Gelijkenissen 1
2
De Boekverfilming 1. Boek versus film
»» Wat doe je het liefst: een boek lezen of een film bekijken? Waarom? »» Denk je dat het moeilijk is om een boek te verfilmen? Waarom wel of waarom niet? »» Wanneer is een boekverfilming geslaagd? »» Waarom is het nodig om een aantal dingen te veranderen als je van een boek een film maakt? »» Wat zijn de grote verschillen tussen boeken en films? »» Zijn er ook gelijkenissen? »» Vergelijk op de boek- en filmfiche de filmaffiche met de omslag van het boek. Wat zijn de voornaamste verschillen? En wat zijn de gelijkenissen?
Eén van de meest legendarische boekverfilmingen is Greed, een film uit 1924 van Erich Von Stroheim. De regisseur wou het boek McTeague van Frank Morris zo trouw mogelijk verfilmen, zodat de film bijna 16 uur duurde. De regisseur werd door de Hollywoodstudio MGM verplicht om zijn film in te korten. Hij maakte nog een versie van 8 uur, en een van 4 uur, voor de studiobonzen er zelf de schaar in zetten. De film die in de bioscoop uitkwam duurde twee uur, maar was een onsamenhangende verzameling van scènes die nauwelijks nog iets met het boek te maken had.
bo
ok
s@
th
em
ov
ie s
5
Meer dan 50 procent van de bioscoopfilms zijn verfilmingen van boeken, toneelstukken of kortverhalen. In de begindagen van de film was dat bijna 100 procent. Eén van de vroegste overgebleven Amerikaanse fictiefilms is een bewerking van Richard III, het koningsdrama van Shakespeare. Dat is niet zo verwonderlijk. Boeken en films hebben immers enkele opvallende gelijkenissen.
3
Emoties Zowel een boek als een film doen een beroep op onze verbeelding en onze emoties. Ze doen ons lachen, snotteren, huiveren en verwonderen. Verhaal Zowel een boek als een film vertellen een verhaal met een verhaalstructuur (een begin, een midden en een einde) en personages. Genres Zowel boeken als films worden onderverdeeld in verschillende genres met eigen conventies: van fantasy en horror naar satire en detective. Critici verdelen de boeken en films dan nog eens in cultureel verantwoord en commerciële pulp.
Tekst Lessen in het donker in opdracht van de Provinciale Bibliotheek Limburg (2010)
Sindsdien weten filmmakers dat ze een boek niet letterlijk mogen verfilmen. Ze zullen moeten schrappen, moeten veranderen, en er soms zelfs elementen moeten aan toevoegen. Dat heeft alles te maken met de verschillen tussen een boek en een film.
3
Verschillen 1
4
5
6
Kortom, ondanks de gelijkenissen blijft een boek een boek, en een film een film. Een boekverfilming pakt één medium aan en bewerkt het tot een ander. En dat is ingewikkelder dan je op het eerste gezicht zou denken.
bo
ok
s@
th
em
ov
ie s
2
Productie Een boek wordt door één persoon geschreven, en hoeft in principe niet veel geld te kosten. Een film wordt dan weer gemaakt door een heel team van vakmensen en specialisten, en kost altijd veel geld. Een film kan daarom niet zonder investeerders of subsidies, die op hun beurt ook hun zegje willen hebben in het eindresultaat. Techniek Het schrijven van een boek staat volledig los van de nieuwste technische snufjes. Of het nu met een ganzenveer is geschreven of op een blog, het resultaat zal hetzelfde zijn. Bij een film bepaalt de techniek wél de grenzen van wat mogelijk is. De beroemde fantasy-trilogieThe Lord of the Rings kon pas verfilmd worden dankzij de komst van digitale effecten.
Woorden versus beelden Een boek vertelt met woorden. Een film vertelt met beelden. Boeken kunnen vertellen wat personages voelen, denken, ruiken en proeven. Maar in een scenario staan enkel dingen die je kan zien. Gebruik Een boek lees je individueel. Je kunt fragmenten opnieuw lezen, en je leest het zelden in één ruk uit. Een film zie je in een ruimte waar andere mensen kunnen meekijken. En je bekijkt ze meestal zonder stoppen of fragmenten opnieuw te bekijken. Tijdsfactor Een film duurt gemiddeld twee uur. Boeken kunnen zo lang doorgaan als ze willen. Het gemiddelde boek telt ongeveer het dubbel aantal pagina’s van het gemiddelde scenario.
Tekst Lessen in het donker in opdracht van de Provinciale Bibliotheek Limburg (2010)
Hieronder vind je drie voorbeelden. Kostuums zeggen iets over het genre
2. Va n boek na a r film
De meest ingrijpende fase in de transformatie van boek naar film is het schrijven van het scenario. Verhaallijnen en personages worden geschrapt, toegevoegd of veranderd. Toch mag de scenarist niet zomaar doen wat hij wil. Hij moet er in de eerste plaats voor zorgen dat de kijker van de film dezelfde emoties ondergaat als de lezer van het boek. Als de lezer zat te snotteren, moet ook het bioscooppubliek naar zijn zakdoek grijpen. Om dat te bereiken zijn er drie essentiële eigenschappen van het boek die de filmmakers moeten respecteren. 1 Genre Het is geen goed idee om van een romantisch boek een horrorfilm te maken. 2 Toon Een boek kan zakelijk geschreven zijn, of somber, speels, ernstig, ironisch, etc. Wat de toon van een boek ook is, bij de verfilming blijft die best behouden. 3 Thema Als het thema van het boek verloren gaat, zit je met een film die nergens over gaat.
Decors zeggen iets over de toon De magische, donkere sfeer in de Harry Potterfilms wordt mee gecreëerd door de middeleeuwse, gotische architectuur van de decors. De camera zegt iets over het thema In de film Boy A loopt het jonge hoofdpersonage als jonge tiener verloren, hij is eenzaam op school en kan niet terecht bij zijn ouders. De cameraman en de regisseur hebben er daarom voor gekozen om de ouders van de jongen nooit helemaal te laten zien. Je ziet een hand, een silhouet, en je hoort hun stem, maar eigenlijk heb je geen idee wie ze werkelijk zijn. Conclusie Om de film te vergelijken met het boek, moet je kijken naar het verhaal. Zijn genre, toon en thema bijvoorbeeld behouden gebleven? Wat is er weggelaten, wat is er toegevoegd en wat is er veranderd? Maar zoek ook naar andere, visuele elementen die hebben geholpen om het boek ‘trouw’ te blijven. En dat kan gaan van decor en kostuums tot muziek, de montage en zelfs camerabewegingen.
bo
ok
s@
th
em
ov
ie s
7
Dit is in de eerste plaats de opdracht van de scenarist. Maar ook alle andere facetten van de film moeten hier rekening mee houden: de decors, de kostuums, de belichting, de plaatsing van de camera, het geluid, de muziek, etc. Allemaal dragen ze bij tot de emotionele impact van de film. Bovendien helpen ze het genre, de toon en het thema van de film uit te drukken.
In de komedie Tropic Thunder zijn de uniformen van de oliedomme hoofdfiguren grotesk en volledig buiten proportie. Heb je ooit zulke grote kogels gezien?
Tekst Lessen in het donker in opdracht van de Provinciale Bibliotheek Limburg (2010)