Maand van de Geschiedenis magazine 2016

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS OKTOBER 2016

NEEM GRATIS MEE

ER OP UIT! DE BESTE TIPS

MEER DAN 500 ACTIVITEITEN IN HEEL NEDERLAND

LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS

DE VIJF GENOMINEERDEN AAN HET WOORD

WATER ALS WAPEN

HOE DE ZUIDERWATERLINIE HET LAND BESCHERMDE

FIDAN EKIZ ‘IK MAAK MIJN MOEDERS DROOM WAAR’

GRENZEN EN OOK NOG: COLUMNS VAN AD VAN LIEMPT EN ZIHNI ÖZDIL ESSAY OVER DE GRENZEN DE ACHT BELANGRIJKSTE MUREN TER WERELD GESCHIEDENIS FESTIVAL VAN EUROPA NACHT VAN DE GESCHIEDENIS 29 OKTOBER EXTRA: OP PAD MET OVT 8 OKTOBER

mede mogelijk gemaakt door het vfonds ĂŠn:

Vrijheid

iedereen die zijn of haar grenzen verlegt en zich inzet voor vrede en vrijheid.

Het vfonds investeert in vrede door bijzondere, vernieuwende initiatieven mogelijk te maken binnen het thema Vrede en Vrijheid. Het vfonds biedt aanvragers de kans om hun ambities te verwezenlijken. Tot op de dag van vandaag ervaren we dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Daarom is het van belang dat mensen gestimuleerd worden zich in te zetten voor vrede en vrijheid.

Wat doe jij voor je vrijheid?

Investeer in vrede en sms GESCHIEDENIS naar 4333 en d0neer eenmalig â‚Ź 1,-

www.vfonds.nl

WOORD

VOORAF

GRENSVERLEGGEND Van de Chinese Muur tot het IJzeren Gordijn, van sociale scheidslijnen tot mentale barrières: een grens markeert, verbindt en verdeelt. Maar of hij nu geografisch, fictief of van prikkeldraad is, geen enkele grens is absoluut. De Maand van de Geschiedenis 2016 gaat op zoek naar de grens, en laat zien hoe mensen grenzen maken, veranderen, bewaken en oversteken.

Oktober staat garant voor debatten, lezingen, wandelingen, televisieprogramma’s en boeken waarin het thema ‘Grenzen’ wordt belicht.

De Maand van de Geschiedenis wordt georganiseerd door het Nederlands Openluchtmuseum. Historisch Nieuwsblad presenteert op 8 oktober voor de tweede maal het Geschiedenis Festival, in de Philharmonie in Haarlem. De Maand van de Geschiedenis wordt afgesloten met de Nacht van de Geschiedenis, 29 oktober in het Rijksmuseum, dat tevens de organisator van deze nacht is. Het vfonds is voor het derde jaar hoofdinvesteerder van de Maand en Nacht van de Geschiedenis. Daarnaast is het Het Fonds voor Cultuurparticipatie investeerder.

De hele maand oktober wordt u verrast met mooie activiteiten, door heel Nederland. In de agenda vindt u een selectie.

Historisch Nieuwsblad biedt in dit magazine verdieping bij het thema, met onder meer columns van Ad van Liempt en Zihni Özdil, portretten van de vijf genomineerden voor de Libris Geschiedenis Prijs en een beeldverhaal over grenzen. Ook vindt u in dit magazine een interview met Fidan Ekiz, auteur van het essay van de Maand van de Geschiedenis Hoelang nog zwijgen, dat de hele maand oktober in de boekhandel te koop is. De VPRO biedt een overzicht van radio- en televisieprogramma’s die in het teken staan van grenzen.

Wij wensen u een grensverleggende oktobermaand!

5 De grens tussen goed en fout in WO2 bestaat niet meer Column van Ad van Liempt 6 Waarom leren we niet van het verleden? Ivo vande Wijdeven over grenzen

10 ‘Als moslim hoor je er niet bij’ Interview met Fidan Ekiz

Willem Bijleveld

directeur Nederlands Openluchtmuseum Frans Smits

hoofdredacteur Historisch Nieuwsblad

COLOFON Redactie en eindredactie Annemarie Lavèn, Jan Auke Brink, Ellen Snoep en Mirjam Janssen Beeldredactie Esther Ladiges Ontwerp Ingrid van Dijk

Vormgeving Sanna Terpstra, Sanne Heuker, Twin Media BV Druk NDC Print Medewerkers Geertje Dekkers, Phebe Kloos (agenda), Padmini

Kruitwagen (agenda), Ad van Liempt, Zihni Özdil, Alies Pegtel, Erica van Rijsewijk (correctie) en Ivo van de Wijdeven

25 Land onder water Beproefde grensverdedediging, met risico’s 41 Agenda Activiteiten en evenementen in de Maand van de Gesciedenis

Overige partners Maand van de Geschiedenis:

R O M E I N S E

LIMES NEDERLAND

3

GRENSVERLEGGENDE BOEKEN De brandende kampongs van generaal Spoor door Rémy Limpach Grenzeloos geweld? Het officiële Nederlandse regeringsstandpunt sinds 1969 is dat er in het voormalige Nederlands-Indië slechts incidenteel excessen plaatsvonden. In dit baanbrekende boek bewijst historicus Rémy Limpach het tegengestelde. isbn 9789089539502 | Gebonden | ¤ 49,90

Samen met de CIA door Cees Wiebes Nederlandse Inlichtingendiensten speelden tijdens de Koude Oorlog een veel grotere rol dan tot nu toe werd gedacht. Samen met de CIA waren zij actief achter het IJzeren Gordijn, in Noorwegen en in Den Haag. isbn 9789089537584 | Paperback | ¤ 24,90

Van ¤ 29,90 voor ¤ 24,90

Boom

Van ¤ 24,90 voor ¤ 19,90

Van ¤ 19,90 voor ¤ 15,90

¤ 24,90

Nu te koop bij de boekhandel en via www.boomgeschiedenis.nl

DOOR AD VAN LIEMPT

COL

UMN

DE SCHUIVENDE PANELEN VAN DE BEZETTINGSTIJD Burgemeester Rijpstra van Zelhem werkte de Duitsers soms tegen en was ze soms ter wille – bijvoorbeeld door in cafés bordjes ‘Verboden voor Joden’ te laten ophangen, en er zelfs nog bordjes bij te bestellen.

Zo valt te lezen in zijn biografie, geschreven door zijn achterkleinzoon.

D

oor de vermelding van dit feit wordt burgemeester Rijpstra, tot nu toe algemeen als held herdacht, niet opeens een dubieuze figuur. Integendeel, zijn worsteling met de lastige dilemma’s waar de bezetter hem mee opzadelde, maakt hem geloofwaardiger, authentieker.

Luuc Kooijmans schrijft in Het geheim van de Valeriusstraat over zijn opa, een ambitieuze NSB-functionaris, die niet weet dat zijn zoon in het verzet meewerkt, en wiens wereld instort als zijn zoon ter dood wordt veroordeeld en geëxecuteerd. Opa Kooijmans zegt zijn baan op en verlaat de NSB – hij wil geen regime steunen dat zijn zoon fusilleerde. Daarmee wordt Kooijmans niet opeens een sympathieke held; hij slijt zijn dagen in diepe wrok jegens de wereld, maar je hebt toch met hem te doen.

Zowel bij burgemeester Rijpstra als bij NSB’er Kooijmans word je als lezer heen en weer geslingerd. Die vertrouwde, overzichtelijke grens tussen goed en fout wordt in de hedendaagse oorlogsboeken steeds lastiger te bepalen. Dat is niet nieuw – W.F. Hermans baseerde een groot deel van zijn oeuvre op het spel met die grens. Maar er komen nu

De vertrouwde grens tussen goed en fout wordt steeds lastiger te bepalen

voortdurend verhalen naar boven die niet verzonnen zijn, maar nauwkeurig gereconstrueerd. En die brengen ons in toenemende mate in verwarring.

De bezettingstijd heeft decennialang als moreel ijkpunt gefunctioneerd, en doet dat in zekere zin nog steeds. Maar onze aandacht wordt steeds minder getrokken door de uitersten, de helden en de schurken, en steeds meer door de twijfelgevallen, de mensen die zoekend en tastend een uitweg moesten zien te vinden uit een volstrekt onoverzichtelijke oorlogssituatie.

AD VAN LIEMPT is journalist en auteur van boeken over onder andere de Tweede ­Wereldoorlog. Foto Keke Keukelaar

Het lijkt er sterk op dat de grenzen tussen wat we goed en fout vinden steeds moeilijker te trekken zijn naarmate we meer weten van persoonlijke lotgevallen van gewone mensen in die ongewone tijd. En niet alleen de grens tussen goed en fout, maar ook tussen dapper en laf, tussen onverantwoord en vergeeflijk.

De onderduikers in de polder bij Benschop en hun helpers/verzorgers zagen na Dolle Dinsdag het einde van de oorlogstijd naderen en besloten dat er een herinneringsfoto moest komen. Fotograaf De Jong klimt op een ladder en vereeuwigt ze, alle 61. Maar alles loopt anders. Er komt nog een razzia, en daarbij vinden Duitse agenten in de la van een dressoir de foto. Een goedbedoeld initiatief pakt uit als een blunder met fatale gevolgen. Stom, maar ook voorstelbaar.

Vanwege dit soort verhalen raken we over die oorlog niet uitgelezen en uitgedacht: de bezetting wordt steeds meer de tijd van de dilemma’s, van de onoverzichtelijke keuzes, van de schuivende panelen.

5

DOOR IVO VAN DE WIJDEVEN

THEMA ESSAY EUROPA LIJKT NIET TE LEREN VAN HET VERLEDEN

DE COMEBACK VAN PRIKKELDRAAD EN SLAGBOMEN De Europese Unie ligt onder vuur. Van buitenaf, maar ook van binnenuit. De Europese samenwerking en het grenzeloze Europa staan ter discussie. Het continent heeft weinig geleerd van zijn tragische verleden.

V

roeger waren de grenzen duidelijk. Tijdens de Koude Oorlog deelde het IJzeren Gordijn Europa in tweeën. De Berlijnse Muur was hét symbool van de tegenstelling tussen Oost en West. De wereld leek overzichtelijk. Toch vochten vreugde en opluchting om voorrang toen in 1989 het IJzeren Gordijn verdween en de Trabantjes door Checkpoint Charlie tuften.

Daarna maakten de Europeanen in rap tempo korte metten met de grenzen die hen hadden verdeeld. Duitsland werd één. Het in 1995 in werking getreden Verdrag van Schengen zorgde ervoor dat de grenscontroles en de files aan de Europese binnengrenzen verdwenen. Met de euro kreeg Europa in 2002 één munt en hoefden zakenlieden en toeristen zich niet langer het hoofd te breken over wisselkoersen. En ondertussen werd de Europese Unie verder uitgerold naar het oosten. De oude vijanden van het oostblok werden met open armen verwelkomd. De Europese Unie bracht vrede en welvaart, en kreeg daarvoor in 2012 de Nobelprijs voor de Vrede. Grenzen leken iets van het verleden.

6

Het is doodzonde de geest van het nationalisme uit de fles te laten en Europa opnieuw te verdelen

Sinds 2014 zijn ze terug. Aan de oostgrens van de Europese Unie trekt de Russische president Poetin met veel militair machtsvertoon nieuwe scheidslijnen. De Turkse president Erdogan is een wispelturige partner, zeker na een mislukte couppoging.

Terreurbeweging ISIS droomt van een grensoverschrijdend kalifaat. Internationaal terrorisme en vluchtelingenstromen noodzaken de lidstaten van de Europese Unie strenge grenscontroles in te voeren en grenzen af te sluiten. Prikkeldraad en slagbomen maken hun comeback.

VLUCHTELINGENSTROMEN Tot de Balkan-oorlogen in 1912 en 1913 konden Europeanen gaan en staan waar ze wilden. Grenzen bestonden slechts op papier.

Paspoorten waren er wel, maar werden nooit gecontroleerd. Nieuwe vluchtelingenstromen vormden de aanleiding voor strenge controles aan de grenzen - zeker toen het aantal vluchtelingen door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog groeide. Alleen al het neutrale Nederland werd overspoeld door een miljoen Belgen, die na de Duitse inval hun land ontvluchtten. Toen het oorlogsfront zich eind 1914 stabiliseerde, keerden de meesten van hen weer terug naar huis.

De Duitse bezetter sloot de grens in de loop van de oorlog hermetisch af met een van stroomdraad voorzien hekwerk, om te voorkomen dat Belgen het land ontvluchtten.

Door heel Europa werden grenzen die

DE RAFELRANDEN VAN EUROPA voorheen alleen op de kaart waren ingetekend en met grensstenen waren gemarkeerd, afgesloten met slagbomen en prikkeldraad.

Ook in eerdere periodes in de Europese geschiedenis kwamen grote vluchtelingenstromen op gang. Bijvoorbeeld in 1685, toen de Franse koning Lodewijk XIV het Edict van Nantes herriep, waardoor de vrijheden voor de Franse protestanten werden ingetrokken. Deze hugenoten verhuisden massaal naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, die zich net had losgemaakt van de katholieke Spaanse koning.

En toen het Ottomaanse Rijk in de loop van de negentiende eeuw steeds verder werd teruggedrongen op de Balkan, trokken moslims mee naar het zuiden. Deze migratiestroom bereikte zijn hoogtepunt tijdens de twee Balkan-oorlogen, die in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog werden uitgevochten. Na 1945 raakte bijna heel Midden- en Oost-Europa op drift tussen de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog.

In zijn boek De rafelranden van Europa (2016) vertelt Ivo van de Wijdeven over de complexe geschiedenis van de Europese grenzen, om historische achtergrond te bieden bij de actualiteit. Op 8 oktober spreekt hij op het Geschiedenis Festival (zie p. 17).

Verdeelde stad Prikkeldraad langs de Duits-Nederlandse grens verdeelt Kerkrade in tweeën, juli 1947. Foto: Getty Images.

De twee wereldoorlogen vormden de aanleiding voor het Europese project. Dat was overigens geen nieuwe gedachte. Al in de vijftiende eeuw vormden religieuze twisten de aanleiding voor koning George van Bohemen om andere Europese vorsten te overtuigen van de noodzaak om een unie van onafhankelijke en gelijke staten te vormen.

Samenwerking moest vrede brengen. Helaas voor hem – en voor Europa – zagen de andere vorsten daar niets in.

RAND VAN DE AFGROND Daarna keerde het idee van een Europese unie geregeld terug, vrijwel altijd na grote conflicten als de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), de Spaanse Successieoorlog (1701-1713) en de Eerste Wereldoorlog. Tot een praktische invulling kwam het nooit, machthebbers kozen steeds voor een sterk nationalistische koers die het continent tijdens twee wereldoorlogen aan de rand van de afgrond bracht.

7

Het was de blik in de afgrond die de zes ‘Founding Fathers’ van het verenigde Europa – West-Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, België en Luxemburg – in 1951 bewoog tot een koerswijziging. De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) werd opgericht als verzekeringspolis tegen een nieuwe oorlog. Door de productie van de belangrijke grondstoffen kolen en staal onder gezamenlijk toezicht te plaatsen moest oorlog ‘materieel onmogelijk’ gemaakt worden.

Dat is gelukt. Met uitzondering van het conflict in het voormalige Joegoslavië – waar de Europese aspiraties van de Balkanlanden inmiddels ook rust hebben gebracht – is Europa sinds 1945 gevrijwaard van oorlogen.

De EGKS is uitgegroeid tot de Europese Unie. Die samenwerking heeft Europa vrede en welvaart gebracht – een groot contrast met voorgaande eeuwen.

DE BESTE OPLOSSING Dankzij het Europese project zijn de grenzen binnen Europa vervaagd. Door de recente financiële crisis en de vluchtelingenproblematiek is de Europese integratie in een stroomversnelling terechtgekomen. Paradoxaal genoeg zijn de Europese binnengrenzen juist daardoor weer in het middelpunt van de belangstelling komen te staan. Het vertrouwen in de Europese Unie wankelt.

Er worden vraagtekens gezet bij de Europese samenwerking.

De uitslag van het Britse referendum in juni 2016 heeft aangetoond dat het lidmaatschap van de Europese Unie door velen niet langer als vanzelfsprekend wordt ervaren.

Europa was in het publieke debat jarenlang een ondergeschoven kindje, maar vormt nu het onderwerp van verhitte discussies.

In die discussies krijgt de Europese Unie ten onrechte de zwartepiet toegespeeld voor het zware weer waarin Europa nu verkeert.

Aangespoord door nationalistische en populistische sentimenten, verschansen steeds meer lidstaten zich, net als in 1914, achter de landsgrenzen. Populistische partijen willen de grenzen van de natiestaat opnieuw afbakenen.

Het ultieme voorbeeld is de Brexit waar de Britse regering zich nu voor gaat inzetten.

De Britten kregen vooral hun eigen glorieuze verleden voorgespiegeld in de campagne in de aanloop naar het Britse referendum. Het

8

Vluchtelingen Franse Hugenoten zoeken in 1685 een veilig onderkomen.

Afb. Imageselect/Alamy

Tot 1912 bestonden grenzen slechts op papier; paspoorten werden nooit gecontroleerd

bredere perspectief van de Europese geschiedenis werd moedwillig vergeten.

Ook in Nederland wordt vaak verwezen naar een illusionaire gouden tijd vóór de Europese Unie. Daarbij wordt voorbijgegaan aan de slechtere periodes. Een gefundeerde keuze vóór of tegen Europa is onmogelijk zonder het hele geschiedenisboek te kennen.

En wie dat boek leest, zal zien dat juist de afgelopen vreedzame decennia de uitzondering zijn.

In plaats daarvan spelen nationalisten en populisten handig in op angsten. Maar daarbij laten ze achterwege dat het juist nationalisme en populisme zijn geweest die samen met (religieus) fanatisme aan de basis hebben gestaan van de grote geweldsuitbarstingen in de lange Europese geschiedenis.

Juist de door nationalisten en populisten zo verfoeide Europese Unie heeft zich bewezen als de beste oplossing voor de problemen waar Europa nu mee te kampen heeft. Geen enkel land kan alleen het internationale terrorisme aanpakken of de vluchtelingenstromen beheersen. De Europese Unie biedt stabiliteit en veiligheid. Het is doodzonde om de geest van het nationalisme nu weer uit de fles te laten en Europa opnieuw te verdelen. De Europese Unie is misschien niet perfect, maar het is wel het beste wat we hebben.

Ivo van de Wijdeven is historicus, politiek analist en auteur.

COLLEGE-AVONDEN

TOPDESKUNDIGEN OVER HET POLITIEKE SYSTEEM VAN DE VS Praktische info

ERS!

GRATIS VOOR DE EERSTE 250 AANMELD

DE AMERIKAANSE PRESIDENTEN Historisch Nieuwsblad organiseert twee niet te missen collegeavonden over Amerika! Meld u nu aan. » 200 JAAR AMERIKAANSE PRESIDENTEN Dinsdag 11 oktober

Amerikanist en journalist Frans Verhagen beschrijft de geschiedenis van de Founding Fathers. Wie waren zij

en hoe belangrijk zijn zij geweest voor Amerika?

Amerika-specialist Jaap Verheul belicht de belangrijkste presidenten uit de Amerikaanse geschiedenis.

Hij laat zien op welke momenten ze de wereldgeschiedenis lieten kantelen. » HOW TO BECOME PRESIDENT? Dinsdag 25 oktober

Het Amerikaanse regeringssysteem functioneert al 230

jaar ononderbroken. Maar hoe zit dit stelsel in elkaar?

En hoe is het ontstaan?

Maarten van Rossem vertelt hoe het systeem werkt, en wat de valkuilen zijn.

Tijdens het laatste college laat Jaap Verheul zien hoe het presidentschap in de loop der tijd is veranderd.

Hij beschrijft tot hoever de macht van de president reikt, wat de partijpolitiek voor zijn bewegingsvrijheid betekent en hoe groot de invloed van de media is.

DATA Dinsdag 11 oktober en dinsdag 25 oktober 2016 TIJD 20.00-23.00 uur Inloop vanaf 19.30 uur LOCATIE Compagnietheater, Kloveniersburgwal 50, Amsterdam PRIJS Voor abonnees: €27,50 per avond of €45,00 voor beide avonden. Voor niet-abonnees: €37,50 per avond of €60,- voor beide avonden. Studententarief: €19,95 per avond of €35,voor beide avonden.

CONTACT via redactie@ historischnieuwsblad.nl.

Meld u nu aan!

Bestel uw tickets op www.historischnieuwsblad.nl/amerika.

De eerste 250 aanmelders ontvangen GRATIS het boek Alle presidenten van Amerika van spreker Frans Verhagen t.w.v. € 9,95!

MEER INFORMATIE OP HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/AMERIKA

DOOR ALIES PEGTEL

INTER

VIEW

‘ALS MOSLIM EN TURK HOOR JE ER NIET MEER ECHT BIJ’ Fidan Ekiz (1976) is auteur van het essay van de Maand van de Geschiedenis. Ze maakt zich zorgen om de toenemende polarisatie in de maatschappij en zoekt naar verbinding.

HERKEN JIJ HET LAND WAARIN JE BENT OPGEGROEID NOG? BESTAAT HET NEDERLAND VAN JOUW JEUGDJAREN NOG WEL?

‘Ik ben geboren in Rozenburg bij Rotterdam, en koester warme herinneringen aan mijn jeugd. Met mijn twee zussen en broer ben ik onbezorgd opgegroeid, “Turks zijn” was iets exotisch. Ik heb andere ervaringen dan de generatie die na mij opgroeide, na de aanslagen op 11 september 2001. Moslim-zijn is iets waar je niet zonder mee voor uit kunt komen, je hoort er niet echt bij.’

WERD JE VROEGER ALS KIND VAN BUITENLANDSE KOMAF WELWILLENDER BENADERD?

‘O, ja. Mijn klasgenoten vastten in mijn jeugdjaren tijdens de ramadan met me mee; dat vonden ze spannend. Er heerste grote nieuwsgierigheid naar andere culturen. Nu plaatsen mensen je meteen in een hokje. We moeten ons als Turk en moslim keer op keer bewijzen. Daarom voelt de jongere generatie zich in het algemeen niet welkom meer in Nederland. De uitlatingen die ik via sociale media over me heen krijg, vind ik soms

10

stuitend. Vroeger hoefde ik me nooit te verantwoorden voor mijn Turkse afkomst. Ik maak me soms wel zorgen om wat mijn zoontje van drie te wachten staat.’

JE SCHRIJFT DAT JE WELLICHT NAÏEF WAS EN CULTURELE TOLERANTIE HEBT VERWARD MET ONVERSCHILLIGHEID EN CONFLICTMIJDING.

‘Mijn vader is als twintiger geworven door een Nederlands arbeidsbureau in Turkije om naar Nederland te komen. Hij liet als jong broekie alles achter zich om in een pension te gaan wonen en als lasser in de Rotterdamse havens aan de slag te gaan. In olieschepen deed hij uiterst vies en zwaar werk, en hij werkte keihard. Alles om zijn kinderen een betere toekomst te geven. Er werd niet van

Mijn vader liet als jong broekie alles achter zich om als lasser in de Rotterdamse havens aan de slag te gaan. In olieschepen deed hij uiterst vies en zwaar werk.

zijn. Ze is na de dood van mijn oma depressief geweest, en dat terwijl mijn moeder een zeer optimistische, opgewekte natuur heeft.

Als meisje had ik het niet in de gaten, maar later ben ik gaan beseffen wat mijn ouders allemaal hebben opgegeven door te emigreren. Dat ze zoals veel emigranten in een isolement leefden, heb ik onder meer ontdekt doordat ik de documentairereeks Veerboot naar Holland heb gemaakt. Daarvoor heb ik ook mijn eigen ouders geïnterviewd.’

IN HOEVERRE HEEFT HUN GESCHIEDENIS JOUW LEVEN BEPAALD?

‘Dat ik een kind ben van gastarbeiders is zeer bepalend. Ik ben opgevoed met een gevoel van grote dankbaarheid voor de kansen die ik in Nederland heb gekregen, en een drive om alle mogelijkheden te benutten. Af en toe heb ik het gevoel dat ik mijn moeders droom waarmaak. Zij is reuzetrots op me. Zelf was ze schoonmaakster; ze heeft altijd gewerkt naast de opvoeding van vier kinderen. En ze was altijd vrolijk en opgewekt. Er kwam geen klacht over haar lippen.’

IS JE MOEDER EEN ROLMODEL?

FIDAN EKIZ groeide als dochter van Turkse ouders op in het dorpje

‘Jazeker. De Italiaanse journaliste Oriana Fallaci en de Amerikaanse oorlogscorrespondente Martha Gellhorn zijn mijn voorbeelden, maar mijn moeder torent hoog boven hen uit.

Het Turks kent de uitdrukking: “Ik zou willen dat ik haar pink kan zijn.” Dat gaat in het geval van mijn moeder helemaal op.’

Rozenburg, bij Rotterdam. Foto: Annelies

hem verwacht dat hij zou integreren of de taal zou leren, want later zou hij wel weer teruggaan naar Turkije.’

IS ZIJN DROOM UITGEKOMEN?

‘Ik zie mijn vader als avonturier. Hij heeft zich weleens laten ontvallen dat hij in Turkije eigenlijk hetzelfde verdiende als in Nederland. Ik geloof dat hij tevreden is over wat er van zijn vier kinderen terecht is gekomen.

Maar de emigratie van mijn ouders is in ons gezin een onbesproken onderwerp; het is de roze olifant in de kamer die wellicht altijd onbesproken zal blijven. Toen ik jong was, is mijn moeder kapot van verdriet geweest omdat zij van haar moeder gescheiden was, en zelfs niet bij haar overlijden aanwezig kon

ALIES PEGTEL is historicus en journalist

Verhelst

Fidan Ekiz is auteur van Hoelang nog zwijgen. Ze schreef dit essay speciaal voor de 13de Maand van de Geschiedenis.

De journaliste en documentairemaakster schetst in het essay aan de hand van persoonlijke ervaringen het verloop van migratie en assimilatie binnen de Nederlandse samenleving, vanaf

de aankomst van haar Turkse ouders in Nederland tot aan de spanningen en tegenstellingen FIDAN EKI Z vandaag de dag.

Hoelang nog zwijgen Het essay wordt door de CPNB uitgegeven en is in de boekhandel te koop voor € 3,50.

Pleidooi voor het radicale midden

11

kids natuur historie flevo land erfgoed water shoppen

Ontdek de verrassende geschiedenis van Flevoland

Flevoland is onderdeel van het grootste inpolderingsproject aller tijden, het Zuiderzeeproject! Duizenden arbeiders begonnen aan het zware handwerk van de inpoldering met uiteindelijk als resultaat, Flevoland, de grootste polder ter wereld. Waar eerst alleen maar water was, is een uniek gebied ontstaan met een bijzondere geschiedenis.

Ontdek het bijzondere Verhaal van Flevoland en bezoek o.a. de twee voormalige eilanden Urk en Schokland, de unieke gemalen, de Bataviawerf, indrukwekkende landschapskunstwerken, Erfgoedcentrum Nieuwland, Rijksmonument het Waterloopbos en de eindeloze dijken. Een verrassend gebied waar u het hele jaar door kunt genieten van de bijzondere geschiedenis van Flevoland.

MUSEA EN MONUMENTEN

OVERNACHTEN

Flevoland heeft meerdere musea en interessante plekken waar u de geschiedenis zelf kunt beleven en onderzoeken.

Flevoland ontdekken, daar moet je rustig de tijd voor nemen.

Kijk voor tips en ideeën op ookflevoland.nl/musea

Kijk voor leuke arrangementen op ookflevoland.nl/arrangementen

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS FLEVOLAND Een leuke manier om de geschiedenis van Flevoland te ontdekken is een bezoek aan één of meerdere activiteiten tijdens de Maand van de Geschiedenis in oktober.

Kijk voor alle activiteiten op ookflevoland.nl/geschiedenis

FLEVOLAND. AVONTUURLIJK DICHTBIJ.

DOOR GEERTJE DEKKERS

BESTE

BOEKEN Op zondag 30 oktober reikt juryvoorzitter Henk van Os de Libris Geschiedenis Prijs uit voor het beste Nederlandse historische boek van het afgelopen jaar.

Dit zijn de vijf genomineerden, op alfabetische volgorde.

WIE WINT DE LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS 2016?

1

DE MACHTIGSTE NEDERLANDER OOIT

Stadhouder in de Nederlanden en koning aan de andere kant van de Noordzee: Willem III heerste rond 1700 over twee grootmachten. Toch hebben historici zijn betekenis altijd onderschat, schrijft Machiel Bosman.

‘Dit is het boek dat ik al twintig jaar wilde schrijven.

Want ik had al langer het gevoel dat ons beeld van Willem III niet klopte, dat hij veel belangrijker was dan altijd werd verteld. Met mijn boek heb ik het perspectief op Willem III een zwiep willen geven, en daarom heb ik het De roofkoning genoemd: om te benadrukken dat hij de Engelse kroon heeft veroverd,

dat hij daarbij de regie in handen had. En dat hij hem niet heeft “gekregen” van de Engelsen, zoals je vaak leest.

Willems echtgenote Mary Stuart was lange tijd de Engelse troonopvolgster, tot in 1688 onverwacht een prinsje werd geboren, dat katholiek zou worden opgevoed en vóór Mary kwam in de lijn van opvolging. Willem liet dat niet gebeuren en voer datzelfde jaar nog met een groot leger naar Engeland. Hij deed het voorkomen alsof dat niet zijn

idee was, alsof hij uitgenodigd was, om zo zijn steun te verbreden, en de Engelsen hebben daar later een mooi verhaal van gemaakt.

Maar als je goed leest, blijkt uit de bronnen duidelijk dat Willem zelf heel bewust de plannen maakte.

Hij wilde de Republiek en het protestantisme beschermen, het machtige Frankrijk weerstaan en het Engelse erfdeel van hem en zijn vrouw veilig stellen.

Daarom wilde hij de Engelse

Machiel Bosman De roofkoning.

Prins Willem III en de invasie van Engeland Athenaeum – Polak & Van Gennep 272 p € 19,99

13

2 koning knechten, en zo is het gelopen. Willem is, naast de Zonnekoning, een van de twee machtigste mannen van Europa geweest. Ik zou geen andere Nederlander kunnen noemen die dat heeft bereikt. Dat maakt hem in mijn ogen tot de voornaamste staatsman die Nederland heeft voortgebracht.

Voor de Britse politieke geschiedenis is Willem van groot belang geweest.

Hij heeft de inperking van de macht van de kroon ten gunste van het parlement niet in de weg gestaan – overigens in ruil voor concessies, voor geld. Zijn Engelse voorgangers zouden zoiets nooit hebben laten gebeuren.

Maar Willem was een slimme pragmaticus, en hij was in de Republiek gewend te wheelen en te dealen met allerlei staatslichamen. Niet voor niets zag Winston Churchill hem als een van zijn grote voorbeelden.’

VRIJSTAAT VOL CRIMINELEN EN IDEALISTEN

Toen na de val van Napoleon de kaart van Europa opnieuw werd ingedeeld, werd een driehoekje tussen Heerlen, Aken en Luik inzet van een ruzie tussen Nederland en Pruisen. Philip Dröge beschrijft hoe daar de neutrale zone Moresnet ontstond, waar criminelen en wereldverbeteraars een eeuw lang konden experimenteren.

‘Moresnet was een ongelukje van de geschiedenis. Het was een neutrale zone, maar niemand wist wat dat precies inhield; zoiets had nog niet eerder bestaan. Officieel was het geen staat, maar het gedroeg zich wel zo. De burgemeester van het plaatsje Kelmis was een soort staatshoofd. Omringende landen wilden graag een einde maken aan de neutrale zone en er zijn verwoede pogingen gedaan. Maar als iets eenmaal bestaat, is het vaak heel moeilijk om het op te heffen.

Dat de zone standhield,

Philip Dröge Moresnet.

Opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje Spectrum 272 p € 19,99

was onder andere te danken aan Fanny Mosselman, dochter van de eigenaar van een zinkmijn in Moresnet die grote belangen had bij het voortbestaan. Fanny werd beschreven als een heel mooie vrouw, een godin met

LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS De Libris Geschiedenis Prijs is een jaarlijkse prijs voor het beste geschiedenisboek en wordt dit jaar voor de tiende keer uitgereikt. De prijs, een initiatief van Historisch Nieuwsblad, Libris, het Nederlands Openluchtmuseum, de NTR/VPRO, het Rijksmuseum en de Volkskrant, bestaat uit een bedrag van € 20.000,-. Op 30 oktober 2016 wordt de Libris Geschiedenis Prijs 2016 uitgereikt door juryvoorzitter Henk van Os tijdens een speciale live-uitzending van het radioprogramma OVT.

14

gouden haar. Maar in de bronnen ontdekte ik dat ze vooral ook heel slim en geslepen was – een sluwe zakenvrouw.

In de geschiedenis van Moresnet doken nog veel meer interessante, soms schimmige figuren op. Orde en gezag stonden er niet heel hoog op de agenda, en dat trok criminelen aan. In de vrijstaat stonden een hoerenkast en gokhuizen, en er werd volop gesmokkeld naar buurlanden.

Maar er waren ook mensen die iets probeerden te maken van dit Sodom en Gomorra.

Wilhelm Molly bijvoorbeeld, een arts die in Moresnet de eerste Esperantostaat ter wereld wilde stichten. Esperantisten hoopten dat iedereen ter wereld hun kunsttaal zou leren, en dat die volkeren dichter bij elkaar zou brengen. De verspreiding van de taal ging langzaam, maar Molly dacht in Moresnet een begin te kunnen maken. En hij kwam een heel eind. Uiteindelijk sprak 8 procent van de bevolking Esperanto. Maar aan het einde van de Eerste Wereldoorlog slaagden de buurlanden er eindelijk in Moresnet op te heffen en was het gedaan met de experimenten.’

3

ALTIJD RUZIËNDE ZUSSEN

De levens van de adellijke zussen Cécile en Elsa de Jong van Beek en Donk weerspiegelen de snelle veranderingen rond 1900.

Elisabeth Leijnse vertelt het verhaal van twee nauw verbonden, maar ook hevig ruziënde feministen.

‘Cécile en Elsa hadden een ongelooflijke relatie, uniek in intensiteit. Het begon allemaal in symbiose, maar later kregen ze een haatliefdeverhouding. Ze maakten de eerste feministische golf mee én speelden er zelf een rol in. Cécile was indertijd beroemd vanwege haar feministische roman Hilda van Suylenburg. Maar ze was ook ongelukkig getrouwd met een man die minder feministisch bleek dan gehoopt. Hij zette haar de deur uit nadat ze ongelooflijk hard had gewerkt voor de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid.

Ook Elsa’s echtgenoot, de beroemde componist Alphons Diepenbrock, was niet erg feministisch. Cécile’s scheiding was voor Elsa een grote schok. Zelf had ze haar feminisme gedempt, om zich ten dienste te stellen van haar man. Terwijl ze toch werkte voor het brood op de plank; ze was de eerste logopediste van Nederland met een eigen privépraktijk. Zij verweet Cécile dat die zich te veel op haar maatschappelijk werk had gericht. Voor Cécile was dat het ultieme verraad; ze verliet Nederland, om in Frankrijk opnieuw te

beginnen.

Elsa ondervond ondertussen hoe sterk de verzuiling was.

Zij was protestant, haar man katholiek - zijn familie verzette zich tegen de relatie.

Diepenbrock was niet in staat het huwelijk te consummeren zolang zijn moeder leefde, uit angst haar op te zadelen met een kleinkind geboren uit een protestantse vrouw.

Voor Cécile had de Eerste Wereldoorlog enorme gevolgen. Zij zag de vernieling van de kathedraal

4

van Reims en in reactie daarop werd ze katholiek, Frans-nationalistisch en antisemitisch. Haar antisemitisme werd een nieuwe bron van conflicten met Elsa, die in Amsterdam gevluchte Joodse kunstenaars ondersteunde.

Doordat de levens van de zussen zo nauw verweven waren met de ontwikkelingen van hun tijd, is mijn dubbelbiografie ook een algemene geschiedenis, vanuit intiem perspectief.’

Elisabeth Leijnse Cécile en Elsa, strijdbare freules. Een biografie De Geus 638 p € 29,95.

CRISIS OP HERHALING

In de zomer van 1924 balanceerde de Rotterdamsche Bankvereeniging (Robaver), een van de voorlopers van ABN Amro, op de rand van de afgrond.

Minister van Financiën Colijn schoot op het laatste moment te hulp.

Lodewijk Petram vertelt het verhaal van deze bankencrisis, die sterk doet denken aan de financiële problemen rond 2008.

‘Voor mijn boek heb ik honderden pagina’s notulen van banken gelezen, dat was geweldig materiaal: over

bankiers die dachten dat ze God op aarde waren, niet wilden zien dat het dramatisch misging, zich langzaam vastdraaiden en anderen de schuld gaven van alle problemen.

Dat was rond 1924 niet anders dan nu. Het bankwezen zit nu eenmaal vol gevaarlijke prikkels, en mensen van vlees en bloed gaan daarin mee, of ze nou Rijkman

Groenink heten, Dirk Scheringa of Willem Westerman. Die laatste was topman bij de Robaver, die volgens hem de grootste bank van Nederland moest worden, maar vervolgens bijna ten onder ging.

Rond 1900 werden veel banken geleid door mannen uit financiële families, die zich hielden aan allerlei ongeschreven regels en vonden

15

Lodewijk Petram De vergeten bankencrisis Uitgeverij Atlas Contact 352 p € 21,99

16

5

MONDAINE VICTORIAANSE

Plattelandsmeisje Allene Tew (1872-1955) groeide uit tot een van de rijkste zakenvrouwen van New York en werd de eerste Amerikaanse die zich prinses kon noemen. Ook speelde ze een grote rol bij het huwelijk van Bernhard en Juliana. Annejet van der Zijl vertelt over Allenes enerverende leven in een snel veranderende wereld.

‘Allene Tew maakte in haar leven veel mee dat anderen zou knakken. Zo stierven al haar kinderen en ook haar grote liefde overleed jong. Toch wist ze uiteindelijk weer gelukkig te worden. Ik denk dat dat kwam doordat ze weigerde zich te laten definiëren door wat haar overkwam. Gezien vanuit deze tijd, waarin slachtofferschap bijna status geeft, vind ik dat heel bijzonder.

De figuur Allene Tew sprak me aan vanaf het moment dat ik haar tegenkwam, jaren geleden tijdens mijn onderzoek naar prins Bernhard. Ze hulde zich in raadselen, en wat over haar geschreven was, bleek niet te kloppen. Het was een grote klus om haar echte verhaal te reconstrueren. Dat lukte met dank aan de Amerikaanse kranten, die het doen en laten van de rijke bovenlaag, waartoe Allene behoorde,

volgden. Als zij ergens aankwam met de boot, stond dat in de krant. Voor armere lezers waren die berichten een manier om bij de Amerikaanse droom te komen.

Allene was een product van de victoriaanse tijd; van de stiff upper lip en het idee dat de gemeenschap belangrijker is dan het individu. Ik had lang een negatief beeld van de periode, maar heb tijdens dit onderzoek gezien dat die mentaliteit ook voordelen heeft.

Als schrijver had ik het grote geluk dat Allenes leven dooraderd was met belangrijke gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis. Zo sneuvelde haar zoon als vliegenier in de Eerste Wereldoorlog en stierf haar oudste dochter aan de Spaanse griep. Maar het was ook een fantastische tijd vol uitvindingen en nieuwe mogelijkheden, ook voor vrouwen. Allene heeft daar volop gebruik van gemaakt.

FESTIVAL

Annejet van der Zijl De Amerikaanse prinses Querido 280 p € 15,-

Toen na de dood van haar oudste kinderen ook haar derde man - haar grote liefde - volstrekt onverwacht stierf, liet ze op 55-jarige leeftijd alles achter zich om in Europa helemaal opnieuw te beginnen. Onderweg verfde ze haar haar blond en trok een aantal jaren van haar leeftijd af. Dat was typisch Allene, en dat maakte het ook zo leuk om een boek over haar te schrijven: er was altijd ruimte voor een nieuw begin.’

Jurylid en Volkskrant-journalist Martin Sommer interviewt de vijf kandidaten op het Geschiedenis Festival, dat Historisch Nieuwsblad op 8 oktober organiseert in de Philharmonie in Haarlem. Kijk op geschiedenisfestival.nl of op p. 17 van dit magazine.

Foto’s: Koos Breukel; Anne van Gelder; Patricia Borger; Fjodor Buis; Carli Hermes

dat ze maatschappelijke verantwoordelijkheid droegen. Westerman was een nieuwkomer, net als Scheringa in onze tijd. En net als Scheringa had hij een enorme geldingsdrang; zijn bank moest de grootste worden.

Net als de vorige bankencrisis, begon het allemaal met een periode van sterke groei. Na de Eerste Wereldoorlog was er een economische opleving die mensen veel te optimistisch maakte.

Het idee ontstond dat de groei eeuwig door zou gaan – het klinkt bekend.

In dat klimaat kon de ambitieuze Westerman té grootse plannen uitvoeren, waardoor zijn bank bijna ten onder ging.

De bankencrisis van 1924 is snel vergeten en het bankwezen is de afgelopen jaren in dezelfde val gestapt. Ik verwacht dat de geschiedenis zich zal herhalen zolang bankiers een grote rol blijven spelen in onze economie.’

ESSAY MAAND VAN DE GESCHIEDENIS IN OKTOBER TE KOOP VOOR

€ 3,50

FIDAN EKIZ Hoelang nog zwijgen Pleidooi voor het radicale midden

maandvandegeschiedenis.nl/fidanekiz

DOOR JAN AUKE BRINK

UITGE

LICHT

GESCHIEDENIS IN HET THEATER

V

oor De Grote Geschiedenis Show nemen Jos Palm en Nelleke Noordervliet, bekend van het radioprogramma OVT, bekende historici en journalisten mee naar het theater. In anderhalf uur belichten ze ruim 400 jaar geschiedenis. Wat kunnen we verwachten?

Jos Palm vertelt: ‘We bestrijken de hele geschiedenis, van Willem van Oranje tot aan Drees – en alles wat daarvoor en daarna gebeurde natuurlijk.’

‘Met Willem van Oranje begon het experiment in de polder, ontstond Nederland. En met Willem Drees, de onkreukbare premier van na de oorlog, werd ons land vervolmaakt. Maar het is niet zo dat we de geschiedenis van Nederland chronologisch, van A tot en met Z, vertellen. We nemen steeds een panel van drie bekende mensen mee, zoals Hanneke Groenteman, Ad van Liempt, Hans Aarsman, Frank Westerman en Philip Freriks. Aan de hand van hun verhalen struinen we door het verleden.’

‘Het publiek krijgt een actieve rol tijdens de theatershow. Zo organiseren we een quiz met vragen over grote gebeurtenissen uit het verleden. Maar we gaan ook in op lokale geschiedenis, bijvoorbeeld met foto’s van het dorp of de stad waar we zijn. En we stellen ook de vraag of de plaats goed of fout was in de Tachtigjarige Oorlog en in de Tweede wereldoorlog. Het publiek zit niet alleen in de theaterstoeltjes, maar doet ook echt mee.’

‘Zoals bij een echte show hebben we een aantal vaste onderdelen. De panelgasten en het publiek staan daarbij steeds centraal.

Vanuit hun persoonlijke verhalen vertellen we over de grote geschiedenis. De gasten

DE GROTE GESCHIEDENIS SHOW speelt de hele maand oktober in de theaters. Zie www.ntk.nl/ voorstelling/ de-grotegeschiedenisshow voor speeldata en locaties.

nemen bijvoorbeeld jeugdfoto’s van zichzelf mee en vertellen verhalen over vroeger, en die herinneringen koppelen we aan maatschappelijke ontwikkelingen. Maar wij leggen ze ook dilemma’s voor. We laten ze kiezen tussen bijvoorbeeld Soekarno en Bouterse of Van Oldenbarnevelt en Maurits – dat vraagt om een echt inhoudelijke onderbouwing. En er is muziek: Niek Barendsen zorgt elke avond voor de muzikale intermezzo’s, met liedjes zoals “Ik hou van Holland”. Zo is De Grote Geschiedenis Show deels nostalgie en herkenning, deels verbazing en deels geschiedenisles.’

19

KOM JE SMOKKELEN? EEN ACTIEF SPEL VOOR HET HET HELE GEZIN

Daar maak je geschiedenis mee

Ode aan Vrede en Vrijheid

een ode aan de V Ton Heerts Directeur vfonds

De wereld is in beweging. Bevolkingsgroepen trekken van land naar land op zoek naar vrede en vrijheid. Grenzen worden verlegd. Hier in Nederland kun je zonder oorlog leven. Maar hoe komt dat eigenlijk?

Er is in de Tweede Wereldoorlog veel gestreden voor onze vrijheid.

Om deze vrijheid te houden, moet iedereen meewerken aan de vrede.

Vrede, vrijheid en democratie zijn ontzettend belangrijk.

Maar wat is vrede eigenlijk? Het blijkt dat het toch heel lastig is om dat positief te omschrijven. Er wordt vooral aangegeven wat vrede nĂ­et is, om te verduidelijken wat er met vrede bedoeld wordt.

Vrede en vrijheid is belangrijk voor iedereen.

Wat is jouw ode aan de v?

Waar leg jij de grens?

Meer odes aan de V? Kijk op www.vfonds.nl

DOOR ANNEMARIE LAVÈN

GREN

ZEN

WATER ALS WAPEN

DE REPUBLIEK LIET HET LAND ONDERLOPEN Land onder water zetten is een uiterst effectieve manier van grensverdediging. Maar de prijs is hoog en het resultaat niet gegarandeerd. Het grootste gevaar vormde Koning Winter.

V

oor de Spanjaarden die in 1567 de opstandige Nederlanden in trokken moet het een ervaring van nachtmerrieachtige proporties zijn geweest.

Een land dat bestaat uit water. Meren die moerassen zijn, weilanden die meren worden.

Te diep om te doorwaden, te ondiep om te bevaren. Het was een haast onmogelijke opdracht om met een landleger, hoe groot en goed getraind ook, dit onaantrekkelijke gebied te bedwingen.

De rebellen, aangevoerd door Willem van Oranje, waren zich er heel goed van bewust dat water een even flexibele als doeltreffende grens kon vormen. Niet lang na het begin van de Opstand tegen het Spaanse gezag ontdekten ze dat water ook goed als verdedigingswapen gebruikt kon worden.

Het begon met een wanhoopsactie van één man, Rochus Meeuwisse, die toevallig goed uitpakte.

Op 4 april 1572, enkele dagen na de succesvolle inname van Brielle door de watergeuzen, stormde de Spaanse legerleider Alva met een troepenmacht op de vestingstad af. Het strategisch gelegen Brielle moest

DE BELEGERING VAN

heroverd worden, maar timmerman Meeuwisse wist een Spaanse belegering te voorkomen. Hij sloeg een sluisdeur kapot, waardoor het land rondom Brielle onder water kwam te staan en de Spanjaarden hun aanval moesten opgeven. De succesvolle inname van de stad betekende een keerpunt in de strijd.

In de jaren die volgden op Brielle werd inunderen, het bewust onder water laten lopen van land, steeds vaker toegepast en geprofessionaliseerd. Maar hoe innovatief de verdedigingsstrategie ook was, de prijs die betaald moest worden was gigantisch. Grote stukken land kwamen onder water te staan, waardoor de doorweekte grond jaren onbruikbaar bleef als akkerland of weidegrond. Nog verwoestender was het als zout water voor de inundatie werd gebruikt. Het is daarom niet verrassend dat boeren zich fel verzetten. Soldaten moesten wachtlopen om te voorkomen dat woedende boeren ’s nachts sluisdeuren sloten en molens vernielden.

ALKMAAR Bezien vanuit het kamp van de Spanjaarden.

Afbeelding Stedelijk Museum Alkmaar

Het openzetten van sluizen was een eenvoudig klus, maar het doorsteken van dijken was een ander verhaal. Door de grote waterdruk

25

ZUIDELIJKE LINIE

De Zuiderwaterlinie is de huidige benaming voor een aaneenschakeling van vestingsteden en andere verdedigingswerken, grotendeels aangelegd tijdens de Opstand. De linie loopt in Brabant van Bergen op Zoom in het westen tot Grave in het oosten en verbindt elf historische vestingsteden met elkaar. Veel onderdelen van de linie zijn nog zichtbaar en te bezoeken. Zie voor meer informatie: WWW.ZUIDERWATERLINIE.NL.

werd het water soms onbeheersbaar en konden grote delen van het land onbedoeld worden opgeslokt. Maar het was ook gevaarlijk als de inundatie veel te traag vorderde. In 1574 bijvoorbeeld, bij het ontzet van Leiden, duurde het een volle maand voordat het enorme gebied van Delfland, Schieland en Rijnland onder water stond.

Wind en regen waren onbetrouwbare factoren, maar vorst was de echte vijand.

Tegen elke prijs moest vermeden worden dat ijsvorming de vijandelijke legers een eenvoudige toegangsweg verschafte tot Nederlands gebied. Duizenden boeren werden daarom ingezet om ’s winters wakken in het ijs te hakken. Poldermolens draaiden op volle toeren om het water in beweging te houden. Inundatie vergde niet alleen veel tactisch inzicht en durf, maar ook veel mankracht.

Na de Vrede van Münster in 1648 was de oorlog met Spanje definitief beëindigd, maar het Rampjaar 1672 had bewezen dat de Fransen niet minder gevaarlijk waren. Dankzij inundaties ontsnapte de Republiek ternauwernood aan Franse overheersing, maar aan het eind van de eeuw aasde Lodewijk XIV

26

MENNO VAN COEHOORN Deze meesterstrateeg krijgt opdracht de grenzen van de Republiek te versterken.

Afbeelding Rijksmuseum Amsterdam

INNAME BRIELLE De watergeuzen krijgen op 1 april 1572 de strategisch gelegen stad in handen. Afbeelding Atlas Van Stolk

In de winter van 1794-1795 liepen de Franse troepen over het ijs de Republiek binnen

wederom op de Spaanse Nederlanden. Om Holland, het economisch en bestuurlijk zenuwcentrum van de Republiek, effectief te beschermen tegen invallen vanuit het zuiden, moest de verdediging van de zuidgrens dringend aangepakt worden, en daar was een specialist voor nodig.

De militair strateeg Menno van Coehoorn kreeg van de Raad van State de opdracht de grenzen te versterken. Hij had al bewezen dat hij een grote vestingbouwer was. Zijn geheim was dat hij zich grondig verdiepte in het terrein. Als geen ander gebruikte hij de eigenschappen van het landschap voor een optimale verdediging. Daarom begon hij in 1698 eerst aan een inspectietocht, die een maand zou duren.

Timmerman Meeuwisse sloeg een sluisdeur kapot en wist zo de Spaanse belegering te voorkomen GEUZENLEIDER Willem II van der Marck Lumey is de schrik van de Spanjaarden. Hij voert het bevel over de watergeuzen.

Afbeelding Nationaal Archief

Vanuit Groningen reisde hij via Coevorden naar Zwolle, vervolgens naar Grave en Nijmegen, en van daaruit westwaarts naar Bergen op Zoom, om in Hulst de tocht te beëindigen. Hij ontwikkelde een uitgekiend plan om de verouderde vestingsteden, forten en schansen op te knappen. Daarbij verbond hij de militaire stellingen met inundatiegebieden, waardoor er lange defensieve linies ontstonden. De langste daarvan was de Zuiderfrontier, van Sluis in Zeeland tot Nijmegen. Zodoende kon een gigantische strook land onder water worden gezet. Van Coehoorn zelf zou de voltooiing van zijn eigen werk niet meer meemaken; hij stierf in 1704.

De gemoderniseerde verdedigingslinie bewees haar nut nog in 1747, toen Frankrijk een nieuwe uitval deed naar de Republiek. Bergen op Zoom en Maastricht werden weliswaar ingenomen, maar om de Fransen weg te krijgen hoefde er geen overstroming aan te pas te komen; ze bliezen zelf al snel de aftocht.

In 1794 ging het mis. In Frankrijk was enkele jaren eerder de revolutie uitgebroken, en het nieuwe bewind wilde met geweld de revolutionaire ideeën over de grens verspreiden. In 1792 begon de eerste aanval, maar de Fransen trokken zich terug. In 1794 volgde een nieuwe aanval, onder leiding van Charles Pichegru. Grote stukken land werd in allerijl onder water gezet. Maar in de winter van 1794-1795 vroor het zo hard dat zelfs de grote rivieren dichtvroren en de Franse troepen de oversteek konden maken. Zo vielen de Fransen alsnog het land binnen en kwam er een einde aan de Republiek der Verenigde Nederlanden. De waterlinie was geraakt in haar zwakste plek.

Annemarie Lavèn is adjunct-hoofdredacteur van Historisch Nieuwsblad

27

Schitterende boeken over bijzondere levens

‘Magistraal. Met dit boek heeft de Nederlandse “koningin van de literaire non-fictie” zichzelf overtroffen.’ ✶✶✶✶✶ – nrc Handelsblad

‘Ik was verrast door het ongelofelijke elan waarmee dit boek is geschreven. Een prachtige, prachtige biografie.’

– Maarten ’t Hart

‘Een bijzonder inzichtelijk boek. Heel prettig geschreven. Dit smaakt naar meer.’

– Jeroen Vullings

LUIT VAN DER TUUK

De Romeinen

Langs de Limes in de Lage Landen € 9,99

ISBN 9789401907637

Luit van der Tuuk is bekend van zijn werken over de Noormannen en de Franken en waagt zich nu aan de Romeinse tijd in Nederland en België.

Zijn boek De eerste Gouden Eeuw werd bekroond met de W.A. van Es-prijs voor het beste historische boek.

Van der Tuuk is conservator van museum Dorestad.

Omniboek

www.omniboek.nl

DOOR ZIHNI ÖZDIL

COL

UMN

WIJ-ZIJDENKEN Tegenwoordig bestaat het sentiment dat wij onze ‘Europese cultuur’ moeten beschermen tegen migranten van ‘buiten’. Het gevoel deel uit te maken van ‘een volk’ of ‘een continent’ is echter relatief nieuw.

T

ot 350 jaar geleden identificeerden mensen zich niet met een natie of een continent. Ze vonden dat ze bij een stam, een religie of een stad hoorden.

De geschiedenis laat zien dat identiteiten ontstaan doordat mensen eerst definiëren wie er niet bij hoort, oftewel wie ‘de ander’ is. Dat proces betekent altijd dat die ander minderwaardig is. Bij naties werkt het net zo. Een nationale identiteit ontstaat door eerst te definiëren wie buiten ‘de natie’ of ‘het volk’ valt. Dit impliceert dat de eigen ‘natie’ superieur is.

Historicus Ingmar Vroomen beschrijft in zijn onderzoek politieke pamfletten waarmee Nederlandse intellectuelen in de zeventiende eeuw met elkaar debatteerden. Toen werd al gesproken over ‘vrije Nederlanders’, ‘ingeboren Hollanders’ en ‘natuerlijcke Hollanders, lief-hebberen des Vaderlandts, ende belijders vande Christelijke Gereformeerde Religie’.

Echte Nederlanders, dat waren de calvinisten; bij dat geloof trokken ze de grens.

Andere groepen, zoals katholieken, Joden en lutheranen, hoorden in de zeventiende eeuw niet bij ‘ingeboren Hollanders’, zelfs niet als ze wel in Holland waren geboren.

Laten we die rare, ­typisch Nederlandse term ‘allochtoon’ afschaffen.

Die creëert onnodige scheidslijnen tussen ­burgers

Daarnaast waren er intellectuelen die nadachten over Europa als cultureel concept, maar het duurde tot de achttiende eeuw voordat meer mensen zichzelf als Europeaan begonnen te beschouwen.

In sommige geesteswetenschappen is het tegenwoordig mode om te pleiten voor opheffing van de natiestaat, om zo het wij-zijdenken te bestrijden. Het is interessant om daarover na te denken, maar het blijft een academische exercitie zonder concrete alternatieven. Bovendien is het onhaalbaar.

Het internationale geopolitieke systeem is nu eenmaal gebaseerd op de natiestaat. Dat heeft eeuwen aan bloedige oorlogen gekost, en het zou onmogelijk zijn het systeem te ontmantelen zonder een nieuwe wereldoorlog.

Het lijkt mij veel beter om binnen de grenzen van de natiestaat de grens tussen ‘wij’ en ‘zij’ zo ver mogelijk op te rekken.

Nederland heeft nog steeds moeite om sommige Nederlanders ‘Nederlanders’ te noemen. Laten we daarom beginnen in eigen land en als eerste stap die rare, typisch Nederlandse term ‘allochtoon’ af te schaffen.

Die creëert – net als destijds ‘ingeboren Hollanders’ – onnodige scheidslijnen tussen burgers binnen dezelfde politieke gemeenschap.

Europa als culturele identiteit kan ook blijven bestaan. Maar daarbij moeten we de mythe wel goed begrijpen. Vermomd als stier zwom Zeus weg met Europa op zijn rug; zij was een Libanese prinses die door Zeus werd gekidnapt naar Kreta. Gelukkig gebeurde dat duizenden jaren voor de Turkije-deal tegen immigranten uit het Midden-Oosten. Anders was Europa opgepakt en uit ‘Europa’ gezet.

ZIHNI ÖZDIL IS HISTORICUS EN COLUMNIST VOOR NRC HANDELSBLAD. Zijn meest recente boek,

Nederland mijn vaderland (De Bezige Bij), schetst de geschiedenis van het wij-zijdenken in Nederland. Foto Geert Snoeijer

29

10 TOPTITELS MAAND VAN DE GESCHIEDENIS

IN OKTOBER

MET € 5 KORTING TE KOOP

maandvandegeschiedenis.nl/toptitels

GREN

ZEN

GRENZEN ZOEKEN IN NEDERLANDS OUDSTE STAD

G

renzen: ze sluiten in en sluiten uit, ze verbinden en verdelen. Die historische tegenstellingen zijn nog altijd terug te vinden in Nijmegen. Het evenement 024 Geschiedenis Nijmegen besteedt er volop aandacht aan.

De rand van de stuwwal aan de Waal was voor de Romeinen dé ideale plaats voor de vestiging van een stad en legerplaats. De hoger gelegen gronden boden zicht op mogelijk naderend gevaar, de lager gelegen delen waren geschikt voor landbouw. De rivier vormde een natuurlijke begrenzing en bevorderde de handel.

Na het vertrek van de Romeinen resideerden er verschillende vorsten op het Valkhof.

Karel de Grote liet er in de achtste eeuw een palts bouwen. De Rooms-Duitse keizer Frederik Barbarossa gaf in de twaalfde eeuw opdracht om de in verval geraakte verblijfplaats om te bouwen tot een versterkte burcht.

In de eeuwen die volgden werden de stadsgrenzen herhaaldelijk op de proef gesteld. Een netwerk van muren, forten en vestingwerken werd aangelegd om de legers van onder meer Karel de Stoute, prins Maurits van Nassau en Lodewijk XIV buiten de deur te houden. Diezelfde muren begrensden in de negentiende eeuw de groeimogelijkheden. Toen Nijmegen in 1874 zijn vestingstatus kwijtraakte, werden de muren en vestingwerken dan ook met grote voortvarendheid gesloopt. Ze maakten plaats voor straten, pleinen en parken in een snel uitdijende stad. Zo statisch als de stadsgrenzen in de voorbije eeuwen waren, zo veranderlijk zijn ze sindsdien.

Nog eenmaal zou Nijmegen zwaar lijden als frontstad. Na het vastlopen van operatie Market Garden in september 1944 lag de stad tot februari 1945 op de grens tussen bevrijd en bezet Nederland. Na de oorlog zijn het vooral de figuurlijke grenzen die de boventoon voeren. De acties van de protest- en krakersgroepen in de jaren zeventig en tachtig zijn grensverleggend volgens de een en grensoverschrijdend volgens de ander.

Nijmegen ontpopte zich ook als gastvrije stad zonder grenzen; met de Vierdaagse, maar recent ook voor bijna drieduizend vluchtelingen.

Tijdens 024 Geschiedenis Nijmegen staat de stad drie dagen lang in het teken van haar rijke verleden. Het weekend trapt af op vrijdag 14 oktober in de Stevenskerk met lezingen van onder anderen Stine en Lotte Jensen, muziek en ruimte voor ontmoeting. De kerk is op zaterdag 15 oktober het decor van een historische markt. Ook is er een pop-up museum over Nijmegen in oorlogstijd en zijn er flitscolleges. Op en rond het Mariënburg zijn onder andere een bierproeverij en de Nijmeegse Geschiedenisquiz 2016 te bezoeken. Op zondag 16 oktober is er een familievoorstelling.

024 GESCHIEDENIS N ­ IJMEGEN 14 t/m 16 okt. Zie 024geschiedenisnijmegen.nl voor het volledige programma.

31

DOOR ESTHER LADIGES

BEELD

ESSAY

ACHTER DE MUUR

VAN CHINA TOT BERLIJN: MUREN VERDELEN ÉN VERBINDEN Een muur is de meest tastbare vorm van een grens. Sommigen zijn gebouwd om vreemde legers buiten de deur te houden, anderen bieden bescherming. En er zijn ook muren opgericht om vluchtelingen of dissidenten juist binnen te houden.

32

De Romeinse keizer Hadrianus liet in het huidige Groot-BrittanniĂŤ een muur bouwen van 117,5 kilometer lang. De in 128 na Chr. voltooide muur vormde de noordelijke grens van het Romeinse Rijk.

 33

BEVRIJD De val van de Berlijnse Muur, gebouwd om een eind te maken aan de vluchtelingenstroom naar het Westen, werd in 1989 groot gevierd.

VREDESMUREN De ‘Peace lines’ werden in 1969 in NoordIerland gebouwd als tijdelijke oplossing om de rellen tussen nationalistische katholieken en pro-Britse protestanten te beëindigen.

WONDER De indrukwekkende Muren van Babylon droegen bij aan de grandeur van de antieke stad, die in de zesde en zevende eeuw v. Chr. door koning Nebukadnezar herbouwd en verfraaid werd.

INDRUKWEKKEND Vanaf 220 v. Chr tot in de zeventiende eeuw werd er vrijwel onafgebroken aan de Chinese Muur gebouwd.

Onder de Qing-dynastie werden de grenzen van het rijk uitgebreid en verloor de muur zijn functie.

34

WEL OF GEEN MUUR? De gedemilitariseerde zone tussen Noord- en Zuid-Korea is 250 kilometer lang en 4 kilometer breed. Het Noorden beschuldigt het Zuiden ervan een muur te hebben gebouwd die de twee Korea’s verdeelt, maar de Zuiderlingen ontkennen dat.

MASSIEF Met de bouw van de Atlantikwall langs de volledige westkust van het Derde Rijk probeerden de Duiters tijdens de Tweede Wereldoorlog een geallieerde landing onmogelijk te maken. Tevergeefs: met D-Day werd de

ONNEEMBAAR De solide ommuring bood de inwoners van Constantinopel meer dan duizend jaar bescherming.

35

Afbeeldingen: Getty Images; Imageselect/AKG; Ullstein Bild

verdedigingsmuur doorbroken.

DOOR FRANK BUCHNER EN NONJA PETERS

GREN

ZEN

RUIM 300.000 AUSTRALIËRS MET HOLLANDSE WORTELS De meesten zijn nog nooit in Nederland geweest, maar Down Under kom je ze regelmatig tegen: Australiërs met Hollandse wortels. Dankzij de Australische en Nederlandse migratiepolitiek na de Tweede Wereldoorlog zijn ze aan de andere kant van de wereld beland.

V

lak na de oorlog nam de bevolking in Nederland rap toe door een babyboom en terugkerende Nederlanders uit Nederlands-Indië.

Woningen waren in de oorlogsjaren nauwelijks gebouwd en veel bestaande huizen waren zwaar beschadigd. Daarnaast dreigde door de schaalvergroting in de landbouw een tekort aan arbeidsplaatsen in de agrarische sector. Redenen genoeg voor de Nederlandse regering om grootschalige emigratie, vooral onder boeren, te stimuleren.

Met de Hongerwinter nog vers in het geheugen, ontvouwde minister Sicco Mansholt plannen voor grootscheepse ruilverkavelingen. Onder het motto ‘Nooit meer honger’ ging half Nederland op de schop; kleine stukken landbouwgrond werden samengevoegd om de voedselproductie te vergroten. Een ingreep waardoor vele kleine boerenbedrijven verdwenen.

MIGRATIE Nederlandse migranten waren zeer geliefd in Australië, omdat ze zich ogenschijnlijk snel aanpasten. Maar toch keerde een derde terug naar

36

Nederland

Op nieuwjaarsdag 1950 verkondigde minister-president Willem Drees op radio: ‘Een deel van ons volk moet het aandurven, zoals in vroeger eeuwen, zijn toekomst te zoeken in grotere gebieden dan in het eigen land.’ Al in 1939 hadden de Australische overheid en de Stichting Landverhuizing Nederland een overeenkomst gesloten. Maar

voordat een stroom van Nederlandse emigranten op gang kon komen, brak de Tweede Wereldoorlog uit. Na de oorlog was de Australische behoefte aan arbeidskrachten onverminderd groot. Net als Nederland moest Australië moderniseren om zich verder te ontwikkelen, maar daarvoor waren meer mensen nodig. De overeenkomst met de Stichting Landverhuizing werd weer van kracht in 1951. Naast landbouwers konden nu ook arbeidskrachten uit andere beroepsgroepen onder gunstige voorwaarden naar Australië emigreren.

Tijdens voorlichtingsavonden en in boeken, films en pamfletten werd volop reclame gemaakt voor Australië, waar de economie groeide en de banen voor het oprapen lagen. Veel Nederlandse emigranten bleven liever iets dichter bij huis, maar de Verenigde Staten hanteerden een quotum: maximaal rond de 3000 Nederlanders per jaar. Zo kwam de emigratie naar Australië toch op gang.

Absoluut hoogtepunt was 1952; toen gingen maar liefst 16.000 Nederlanders een nieuwe toekomst op het zuidelijk halfrond tegemoet.

Nieuwkomers werden in Australië handmatig geselecteerd. Tot eind jaren zestig was de regel dat van het totaal aantal migranten meer dan 51 procent blank moest zijn. Ook speelden gezondheid, opleiding, werkervaring, leeftijd en andere factoren een rol in de selectieprocedure. De Nederlanders die door de selectie heen kwamen, werden gezien als ideale migrant. Zoals Alec Downer, de Australische minister voor Immigratie, het in 1959 zei: ‘Holland is one of the few countries in Europe with people to export of a type that can quickly merge with the Australian community.’

Het Australische beleid van selectie en snelle integratie werd door de Nederlandse overheid ondersteund. Het was namelijk niet de bedoeling dat de Nederlandse emigranten zouden terugkeren. Ook de emigranten zelf leken gedreven zich zo snel en zo goed mogelijk aan te passen aan de Australische maatschappij. Hoewel veel Nederlanders bij

hun vertrek nauwelijks Engels spraken, leerden ze dit in Australië zo snel mogelijk. In veel Nederlandse migrantengezinnen werd alleen binnenshuis nog Nederlands gesproken. Van de tweede generatie sprak 90 procent ook thuis alleen nog maar Engels, en voor de derde generatie is Nederland vaak niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk ver weg.

Doordat Nederlandse migranten zo goed in de Australische gemeenschap opgingen, kregen ze algauw de naam onzichtbaar te zijn. Ze namen het Engels snel over, trouwden vaak met niet-Nederlanders en verspreidden zich over het continent. Toch voelde een deel van de eerste generatie Nederlanders zich in Australië minder thuis dan het leek. Buiten de deur leken ze volledig aangepast aan het nieuwe thuisland, maar binnenshuis hielden ze vast aan de eigen taal en cultuur. Uiteindelijk keerde zelfs een derde van de Nederlanders na enkele jaren weer terug. De Australische overheid paste vanaf de jaren zeventig het immigratiebeleid aan – van eenzijdige nadruk op assimilatie naar meer oog voor de behoeften van de immigrant. De ervaringen van de latere Nederlandse migranten zijn dan ook wezenlijk anders.

BOEMERANG 400 JAAR NEDERLAND-­ AUSTRALIË Dit artikel is eerder verschenen in het magazine Boemerang.

Boemerang belicht de relaties tussen Nederland en Australië over de afgelopen 400 jaar. Het is een speciale, eenmalige uitgave van de Australische ambassade in Nederland, DutchCulture, het Nationaal Archief, de Nederlandse ambassade in Australië en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. U kunt Boemerang

TIP

SPANNENDE VERHALEN

Op woensdag 5 oktober vertellen onderwaterarcheoloog Martijn Manders (onder meer bekend van De Wereld Leert Door) en bestsellerauteur Peter FitzSimons (Batavia) in het Scheepvaartmuseum spannende verhalen over de Nederlandse VOC-schepen die vergingen voor de Australische kust. Na afloop krijgt u het magazine Boemerang mee naar huis. De toegang is gratis, na aanmelding op DutchCulture.nl.

Frank Buchner en Nonja Peters Met dank aan Marijke van Faassen / Rik Hoekstra

gratis bestellen door een mail te sturen naar Anna Lamberts van het Gedeeld Cultureel Erfgoedprogramma: A.Lamberts@ cultureelerfgoed.nl.

37

tot en met

05 | 02 | 17

ANNA PAULOWNA kleurrijke koningin

paleishetloo.nl Uitgeroepen tot het beste non-fictieboek van 2015 door The Washington Post, Miami Herald, Amazon, Kirkus Review en Publishers Weekly

MEER DAN 700.000 VERKOCHTE EXEMPLAREN IN DE VS

Pulitzer Award-winnaar Erik Larson beschrijft een van de grootste scheepsrampen die ooit plaatsvond zo kleurrijk en spannend dat dit boek leest als een roman. Hij voert het tempo op tot de uiteindelijke dramatische ontknoping die zelfs doorgewinterde lezers de adem zal benemen.

De Lusitania is het ware verhaal van de scheepsramp die Amerika bij de Eerste Wereldoorlog betrok.

ISBN 978 90 452 0870 1 Prijs ₏ 24,99 Gebonden, 500 pagina’s Ook verkrijgbaar als e-book Verschijnt oktober 2016

Natuurmuseum Fryslan

We kunnen allemaal grenzeloos ontdekken “Grenzen kunnen geografisch, fictief of van prikkeldraad zijn: geen enkele grens is absoluut en eeuwig.”

Een mooie zin uit het manifest van de Maand van de Geschiedenis 2016.

Een zin die nergens zo waar wordt als in het museum...

Als mens zijn we begrensd in de tijd.

En toch ook weer niet. Ronddwalend in een museum kun je zomaar 70 miljoen jaar overbruggen en oog in oog staan met het skelet van de Mosasaurus of de Tyrannosaurus Rex. Op de trein stappen in 1839 en met de De Arend, de eerste stoomlocomotief van Nederland, op weg gaan van Amsterdam naar Haarlem. Of met een vervalste voedselbon teruggaan naar de Tweede Wereldoorlog.

Open grenzen Musea openen de grenzen van de tijd, de grenzen van de geest. Tonen de

museum/kaart\

kracht en vindingrijkheid van de mens op elk denkbaar gebied. Ze bewaren het verleden. Stellen vragen over onze toekomst. Alleen in het museum zie je en voel je de ontwikkeling van beeldende kunst, design, architectuur en wetenschap. Ontdek je de tijdelijke grenzen van de wereld op een globe uit 1584.

Bekijk je het mooiste vliegtuig dat ooit heeft gevlogen. Verken je je eigen brein.

Leer je veel over verre volken. Stap je een 17de-eeuwse slaapkamer binnen.

Ons echte goud Nederland herbergt 65 miljoen museumschatten. Ons échte goud.

Je paspoort tot deze rijkdom is de Museumkaart. Met de Museumkaart kun je een jaar lang onbeperkt ontdekken, in meer dan 400 Nederlandse musea vol bijzondere collecties. Verleg je grenzen en bestel ‘m vandaag nog op museumkaart.nl.

Rijks museum zaterdag 29 oktober 2016

grenzen

NACHTELIJk DWALEN DOOr HET Rijks LezIngen, dIscussIes, IntervIews en rondleIdIngen BeatrIce de Graaf, ruben Terlou, GlorIa Wekker, Geert Mak, FIdan EkIz, James kennedy, Paul schnabel, Frank Westerman, rosIta steenbeek, DavId ArmItage TIckets € 30 | studenten € 20 Rijksmuseum.nl / nacht

Met dank aan

Founder

In samenwerkIng met

hoofdsponsors

Rijks_ADV_NACHT VAN ..._194x268mm_9AUG16.indd 1

11-08-16 10:46

Volg de Maand van de Geschiedenis

AGEN

Facebook.com/maandvandegeschiedenis Twitter@MaandvdGesch

DA

FOTO HH/PATRICK VAN KATWIJK

ACTIVITEITENOVERZICHT Tijdens de Maand van de Geschiedenis organiseren honderden instellingen in heel Nederland activiteiten voor jong en oud. Op de volgende pagina’s vindt u een selectie. Kijk voor het complete aanbod op maandvandegeschiedenis.nl

P42 Nacht van de Geschiedenis

P45 Verkiezing Stuk van het Jaar

P51 Wandelen langs de Romeinse limes

 41

GROTE

EVENE MENTEN DRENTHE

DAG VAN DE DRENTSE GESCHIEDENIS EVENEMENT. Op acht locaties

in de binnenstad van Assen kunt u genieten van historische verhalen, theater, dans, muziek, rondleidingen en films.

denkers zoals Ewald Vanvugt en Karin Amatmoekrim gaan het debat aan. Filmliefhebbers kunnen hun hart ophalen in filmtheater Lux. Jungle Lab brengt de tropen dichtbij...

ARNHEM Museum Bronbeek, Lux Nijmegen en de Stichting Moluks Historisch Museum,

ger Geschiedenis, in en rond het gebouw van het RHC Groninger Archieven.

GRONINGEN RHC, 8 oktober maandvandegeschiedenis. nl/daggroningergeschiedenis

NOORD-HOLLAND

zoals Adam Zamoyski, Geert Mak, Annejet van der Zijl, Luc Panhuysen, Peter Longerich, Maarten van Rossem en Nigel Hamilton.

Verder zijn er interviews, snelcolleges, films, theatervoorstellingen, muziek, signeersessies en exposities.

HAARLEM de Philharmonie,

ASSEN diverse locaties,

15 t/m 23 oktober maandvan-

GESCHIEDENIS FESTIVAL

8 oktober maandvandege-

1 oktober maandvandege-

degeschiedenis.nl/kolonia-

EVENEMENT. Historisch

schiedenis.nl/geschiede-

schiedenis.nl/dagdrentse-

legeschiedenis

Nieuwsblad organiseert de tweede editie van het Geschiedenis Festival. Een dag lang gaan de beste historici in gesprek over de meest uiteenlopende onderwerpen. Historici en sprekers uit binnen- en buitenland van de partij,

nisfestival

geschiedenis

GELDERLAND

024 GESCHIEDENIS EVENEMENT. Historisch Nijmegen pakt op drie locaties uit met een grenzeloos weekend boordevol historie. Zie ook p.31.

NIJMEGEN diverse plekken, 14 t/m 16 oktober 024ge­ schiedenis­nijmegen.nl

DAG VAN DE ARNHEMSE GESCHIEDENIS EVENEMENT. Op zaterdag 15 oktober komt de geschiedenis van Arnhem tot leven, met een diverse programmering rond de grenzen uit het verleden.

ARNHEM diverse plekken, 15 oktober dagvandearnhemsegeschiedenis.nl

WEEK VAN DE KOLONIALE GESCHIEDENIS

Programma rond het koloniale verleden. Scherpe

42

GRONINGEN DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS EVENEMENT. Zaterdag 8 oktober is de dertigste editie van de Dag van de Gronin-

ZUID-HOLLAND

Dag van de Rotterdamse Geschiedenis Zoek het Zuid. Een belangrijke grens in Rotterdam is de Maas. Die deelt Rotterdam op in een ‘beter bedeeld’ Noord en een ‘relatief arm’ Zuid.

Klopt dat beeld? Op zondag 2 oktober 2016 fietsen Noordelingen per tandem, voorop een Zuiderling, de twintigjarige Erasmusbrug over en waaieren uit over Zuid. De Zuiderling is gids en leidt de Noordeling naar onvermoede plekken die een rol spelen in de geschiedenis van Zuid. Museum Rotterdam, Stadsarchief Rotterdam en Verhalenhuis Belvedère slaan de handen ineen voor een bijzondere kijk op een bijzonder verleden: dat van Zuid.

Rotterdam 2 oktober dagvanderotterdamsegeschiedenis.nl

STUK VAN HET JAAR EVENEMENT. Stuk van het

Jaar is de verkiezing voor het mooiste archiefstuk van Nederland. Doe mee en breng online je stem uit via de website. Zie ook p. 45.

LANDELIJK oktober stukvanhetjaar.nl

NACHT VAN DE GESCHIEDENIS EVENEMENT. Op zaterdag 29 oktober organiseert het Rijksmuseum de Nacht van de Geschiedenis. Klinkende namen als Beatrice de Graaf, Gloria Wekker, Geert Mak, Fidan Ekiz, James Kennedy, Paul Schnabel, Rosita Steenbeek en David Armitage dragen bij aan een spannend programma dat (historische) grenzen opzoekt. Audiovoorstellingen, dans en muziek geven bezoekers een extra grenzeloos gevoel.

AMSTERDAM Rijksmuseum 29 oktober maandvandegeschiedenis.nl/nacht

AGEN

TIP

DA

ZONDAG 9 OKTOBER STAAT NIEUW LAND ERFGOEDCENTRUM IN HET TEKEN VAN VOOROUDERS EN HET ZOEKEN NAAR FAMILIEGRENZEN. LELYSTAD NIEUW LAND ERFGOEDCENTRUM 9 OKTOBER 13.00-17.00 UUR

maandvandegeschiedenis.nl/familiegrens

DRENTHE

De Gesteentetuin, 22

FLEVOLAND

oktober vanaf 14.00 uur

DE GROOTSTE POLDER TER WERELD. Flevoland is

maandvandegeschiedenis. nl/wandelingschokland

DAG VAN DE DRENTSE GESCHIEDENIS

onderdeel van het grootste inpolderingsproject aller tijden, het Zuiderzeeproject. Duizenden arbeiders begonnen aan het zware handwerk van de inpoldering, met als uiteindelijk resultaat Flevoland; de grootste polder ter wereld. Waar eerst alleen maar water was, is een uniek gebied ontstaan.

Met onder andere twee Zuiderzee-eilanden op het droge (Urk en Schokland), één van de grootste ‘droge’ scheepskerkhoven ter wereld, de Bataviawerf, Erfgoedcentrum Nieuw Land en rijksmonument het Waterloopbos heeft Flevoland een bijzondere geschiedenis. Tijdens de Maand van de Geschiedenis worden er in Flevoland diverse activiteiten georganiseerd.

EVENEMENT. Programma op

OOKFlevoland.nl/geschiedenis

nl/ss-ers

HOE ZAT HET OOK ALWEER? THEATER. Oral history-thea-

ter over de dekolonisatie van Nederlands-Indië, gemaakt en gespeeld door drie generaties.

ASSEN Kunstplaza Schurer en Amsterdam CREA theater, 1 en 2 oktober maandvandegeschiedenis.nl/oralhistory

FRIESLAND SS’ERS IN LEEUWARDEN LEZING. Marc Verschooris

spreekt over de VlaamsDuitse Sicherheitsdienst en Sicherheitspolizei in Leeuwarden.

LEEUWARDEN Tresoar, 9 oktober 14.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis.

acht locaties in de binnenstad.

DE HEL VAN 1812

ASSEN diverse locaties,

LEZING. Bart Funekotter over

1 oktober maandvandege-

zijn boek De hel van 1812, over de dramatische lotgevallen van Nederlandse soldaten tijdens de Russische veldtocht van Napoleon.

schiedenis.nl/dagdrentsegeschiedenis

NEDERLANDSE ANNEXATIEDRIFT NA 1945 LEZING. Na de oorlog eist ons land Duits grondgebied als schadevergoeding. Nederland krijgt in 1949 twee stukjes grensland. Lezing door Klaas Hoogenboezem.

LEEUWARDEN Tresoar, 12 oktober 19.30-21.30 uur maandvandegeschiedenis.

1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/webquiz

EMMEN Bibliotheek 30

LAND ART WEEKEND

oktober 13.30-15.30 uur

TOUR. Tocht langs het nieuwste kunstwerk in de Noordoostpolder én zes andere werken die vertellen over de polder - op de grens tussen land en water.

maandvandegeschiedenis. nl/annexatiedrift

FLEVOLAND WEBQUIZ DE GESCHIEDENIS VAN FLEVOLAND QUIZ. De geschiedenis van de jongste provincie van Nederland is onderwerp van een webquiz waarmee mooie prijzen kunnen worden gewonnen.

het gemaal het water het IJsselmeer in en zorgt hiermee dat Almere en Zeewolde droge voeten houden.

nl/helvan1812

HANDEL EN BEDRIJVIGHEID IN JUBBEGA

uur maandvandegeschiede-

THEMA-AVOND. In woord en beeld komen verschillende winkels en bedrijven van vroeger langs.

nis.nl/gemaal

Jubbega De Kompenije, 28

ALMERE Gemaal de Blocq van Kuffeler, 15 oktober 10.00-15.00

oktober 19.30 uur maandvan-

FLEVOLAND Diverse locaties,

HISTORISCH SCHOKLAND

8 en 9 oktober maandvande-

WANDELING. Historische

geschiedenis.nl/landart

wandeling met aandacht voor het leven van de Schokkers toen Schokland nog een eiland was in de Zuiderzee.

TENTOONSTELLING.

Schokland Bezoekerscentrum

Portrettenserie van Molukse

GEMAAL DE BLOCQ VAN KUFFELER OPEN DAG. Met vier elektrische motoren pompt

degeschiedenis.nl/jubbega

GELDERLAND OVER ZEE: MET DE BOOT NAAR EEN NIEUW THUIS

43

AGEN

DA

en Indische mensen die als kind of adolescent tussen 1946 en 1967 de voormalige kolonie Nederlands-Indië verlieten om naar Nederland te vertrekken.

ARNHEM Indisch Herinne-

eigen fiets) van 10 km over de WO2-slagvelden in en rond Nijmegen.

NIJMEGEN Grote Markt, 2 oktober 13.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/battlefield

ringscentrum/Museum Bronbeek, 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis. nl/overzee

65 JAAR MOLUKKERS IN NEDERLAND LIVE MAGAZINE. Onderdeel Week van de Koloniale Geschiedenis. Presentator Rocky Tuhuteru en antropoloog Fridus Steijlen verkennen de grenzen die de voormalige militairen en hun nazaten zijn overgestoken.

ARNHEM Museum Bronbeek i.s.m. Stichting Moluks Historisch Museum, 18 oktober maandvandegeschiedenis. nl/molukkersinnederland

GRENSVERLEGGENDE TRAMVERBINDING EXPOSITIE. ‘Doesburg en de

stoomtram, 1881-1957’ geeft een beeld van een van de eerste stoomtramlijnen in ons land, die zorgde voor ontsluiting van de Achterhoek.

RUIMTEKOERS: DE UTOPIE VAN DE STAD

024 GESCHIEDENIS NIJMEGEN EVENEMENT. Historisch Nijmegen pakt op drie locaties uit met een grenzeloos weekend boordevol historie. Zie pagina 31.

NIJMEGEN diverse plekken,

FESTIVAL. Ruimtekoers 2016 neemt je mee langs en over stadsgrenzen, samen met o.a. Rutger Bregman, Simone van Saarloos en Ewald Engelen.

14 t/m 16 oktober

ARNHEM 11 t/m 15 oktober maandvandegeschiedenis.

DAG VAN DE ARNHEMSE GESCHIEDENIS

nl/ruimtekoers

EVENEMENT. Op zaterdag 15

www.024geschiedenis­ nijmegen.nl

nis van Arnhem tot leven.

Met een diverse programmering rond de grenzen uit het Arnhemse verleden.

ARNHEM diverse plekken, 15 oktober www.dagvandearnhemsegeschiedenis.nl

WEEK VAN DE KOLONIALE GESCHIEDENIS EVENEMENT. Programma rond het koloniale verleden.

ARNHEM Museum Bronbeek, Lux Nijmegen en de Stichting Moluks Historisch Museum, 15 t/m 23 oktober maandvan-

oktober komt de geschiede-

degeschiedenis.nl/kolonialegeschiedenis

GRENZEN VAN VRIJHEID VERHALEN. Vluchtelingen en

GELREDAGEN

Omroep Gelderland presenteert vanaf september 2016 de tweede serie van het tv-programma ‘Ridders van Gelre’. In dat programma gaan ridders Bas en René op zoek naar de rijke geschiedenis van Gelderland. De zaterdag na de tv-uitzending is er telkens een Gelredag op een van de locaties die in de tv-uitzending aan bod kwamen. Op 1 oktober is de Gelredag op Schloss Anholt, net over de grens in Duitsland. Het publiek is hier tussen 10.00 en 13.00 uur van harte welkom. Bekijk de agenda van de Gelredagen op www.spannendegeschiedenis.nl

autochtone bewoners van stad en regio komen bij elkaar om naar elkaars verhalen te luisteren en deze samen te delen. In Tiel en Zennewijnen vertellen verhalenverteller Mia Verbeelen en Omar Nahas over bijzondere gebeurtenissen.

TIEL Museum aan de Waal en standbeeld Zennewijnen, 22 oktober 11.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/tiel

GRONINGEN

DOESBURG De Roode Tooren,

ONDER DE PRUIKEN

1 t/m 31 oktober maandvan-

LEZING. Lezing over de

degeschiedenis.nl/stoom-

Verlichting in de literatuur (en daarbuiten) door Manuel Claasen.

tram

DE BEVRIJDING VAN NIJMEGEN FIETSTOCHT. Ga mee met de Battlefield fietstour (met

44

STADSKANAAL SHC, 9 oktober 14.30-16.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/pruiken

AGEN

DA

OP ZOEK NAAR HET MOOISTE ARCHIEFSTUK

Tijdens de verkiezing Stuk van het Jaar brengen archieven de mooiste collectiestukken onder de aandacht. Welke stuk wint de titel Stuk van het Jaar? Het publiek mag stemmen. Rosita Steenbeek is de ambassadrice van de verkiezing.

H

et thema Grenzen biedt voor archieven veel mogelijkheden om mooie stukken te laten zien.

Kaarten met landsgrenzen, verhalen over mensen die de fysieke grens opzoeken, rechtszaken over grenzeloos gedrag, verhandelingen over een taalgrens. Archieven zochten de mooiste en bijzonderste archiefstukken uit hun depot. Deze juweeltjes prijken vanaf 1 oktober op www.stukvanhetjaar.nl. De hele maand oktober kan er gestemd worden. De prijsuitreiking door Rosita Steenbeek vindt 29 oktober plaats tijdens de Nacht van de Geschiedenis.

DE INZENDING VAN HET ZEEUWS ARCHIEF

HOE DE BELGEN ‘PLEZIERREIZIGERS’ NAAR WALCHEREN BRACHTEN Vanaf 1890 bracht de Belgische spoorwegmaatschappij ‘MechelenTerneuzen’ in de zomer toeristen naar het eiland. De vooruitstrevende onderneming regelde dagkaarten tegen half tarief, inclusief een paardenkoets van trein naar haven en een bootdienst over de Westerschelde.

In 1892 werden de ‘plezierreizigers’ letterlijk over de grens gelokt met bovenstaand kleurige affiche.

DE INZENDING VAN NATIONALE NEDERLANDEN (NN GROUP):

REIZEN IN HET VERLEDEN Vanaf 1857 opende de brandverzekeraar

‘De Nederlanden van 1845’ agentschappen in het buitenland. Om de agenten te controleren en risico’s te onderzoeken werden er zogenoemde ‘foreign inspectors’ op pad gestuurd.

Zij brachten verslag uit van hun belevingen, die met foto’s, tekeningen en kaarten werden ingebonden.

Communistische Partij diende te verhuizen van Sjanghai naar Kanton.

De maatregel was bedoeld om samenwerking van de communisten met de in het Zuiden geconcentreerde ‘burgerlijke’ Revolutionairen, de latere Kwomintang, te stimuleren.

ER ZIJN NOG VEEL MEER STUKKEN!

DE INZENDING VAN HET IISG (INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS):

BEVEL OP EEN VODJE In juli 1922 reisde een klein stukje stof met getypte tekst mee in de kleding van Comintern-agent Henk Sneevliet, van Moskou naar China. De Communistische Internationale (Comintern) vaardigde het bevel uit dat de Chinese

BRENG JE STEM UIT OP www.stukvanhetjaar.nl

Stuk van het Jaar is een initiatief van BRAIN (Branchevereniging Archiefinstellingen Nederland), Bedrijfshistorie Rabobank, Gemeentearchief GemertBakel, Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC), Regionaal Archief Tilburg en partners.

45

AGEN

DA

DE MENKEMABORG: GRENZEN, OOIT HEEL DICHTBIJ

SMOKKELEN IN HET NEDERLANDS OPENLUCHTMUSEUM

16 oktober 11.15-12.15 uur

In het Nederlands Openluchtmuseum – hoofdorganisator van de Maand van de Geschiedenis – staat oktober in het teken van Smokkelen in de Eerste Wereldoorlog.

Speel met je hele gezin het Smokkelspel in het museum en smokkel bloem, petroleum en zeep over de Nederlands-Belgische grens. Of bewaak de grens in het online spel Halt!! In samenwerking met www. eerstewereldoorlog.nu - het platform voor de honderdjarige herdenking in Nederland - wordt op 15 oktober een lezing over de Dodendraad aangeboden, door prof. dr. Alex Vanneste, kenner van dit onderwerp. ARNHEM Nederlands Openluchtmuseum Smokkel-

maandvandegeschiedenis.

spel: alle weekenden, tussen 15-30 oktober elke dag. Lezing

nl/menkemaborg

Alex Vanneste: 15 oktober 14.00 – 15.00 uur

RONDLEIDING. Sinds Afghanistan weten we wat een vetemaatschappij is en wat krijgsheren zijn. Wat we vaak vergeten is dat niet zo heel lang geleden er een vergelijkbare situatie in ons eigen land was. De steenhuizen in Groningen, borgen genoemd, herinneren nog aan deze periode.

UITHUIZEN Menkemaborg,

LIMBURG

maandvandegeschiedenis.nl/smokkelen Eerste Wereldoorlog.nu: www.eerstewereldoorlog.nu

WAAR LIGT MIJN GRENS START MAAND VAN DE GESCHIEDENIS LIMBURG.

Feestelijk openingsprogramma van het Geschiedenisplatform Limburg en Parkstad Limburg Theaters in Centre Céramique Maastricht. Met onder anderen onderzoeksjournalist Philip Dröge, die het bizarre verhaal vertelt van het ministaatje Moresnet, en columnschrijvers die hun eigen grenzen en die van de geschiedenis bezingen en verfoeien.MAASTRICHT

voorhetleven

VREEMDE KRACHTEN: ARBEIDSMIGRANTEN IN DE MIJNSTREEK VOORSTELLING. Avond met debat, dans en film in het teken van de arbeidsmigranten die tussen 1900 en 1970 huis en haard verlieten om in de Zuid-Limburgse mijnen te werken.

21.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/vreemdekrachten

LIMBURG, EEN EIGENAARDIG KIND IN DE NEDERLANDSE FAMILIE

Centre Ceramique, 1 oktober 13.30-16.30 uur maandvande-

ROERMOND Cuypershuis,

geschiedenis.nl/limburg

3 oktober 19.30 uur

MAASTRICHT Bureau Europa,

maandvandegeschiedenis.

5 oktober 19.30 uur maand-

nl/oostgrensroermond

vandegeschiedenis.nl/

LEZING. Na de nederlaag van

46

degeschiedenis.nl/talent-

HEERLEN Parkstad Limburg

laatste afdeling van ‘de Sphinx’ uit Maastricht.

Debat over de vraag hoe het industrieel verleden een plek kan krijgen in de stadsontwikkeling.

Napoleon in Leipzig in oktober 1813 kwam er een einde aan het Franse bestuur

WEERT Bibliocenter, 13 oktober 19.30 uur maandvan-

Theaters, 14 oktober 19.30-

in Roermond. Vijf jaar later werd na veel discussie de Nederlands-Pruisische landsgrens vastgelegd.

Lezing door Guido Corten.

OOSTGRENS ROERMOND

LEZING. De schrijver Rodaan Al Galidi, vluchteling uit Irak, komt na allerlei omzwervingen in 1998 in Nederland terecht. In zijn nieuwste boek vertelt hij over het leven in Nederland vanaf het moment dat je asiel aanvraagt op Schiphol.

DE TOEKOMST VAN INDUSTRIEEL VERLEDEN DEBAT. Eind 2015 vertrok de

LEZING. Eric Lemmens vertelt over de geschiedenis van Limburg en de integratie in Nederland.

OTTERSUM Zaal de Pub, 20 oktober 20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/eigenaardig

sphinx

GRENZEN, TIJDPERKEN, BEELDEN, BEELDVORMING

HOE IK TALENT VOOR HET LEVEN KREEG

Door VVV Midden Limburg. De Bibliotheek

FOTOTENTOONSTELLING.

AGEN

DA

Bibliorura organiseert in oktober samen met de Fotogroep Interfocus de fototentoonstelling Grenzen.

Op 2 oktober wordt de expositie geopend.

ROERMOND Bibliorura, 2-31 oktober, opening 2 okt. 15:00

tes langs Noord- en West-Brabant. In de ‘Verhalenkamer’ vertellen bewoners persoonlijke verhalen over hun verbinding met Bergen op Zoom als onderdeel van de Zuiderwaterlinie.

tot 17:00 uur maandvandege-

BERGEN OP ZOOM

schiedenis.nl/biblio-rura

Markiezenhof, 1 oktober

NOORD-BRABANT VERHALENKAMER ZUIDERWATERLINIE

De vesting Bergen op Zoom maakte deel uit van de Zuiderwaterlinie: een kralensnoer van forten, vestingsteden, schansen en inundatievlakVERHALEN.

14.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/zuiderwaterlinie

GRAFIEK ZONDER GRENZEN TENTOONSTELLING. Tien

jonge, Nederlandse grafici met passie voor hun vak tonen vrij werk rond het thema Grenzen.

THORN EN DE GRENSCONFLICTEN

WANDELING. In de wereld van vandaag is het onvoor-

stelbaar dat je bijna 100 jaar geleden niet zomaar even vanuit Thorn de Belgische grens kon overwandelen, zonder het gevaar te lopen geëlektrocuteerd te worden. Wandel met een VVV-gids door Thorn en ontdek de bewogen geschiedenis van dit voormalige vorstendom.

Kijk voor nog meer VVV-wandelingen in Limburg op maandvandegeschiedenis.nl THORN 16 oktober 14.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/thorn

HISTORISCHE SCHEURKALENDER 2017 In 2017 herdenken we 100 jaar Russische revolutie, maar ook de executie van Mata Hari. Met de Historische Scheurkalender 2017 wordt u elke dag een beetje wijzer over het verleden. Fascinerende verhalen nemen u mee op ontdekkingstocht in de geschiedenis. De kalender beantwoordt een verrassende variatie aan vragen, zoals:

€15,95

ELKE DAG EEN BEETJE WIJZER

→ Waarom ontstond er een

run op aluminiumfolie op 1 april 1969? → Wat was de Grote Plof? → Wie was de echte Pocahontas? → Hoe belandde de Amsterdamse zwerver Had-je-me-maar in de politiek? → Welk elixer voor vreugde en euforie kwam in 1886 op de markt?

HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/SCHEURKALENDER

47

AGEN

DA

BEGRENSD DE GRENS OVER

toonstelling laat werk zien van een aantal kunstenaars die geïnteresseerd zijn in analoog filmmateriaal in een tijd van snelle en bijna totale digitalisering.

TENTOONSTELLING. Over

AMSTERDAM EYE, 1 t/m 31

geschiedenis.nl/westelijkee-

landverhuizing en emigratie in Zuidoost-Brabant in de negentiende en twintigste eeuw in Mierlo.

oktober maandvandege-

ilanden

BERGEN OP ZOOM Markiezenhof, 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis. nl/grafiek

COMENIUS’WERELDBEELD

8 oktober 9.00 – 18.00 uur

Blaauwhooft, 2 en 9 oktober

maandvandegeschiedenis.

start 11.00 uur maandvande-

nl/geschiedenisfestival

SCHEEPSWRAKKEN BIJ AUSTRALIË

DOCUMENTAIRE. Dat muziek

maandvandegeschiedenis.

museum, 5 oktober maand-

nl/overspoeld

vandegeschiedenis.nl/

ook de grenzen in de strijd om onafhankelijkheid en erkenning kan betekenen, laat de documentaire Amandla! zien. Een verhaal over de zwarte vrijheidsmuziek in Zuid-Afrika.

NAARDEN Comeniusmuseum, 1-31 oktober, 2 oktober 14.00

VELDHOVEN De Bibliotheek,

scheepswrakken

maandvandegeschiedenis.

ZUIDERZEEMUSEUM OVERSPOELD

VERZUILING

nl/grenzenvandegrap

DIVERSE ACTIVITEITEN. De

LEZING EN RONDLEIDING. In

stormvloed van 1916 overspoelde de grenzen van land. Hoe we toen en nu met het water leven staat centraal in het Zuiderzeemuseum.

de jaren 50 van de vorige eeuw was Nederland verzuild. Na de lezing is er een rondleiding door de depots van het Westfries Archief.

THEMADAG. De jaarlijkse Dag van de Brabantse Volkscultuur heeft dit jaar de roerige jaren zestig als thema.

EersteWereldoorlog.nu toont tijdens het Geschiedenisfestival een expositie over ‘De Dodendraad’, de elektrische versperring die de Duitsers vanaf 1915 langs de Belgisch – Nederlandse grens opzetten.

AMSTERDAM Scheepvaart-

kunstenaars hebben zich laten inspireren door het boek dat Comenius schreef voor schooljeugd in 1658.

Met rondleiding en Meet & Greet met de kunstenaars.

DE JAREN ZESTIG IN BRABANT

DE DODENDRAAD TENTOONSTELLING.

15.00 uur Meet & Greet.

schiedenis.nl/mierlo

13 oktober 20.00-22.00 uur

HAARLEM Philharmonie,

uur rondleiding, 16 oktober

TENTOONSTELLING EN MEET & GREET. 26 hedendaagse

grens van een grap, of is die er niet? Wie bepaalde door de jaren heen de eventuele grenzen? In een sprankelende interactieve voorstelling neemt Marlon Kicken je mee in de geschiedenis van de nar.

AMSTERDAM Café ’t

VERHALEN. Spannende verhalen van onderwaterarcheoloog Martijn Manders (onder meer bekend van De Wereld Leert Door) en bestsellerauteur Peter FitzSimons (Batavia) over de Nederlandse VOCschepen die vergingen voor de Australische kust. Zie ook pagina 36.

MIERLO Oude raadhuis, 2 t/m

DE GRENZEN VAN DE GRAP

muziek, signeersessies en exposities. Zie ook p. 17.

schiedenis.nl/celluloid

31 oktober maandvandege-

VOORSTELLING. Waar ligt de

zich in de loop ter tijd tot een rafelrand van de stad met een eigen karakter.

HAARLEM Philharmonie, 8 oktober maandvandegeschiedenis.nl/dodendraad

AMANDLA!

AMSTERDAM Zuid-Afrikahuis, 13 oktober 19.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/amandla

ENKHUIZEN Zuiderzeemu-

HOORN Westfries Archief,

SCHIETEN OP DE MAAN

seum, 1 t/m 23 oktober

7, 14, 21 en 28 oktober

LEZING. Hoe was het om in

ETTEN-LEUR Van Goghkerk,

maandvandegeschiedenis.

maandvandegeschiedenis.

15 oktober 10.00-16.00 uur

nl/overspoeld

nl/verzuiling

de Tweede Wereldoorlog in Laren te leven? Burgemeester Elbert Roest en historicus Teun Koetsier vertellen erover met behulp van authentiek beeldmateriaal.

maandvandegeschiedenis. nl/jarenzestig

NOORD-HOLLAND CELLULOID TENTOONSTELLING. Deze internationale groepsten-

48

DE WESTELIJKE EILANDEN

GESCHIEDENIS FESTIVAL

WANDELING. De Westelijke

FESTIVAL. Schrijvers,

Eilanden vormen een relatief onbekend gedeelte van het in de Gouden Eeuw ontwikkelde Amsterdam.

Het gebied ontwikkelde

vertellers en performers brengen de mooiste verhalen. Met debatten, interviews, colleges, films, theatervoorstellingen,

LAREN Brinkhuis, 17 oktober 19.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/schietenopdemaan

AGEN

DA

TIP

OP ZATERDAG 29 OKTOBER IS DE NACHT VAN DE GESCHIEDENIS IN HET RIJKSMUSEUM IN AMSTERDAM. MET DEBAT, BEKENDE SPREKERS, EN VERHALEN OP ZAAL. EN ER KAN GEDANST WORDEN!

AMSTERDAM 1900: GRENZEN DOORBREKEN

EXPOSITIE WATERSCHAP AMSTEL, GOOI EN VECHT

TENTOONSTELLING EN

TENTOONSTELLING. In het archief van het waterschap worden unieke documenten getoond over de grenzen in en om het water.

RONDLEIDING. Met 300

foto’s, gemaakt door bekende fotografen als Olie, Breitner, Eilers en onbekende amateurs uit de periode 1880-1914, neemt het Stadsarchief de bezoeker aan de hand langs een wereldstad in wording en haar inwoners.

AMSTERDAM Waterschap Amstel, Gooi en Vecht/ Waternet, 26 oktober 10.00-15.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/water

GRENZEN VAN TAAL: CHALLENGES EN UITDAGINGEN RONDETAFELGESPREK. Er blijkt in landen als Nederland, Duitsland, België en Zuid-Afrika een overweldigende opmars voor het Engels als onderwijstaal te zijn. In hoeverre is dit een verlies voor het Nederlands, Duits en Afrikaans?

AMSTERDAM Sociëteit Arti &

Westerman en David Armitage dragen bij aan een spannend programma. Zie ook pagina 40.

AMSTERDAM Rijksmuseum 29 oktober maandvandegeschiedenis.nl/nacht

OVERIJSSEL RONDOM DE GEMEENTE TENTOONSTELLING.

Tentoonstelling over Hardenberg toen en nu.

Amicitae, 29 oktober 14.00 uur

14 t/m 31 oktober, rondleidin-

GEERT MAK: DE LEVENS VAN JAN SIX

maandvandegeschiedenis.

HARDENBERG Gemeentehuis

gen op 19, 22 en 26 oktober

LEZING. Geert Mak vertelt

nl/challenges

3-28 oktober maandvandege-

maandvandegeschiedenis.

DE OPGELEGDE GRENZEN VAN ZUID-AFRIKA

het verhaal van een Amsterdamse elitefamilie door vier eeuwen heen. Het is tegelijk het verhaal van de stad en de tijdgeest.

LEZING. Lezing door Bas

AMSTERDAM Boekhandel

Kromhout over grenzen die er nooit in slaagden om de mensen binnen die gemarkeerde gebieden te houden.

van Rossum, 26 oktober 20.00

AMSTERDAM Stadsarchief,

nl/amsterdam1900

uur maandvandegeschiedenis.nl/jansix

schiedenis.nl/hardenberg

NACHT VAN DE GESCHIEDENIS

JELLE BRANDT CORSTIUS

EVENEMENT. Op zaterdag 29

VOORSTELLING. Jelle Brandt

oktober organiseert het Rijksmuseum de Nacht van de Geschiedenis. Klinkende namen als Beatrice de Graaf, Ruben Terlou, Fidan Ekiz, James Kennedy, Frank

Corstius neemt je mee op een winterreis door Rusland.

Hij vertelt over de ontberingen op reis door het grootste land ter wereld, muzikaal begeleid door Oleg Fateev.

AMSTERDAM Zuid-Afrika-

ENSCHEDE De Kleine Willem,

huis, 20 oktober 19.30 uur

6 oktober 20.30-22.30 uur

maandvandegeschiedenis. nl/opgelegdegrenzen

1001 ITALIANEN, VIJF EEUWEN IMMIGRATIE IN DE NEDERLANDEN LEZING. Al eeuwen komen

Italianen naar Nederland.

Italië-kenner Daniela Tasca schetst het beeld van een diverse gemeenschap, gehecht aan de eigen identiteit en flexibel genoeg om te integreren.

LAREN Bibliotheek Huizen-

HISTORIEK - OMDAT WE OOK VAN GISTEREN ZIJN!

Geschiedenisliefhebbers houden in oktober de website van het populaire online geschiedenismagazine Historiek.net extra goed in de gaten. Hier zijn de leukste geschiedenisactiviteiten te vinden, naast artikelen, boekentips en columns over het thema ‘Grenzen’.

Van de uitvinding van het prikkeldraad tot de Berlijnse Muur en van emigranten tot politieke en natuurlijke grenzen. En hoe gaat men in het onderwijs om met verhalen over historische grenzen? Je leest het tijdens de Maand van de Geschiedenis op Historiek. www.historiek.net

maandvandegeschiedenis. nl/jelleswinterreis

STEMMEN UIT HET OOSTEN VOORSTELLING. Als je je vaderland ontvlucht, kun je je verhalen dan inpakken en meenemen? Op deze vraag geven solisten Mohsen Namjoo en Sahand Sahebdivani antwoord in een voorstelling van het Nederlands Blazers Ensemble.

Laren-Blaricum, 24 oktober

ENSCHEDE Wilminktheater,

20.00-22.00 uur maandvan-

8 oktober 20.00 -22.00 uur

degeschiedenis.nl/italianen

maandvandegeschiedenis. nl/stemmenuithetoosten

49

AGEN

DA

DE GROTE GESCHIEDENISSHOW

VEENENDAAL EN DE GREBBELINIE

VOORSTELLING. Vijf welbespraakte prominenten banen zich met humor en muziek een weg door onze vaderlandse geschiedenis.

Ze belichten o.a. aan de hand van persoonlijke herinneringen belangrijke historische momenten. Met o.a. Jos Palm en Nelleke Noordervliet. Zie ook pagina 19.

DIVERSE ACTIVITEITEN. De Cultuurfabriek organiseert diverse activiteiten rond de Grebbelinie. Met extra programma op 22 oktober, met onder meer living history en film.

ZIERIKZEE Stadhuismuseum

22 oktober 10.00- 16.00 uur

5, 8, 12, 15, 19, 22, 26, en 29

maandvandegeschiedenis.

oktober maandvandege-

nl/archiefschouwendui-

schiedenis.nl/gevangenis

veland

PHILIP DRÖGE OVER MORESNET

LEZING/RADIO. Lezing over

DIALECTGRENZEN

de grenzen van het Zeeuwse dialect. Van 13.00 tot 15.00 uur zendt Radio Omroep Schouwen-Duiveland rondom de lezing live het programma ZomerExpress uit.

ENSCHEDE Wilminktheater,

MUZIKALE GRENZEN

LEZING. Philip Dröge vertelt over zijn boek Moresnet, een klein staatje aan onze zuidgrens dat een eeuw heeft bestaan. Moresnet groeide uit tot een voorbeeld van hoe mensen zonder overheid gelukkig kunnen leven.

13 oktober 20.00-22.30 uur

RONDLEIDING. Tijdens een

ZIERIKZEE Trouwzaal

22 oktober 13.00- 15.00 uur

(meer data en locaties zie site)

rondleiding door het museum verken je samen met de directeur van het museum de muzikale grenzen van de collectie.

Stadhuismuseum, 14 oktober

maandvandegeschiedenis.

16.00-17.30 uur maandvande-

nl/dialectgrenzen

maandvandegeschiedenis. nl/geschiedenisshow

UTRECHT

VEENENDAAL De Cultuurfabriek 1 t/m 29 oktober maandvandegeschiedenis. nl/grebbelinie

geschiedenis.nl/lezingmoresnet

UTRECHT Museum Speelklok,

TUSSEN RANG EN STAND

ARCHIEF OVER GRENZEN

1, 8 en 29 oktober maandvan-

LEZING. Marja Visscher

OPEN DAG. Expositie en open dag in het RHC Vecht en Venen met archiefstukken die betrekking hebben op grenzen door de eeuwen heen. Tevens worden er rondleidingen door de archiefdepots verzorgd.

degeschiedenis.nl/muzika-

vertelt over haar historische roman Tussen rang en stand, gebaseerd op het leven van Sara Louisa de Faget van Assendelft.

BREUKELEN RHC Vecht en Venen, 1 oktober 10.00-13.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/vechtenvenen

legrenzen

ROMEINSE GRENS IN UTRECHT RONDLEIDING. De Romeinen bouwden het fort ‘Trajectum’, als onderdeel van de grens (limes) en vanuit daar ontstond Utrecht. Waarom bouwden de Romeinen precies op deze plek een fort en zie je daar nog iets van terug?

ZIERIKZEE Bibliotheek, 20 oktober 20.00 uur maand-

DORDRECHT Het Hof van maandvandegeschiedenis.

OPEN DAG GEMEENTEARCHIEF

nl/simonvangijn

MET DE FOTOGRAAF OP REIS

oktober maandvandege-

gevangenis het Gravensteen onder leiding van een gids.

Schouwen-Duiveland,

schiedenis.nl/opdevlucht

50

nl/romeinenutrecht

ZEELAND DE GRENS OVERSCHREDEN

TENTOONSTELLING. Simon van Gijn vormde een unieke prentenverzameling waarin vrijheid en onafhankelijkheid aan bod komen.

‘Feesten voor de vrijheid’ laat een selectie hieruit zien.

Nederland, 1 t/m 31 oktober

RONDLEIDING. Ontdek

UTRECHT 14 t/m 16 oktober maandvandegeschiedenis.

FEESTEN VOOR DE VRIJHEID

assendelft

DOORN Huis Doorn, 1 t/m 31

TENTOONSTELLING. Twee rijen van vijf tentjes geven gezamenlijk een vluchtelingenkamp weer; vijf tentjes gaan over de vluchtelingen in de Eerste Wereldoorlog en vijf over vluchtelingen nu.

ZUID-HOLLAND

vandegeschiedenis.nl/

OPEN DAG. De enige dag dat u in het archief (bijna) overal mag komen…

Aan de hand van archiefstukken, prenten en kaarten worden de grenzen van Schouwen-Duiveland belicht. Ook zijn de topstukken te zien en vertellen vrijwilligers over het archief.

OP DE VLUCHT

ZIERIKZEE Gemeentehuis,

ZIERIKZEE Gemeentearchief

FOTOTENTOONSTELLING.

Fotografen trekken de grenzen over en tonen de schoonheid van andere landen en culturen. Uit de miljoenen foto’s die het Nationaal Archief bewaart, is een selectie gemaakt van 235 originele afdrukken van bekende fotografen zoals Ed

TIP VPRO-radioprogramma

AGEN

DA

OVT zendt in oktober wekelijks uit vanaf een grenslocatie.

DE ROMEINSE LIMES

De limes – ‘grens’ of ‘pad’ in het Latijn – is de grens van het Romeinse Rijk in ons land en Nederlands grootste archeologische monument. In Nederland liep de grens langs de oude Rijnloop. Sporen van de oude grens zijn te vinden in museale collecties, themaparken en als markeringen in landschap en steden. Ook al is de limes grotendeels verborgen onder de grond, er is al veel beleefbaar gemaakt. Bijvoorbeeld in Museum Het Valkhof in Nijmegen en het Centraal Museum in Utrecht, waar een satellietkaart het limesgebied verbeeldt en in Castellum Hoge Woerd, waar een Romeins schip van 25 meter lang te vinden is. Ga in oktober fietsen en wandelen langs de limes, ruïnes en reconstructies bekijken, varen op een Romeins schip of een romeinse moestuin bezoeken.

Kijk op maandvandegeschiedenis.nl/romeinse-limes en www.romeinselimes.nl voor alle initiatieven, tentoonstellingen, collecties en activiteiten over de Romeinse limes.

van der Elsken, Henri Cartier-Bresson, Robert Capa en Eddy Posthuma de Boer.

Bezoek ook de lezing op 16 oktober van Adwin de Kluyver, de biograaf van poolreiziger Sjef van Dongen, over de ontwikkelingen van expeditiefotografie.

DEN HAAG Nationaal Archief

KRUIP IN DE HUID VAN EEN VLUCHTELING ACTIVITEIT. In een reis van ongeveer drie kwartier kruip je in de huid van een vluchteling en ervaar je van heel dichtbij hoe het is om te overleven in een gebied waar een conflict heerst of waar een ramp plaatsvond.

1 t/m 31 oktober, met lezing op

DEN HAAG Humanity House

16 oktober maandvandege-

1 t/m 31 oktober maandvan-

schiedenis.nl/fotograaf-

degeschiedenis.nl/humani-

opreis

tyhouse

51

HISTORISCH NIEUWSBLAD. VAN ALLE TIJDEN. HISTORISCH NIEUWSBLAD. VAN ALLE TIJDEN.

3 NUMMERS VOOR € 9,95. PROBEER NU! HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/ACTIE

AGEN

LES FRONTIÈRES IMAGINAIRES. EEN MUZIKALE REIS.

D

J Von Rosenthal maakte voor de Maand van de Geschiedenis een mix over grenzen, met klassieke muziek. De titel luidt Les frontières imaginaires. Een paar vragen aan de dj.

WAAROM BEN JE KLASSIEKE MUZIEK GAAN MIXEN? Ik ben

jarenlang werkzaam geweest als dj in electro en dance, op evenementen als Amsterdam Dance Event. Maar zo’n tien jaar geleden had ik het er wel een beetje mee gehad. Ik woonde een tijdje in Antwerpen en luisterde veel naar radiozender Klara, waar ik het klassieke genre herontdekte. Toen ik weer zin

kreeg om te draaien, dacht ik: hier kan je ook een set mee maken. Geen boemboem-boem maar let’s skip the beat.

WAARDOOR HEB JE JE VOOR DEZE MIX LATEN INSPIREREN? Voor les frontières

DA

zeilen maar waar je ook in kan verdrinken. De oneindige sterrenhemel in de nacht. Daarom zit in deze mix bijvoorbeeld ook de compositie Interstellar van Hans Zimmer.

imaginaires heb ik me verdiept in het plezier en de onvoorspelbaarheid van reizen. Je verliezen in de sferen van een andere cultuur. De speelsheid van een drukke stad, de verlatenheid en openheid van een landschap, de deining van een zee waarover je kan

WAAR KUNNEN BEZOEKERS DE MIX BELUISTEREN?

De mix is gratis te beluisteren via soundcloud en mixcloud op o.a. smartphones, laptops en tablets. Zie www.maandvandegeschiedenis.nl/ dj-von-rosenthal

.NL

advertentie

WW

W.C U

LTU U

RPA

RTI CPA TIE

He t we Fond nst sv o aa a l le d or C nd ul vee e e l p Maa elne tuurp m lez ier nd va ers artici ! n d en b pat He t Fo eG ezo ie stim nds e s chi eker voo en uleer r s ed Cu th is en Ma trots et m ltuur is par eed and eo n t o

advertentie geschiedenis.indd 1

van

de

icip der en a s a Ge teune an cu tie sch ltuu r va ied nd r eni e s.

26-07-16 10:19

AGEN

DA

DAG VAN DE ROTTERDAMSE GESCHIEDENIS EVENEMENT. Een belangrijke grens in Rotterdam is de Maas. Hij deelt Rotterdam op in een ‘beter bedeeld’ Noord en een ‘relatief arm’ Zuid.

Klopt dat beeld? En hoe zit het met de geschiedenis van Noord en Zuid? Op zondag 2 oktober 2016 fietsen Noordelingen per tandem, met voorop een Zuiderling, de twintigjarige Erasmusbrug over en waaieren uit over Zuid. De Zuiderling is gids en leidt naar onvermoede plekken.

ROTTERDAM Diverse plaatsen, 2 oktober www. dagvanderotterdamsegeschiedenis.nl

TOEGEVOEGDE WAARDE TENTOONSTELLING. De tentoonstelling bevat kunstwerken als concrete reactie op abstracte begrippen als de Belastingdienst, of als weerslag van de directe relatie tussen kunstenaar en belastingambtenaar.

ROTTERDAM Belasting & Douane Museum, 9 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/toegevoegdewaarde

TYPISCH HAAGS RONDLEIDINGEN. Hoe zijn de

maandvandegeschiedenis.

DEN HAAG Nationaal Archief,

nl/typischhaags

9 oktober 12.30-14.30 uur maandvandegeschiedenis.

TREASURE HUNT

nl/opnieuwbeginnen

BUITENACTIVITEIT. In de

Leidens Ontzet Treasure Hunt zie je Leiden door de ogen van de helden van het Leidens Ontzet. Een meerdaagse ontdekkingstocht.

GEWONE NEDERLANDERS EN DE HOLOCAUST

OPNIEUW BEGINNEN

LEZING. Historicus en auteur dr. Bart van der Boom geeft de lezing ‘Wij weten niets van hun lot. Gewone Nederlanders en de Holocaust’.

Wat dachten gewone Hagenaars tijdens de bezetting over de Jodenvervolging?

JAN KOMPAGNIE LEZING 2016.

DEN HAAG Haags Historisch

De jonge historicus Elias van der Plicht neemt u mee door onze vluchtelingengeschiedenis en laat historisch filmmateriaal zien. De Jan Kompagnie Lezing is een samenwerking van Nationaal Archief, Jonge Historici en NTR.

Museum, 9 oktober 14.00-16.00

LEIDEN diverse locaties, 3 oktober maandvandegeschiedenis.nl/treasurehunt

uur maandvandegeschiedenis.nl/holocaustlezing

AVOND MET FRANK WESTERMAN

woord onder het gewicht van de actuele aanslagen sinds Charlie Hebdo. Is de pen machtiger dan het zwaard? In zijn laatste boek Een woord, een woord zoekt Westerman het antwoord op die vraag.

KATWIJK Bibliotheek 10 oktober 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ frankwesterman

AVOND VAN DE GESCHIEDENIS MET HERMAN PLEIJ DIVERSE ACTIVITEITEN.

Herman Pleij geeft een lezing tijdens de jaarlijkse Avond van de Geschiedenis in Middelharnis. Rondom de lezing worden activiteiten georganiseerd.

MIDDELHARNIS Het Rondeel,

LEZING. Onderzoeksjourna-

12 oktober 20.00-22.00 uur

list Frank Westerman over de kracht van het vrije

maandvandegeschiedenis.

BRIDGING THE DISTANCE

POP-UP EXPOSITIE. In

de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw liet één op de twintig Nederlanders alles achter om een nieuw leven te beginnen in landen als Amerika, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Vanuit het Bridging the Distance project wordt een pop-up expositie gemaakt over deze migranten, die gedurende de Maand van de Geschiedenis door Nederland reist.

Onderdeel van de expositie is een verzameling typisch Nederlandse ansichtkaarten. Bezoekers worden uitgenodigd om een boodschap te schrijven.

De kaarten worden verstuurd naar de ‘elderly Dutch’.

nl/hermanpleij

DE RAFELRANDEN VAN EUROPA LEZING. De conflicten die we vandaag de dag zien, hebben vaak wortels in het verleden. Grensconflicten zitten in zekere zin in het DNA van de wereldkaart.

Reden te meer om dieper in de geschiedenis van de grenzen te duiken.

Historicus Ivo van de Wijdeven vertelt in zijn lezing over de complexe geschiedenis van de Europese grenzen.

grenzen van Den Haag, dat ooit begon als een klein dorp, in de loop der tijd verschoven?

Diverse locaties oktober maandvandegeschiedenis.nl/

OEGSTGEEST Bibliotheek,

DEN HAAG Haags Historisch

bridgingthedistance

25 oktober 20.00-22.00 uur

Museum 2, 9, 16, 23 en 30

maandvandegeschiedenis.

oktober 14.00-15.00 uur

nl/rafelranden

54

VOOR

AGEN

KIND EREN FLEVOLAND

ARCHEOLOGIEDAGEN WERELDERFGOED SCHOKLAND

Ontdek het verborgen verleden van Schokland.

SCHOKLAND 15 en 16 oktober maandvandegeschiedenis. nl/schoklandarcheologie

GELDERLAND

DA

PARACHUTISTENTRAINING

De parachutisten in de Tweede Wereldoorlog kwamen naar beneden in het Rijk van Nijmegen en direct over de grens. Je ziet in films van toen hoe parachutisten werden getraind voor de bevrijding.

Ook leer je meer over de spannende geschiedenis van de luchtlandingen. Je mag daarna een echte parachute vouwen en een volle bepakking dragen.

Speciaal voor kinderen van 8-12 jaar.

UTRECHT Nederlands

ber 14.00-15.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/

oktober maandvandege-

parachutistentraining

schiedenis.nl/verhalenwedstrijd

ZUID-HOLLAND GEZOCHT: EEN NIEUWE KONING M/V

ARNHEM Nederlands Openluchtmuseum, alle weekenden, tussen 15-30 oktober elke dag maandvan-

GELDERSE MUSEUMDAG

In musea reis je terug of juist vooruit in de tijd en doe je dingen die op school of thuis niet kunnen. Voor maar 1 euro bezoek je op deze dag een museum en meedoen met activiteiten.

In de stadstheatertocht ga je op pad met de Hertog van Gulik die eeuwen geleden de scepter zwaaide in het kwetsbare gebied op twee grenzen - Nederland en Duitsland. Met interactieve opdrachten.

SITTARD 22 oktober 14.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/stadstheatertocht

GELDERLAND diverse locaties, 22 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ geldersemuseumdag

LIMBURG STADSTHEATERTOCHT SITTARD

Het Nederlands Volksbuurtmuseum in Utrecht organiseert een verhalenwedstrijd en is benieuwd naar jouw verhaal over rijk en arm.

Volksbuurtmuseum, 1 t/m 30

SMOKKELSPEL

smokkelen

OP DE GRENS VAN ARM EN RIJK

GROESBEEK Nationaal Bevrijdingsmuseum 25 okto-

Tijdens de Eerste Wereldoorlog passeerde heel wat smokkelwaar de Nederlands-Belgische grens. In het Smokkelspel smokkel je bloem, petroleum en zeep langs de douane.

degeschiedenis.nl/

UTRECHT

NOORD-BRABANT RIDDERS & PRINSESSENDAG

Verdedig je grenzen bij het Verover- en Grenzenspel of help als tambour bij het beschermen van de vlag.

Kinderen tot 12 jaar kunnen verkleed naar het museum.

Familievoorstelling over Willem van Oranje en het ontstaan van de Nederlanden. In één uur ervaar je hoe de grenzen van Nederland ontstonden en kun je meespelen.

BERGEN OP ZOOM

DELFT Museum Prinsenhof,

Markiezenhof, 16 oktober

19 oktober 13.00 en 15.00 uur

13.00-16.15 uur maandvande-

maandvandegeschiede nis.

geschiedenis.nl/riddersen-

nl/nieuwekoning

prinsessen

NOORD-HOLLAND KINDERPRET IN DE HERFSTVAKANTIE

In de herfstvakantie biedt het Zuiderzeemuseum allerlei activiteiten voor het hele gezin.

BEN JIJ EEN GOEDE DOUANIER?

Leer in het Belasting & Douanemuseum hoe je een goede douanier wordt en zorg dat niks illegaals onze grens passeert. Misschien win jij wel de smokkelprijs.

Natuurlijk ga je naar huis met een douanecertificaat.

ENKHUIZEN Zuiderzeemu-

ROTTERDAM Belasting &

seum, 15 t/m 23 oktober

Douane Museum, 30 oktober

maandvandegeschiedenis.

13.00-16.00 uur maandvande-

nl/kinderpret

geschiedenis.nl/douanier

55

NEW PRODUCTIONS PRESENTEERT

Fotografie: Joris van Bennekom

SOLDAATVANORANJE.NL | 0900 - 1353

(45 cpm)

“In het leven van ieder mens komen ogenblikken voor waarop hij tot zichzelf zegt: ‘Tja, dat kan niet.’ En dan dóet hij iets.”

THEATERHANGAAR I VLIEGVELD VALKENBURG I KATWIJK

IN SAMENWERKING MET

MEDIAPARTNER

IN SAMENWERKING MET

MEDIAPARTNER