De Moervaartvallei: een gebied met karakter Projectnota XL van Lotte Andries - Bachelorproef Landschaps- en Tuinarchitectuur 2019 tot 2020
LEIDRAAD
Inspiratie: voorwoord uit het boek “Kaas” van Willem Ellschot Hier hebt gij een zee en daarboven een lucht. Eerst is de blauwe hemel één reusachtige heerlijkheid. Wie vertrekt van een blauwe lucht moet er toe in staat zijn die lucht zó blauw te scheppen als nooit enige lucht in werkelijkheid geweest is. De toeschouwer moet dadelijk getroffen worden door het merkwaardige blauw van dat uitspansel, zonder dat hem gezegd wordt ‘die lucht is zeer, zeer blauw’. [...] Die lucht moet zo lang blauw en ongerept blijven tot het blauwe volkomen in zijn ziel is ingedrongen. Echter niet te lang anders denkt hij ‘ja, die lucht is blauw, daar gaat niets van af, ik weet het nu’. En hij keert uw lucht de rug toe [...]. En is hij eenmaal uit je klauwen, dan krijg je hem geen tweede maal op de plaats van waaruit hij toekijken of toevoelen moet, ten minste niet met een tweede blauwe lucht. Hoe intenser het blauw hoe beter, want des te spoediger is hij er vol van. [...] Als nu de blauwe heerlijkheid lang genoeg heeft geduurd, dan komt een eerste wolkje waardoor hij merkt dat hij daar niet staat om tot aan ‘t eind van zijn dagen op die blauwe lucht te staren. En geleidelijk slinkt het blauw tot één chaos van wolkgevaarten. Een gongslag kondigt de eerste wolk aan en een nieuwe slag telkens een stoet van nieuwe gevaarten. De eerste gongslag speelt een leidende rol [...] Hij moet komen als alles rein en blauw, liefde en geluk is, als men zich aan alles verwacht behalve aan een gongslag. Hij moet waarschuwen, hij moet hinderen, maar niet doen schrikken. Iets als het ‘broeder, gij moet sterven’ van die monniken, op een zomerse middag. Hij moet O zo zacht gegeven worden. De man moet zich afvragen wat was dat? Was dat óók gejubel, dan was het een rare manier van doen. Hij moet, na die eerste gongslag, de blauwe lucht gaan wantrouwen [...]. Hij moet zich afvragen of hij niets verdachts heeft gehoord en of dat ginder ver nu geen wolk is. ‘t Is wenselijk dat hij even later tot de conclusie komt dat het geen gongslag was, maar iets dat haperde in de keel van die doende zijn te jubelen. Dat kan alleen worden bereikt als de eerste slag zacht gegeven wordt en niet te lang aanhoudt. [...] Is die eerste gongslag te luid, dan kan niets meer komen dat nog indruk maakt. Hij denkt dan ‘zo, is het dáárom te doen? Vooruit dan maar.’ En meteen stopt hij zijn oren dicht. Of hij bevecht uw kermiskabaal met eigen wilskracht en houdt zijn oren wijd open, wetend dat hij dadelijk niets meer horen zal. Want een aanhoudend sterk geluid is gelijk aan volkomen stilte. En de man die zo plotseling al die gongslagen geeft lijkt zelf wel bezeten. Als nu die rare blauwe lucht nog even geduurd heeft, volgt een tweede slag. Die man van je ziet nu een wolk en denkt ‘ik had dus goed gehoord. Dat was geen gejubel.’ En om zeker te zijn, want dat blauw zit nog in zijn maag, zoekt hij de eerste gongslag op in wat reeds voorbij is. Als hij zich die moeite geeft vindt hij hem ook en denkt ‘zie je wel, die was mij niet ontsnapt.’ Hij is echter nog niet geheel zeker dat die eerste met voorbedachtheid gegeven werd, zó zwak was hij geweest, en zó onverwacht. [...] En daarop gaan ze aandrijven. Geleidelijk, in een versnellend tempo, wordt het blauw verdrongen en stapelen de gevaarten zich op. De gongslagen volgen sneller op elkander en je man voorziet de slagen reeds die gaan komen. Hij wil zelf de leiding nemen [...]. Als hij dan zegt ‘nu komt de slag die de toren doet instorten, ik wil het,’ dan juist zwijgt de gong en door de wolken wordt een plekje blauw zichtbaar. Hij denkt ‘zo, ‘t valt mij nog mee. ‘t Had erger kunnen zijn. Ik had de boel doen instorten, dan was het uit geweest.’ Hij weet niet dat die slag nu niet komen mocht, omdat het blauw vergeten is, omdat de indruk van het blauw uit zijn ziel is gewist. En die slag op zich zelf is het doel niet. Het doel is het blauw en de slag, het blauw als de slag verwacht wordt en de slag als men het blauw opnieuw begint op te zuigen. [...] En als de toeschouwer het blauw [...] heeft gezien telkens voor een kortere spanne tijds, en denkt ‘ja, nu weet ik het, ‘t is te doen om een voortdurende afwisseling van blauw en wolkgevaarten’, dan komt de slag. Hij dreunt dwars door zijn lichaam en stippelt zijn huid. [...] Hij is niet bang, maar verlamd door de majesteit van die éne gongslag. Hij denkt ‘dat lap je me niet meer’ en maakt zich gereed om de volgende slag het hoofd te bieden. [...] Hij vergist zich, dat was de slag. [...] Hij zit daar nog als er niets meer is, geen gongslagen en geen wolkgevaarten. Zelfs geen blauwe lucht meer. Hij sluit je boek en gaat heen, zijn hoed vergetend. Onderweg blijft hij even staan en mompelt ‘was me dàt een geschiedenis.’ Hij keert zich nog eens om, gaat dan dromerig verder en verdwijnt aan de horizon. De spanning van het tragische heeft zijn ziel aangeraakt.
Een verhaal vertellen - De Moervaartvallei vanuit haar beleving
Snelheid
Verschillende ervaringen (hobbelige weg, ...)
Wat zie je? Hoe ga je door het landschap? Wat hoor je? Duidelijke richtlijnen/ leesbaarheid van het landschap
Verstoor je iets?
Waar sta je stil?
Interacties met het landschap
beleving van een landschap De beleving van een landschap hangt af van een samenspel tussen verschillende factoren. Deze creĂŤren een bepaalde setting of sfeer. Door bewust te ontwerpen met deze factoren, kan het karakter van het landschap naar voren worden gebracht.
INLEIDING
Op bezoek in de Moervaartvallei
Moervaart - recht, open
Zuidlede - kronkelend, natuurlijk
Typische dreef - focuspunt, uitzicht
Wat kan u verwachten? De Moervaartvallei De Moervaartvallei is een prachtig stukje van Vlaanderen. Wie zich waagt in het gebied, kan zich verwachten aan een zekere idylle; een spookjesachtig karakter waar het ritme van de mensen meedeint met het stromende water. Dit water is het hart van de plek. Het stroomt hoog en laag en tussen alles in. Het landschap heeft zo’n eigenheid, dat geen enkele doorkruiser met een beetje oog voor zijn omgeving kan zeggen dat de plek hem niets doet. Het moment dat ik er op bezoek ging, wist ik dat ik hiermee aan de slag wou gaan voor mijn bachelorproef. Ik heb de voorbije maanden getracht de eigenheid van de Moervaartvallei te begrijpen en daaropvolgend te versterken. Ook ben ik op een zoektocht gegaan naar waar ik als ontwerper voor sta; welke persoonlijke noot ik op de tafel kan leggen. In deze projectnota kan u het resultaat terugvinden van de combinatie van deze twee zaken. Ik hoop dat u het resultaat even interessant zal vinden als ik de reis ernaartoe.
Logo Moervaartvallei - toerisme langs het landschap Toerisme in een gebied waar water, landbouw en natuur het leidmotief zijn. Dit was een eerste poging om de eigenheid van de plek te vatten.
Mijn inspiratiebronnen Bovenstaande boeken hebben mij leuke nieuwe inzichten verschaft.
De 8 bouwstenen Om de belevingsfactor van de Moervaartvallei goed onder de knie te krijgen, heb ik aan de hand van het boek “De Polders mee-maken” van Sylvie Van Damme en Pieter Foré gewerkt. Hieronder ziet u mijn analyse gericht op beleving. Fysieke bouwstenen: Ruimtelijkheid AW
“steil”
depressie 5 TAW
6-7 T
3,5 TAW
km
ca.19
lijk
geleide
7km
ANALYSE
Analyse vanuit haar beleving
ca.17km
RELIËF MAATVOERING TERREIN Lager gelegen dan het omliggende landschap Bruikbaarheid Waardoor wordt het landschap in gebruik genomen?
NATUUR Ruimte voor natuur; fauna en flora: natuur vrijwaren van mensen.
WOONPLEKKEN Vooral langs de rand van het domein, soms een hoeve in het gebied.
LANDBOUW De landbouwgebieden worden vooral bezet door maïs, grasland en granen. De percelen zijn sterk versnipperd. Landbouw definiëert sterk het landschap.
TEXTUUR - dreven: haaks op elkaar - groene, zicht belemmerende massa’s: vooral te vinden aan de zuidkant - landbouw: veel kleine lapjes: structuur:
Toekomst: Landbouw bepaalt mee het typische landschap en moet behouden worden; wel kan de landbouw biologischer worden en het percentage (gebiedsspecifieke)graslanden verhoogd worden.
Complexiteit Wat is er typisch en karakteristiek aan het landschap?
DREVEN
haakse GRACHTEN
DRASSIGE landbouwgronden
kleine LANDBOUWpercelen
een enkel verstopt BOERDERIJTJE
rechte, brede MOERVAART
kronkelende, natuurlijke ZUIDLEDE
oude WATERTOREN
karakteristieke BRUGGEN (elk uniek)
CAFETJES aan de rand van het gebied
IDYLLISCHE elementen (romanticisme)
verre UITZICHTEN; open landschap
ZIT-/RUSTPLEKJES
INKOMPLEINEN
INFOPUNTEN
Toekomstige herkenbare elementen
ANALYSE
Aanwezigheid van groen en water Het gebied wordt als natuurlijk beschouwd.
MOERVAART recht, breed, open en licht: wordt minder als natuurlijk ervaren
ZUIDLEDE kronkelend, meer beplanting: wordt als natuurlijker ervaren
OLENGRACHT minder water, hoog gras en soms ruigte
GRACHTEN haaks: idyllisch en typerend beeld, duidelijk door de mens gemaakt: minder maaien is natuurlijker
DREVEN duidelijk aangeplant, maar ze geven schaduw, vallende bladeren, geritsel,...
LANDBOUW verandert doorheen de seizoenen, geeft verre, open uitzichten
RUWE KANTEN oogt natuurlijk en verhoogt de biodiversiteit
HAKHOUTBOSJES en STRUWELEN schuilplek voor dieren, afwisseling op open landschap
Gevoelsmatige bouwstenen: Samenhang De Moervaartvallei kan worden ervaren als een coherent landschap met water, landbouw en natuur als leidende factoren. Leesbaarheid Bepaalde zaken in het gebied verbeteren de leesbaarheid en bevorderen de oriĂŤntatie:
VERRE ZICHTEN
GOEDE PADENSTRUCTUUR
HAAKSE STRUCTUREN
WATER ALS LEIDRAAD
WEGMARKERINGEN HERKENBARE PLEKKEN Toekomstige herkenbare elementen
Zintuiglijke kwaliteit Alhoewel het gebied zeer samenhangend is, kunnen kleine variaties en plaatsspecifieke, karakteristieke plekjes ter plaatse de zintuigen prikkelen. E CH S I T RIS tes E TO rou etc. VS. + + VS. E IG ST en U R kk OPENHEID, licht, luchtig DENSITEIT, bossig, schaduw ple Indentiteit De dorpse sfeer, een landbouwer op het veld, dieren in de natuur, een kajakker in het water: heel veel verschillende zaken bepalen mee de identiteit.
PROFILING / VISIE
Doelpubliek Profiling Wie komt er in de Moervaartvallei? Wie verwachten we?
FAMILIES recreatie, goede wegen, rustplekjes,...
WIELRENNERS goede wegen, horeca, rustplekjes,...
SENIOREN fietstochtje op goede weg, rustplekje,...
“AVONTURIERS” NATUURLIEFHEBBERS natuur, stilte,...
TERRASJESMENSEN horeca, uitzicht,...
WATERSPORTERS kano/kajak, pootje baden,...
DIERENSPOTTERS uitkijkplekjes, stilte, natuur,...
LANDBOUWERS landbouwgebied rust,...
BEWONERS horeca, recreatie, natuur, rust,...
KAMPEERDERS camping, natuur, recreatie, horeca,...
FAUNA EN FLORA biodiversiteit, rust,...
Visie
Het karakter en de eigenheid van de Moervaartvallei versterken en begrijpbaar maken voor bezoekers.
ONDERZOEK
Gelaagdheid van een toeristisch belevingslandschap Doelstelling Hoe wordt een landschap behapbaarder voor de bezoeker? Dimensies van het landschap Door de diepgang van een landschap te onderzoeken, kan er ontworpen met als doel het landschap begrijpbaar te maken voor de toeschouwer en de sterktes van het landschap uit te spelen. Zo kan het een toeristisch aantrekkelijkere site worden. Van onder naar boven lezen: 3. Kleine plekjes binnen het landschap The devil is in the details. Hoewel de hoofdstructuren bepalend zijn voor het landschap, zijn de kleinere elementen zeker zo belangrijk voor de beleving van de passant. Deze zaken brengen leven en suspense in het globale verhaal. Ze maken de plek uniek en zorgen voor een onderscheid van andere (eventueel concurerende) locaties. 2. Sfeervariaties en deelgebieden Natuurlijk is de vallei geen geheel homogene massa. Bepaalde veranderingen doorheen het landschap zijn voelbaar. Zo is er een verschil tussen meer open vista’s en eerder gesloten delen of zorgt een smal kronkelend pad voor een heel andere ervaring dan een brede, rechte weg. 1. De grote structuur en het geheel De Moervaartvallei wordt gedefinieerd door landbouw, de waterlopen, de natuur en de afwezigheid van veel bebouwing.
1. De grote structuur en het geheel Voor de grote structuur kunnen we grotendeels terugvallen op de ruimtelijkheid en de bruikbaarheid van het landschap (zie de 8 bouwstenen). Zo speelt mee dat het gebied vrij vlak aanvoelt voor iemand die er in staat. Ook het innemen van de grond door landbouw en natuur beĂŻnvloedt de algemene structuur. Tot slot is de aanwezigheid van water een bepalende factor in de vallei. Deze laag kan als het ware geparafraseerd worden als: op (bijna) elk punt van de Moervaartvallei moet men het gevoel hebben in dit landschap te staan, dan is het landschap coherent en begrijpbaar als geheel.
landbouw
uitzicht
uitzicht
bomenrij
bomenrij
uitzicht water (gracht)
bomenrij
water (Zuidlede)
water (Moervaart)
ONDERZOEK
2. Sfeervariaties en deelgebieden Deze “laag” zorgt ervoor dat een breder doelpubliek voor de site ontstaat. Er zijn “ruimtes” in het landschap die natuurlijker aanvoelen dan andere, die misschien duidelijker toegekend worden aan landbouw. Of er onstaan plekken die bijvoorbeeld aangenamer aanvoelen om te fietsen met een groep, terwijl andere plaatsen eerder avontuur en ontdekking oproepen. Deze deelgebieden zorgen ervoor dat plekken individueel van elkaar een doel krijgen binnen het landschap en een gevarieerdere open ruimte ontstaat. Het blijft belangrijk erop toe te zien dat de samenhang van het gehele landschap op een bepaalde manier aanwezig blijft.
bomenrij
landbouw
geborgenheid
uitzicht
kronkelende Zuidlede
landbouw ver uitzicht enkele bomenrij
longitudonale as water (gracht)
kronkelend pad
wilde natuur
wijds uitzicht
brede Moervaart brede weg
3. Kleine plekjes Hoe belangrijk de grote landschappelijke structuren ook zijn, de kleine plekjes maken het verschil en kunnen zeker niet over het hoofd gezien worden. Deze plekjes zorgen ervoor dat het landschap vol verrassingen wordt en dat een voorbijganger telkens een doel voor zich ziet om heen te gaan. Het gaat hier onder andere over: • uitzichten/vista’s: een bruggetje of opening in een heg kan de toeschouwer doen stoppen en kijken naar een idyllisch beeld; • zitplekjes: ze bieden rust en zorgen voor een samenkomst van leven, dit kunnen ook cafétjes of restaurants zijn; • picknickplekjes: leuk om naartoe te fietsen of even uit te rusten; • bezienswaardigheden: relicten uit het verleden, een brug,...
oude watertoren
picknickbankje
groene brug herkenbaar
ONDERZOEK
De ene toerist is de andere niet Profilering gebruiken als basis Bepaalde individuen zoeken een specifieke enscenering. Dit geldt ook voor toeristen. Zo kunnen plekken worden gecreëerd voor het verwachtte fiets- en wandeltoerisme, maar ook stillere en rustigere plekken voor de avonturiers en natuurliefhebbers. De vormgeving van de weg kan aan de variatie van deze zones bijdragen. Uit de profilering zijn verschillende soorten toeristen voortgekomen. Deze worden in drie groepen onderverdeeld. De opsplitsing is verschillende grootteordes voor verschillende soorten toerisme: Orde 1 Orde 2 veel toerisme TOERISTISCHE AS
minder toerisme (wel nog steeds toerisme wenselijk) STILLER EN NATUURLIJKER GEBIED
Orde 3 focus op natuur en landbouw UITZICHT VOOR ORDE 1 EN 2
De ordes worden gelinkt aan de verschillende waterlopen, gezien dit een meerwaarde biedt voor toerisme: Orde 1 Orde 2 Moervaart
Zuidlede en Olengracht
Elke vorm van toerisme brengt zijn eigen noodzaken met zich mee: Orde 1 • uitzicht • rust- en zitplekjes • info(borden) • horeca • recreatie • goede, brede wegen • toegangen
Orde 2
• uitzicht • natuur • rust en stilte • sporadische rustplekken • uitdagendere wegen
Orde 3 “binnenland” Orde 3
• vrijwaring (zo veel mogelijk) van toerisme • (met) rust (laten) • behouden van de karakteristieke kenmerken • natuur • biologische landbouw • eventueel noodzakelijke doorsteken
Toeristische zonering van het landschap
Orde 1
MOERVAART
TOERISTISCHE AS veel toerisme gelinkt aan de Moervaart Orde 3 HET “BINNENLAND” focus op natuur en landbouw uitzicht voor orde 1 en 2
Puyenbroeck
ZUIDLEDE OLENGRACHT
Orde 2 NATUURLIJKERE AS minder toerisme, meer rust gelinkt aan de Zuidlede en Olengracht
Conclusie: Er ontstaat een recreatieve rondgang omheen het landschap.
Verbindingen door de Moervaartvallei Doorsteken Ondanks het vrijwaren van de kern zijn enkele doorsteken noodzakelijk. Volgende factoren speelden mee in het al dan niet behouden van een weg: de afstand tussen dorpskernen, uitzicht en toerisme, de veiligheid voor zwakke weggebruikers, etc. Er wordt gekozen voor veilige en duidelijke routes, waarbij fiets- en wandelverkeer zo veel mogelijk gescheiden wordt van autowegen (zowel voor de veiligheid als visueel).
8 3
ROUTES
1
4
5
7 6
2
Situering bestaande doorsteken 1 R4 (J. F. Kennedylaan) • ringweg + 2 smalle fietspaden • naar: Nederland, Zelzate, Wachtebeke, Mendonk, Oostakker, Gent
4 Kalvebrug - Stenenbrug • rijweg + voetpad langs weg • naar: Heidebos, Achterhoek, Wachtebeke, Puyenbroeck, Doorselaar, Zeveneken
2 Windgat • rijweg • naar: Lochristi, Mendonk
5 Ninovelaan • Kasseiweg, moeilijker betreedbaar • naar: Puyenbroeck • Mooi landschappelijk element, landbouwweggetje
3 N449 (Puyenbrug) • rijweg + 2 smalle fietspaden • naar: Zaffelare, Puyenbroeck, Wachtebeke, Lochristi, Bastelaar
6 Etbos • Kasseiweg, karakteristiek, moeilijk betreedbaar • naar: Heidebos, Moerbeke, Briel, Eksaarde
7 Eksaardsedam • rijweg + goed, apart fietspad • naar: Vossel, Moerbeke, Eksaarde, Lokeren
8 Weimanstraat • rijweg + goed, apart fietspad • naar: Stekene, Polken, Klein Sinaai, Sinaai, Lijsdonk, Schrijnberg, Waasmunster, Lokeren
Behouden doorsteken
Kalvebrug
Kalvebrug
N449 (Puyenbrug)
Kalvebrug
Legende autoweg wandel/fietsweg secundaire wandelweg
ROUTES
Toeristische fiets- en wandelroutes De fietsende of wandelende mens De Moervaartvallei ontleent zich uitstekend om te fietsen en wandelen. Zo kan het lanschap op een aangename manier worden ervaren. Door enkele wandel- en fietsroutes van variabele afstanden uit te stippelen, kunnen mensen geprikkeld worden de Moervaartvallei op te zoeken en een tochtje te gaan maken.
Een namiddagje fietsen of een uurtje gaan sporten? Deze route is ideaal om de volledige Moervartvallei te gaan verkennen.
De Moervaart kan op elke lengte afgefietst worden. Er zijn voldoende stops en horecagelegenheden om uw tijd makklijk te vullen.
35km
8km Deze route is makkelijk af te leggen met de fiets of men kan zelfs een dag vullen met een fixe wandeling. Deze route laat u kennismaken met zowel de weg langs de Moervaart als de natuur aan de Olengracht en Zuidlede.
25km
Een korte natuurwandeling laat de mens kennismaken met de natuur en de rust.
Kano-, kajak- en suproutes en hoe dit in zijn werk gaat Connectie met het water Wat is er leuker dan het landschap te verkennen via het water? Water is in de Moervaartvallei prominent aanwezig en kan dus uitgespeeld worden als een troef voor toerisme. Door op het water te varen met een kano, kajak of supboard, kan het landschap anders ervaren worden. Zo voelt men de beweging van het water, ontdekt men bepaalde diertjes of ziet men de omgeving vanuit een ander perspectief. Er zijn twee routes uitgestippeld:
De Moervaartroute Dit is een kortere, rechtere route met uitzicht van 4 km.
Eindpunt: toegangspoort Wachtebeke
Eindpunt: toegangspoort Puyenbroeck
Vertrekpunt: toegangspoort Moerbeke
De Zuidlederoute Deze route van 7 km is kronkelend en natuurlijk Vertrekpunt: toegangspoort Eksaarde
Concrete werking: Er wordt gevaren met de stroomrichting mee. Men kan de auto plaatsen aan een van de toegangspoorten. Om naar de start te gaan of om terug te keren na de tocht, zijn er verschillende mogelijkheden. Optie 1: het is mogelijk om aan de watertocht een wandeling te knopen. Optie 2: Er staan fietsen klaar aan de kajakpunten. Deze zijn te gebuiken van punt naar punt. Optie 3: het is ook mogelijk om met een auto vervoerd te worden van punt naar punt, gezien de kajaks, kano’s en supboards ook terug naar het vertrekpunt moeten vervoerd.
TOEGANGSPOORTEN
Wandel- en fietsroutes en toegangspoorten Routes Doorsteken + een rondgang lags de Moervaart en de Zuidlede.
Uitgestippelde wandel- en fietsroutes Er zijn verschillende mogelijkheden om te fietsen en wandelen. Afgezien van onderstaande routes, kunnen de doorsteken ook gebruikt worden om andere afstanden te creëren. 35km
8km
• Wandel- en fietswegen • Autowegen Recreatieve wolken De verschillende recreatiemogelijkheden zijn aangeduid en met elkaar verbonden, zo ontstaat meer duidelijkheid over de meer recreatieve zones. Hier kunnen toegangspoorten aan verbonden worden.
• Horeca • Overnachtingsplekken • Bezienswaardigheden • Kajakclub
25km Plaatsbepaling toegangspoorten De recreatieve wolken en de uitgestippelde routes bepalen samen waar de toeristische ingangen van het domein liggen.
Samenvattend masterplan Masterplan Door de voorgaande lagen allemaal op elkaar te leggen, ontstaat een toeristisch gebied met talrijke mogelijkheden om aan recreatie te doen. Deze recreatieve gebieden zijn - zoals vooraf vooropgesteld - geconcentreerd aan de randen en Puyenbroeck, waardoor het binnengebied de ruimte krijgt voor landbouw en natuur.
Wachtebeekse poort
Moerbeekse poort
Puyenbroeck Sinaaipoort Eksaardse poort
Zaffelaarse poort
• Wandel- en fietswegen • Autowegen • Horeca • Overnachtingsplekken • Bezienswaardigheden • Kajakclubs • Toeristische wolken • Groenmassa’s • Landbouwpercelen • Toegangspoorten
BESTRATING
Circulatie rond de Moervaartvallei De verschillende toeristische zones krijgen een eigen karakter.
Huidige situatie
Huidige situatie
Nieuwe situatie
Nieuwe situatie
De route langs de Moervaart Om het wandel- en fietstourisme langs de Moervaart te stimuleren, worden deze van elkaar gescheiden. Zo heeft bijvoorbeeld een jogger geen last van een familie fietsers en wordt een plek gecreĂŤerd waarbij elke weggebruiker het gevoel heeft even belangrijk te zijn en niet ondergeschikt aan een ander.
Route langs de Zuidlede De route langs de Zuidlede heeft een heel ander karakter dan die langs de Moervaart. Om een zekere uniformiteit te creĂŤren binnen het landschap wordt dezelfde materialisering gebruikt. Het pad is hier echter kronkelend, minder breed en het ligt tussen een dichter begroeid landschap.
Moervaart bovenaanzicht
Behouden Route langs de Olengracht Deze weg ligt op het randje van de vallei. Hij heeft een eigenheid binnen de context van het domein en zorgt zo voor nĂŠt een andere sfeer.
Zuidlede bovenaanzicht
De routes van bovenaf Rechts ziet u de bovenaanzichten van de respectievelijke routes. Zo kan u zich beter een beeld vormen van de dynamiek in de wegen.
Olengracht bovenaanzicht
BESTRATING
Doorsteken doorheen de Moervaartvallei
Huidige situatie
Huidige situatie
Nieuwe situatie
Nieuwe situatie
Puyenbrug De tweebaansweg wordt gescheiden van het tweerichtingsfietspad. De snelheidsbeperking zal nog steeds worden opgevolgd door een trajectcontrole.
Kalvebrug In de nieuwe situatie zal hier enkel fiets- en wandelverkeer mogelijk zijn, met uitzondering op plaatselijk verkeer of plaatselijke landbouwwerktuigen (tractors e.v.). Om kruising tussen eventuele landbouwvoertuigen mogelijk te maken, zijn met betongrasdals verstevigde grasstroken aan weerszijden van het pad voorzien.
Behouden situatie Etbos Deze pittoresque weg zal behouden blijven, eventueel hersteld. Het is een ondergeschikt pad en is avontuurlijker.
De dreven van de Moervaartvallei
Behouden situatie Weimanstraat De Weimanstraat is recentelijk opnieuw aangelegd. Ze verkeert nog in een goede straat en voldoet aan de uitgangspunten van de routes (veilige en duidelijke routes; fietspad gescheiden van de weg). Daarom zal deze straat behouden worden. De snelheidsbeperking wordt in deze straat opgevolgd door wegversmallingen.
De kenmerkende dreven die voorkomen in de Moervaartvallei beĂŻnvloeden het landschap. Ze omsluiden de weg en begeleiden je blik naar wat voor je ligt. Anderzijds belemmeren ze het zicht op de open landschappen niet; ze zorgen voor een doorkijk op het landschap.
DEELGEBIEDEN
Huisstijl
Herkenningspunten op de route Doorheen de natuurlijke context worden rustplekjes voorzien. Ik heb ervoor gekozen deze niet zo veel mogelijk te camoufleren of te laten opgaan in de natuur, maar ze aanwezig en herkenbaar te maken, zonder degradatie van het landschap. Zo ontstaat een doel op de route - “We wandelen tot aan dat bankje daar en dan nemen we pauze!� - en tevens wordt de toeristische identiteit van de Moervaart als coherent geheel gedistantieerd van andere plekken. De thematische plekjes geven ook meer duidelijkheid over de plaats van de mens binnen het landschap, gezien ze enkel op de routes liggen en niet binnen het landschap. Bankjes De bankjes zijn vervaardigd uit gekleurd beton. Ze zijn duurzaam, stevig en herkenbaar in het landschap. Routepaaltjes Om de verschillende routes te kunnen volgen, worden wegwijzertjes met een kleurcode per wandel- en fietsroute gevolgd. Uitkijktoren Langs de uitkijktoren kan men het landschap ontdekken vanaf een ander perspectief of in stilte vogels en andere dieren spotten. Ik ben op zoek gegaan naar een manier om het in het landschap te laten inpassen en het tegelijk een onderdeel te maken van de toeristische ervaring. Het resultaat is een houten uitkijktoren die gebaseerd is op de klassieke jachttorentjes die vaker te zien zijn in andere natuurgebieden, maar met de onderkant in de typische themakleur van de Moervaartvallei, waardoor voorbijgangers weten dat ze deze mogen betreden.
De Wachtebeekse poort Toegangspleintje Wachtebeke Deze poort staat in verbinding met Puyenbroeck en ligt langs de Moervaartroute ter hoogte van Wachtebeke. Er is een kano- en kajakcenter aanwezig en zal in de toekomst ook een stop zijn van een kano-, kajak- en suproute. Door een grondige analyse van de plek zelf (onder andere op ooghoogte; vanuit het oog van de voorbijganger), is volgend ontwerp ontstaan.
Omgeving: bosje, bomenrij Links: (zomer)cafétje uitbreiden, uitzicht en de Moervaart Rechts: kano- en kajakcenter De huidige situatie waarin het toekomstige pleintje nog in privébezit is.
Plekjes waar zitgelegenheid moge- “Rommeltje” aan elektriciteitskaslijk is: met uitzicht op het landschap ten enz.: samen in 1 kast plaatsen en aan water
DEELGEBIEDEN
Het proces
Stap 1 - de basis De witte driehoek is de kajakclub. Een groot deel hiervan is parking. Er is ook een kakofonie aan verschillende materialen van o.a. muren. Achter de kajakclub zit een karakteristiek uitzicht van velden verstopt.
Stap 2 - zonering De parking is een uitstekende plek voor het toegangsplein met cafĂŠtje (ev. enkel in de warmere maanden open). De parking kan Hier in op een meer gerstructureerde manier verwerkt worden. De muren van de nieuwe zone worden verwijderd om zo het karakteristieke uitzicht naar binnen te trekken.
bosje
kajak
be
ek
verbinding
Moervaa
rtroute
P
bosje uitzicht
velden
cafĂŠ
Stap 3 - grachtenstructuur Na de analyse ben ik op zoek gegaan naar een ludieke manier om het landschap terug te brengen in de toegangspoort. Hiervoor heb ik de grachtenstructuur nagebootst op kleinere schaal met water uit de nabijgelegen beek. Ze liggen hier parallel aan om zo het landschap nog meer naar binnen te halen en het visuele contrast met de straat te vergroten. De bestaande drevenstructuren worden ook doorgetrokken om zo een sterker geheel te creĂŤren.
ef
dre
Er ontstaat een vrolijk en opgewekte toegangspoort en een duidelijk begin van de Moervaartvallei.
Stap 4 - deelzones Het plein wordt in enkele deelzones onderverdeeld, zodat alle recreatieve noden op een georganiseerde en gevoelsmatig begrijpbare manier aanwezig kunnen zijn: 1 de terraszone aan het nieuwe cafĂŠtje 2 een uitkijkpunt naar het landschap 3 de fietsenstalling voor de Moervaartvallei 4 verwelkomingszone voor de kajakclub 5 rustplekje aan het water 6 steigertje voor de kajakclub
6
5
4
3 2
1
Stap 5 - verbinding De deelzones worden met elkaar verbonden door middel van een simpele lijn. De weg loopt in dezelfde hoek als de grachten. Bezoekers lopen over het water heen, waardoor dit duidelijker ervaren zal worden.
Stap 6 - een levendig geheel Een plein wordt pas echt levendig en gebruikt door zijn inkleding. Het gaat hier om bankjes, terrastafeltjes, fietsenrekken en een steigertje. Ook de elektriciteitskasten aan de brug worden verzameld in ĂŠĂŠn kast. Paars wordt de themakleur van deze plekjes, zodat een rust-, zit- of recreatieplekje al van op een afstandje te zien is en zo een doel wordt gegeven aan de wandelaar/fietser. Om ook het allegaartje van verschillende muren op te frissen, wordt ook hier de kleur aangebracht (behalve op de bakstenen muren).
DEELGEBIEDEN
Het ontwerp Er ontstaat een gezellig toegangspleintje dat meteen een eerste indruk van het landschap zet en zo de beleving van de Moervaartvallei versterkt.
Linksboven: bovenaanzicht van het plein en aansluitingen Linksonder: het plein met zicht op het landschap
Rechtsboven: zicht vanaf de route van Puyenbroeck Rechtsonder: de Moervaartroute met herkenbaar zitplekje en steigertje
DEELGEBIEDEN
1
De focus ligt op een punt in de verte, waaroor men ernaartoe wordt getrokken. Het uitzicht links schemert al door. 4
Door over de grachten te wandelen, worden deze actiever ervaren.
2
“Wat zit er achter het gebouw? Waar leidt het pad heen?” Het blokkeren van het zicht zorgt voor geheimzinnigheid. 5
Vanuit het uitzichtplekje wordt de focus gelegd op het landschap.
3
Het uitzicht wordt plots onthuld, waardoor de impact extra groot is. 6
De rest van het pad leidt naar de kajakclub en de Moervaartroute.
Deze aanpak is geïnspreerd door “The Concise Townscape” - Gordon Cullen en “Kaas” - Willem Ellschot.
7
Langs de Moervaartroute wordt de focus gelegd op de verte, met tussentijdse veranderingen.
8
Een rustplekje met zicht op het water.
9
De groene bruggen zijn een herkenbaar, karakteristiek landschapselement in de moervaart. Het kan gezien worden als een letterlijke toegangspoort.
Sfeerschepping en beleving Wanneer men zich doorheen de toegangspoort begeeft, vallen er veel plekjes te ontdekken. Er wordt sterk ingespeeld op het opbouwen van een zekere SPANNING voor wat komen zal: “Wat is er te zien achter dit hoekje?”, “Waar leidt deze as heen?”,... Door de opbouw van deze suspence en daarna een plotse openbaring, onstaat een contrast en komt de focus te liggen op het beeld dat zo plots is ontstaan.Hiervoor heb ik onderzocht hoe het beeld waar naar opgebouwd moet worden zich definiëert - het landschap - en daarnaartoe gewerkt. De toeschouwer moet dadelijk getroffen worden door het merkwaardige blauw van dat uitspansel, zonder dat hem gezegd wordt ‘die lucht is zeer, zeer blauw’. (Kaas - Willem Ellschot)
Technische uitwerking
DEELGEBIEDEN
Uitwerking Wachtebeekse poort De Wachtebeekse poort wordt op de volgende manier uitgewerkt. Het gaat hier over de aanleg van de paden, de pleintjes en de parkeerplaatsen, het graven van de grachtjes.
PARKEERPLEK (schaal 1/125)
DEELGEBIEDEN
Kostenraming Wachtebeekse poort
DEELGEBIEDEN
Route langs de Moervaart Toeristische as De route langs de Moervaart wordt gekenmerkt door zijn hogere concentratie aan toerisme binnen de Moervaartvallei. Voor de uitwerking wordt gefocust op het stuk tussen de Wachtebeekse poort en de Moerbeekse poort; twee verbindingsplekken met de omgeving. Om het toerisme hier aan te moedigen, wordt niet enkel gefocust op een goede begaan- en bereikbaarheid, maar worden ook voldoende stops voorzien langsheen de route. Er wordt gestreefd naar een maximale afstand tussen de stops van 250m. Zo is het gebied toegankelijk en aangenaam voor verschillende doelgroepen. Deze stops kunnen bestaan uit verschillende modules:
Bankjes (45%) Simpele rustplekjes met focus op het uitzicht.
Spelprikkels (15%) Picknickplekken (15%) Steigertjes (15%) Spelprikkels op de route om Het is mogelijk om te pick- Steigertjes zorgen voor kinderen te stimuleren. nicken met uitzicht op het verbinding met het water. landschap.
Toegangspoorten (10%) Deze verbinden de Moervaartvallei met de omgeving en zetten de toon.
Moerbeke Wachtebeke
Picknicken in het landschap zorgt voor een leuke recreatieve bezigheid.
Picknickbankjes
Bankjes
De zitbankjes zorgen ervoor dat een extra focus gelegd wordt op het landschap.
Steigertjes
De steigertjes zorgen op een ludieke manier dat het contact tussen het water en de Moervaartroute wordt gemaakt. Ze zijn eveneens stops voor kajakkers/kanoĂŤrs.
Speelplekjes
Natuurlijke spelprikkels maken de route ook voor kinderen interessanter.
600
1,5% KRIMPVOEGEN elke 4 meter en aan verbredingen 3mm breed, 7cm diep
OPRIT lichtgrijs cementbeton, ter plaatse gegoten, bebezemd 20cm dikte
Verdicht grondbed
STEIGERTJE
DILATATIEVOEGEN langs scheiding van materialen en gebouwen en aan bochten 10mm breed, 20mm voegspectie gevuld met samendrukbare vulling
OPRIT
FIETSPAD
OPRIT
FIETSPAD grijs cementbeton, ter plaatse gegoten, bebezemd 20cm dikte Scheidinglijn fietsrichtingen gestippeld OPRIT lichtgrijsgrijs cementbeton, ter plaatse gegoten, bebezemd 20cm dikte Steigertje
550
Uitwerking Moervaartroute Op deze pagina’s vindt u de technische details van een stukje van de Moervaartroute, ter hoogte van de Wachtebeekse poort. Deze uitwerking is tevens een sjabloon voor de gehele Moervaartroute, gezien over deze lengte de zelfde zaken gelden. Hier afgebeeld: de bestrating, de aansluiting op de kruisende oprit, een steigertje en de betonnen banken waarop naar het uitzicht kan gekeken worden.
VOETPAD
1,5%
BETONNEN BANKJES
7500
Verdicht grondbed
300
400
1,5%
Verdicht grondbed
VOETPAD lichtgrijsgrijs cementbeton, ter plaatse gegoten, bebezemd 20cm dikte
Betonnen bankje RUSTPLEKJE lichtgrijsgrijs cementbeton, ter plaatse gegoten, bebezemd 20cm dikte
1,5%
1,5%
150
100
150
300
WEGOPBOUW (schaal 1/125)
550
DEELGEBIEDEN
Technische uitwerking Moervaartroute
150
100
50
100
150
7500
7500
300
400
150
150
160
15
150
15
180
40
180
7500
1,5%
BETONNEN BANKEN cementbeton violet gepigmenteerd bewapend 40x50x180cm
BETONNEN BANKEN (schaal 1/50)
STEIGERTJE bovenaanzicht (schaal 1/50) LENGTE BALKEN eikenhout 4x10x160cm
DEKLATTEN eikenhout 2x20x160cm
HEIPALEN azobé 10x10x200cm
DWARSBALKEN eikenhout 4x10x660cm
DETAIL 1 (schaal 1/12,5) DETAIL 2
160
DETAIL 1
20
40
40 660
STEIGERTJE vooraanzicht (schaal 1/50)
160
STEIGERTJE zijaanzicht (schaal 1/50)
DETAIL 2 (schaal 1/12,5)
DEELGEBIEDEN
Route Eksaardse poort tot Sinaaipoort Natuurlijke Wandeling in de Moervaart Volgende pagina’s bevatten een ontwerp voor de route tussen de Eksaardse poort en de Sinaaipoort. Er werd ook hier ontworpen vanuit de beleving van de passant. Hiervoor heb ik het concept “serial vision” (uit The Cocise Townscape, Gordon Cullen) als inspiratie gebruikt. De idee dat men veranderingen gedurende de wandeling ontdekt, sprak me aan en is zeer toepasselijk voor dit levendig, woelig stukje open ruimte, gezien een bochtje of opening tussen de bosjes een plotse revelatie kan veroorzaken.
Stap 1 - de basis Het landschap kan opgedeeld worden in 2 thema’s. Enerzijds wordt de plek gedomineerd door een afwisseling van landbouw en bosjes, die open zichten en geborgen plekjes doen ontstaan. Anderzijds speelt water een leidende rol voor de route.
Stap 2 - focus op landschap en natuur Het landschap wordt over het algemeen behouden, gezien het een sterk en sprekend gebied is. De afwisselende lapjes brengen een zekere biodiversiteit en karakter met zich mee. Er kan echter wel geopteerd worden de stukjes bos met elkaar te verbinden zonder de eigenheid van het landschap in gevaar te brengen.
Stap 3 - de route Met het landschap als onderlegger, wordt de route gevormd. Ze wordt langs het water geplaatst. Hierdoor hebben voorbijgangers - ondanks de vele slingerbewegingen - een houvast voor hun oriĂŤntatie. De route doorkruist het heel gevarieerde, maar simultaan coherente landschap. Stap 4 - uitkijkpunten en rustplekjes Door op bepaalde plekjes een rustpunt te voorzien, kunnen uitzichten en atmosferen worden uitgelicht. De stops hebben ongeveer een afstand van elkaar van 500m, maar beperken zich niet enkel tot deze stelregel, omdat de plek net belangrijk is voor het succes van deze stops. Door deze kleine punctuele ingrepen, wordt de route aangenamer en begrijpbaarder.
DEELGEBIEDEN
Kleine ingrepen met een grote impact Punctuele ingrepen Zachte, puntvormige en vooral plaatsspecifieke ingrepen hebben een grote impact op de manier waarop het landschap wordt ervaren. Door onderzoek van het landschap kan de vraag gesteld worden: “Wat heeft de plek nodig om de beleving van het landschap te stimuleren?” Het antwoord op deze vraag kan zo simpel zijn als een juist geplaatst bankje, een uitkijktoren of een wegwijzer. Door de plaatsing te baseren op de plek en niet bijvoorbeeld chronologisch, ontstaat een persoonlijk, landschap-versterkend en steeds weer verrassend geheel. functie: uitzichtpunt, rustpunt
functie: geleiding, wegwijzen
landschap als focus verbinding naar Eksaarde dorp: horeca
En die slag op zich zelf is het doel niet. Het doel is het blauw én de slag, het blauw als de slag verwacht wordt en de slag als men het blauw opnieuw begint op te zuigen. En als de toeschouwer het blauw heeft gezien telkens voor een kortere spanne tijds, en denkt ‘ja, nu weet ik het, ‘t is te doen om een voortdurende afwisseling van blauw en wolkgevaarten’, dan komt de slag. (Kaas, Willem Ellschot)
functie: rustpunt, uitzichtpunt; overgang tussen openen geslotenheid
functie: rustplekje
functie: geborgen picknickplekje gezellig en geheimzinnig
functie: vogelspotplekje, uitkijkpunt; in combinatie met de “Gluurmuur�
functie: geleiding, wegwijzen, bankje aan het water
Bronnen Raming voor “Nazareth: aanleg fietspad lange afstand langs spoorlijn L86 Gent-Oudenaarde”. Geraadpleegd van https://dms.oost-vlaanderen.be/ download/a04c09d4-35f4-4c27-a63b-bd09d46b8098/18799_z290409fietspadnazarethraming.pdf Cullen, G. (1961). The Concise Townscape. New York, Verenigde Staten: Architectural Press. Ellschot, K. (1933). Kaas. Antwerpen, België: Athenaeum-Polak & Van Gennep. Van Damme, S. en Foré, P. De Polders Mee-maken. Antwerpen, België :Garant.
Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan ‘Moervaarvallei fase 1’. Geopunt (verschillende kaarten) Vanbroekhoven, I. Deel 1; Materialenkennis en Uitvoeringstechnieken 1, Cursus Technieken 1. Gent, België: Hogeschool Gent, School Of Arst. Vanbroekhoven, I. Deel 1; Uitvoerings- en meettechnieken 2 (UMT 2), Cursus Technieken 2. Gent, België: Hogeschool Gent, School Of Arst. Vanhaeren, K. Cursus Bestek. Gent, België: Hogeschool Gent, School Of Arts
SB_250_Catalogus_-_eenheidsprijzen. Gent, België: Hogeschool Gent, School Of Arts Agentschap Wegen en Verkeer. Standaardbestek 250. Effenweg, K. Wandeling doorheen De Linie in Eksaarde. Geraadpleegd van https://www.effenweg.be/events/de-linie/
Volledige website Puyenbroeck. Geraadpleegd van https://oost-vlaanderen.be/ontspannen/recreatiedomeinen/puyenbroeck.html Van Der Vliet, P. (2020) Keynote New Localism. Amsterdam, Nederland. Gysels, H. De Landschappen Van Vlaanderen en Zuidelijk Nederland (Landschap van de Vlaamse vallei). Garant Uitgevers.
Kano & Kajakcenter. Geraadpleegd van https://kanocenter.be/. Technum Smart & Sustainable Infrastructure. Plan-MER Natuurkerngebieden Moervaart. Brussel, België: Vlaamse Overheid, Departement Mobiliteit en Openbare Werken, Afdeling Algemeen Beleid.
Bachelorproef voor: Bachelor Landschaps- en Tuinarchitectuur 2019-2020 Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Hogeschool Gent Jozef Kluyskensstraat 2, 9000 Gent