Ermeniler tarafindan yapılan katliam belgeleri (1914 1921) cilt 1

Yine bu cümleden olmak üzere Malazgird'de yüzbaşı mütekâ‘idlerinden merhûm Mirliva Đbrâhim Paşa'nın birâderi Ahmed Bey'in hânesine müsâfir olarak â’ilesine; "Bizim âdâtda mestûr olmak yokdur. Her kadın serbest olmak ve açık bulunmak ve bize bu sûretle hizmet etmek lâzımdır" yolundaki ifâdelerine karşı; "Biz bu âdete ri‘âyet edemeyiz" cevâbında bulunmuşlarsa da; "Bu âdeti kabûl eder ve bizlere sâkîlik ederseniz hayatınızdan emin olabilirsiniz" kabûl olunmadığı hâlde kendi hareketlerinde muhtâr olduklarını ve her türlü ef‘âli icrâ edeceklerini sûret-i kat‘iyyede ifhâm ve hatta bu sırada Rus zâbitlerinden birisi büyük kerîmesine fi‘l-i şenî‘ icrâ eylediklerini mezbûreler gâyet acı ve müte’essirâne bir sûretde ifâdâtda bulunmuşlardır.

Muş hakkındaki fecâyi‘a gelince, bunu bir sûretle ta‘rîf etmek kudret-i beşerin fevkindedir. Henüz Kânûn-ı Sânî'nin yirmi dokuzunda idi. Harbin her cebhesinden gelen mültecîlerin feryâd ve figânı işidenlerin tüylerini de ürperdecek bir dereceyi geçmiş idi. Kânûn-ı Sânî'nin yirmi dokuzunda başlayan ve şiddetini artdıran harb sadâsı ve top tarrakasından ziyâde, Ermeni ve Rus çetelerinin mezâlimi, harbden daha ziyâde insanları dehşet içinde bırakıyor ve herkesi bir ihâfe istîlâ eyliyordu. Harb yakîn oldukça canını kurtarmak isteyenler telâşla oraya buraya koşuyor ve kış el ve ayakları bağlıyor. Diri diri o zâlimlere, o bî-çâre Müslümanları hediye bırakıyordu. Vesâ’itden mahrûm olan aceze gürûhu tevekkeltü etmekden başka çâre bulamıyor ve nefsini bilerek ölüme teslîm eyliyordu. Çünki bir tarafdan kış, bir tarafdan vesâ’itsizlik ve ma‘sûm çocukların âh u enîni herkesi şaşırıyor, kımıldamak imkânı bırakmıyordu. Bu miyânda kudreti olanlar her çi bâd-âbâd hayatını kar içine atıyor. Atamayanlar Ermeni kılınçlarına boyunlarını uzadıyordu. Üç Şubat târîhinde idi. Muş da sukût etdi. Muş, Ermeni şakîlerinin bir cevelângâhı olmuş, kanına susamış canavar gibi etrâfa saldırıyor. "Hani Đslâmlar nerededir?" diyerek bir gazabla arıyorlardı. Rast geldikleri Đslâmları tutuyorlar meclis ittihâz etdikleri bir mahalde topluyor, "Hiss-i intikâm" deyu bağırıyorlardı.

Gerek kadın ve gerek tesâdüf etdikleri bî-çârelere "Bakınız burada bir Đslâm var.

Geliniz bunu da öldürünüz" yolunda arkadaşlarını çağırıyordu. Muhadderâtdan güzel kadınların nâmûsları pây-mâl olunuyor. Đhtiyâreleri, ihrâk bi'n-nâr edilerek diyâr-ı ademe gönderiliyordu. Pençe-i zâlimânelerinde kalan eşrâfdan Hacı Murad ve Reşid Kötanlızâde Hacı Mehmed ve Cafer ve Neccar ve Abdullah ve Yusuf ve Mehmed Han ve Nâdir Han ağalar Kızılmanastır kurbânı denilerek mahall-i maktele sevk ediliyordu. Varto kazâsının Đz nâhiyesi dâhilinde Ciran aşîretinden Cündi Ağa'ya mensûb on beş karye halkının Bitlis cihetine savuşmak emeliyle muvâsalat etdikleri Muş ovasının Akcan nâhiyesinden mürûrlarında Çehârincûr tarîkıyla Muş'un Sekâvî karyesine muvâsalat eden Rus ve Ermeni çeteleriyle üç sâ‘at miyânelerinde vukû‘a gelen müsâdeme esnâsında, kâfileden tefrîk etdikleri bini mütecâviz erkek ve kadın ve çocukların Bezan karyesinde iskân etmek iğfâliyle 31