Знаш же сом бул зоз гевту дзивку, чарну? – Розпочал. Я му лєм змахнул потвердзуюци зоз главу. – Е, видзело ше мнє же вона ма другого фраєра. Вчера, ошацовал сом ситуацию и рушел за ню. Пошла ґу єдному и почали кончиц. Я лєм зоз авта патрим. Добре, добре, гварим я себе. Нєшка придзе вона ґу мнє, гварим я єй же знам же є зоз другим и таке тото, алє нє бешедуєм деталї як сом дознал. Почала ше вигваряц, цошка муциц, йойчац. Гварим єй же сом их видзел и край. Пать ти цо вона мнє гвари, гвари ми „Тото зоз Баґийом нїч нє озбильне, то лєм так.” А цо, познам я Баґия, а то нє бул Баґи кед сом их видзел. Знова му почал телефон вибрирац. На кратко претаргнул бешеду, опатрел хто вола и предлужує. Баґи ше цали час лєм шмеє. – То бул хтошка други. – Предлужел пайташ. – Думам я себе, „нєдобре”. Вибегуєм вонка, кричи за мну. Гварел сом єй лєм же ше идзем порадзиц зоз Баґийом. Я до авта, и цо скорей. Вона ше надзера „Нє бице ше, нє бице ше!”. Волам Баґия, гварим така и така ствар. Нашли зме ше ту опрез, потолкуєм шицко цо було и гварим „Можеме ше биц, лєбо на пиво.” И так, закончели зме ту. Баґийови забренкал телефон, знова, и знова лєм виключел музику. – Вона. – Благо гвари Баґи. – Вола раз єдного, раз другого, бо дума же ше биєме. – През шмих гвари пайташ. – Так єй и треба, най ше розєда. А зоз нами закончела.

ПРИПОВЕДКА О АНГЕЛСКЕЙ ГВИЗДИ

Було то єдней жимней, децемберскей ноци, пред двацец и дацо роками, кед на нєбу пришло до нєсподзиваней пременки. Єдна з найвекших планетох Слунковей системи Юпитер, мирно и цихо стал на своїм месце, припатраюци ше на други планети. Одразу ше зачул моцни и нєприємни галайк, були то моцни сили Васиони котри надумали же би на место Юпитера положели єдну нову и красшу планету зоз персценями и наволали ю Сатурн. Потим створели гвизди Ґиеди, Дабих, Окулус, Бос, Aрмус и велї други. Теди, на блїщацим, цмим нєбу настало нове согвизд’є по мену Цап. У тим заєднїцким кругу тих гвиздох, заблїщала и єдна нова, по теди нєпозната гвизда. Тота гвизда була мала, зоз моцним блїщацим шветлом, на котрим єй велї други гвизди завидзели. Була така красна як нєбесни глашнїк (греч. angelus), та ю прето єй творителє наволали Aндєла. Преходзели роки, гвизда росла, швицела зоз свою полну моцу и уживала у живоце. Єдного дня у Васиони пришло до велькей пременки. До Слунковей системи пришол вельки и моцни метеор котри зоз вельку силу требал вдериц до єдного од творительох, ангелскей гвизди. Кед Васиона обачела же направела гришку, попробовала ю виправиц, алє нажаль, уж було позно. Вельки метеор моцно вдерел до єдного од творительох и рознєсол го на велї дробни часточки. Aнгелскей гвизди тота хвилька у єй кратким живоце була найчежша. Блїщаце шветло и енерґия єй барз вислабли; тельо же ше лєдво могла обачиц на цмим ноцним нєбе. Була барз смутна прето же до конца живота будзе мац єдну вельку пражнїну у своїм шерцу. Теди ю други творитель поцешел и гуторел: „Нє буц жалосна, позберай тоти дробни часточки и полож их до свойого шерца, так улагоїш свой боль и охранїш нєпреценїви, красни и щешлїви здогадованя котри ци буду давац енерґию и моц же биш рушела далєй!” Гвизда думала же уж шицкому пришол конєц, алє послухала другого творителя, позберала дробни часточки и положела их до пражнїни свойого шерца. У тей хвильки почали єй приходзиц красни здогадованя котри єй дали енерґию и моц же би рушела далєй през живот. На цмим, блїщацим ноцним нєбу ознова зашвицела, як нїґда потераз, ангелска гвизда. Так рушела далєй, весела и щешлїва, полна любови и позитивней енерґиї, алє здогадуюци ше на свою утрату котра ю порушовала же би ишла напредок, помагала другим, уживала у живоце зоз полнима плюцами и же би виполнєла роки зоз животом, а нє живот зоз роками.