WERELDWIJS
Magazine van Flanders Investment & Trade, Afgiftekantoor Gent X, BC21170 Koning Albert II-laan 37, 1030 BRUSSEL
MAGAZINE VOOR INTERNATIONAAL ONDERNEMEN
101 6\2018
PFIZER
WINT LIFETIME ACHIEVEMENT TROPHY 2018
URUGUAY
IDEALE SPRINGPLANK NAAR DE REST VAN ZUID-AMERIKA
EDITO Beste lezer,
COLOFON WERELDWIJS IS EEN UITGAVE VAN
Flanders Investment & Trade Koning Albert II-laan 37 1030 Brussel T 02 504 87 11 www.flandersinvestmentandtrade.be wereldwijs@fitagency.be www.linkedin.com/groups twitter.com/FlandersTrade
6\2018
101
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Claire Tillekaerts Koning Albert II-laan 37 1030 Brussel REDACTIE Flanders Investment & Trade, bijgestaan door Com&Co, bureau voor contentcreatie en -strategie. FOTO’S imagedesk.be, Luk Monsaert en Shutterstock LAY-OUT EN DRUK Vanden Broele Productions Overnemen of vermenigvuldigen van artikels is uitsluitend toegestaan met vermelding van bron (bron: Wereldwijs/Flanders Investment & Trade). WERELDWIJS wordt gratis verspreid onder bedrijven. WENST U EEN EXEMPLAAR? Stuur een mail naar wereldwijs@fitagency.be met uw adresgegevens.
Aanvankelijk wilde ik het hier kort hebben over Spanje, naar aanleiding van het landendossier in deze Wereldwijs. Maar de voorbije weken gaat Spanje door woelig politiek water. Hoe actueel de inhoud van het landendossier ook is, de gebeurtenissen werpen er een ander licht op. Dat is het vervelende van de doorlooptijd van een magazine: alles wat vandaag gebeurt, kan morgen in een ander daglicht komen te staan. Aangezien er op dit moment van schrijven nog te veel vragen open staan, raad ik u aan om voor het meest recente politieke nieuws de media te volgen. Mochten er economische implicaties zijn, dan zullen onze vertegenwoordigers als eerste op de hoogte zijn. Maar dat we snel de situatie opvolgen, lijdt geen twijfel. Als organisatie met een wijdvertakte aanwezigheid kennen we de kracht van een netwerk als geen ander. Door de koppen bij elkaar te steken, middelen slim in te zetten en te delen, en vraag en aanbod over grenzen heen te tillen, maakt FIT zijn missie waar. Daarbij is de doelstelling: de internationalisering van Vlaanderen – zowel Vlaamse bedrijven stimuleren tot export als buitenlandse investeringen aantrekken naar onze regio – nog verhogen. Cruciaal om de bloei van onze Vlaamse economie te blijven realiseren! Met andere woorden: internationale matchmaking is onze corebusiness.
WE TREKKEN VOLOP DE KAART VAN SAMENWERKING
Omdat we geloven dat we samen sterker zijn dan alleen, sloten we structurele samenwerkingsovereenkomsten met 17 toonaangevende ondernemersorganisaties en clusters. Onze bedrijven krijgen hierdoor een nog sterkere en bredere ondersteuning bij hun internationaliseringsplannen. Dat dit een positieve impact op onze economie zal hebben, weten we. We hebben trouwens al concrete voorbeelden om die uitspraak te staven, zo ontdekt u verderop in dit nummer.
Veel leesplezier. Claire Tillekaerts Gedelegeerd bestuurder Flanders Investment & Trade
2
DAT OOK DE MAATSCHAPPIJ VOORDEEL HAALT UIT WAT WE DOEN, GEEFT EEN GOED EN TROTS GEVOEL
INHOUD
LUC VAN STEENWINKEL
IN GESPREK
4
3 EDITO 8 TELEX 9 MARKTINFORMATIE 10 DOSSIER URUGUAY
11
Toegangspoort naar een uitgestrekte regio
16 DUURZAME INNOVATIE ECOBIRDY tovert plastic speelgoed om in designmeubels
18 KALENDER 3
IN GESPREK
DAT OOK DE MAATSCHAPPIJ VOORDEEL HAALT UIT WAT WE DOEN, GEEFT EEN GOED EN TROTS GEVOEL
ID Bedrijf: Ballon Media Sector: uitgeverij Opgericht in: 2008 Omzet in 2016: ± 16 miljoen euro % van omzet 2016 gerealiseerd in het buitenland: 40% Aantal medewerkers wereldwijd: 46 Hoofdkwartier: Antwerpen Zelf aanwezig in 8 landen
4
PFIZER WINT LIFETIME ACHIEVEMENT TROPHY 2017 DIK 65 JA AR ACTIEF IN ONS LAND, WA ARVAN 62 JA AR IN VLA ANDEREN, MOMENTEEL GOED VOOR DE WERKGELEGENHEID VAN RUIM 2.500 MEDEWERKERS. DAT ALLEEN AL VRA AGT OM EEN FEEST. BOVENDIEN IS HET MEDE DANKZIJ PFIZER DAT ONZE FARMACEUTISCHE SECTOR VETGEDRUKT OP DE WERELDKA ART PRIJKT. DEZE TOPREPUTATIE TROK OP ZIJN BEURT DE AMERIKA ANSE FARMAREUS MEERMA ALS OVER DE STREEP OM FORS TE INVESTEREN IN ONZE REGIO. DAT PFIZER UITSTEKEND PAST IN DE EREGALERIJ VAN DE LIFETIME ACHIEVEMENT TROPHY BIJ ONDER MEER VOLVO CARS EN BASF, IS EEN UNDERSTATEMENT. We schrijven 2008. Vennoten Alexis Dragonetti en Michel Moortgat besluiten om samen hun schouders te zetten onder Balloon Books, waarmee ze stripheld Jommeke nieuwe zuurstof willen inblazen. “Op een gegeven moment nam het Franse Média-Participations, mijn vroegere werkgever en de grootste stripuitgever van Europa, contact met me op”, start gedelegeerd bestuurder Alexis Dragonetti zijn verhaal aan Marc Van der Linden, adviseur Internationaal Ondernemen van ons provinciaal kantoor Antwerpen. “Of we interesse hadden om hun indrukwekkende stripverhalenportefeuille te exploiteren in Vlaanderen en Nederland: Blake & Mortimer, Robbedoes, Lucky Luke, Thorgal, Largo Winch ... Ze beseften dat ze vanuit hun Parijse hoofdkwartier te weinig voeling hadden met ons taalgebied.”
GEÏNTEGREERDE AANPAK
De vennoten zagen daar wel brood in, op voorwaarde dat Média-Participations aan boord zou blijven van hun bedrijf. “Daar stemde de Franse groep in toe en tot op vandaag hebben ze een participatie van 20% in Ballon Media”, gaat de gedelegeerd bestuurder verder. “Een andere voorwaarde die we stelden: dat wij zelf van a tot z zouden mogen beslissen over hoe we elke stripheld in de markt zetten: selectie van titels, prijszetting, oplagebepaling, promotionele acties ... Met deze geïntegreerde aanpak zijn we vrij uniek in de uitgeverswereld.“ Ook de overname van De Ballon maakte deel uit van de deal met Média-Participations. Deze uitgeverij zag in 1989 het licht
5
en is gespecialiseerd in activiteitenboeken voor kinderen: karton- en badboekjes voor de allerkleinsten, kleur-, stickeren doeboeken voor kleuters, oefenboeken voor lagereschoolkinderen enzvoort. Alexis Dragonetti: “Ballon Media mag in zijn huidige hoedanigheid dan een jonge speler zijn in de branche, de bouwstenen van het bedrijf zijn solide.”
EERSTE REUZENSPRONG
Marc Van der Linden: “Ging Ballon Media vanaf dag één internationaal?” Alexis Dragonetti: “Bij de start concentreerden we ons op België en Nederland, zowel met Ballon Comics – de stripverhalendivisie – als met Ballon Kids. Maar hoewel we zeker nog groeimogelijkheden hadden binnen dat territorium, is het een mature markt. Dus vrij snel rijpte het idee om onze actieradius uit te breiden. De eerste logische stap was Frankrijk, want uitgeverij De Ballon bracht zijn boekjes al uit in het Frans. We slaagden erin om een uitgebreid contract te sluiten met Hachette, de grootste internationale verdeler van Franstalige boeken. Voor onze kinderboeken betekende dat meteen een reuzensprong qua volume, want plots kregen we toegang tot Frankrijk, Zwitserland én Franstalig Canada.
BLIJ EN FIER
Marc Van der Linden: “Wat gaf voor Hachette de doorslag om met een kleine en onbekende Vlaamse speler in zee te gaan?”
De eerste logische stap was Frankrijk, want uitgeverij De Ballon bracht zijn boekjes al uit in het Frans. We slaagden erin om een uitgebreid contract te sluiten met Hachette, de grootste internationale verdeler van Franstalige boeken. Voor onze kinderboeken betekende dat meteen een reuzensprong qua volume, want plots kregen we toegang tot Frankrijk, Zwitserland én Franstalig Canada.
NEUTRALE TEKENSTIJL
Marc Van der Linden: “Wat gaf voor Hachette de doorslag om met een kleine en onbekende Vlaamse speler in zee te gaan?” Alexis Dragonetti: “Zij wezen ons op onze competentie om kinderboeken te maken die cultureel neutraal zijn qua tekenstijl en gaven toe dat ze daar zelf hun tanden op stukbeten. Waarom de stijl van onze tekenaars overal ter wereld zo goed gesmaakt wordt, dat is voer voor historici en sociologen. Misschien omdat we als kleine regio uit veel hoeken cultureel beïnvloed zijn en tegelijk niet anders kunnen dan ons open te stellen voor de wereld? Wat de verklaring ook is, voor Ballon Kids biedt het een concurrentieel voordeel. Want voor elke publicatie openen zich tientallen markten, zonder dat we – op de taal na – iets hoeven te veranderen.”
VLAANDEREN-NEDERLAND
Marc Van der Linden: “In tegenstelling tot de activiteitenboeken van Ballon Kids zijn strips cultureel erg getypeerd. Zijn de exportmogelijkheden daardoor beperkter?” Alexis Dragonetti: “Absoluut. Voor de strips voeren we zelfs een apart editoriaal beleid voor Vlaanderen en Nederland. In eigen land is het stripverhaal razend populair: 1 boek op 10 dat hier
wordt verkocht, is een strip. In Nederland daarentegen geniet het historische stripverhaal – Robbedoes, Michel Vaillant, Lucky Luke, Blauwbloezen … – een zekere populariteit, maar het aandeel strips in de totale boekenverkoop is er slechts 2%. Jommeke is wereldberoemd in Vlaanderen en in de zuidelijke provincies van Nederland, maar voor de meeste van onze noorderburen is de stripheld een nobele onbekende.”
JOMMEKE INTERNATIONAAL
Marc Van der Linden: “Toch gingen er internationaal ook al enkele deuren open voor deze oer-Vlaamse stripheld.” Alexis Dragonetti: “Juist. We hebben enkele verhalen verkocht in het Duits en het Indonesisch, en ook in andere Aziatische markten bestaat er interesse. Zo nam een grote Chinese uitgeverij recent 25 albums af op een oplage van 20.000 per titel. Jommeke zal hiermee China niet veroveren, maar het smaakt wel naar meer. Blijkbaar slaan de universele waarden die door de avonturen weerklinken – vriendschap, respect, eenvoud, duurzaamheid … – ook aan de andere kant van de wereld aan. Al zullen we wel creatief uit de hoek moeten komen om internationaal echt potten te breken met Jommeke. Vergeet niet dat het beeldverhaal in heel wat landen, zelfs binnen Europa, een onbekend format is. Dus we zouden de held op een andere manier tot leven moeten kunnen brengen. Ik denk dan aan onder meer een geïllustreerd kinderboek of een animatiereeks op tv.”
BEURZEN OPENEN DEUREN
Marc Van der Linden: “Door het contract met Hachette kregen jullie meteen toegang tot heel wat Franstalige markten. Hoe ging
DIT JAAR HOPEN WE 300 NIEUWKOMERS TE VERWELKOMEN. DAARVAN STAAN NOG ONGEVEER 250 VACATURES OPEN, VOOR ZEER UITEENLOPENDE FUNCTIES LUC VAN STEENWINKEL
6
het verder met de internationalisering van Ballon Kids?” Alexis Dragonetti: “Onze uitgaves deden het zo goed in het Franse taalgebied, dat het tot ons begon door te dringen dat er ook in andere markten kansen lagen voor onze producten. Met ondersteuning van FIT presenteerden wij ons op een rits grote boekenbeurzen: Bologna, Frankfurt, Londen, Mexico, Peking enzovoort. Dankzij die events ging de bal pas echt aan het rollen. We haalden er flink wat contacten uit, waaruit verschillende types van samenwerkingsverbanden ontstonden. Vandaag realiseren we al 40% van onze omzet in het buitenland. Ongeveer driekwart daarvan gebeurt onder ons eigen label Ballon en met een lokale distributeur: in Zwitserland, Frankrijk, Spanje en Italië. Verder hebben we in bijna elk land van de EU een uitgever waar we afgewerkte kinderboeken aan verkopen. In verre markten, tot slot, verkopen we onze rechten.”
GRONDIGE SCREENING
Marc Van der Linden: “Het succes van een product in een bepaalde exportmarkt staat of valt met de juiste partnerkeuze. Welke criteria nemen jullie hiervoor in rekening?” Alexis Dragonetti: “Allereerst vissen we uit of onze publicaties passen binnen de editoriale lijn van de uitgever in kwestie. Verder zoeken we natuurlijk inhoudelijke complementariteit met hun bestaande aanbod. Daarvoor nemen we hun catalogus onder de loep. Als blijkt dat onze publicatie zal moet concurreren met zeven soortgelijke uitgaves, dan passen we. Ook in het geval van rechtenverkoop zetten we in op een grondige screening. Want achteraf checken of je rechten correct worden toegepast, zeker in verre markten, is onbegonnen werk. We rekenen daarvoor op onze Chinese agente en kijken naar grote, erkende uitgeverijen die bijvoorbeeld ook de rechten van Disney of Dreamworks exploiteren.”
STOCK TER PLAATSE
Marc Van der Linden: “Met Ballon Kids lanceren jullie ook geregeld nieuwe producten. Hoe gaan jullie hiervoor te werk?” Alexis Dragonetti: “Twee teams van vijf personen zetten de editoriale lijnen uit van enerzijds de strips en anderzijds de kinderboeken. Op basis van deze richtlijnen worden nieuwe producten, reeksen en concepten uitgewerkt. In het geval van de kinderboeken leggen we die eerst voor aan onze lokale partners. Zij kennen
7
TE DUUR GEPRIJSD
Marc Van der Linden: “Heeft u een voorbeeld van zo’n minder geslaagd exportverhaal?” Alexis Dragonetti: “Enkele jaren geleden brachten we onze zogeheten Creatubes op de markt: kartonnen kokers met allerhande knutselspullen binnen een bepaald thema. Het product werd heel goed onthaald en we zetten het massaal uit. Toch bleek al snel dat we ergens een fout hadden gemaakt, want de tubes verkochten moeilijk. Niet het concept zelf bleek het probleem, maar wel het begrip en de prijszetting ervan. Intussen zitten de Creatubes in de koelkast. En vooraleer we ze er weer uithalen, zullen we eerst grondig ons huiswerk maken. Want naast een (beperkte) financiële kater houden we aan dit avontuur een wijze les over: dat je er met een goed idee alleen niet komt.”
SLIMME WISSELWERKING
Marc Van der Linden: “Met het onlineplatform YIEHA heeft Ballon Media al een tijdje een digitale poot voor zijn stripverhalen. Zijn er ook digitale plannen met de kinderboekendivisie?” Alexis Dragonetti: “Samen met onze concullega Standaard Uitgeverij en het onderzoekscentrum iMinds – vandaag imec – startten we enkele jaren geleden een proefproject voor een digitaal stripverhalenplatform. In 2015 werd www.yieha.be gelanceerd. Met het platform willen we een slimme wisselwerking tot stand brengen tussen lezen op papier en op het scherm van de computer, tablet of smartphone. Sommigen beweren dat digitaal het papier zal verdringen. Volgens mij zal dat – toch wat kinderboeken en strips betreft – zeker nog niet voor morgen zijn. De betrokkenheid en de sensoriële band met het fysieke boek is nog groot, zelfs bij jonge lezers. Ook voor de kinderboeken ligt de toekomst dus in een hybride model. Voor elk van onze twee productsegmenten broeden we verder op een intelligent platform waarop print en digitaal elkaar aanvullen en versterken.”
WE MOETEN ONS KEER OP KEER BEWIJZEN, MAAR WE HEBBEN STERKE TROEVEN WAARMEE WE INVESTERINGEN KUNNEN AANTREKKEN
Marc Van der Linden: “Hoe schatten jullie in of er in een bepaalde markt voldoende potentieel is voor jullie producten?” Alexis Dragonetti: “Verkopen we onze rechten of afgewerkte publicaties aan een lokale speler, dan is de marktanalyse voor zijn rekening. Maar wanneer we onder ons eigen label uitgeven, dan bestuderen we wel zelf het marktpotentieel en de beschikbare verkoopkanalen voor kinderboeken. Daarna begint het serieuze werk, want dan moeten we ons aanbod matchen met die distributiekanalen. En daar gaat flink wat tijd over. Bovendien is een voldoende grote stock ter plaatse onontbeerlijk, want anders kan je je verkooppunten niet snel genoeg bevoorraden als de verkoop van een bepaalde publicatie plots de verwachtingen overstijgt.”
CONCEPTEN TESTEN
hun afzetmarkt immers op hun duimpje. Soms nemen we onze concepten en ideeën ook mee naar buitenlandse beurzen en vragen we daar om reacties. Zo kunnen we het risico beperken dat een lancering op een sisser afloopt.”
BINNEN DE NICHE
Marc Van der Linden: “Hoe ziet u Ballon Media de komende jaren verder evolueren op internationaal vlak?” Alexis Dragonetti: “Op de kinderboekenbeurs van Bologna hebben we onlangs een kinderuitgave in de 71e taal verkocht, het Mongools. Naast nieuwe taalgebieden zijn er ook heel wat landen waar we onze aanwezigheid nog kunnen verdiepen. Dan denk ik in de eerste plaats aan de Europese markten waar we vandaag met lokale uitgevers samenwerken, maar waar we ook onder ons eigen label aan de slag kunnen. Verder ligt er nog heel wat onontgonnen potentieel voor de verkoop van rechten. Dat levert ons minder omzet op, maar de marges zijn wel stukken groter. Vanaf de start zijn we met Ballon Media organisch gegroeid. ■
TELEX
Het jonge bedrijf SOULMADE heeft een wereldprimeur beet: het slaagde erin om een virtualrealityproductie – een virtuele ervaring in de ruimte – te realiseren met een beeldresolutie van maar liefst 16K. De Mechelse technologiestarter werkte hiervoor samen met de Belgische afdeling van Nokia Bell Labs, de onderzoeksdienst van Nokia.
De studierichting Digital Arts and Entertainment (DAE) aan de Kortrijkse hogeschool HOWEST is de beste opleiding wereldwijd voor het ontwerpen en ontwikkelen van games. Dat viel in de jaarlijkse internationale competities van The Rookies uit de bus. De ranglijst is gebaseerd op de portfolio’s die studenten indienen bij de toonaangevende organisatie. Howest steekt onder meer opleidingen uit de VS, Zweden en Singapore de loef af. Vorig jaar sloot de hogeschool nog de top vijf af.
Tijdens de Singapore Airshow ondertekende EURAMEC uit Hamme een samenwerkingsovereenkomst met het Chinese Harbin Wright Brothers voor de ontwikkeling en productie van vluchtsimulatoren voor de grootste pilotenschool van China. Ons land leverde trouwens de grootste delegatie ooit af voor deze vakbeurs die als dé toegangspoort wordt beschouwd tot de snelgroeiende Aziatische luchtvaartmarkt.
HEBT U ZELF EEN SUCCESVERHAAL? LAAT HET ONS WETEN OP
flanderstrade.be
$500.000
MANUAL.TO is een van de tien geselecteerden voor het prestigieuze accelerator programma van Microsoft. De start-up ontwikkelde een softwaretoepassing om meertalige producthandleidingen – vandaag nog vaak op papier – online beschikbaar te stellen. Vier maanden lang zullen de Gentenaars vanuit het Londense Microsoftkantoor verderwerken aan hun product. Naast gratis advies krijgen ze 500.000 dollar aan cloudtegoed en software van de technologiegigant. Die noemt zijn acceleratorprogramma een springplank naar een wereldwijd publiek.
Voor de derde keer op vijf jaar tijd wist CHILDHOME uit Kontich de internationale expertenjury van de Kind & Jugend Innovation Award te overtuigen met een innovatief product. Dit keer sleepte de Childwood Evolu ONE80° de prijs in de wacht: dankzij het ingenieuze draaimechanisme van die kinderstoel kan het kind in en uit de stoel worden getild zonder de stoel zelf te verplaatsen.
Het Nederlandse pretpark De Efteling nam WORLD OF WAW in de arm om het wachten bij een van haar attracties minder saai te maken. De gameontwikkelaar uit Sint‑Niklaas dokterde hiervoor een nagelnieuw augmented reality game uit. Die ontwikkeling ervan had een doorlooptijd van anderhalf jaar, omdat elke fase grondig werd getest met gezinnen. World of Waw ontwikkelde eerder al vergelijkbare games voor onder meer JBC, Lunch Garden en Samsung.
Het matrastextiel Skin+ van BEKAERTDESLEE uit Waregem en DEVAN CHEMICALS uit Ronse werd tijdens het vakevent BedShow bekroond met de Bed Industry Award. Het textiel bevat probiotica die de huid een opkikker geven. Aan de basis daarvan ligt biotechnologie die werd ontwikkeld en gecertificeerd door de Gentse universiteitsspin-off PRODIGEST.
8
GEREGELD BUNDELEN ONZE VLAAMSE ECONOMISCHE VERTEGENWOORDIGERS (VLEV’S) DE LOKALE ZAKENO PPORTUNITEITEN IN OVERZICHTELIJKE MARKTSTUDIES. U KAN ZE ALLEMAAL LEZEN EN DOWNLOADEN OP WWW.FLANDERSTRADE.BE, ONDER DE RUBRIEK ‘LANDEN’.
CONSTRUCTION SECTOR IN HUNGARY Het bouwvolume in Hongarije steeg in vergelijking met vorig jaar. Die groei was voornamelijk het resultaat van de bouw van magazijnen en industriële gebouwen. Ook het volume nieuwe contracten – zowel voor gebouwen als voor civiele bouwwerken – is dit jaar gestegen. De openbare aanbestedingen, gerealiseerd uit EU-fondsen, verklaren de significante groei in 2017 (dixit de National Federation of Hungarian Building Contractors). Ook resulteert de financiële steun van de regering voor gezinswoningen in een aanzienlijke toename van het aantal nieuwe appartementen (ongeveer 20.000 voorzien voor 2017). Nog gunstige ontwikkelingen voor de bouwsector in Hongarije: • een verminderd btw-tarief; • het invoeren van nieuwe en gunstige kredietlijnen; • de toename van categorieën zonder bouwvergunning – enkel een mededeling volstaat – waardoor de administratie eenvoudiger is; • de invoering van een nieuwe wet inzake overheidsopdrachten.
RENEWABLE ENERGY AND SOLAR ENERGY IN FINLAND Hoewel de meeste energie die in Finland wordt geproduceerd komt van kernenergie en steenkool, zit het gebruik van hernieuwbare energiebronnen in de lift. In deze Engelstalige paper ligt de focus op zonne-energie. U vindt er informatie over: • Finse bedrijven die zonne-energie produceren; • specifieke Finse technologie; • taxen en reglementering; • overheidsbeleid inzake zonne-energie; • huidige situatie en de verwachtingen van de sector; • sectorverenigingen.
9
De studie geeft een overzicht van trends, regelgeving en belangrijkste spelers in de Amerikaanse digitale gezondheidssector die in volle ontwikkeling is. Daardoor zijn er tal van opportuniteiten. De VS is de grootste lifesciencesregio, niet alleen voor geneesmiddelen, maar ook voor medical devices en digital health-toepassingen. Met zijn leiderschap in durfkapitaal is het land een bijzonder interessante markt voor Vlaamse bedrijven en een must voor wie internationaal wil meespelen.
Download alle marktstudies op www.flanderstrade.be
MARKTINFO
DE DIGITAL HEALTH MARKT IN DE VS
DOSSIER
URUGUAY HET ‘1 LAPTOP, 1 CHILD’-PROGRAMMA DEELDE DE OVERHEID EEN HALF MILJOEN LAPTOPS UIT. HET DICHTTE DE DIGITALE KLOOF EN CREËERDE EEN HELE GENERATIE WHIZZKIDS.
10
KLEINE OPPERVLAKTE, MAAR GROTE TOEGANGSPOORT NAAR EEN UITGESTREKTE REGIO OP DE WERELDKAART LIJKT URUGUAY WEGGEDRUKT TE WORDEN DOOR GROTE BUREN BRAZILIË EN ARGENTINIË, MAAR DAT LAAT HET FIERE VOLK NIET AAN ZIJN HART KOMEN. AL JARENLANG SLAAGT HET OP TWEE NA KLEINSTE LAND VAN ZUIDAMERIKA ERIN OM GROOTSE ECONOMISCHE PRESTATIES NEER TE ZETTEN. EEN STERK ONTWIKKELDE SOCIALE ZEKERHEID EN DITO ONDERWIJSSYSTEEM LEVERDEN URUGUAY DE BIJNAAM ‘ZWITSERLAND VAN ZUID-AMERIKA’ OP. DAT, IN COMBINATIE MET EEN AANHOUDENDE ECONOMISCHE GROEI, MAAKT HET LAND TOT EEN DROOMBESTEMMING, EN NIET ALLEEN VOOR GLOBETROTTERS: URUGUAY STAAT NAAST EEN HEERLIJK SUBTROPISCH KLIMAAT OOK GARANT VOOR UITSTEKEND ONDERNEMERSWEER.
11
VOETBAL & ECONOMIE De financiële crisis deelde extra zware klappen uit in Spanje, doordat ook de vastg oedb ubbel er uiteenspatte. Hoe staat het land er nu voor? Ingrid De Grande: “Tegenwoordig kan de Spaanse economie opnieuw goede cijfers voorleggen. In 2016 sloot Spanje het jaar bijvoorbeeld voor de tweede keer op rij af met een stijging van het bbp met meer dan 3%. Dat de Spaanse gezinnen hun koopkracht gestaag terugwinnen, zit daar voor veel tussen. In het voorbije anderhalf jaar ging die met ruim 3% omhoog. Verschillende factoren speelden daarbij een rol: de werkloosheid daalde, de belastingdruk nam af en ook de inflatie ging omlaag. Dat gaf de Spanjaarden weer meer financiële ademruimte. Verder staat de Spaanse financiële sector nu steviger in zijn schoenen. Zo gingen een aantal banken en ‘cajas’ – de traditionele Spaanse spaarbanken – op in grotere bankengroepen. Bovendien kunnen de Spanjaarden opnieuw vlotter kredieten afsluiten en tekent ook het aantal bedrijfsinvesteringen een merkbaar herstel op.” Tom Vermeulen: “Toch staat het land nog voor een aantal belangrijke uitdagingen als het zijn groeispurt wil aanhouden. De werkloosheidsgraad daalt inderdaad spectaculair, maar blijft aanzienlijk. Bovendien liep de Spaanse overheidsschuld de voorbije tien jaar hoog op: van om en bij de 60% van het bbp in 2006 tot ongeveer 100% vorig jaar. Daarnaast zorgt de politieke onzekerheid in Catalonië voor onrust. Zowat elk Catalaans bedrijf denkt na over de optie om te verhuizen. En sommige spelers brachten hun hoofdzetel al onder in een andere Spaanse regio. Zo blijven ze,
Spanje en consumeren er naar hartenlust. Om nog maar te zwijgen over de honderdduizenden buitenlanders die quasi permanent in Spanje wonen, werken en bouwen. Vaker dan de Spanjaarden zijn zij bovendien bereid een meerprijs te betalen voor de kwaliteit waar Vlaamse producten voor staan. Ook biologische voeding – een sector die bol staat van de Vlaamse pioniers – is een markt met toekomstpotentieel: de trend komt in Spanje nog maar net op gang. Idem dito voor ‘free-from’voedingsproducten zoals gluten-, allergenen- en lactosevrije etenswaren. Verder mag je de vraag naar hoogtechnologische innovaties niet onderschatten. Vooral dan in sectoren zoals informatica, elektronica, farmaceutica en biotechnologie. Zo steeg de Spaanse invoer van dat soort producten in de tweede helft van 2016 met 4% in vergelijking met dezelfde periode een jaar eerder. Ook voor ICT-toepassingen in de gezondheidszorg en oplossingen voor smart cities, smart logistics en fintech speurt het land de buitenlandse markten af voor leveranciers met expertise en innovatieve slagkracht. Een kolfje naar de hand van menig Vlaams bedrijf, als je het mij vraagt.” Tom Vermeulen: “Dat Spaanse bedrijven de jongste jaren sterk internationaliseerden, is ook een kans die Vlaamse spelers niet mogen laten schieten. Er bestaan al tal van succesvolle samenwerkingen tussen beide partijen, zowel op de Spaanse markt als ver daarbuiten. Met name de nauwe banden tussen Spanje en LatijnsAmerika openen zo interessante deuren. Maar ook in Azië en andere wereldmarkten bieden VlaamsSpaanse partnerships potentieel.
VERWAR URUGUAY NIET MET PARAGUAY: EEN PIJNLIJKE FOUT
Op economisch vlak zijn de prognoses in elk geval geruststellend. Want Spanje slaagde erin zijn economische weefsel te versterken: na de crisis stuikte de binnenlandse vraag ineen, waardoor veel bedrijven met hun producten en diensten over de landsgrenzen trokken. Op korte tijd maakte het Spaanse bedrijfswezen zo een verregaande internationalisering door. LEES OOK TESTIMONIAL ANABEL LEIRMAN
➊
KOELEN EN KAVIAAR Spanje is de op zeven na grootste handelspartner van Vlaanderen. Zijn er nog nieuwe opportuniteiten te sprokkelen? Ingrid De Grande: “Traditioneel liggen er in de bouw- en voedingsindustrie kansen voor Vlaamse ondernemingen. Die markten vertegenwoordigen een pak meer dan de 47 miljoen Spanjaarden. Jaarlijks zakken zo’n 70 miljoen toeristen af naar
Denk bijvoorbeeld aan de samenwerking tussen Telvent, een IT-bedrijf uit Madrid, en FLIR, dat videobeeldverwerkingsoplossingen ontwikkelt. Toen Telvent de leiding had over een grootschalig smart city-project in Mumbai, sprong het WestVlaamse bedrijf mee op de kar. Zo mocht FLIR onder andere intelligente camera’s installeren in de Indiase metropool: over een vruchtbare werking gesproken! Een recenter voorbeeld is de bouw van het Panama-kanaal onder leiding van Sacyr, een constructiebedrijf uit Madrid. Dat nam Jan De Nul in de arm als onderaannemer voor de baggerwerken. Jimena Villar Bouchacourt: “Je eerste taak is de lokale markt verkennen, en contact opnemen met ons. Wij bieden bedrijven oplossingen op maat en helpen hen bij de zoektocht naar een lokale handelspartner. Vlaamse bedrijven die onze hulp inroepen, vragen vaak naar namen van importeurs of prospects, of lijsten van tarieven en douanekosten. Maar bij ons kan je evenzeer terecht voor informatie over de vrijzones, openbare aanbestedingen enzovoort. Of je beter rechtstreeks je zaken behartigt of eerder via een tussenpersoon werkt, hangt sterk af van je business en ambities. Maar ook daarbij kunnen wij helpen.” Kortom, verder kijken dan alleen de Spaanse markt is de boodschap. Vooral in sectoren zoals infrastructuur en groene energie telt Spanje verschillende spelers van wereldniveau waar je internationale samenwerkingen mee kan opzetten.”
12
DE VRIJZONES ZIJN AANTREKKELIJKE TRANSITPUNTEN VOOR BUITENLANDSE BEDRIJVEN JIMENA VILLAR
NIEUW SPOOR
TOEGANGSPOORT
Brengt de economische voorspoed in Uruguay ook interessante infrastructuurwerken voort?
In welke mate verschilt de Spaanse zakenwereld van de Vlaamse?
Tom Vermeulen: “Taal blijft een heikel punt. Wat de kennis van een tweede taal betreft, bengelt Spanje onderaan het Europese klassement. Al is er wel verbetering op til dankzij de recente internationalisering van de economie, verschillende uitwisselingsprogramma’s voor studenten en tweetalig onderwijs Spaans-Engels vanaf het eerste leerjaar. Toch hebben Spanjaarden nog steeds koudwatervrees om zich in een andere taal uit te drukken. Stel je e-mails dus zeker op in het Spaans en volg ze telefonisch op. Zorg er ook voor dat je altijd een korte voorstelling van je bedrijf in het Spaans op zak hebt. Verder kan het nooit kwaad om je kennis van de taal bij te spijkeren. Het is per slot van rekening een wereldtaal die ook in tal van andere landen commercieel interessant is.”?
Ingrid De Grande: “Vooral in het noordoosten van Spanje sluit de businessmentaliteit nauw aan bij de Vlaamse: stipt, productief, innovatief. Zakendoen in het zuiden van het land verloopt in een informelere sfeer. Maar de planning en tijdsindeling stemmen er alsmaar meer overeen met de rest van Europa. Siësta’s zijn al lang geen schering en inslag meer.” Jimena Villar Bouchacourt: “Je eerste taak is de lokale markt verkennen, en contact opnemen met ons. Wij bieden bedrijven oplossingen op maat en helpen hen bij de zoektocht naar een lokale handelspartner. Vlaamse bedrijven die onze hulp inroepen, vragen vaak naar namen van importeurs of prospects, of lijsten van tarieven en douanekosten. Maar bij ons kan je evenzeer terecht voor informatie over de vrijzones, openbare aanbestedingen enzovoort. Of je beter rechtstreeks je zaken behartigt of eerder via een tussenpersoon werkt, hangt sterk af van je business en ambities. Maar ook daarbij kunnen wij helpen.”
URUGUAY IS EEN DROOMTESTMARKT VOOR EEN REGIONALE AANPAK VAN ZUID-AMERIKA
Ingrid De Grande: “De Spaanse markt verover je niet in een keer met een algemene aanpak. Beter is om je eerst op Madrid, Catalonië en het Baskenland te concentreren, dat zijn de meest welvarende regio’s. Nadien kunnen andere gebieden zoals Andalusië, Extremadura of de Canarische eilanden aan de beurt komen.” Tom Vermeulen: “Daarnaast merk je in alle Spaanse steden en regio’s ook duidelijker de verschillen in koopkracht tussen de hogere middenklasse en de arbeidersklasse dan in Vlaanderen.
13
Tom Vermeulen: “Spaanse zakenlui moeten nog te vaak opboksen tegen hardnekkige vooroordelen. Dat Spanjaarden warme, open en sociale personen zijn, neemt niet weg dat ze zich als serieuze en gedreven zakenpartners opstellen. Spanje was decennialang geïsoleerd van de rest van WestEuropa, en onbewust speelt dat nog mee in het hoofd. ■
➊ ANABEL LEIRMAN INTERNATIONAL AREA SALESMANAGER:
DOSSIER
TESTIMONIAL
NEUHAUS GIS INTERNATIONAL IS EEN E-PROCUREMENT EN SOURCINGBEDRIJF MET HOOFDZETEL IN GENT. GESPECIALISEERD IN HET GLOBALE BEHEER VAN ACTIVITEITEN ALS PRIJSAANVRAAG, INKOOP, FACTURATIE, KWALITEITSCONTROLE EN SUPPLYCHAINMANAGEMENT BEHARTIGT GIS INTERNATIONAL ESSENTIËLE PROCESSEN VAN MULTINATIONALS. “ALLES WAT EEN KLANT ZELF NIET VOLDOENDE STRATEGISCH UITVOERT, DOEN WIJ VOOR HEM, GOEDKOPER EN BETER!”, LACHT CEO MARC BENMERIDJA. SINDS 5 JAAR OPEREERT GIS INTERNATIONAL OOK VANUIT MONTEVIDEO.
“EEN EERSTE HOOFDSTUK VAN EEN SUCCESVERHAAL IN URUGUAY” “5 jaar geleden kwam ik in contact met de Belgische ambassadeur in Uruguay. Ik luisterde aandachtig naar verhalen over zijn post en het land, want GIS broedde toen al op uitbreidingsplannen richting Latijns-Amerika. Hij stak de loftrompet af over de politieke stabiliteit, het gezonde zakenklimaat en de hoge opleidingsgraad. Maar het was de focus op outsourcing en dienstverlening die ons ultiem kon verleiden.”
NIEUWE WERELD
“Toen GIS een afdeling opende in Uruguay was het aanvankelijk de idee om er te opereren ten dienste van onze Europese activiteiten. Maar veel van onze klanten die naar Zuid-Amerika trekken vragen ons om hen te volgen. Geleidelijk verschoof de focus van onze activiteiten vanzelf mee naar de nieuwe wereld. We groeiden stevig en kochten een e-procurementbedrijf in São Paulo (Brazilië) op.
UITWISSELING
“De grootste troeven van Uruguay zijn de uitstekende talenkennis, de hoge opleidingsgraad en hun sterke affiniteit met Europa. Uruguay is een beetje zoals België: een klein land tussen grote buren, beïnvloed door verschil-
lende culturen. Dat brengt een sterk aanpassingsvermogen met zich mee. Soms reizen onze Uruguayaanse medewerkers af naar Gent om er opleiding te volgen, maar ook de omgekeerde beweging vindt plaats: Belgen trekken naar Montevideo om er inspiratie te putten uit de alternatieve manier van werken.”
KORTE LIJNEN
“Uruguay is een echt groeiland. De politieke wereld is er zeer aanspreekbaar, om het lokale zakenklimaat er zo gezond en open mogelijk te houden. Zit je met een vraag voor een bepaald ministerie, dan nodig je de minister uit om samen een croissant te eten. Dat is wel wat bizar: Uruguay is een vrij socialistisch land, maar vaart een resoluut liberale koers.”
ZENUWSTELSEL
“Ons kantoor in Uruguay is niet langer een administratieve ondersteuningsdienst voor onze Gentse en Europese activiteiten. Montevideo is uitgegroeid uit tot het centrale zenuwstelsel van onze groeiende operaties in LatijnsAmerika. De GIS-afdeling in Montevideo telt vandaag 25 medewerkers, maar zal blijven groeien ten dienste van de
14
FACTSHEET URUGUAY
Aantal inwoners
Oppervlakte
Aantal Belgen ingeschreven in Abu Dhabi 3.028 (juli 2015)
WE E T
9,346 miljoen (2013)
83.600 km2
AED
De Verenigde Arabische Emiraten zijn de op 2 na grootste olie-exporteur en de op 1 na grootste Arabische economie ter wereld.
Munteenheid
Verenigde Arabische Emiraten dirham:
Arabisch
JE
€ 1 = 3,97 AED (8/01/2016)
Aantal economische sectoren in bbp (2014) Diensten
Industrie
58,3%
DOSSIER
0,6%
FACTSHEET
41,1%
Landbouw
Ease of doing business index 31e plaats op 189 landen
Politiek risico
(Middel)lange termijn
Commercieel risico (van A tot C)
C
Vlaamse export naar Verenigde Arabische Emiraten: € 3,4 miljard (2014)
(Half)edelstenen, edele metalen, diamant, munten
Vlaamse import uit Verenigde Arabische Emiraten: € 2,4 miljard (2014) 90,2%
66,1%
(Half)edelstenen, edele metalen, diamant, munten
6,1%
3,3%
Machines, toestellen en mechanische werktuigen
Organische chemische producten
4,3%
1,6% Machines, toestellen en mechanische werktuigen
Farmaceutische producten
2,3%
1,0%
Kunststof en toepassingen
Synthetische of kunstmatige vezels
2,2% Elektrische machines, apparaten en uitrustingsstukken
15
A
B
1,0% Aluminium en toepassingen
DUURZAME INNOVATIE
ECOBIRDY
TOVERT PLASTIC SPEELGOED OM INÂ DESIGNMEUBELS STEEDS MEER ONDERNEMERS MAKEN ER WERK VAN CIRCULIARE ECONOMIE. ZOALS OOK DE ANTWERPSE DESIGNERS JORIS VANBRIEL EN VANESSA YUAN, MET HUN NIEUWE MERK ECOBIRDY. IN SAMENWERKING MET NEDERLANDSE EN ITALIA ANSE BEDRIJVEN PRODUCEREN ZE DESIGNMEUBELEN VOOR KINDEREN, GEMA AKT UIT GERECYCLEERD PLASTIC SPEELGOED.
Advies voor uw onderneming binnen handbereik
16
Alleen al binnen de EU consumeren we met z’n allen 56 miljoen ton plastic per jaar. Zo wordt bijvoorbeeld 90% van alle speelgoed uit deze kunststof gemaakt, waarna het gemiddeld slechts 6 maanden wordt gebruikt. 80% ervan belandt vervolgens op het stort, in de verbrandingsoven of zelfs in de oceanen. De stukken, verkocht onder de merknaam ecoBirdy, bestaan uit gerecycleerd plastic speelgoed. Ook zijn ze op hun beurt opnieuw weer perfect recycleerbaar. Zo vormen ze een toonvoorbeeld van circulaire economie, waarbij grondstoffen maximaal worden hergebruikt.
EEN GROENE TOY STORY
Het hele proces om tot het designmeubilair te komen – van de inzameling over de recyclage tot het ontwerp en de productie – vindt plaats binnen Europa. Bij elke stap is ook aandacht voor de ecologische en maatschappelijke meerwaarde. Alles start in onze basisscholen. Daar toont een medewerker van ecoBirdy de kinderen met een vertelboek hoe plastic de planeet schaadt en hoe hun speelgoed een nieuwe leven kan krijgen in meubilair. De leerlingen komen meer te weten over circulaire economie en ze worden aangespoord om bij te dragen tot een duurzamere toekomst. Daarna kunnen ze gebruikt speelgoed deponeren in een container. Verder wordt ook speelgoed ingezameld via professionele recyclingcentra.
OOK HEEL WAT ADVIES
Daarnaast kregen de ondernemers ook juridisch advies van Enterprise Europe Network Vlaanderen. Bijvoorbeeld over de intellectuele eigendomsrechten die spelen op de zeer competitieve, internationale designmarkt. Of over hoe ze best niet alleen hun merknaam, maar ook hun logo (een gestileerde vogel) beschermden. Dat zou straks immers een belangrijke rol spelen tijdens de commercialisatie. Zeker in de designsector, waar het belang van branding zeer groot is. De recyclagesector kenmerkt zich door heel wat technologische vernieuwing. Daarom wonnen Joris Vanbriel en Vanessa Yuan, op aanraden van Enterprise Europe Network, ook advies in bij de dienst Intellectuele Eigendom van de FOD Economie. Deze toonde hen welke delen van hun bedrijfsprocessen te octrooieren vielen.
MOMENT SUPRÊME
In januari 2018 was het dan zover: de collectie van ecoBirdy werd voor het eerst publiek getoond, op de internationale designbeurs Maison & Objet in Parijs. Bezoekers ontdekten er Charlie, het stoeltje met afgeronde hoeken, en het bijbehorende tafeltje Luisa. Maar daarnaast ook een opbergdoos en een lamp in de vorm van respectievelijk een kiwi en een neushoorn, twee bedreigde diersoorten.
DE STUKKEN BESTAAN UIT GERECYCLEERD PLASTIC SPEELGOED, EN ZIJN ZELF PERFECT RECYCLEERBAAR
Alle plastic wordt in een beschutte werkplaats ontdaan van ongewenste materialen zoals batterijen. Daarna wordt de kunststof door het Nederlandse bedrijf Van Werven vermalen tot ‘flakes’ en automatisch op kleur gesorteerd. Met die grondstof produceert de Italiaanse onderneming Slide dan nieuwe, kleurrijke meubels. Zonder toevoeging van chemicaliën, dankzij het accurate recyclageproces.
FINANCIËLE STEUN VAN EUROPA
De Antwerpse ondernemers bestudeerden twee jaar lang diepgaand hoe ze hun nieuwe bedrijfsmodel konden realiseren. Om het aanbod van ecoBirdy te commercialiseren, waren er meer financiële middelen nodig. Daarom vroegen ze advies aan Enterprise Europe Network Vlaanderen. Het initiatief raadde aan om te reageren op een call van het Europese COSME-programma. Hiermee helpt de EU kmo’s om vernieuwende designproducten, gemaakt met toptechnologie en veel creativiteit, sneller op de markt te brengen. Zo wil Europa de concurrentiekracht van de kmo’s versterken. Uiteindelijk verkreeg ecoBirdy zo 950.000 euro aan Europese steun, of de helft van het benodigde budget.
17
In de ontwerpen valt nog altijd het oude speelgoed te herkennen. De vermalen ‘flakes’ blijven immers zichtbaar. Zo ervaren kinderen niet alleen de creativiteit van de ontwerpers, maar worden ze zich ook verder bewust van het belang van duurzame economie.
MOOIE TOEKOMST TEGEMOET
Tijdens Maison & Objet kreeg ecoBirdy heel wat aandacht, onder meer van enkele belangrijke designmagazines en invloedrijke trendsetters op het internet. Dezeen, een van werelds belangrijkste magazines op het vlak van architectuur, interieur en design, schreef over ecoBirdy en selecteerde de collectie als een van de tien beste nieuwe producten op de beurs. Intussen zijn de meubelen ook te koop via www.ecobirdy.com. ■
GEEF DUURZAME INNOVATIE ALLE KANSEN Ook andere kmo’s die inzetten op innovatie, nieuwe technologie en duurzaamheid, kunnen rekenen op steun en advies van Europa. Zoekt u daarvoor ruggensteun? www.enterpriseeuropevlaanderen.be/contact.
BEURSDEELNAME INDOBUILDTECH
Jakarta 2 tot en met 6 mei 2018
KALENDER
2
7
IndoBuildTech Jakarta is de grootste bouwbeurs in Indonesië en focust vooral op de binnenlandse markt van Indonesië, een middeninkomensland met meer dan 250 miljoen inwoners en groeicijfers rond de 6 %. Tijdens de vorige editie bezochten 46.500 bezoekers de beurs en stelden 527 bedrijven hun producten tentoon, waarvan het grootste gedeelte lokalen zijn maar er waren ook talrijke deelnemers uit Australië, China, Frankrijk, Duitsland, Indië, Iran, Italië, Japan, Spanje, Turkije … Flanders Investment & Trade organiseert opnieuw voor u zowel een ‘onthaalstand’ als een ‘product sample booth’.
2
Tot en met 12 januari 2018 Linda Huybrecht op 02 504 88 37 of linda.huybrecht@fitagency.be INSCHRIJVEN? CONTACT?
8
GROEPSZAKENREIS SENEGAL EN GAMBIA
BEURSDEELNAME NAB
Las Vegas
Dakar en Banjul 21 tot met 26 januari 2018 Tot en met 30 november 201 Johan Malin op 02 504 87 58 of johan.malin@fitagency.be INSCHRIJVEN? CONTACT?
9 tot en met 12 april 2018 Bedrijven actief in broadcasting wereldwijd tekenen present op NAB, de grootste vakbeurs voor deze sector en de grote broer van IBC Amsterdam. INSCHRIJVEN? Tot en met 15 december 2017 CONTACT? Jan Huysentruyt op 02 504 88 37 of jan.huysentruyt@fitagency.be
18
CONTACTDAGEN Op een Contactdag krijgt u een persoonlijk en gratis consult met een deskundige die woont en werkt in uw doelmarkt. Grijp deze buitenkans om uw exportplannen te bespreken. Afspraak in de provincie van uw keuze.
BULGARIJE 16 en 17 november 2017
INSCHRIJVEN?
Brussel INSCHRIJVEN?
Tot 16 november 2017
www.flanderstrade.be
KOEWEIT 21 tot en met 23 november 2017
4 2
Brussel INSCHRIJVEN?
Tot 22 november 201
LIBANON
5
22 en 23 november 2017 Brussel INSCHRIJVEN?
Tot 22 november 201
6
INDONESIË, THAILAND EN MYANMAR
1
22 tot en met 29 november 2017 Gent, Hasselt, Antwerpen INSCHRIJVEN?
Vilvoorde,
Brugge
en
Tot 28 november 201
FILIPIJNEN 28 en 29 november 2017 Brugge en Antwerpen INSCHRIJVEN?
Tot 28 november 2017
IERLAND EN VK 6 tot en met 13 december 2017 Leuven, Veurne, Antwerpen, Hasselt en Gent INSCHRIJVEN?
Tot 12 december 201
DR CONGO 12 en 13 december 2017 Brugge en Antwerpen INSCHRIJVEN?
19
Tot 12 december 201
VRAGEN OVER INTERNATIONAAL ONDERNEMEN? STEL ZE AAN ONZE PROVINCIALE KANTOREN! Antwerpen > 03 260 87 22 – antwerpen@fitagency.be Limburg > 011 29 20 80 – limburg@fitagency.be Oost-Vlaanderen > 09 276 19 30 – oostvlaanderen@fitagency.be Vlaams-Brabant > 016 66 56 00 – vlaamsbrabant@fitagency.be West-Vlaanderen > 050 24 74 10 – westvlaanderen@fitagency.be
Vlaanderen
is Internationaal Ondernemen
Een goede start buiten onze landsgrenzen begint met een grondige voorbereiding. Flanders Investment & Trade biedt u informatie, begeleiding en steun bij uw expansieplannen in het buitenland. Onze recentste publicatie ‘Het Exportplan - Leidraad voor Internationaal Ondernemen’ toont in zeven stappen hoe u een doordacht exportplan gestalte geeft. Ontdek deze publicatie en onze brede waaier aan informatie en steunmaatregelen op
WWW.FLANDERSTRADE.BE