Echo Życia 01/204/10/D by Echo Życia

01/204/10/D

ECHO ŻYCIA integruje, inspiruje, wspiera, edukuje...

Jak uzyskać ulgę rehabilitacyjną? Technologia dla osób z niepełnosprawnością Udary przyczyną niepełnosprawności

ECHO ŻYCIA integruje, inspiruje, wspiera, edukuje...

Według Ojca Andrzeja Klimuszki, który zgłębiał między innymi tajemnice przyrody i jej życiodajne właściwości, człowiek posiada trzy światy: swoje mieszkanie, wnętrze własnej duszy i świat zewnętrzny. Prawidłowe „administrowanie” tymi światami daje nam szanse na życie w zdrowiu, harmonii z otoczeniem, z ludźmi i sobą. To zaś powinno przekładać się na kreatywność i satysfakcję w każdej z dziedzin. Ojciec Klimuszko przyznawał, iż najtrudniej o ład w świecie zewnętrznym – z kłopotami, niepowodzeniem, stresem, osamotnieniem. Sposobem, banalnie prostym, na prawie każde z nich może być np. rozmowa z kimś życzliwym, zaś uśmiech czy podanie dłoni mogą mieć moc leku. Przyjazny gest ma w takich chwilach wartość terapeutyczną, dowodzi, że nie jesteśmy sami, a samotność jest mocno przereklamowana. Bądźmy więc dla siebie dobrzy, tak po prostu. I jeszcze jedno, Agnieszka Osiecka w swojej mądrej balladzie, do której muzykę napisał Bułk Okudżawa, pytała: „… Ach Panie, Panowie, czemu ciepła nie ma w nas’’? I śpiewając zapewniała: „… co było to było, nie wróci drugi raz”. W moim odczuciu, poetka radziła, żeby miast rozwodzić się nad utraconym „ciepłem”, nie oglądali się za minionym. Bo nowe dni to nowe nadzieje, radości i… nowe ciepło – najlepszy sposób na pozbycie się uczucia beznadziei i osamotnienia. Danuta Roszkowska

ECHO ŻYCIA

SPIS TREŚCI

integruje, inspiruje, wspiera, edukuje...

str

Redaktor naczelna: Danuta Roszkowska

4 Dodatkowe pieniądze z PFRON dla Podlasia na podstawie umowy o partnerstwie

str

7 Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjentów

Z redakcją współpracują: Marta Borowik Anna Borysiuk Katarzyna Gromadzka

str. 8 Jak uzyskać ulgę rehabilitacyjną? str. 12 Opieka wytchnieniowa str. 14 Tajemnica głuchego mózgu ujawniona

Urszula Jakuć Andrzej Jarosz Krzysztof Malinowski Justyna Małaszkiewicz Liliana Mrózek Danuta Pawłowska Agnieszka Puczko Edyta Pruszyńska Mariusz Pruszyński Dominika Roszkowska

str. 18 Zespół delecji 22q11 - co to jest?

Magda Skindzielewska

str. 24 Grypa budzi cukrzycę

Dominik Sołowiej Jakub Sosnowski Eliza Szadkowska Lucyna Szepiel Anna Worowska Dorota Wysocka Maciej Zakrzewski Zamieszczamy przedruki dla celów dydaktycznych i edukacyjnych w oparciu o przepisy art. 25, 26, 29, 33 i 49 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn. 4.02.1994 r. Dz.U. z dn. 23.02.1994 r. nr 24, poz. 83) i przyjęte zwyczaje edytorskie.

str. 26 Cukier jak narkotyk str. 31 Franczyza społeczna - kiedy brak pomysłu na przedsiębiorstwo społeczne

Redakcja Echo Życia prosi o ewentualne uwagi (drogą pocztową, mailową, telefoniczną – dane do kontaktu w stopce redakcyjnej) na temat zmian, jakie zaszły w codziennym życiu Czytelnika dzięki informacjom zawartym w magazynie. Redakcja informuje, iż w siedzibie oraz na stronie internetowej www.echozycia.pl znajduje się ankieta ewaluacyjna. Zebrane informacje posłużą do analizy oceny oddziaływania naszego wydawnictwa w magazynie Echo Życia na codzienne życie Czytelników.

str. 36 Tajemnicza ,,choroba tików’’

fot. tła Krzysztof Malinowski

str. 38 Pomyśl zanim pomożesz Jak pomagać osobom niepełnosprawnym - rad kilka str.

41 Neurony lustrzane

str. 46 Udary przyczyną niepełnosprawności str.

51 Technologia dla osób z niepełnosprawnością

str. 54 Fakty i mity dietetyczne str. 58 Przepisy kulinarne str. 62 Mowy tworzenie wiosenne

Redakcja i Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Diabetyków O/W w Białymstoku 15-062 Białystok ul. Warszawska 23 e-mail: redakcja@echozycia.pl web: www.echozycia.pl tel. 85 741 57 01

Nakład 5000 egz. Wydanie magazynu zostało dofinansowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

Dodatkowe pieniądze z PFRON dla Podlasia na podstawie

umowy o partnerstwie

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych przekaże dodatkowe środki dla Podlasia. Prezes Zarządu PFRON Marlena Maląg wspólnie z Marszałkiem Województwa Arturem Kosickim podpisali 9 lipca w Białymstoku partnerska umowę, na podstawie której do organizacji pozarządowych trafią dodatkowe środki. W tym roku PFRON przekazał już samorządom województwa podlaskiego oraz organizacjom pozarządowym z tego terenu ponad 51 mln zł.

Umowa została zawarta w ramach programu „Partnerstwo na rzecz osób z niepełnosprawnościami.” Dodatkowe środki mają trafić do organizacji pozarządowych, które realizują projekty związane m.in. z aktywizacją zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych. Organizacje pozarządowe otrzymają od PFRON-u środki na wkład własny. W ten sposób zabezpieczymy kluczowe projekty, których celem jest poprawa jakości życia osób niepełnosprawnych w całym województwie podlaskim. – Naszym podstawowym zadaniem jest zadbanie o to, by te osoby mogły dobrze i godnie funkcjonować w społeczeństwie – tłumaczy prezes Zarządu PFRON Marlena Maląg. Porozumienie ma również usprawnić współpracę pomiędzy zarządem województwa a PFRON-em w kontekście finansowania projektów wspierających osoby niepełnosprawne. Dotychczas PFRON zawarł podobne umowy z województwami podkarpackim, świętokrzyskim i małopolskim. – Mam nadzieję, że docelowo uda nam się podpisać porozumienia ze wszystkimi województwami. Cieszę się, że Podlasie jest jednym z pierwszych – dodaje Marlena Maląg. W 2019 roku w województwie podlaskim na realizację projektów organizacji pozarządowych PFRON przeznaczył już 12,5 mln zł, a porozumienie umożliwia zwiększenie tych środków. Na realizację programu o partnerstwie w 2019 r.

PFRON zabezpieczył w budżecie 1,5 mln zł. – Zarząd Województwa Podlaskiego wspiera wszelkie inicjatywy, które mają na celu poprawę sytuacji osób niepełnosprawnych. Do tej pory w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego zostały dofinansowane projekty, z których korzysta ponad 5 tys. takich osób. To m.in. projekty z zakresu edukacji, pomagające w nauce samodzielności czy powrocie do aktywnego życia społecznego i zawodowego. Jednak potrzeby mieszkańców naszego regionu są w tym zakresie nadal bardzo duże. Dlatego cieszę się, że umowa zawarta z PRFON pozwoli na realizację kolejnych przedsięwzięć – mówi marszałek województwa Artur Kosicki. – W centrum działań podejmowanych przez PFRON zawsze są ludzie – zapewnia prezes Marlena Maląg. – Dlatego wspieramy inicjatywy stowarzyszeń i fundacji, które są blisko ludzi, znają ich problemy i mają dobre rozeznanie, jaka forma wsparcia jest im najbardziej potrzebna. Organizacje, które zajmują się osobami niepełnosprawnymi, będą mogły zgłaszać swoje projekty w ramach konkursów ogłaszanych przez Urząd Marszałkowski w Białymstoku. Ten model współpracy z powodzeniem działa już od 2016 roku w woj. podkarpackim, które jako pierwsze poszerzyło współpracę z PFRON-em. Od tego czasu z Wojewódzkim Urzędem Pracy zostało podpisanych 11 umów na kwotę ponad 2,6 mln zł, w ramach których 10 organizacji pozarządowych realizowało i realizuje 27 projektów. 5

Przykładowe działania, które mogą zostać dofinansowane w ramach programu „Partnerstwo dla osób z niepełnosprawnościami”, to: poszerzenie działalności zakładów aktywności zawodowej i warsztatów terapii zajęciowej, rozwój mieszkalnictwa chronionego, w tym mieszkań treningowych i wspomaganych, zapewnienie usług opiekuńczych. Istotnym zadaniem jest aktywizacja zawodowa, dzięki której osoby z niepełnosprawnościami, znajdujące się w najtrudniejszej

większe szanse na uzyskanie kwalifikacji i podjęcie zatrudnienia. W województwach, które już podpisały porozumienie i na jego podstawie dystrybuują środki PFRON, wzrosła efektywność wykorzystania funduszy unijnych, powstały nowe miejsca pracy, w tym zwłaszcza dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Ze względu na możliwość aplikowania o większe kwoty nastąpił także rozwój mieszkalnictwa treningowego i wspomaganego. Info i Foto PFRON

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjentów Prawo dostępu do dokumentacji medycznej, art. 23 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjentów: prawo pacjenta do informacji o swoim stanie zdrowia Wniosek o dostęp do dokumentacji medycznej: • żądanie udostępnienia wglądu do karty pacjenta w przychodni lekarza rodzinnego, • żądanie udostępnienia wglądu do zdjęcia rentgenowskiego wykonanego na kliszy, przecho-

wywanego przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych (za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu) Komu przysługuje prawo dostępu do dokumentacji medycznej? 1. pacjentowi, przedstawicielowi ustawowemu pacjenta oraz osobie upoważnionej przez pacjenta*, 2. podmiotom wskazanym w art. 26 ust. 3 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, m.in. podmiotom udzielającym świadczeń zdrowotnych, jeżeli dokumentacja ta jest niezbędna do zapewnienia ciągłości świadczeń zdrowotnych, organom rentowym oraz zespołom do spraw orzekania o niepełnosprawności, w związku z prowadzonym przez nie postępowaniem, czy też zakładom ubezpieczeń (za zgodą pacjenta)

*nie można odmówić dostępu do dokumentacji medycznej osobie ubezwłasnowolnionej Zgodnie z art. 27 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, dokumentacja medyczna jest udostępniana: • do wglądu, w tym także do baz danych w zakresie ochrony zdrowia, w miejscu udzielania świadczeń zdrowotnych, z wyłączeniem medycznych czynności ratunkowych, albo w siedzibie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, z zapewnieniem pacjentowi lub innym uprawnionym organom lub podmiotom możliwości sporządzenia notatek lub zdjęć, • przez sporządzenie jej wyciągu, odpisu, kopii lub wydruku, • przez wydanie oryginału za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, na żądanie organów władzy publicznej albo sądów powszechnych, a także w przypadku, gdy zwłoka w wydaniu dokumentacji mogłaby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta, • za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, • na informatycznym nośniku danych. Opłaty > nie pobiera się opłat w przypadku udostępnienia dokumentacji medycznej pacjentowi albo jego przedstawicielowi ustawowemu po raz pierwszy, w żądanym zakresie i w sposób określony w art. 27 ust. 1 pkt 2 i 5 oraz w ust. 3 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta Termin > realizacja prawa dostępu do dokumentacji medycznej powinna nastąpić bez zbędnej zwłoki.

Mec. Adrianna Winnicka-Siergiejuk

Jak uzyskać ulgę Osoby z niepełnosprawnością lub osoby mające na utrzymaniu osoby z niepełnosprawnością mogą w ramach rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych odliczyć wydatki faktycznie poniesione na cele rehabilitacyjne bądź na cele ułatwiające wykonywanie czynności życiowych. 8

rehabilitacyjną? Odliczenia można dokonać: • od dochodu podlegającego opodatkowaniu na zasadach ogólnych przy zastosowaniu skali podatkowej • od przychodu podlegającego opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych Odliczenia można dokonać w zeznaniu podatkowym PIT-36, PIT-37 lub PIT-28, do którego (których) dołącza się formularz PIT/O (informacja o odliczeniach). Ulga podatkowa jest przywilejem, z którego można skorzystać po spełnieniu wszystkich warunków prawnych łącznie. Warto przypomnieć, że: I warunek: bycie osobą uprawnioną, tj. posiadającą: • orzeczenie o „zakwalifikowaniu” przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności lub • decyzję przyznającą rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, rentę szkoleniową albo rentę socjalną, albo • orzeczenie o niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16. roku życia, wydane na podstawie odrębnych przepisów, • orzeczenie o niepełnosprawności, wydane przez właściwy organ na podstawie odrębnych przepisów obowiązujących do dnia 31 sierpnia 1997 r. Osoba niepełnosprawna zaliczona do I grupy inwalidzkiej – to osoba, w stosunku do której orzeczono całkowitą niezdolność

do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji albo znaczny stopień niepełnosprawności. Osoba niepełnosprawna zaliczona do II grupy inwalidzkiej – to osoba, w stosunku do której orzeczono całkowitą niezdolność do pracy albo umiarkowany stopień niepełnosprawności. Osoba niepełnosprawna pozostająca na utrzymaniu podatnika – to osoba niepełnosprawna, której roczny dochód nie przekracza dwunastokrotności renty socjalnej (w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego), będąca dla podatnika: współmałżonkiem, dzieckiem własnym, dzieckiem przysposobionym, dzieckiem obcym przyjętym na wychowanie, pasierbem, rodzicem, rodzicem współmałżonka, rodzeństwem, ojczymem, macochą, zięciem lub synową. Do dochodów osoby niepełnosprawnej nie zalicza się zasiłku pielęgnacyjnego oraz alimentów na rzecz dzieci: • małoletnich, • bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną, • dorosłych do ukończenia przez nich 25 roku życia, uczących się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty i przepisach o szkolnictwie wyższym obowiązujących także w innych niż Polska państwach, jeżeli w roku podatkowym nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu według skali podatkowej lub dochodów z kapitałów pieniężnych opodatkowanych jednolitą 19% stawką podatku w łącznej wysokości przekraczającej 3089 zł, z wyjątkiem renty rodzinnej. 9

II warunek: poniesienie wydatków uprawniających do odliczeń: • wydatków nielimitowanych (odliczeniu podlega cała wydatkowana kwota) • wydatków limitowanych (kwotę przysługującego odliczenia oblicza się z uwzględnieniem „górnego” lub „dolnego” limitu kwotowego) Do wydatków nielimitowanych należą wydatki poniesione na: • adaptację i wyposażenie mieszkań oraz budynków mieszkalnych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, pojazdów mecha• przystosowanie nicznych do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, • zakup i naprawę indywidualnego sprzętu, urządzeń i narzędzi technicznych niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, z wyjątkiem sprzętu gospodarstwa domowego, • zakup wydawnictw i materiałów (pomo• cy) szkoleniowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, odpłatny pobyt na turnusie rehabili• tacyjnym, odpłatny pobyt na leczeniu w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, pobyt w zakładzie rehabilitacji leczniczej, • zakładach opiekuńczo - leczniczych i pielęgnacyjno - opiekuńczych oraz odpłatność za zabiegi rehabilitacyjne, opiekę pielęgniarską w domu nad osobą

niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby uniemożliwiającej poruszanie się oraz usługi opiekuńcze świadczone dla osób niepełnosprawnych zaliczonych do I grupy inwalidztwa, • opłacenie tłumacza języka migowego, • kolonie i obozy dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz dzieci osób niepełnosprawnych, które nie ukończyły 25 roku życia, • odpłatny, konieczny przewóz na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne: 1. osoby niepełnosprawnej – karetką transportu sanitarnego, 2. osoby niepełnosprawnej zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa oraz dzieci niepełnosprawnych do lat 16, również innymi niż karetka środkami transportu sanitarnego, • odpłatne przejazdy środkami transportu publicznego związane z pobytem: 1. na turnusie rehabilitacyjnym, 2. w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego, zakładach rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych, 3. na koloniach i obozach dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz dzieci osób niepełnosprawnych, które nie ukończyły 25 roku życia. Do wydatków limitowanych na należą wydatki poniesione na: • opłacenie przewodników osób niewidomych zaliczonych do I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych

do I grupy inwalidztwa – maksymalna kwota odliczenia w roku podatkowym wynosi 2280 zł, • utrzymanie psa asystującego, o którym mowa w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, tj. odpowiednio wyszkolonego i specjalnie oznaczonego psa, który ułatwia osobie niepełnosprawnej aktywne uczestnictwo w życiu społecznym – maksymalna kwota odliczenia w roku podatkowym wynosi 2280 zł, • używanie samochodu osobowego stanowiącego własność (współwłasność) osoby niepełnosprawnej lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną albo dzieci niepełnosprawne, które nie ukończyły 16 roku życia – maksymalna kwota odliczenia w roku podatkowym wynosi 2280 zł, • leki, jeśli lekarz specjalista stwierdzi, że osoba niepełnosprawna powinna stosować określone leki stale lub czasowo. W tym przypadku odliczeniu podlegają wydatki w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy wydatkami faktycznie poniesionymi w danym miesiącu a kwotą 100 zł. Nie jest to katalog zamknięty, od podatku można odliczać także inne wydatki. Wysokość wydatków ustala się na podstawie dokumentów, które potwierdzają ich poniesienie. Może to być np. faktura, rachunek, dowód wpłaty na poczcie lub potwierdzenie przelewu bankowego, o ile wynika z nich kto, kiedy, komu, ile oraz za co zapłacił. dr prawa Eliza Szadkowska Szczegółowe informacje na temat ulg podatkowych można uzyskać w swoim Urzędzie Skarbowym lub na stronie Ministerstwa Finansów pod adresem: https://www.podatki.gov.pl/pit/ulgi-odliczenia-i-zwolnienia/ulga-rehabilitacyjna/

Nowy

program

Minister

Elżbiety Rafalskiej

Opieka Wytchnieniowa Rok 2019 już od samego początku jest rokiem obfitującym w ważne decyzje. 1 stycznia weszła w życie Ustawa dotycząca utworzenia Funduszu Solidarnościowego, mającego na celu wsparcie społeczne, zawodowe lub zdrowotne osób niepełnosprawnych. 31 stycznia 2019 r. minister Elżbieta Rafalska ogłosiła plan działania na rzecz wsparcia osób niepełnosprawnych na rok 2019 r. Teraz natomiast zauważeni zostali ci, bez których osoby niepełnosprawne zepchnięte zostałyby na margines społeczeństwa. O kim mowa? O opiekunach osób niepełnosprawnych – cichych bohaterach, nierzadko pozostających z boku, w cieniu. Niezauważanych ze względu na przeświadczenie, ze jest to ich obowiązek. Niezauważanych ze względu na brak świadomości społeczeństwa co do ogromnego ich wkładu pracy w opiece osób niepełnosprawnych.

Program Opieki Wytchnieniowej – bo o nim mowa, podpisany przez minister rodziny, pracy i polityki społecznej Elżbietę Rafalską, ma odciążyć opiekunów, dać im wytchnienie m.in. poprzez zapewnienie wsparcia w wykonywaniu codziennych obowiązków lub poprzez zapewnienie

opieki osobie niepełnosprawnej, dając w ten sposób opiekunom możliwość odpoczynku, czasu dla siebie. Tak bardzo przecież dla nich ważnego. Adresatami Opieki Wytchnieniowej są członkowie rodzin lub opiekunowie sprawujący bezpośrednią opiekę nad osobami

ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz nad dziećmi niepełnosprawnymi z orzeczeniem o niepełnosprawności (łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji). Program będzie realizowany w trzech modułach: 1. Moduł pierwszy, w formie pobytu dziennego, skierowany jest do opiekunów, którzy nie korzystają z innnych form usług w miejscu zamieszkania osoby niepełnopsrawnej (ośrodki wsparcia, domy pomocy społecznej). 2. Moduł drugi zapewnia opiekę całodobową (ośrodki wsparcia posiadające miejsca całodobowego pobytu, mieszkania chronione). 3. Moduł trzeci daje opiekunom możliwość skorzystania z poradnictwa psychologicznego lub terapeutycznego, ale także możliwość nauki w zakresie pielęgnacji, rehabiltacji i dietetyki. Opiekunowie do wykorzystania będą mieli 14 dni dla opieki wytchnieniowej w formie limitu całodobowego oraz limit 240 godzin dla opieki wytchnieniowej w formach, o jakich mowa w Module pierwszym i trzecim. Co ważne, opiekunowie, których dochód nie przekracza 350 proc. obowiązującego kryterium dochodowego określonego w ustawe o pomocy społecznej, a którzy już wykorzystali limit, nadal będą mogli korzystać ze wsparcia (240 godzin opieki i 14 dni opieki

wytchnieniowej), płacąc za połowę kosztów jej realizacji. Procedura ubigania się o powyższe „dobra” jest bardzo prosta. Wystarczy wniosek członka rodziny lub opiekuna sprawującego bezpośrednią opiekę. Na jego podstawie gmina będzie przyznawać opiekę wytchnieniową wydając decyzję administarcyjną. Opieka wytchnieniowa to drugi program – po usługach opiekuńczych dla osób niepełnosprawnych podpisany przez minister rodziny, finansowany ze środków PFWON. Program niewątpliwie dający wsparcie opiekunom osób niepełnosprawnych. Dający im możliwość wytchnienia, odpoczynku. Dający iskierkę nadziei na lepsze jutro. Tak bardzo potrzebnej ludziom zamkniętym w pewnych schematach dnia codziennego. Czy program ten okaże się wart wydanych na niego pieniędzy i włożonych w niego wysiłków i działań? To się okaże w najbliższej przyszłości. Natomast już teraz daje on bardzo dużo – rzuca światło na tych niezauważanych, na ludzi, którzy każdego dnia całe swoje serca oddają osobom niepełnosprawnym. Oligofrenopedagog Edyta Pruszyńska

Jest wiele niewiadomych związanych z ludzkim mózgiem, należy też do nich tzw. „głuchy mózg”. Wykorzystuje on inne procesy poznawcze oraz odmienne sposoby komunikacji niż mózg słyszącej osoby. Peter Hauser, głuchy, neuropsycholog kliniczny bada w jaki sposób mózg przystosowuje się i przyjmuje różne funkcje w oparciu o nowe parametry. Postawił sobie pytanie – w jaki sposób głuchota może zmienić sposób działania mózgu? - Poprzez swoje badania próbuję odkryć, jakie procesy poznawcze są stałe, a które są tymczasowe oraz jak głuchota i język migowy mogą na nie wpływać. Hauser twierdzi, że różnica między głuchymi a słyszącymi mózgami może mieć znaczący wpływ na badania lekarskie, które mogą przyczynić się do postawienia odpowiedniej diagnozy i leczenia wielu

można zakładać, że będą mieli takie same objawy i że odpowiednia terapia przeznaczona dla osoby słyszącej będzie tak samo skuteczna dla osoby niesłyszącej. - Peter jest uważany w kraju za jednego z najlepszych ekspertów w dziedzinie

chorób. – Załóżmy, że osoba niesłysząca ma udar mózgu, co wpływa na jego funkcje komunikacyjne – mówi Hauser, a następnie dodaje – ponieważ głusi komunikują się inaczej i używają różnych części mózgu, w tym procesie nie

a c i n m e j a T 14

badań porównujących głuchy i słyszących mózg i jego funkcje – mówi Daphne Bavelier, profesor z Uniwersytetu w Rochester. Dodaje: - W szczególności jest on (Peter) liderem w sposobie charakteryzowania jak rozwijają się funkcje wykonawcze mózgu głuchych i słabo słyszących. Jest to zestaw umiejętności, który jest kluczowy dla osiągnięć naukowych. Funkcje wykonawcze to w ogólnym pojęciu procesy poznawcze, takie jak np. planowanie, zapamiętywanie, rozwiązywanie problemów, rozumowanie werbalne, wielozadaniowość, myślenie twórcze, samokontrola, inicjowanie i monitorowanie działań. Wiele wcześniejszych badań klinicznych

głu

z udziałem osób głuchych głównie koncentrowało się na przywróceniu słuchu oraz dostosowaniu się do stylu uczenia się przez osoby słyszące. Zamiast tego Hauser koncentruje się na poszczególnych głuchych - jak oni uczą się, myślą i jak ich głuchy mózg to wykorzystuje poprzez proces przetwarzania i wykorzystywania informacji. Hauser opracował kompleksowe procedury badania, mające na celu analizę poznania słuchu osób głuchych i słyszących. Jego badania obejmują studia nad aspektem funkcjonalnym wzroku, koncentrowanie się wzroku na poszczególnych obiektach i związane z tym funkcje wykonawcze części mózgu, która odpowiada za zachowania człowieka. Zespół Hausera zbiera dane na temat uczestników badań z całego świata i prowadzi oceny, zarówno pisania jak i języka migowego uczestników. Do tej pory ponad tysiąc osób wzięło udział w tych badaniach.

u g z ó m o cheg

A N O I N W A J U 15

Czy mózg osoby słyszącej jest inny od mózgu osoby głuchej? Wyniki badań naukowych wykazały olbrzymie różnice pomiędzy osobami głuchymi a słyszącymi dotyczące tego, w jaki sposób informacje są przetwarzane w ich mózgach. Zespół udowodnił, że im osoba głucha jest starsza, tym uważniej postrzega wzrokowo swoje otoczenie. Brak słuchu zaowocował zwiększoną uwagą wzrokową. Hauser twierdzi, że odkrycie to jest dobrą psychologiczną wskazówką, iż osoba głucha potrzebuje innego rodzaju nauczania niż osoba słysząca, która odbiera wszystko słuchowo. Jego zespół przeprowadzał wszelkiego rodzaju badaniach na dzieciach głuchych i słyszących w wieku szkolnym, mających rodziców słyszących

bądź głuchych. Wstępne wyniki badań sugerują, iż głuchota nie powoduje problemów w czytaniu, gdyż osoby głuche mogą równie dobrze jak słyszący czytać i pisać gramatycznie, gdyż jest to uwarunkowane wzrokowo. Różnica polega na tym, iż głusi uczą się czytania w inny sposób niż słyszący, a tym samym nauka czytania jest inaczej przetworzona w ich mózgach niż nauka czytania u osoby słyszącej. Hauser poprzez swoje badania chce popularyzować inne sposoby nauczania osób głuchych i słabo słyszących. Prezentuje wynik swoich badań na wszelkich konferencjach naukowych związanych z tą tematyką. Wierzy, że wyniki pozwolą lepiej zrozumieć świat głuchych i opracować metodyki ich nauczania oraz wdrażać je w szkołach. Źródło: www.rit.edu

Zespół delecji 22q11

- co to jest? Autyzm, ADHD, Zespół Downa nazwy, z którymi już się zżyliśmy, choć jeszcze 20-30 lat temu było to coś nowego, nieznanego i często niepokojącego. Dziś, ilość fachowych opracowań, dokumentów, programów telewizyjnych jest spora i z każdym rokiem baza informacji o tych przypadłościach się powiększa. Wielu z nas dowiaduje się, że sąsiad, kolega, ktoś z rodziny ma z taką dolegliwością bezpośrednią lub pośrednią styczność i przestaje to być rzeczą dziwną, niespotykaną czy jak to czasami słyszymy - wstydliwą. Kolejnym zaburzeniem, o którym społeczeństwo wie mało ale coraz częściej się z nim spotyka jest Zespół Di George’a, zwany również Zespołem mikrodelecji* chromosomu 22q11. Znamienny jest tytuł ulotki przygotowany przez Stowarzyszenie rodzin z tym Zespołem (Stowarzyszenie 22q11 Polska): Zespół delecji 22q11 - Najczęściej występująca wada genetyczna, o której nigdy nie słyszałeś/słyszałaś. 18

Według dostępnych opracowań częstość występowania delecji może dotyczyć 1 na 2000 żywo urodzonych dzieci. Dzieci z tym Zespołem mogą doświadczać nieprawidłowej budowy i funkcjonowania różnych organów i narządów organizmu, poczynając od różnych wad serca, zaburzonej budowy podniebienia (np. rozszczepy, podniebienie krótkie), poprzez problemy kostno-szkieletowe, zanik grasicy i wiele innych. Wyróżniają je także pewne cechy dysmorfii twarzy, związane z budową nosa, położenia oczu czy budowy uszu. Poza niedomaganiami związanymi z budową fizyczną osoby z delecją dość często cierpią na zaburzenia ze sfery psychicznej. Najczęściej muszą zmagać się z różnego rodzaju lękami, nadpobudliwością czy depresją. Dość znacząca ilość osób dorosłych z Zespołem zapada na schizofrenię. Genetycy wymieniają ponad 180 cech klinicznych charakteryzujących ten Zespół, spotykanych w różnym zestawieniu i nasileniu. Zwykle u jednej osoby można doliczyć się od kilkunastu do kilkudziesięciu tych cech. 19

Wsparcie rodzin z Zespołem Di George’a

takiej

społeczności

jest

utrudniona.

W takim przypadku pomocne okazują się portale społecznościowe. Od kilku lat rodziny osób albo same osoby z Zespołem

Zespół Di George’a, zwany również Ze-

Di George’a mają możliwość przynale-

społem mikrodelecji chromosomu 22q11

żenia do internetowej grupy wsparcia.

jest mało znaną choć stosunkowo często

Dzielą się tam troskami, doświadcze-

występującą formą zaburzeń genetycz-

niami czy niepokojami związanymi z co-

nych. Po zespole Downa jest to najczę-

dziennym życiem, opieką, terapią, dzielą

ściej występujący zespół genetyczny.

się radością zdobytych kolejnych kroków

Osoby z takim Zespołem, w związku

w rozwoju czy osiągnięciem zamierzo-

z różnym ukierunkowaniem i nasileniem

nych efektów. Grupa, która rozpoczę-

zmian w organizmie, muszą po etapie

ła swą działalność od kilku rodzin pa-

wstępnej diagnozy i okresie intensyw-

cjentów związanych z Instytutem Matki

nej opieki medycznej brać udział w róż-

i Dziecka w Warszawie, dziś liczy ponad

norodnych formach terapii i rehabilita-

300 rodzin zamieszkujących całą Polskę,

cji. Fakt, iż Zespół ten jest mało znanym

a także rodziny z Polonii europejskiej czy

zaburzeniem powoduje, że osoby nim

dotknięte żyją w rozproszeniu i możli-

i bezpośrednim doradcą grupy wsparcia

wość wsparcia czy integracji w ramach

od samego początku jest pani genetyk

innych

kontynentów.

Opiekunem

Olga Piotrowicz Życie z chorobą nie jest proste. Trzeba cieszyć się każdą dobrą chwilą. Teraz czekam na Zjazd Rodzin 22q11, który sprawia mi ogromną radość! 20

w Instytucie Matki i Dziecka dr Beata No-

wybrany przez międzynarodowe gre-

wakowska. Z jej inicjatywy rozrastająca

mium jako miesiąc świadomości o Ze-

się wspólnota rodzin 22q11 rozpoczęła

spole 22q11. W przyszłości Stowarzysze-

coroczne spotkania w okolicach Warsza-

nie, złożone w zdecydowanej większości

wy. Jest to na razie jedyna okazja, by ro-

z rodziców dzieci z tym Zespołem dele-

dziny takie miały możliwość się spotkać

cji, poza akcjami edukacyjnymi planuje

i zintegrować. Dr Nowakowska jest też

angażować się również w projekty bez-

częstym prelegentem podczas wykła-

pośrednio związane z oddziaływaniem

dów organizowanych przez powołane w

terapeutycznym czy rehabilitacyjnym.

zeszłym roku Stowarzyszenie 22q11 Pol-

Na dzień dzisiejszy w gronie polskich

ska. Wykłady organizowane w różnych

rodzin 22q11 przeważają opiekunowie

częściach kraju mają za cel przybliżenie

młodszych dzieci. Dominującymi te-

różnego rodzaju specjalistom (nauczy-

matami dyskusji na grupie wsparcia są

cielom, pedagogom, terapeutom czy na-

bieżące trudności rehabilitacyjne i edu-

wet lekarzom) temat Zespołu. Stowarzy-

kacyjne. Zwłaszcza pomocne okazuje

szenie wychodzi z założenia,że w każdym

się dzielenie informacjami dotyczący-

miejscu w Polsce powinny być osoby

miośrodków zdrowia, terapii i wsparcia

przeszkolone i przygotowane do podję-

w różnych częściach kraju, w których te-

cia się roli wspomożenia takich rodzin w

mat Zespołu jest znany i gdzie rodziny

ramach swoich specjalności. Z tego też

mogą spotkać specjalistów z doświad-

powodu członkowie Stowarzyszenia przy

czeniem opieki nad takimi pacjentami. In-

wsparciu zaprzyjaźnionych osób zajęli

nym ważnym tematem podejmowanym

się tłumaczeniem na język polski pierw-

w dyskusjach jest kwestia uczęszczania

szych podręczników z tej tematyki oraz

dzieci do przedszkoli i szkół. Przewija

założyli portal wymiany wiedzy pomię-

się problem niedostosowania organi-

dzy rodzicami a specjalistami: 22q11 edu.

zacji pracy ośrodków edukacyjnych do

pl. Na ogólnodostępnym kanale Youtube

nietypowych potrzeb dzieci z delecją.

Stowarzyszenie umieszcza filmy z kolej-

Złożoność objawów, a co za tym idzie

nych wykładów czy akcji informacyjnych,

różnorodne potrzeby wymagają ela-

takich jak uliczny sondaż. Największą

stycznego podejścia dyrekcji, nauczycieli

aktywność w działalności edukacyjnej

czy terapeutów. Orzeczenia o niepełno-

rodzice - członkowie

Stowarzyszenia

sprawności czy o potrzebie kształcenia

przejawiają w listopadzie, który został

specjalnego są bardzo zróżnicowane. 21

Każdy przypadek jest inny. Na szczęście w gronie 300 rodzin zwykle na każdy problem udaje się znaleźć rozwiązanie lub przynajmniej osoby o podobnym doświadczeniu. Jedyną kwestią w stosunku do której grupa rodziców jest bezsilna są przypadki śmierci podopiecznych. Od początku istnienia grupy wsparcia pożegnaliśmy w naszym gronie blisko dziesiątkę dzieci. To trudne doświadczenie skłoniło rodziców do podjęcia decyzji o wspólnych modlitwach na odległość, w zaciszu własnego domu. Raz w tygodniu, wieczorem, rodziny skupione wokół grupy wsparcia “spotykają się” duchowo na niosących ukojenie modlitwach. Po burzy przychodzi słońce. Trudności mniejsze i większe, smutek i cierpienie są częste u osób i tak już obarczonych różnymi wadami rozwojowymi oraz ich rodzin. Dlatego też w ramach grupy wsparcia dzielimy się wszelkimi pozytywnymi, podnoszącymi na duchu wiadomościami. Informacje o zdobyciu nagrody, wyróżnienia czy po prostu zakończeniu jakiegoś ważnego etapu są bardzo budujące i dają nadzieję dla innych. Zwłaszcza relacje osób dorosłych z zespołem delecji, którym udało się zdobyć zawód, samodzielnie podróżować czy po prostu radzić sobie w codziennym życiu są bardzo cenne. Anna i Mariusz Piotrowicz, Białystok rodzice dziecka z Zespołem mikrodelecji 22q11 www.22q11.pl

G r y p a budzi cukrzycę Cukrzyca typu 1 jest – naukowcy nie mają już co do tego wątpliwości – chorobą autoimmunologiczną. Układ odpornościowy, powołany do obrony organizmu przed zagrożeniami z zewnątrz, potrafi niekiedy z całym impetem zaatakować własną trzustkę, niszcząc komórki beta, produkujące insulinę. 24

Dlaczego jednak dotyka to tylko niektóre osoby? Udowodniono, że predyspozycje do cukrzycy są dziedziczne. Same geny jednak nie wystarczą. Co wyzwala agresję?

Naukowcy od dawna, od lat siedemdziesiątych, podejrzewali wirusy. Choroba zbyt często pojawiała się wkrótce po infekcji wirusowej, by mógł to być przypadek. Pod uwagę brano enterowirusy, rotawirusy, wirusy różyczki i cytomegalii. Na właściwy być może trop wpadła Ilaria Capua, weterynarz i mikrobiolog ze Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt, zajmująca się

ptasią grypą w laboratorium uniwersytetu w Lengaro we Włoszech. Obserwowała ona zarażone wirusem grypy indyki, zauważono bowiem, że pojawia się u nich wtedy stan zapalny w obrębie trzustki. Wirusy grypy zazwyczaj nie opuszczają płuc i górnej części przewodu pokarmowego (żołądek), potrafią jednak niekiedy dostać się do krwiobiegu i pokonać przewód trzustkowy. I rzeczywiście, do uszkodzenia trzustki i nadmiernej aktywności lipazy, enzymu trzustkowego, doszło u ponad połowy zwierząt. Potem rozwinęła się u nich hiperglikemia, w końcu cukrzyca. Kolejnym etapem badań była hodowla ludzkich linii komórkowych trzustki oraz fragmentów tkanki trzustkowej, z czterema rodzajami wirusów – dwoma ludzkiej grypy sezonowej i dwoma ptasiej. Wirusy miały się bardzo dobrze, zainfekowały też produkujące insulinę komórki beta. – Na poziomie biochemicznym obecność wirusów grypy w komórkach trzustki pobudziła produkcję wielu związków zapalnych, o których wiadomo, że są kluczowe w procesie reakcji autoimmunologicznej, co w konsekwencji doprowadziło do wystąpienia cukrzycy typu 1 – objaśnia Ilaria Capua.

Dlaczego akurat teraz zaczęto szukać powiązań między grypą a cukrzycą? Czyż te wirusy nie towarzyszą nam od dawna?

Chorych na cukrzycę typu 1 nie przybywa tak gwałtownie, jak typu 2, ale i tak jest to wzrost znaczący, o 2-5 proc. rocznie. Sugeruje to, że na rozwój choroby wpływa jakiś poważny czynnik środowiskowy. Stąd wnikliwsze zainteresowanie wirusami. Nawet jeśli wirusy grypy odpowiadają tylko za część nowych zachorowań na cukrzycę typu 1, to da się im zapobiegać. Przeciwko sezonowej grypie możemy się przecież zaszczepić i ochronić w ten sposób ludzi, którzy mają genetyczne predyspozycje do wystąpienia choroby – podsumowuje Ilaria Capua. Szuka także osób, u których niedawno zdiagnozowano cukrzycę typu 1, a wcześniej chorowały na grypę. Znaleźli już je włoscy lekarze z wydziałów pediatrii i medycyny eksperymentalnej rzymskiego uniwersytetu La Sapienza. Po analizie komplikacji pogrypowych u dzieci hospitalizowanych z powodu świńskiej grypy ustalili, że gwałtownie wzrosła wśród nich liczba zachorowań na cukrzycę typu 1. Dorota Wysocka

Czy zwykła grypa, nie jakiś jej szczególnie zjadliwy szczep, rzeczywiście może uszkodzić trzustkę? – To nie zdarza się powszechnie, ale jeśli już wirus się tam dostanie, odkrywa doskonałe miejsce do namnażania się – mówi mikrobiolog. Ilaria Capua rozpoczęła podobne doświadczenia na myszach. 25

Cukier

jak

narkotyk

Cukier, tak jak nikotyna czy alkohol, jest substancją uzależniającą i państwo powinno zaangażować się w zwalczanie jego spożycia. Prof. Robert Lustig, pediatra z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco, uważa, że to nie brak ruchu czy nadmiar tłuszczu w diecie, a apetyt na cukier odpowiada za epidemię otyłości. Na świecie żyje już znacznie więcej ludzi z nadwagą, niż niedożywionych.

Kampania ograniczania tłuszczów w jedzeniu, rozpoczęta w latach siedemdziesiątych, odniosła sukces. Jest go tam coraz mniej. Tyle, że tłuszcz to podstawowy nośnik smaku, bez niego żujemy 26

wszystko jak karton. Producenci żywności zastąpili go więc innym, cukrem właśnie. Jest teraz wszędzie – w chlebie i wędlinach, twarogu i wędzonym łososiu, sosie sałatkowym i słonych paluszkach.

Światowe spożycie cukru w ostatnim półwieczu się potroiło, sięga już 165 mln ton rocznie, najszybciej zaś rośnie w krajach rozwijających się i bogacących. Równolegle rozprzestrzeniają się tam choroby cywilizacyjne – otyłość, cukrzyca, choroby układu krążenia. Najbardziej otyłym narodem świata są jednak Amerykanie. Statystycznie każdy zjada 58 kilogramów cukru rocznie. I wciąż tyją. Ruch, więcej ruchu – to klucz do zdrowia, bez niego obrośniemy tłuszczem – głoszą popularne hasła. Badania naukowe wcale tego nie potwierdzają. Owszem, regularne ćwiczenia podnoszą sprawność, pomagają utrzymać zgrabną sylwetkę, czujemy się po nich lepiej, ale nie chudniemy. W dodatku, dowodzą naukowcy, wcale nie jesteśmy tak niemrawi, jak nam się wmawia. Z badań wynika, że brytyjskie dzieci zażywają tyle samo ruchu co pięćdziesiąt lat temu, a pracownik biurowy spala nie mniej kalorii niż członek wschodnioafrykańskiego ludu Hadza, utrzymującego się ze zbieractwa i myślistwa. Niechęć do ćwiczeń fizycznych to raczej skutek nadwagi, niż jej przyczyna. Dzieci z nadwagą, biorące przez trzy lata udział w specjalnych, monitorowanych programach sportowych, straciły w tym czasie średnio 90 gram. Nie wykluczone, że więcej ćwicząc, zaczęły też więcej jeść, średnio sto kalorii ponad to, co spaliły w czasie dodatkowego ruchu. Już w 2003 roku Światowa Organizacja

Zdrowia – WHO – chciała wydać zalecenie, by cukier w pożywieniu był źródłem nie więcej niż dziesięciu procent kalorii. Producenci cukru i słodkich napojów gwałtownie zaprotestowali, w rezultacie WHO zaleciła tylko redukcję spożycia cukru – opowiada Marion Nestle, amerykańska badaczka żywienia. – W ciągu kilku dekad przemysł spożywczy zmienił w naszym kraju normy społeczne. Jedzenie stało się dostępne wszędzie i o każdej porze. To jednak nie wyjaśnia, dlaczego aż tylu ludzi traci w jedzeniu umiar. Może to kwestia tego, co jedzą? Ciekawe, związane z tym doświadczenie – na myszach – przeprowadził Anthony Sclafani, profesor psychologii w nowojorskim Brooklyn College. Cukier, podawany myszom w czystej postaci, jako biały proszek, nie budził w nich zachwytu. Wodny roztwór, żel, a jeszcze lepiej słodką piankę, jadły i piły za to bez umiaru, stając się grube i apatyczne. Najbardziej, tak jak ludziom, smakowała im mieszanka cukru i tłuszczu.

CUKIER

dawka śmiertelna: 500 łyżeczek Wystarczyła jedna z tych substancji, by utyły. Czy to wyjaśnia nieskuteczność diet niskotłuszczowych? – Cukier odgrywa decydującą rolę w procesie tworzenia się nadwagi – uważa prof. Sclafani. – Przy tym buduje w mózgu te same wzorce aktywności, co narkotyki. Uzależnia. Sprawia, że chcemy więcej. Tłuszcze, białka, węglowodany złożone, najpierw muszą zostać przekształcone w jelitach. Cukier dostaje się do krwi błyskawicznie, jego poziom szybko tam rośnie i równie szybko – za sprawą insuliny – opada. Znowu chcemy cukru. Z ewolucyjnego punktu widzenia wewnętrzny mechanizm, chroniący nas przed przedawkowaniem cukru, nigdy nie był potrzebny. – Słodycz to w naturze sygnał, że coś jest wysokokaloryczne i nietrujące – dowodzi prof. Sclafani. – Kiedy nasi przodkowie znajdowali gdzieś słodkie owoce, zjadali ich ile mogli. Nie wiedzieli przecież, czy jeszcze na nie natrafią.

Prof. Lustig jako neuroendokrynolog zetknął się z grupą dzieci po ciężkiej operacji guza mózgu. Wcześniej ważyły normalnie, potem co roku przybierały po kilkanaście kilogramów. Ciągle były głodne i zmęczone, rodziców ogarniała rozpacz. Po przebadaniu ich odkrył, że uszkodzenie podwzgórza wyłączyło hormon sytości – leptynę. Ich ciało reagowało tak, jakby nieustannie było morzone głodem. Nerw błędny stymulował zwiększone wydzielanie insuliny, co z kolei obniżało poziom cukru we krwi. Lustig podał dzieciom lek tłumiący wydzielanie insuliny, a one zaczęły zjadać kilkaset kalorii dziennie mniej, stopniowo traciły na wadze i znów miały siłę się ruszać. Ciągle słyszymy, że spożywanie cukru powoduje nadwagę. Owszem, ale tylko wtedy, gdy przez dłuższy czas dostarcza się organizmowi więcej kalorii niż potrzebuje. Lustig zadał sobie pytanie, czy taki lek może pomóc ludziom z nadwagą, których mózg nie jest uszkodzony. – U blisko dwudziestu procent otyłych dorosłych zauważyłem ten sam efekt. Zaczęli chudnąć i więcej się ruszać. Pozostali? Problemem pozostałych nie było zwiększone wydzielanie insuliny, a insulinooporność. Insulinooporność, zmniejszona wrażliwość komórek ciała na insulinę, prowadzi do cukrzycy typu 2, której często towarzyszy duża nadwaga. Co ją jednak wywołuje? Wiele badań wskazuje, że nagromadzenie tłuszczu w wątrobie.

– Zainteresowałem się wtedy fruktozą – opowiada prof. Lustig – cukrem owocowym, który – w odróżnieniu od glukozy – rozkładany jest niemal wyłącznie w wątrobie, czego skutkiem jest gromadzenie się w niej tłuszczu. Insulina to złoczyńca – wierzcie mi – a cukier jest jej wspólnikiem. Na podobny trop wpadł prof. Lewis Cantley, onkolog z Harvard Medical School. – Istnieje związek pomiędzy nadwagą a pewnymi rodzajami raka i wiele wskazuje na kluczową w tym rolę insuliny – twierdzi. – U osób z nadwagą określone nowotwory piersi, jelit, jajników i nerek występują o blisko jedną trzecią częściej, niż u osób z prawidłową wagą. W przypadku raka prostaty, trzustki i macicy wskaźnik jest na takim samym poziomie, ale rokowania gorsze. Profesor przypuszcza, że sprawia to

zaburzony metabolizm cukru. – We wczesnym stadium raka komórki nowotworowe w wielu tkankach mają na powierzchni receptory insuliny. Insulina stymuluje wchłanianie glukozy z krwi i w ten sposób pobudza wzrost tych komórek. Wysoki poziom insuliny, wywołany insulinoopornością i cukrzycą typu 2, może zatem pobudzać wzrost guzów. Najlepszą ochroną przed insulinoopornością jest utrzymywanie zawartości tłuszczu w wątrobie na niskim poziomie. Można to osiągnąć, spożywając jak najmniej cukru. Uważa, że nadwaga to obok palenia najważniejsza przyczyna występowania nowotworów. – Gdyby ludziom udało się opanować te dwie plagi, na całym świecie liczba zachorowań na raka spadłaby o połowę. Rządy wielu krajów wydały zdecydowaną walkę

przemysłowi tytoniowemu. Kelly Brownell, dyrektor Centrum Polityki Żywieniowej i Otyłości Uniwersytetu Yale jest przekonany, że przemysł spożywczy można poskromić jedynie podobnymi metodami – podatkami, przepisami, zakazami. – Za każdym razem, gdy ktoś głosi, że powinniśmy lepiej informować ludzi na temat zdrowego odżywiania, mam przed sobą obraz szefów koncernów spożywczych, zacierających ręce z radości. Skoro dwie trzecie społeczeństwa nie jest w stanie dzięki silnej woli oprzeć się trikom i pokusom przemysłu spożywczego, musi wkroczyć polityka. – Z odżywianiem jest jak z paleniem – uważa Brownell. – Uzmysławiając palaczom fatalne skutki palenia tytoniu, być może skłonimy kilku z nich do rzucenia nałogu. Ale to, że obecnie w Stanach Zjednoczonych pali o połowę mniej młodzieży niż jeszcze dziesięć lat temu, zawdzięczamy wysokiej akcyzie

na wyroby tytoniowe i zakazowi palenia w miejscach publicznych. Cukier, podobnie jak tytoń, można uznać za środek uzależniający. – Nikt nie twierdzi, że ma on taki potencjał uzależniający, jak heroina czy morfina – mówi Brownell – wystarczająco jednak duży, żeby ludzie odczuwali potrzebę jego ciągłego przyjmowania. A skutki uzależnienia od cukru, tak jak i innych używek, obciążają wszystkich podatników. Brownell zaleca ograniczenie, a jeszcze lepiej całkowity zakaz reklamowania niezdrowych artykułów spożywczych, zwłaszcza tych kierowanych wprost do dzieci. Radykalnie powinno się zwalczać zwłaszcza słodzone napoje, jedno z głównych źródeł cukru. Poza tym podatki, przepisy, zakazy... – Możemy bowiem czekać parę tysięcy lat, aż ewolucja dopasuje nas do trującego środowiska. Możemy też zmienić środowisko, aby przestało wpędzać nas w choroby.

Dorota Wysocka

Franczyza społeczna - kiedy brak pomysłu na przedsiębiorstwo społeczne

Czym jest franczyza? Jest to umowa pomiędzy dwoma podmiotami, w ramach której pierwszy oferuje drugiemu prawo do posługiwania się jego marką, know-how, własnością intelektualną i zapewnia finansowanie w początkowej fazie nowej inwestycji. Drugi podmiot tworzy na tej podstawie bliźniaczy projekt biznesowy, godzi się na pewien system zarządzania i dzieli zyskami z działalności. Można zatem stwierdzić, że jest to pewien model powielania działalności go-

na umowie między niezależnymi podmiotami działającymi na rynku, w ramach której:

spodarczej – od całkowitego i nieodpłatnego dzielenia się swoją własnością na zasadzie tzw. otwartości, z ang. „open source”, aż po tworzenie całkowicie zależnych przedsiębiorstw o niskim stopniu samodzielności. Tak więc, franczyza to długookresowa i stała współpraca oparta

zobowiązuje się prowadzić działalność zgodnie z wytycznymi franczyzodawcy oraz ponosić opłaty licencyjne (które jednak we franczyzie społecznej mogą być częściowo lub całkowicie zniesione). Mając na uwadze powyższe, franczyza jest systemem sprzedaży towarów,

Franczyzodawca przekazuje franczyzobiorcy wiedzę na temat prowadzenia firmy i użycza swojej marki, w tym daje prawo do korzystania przez franczyzobiorcę z pełnego konceptu biznesowego określonego na przykład w księdze franczyzowej,

Franczyzobiorca

usług lub technologii opartym na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami, zwanymi franczyzodawcą i jego indywidualnymi franczyzobiorcami. Stanowi określony model współpracy pomiędzy franczyzodawcą, który nadaje franczyzobiorcy prawa i obowiązki prowadzenia działalności zgodnie z koncepcją biznesową franczyzodawcy.

Na czym polega franczyza społeczna? Celem tego rodzaju franczyzy jest przede wszystkim osiągnięcie określonych celów społecznych, a nie maksymalizacja zysku. Franczyza społeczna polega na tym, że franczyzodawca zobowiązuje się do stworzenia planu biznesowego, następnie wspiera, szkoli i przygotowuje do startu nowe przedsięwzięcie społeczne prowadzone przez jego partnera. Zapewnia też brak konkurencji, co oznacza, że z żadnym innym przedsiębiorstwem nie podpisze podobnej umowy. W zamian za to otrzymuje od franczyzobiorcy opłatę, a następnie stały udział w części zysków. Niezbędne jest zatem podpisanie stosownej umowy, regulującej zobowiązania między partnerami, zasady posługiwania się marką i realizacji tego samego modelu biznesowego. Nie jest natomiast stałą regułą pobieranie przez franczyzodawcę opłaty franczyzowej. Zyskiem franczyzodawcy jest też możliwość zwiększenia skali misji społecznej, którą chce realizować. Franczyzy społeczne są zarządzane w sposób bardziej demokratyczny niż te biznesowe. Franczyzodawca społeczny włącza w proces decyzyjny i strategiczny fanczyzobiorców, 32

jest bardziej przy tym otwarty na sugestie i wymianę doświadczeń swoich partnerów. Jest to swojego rodzaju przykład społecznej odpowiedzialności biznesu w celu zwalczania nierówności społecznych, szczególnie wśród ludzi wykluczonych społecznie, dla których tworzone są stabilne miejsca pracy. Istota franczyzy społecznej polega na tworzeniu modeli przedsiębiorstw społecznych, które mogą być następnie powielane na zasadach franczyzy, a tym samym utrzymywać się na rynku. Tego rodzaju franczyza wzmacnia pozytywne skutki społeczne, bez nadmiernego rozrostu struktury zarządzania. Dla przedsiębiorstw społecznych, które wprowadzają franczyzę, jest to łatwy sposób na szybkie uruchomienie własnej działalności, gdyż mogą one skorzystać z gotowych już wzorców postępowania i dobrych praktyk. Dodatkowym plusem jest sytuacja, kiedy marka franczyzodawcy jest sprawdzona i uznana na rynku, zyskuje się wtedy wiarygodność i rozpoznawalność już od początku działalności.

Dobre praktyki w prowadzeniu franczyzy społecznej Dobre praktyki dotyczą zarówno długoterminowych, dużych oraz rentownych działań jak również małych, lokalnych przedsięwzięć z przychodami stanowiącymi niewielki procent przychodów dużych firm. Należy zauważyć, że franczyzę społeczną

stosuje się w bardzo różnych rodzajach działalności społecznej oraz usługach społecznych, tj. m.in. opiece socjalnej, transporcie, hotelarstwie, ogrodnictwie, produkcji żywności, ekologii, edukacji, turystyce, gastronomii. Warto poznać dwa ciekawe przykłady.

CASA (Wielka Brytania) Franczyza społeczna w usługach opiekuńczych polega na zapewnieniu podstawowych usług opiekuńczych dla osób starszych i niepełnoprawnych. Wywodzi się z lokalnego przedsięwzięcia Sunderland Home Care Associates (SHCA), które dostarczało wysokiej jakości domową pomoc dla osób starszych i niepełnosprawnych od 1994 roku.

europejskie Obecnie działa w kilkunastu miejscowo ściach na terenie Wielkiej Brytanii, oferując ponad 7000 godzin pomocy indywidualnej tygodniowo. Najczęściej usługi tego typu zlecane są przez samorządy lokalne, tj. ośrodki miejskie. Celem franczyzy jest stworzenie sieci przedsiębiorstw franczyzowych opartych na spółdzielniach socjalnych, które staną się na brytyjskim rynku liderami w dostarczaniu usług z zakresu opieki zdrowotnej i społecznej. Założenie ma zostać osiągnięte dzięki oferowaniu konkurencyjnych usług dla sektora prywatnego z wykorzystaniem

współpracy z lokalną administracją. Działalność CASA rozpoczęła się od odpowiedzi na zapotrzebowanie zgłoszone przez samorząd Sunderland, na które odpowiedział dwudziesto osobowy zespół. Obecnie zespół personelu CASA liczy ponad 350 osób. W przedsiębiorstwie stosowany jest elastyczny system pracy, szczególnie dla kobiet, które dzielą pracę z obowiązkami dobowymi. Działalność rozszerzono dodatkowo o usługi dla młodzieży niepełnosprawnej, polegające na pomocy w uczęszczaniu na zajęcia edukacyjne oraz realizacji podstawowych obowiązków edukacyjnych.

W ramach CASA funkcjonują cztery rodzaje franczyzy: mniejszość udziałów a) „Blokująca” przedsiębiorstwa-matki, by zapewnić, że franczyza pozostanie w rękach jej pracowników/pracowniczek; b) Umowa licencyjna z rozróżnieniem odpowiedzialności CASA oraz franczyzobiorcy, wraz z ustanowieniem opłaty franczyzowej; c) Reprezentant CASA w zarządzie franczyzobiorcy, aby zapewnić zarówno kontrolę, jak i wsparcie; d) Akcjonariat pracowniczy, aby zapewnić dobre zarządzanie w poszczególnych firmach biorących udział we franczyzie. Model zakłada ścisłą współpracę z lokalnymi ośrodkami pomocy społecznej, które mogą zapewnić część niezbędnych zasobów. Funkcjonująca sieć spółdzielni socjalnych promuje zatrudnienie kobiet, oferując m.in. pomoc w zdobyciu odpowiedniego wykształcenia. 33

GWD Sud i marki „Cafesito Bar” i „Capito” (Niemcy)

jest ona niewystarczająca, zwiększając zaangażowanie lokalnej społeczności. c) polityka zrównoważonego rozwoju

– tworzenie lokali blisko klienta, który

Franczyza w usługach czasu wolnego oraz ekologii prowadzona jest przez organizację GWD Sud - spółdzielnię zakładów pracy dla osób niepełnosprawnych, założoną w 1985 roku. Udostępnia ona model biznesowy, a w ramach niego marki dla organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych, które rozpoczynają działalność gospodarczą. Charakterystyka tej franczyzy społecznej polega na zastosowaniu trzech głównych polityk, tj.:

nie korzysta z transportu oraz zapewnianie oferty z bezpośrednim dostarczeniem usług do domu. Marka Cafesito Bar to sieć małych barów, kawiarni prowadzona przez organizacje osób niepełnosprawnych. Franczyzodawca zapewnia kompleksowe przygotowanie koncepcyjne, marketing oraz wsparcie przy projektowaniu wnętrz i wyposażeniu lokalu gastronomicznego, łącznie z wykonaniem „pod klucz” punktu franczyzowego.

a) równouprawnienie dla osób niepełnosprawnych na rynku pracy – zapewnia pracę w warunkach, które są zbliżone do tych na głównym rynku pracy. Stosunek pracy i idące za tym obowiązki oraz prawa są identyczne jak w przypadku normalnego zatrudnienia, ale wymagania ze strony prowadzącego franczyzę, odpowiadają odmiennym potrzebom osób niepełnosprawnych. Większość miejsc pracy funkcjonuje w pełnym wymiarze godzin, ale istnieją również opisane stanowiska pracy, etaty w niepełnym wymiarze czasu, takie jak np. prace porządkowe, które są opłacane na podstawie stawek godzinowych. Ten element ułatwia przystosowanie nowych pracowników do dyscypliny pracy po powrocie na rynek na przykład po rehabilitacji.

b) polityka rewitalizacji – udostępnianie ta-

nich lokali w szczególności w dzielnicach zdegradowanych, gdzie nie ma podstawowej infrastruktury społecznej lub

Marka Capito – to sieć punktów serwisowych, w tym naprawy i wymiany baterii do sprzętu elektronicznego, wymiany lub napełniania tonerów. Ponadto punkt Capito może prowadzić działalność w zakresie profesjonalnego druku niskonakładowego, „fotolab”, sprzedaży artykułów papierniczych i biurowych oraz sprzedaży montażu akcesoriów komputerowych lub do telefonów komórkowych. Istnieje wiele innych modeli franczyzy, aby je poznać Redakcja zachęca do lektury publikacji pt. Franczyza społeczna – dobre praktyki europejskie – kompendium pod red. Michaela Berrimana i Guy’a Turnbulla.

Co zrobić w praktyce aby osiągnąć sukces? Wśród czynników, które w praktyczny sposób mogą przynieść sukces, należy wymienić przede wszystkim:

a) dobrze dobranych partnerów – gdzie franczyzobiorca jest równorzędnym partnerem w relacjach z franczyzodawcą, b) dobrze opracowany model finansowego rozwoju przedsięwzięcia, tzw. biznesplan, c) znaną i rozpoznawalną markę, dzięki której wzrasta wiarygodność podmiotu i jego funkcji społecznej – gdzie nie chodzi o szybki zysk. d) dostosowanie celów społecznych do moż

liwości organizacyjnych franczyzobiorców – zbyt ambitne mogą spowodować niepowodzenie przedsięwzięcia; franczyza musi znaleźć kompromis między celami społecznymi a komercyjnymi tak, aby odnosić sukcesy na wielu płaszczyznach. Pamiętajmy, że z punktu widzenia opłacalności w prowadzeniu przedsięwzięcia opartego o franczyzę, nie liczą się wielkie zyski, ale sama możliwość utrzymania danego konceptu i jego rozwinięcie na rynku.

dr prawa Eliza Szadkowska

Tajemnicza „choroba tików” Z pewnością niejeden z nas był świadkiem dziwnie zachowujących się osób – gwałtownie wymachujących rękami, nogami, nagle podskakujących, mlaskających, przeklinających, powtarzających dane dźwięki czy wyrazy, mających ewidentne problemy z zapanowaniem nad swoim ciałem. I z pewnością niejeden z nas zareagował na taką sytuację odsunięciem się, zdystansowaniem, myślą, że coś z tymi osobami jest nie tak, że są źle wychowane. Rzadko komu z pewnością przyszło do głowy, iż takie sytuacje mogły być spowodowane występowaniem szeregu niekontrolowanych zachowań, zdiagnozowanych jako zespół Tourette’a.

nie skutek braku wychowania, to też nie objaw niepełnosprawności intelektualnej, to wrodzone zaburzenie neurologiczne, charakteryzujące się występowaniem licznych

tików ruchowych i werbalnych, szeregiem neurologiczno-psychiatrycznych objawów. Choroba ta atakuje już od maleńkości pomiędzy 3 a 8 rokiem życia. Największe nasilenie obserwuje się w wieku 11-13 lat.

większości pacjentów objawy zespołu

C ieszmy się zatem, gdy osoba z ZT

Tourette’a maleją w wieku 18-20 lat.

czuje się przy nas swobodnie i „pozwala”

W przypadku pojawienia się jakichkol-

sobie na niekontrolowanie swoich odru-

wiek zaburzeń warto reagować od razu.

chów. To bowiem oznacza, ze czuje się

Zgłosić się do neurologa, który nie spra-

przy nas bezpiecznie. Czuje, że jest przez

wi, że choroba zniknie, ale który zniwe-

nas akceptowana. Choć świadomość

luje jej objawy, stosując farmakoterapię

społeczna na temat autyzmu czy zespo-

oraz psychoterapię. Początkowo ZT ma

łu Aspergera w ostatnich latach zdecy-

łagodną postać i objawia się poprzez

dowanie wzrosła, to zespół Tourette’a

mruganie powiekami, ruchy ramion oraz

wciąż jest błędnie rozumianym schorze-

głowy, grymasy, mlaskania. Z biegiem

niem, wokół którego narosło wiele mi-

czasu tiki stają bardziej złóżone, a przez to

tów. ZT to choroba nieuleczna, ale to też

trudniejsze do opanowania – chorzy pod-

choroba, z którą można żyć. Fakt, wiąże

skakują, dotykają siebie i innych, wstają, sia-

się ona często z zażenowaniem, niemoż-

dają, kręcą się w kółko – wszystko to robią

nością skupienia uwagi, niekontrolowa-

bardzo szybko i nerwowo. Jakby tego było

niem swojego ciała, niemożnością opa-

mało, u prawie wszystkich osób diagnozu-

nowania tików. Ale to choroba, która przy

je się ADHD a u 10% osób dotkniętych Ze-

odpowiedniej farmakoterapii, psychotera-

społem Tourrete’a również koprolalię czyli

pii i pogodzeniu się z nią nie czyni życia

niemozliwy do opanowania odruch wy-

w żaden sposób gorszym. Osoby z ZT tak

powiadania nieprzyzwoitych słów, obelg,

samo jak my mają swoje pasje, marzenia,

przekleństw, kierowanych do ludzi woko-

plany na przyszłość. Z tą jedną różnicą,

ło. W tym wypadku kierowanie do nich ta-

że od samego początku muszą dawać

kich komunikatów jak: „Przestań!” „Uspo-

z siebie o wiele więcej. Dlatego też, gdy

kój się!” „Nie rób tak”, zdecydowanie nie

następnym razem będziemy świadka-

pomaga, wręcz przeciwnie., sprawia, że siła

mi sytuacji, która może wskazywać na

tików wzrasta. Osoby z zespołem dają radę na

osobę dotkniętą ZT, nie wyśmiewajmy

chwilę zapanować nad tikami, ale później jak

jej, nie bądźmy zażenowani, nie prośmy,

same mówią muszą „się odtikać”. Takie działa-

aby przestała. Potraktujmy to zdarzenie

nia podyktowane są przez układ neurologicz-

jako normalną sytuację. Uśmiechnijmy

ny. Nie można więc ich prosić o nie tikanie,

się życzliwie i pójdźmy w swoja stronę.

rozkazywać im aby przestały. Hamowanie

Niby nic nie znaczący odruch, ale tak wiel-

tików może być dla nich bardzo męczące.

ki dla osoby z zespołem Tourrete’a.

Oligofrenopedagog Edyta Pruszyńska

Pomyśl

zanim

Często zdarza się tak, że gdy w pobliżu pojawi się osoba niepełnosprawna, nie wiemy, jak się zachować, więc by jej nie urazić, nie reagujemy na jej obecność wcale. Ten poradnik podpowie, jak zachować się w towarzystwie osób niepełnosprawnych. Przede wszystkim należy pamiętać, że sam fakt bycia niepełnosprawnym nie oznacza, że osoba ta zawsze potrzebuje pomocy. Jeżeli znajduje się w przyjaznym dla siebie otoczeniu, zazwyczaj jest w stanie

sama sobie poradzić. Swoją pomoc należy deklarować tylko wtedy, gdy wydaje nam się, że dana osoba sobie nie poradzi, ale przedtem należy ją zapytać, czy tej pomocy sobie życzy. Nie rób żadnych założeń. Każda osoba niepełnosprawna jest świadoma na ile ją stać i jak wiele może zrobić sama, a kiedy musi poprosić o pomoc. Dlatego nigdy

nie zakładaj, że ona sama czegoś nie zrobi, nie wykluczaj jej z działań. Jeżeli nie będzie mogła sobie poradzić, sama o tym powie.

Jak pomagać osobom niepełnosprawnym - rad kilka

pomożesz

Pomyśl zanim coś powiesz. Zawsze zwracaj się bezpośrednio do osoby mniej sprawnej, nie do jej towarzysza, pomocnika, czy też tłumacza języka migowego.

Prowadź z nią normalną rozmowę, bo oprócz odmienności fizycznej, psychicznie niczym się nie różni od zdrowej osoby. Pamiętaj też o tym, że nie każdy jest zdolny udzielać odpowiedzi na temat swojej

choroby. Może to stworzyć barierę psychiczną, bo poczuje się tylko przypadkiem z jakąś niepełnosprawnością, nie człowiekiem. Bądź taktowny inicjując kontakty fizyczne. Wiele osób niepełnosprawnych utrzymuje równowagę dzięki swoim rękom, dlatego też nie należy ich za nie chwytać, bo

może to spowodować utratę równowagi, a w konsekwencji przewrócenie. Osoby niepełnosprawne traktują swoją laskę, wózek czy też skuter jako część swojej przestrzeni osobistej, dlatego nie powinno się ich bez zgody właściciela dotykać. Z podobnych przyczyn nie należy głaskać po głowie takiej osoby. Ważne jest też używanie określonej terminologii w stosunku do osób niepełnosprawnych. Nigdy nie mów: niepełnosprawny, niepełnosprawni, niepełnosprawne; lepiej dodać: osoba, osoby. Dobrze jest też mówić osoba z taką i taką chorobą. Unikaj też wszelkich przestarzałych określeń osób niepełnosprawnych. Natomiast nie jest gafą żegnanie się z osobą niewidomą slowami „dobrze

było cię widzieć” albo „do zobaczenia”; osoby niewidome często używają tego typu zwrotów. Osoby poruszające się na wózku

Pamiętaj o tym, że osoby poruszające się na wózku są osobami nie sprzętami, dlatego nigdy nie traktuj ich jak wieszaki do płaszcza, prosząc o potrzymanie, nie pochylaj się nad nimi przy podawaniu ręki. Podczas rozmowy z osobą na wózku najlepiej jest usiąść na krześle, aby być na jej poziomie, co pozwala na swobodny kontakt interpersonalny i wzrokowy. Osoby niewidome lub słabowidzące

Osoby niewidome lub słabowidzące są w stanie same poruszać się po ulicy, choć czasem korzystają z pomocy

laski lub psa przewodnika. Bądź przygotowany na pomoc takiej osobie np. przeczytanie czegoś, ale tylko wtedy, gdy cię o to poprosi. Zanim nawiążesz kontakt fizyczny z osobą niewidzącą uprzedź ją o tym, bo może się ciebie przestraszyć. Podaj swoje imię, a jeśli to możliwe, także pełnioną funkcję. Jeśli kontakt jest grupowy, to należy osobę niewidomą przedstawić wszystkim. Jeśli chcesz poprowadzić taką osobę, zaproponuj jej swoje ramię, zamiast chwytać ją za rękę. Jeśli jesteś zmuszony zakończyć rozmowę, powiedz o tym osobie niewidomej. Jeżeli kiedykolwiek będziesz miał wątpliwości, co do tego, jak się zachować, czy też co powiedzieć osobie niepełnosprawnej – po prostu ją o to zapytaj! Oprac. J. W. Źródło: wiadomosci24.pl

N e u r o n lustr zane y - twój obraz we mnie - mój obraz w tobie

Czemu śmiech jest zaraźliwy? Czemu ziewamy, kiedy robią to inni? Czemu mimowolnie zakładamy nogę na nogę? Na czym polega ta osobliwa skłonność? To neurony lustrzane, które uaktywniają się zarówno podczas samodzielnego wykonywania jakiejś czynności, jak i podczas obserwowania czyichś działań. 41

W ludzkim mózgu znajduje się wiele ukła-

dów neuronów lustrzanych, zajmujących się nie tylko naśladowaniem czynności innych osób, ale również odczytywaniem ich zamiarów, wyciąganiem wniosków oraz odczytywaniem ich emocji. To neurony lustrzane odpowiedzialne są za to, że emocje są zaraźliwe. „Czujemy” drugą osobę w najszerszym znaczeniu tego słowa: wyczuwając jej emocje, jej ruchy, jej doznania, kiedy powstają w nas ich imitacje. Czyjś dobry (lub zły) humor może stać się naszym własnym dobrym (lub złym) humorem. Radość, ból, strach czy wstręt innego człowieka może wywołać w nas samych radość, ból, strach czy wstręt. Zachowania odzwierciedlające można wywołać nawet wtedy, gdy to, na co reagujemy, nie zostało świadomie spostrzeżone (nierzadko właśnie wtedy cały mechanizm działa jeszcze sprawniej). Mimika, spojrzenia, gesty i sposoby zachowania spostrzegane u innych pełnią jeszcze inną rolę, prowadzą bowiem do przeświadczenia na temat tego, czego możemy się spodziewać w dalszym przebiegu zdarzeń. Bez intuicyjnej pewności na temat tego, co zaraz przyniesie dana sytuacja, współżycie ludzi byłoby praktycznie nie do pomyślenia. Czemu jesteśmy w stanie wyczuć niewypowiedziane zakłócenia w związku partnerskim? Bez słów a czasami nawet wbrew temu co zostało powiedziane, rozpoznajemy zamiary lub życzenia innych. Układ neuronów lustrzanych jest niezwykle prosty w obsłudze. Pracuje spontanicznie i przede wszystkim niezależnie od tego, czy korzystamy z naszych możliwości analitycznego myślenia. Neurony kierujące zachowaniami czyli neurony planujące działania są inteligentne. Mają do dyspozycji programy, za pomocą których mogą przeprowadzać ukierunkowane czynności. Znają plan całego działania 42

i mają zakodowany zarówno jego przebieg, jak i pożądany efekt końcowy. Bezpośrednio z nimi sąsiadują neurony ruchowe, dowodzące mięśniami. Robią one to, co dyktują im programy neuronów planujących działania. Różnica czasowa, zanim wkroczą do akcji neurony ruchowe, wynosi między 100 a 200 milisekundy. Jednak nie każdej aktywacji neuronów planujących działania towarzyszą faktyczne działania neuronów ruchowych. Możliwe jest pozostanie tylko przy wyobrażeniu lub rozmyślaniach o działaniu. Ale prawdą jest też, że działania, które często pojawiają się w naszym umyśle jako wyobrażenia, mają większą szansę na realizację niż tylko takie, które nie istniały wcześniej nawet w postaci myśli. Neurony lustrzane rezonują nawet wtedy, gdy usłyszany zostaje dźwięk lub w przypadku człowieka rozmowę lub tylko jej fragment. Neurony uaktywniają się również w człowieku wtedy, gdy wyobrazi sobie obraz lub czynność. Wszystko, co człowiek obserwuje jest zapisane na wewnętrznej neurobiologicznej klawiaturze w czasie rzeczywistym, powstaje coś w rodzaju symulacji wewnętrznej. Zakodowane w neuronach planujących działania programy są sekwencjami opartymi na całości dotychczasowych doświadczeń jednostki. Intuicyjne przeczucie może powstać w umyśle człowieka bez docierania do jego świadomości na skutek wrażeń podprogowych. Ludzie pozostający ze sobą w bliskich związkach emocjonalnych znają swoje zachowanie. W związku z tym także wtedy, gdy ukochany człowiek znajduje się w oddalonym miejscu, nasz mózg zaopatruje nas w intuicyjne przeświadczenia na temat tego, co może w danej chwili robić. Zarówno intuicja jak i racjonalna analiza nie mogą się jednak wzajemnie zastąpić. Oba rodzaje pozyskiwania informacji powinny być stosowane

łącznie. Prawdopodobieństwo, że daną sytuację oceniliśmy właściwie jest najwyższe wtedy, kiedy za pomocą intuicji i krytycznego myślenia dojdziemy do podobnych wniosków. Badania pokazują, że strach, napięcie i stres w ogromnym stopniu redukują ilość sygnałów generowanych przez neurony lustrzane. Ograniczona zostaje zdolność wczucia się, zrozumienia innych i spostrzegania subtelnych sygnałów, a także zdolność uczenia się. Zahamowanie układu lustrzanego poprzez stres jest możliwym wyjaśnieniem, dlaczego intuicyjne reakcje w warunkach silnego obciążenia psychicznego i paniki są nieracjonalne i nierzadko prowadzą do pogorszenia i tak złej sytuacji. Jeśli obserwowane działanie jest czymś, z czym obserwator się jeszcze nie spotkał, np. z czynem o niespotykanej dotychczas

brutalności, to działanie to zostaje włączone jako kolejny - potencjalny – program do repertuaru komórek nerwowych kierujących naszymi działaniami. Nie ma przy tym znaczenia, czy takie działanie było „tylko” obserwowane, czy padliśmy jego ofiarą. W obu przypadkach wchodzi do zbioru programów działania zawartych w korze przedruchowej. Ponadto w eksperymentach prowadzonych za pomocą różnorodnych metod udało się w sposób nie budzący wątpliwości wykazać, że w sytuacji w której osoba badana obserwuje kogoś wykonującego ręką określone działanie, które ona ma jednocześnie wykonać, obniża się neurologiczny próg dla podjęcia tego działania. Neurony lustrzane są odpowiedzialne za współczucie i empatię. W badaniu zadawano ból

partnerom, a obserwując to badanie osoba badana sama doświadczała bólu obserwowanego u partnera. Jeśli doświadczamy uczuć innego człowieka, to nasze własne sieci komórek nerwowych dostrajają się do niego, czyli współbrzmią, a to pozwała na pojawienie się w naszym doświadczeniu umysłowym uczuć innego człowieka, dzięki temu może rozpocząć się spontaniczna komunikacja. Kłopoty pojawiają dopiero wtedy, kiedy tracimy zdolność wytworzenia teorii umysłu (umiejętność szybkiego rozpoznawania, co dzieje się z drugim człowiekiem). Dopuszczanie do tego, by w nas samych pojawiły się odzwierciedlenia innych ludzi, byśmy współodczuwali ich poglądy i doznania, zdają się być nagradzane sympatią. Badania pokazują, że odczuwamy sympatię przede wszystkim do osób, które potrafią adekwatnie odzwierciedlać. Spontaniczne przechodzenie do wspólnego punktu koncentracji uwagi, nazwane wspólną uwagą, jest nieustającym, codziennym zjawiskiem, któremu praktycznie nie można się oprzeć. W dodatku należy do najważniejszych warunków wytworzenia więzi emocjonalnej. Udane relacje odzwierciedlania i powstające na tej podstawie uczucie więzi prowadzą także do uwolnienia endogennych opioidów. Dlatego międzyludzkie wsparcie ułatwia znoszenie bólu, a także dowodzi, że jesteśmy neurobiologicznie zaprogramowani na tworzenie więzi. Obserwacja i naśladowanie sposobu, w jaki ludzie odnoszą się do siebie i w jaki posługują się otaczającymi ich przedmiotami prowadzi do powstania nowych połączeń między komórkami nerwowymi. Cały inwentarz działań i interakcji, który urzeczywistniony we wspólnocie społecznej przechowujemy w neurobiologicznej postaci układu lustrzanego, musi być nieustannie, przez całe życie – najpierw w zabawie, później poprzez różne formy wymiany kulturalnej – przeżywany 44

i odgrywany. Sieci komórek nerwowych, za pomocą których przetwarzamy określone spostrzeżenia, intensyfikują wzajemne połączenia, jeśli dany sygnał do nich często dociera. Analogicznie, w sytuacji, w której dany sygnał jest przez dłuższy czas nieobecny, synapsy zanikają. Pary, których miłość gdzieś umknęła, rzucają się w oczy brakiem zachowań odzwierciedlających. Klasyczną odznaką jest brak wspólnej uwagi, a tam gdzie regularnie nie pojawia się, zanika kontakt emocjonalny. Na końcu miłości pojawia się mowa ciała typowa dla zakończenia kontaktu. Systematyczne odtrącanie społeczne jest przewlekłym stresem biologicznym, który prowadzi do choroby. Podwyższona koncentracja neuroprzekaźników, takich jak glutanat czy kortyzol, może spowodować śmierć neuronów. Dzięki temu, że codziennie, spontanicznie i mimowolnie, bez namysłu i nieustannie posługujemy się pojedynczymi odzwierciedleniami, dalszy rozwój sytuacji, w których się znajdujemy, staje się dla nas zrozumiały, a zachowania otaczających nas osób obliczalne. Przewidywalność i obliczalność są podstawą tego, co nazywamy zaufaniem.

Lustrzane neurony, komórki znajdujące się w naszym mózgu, są odpowiedzialne za naśladowanie czynności, zdolność czytania cudzych myśli i wczuwania się w nastroje innych osób. Neurony lustrzane funkcjonują nie tylko podczas bezpośredniego wykonywania jakiejś czynności, lecz również wtedy, gdy patrzymy na to, jak taką samą czynność wykonują inne osoby. Naukowcy odkryli te komórki już kilkanaście lat temu u małp, lecz do tej pory nie było dowodów na to, że istnieją one również u człowieka. Potwierdziła to grupa naukowców skupionych wokół Itzhaka Frieda, która przebadała 21 pacjentów cierpiących na ciężką padaczkę. Osobom tym lekarze wszczepili elektrody wewnątrzczaszkowe. Za zgodą pacjentów biolodzy wykorzystali elektrody do swoich równolegle przeprowadzanych badań. W ten sposób udało im się przeanalizować ogółem ponad tysiąc neuronów. Doświadczenie składało się z trzech etapów. Najpierw, w fazie obserwacji, pacjenci mieli patrzeć na obraz wyświetlany na monitorze komputera, na którym konkretne czynności wykonują inni ludzie. Następnie, w fazie aktywnej, po przeczytaniu na monitorze słowa, pacjenci mieli wykonać

odpowiadającą mu czynność. W fazie końcowej, kontrolnej, pacjentów poproszono o przeczytanie słowa bez wykonywania danej czynności. Naukowcy rejestrowali zarówno aktywność poszczególnych neuronów, jak i grup komórek nie tylko w obszarach mózgu odpowiedzialnych za ruch, lecz również w tych obszarach, dzięki którym widzimy i pamiętamy. Okazało się, że komórki lustrzane zwiększały swoją aktywność, gdy pacjenci wykonywali konkretną czynność, a więc w fazie aktywnej, a zmniejszały ją w fazie obserwacji. Według naukowców w chwili, w której pacjenci śledzili inne osoby, neurony hamowały automatyczne naśladowanie obserwowanych czynności, wykonywanych przez inne osoby. Neurony te pomagają nam prawdopodobnie odróżniać swoje działania od działań innych. Badacze przypuszczają, że nieprawidłowe działanie neuronów lustrzanych ma ścisły związek z autyzmem, któremu towarzyszą zaburzenia komunikacji oraz obniżona zdolność empatii. Być może wyniki tego doświadczenia pomogą w leczeniu tej choroby. Naukowcy opublikowali wyniki swoich badań w magazynie Current Biology. Oprac. Redakcja Źródło:newsroom.ucla.edu

Udary mózgu są w Polsce trzecią przyczyną zgonów. 70 proc. pacjentów po udarze to osoby niepełnosprawne. Do udaru prowadzą przede wszystkim miażdżyca, nadciśnienie, otyłość, cukrzyca. W Polsce średnio co osiem minut ktoś doznaje udaru mózgu. W ciągu godziny udar przytrafia się więc siedmiu osobom, w tym u trzech kończy się zgonem. Udary to główna przyczyna niepełnosprawności wśród osób dorosłych. Po udarze wiele osób nie wraca już do pełnej sprawności i musi korzystać z pomocy innej osoby przy wykonywaniu codziennych czynności. Mimo postępu medycyny nadal rokowania dla „udarowców” nie są pomyślne. Najlepiej więc starać się zapobiegać udarom. Wiele zależy od nas samych – jaki prowadzimy tryb życia, jak się odżywiamy.

Rodzaje udarów

Wyróżnia się dwa rodzaje udarów mózgu – niedokrwienne i krwotoczne. Pierwsze stanowią aż osiemdziesiąt proc. wszystkich udarów, pozostałe dwadzieścia proc. Udar niedokrwienny wywołany jest gwałtownym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu i jego uszkodzeniem w następstwie niedotlenienia, braku dopływu glukozy i niemożność usuwania produktów przemiany materii (powstaje zawał mózgu). Do zamknięcia tętnicy wewnątrzmózgowej dochodzi w wyniku zatkania

U d a PrZ Y y

jej przez skrzeplinę pochodzącą z serca lub ze zmiażdzycowanych tętnic domózgowych (szyjnych, kręgowych). Udar krwotoczny, potocznie nazywany wylewem krwi do mózgu, powstaje na skutek pęknięcia zmienionego przez miażdżycę naczynia mózgowego. Krew wylewa się do mózgu niszcząc tkankę mózgową. Tworzy się wtedy krwiak śródmózgowy, który rozpiera i uciska mózg.

c zy n ą

niepełnosprawności Występuje wówczas niedowład kończyn, zaburzenia mowy, widzenia. Jak poznać, że to udar. Objawy mogą być różne, zależą od miejsca uszkodzenia mózgu.

N a j c z ę s t s z y m i o b j a wa m i neurologicznymi są: Osłabienie siły mięśniowej kończyn, a szczególnie paraliż jednej połowy ciała (niedowład połowiczy), trudności w mówieniu lub rozumieniu mowy,

zaburzenia widzenia w jednym lub obu oczach, drętwienie twarzy oraz kończyn, a szczególnie uczucie znieczulenia najczęściej jednej połowy ciała, upośledzenie chodzenia, zawroty głowy, wykrzywienie ust, zaburzenia koordynacji ruchów, silny ból głowy, nudności i wymioty, zaburzenia świadomości, upadek, utrata przytomności, kłopoty z orientacją i wiele innych.

Wystąpienie wymienionych objawów, szczególnie jeśli pojawią się one nagle, trzeba zawsze traktować bardzo poważnie. Chory powinien jak najszybciej trafić do szpitala, na oddział neurologii. A więc powinniśmy wezwać karetkę czy zawieźć go tam jak najszybciej. Jeśli przed przyjazdem pogotowia ratunkowego wystąpi zatrzymanie oddechu i (lub) krążenia, trzeba dostępnymi metodami prowadzić akcję reanimacyjną według zasad ABC udzielania pierwszej pomocy. Już na izbie przyjęć pacjent powinien mieć wykonana tomografię komputerową mózgu, która da lekarzowi odpowiedź na podstawowe pytanie, jaki to udarm, niedokrwienny czy krwotoczny. Od tego zależy dalsze postępowanie diagnostyczne, całkowicie odmienne leczenie i w dalszym efekcie rokowanie.

Dokładne ustalenie przyczyn udaru możliwe jest tylko w specjalistycznym oddziale szpitalnym, gdzie jednym z głównych badań jest ocena stanu tętnic, doprowadzających krew do mózgu, np. metodą dopplerowską. Trzeba pamiętać, że przy udarach o losie pacjenta decyduje czas – im szybciej trafi do szpitala, możliwie przed upływem trzech godzin od wystąpienia objawów, tym lepsze jest rokowanie w leczeniu. Udar stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Zasada „czas to mózg”, powszechnie akceptowana w USA i krajach Europy Zachodniej, powinna być aktualna i u nas. Nie każde niedokrwienie kończy się udarem, niekiedy objawy ustępują przed 24 godzinami lub mogą ustąpić w ciągu kilku dni.

W zdecydowanej większości udary są następstwem ignorowania przez nas tzw. czynników ryzyka. Czynniki, na które nie mamy wpływu to: - Wiek – udar jest choroba ludzi starszych - Płeć – najczęściej udarom ulegają mężczyźni - Obciążenia genetyczne (rodzinne) - Geograficzne – najczęściej chorują Azjaci Czynniki, na które mamy wpływ to: - Nadużywanie alkoholu, palenie papierosów - Złe nawyki żywieniowe - Brak ruchu, nadwaga, otyłość - Nadciśnienie, cukrzyca, miażdżyca, hipercholesterolemia.

Szansa jest tym większa, im wcześniej pacjent ma wdrożone odpowiednie leczenie, zwłaszcza że większość oddziałów neurologicznych w szpitalach ma obecnie pododdziały lub sale udarowe.

Udar y powtór ne Niestety, przebyty udar, jak i tzw. przemijające niedokrwienie mózgu, którego objawy ustąpiły przed 24 godzinami, są czynnikiem ryzyka kolejnego udaru. W ciągu pierwszego roku po udarze ok 10-12 proc. pacjentów doznaje kolejnego, a w ciągu pięciu lat spotyka to aż 40–50 proc. tych pacjentów. Dlatego tak ważna jest profilaktyka wtórna udarów, czyli zapobieganie powtórnym zachorowaniom. W znacznej części pokrywa się ona z prewencją pierwotną, o której wspominaliśmy wyżej. Poza tym bardzo ważne jest regularne przyjmowanie leków zaleconych przez neurologa – zwłaszcza

takich, które wpływają na krzepnięcie krwi (chorzy z chorobami serca i ryzykiem zatorów), leków hamujących zlepianie się płytek krwi w miejscach uszkodzonych naczyń (w miażdżycy) czy – według najnowszych danych – leków wpływających na stan tętnic i ciśnienie.

Rehabilitacja Duże znaczenie ma wczesna rehabilitacja już od pierwszych dni po udarze oraz rola rodziny w tym procesie. Zadaniem rehabilitacji jest uzyskanie maksymalnej sprawności ruchowej, poprawa komunikacji z otoczeniem. Doprowadzenie do samodzielnego, odpowiedniego dla wieku i oczekiwań rodziny, życia. Program rehabilitacji jest ustalany dla każdego chorego indywidualnie, zależy od ogólnego i neurologicznego stanu pacjenta. W proces ten włączana jest rodzina, która powinna w swoich oczekiwaniach uwzględniać fakt, że 49

najczęściej nie uzyska się powrotu pełnej sprawności. Ale powinna zachęcać pacjenta, pomagać mu w ćwiczeniach i uzyskaniu jak największej poprawy.

Rola rodziny w opiece nad pacjentem po udarze mózgu, w przywracaniu jego sprawności jest ogromna. Zaczyna się od momentu, kiedy u chorego wystąpią pierwsze niepokojące objawy. Od tego jak szybko wezwiemy fachową pomoc

i aktualnych chorób oraz leków, które dotychczas przyjmował. Ma to istotne znaczenie dla dalszego leczenia. Równie ważna jest obecność bliskich podczas pobytu chorego w szpitalu. Dużo lepiej przebiega leczenie i rehabilitacja u chorych, którzy mogą liczyć na pomoc rodziny, mają poczucie ich bliskości i serdeczności. Tacy pacjenci rzadziej mają depresje i załamania. Jednak najważniejsze jest zrozumienie chorego i psychiczne wsparcie przez bliskich

zależy często życie chorego lub stopień inwalidztwa, który go dotknie po udarze. Rodzina powinna mu towarzyszyć w drodze do szpitala, poinformować lekarza o objawach oraz okolicznościach udaru mózgu, a także na temat przebytych

po powrocie do domu, aby pomogli mu wrócić do czynności, które wykonywał przed udarem. O ile to możliwe – także do pracy, ale przede wszystkim do roli, którą pełnił w rodzinie przed zachorowaniem. Redakcja

Rodzina - niezastąpiona

Technologia

dla osób z niepełnosprawnością

hyba nikt nie wyobraża już sobie funkcjonowania współczesnego świata bez nowoczesnych technologii, które spotkać można już na każdym kroku. Ludzie chętnie korzystają z coraz to nowszych gadżetów i urządzeń. Jednak świat nowinek technologicznych dba również o osoby z niepełnosprawnością, zapewniając im dostęp do bardzo użytecznych i pomocnych urządzeń, które zdecydowanie ułatwią codzienne funkcjonowanie.

Opaski monitorujące aktywność

ardzo istotne jest zachowanie sprawności i prowadzenie aktywnego trybu życia. Świetnym rozwiązaniem może okazać się korzystanie z opasek, które monitorują aktywność osoby, która z niej korzysta. Urządzenie liczy ilość pokonanych kroków, tempo oraz przebyty dystans. Dzięki temu każdego dnia można ustanawiać swoje własne rekordy. Ponadto są urządzenia, które za pomocą wibracji przypominają o konieczności wypicia wody czy podjęcia aktywności fizycznej. Takie rozwiązanie świetnie wspomoże aktywność i pozwoli na kontrolowanie swoich codziennych postępów. 51

Telefony komórkowe

soby z niepełnosprawnością coraz chętniej używają telefonów komórkowych, dzięki czemu w każdej chwili mogą zadzwonić do bliskich, po pomoc czy choćby zamówić taksówkę. Komórkę można zabrać w podróż, na spacer czy położyć przy łóżku, gdy samopoczucie staje się gorsze. Rodzina również jest spokojniejsza, gdy ukochana mama czy babcia ma przy sobie telefon i w każdej chwili może do niej zadzwonić po pomoc czy po prostu gdy np. czuje się samotna. Daje to pewnego rodzaju poczucie bezpieczeństwa i obecności.

Zalet posiadania telefonu komórkowego jest niewątpliwie bardzo dużo, ale strach przed nowoczesną technologią niejednokrotnie osoby z niepełnosprawnością zniechęca. Często obawiają się zawiłości w obsłudze, jednak obawy te są całkowicie niesłuszne, gdyż współczesny rynek technologiczny wychodzi naprzeciw oczekiwaniom wszystkich klientów. Wiele firm dostosowuje telefony do potrzeb osób z różnego rodzaju ograniczeniami i dysfunkcjami, produkując komórki z prostą klawiaturą z dużymi przyciskami oraz czytelnym ekranem. Ogranicza ponadto ilość zbędnych funkcjonalności i aplikacji, ograniczając tym samym poziom skomplikowania urządzenia do minimum. Praktycznie

imo zalet telefonów komórkowych, osoby często wolą pozostać przy klasycznych telefonach stacjonarnych, które dają im pewność i bezpieczeństwo połączeń, bez obaw o konieczność ładowania baterii czy szukania zasięgu, by wykonać połączenie. Z tego też powodu rynek dostarcza także możliwość zakupu telefonów stacjonarnych, które dostosowane są dla osób niedowidzących czy niedosłyszących, które chcą mieć telefon prosty w użyciu. Firmy wprowadzają aparaty, które posiadają możliwości podobne jak telefony komórkowe, np. przypisanie numeru do konkretnego przycisku. Dodatkowo często można znaleźć przycisk SOS, który powoduje automatyczne wezwanie pomocy.

każdy taki telefon posiada prostą w użyciu książkę telefoniczną, dzięki czemu znika problem wbijania numerów, a możliwość „szybkiego wybierania” tę czynność dodatkowo zmniejsza. Można aparat ustawić tak, że każdy klawisz odpowiada poszczególnemu numerowi, a dłuższe przytrzymanie go powoduje automatyczne połączenie z daną osobą. Dzięki temu osoba z niepełnosprawnością może szybko wezwać pomoc. Pomocna jest także możliwość włączenia trybu głośnomówiącego oraz posiadania wyraźnych dzwonków, które łatwo usłyszeć.

Telefon stacjonarny

Audiobooki

zytanie książek może stać się utrudnione, co często może zniechęcać do sięgania po literaturę. Jednak i w tym przypadku technologia znajduje rozwiązanie, które umożliwi poznanie książki, ale nie poprzez czytanie, a za pomocą jej odsłuchiwania. Dzięki temu nie męczy się wzrok, i spokojnie mozna oddać się słuchaniu nagrania. Wystarczy włączyć w odtwarzaczu nagraną książkę, zrelaksować się i poddać kojącemu głosowi lektora czytającego lekturę. Z audiobooków można korzystać wszędzie, ponieważ urządzenia są przenośne, a dzięki możliwości podłączenia słuchawek, nikomu się nie przeszkadza.

Internet

eszcze do niedawna duże zaskoczenie wzbudzała możliwość rozmów video z osobami np. z zagranicy. Dzięki tak potężnemu narzędziu, jakim jest Internet, można kontaktować się z bliskimi niemal z całego świata. Aby korzystać z Internetu potrzebne jest urządzenie takie jak m.in. komputer, laptop, tablet czy smartfon. Komputery powoli również przestają być „czarną magią” i coraz śmielej zasiadają do niego osoby starsze. Możliwość rozmawiania np. przez Skype pozwala na walkę z samotnością czy też poczuciem osamotnienia. Korzystanie z komputerów nie jest tak trudne, jak mogłoby się to wydawać, urządzenia są bardzo intuicyjne, a wykonywanie prostych czynności, jak np. przeczytanie wiadomości lub połączenie na Skype, nie wymaga wiele wysiłku,

wystarczy odrobina chęci, cierpliwości i zaangażowania. Otwarcie się na świat technologii i Internetu pozwoli pokonać nudę, osamotnienie czy zobojętnienie, może przywrócić chęć do działania, do poznawania nowych dziedzin życia. Strony internetowe są dostosowywane do osób niedowidzących, w urządzeniach można też regulować poziom głośności, więc dzięki kilku prostym ustawieniom można umożliwić dostęp do świata Internetu. Monika Borawska

N Z

C Y T

Y T

M I

E T

Czy nadal wierzysz w nieprawidłowe informacje dotyczące odzywiania? Jak odnaleźć się w gąszczu coraz to nowych informacji na temat prawidłowo zbilansowanej diety oraz zdrowego komponowania posiłków? Sprawdź swoje odpowiedzi i przestań wierzyć w mity. Patrycja Gałaszewska dietetyk

Nie można łączyć ogórków z pomidorami Mit ten oparty jest na zgodnej z naukowymi dowodami myśli, mówiącej o tym, że zawarty w ogórkach enzym (askorbinaza) rozkłada witaminę C zawartą w pomidorze. Fakt ten nie ma istotnego znaczenia dla organizmu, ponieważ przy stosowaniu zbilansowanej diety niedobory witaminy C w zasadzie się nie pojawiają, a pomidory nie są najlepszym jej źródłem. 100g pomidora zawiera nieco ponad 20mg witaminy C. Woda gazowana jest szkodliwa

MIT MIT

Sama woda gazowana nie ma w sobie niczego szkodliwego dla przeciętnej, zdrowej osoby. Nie jest „gorsza”niż woda niegazowana. Mało tego, sięgamy po nią chętniej, pomaga ugasić pragnienie, jest bardziej orzeźwiająca, a według niektórych działa również sycąco, hamując uczucie głodu.

PRAWDA

Głodówki sprzyjają nadwadze

Głodówka spowalnia procesy metaboliczne organizmu, spalanie tłuszczu zachodzi wolniej. Po głodówkach dodatkowo organizm jest niedożywiony i później ludzie nadrabiają to z nawiązką, co skutkuje efektem “jojo”.

Grubi dziadkowie, grubi rodzice, grubi my wszystkiemu winne są geny To prawda, możemy odziedziczyć ,,predyspozycje do tycia”, jednakże to styl życia i sposób odżywiania w większym stopniu wpływają na masę ciała niż geny. Jeżeli popełniamy te same błędy żywieniowe, co nasi rodzice i dziadkowie, to podobnie jak oni będziemy borykać się z nadwagą i otyłością.

MIT 55

Nie powinno się jeść kolacji po 18-stej Nie ma w tym nic złego, jeśli kładziemy się spać około godziny 20:30. Jeśli jednak najczęściej na nocy odpoczynek wybieramy się później niż o 23, to bez konsekwencji możemy zjeść ostatni lekkostrawny posiłek nawet o 20:30. Kolację z reguły spożywa się 2-3 godziny przed zaśnięciem.

MIT Najzdrowsze są produkty 0% tłuszczu

MIT Nie powinno się pić podczas jedzenia

Z tłuszczu powstaje w organizmie szereg związków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania. Tłuszcze są również środowiskiem rozpuszczania witamin A, D, E, K, dzięki czemu pozytywnie wpływają na wygląd skóry, włosów, paznokci. Eliminując z diety tłuszcze, ryzykujesz więc utratą jędrności skóry, wypadaniem włosów i łamliwością paznokci.

PRAWDA

Najlepiej jest pić około 10 min. przed jedzeniem lub około pół godziny po. Popijanie kęsów w trakcie posiłku powoduje rozrzedzenie soków żołądkowych, co utrudnia prawidłowe trawienie i wzmaga wzdęcia.

MIT

Nie można łączyć białek z węglowodanami

Większość produktów spożywczych zawiera zarówno białka, jak i węglowodany, np. ryż czy kasza. Zwolennicy tej teorii, są przekonani, że jeśli zjemy razem białka i węglowodany, organizm będzie miał problem z ich strawieniem. Nie jest to prawda. Zdrowa, zbilansowana dieta polega na dostarczaniu organizmowi zarówno węglowodanów jak i białek w odpowiedniej ilości.

MIT

Kawę parzymy tylko wrzątkiem Chcąc zawsze cieszyć się intensywnym smakiem i aromatem wydobywającym się z filiżanki kawy, powinniśmy zaparzać ją wodą o temperaturze ok. 90-95°C. Wrzątek, którym najczęściej zalewamy kawę, „spala” jej aromatyczne olejki, odpowiedzialne za przyjemny smak i jednocześnie uwalnia goryczkowe kwasy.

PRAWDA

Można spożywać przekąski podczas diety Podjadanie może być korzystne dla metabolizmu, utrzymuje stały poziom cukru we krwi i dodaje energii. Nie wspominając o zapobieganiu rzucania się na talerz, zaraz po zauważeniu jedzenia.

Jedzenie ziemniaków powoduje tycie Oskarżenie ziemniaka o powodowanie nadwagi jest bezpodstawne. Odpowiednio przygotowane są cennym źródłem węglowodanów, części witamin z grupy B, witaminy C, a także potasu. Ziemniaki dostarczają około 60 kcal/ 100g produktu.

MIT

Apetyt na jakiś produkt spożywczy to znak niedoborów żywieniowych Nie ma dowodów na to, że istnieje mechanizm odpowiedzialny za nasze zachcianki żywieniowe. Oczywiście nasz organizm generuje takie sygnały, ale o wyborze produktów zdecydowanie częściej decydują czynniki psychologiczne.

Jedząc zdrowo nie muszę kontrolować ilości

MIT PRAWDA

Wszystko co jemy, ma kalorie. Nawet jeżeli spożywamy jedynie produkty zdrowe, należy zachować w tym umiar. 57

Zupa Jarzynowa - 25dag poppingu z amarantusa - 1 litr wywaru z jarzyn - 2 łyżki oleju lnianego - 1 cebula średnia - 500g włoszczyzny mrożonej - 1 por - 1 marchew - szczypta soli, pieprzu, - szczypta gałki muszkatołowej Popping gotować przez 15min. w litrze wywaru z jarzyn. Dodać pokrojone i podduszone na oliwie: cebulą, por, marchewkę. Do wrzącej zupy wrzucić mrożonki. Doprawić gałką muszkatołową, solą i pieprzem. Gotować do miękkości warzyw. Na koniec dodać do zupy oleju lnianego. Doprawić do smaku solą i pieprzem. Popping to preparowane, ekspandowane ziarno amarantusa. Popping posiada podobne właściwości do mąki. Nie wymaga obróbki termicznej. Można spożywać go z jogurtem, kefirem, mlekiem, serkami, miodem, ciepłą czekoladą, jako dodatek do musli, lodów, deserów, sałatek, itp. Nadaje się wyśmienicie na posypkę do wypieków.

Wpływ na organizm: jest produktem bezglutenowym zawiera dużą ilość cennych nienasyconych kwasów tłuszczowych reguluje biosyntezę cholesterolu jest bogatym źródłem związków mineralnych -- żelaza, wapnia, magnezu posiada dużą zawartość skwalenu

Cebularze z makiem Ciasto:

- 50g świeżych lub 25g suchych drożdzy - 1 łyżka cukru - 400g mąki przennej - 100g mąki z amarantusa - 1 szklanka ciepłego mleka Farsz: - 1 jajo - 2 duże cebule - 2 łżeczki soli - 3 łyżki maku - 60g masła - 1 łyżeczka soli - 2 łyżki oleju makowego Cebulę należy pokroić w grubą kostkę, obgotować przez 1-2 min. we wrzątku i odcedzić. Gorącą cebulę wymieszać z makiem, solą i olejem. Szybko przełożyć do słoika, szczelnie zamknąć, a po ostygnieciu wstawić do lodówki. Świeże drożdże wymieszać z cukrem, 2 łyżkami mąki i częścią ciepłego mleka. Pozostawić do wyrośnięcia (suche drożdże wymieszać od razu z mąką). Rozpuścić masło z resztą mleka. Wyrośnięty rozczyn wraz z ciepłym mlekiem i masłem dodać do mąki z solą. Jajko roztrzepać widelcem i dodać do pozostałych skłądników. zostawiając 1 łyżkę na posmarowanie brzegów cebularzy. Wyrobić ciasto (10-15min.), tak aby odstawało od ręki, w razie potrzeby dodać trochę mąki. Pozostawić do wyrośnięcia (60-90min.). Ciasto podzielić na 14 części. Każdą część rozwałkować na placek, ułożyć na cienko wysmarowanej olejem blasze do pieczenia. Brzegi placków posmarować pozostałym jajkiem. Rozłożyć na nich cebulę z makiem. Zostawić do wyrośnięcia (30-60min.). Piec przez 20-25 minut na złoty kolor. Olej makowy Stanowi idealny dodatek do surówek i sałatek. Wykorzystywany jest jako dodatek do produktów cukierniczych z makiem lub serem. Ponadto wyśmieniecie smakuje z mięsem baranim oraz kozim serem. Olej makowy jest idealny do pieczenia ryb w niskich temperaturach, a zwłaszcza ryb chudych, które wymagają dodatkowego tłuszczu. Dzieki niemu stają się aksamitne i zachwycają delikatnym aromatem maku. Wpływ na organizm: - obniża stężenie cholesterolu całkowitego we krwi - zapobiega chorobom układu krwionośnego - zapobiega tworzeniu złogów miażdżycowych - wzmacnia układ odpornościowy i nerwowy - jest bogatym źródłem kwasów Omega 6 59

Papryka nadziewana amarantusem - 200g czerwonej fasoli - 400ml bulionu warzywnego - 4 duże papryki - 200g cabuli - 1 ząbek czosnku - 2 łyżki oleju lnianego - 200g nasion z amarantusa - 600ml wody - 4 pomidory - sól, pieprz, majeranek, kminek - szczypior - 20g startego żółtego sera

Olej lniany

Ma żółty kolor, specyficzny zapach i lekko orzechowy posmak poprzez tłoczenie metodą ,,na zimno” dojrzałych nasion lnu. Ta metoda tłoczenia polega na produkcji oleju w temperaturze nie przekraczającej 500C, dzięki czemu składniki oleju zachowują swoje naturalne struktury i właściwści biologiczny. Wpływ na organizm - olej jest bogatm źródłem Omega 6 i Omega 3 - zapobiega chorobom układu krwionośnego - wzmacnia układ odpornościowy i nerwowy - poprawia gospodarkę hormonalną - wzmacnia układ trawienny 60

Sos ziołowy:

- 20g masła - 20g mąki z amarantusa - 2 łyżki mieszanki ziołowej (majeranek, oregaano, bazylia) - 60ml białego wina - 200ml bulionu warzywnego - 8 łyżek śmietany - sól, pieprz

Fasolę namoczyć i następnego dnia ugotować ją do miękkości w bulionie warzywnym. Paprykę umyć, odkroić górną część i wydrążyć ziarno. Drobno posiekaną cebulę i zmiażdżony czosnek udusić w oleju. Dodać do tego amarantus i ugotować w potrójnej ilości wody. Pokroić w kostkę pomidory, razem z solą, pieprzem, ziołami, serem, fasolą dodać do ugotowanego amarantusa i wymieszać. Powstałą masą nafaszerować papryki i gotować w 200ml bulionu warzywnego przez ok. 30min. Sos ziołowy: masło roztopić i lekko na nim przyrumienić mąkę z amarantusa. Dodać zioła, wino, bulion warzywny. Całość doprowadzić do zawiesistej postaci i przyprawić.

Kolorowa kołderka do ryby - 0,5kg usmażonych filetów z ryby - 850g mrożonej włoszczyzny - 2-3 cebule - koncentrat pomidorowy - 2 liście laurowe - 4-5 ziaren ziela angielskiego - olej sezamowy

Włoszczyznę wrzucić na rozgrzany olej, dodać liście laurowe, ziele angielskie i dusić pod przykryciem, aż zmięknie. Cebule pokroić w plasterki i dodać do pozostałych składników do dalszego duszenia. Na koniec dodać lekko rozcieńczony przegotowaną wodą koncentrat pomidorowy, sól i pieprz do smaku. W głębokim naczyniu przełożyć na zmianę rybę i sos. Pokropić olejem sezamowym. Pasta jabłkowo-cebulowa

- 30dag cebuli - 30dag jabłek - 10dag sklarowanego masła - 1 łyżka majeranku - sól, pieprz - olej sezamowy Cebulę obrać i drobno posiekać. Obraż jabłka, zetrzeć na grubej tarce. Rozgrzać masło w rondelku, najpierw włożyć cebulę i zeszklić, nastepnie dodać jabłka i krótko razem poddusić. Przyprawić solą, pieprzem i majerankiem. Przełożyć pastę do słoiczka i odczekać, aż zgęstnieje. Podawać do pieczywa i skropić olejem sezamowym. Olej sezamowy -- olej roślinny otrzymany poprzez tłoczenie na zimno nasion sezamowych. Ma lekko orzechowy, łągodny smak. Odmiana stosowana w przemyśle spożywczym ma ciemno brązowy kolor i mocny aromat. Używany głównie do gotowania i sałatek. Nie nadaje się do smażenia. Wpływ na organizm: - pozwala obniżyć ciśnienie tętnicze krwi - lignamy hamują syntezę i wchłanianie cholesterolu - ma właściwości rozgrzewające, oczyszczające - reguluje pracę gruczołów łojowych - zawiera witaminę E -- naturalny przeciwutleniacz - witaminę K, która m.in. działa przeciwkrwotocznie - wspomaga układ trawienny - wzmacnia układ odpornościowy

Mowy tworzenie W szystko przemawia, mowę zna nawet cisza. Amplitudę natężenia między dźwiękiem

i bezdźwięcznością znosi tchnienie wiosny. Jest muzyką powstającego od nowa alfabetu. Ziemia, wraz ze wszystkim co na niej, rozpoczyna cykl nazewnictwa swego istnienia i tego wszystkiego, co o nim stanowi. Zanim nastanie całe jego spektrum z uśpienia i głębi, pejzaże ozdobią kwiaty i zieleń. Mowa istoty sytuuje ją w wielorakich aspektach, kontekstach i formach. Człowiek mówi o sobie tym, co w nim rozpoczyna się na nowo, staje się wiosną, początkiem, wędrowaniem imiennym okolicą świtu nietkniętego ambicją. Wędrówka jest doznawaniem, przemieszczaniem się, a zatem życiem, ale wiosennie jest odnową i oddaniem, przywracaniem – pragnienia, siły, uśmiechu. Podróżą jest pojedynczy krok i kroków sekwencja, zasięg patrzenia, słowa mówione, śpiewane, szeptane i mowa gestów.

wiose nne.

W iosna wplata się we wszystkie litery imion – pnączem, promieniem, rosą.

Tym samym ich brzmienie nią jest. Zasięg spojrzenia, myśli, emocji jest jak okolica i jak ona wiosną wypełnia się, gęstnieje, tak spojrzenie zyskuje głębię, szerszy zakres, myśli i emocje intensyfikują się o nowe aspekty i perspektywę. Słowa niosące nadzieję są jak świt, nastający w zwierciadłach, odbijających wszystko, co jest dokładnie lecz i zanikających w prześwietleniach, skondensowanym blasku nowości istniania. Człowiek rodzi się w wiośnie, znajduje się jak nietkniety losem, czasem sobą samym. Wiosna mówi rosą, tworzy alfabet czujący płatkami kwiatów, zorzą. Człowiek łzą radości pierwszej, krwi kroplą jedną skaleczenia o kolec, oddaną dla ratowania życia, czy zdrowia kogoś innego. Pora przebudzenia, otwarcia wypełnia mową czułość istoty, we własnym alfabecie objawiajacym coś większego, potężniejszego, trwalszego od ludzkiej woli i możliwości. Przemawia najczyściej, najpełniej. Rzuca w świat słowa

– kwiaty, słowa – drzewa, słowa – krople rosy, słowa – błyskawice. Po to, by były prawdą niezafałszowaną przez jego miazmaty. Wyraża się urokiem ziemi w sublimacji uczuć i emocji, gestów i czynów serca. Także niejako dwuwymiarowością człowieka, który na ziemi daży do wymiaru transcendentnego – wyższego, głębszego, który go całkowicie absorbuje, przenika, przesłania. W pierwiastku niezniszczalności w sferze nieziszczalności, obecności cudu w jego pozornej absencji. Słowa wiosny to burza, samotności nagła niemoc wzburzona, jak spotkanie niespodziewaną mocą sprawczą. Burze nieuchwytnych zmysłów. To zadzianie się świadomości świata o własnej decyzyjności o sobie. Rozpoczynająca się wiosna jest burzą poprzez swą odmienność natury, postaci. Wyłanianie struktur w ich fakturze, kolorystyce, predyspozycji zapełnienia rzeczywistości i duszy małymi radościami i tchnieniem nadziei. W eksplozji ziemi, wody i powietrza o sile zielonoskrzydłej, błękitnookiej czerpią najmniejsze twory ziemi, stając się jej samej cząstką elementarną zrzuconą z wysokości oczekiwania.

W iosna stanowi słowo życia w aspekcie swego wysycenia, wypełnie-

nia każdego pierwiastka natury, istoty. Niemal w ułamku czasu metamorfizuje nagłością i zdumieniem. Absorbuje będąc zarazem szansą na kogoś, coś lepszego, bogatszego i intensywniejszego, akceptowalnego. Z zagubienia wyłania byt i sens. Nie zachowuje jednak w sobie słabości i mankamentów, lecz raczej je przeciwważy, zdystansowuje, wypreparowywuje w otwarte drogi i horyzonty. Identyfikacja z życiem stwarza i nie pamiętając siebie przeobraża. Jak życie zdaje się wieczna swą sprawczą siłą i wszechbytem, imperatywem odkrywania, czucia i dostrzegania. Jest jak ono nauką nieskończoną i zmienną pomimo efektów w człowieku. Z uniesionymi wysoko ponad ziemią ku niebu drzew konarami, z trawami, kwiatami, powietrzem zsynchronizować mogą się ręce, wzrok, lecz także myśl, emocja, odruch woli czy ruch ciała.Wita się wiosnę bardziej lub mniej świadomie, czy entuzjastycznie, tak jak istnienie.

Z obciążeniem wiekiem, chorobą lecz niejako także pomimo nich. Jakby na

nowo odnajdując w wodzie swe zmienione oblicze. Lecz woda płynie... Trzymamy za rękę chorobę, która zgina nam palce. Moczymy ją w kałuży, pozostawiamy

za drzewem, za zakrętem. W ostrym refleksie światła. Wiosną powstają słowa ze znanych liter i staje się z nich wszystko. Zmysły są ich akcentem. Może on być różnoraki – duchowy bądź fizyczny. Istotne aby stanowił o radości, dobru, nadziei niczym niepowtarzalność linii papilarnych. Humanizm jest bowiem różnorodnością. Słowa są symbiotyczne z wiosną w aspekcie siły sprawczej. Litery zanurzone w wiosennnej aurze, oddech przed horyzontem oczarowania stają się symbolami. Imienny z nich czerpią początek spełnienie i nadzieja. W przeplotach słowa stają się ornamentem kwiatów, gałęzi, obłoków a wiosna melodią słów, ich szeptem, eterem. Warto odczytywać i dostrzegać je, ponieważ mówią i dotykają dobra, piękna w człowieku. Łuk tęczowy po burzy przydaje literom pastelu i wzornictwa, łamie je przesuwając przez lustra świata we wszechświata zwierciadła. Lila

wiosna słowem rozkwita mowa jest błyskawicą potokiem płynie kwiatem rozwija życia wietrzną tajemnicę...