Znaczenie podkarpackich obchodów...
ale przede wszystkim rodziny i potomkowie rzeszowskich Żydów, którzy na tę uroczystość przybywają z różnych stron świata. Szczególnym uczestnikiem i specjalnym gościem Marszu był Moshe Oster, świadek wydarzeń 1942 roku13. „Droga do wagonów w Staroniwie była ostatnią drogą rzeszowskich Żydów. Na początku ulicy Kopernika, za domem Szaitera była brama getta, przez którą Niemcy wyprowadzali Żydów. Szli oni następnie ulicą Grunwaldzką, na plac Farny, ulicą Moniuszki, Puławskiego i dalej do dworca towarowego w Staroniwie” – wspomina Oster w swojej książce Gehinom znaczy piekło. „Ten dzień był dla mnie jednym z najstraszniejszych w życiu…, a dużo przeżyłem w ciągu pięciu lat tej przeklętej wojny. Nocą wagony opuściły stację i odjechały w nieznanym kierunku. Nikt nie wiedział dokąd, nawet kolejarze pracujący na stacji nie wiedzieli, dokąd wiozą transport. Nas, którzy pozostali, dręczyła myśl, że nie pozostał po nich żaden ślad, że nie mieliśmy od nich żadnego znaku. A przecież niemożliwe, by tysiące ludzi zginęło bez wieści. […] Moją siostrę i mnie pozostawiono do dalszej pracy, dalszej służby Niemcom”14.
Życie równoległe
Marsz pamięci getta rzeszowskiego, Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce – jewish.org.pl [online]. Dostępny w Internecie: http://jewish.org.pl/wiadomosci/marsz-pamigetta-rzeszowskiego-480/ [dostęp: 1 czerwca 2018]. 14 M. Oster, Gehinom znaczy piekło. Przeżyłem getto i dziewięć obozów, Kraków 2005, s. 104–105. 15 Ibidem, s. 231. 16 K. Kaczmarski, Pogrom, którego nie było, Rzeszów, 11–12 czerwca 1945. Fakty, hipotezy, dokumenty, Rzeszów 2008, s. 188. 17 E. Rączy, Zabójstwa dokonane na Żydach w województwie rzeszowskim w latach 1944–1947 w świetle akt organów bezpieczeństwa, [w :] Z dziejów stosunków polsko-żydowskich w XX wieku, E. Czop, E. Rączy (red.), Rzeszów 2009, s. 128–129. 13
HISTORYZM, REGIONALIZM I EDUKACJA
W jednym z ostatnich zdań swoich spisanych wspomnień Moshe Oster pisze: „Teraz nie ma Żydów w Rzeszowie, nie ma Żydów w Polsce”15. Po swoich traumatycznych przeżyciach czasu wojny Oster planował powrót do swojego miasta, by szukać bliskich i tam czekać na nich. Zmienił swe zamiary, kiedy dotarły do niego wiadomości o rosnącym w kraju antysemityzmie i związanych z nim wydarzeniach w Rzeszowie. Wynikać one mogły z wojennej powszechnej demoralizacji, ale także trudnej sytuacji społecznej i politycznej Polski w pierwszych miesiącach po zakończeniu wojny16. Na terenie utworzonego w lipcu 1945 roku województwa rzeszowskiego wedle sprawozdań starostów powiatowych przebywało na przełomie maja i czerwca 1945 roku 2643 osoby wyznania mojżeszowego, zaś w październiku tego samego roku tylko 41417.
7